DNHK DNHK ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND

DNHK

semin

DNHK

ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND


Inhoudsopgave 1. ALGEmene informatie over Duitsland 1.1 Cijfers, gegevens, feiten 1.2 Geschiedenis 1.3 Economische geografie

DNHK

Colofon: 4 4 4 5

Economisch overzicht 6 2.1 Economische gegevens 6 2.2 Economische ontwikkeling in het kort 6 2.3 Buitenlandse handel 7 2.4 Belangrijke economische sectoren 9 2.5 Macro-economisch toekomstperspectief 11 2.

3. Zakendoen in Duitsland 12 3.1 Handelsagentuur 12 3.2 Personeel 13 3.3 Nevenvestiging 14 3.4 Oprichten van een (dochter) onderneming 14 3.6 Ondernemersbelastingen 15

DNHK

Deutsch-Niederländische Handelskammer (DNHK) Nederlands-Duitse Handelskamer (DNHK)

seminars

Postbus 80533 NL-2508 GM Den Haag www.dnhk.org

4. Culturele aspecten 4.1 Duitsland 4.2 10 valkuilen/tips

16 16 17

Directeur:

5. Belangrijke adressen

18

Wytske de Boer, Ariane Krüger

6. Organigram

19

Met medewerking van:

Günter Gülker Actualisering 2013:

Ulrike Tudyka, Jessy Rashed Redactie:

Dr. Lars Gutheil (verantwoordelijk) T 0031 (0)70 3114 157 E [email protected] Stand:

juli 2013 Layout:

TODOSmedia.com Da Costastraat 2 hs 1053 ZB Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Nederlands-Duitse Handelskamer

3

DNHK



DNHK

Algemene informatie over Duitsland 1. Algemene informatie over Duitsland 1.1 Cijfers, gegevens, feiten

Naam:

Bondsrepubliek Duitsland

Oppervlakte:

357.111 km2

Staatsvorm:

Federale republiek

Staathoofd:

Bondspresident Joachim Gauck

Regeringsleider:

Bondskanselier Angela Merkel

Hoofdstad:

Berlijn

Regeringszetel:

Berlijn

Politieke verdeling:

16 gedeeltelijk soevereine deelstaten

Officiële taal:

Duits

Bevolking:

81,8 mln., 231 inwoners per km2

Leeftijdsverdeling:

18,2 %

24,0 %

31,2 %

< 20 jaar 20-39 jaar 40-64 jaar 65-79 jaar > 80 jaar

Bron: Statistisches Bundesamt Deutschland (juli 2013) 5,3 %

1.2 Geschiedenis

15,3 %

De Bondsrepubliek Duitsland werd op 24 mei 1949 opgericht. De Duitse economie, die was geruïneerd door de Tweede Wereldoorlog, begon al direct na 36,8 de geldhervorming van 1948 weer op te % leven. De werkloosheid daalde gestaag en in 1962 was er zelfs sprake van volledige werkgelegenheid. Deze naoorlogse periode van economische groei staat bekend als het ‘Wirtschaftswunder’. Ook de betrekkingen tussen Nederland en Duitsland werden na de oorlog om economische redenen al snel weer aangehaald. Aan het einde van de jaren ‘80 ging het steeds slechter met de Duitse Democratische Republiek (DDR). De ontevredenheid onder de bevolking steeg en steeds meer mensen vluchtten naar het democratische Westen. De druk op de DDR-regering werd zo groot dat uiteindelijk op 9 november 1989 de Berlijnse Muur viel. Op 3 oktober 1990 werden de beide Duitse staten herenigd. Wat volgde was een economisch aanpassingsproces dat tot op de dag van vandaag nog niet is afgesloten.

4


Zuid-Duitsland

Het noorden van Duitsland wordt gevormd door de deelstaten Nedersaksen, Hamburg, Bremen, Sleeswijk-Holstein en Mecklenburg-Vorpommern. Traditioneel zijn de Duitse kustdeelstaten sterk op het gebied van scheepsbouw en maritieme toelevering. In Nedersaksen speelt bovendien de automobielindustrie een grote rol met bedrijven als Volkswagen en Continental.

Beieren en Baden-Württemberg vormen het zuiden van Duitsland. Naast grote autoproducenten als BMW, Audi, Daimler en Porsche zijn hier de internationale marktleiders in de machinebouw gevestigd. Na de automobielindustrie is deze sector de grootste industriële werkgever in Duitsland. Ook een groot deel van de toeleverindustrie is in Beieren en Baden-Württemberg gevestigd. Het stadje Tuttlingen met slechts 34.000 inwoners is het wereldwijde centrum voor medische techniek. Hier zijn meer dan 400 bedrijven in de medisch-technische sector gevestigd. Daarnaast bevinden zich in de directe omgeving nog eens 2.400 bedrijven in aanverwante sectoren. De stad Freiburg is het centrum van de meet- en regeltechniek. Sinds 2000 zijn hier zo’n 2.600 arbeidsplaatsen in deze sector ontstaan, vooral bij mkb-bedrijven.

West-Duitsland

5,4 % 21,2 %

Noord-Duitsland

Het westen van Duitsland wordt gevormd door de deelstaten Noordrijn-Westfalen, Hessen, Rijnland-Palts en Saarland. Noordrijn-Westfalen (NRW) is economisch gezien voor Nederland en ook voor Duitsland zelf de belangrijkste deelstaat. Het heeft de meeste inwoners (18 mln.) en genereert ongeveer 22 procent van het bruto binnenlands product. Bijna alle industriële sectoren zijn in NRW vertegenwoordigd, waarbij de nadruk ligt op technologie en dienstverlening. Andere belangrijke sectoren zijn onder andere de chemische industrie, de machinebouw, de staalindustrie, de voedingsmiddelenindustrie, de elektronicabranche, de metaalverwerking, de automobielindustrie en de papier-, uitgeverij- en drukindustrie. Circa 19 van de 50 grootste bedrijven in Duitsland zijn in NRW gevestigd, waaronder E.ON, Deutsche Telekom, RWE, Bayer, ThyssenKrupp, Ford, Deutsche Post, Bertelsmann en Henkel. Oost-Duitsland

18,5 %

< 20 jaar 1.3 Economische geografie 20-39 jaar 40-64 jaar Duitsland ligt in het centrum van Europa en 65-79 jaar % heeft een24,2 gemeenschappelijke grens met België, > 80 jaar Denemarken, Frankrijk, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Polen, Tsjechië en Zwitserland. In het noorden grenst het land aan Noord- en Oostzee, in het zuiden aan de Alpen. De centrale ligging in Europa maakt Duitsland logistiek gezien tot een ideale locatie om alle Europese regio’s te bereiken. Een groot deel van de Duitse bevolking woont in de metropoolregio’s Berlijn/Brandenburg, Frankfurt/Rhein-Main, Hamburg, München, Rhein-Ruhr, Stuttgart en Rhein-Neckar. Belangrijke infrastructurele voorzieningen in Duitsland zijn de internationale luchthavens van Frankfurt am Main, Düsseldorf en München, de zeehavens van Bremen en Hamburg en de binnenhaven van Duisburg – de grootste van Europa.

AMSTERDAM 802.000 802 000 EINW. EINW

KIEL

S SC CHL HLES HLE ESWI W GGSCHLESWIGH HO OLS STE TEIN IN N HOLSTEIN HA H AM MB BU UR RG HAMBURG HAMBURG MBURG RG G

M ME ECK KLE ENB NBUR UR RGGMECKLENBURGV VO ORP RPOM MME M RN RN VORPOMMERN SCHWERIN

B BR REM EMEN N BREMEN BREMEN

B BE ERL RLIIN N BERLIN

N NIED NI IED E ER RSA ACH CHSE SEN SEN NIEDERSACHSEN BERLIN BERL BE B ERL RLI LIIN N Berlijn en de ‘nieuwe’ deelstaten Brandenburg, Saksen-Anhalt, Thüringen en Saksen MAGDEBURG M vormen het oosten van Duitsland. De nieuwe POTSDAM H HANNOVER deelstaten hebben sinds de eenwording BR B RAN ANDE D NB DE NBUR UR RG BRANDENBURG S SA ACH C SE ENNSACHSENgrote stappen gezet op economisch A ANHA AN NHA ALT L ANHALT gebied. In vergelijking met de situatie in de oude deelstaten is er echter NORDRHEIN-WESTFALEN N NO R RH RD R EI E NN-WE W ST STFA ALE L N nog steeds een behoorlijke inhaalslag S SA ACH C SE SEN SACHSEN te maken. Zo is de werkloosheid in het oosten van Duitsland nog altijd ERFURT DRESDEN EN DÜSSELDORF hoger dan in het westen en hebben T TH H Ü ÜR R IN N G GE N THÜRINGEN lokale en regionale overheden te kamHESSEN H HE ESS SSEN EN pen met hoge schulden. Er zijn echter ook veel positieve ontwikkelingen. MAINZ Zo ontwikkelt de stad Dresden zich W N WIESBADEN RHEINLANDR RHEI RH HEI E NL NLAN ANDAND AN Dsteeds meer tot een belangrijke PFALZ P PFAL PF FAL A Z IT-cluster. Ook Berlijn, Erfurt en Leipzig trekken in toenemende mate nieuwe activiteiten aan, die de oude industrieën SA S AAR ARLA ARLA AND ND SAARLAND S SAAR SA AAR ARBR BRÜ BR ÜCKE ÜC Ü CKE KEN N SAARBRÜCKEN vervangen. Bovendien profiteren de oostelijke deelstaten van de verschuiving B BA AYE Y RN RN BAYERN van het economisch zwaartepunt richting het STUTTGART oosten. Thüringen en Saksen zijn tot dusverre het meest succesvol, maar ook Brandenburg doet het BADE BA BADENDEN NNWÜRTTEMBERG W RT WÜ R TE EMB M ER RG goed, mede omdat deze deelstaat profiteert van de MÜNCHEN aantrekkingskracht van Berlijn.


5

DNHK



DNHK

ECONOMIE 2. Economisch Overzicht

2.3 Buitenlandse handel

2.1 Economische Gegevens

De belangrijkste handelspartners van Duitsland in 2012

IMPORT IMPORT VOLUME VOLUME (IN(IN MLD. MLD. EURO) EURO)

BBP: 2643,9 mld. euro (2012) Economische groei:

0,7 procent (2012)

Beroepsbevolking:

41,8 mln. (april 2013)

Werkloosheidspercentage:

6,6 procent (juni 2013)

Inflatiepercentage:

1,6 procent (april 2013)

86,686,6

77,377,3

64,864,8

EXPORT EXPORT VOLUME VOLUME (IN(IN MLD. MLD. EURO) EURO) 104,5 104,5 86,886,8 72,272,2 71,071,0 66,666,6

50,650,6 49,249,2

Bron: Statistisches Bundesamt Deutschland

2.2 Economische ontwikkeling in het kort Duitsland had in de afgelopen decennia te kampen met een hoge werkloosheid, een zwakke binnenlandse vraag en hoge arbeidskosten. Deze structurele problemen werden vooral zichtbaar na de Duitse hereniging, die een grote uitdaging voor de Duitse economie vormde. De wereldwijde financiële crisis in 2008 en 2009 zorgde voor een zware economische recessie. Vanuit de overheid kwamen economische stimuleringsmaatregelen.

Hierop volgde een langzaam herstel in 2010. In 2011 leken de grootste economische problemen voorbij: de Duitse economie groeide met 3 procent. In het daaropvolgende jaar was de economische groei alweer een stuk lager: het Bruto Binnenlands Product (BBP) nam in 2012 met slechts 0,7 procent toe. De Duitse arbeidsmarkt is ondanks de crisis relatief stabiel gebleven. In mei 2013 bedroeg het aantal werkende personen in Duitsland 41,8 miljoen. Dit is een stijging van 0,6 procent ten opzichte van mei 2012

BBP Gecorrigeerd voor kalender en seizoeN 650,3

650,5

657,7

661,2

664,9

662,2

669,9

2e kw ar ta al 20 11 3e kw ar ta al 20 11 4e kw ar ta al 20 11 1e kw ar ta al 20 12 2e kw ar ta al 20 12 3e kw ar ta al 20 12 4e kw ar ta al 20 12 1e kw ar ta al 20 13

BBP 2011: 2592,6 BBP 2012: 2643,9

646,8

procentuele verandering t.o.v. voorgaande kwartaal BBP 2011: 3,0 % BBP 2012: 0,7 %

1,2

1,1 0,8 0,5

0,5

Bron: Statistisches Bundesamt, mei 2013

a a d d n n jk jk jk jk kri nkri StateState inkriinkri erlanerlan ChinChin n Fra Fra igde igde Kon Kon Ned Ned bliekbliek ren ren igd igd epu epu Ve Ve eren eren lkr olkr o V V V V

Internationale handel 2012

Goederenimport: 909,1 mld. euro

Goederenexport: 1097,3 mld. euro

vanuit Nederland: 86,6 mld. euro

naar Nederland: 71,0 mld. euro

Bron: Statistisches Bundesamt, stand: mei 2013 De Duitse export is ook in 2012 toegenomen. Na een stijging van 11,4 procent in 2011 steeg de export in 2012 met 3,4 procent. Deze stijging was wel fors kleiner dan in de voorgaande jaren. Hoewel er wereldwijd nog voldoende vraag was naar Duitse producten werd de export sterk geremd door de zwakkere dynamiek van de wereldeconomie. In mei 2013 was er zelfs sprake van een exportdaling van 4,8 procent in vergelijking met mei 2012. De meest gewilde exportproducten waren motorvoertuigen (190 mld. euro), machines (163,6 mld. euro) en chemische producten (104,5 mld. euro). Het totale Duitse exportvolume lag op 1097,3 mld. euro. Het totale importvolume naar de Bondsrepubliek groeide in 2012 met 0,7 procent naar 909,1 mld. euro.

Tussen Nederland en Duitsland bestaan al van oudsher nauwe handelsbetrekkingen. Anders dan in Nederland worden in Duitsland bij de export geen wederuitvoergegevens meegeteld, zodat het totaal volume in Nederland hoger uitvalt. Duitsland bleef in 2012 met 157,6 mld. euro met afstand de belangrijkste handelspartner van Nederland en liet daarmee België en Groot Brittannië achter zich. Omgekeerd bleef Nederland de grootste exporteur richting Duitsland, zelfs nog voor China. Als exportmarkt stond Nederland echter achter Frankrijk, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk op plaats vier. De Duitse export naar Nederland bedroeg 71,0 miljard euro.

0,6 -0,4

2e kw ar ta al 20 11 3e kw ar ta al 20 11 4e kw ar ta al 20 11 1e kw ar ta al 20 12 2e kw ar ta al 20 12 3e kw ar ta al 20 12 4e kw ar ta al 20 12 1e kw ar ta al 20 13

0,0

a a jk jk d d n n ië ië lanerlan ChinChin nkri nkri StateState Ital Ital r e d d k k Fra Fra de de Ne Ne blie blie ig ig u u ren eren ep krep e r k V V l l Vo Vo

Bron: Bundesamt für Statistik

6



7

DNHK



DNHK

ECONOMIE Uitvoer naar Nederland naar belangrijkste goederengroepen 2012 Uitvoer naar Nederland: belangrijkste goederengroepen 2012 Export naar Nederland in mld. euro

2.4 Belangrijke economische sectoren Belangrijke economische sectoren

Export naar Nederland in mld. euro – Percentage*

8,4 (11,8 %)

6,7 (9,3 %)

6,1 (8,6 %)

5,9 (8,3 %)

5,1 (7,2 %)

4,7 (6,7 %)

4,1 (5,8 %)

Elk jaar wordt vastgesteld welke Duitse sectoren bijzonder interessant zijn voor Nederlandse ondernemers (www.evd.nl en www.dihk.de). Deze selectie is onder meer gebaseerd op de omvang en ontwikkeling van de markt en de mogelijkheden voor import of investeringen vanuit Nederland. Op dit moment zijn de gezondheidszorg, de ICT-sector, de maakindustrie en de bouwsector bijzonder interessant 3,1 (4,4 %)

2,7 (3,8 %)

2,3 (3,2 %) Gezondheidszorg

Uitvoer naar Nederland naar belangrijkste goederengroepen 2012 Export naar in nmld. euro s n Nederland n n n n en en ica ne i ele cte cte aal kes-e ucten duct ’s e rdele h d on uct u u t r c o d e d d d t t i a k m m co prod au nde pro pro pro sm pro ele ng tof ie aal he he -o i l t s c c o t d e o s s t s e d m n mi au uti vo aar ku ace 8,4 che m (11,8 %) far 6,7 6,1 5,9 (9,3 %) Bron: Statistisches Bundesamt, mei (8,3 2013%) 5,1 (8,6 %) 4,7 4,1 * Percentages zijn gebaseerd op het aandeel in(7,2 de totale export naar Nederland %) (6,7 %) van Duitse goederen 3,1 (5,8 %) Invoer uit Nederland naar belangrijkste goederengroepen 2,7 2,3 (4,4 %) (3,8 %) (3,2 %) Tussen de economieën van Nederland en Duitsland (6,6 mld. euro) en machines (6,1 mld. euro). Import vanuit Nederland in de mld. euro bestaan structurele verschillen. Zo speelt De Duitse export naar Nederland steeg in 2012

industrie in Duitsland een beduidend grotere rol met 2,1 procent. dan in Nederland. De omvangrijke industriële 14,8 s n n en en ica len en elenNederland ten tenDuitsland ne hoogdeenergievercin aal kwerden s-e uctein 2012 ’sVanuit hieen sector on ucter uct brengt u(17,2 uctgoederen t %) e r c o d d e d d d d t t i r a o rod m ro au nwaarde de lek pro pro 11,7 m pro evoor van 86,6c mld. gsm 11,2 e p met nverklaring tofingevoerd. iep euro aal Dat komt hezich mee. Dit is de hbruik -o i l t s c c o t d e o s s t s e minerale d vanun5,8 procentm ten opzichte van (13,5 %) v(13,0 fossiele brand- au neer op een groei oen %) mi hetcgrote uti aandeel aar k a e in de Duitse import vanuit Nederland. che stoffen 2011. De vraag bestond voornamelijk uit cokesm r 7,3 a f en aardolieproducten (14,8 mld. euro), aardolie en De belangrijkste exportgoederen van Duitsland (8,5 %) 5,1 (11,7 mld. 5,0 euro) en 4,7chemische producten richting Nederland waren chemische producten 5,2 aardgas (6,0 %) (6,1 %) (5,9 2,9 (11,2 mld. euro). %) (5,4 %) (8,4 mld. euro), farmaceutische producten 2,3 (3,4 %) (2,6 %) Invoer uit Nederland naar belangrijkste goederengroepen

Invoer uit Nederland: belangrijkste goederengroepen 2012 Import vanuit Nederland in mld. euro l l s s n mlD.aeuro en ten vanuit cht ten ten ga ICT iee Import Nederland – Percentage* taa lein ine c c s r d e e j h e e n r c u u d t c e m d d a id en a cok rodu en aa ma pro pro sm erm nic uw e e 14,8 g o ep e o o i h h i n r v l l i sc kt db do do tisc ver oed mi an ele aar aar(17,2 %) ceu a che 11,7 v 11,2 L m far (13,5 %) (13,0 %) 7,3 (8,5 %)

5,2 (6,1 %)

s en n cht ten ga len c a d e j es- ucte r u d k d aa id en co rod pro sm en uw e g ep e o i h i n l l i sc db do ed do mi vo Lan aar aar che

5,1 (6,0 %)

5,0 (5,9 %)

4,7 (5,4 %)

2,9 (3,4 %)

2,3 (2,6 %)

l s n el ICT taa ine cte rie e h e n u t c e m d a a ma pro erm nic e o o h r v kt tisc ver ele ceu a m far

Bron: Statistisches Bundesamt, mei 2013 * Percentages zijn gebaseerd op het aandeel in de totale invoer van Nederlandse goederen naar Duitsland

8


vergrijzing zet door medische techniek

Duitsland is de grootste markt voor medische technologie in Europa. De branche is één van de belangrijkste pijlers van de Duitse economie. De gemiddelde leeftijd in Duitsland behoort nu al tot de hoogste van Europa en de vergrijzing zal alleen maar toenemen. In 2040 zal de helft van de Duitse bevolking ouder zijn dan 50 jaar. Deze verandering zorgt voor een sterke stijging van de gezondheidsuitgaven waardoor de vraag naar zorginnovaties groeit. De toename creëert veel nieuwe uitdagingen en kansen op allerlei terreinen. De vergrijzing zal vooral de particulier gefinancierde gezondheidszorg verder stimuleren. Verwacht wordt dat er in 2013 meer dan 70.000 nieuwe banen gecreëerd kunnen worden in de zorg en dat dit aantal de komende jaren alleen maar zal stijgen. Kansen voor Nederlandse ondernemers liggen vooral in de ontwikkeling van technische toepassingen op het gebied van telehealth of e-health. Ook de bouw van nieuwe, groene verpleeghuizen kan mogelijkheden bieden voor Nederlandse ondernemingen.

ICT E-tailing Mobile-Commerce

De verkoop van producten via internet neemt in Duitsland nog steeds toe. De totale omzet van de Duitse interactieve handel bedroeg in 2012 circa 39.3 mld. euro (ter vergelijking: in Nederland is de omzet 9.8 mld. euro). Vooral consumentengoederen vinden aftrek via internet (27,6 mld. euro), waarbij mode met 60 procent de belangrijkste warengroep vormt. Ook het aandeel van diensten, zoals het kopen van concertkaartjes, groeide in 2012 met 21 procent naar 9.7 mld. euro. Daarnaast is de Mobile-Commerce (het online verkopen van mobiele toepassingen) in opkomst. Door de toename van het gebruik van smartphones en tablets wordt een verdere groei verwacht. Aangezien de Duitse markt voor online verkoop groter is dan die in Nederland, liggen hier veel kansen voor Nederlandse ondernemingen – zelfstandig of met behulp van een partner.


9

DNHK



DNHK

ECONOMIE Elektrotechniek

Ondanks een zwak laatste kwartaal heeft de Duitse elektrotechnische industrie in het afgelopen jaar een nieuw exportrecord neergezet. De industrie genereerde een exportvolume van 160 miljard euro. De Duitse elektrotechniek profiteert voornamelijk van een stijgende vraag vanuit China. Het succes van deze industrie is echter ook afhankelijk van toeleveranciers die kwalitatief hoogstaande, innovatieve producten kunnen leveren. Hiervan kunnen Nederlandse toeleveranciers profiteren omdat in Nederland veel knowhow aanwezig is. Bovendien beschikken Nederlandse producenten over een hoge automatiseringsgraad en weet men in Duitsland de flexibiliteit van Nederlandse toeleveranciers zeer op waarde te schatten.

Optische technologieën

Een van de branches die goed door de economische crisis heen komen is die voor optische technologieën. De branche groeide in de afgelopen jaren flink (gemiddeld 8 porcent per jaar). De Duitse optische technologiesector kent een exportaandeel van circa 70 procent, met als belangrijkste afnemers China en de Verenigde Staten. Duitse producenten in deze sector onderscheiden zich door hun maatwerk en hoge mate aan flexibiliteit. Het Duitse ministerie voor onderwijs en wetenschap ondersteunt onderzoek naar deze ‘Technologie der Zukunft’ met 100 miljoen euro per jaar.

Overige belangrijke economische sectoren

Verdere belangrijke sectoren zijn de levensmiddelenindustrie, de energiesector en de toeristische sector.

2.5 Macro-economisch toekomstperspectief Ook de Duitse economie krijgt steeds meer last van de crisis, vooral door de stagnatie van de Europese markten. Voor 2013 gaat de Deutscher Industrie- und Handelskammertag (DIHK) nu uit van een economische groei van 0,3 procent. Deze raming is duidelijk terughoudender dan de voorspellingen van medio 2012. Toch zal Duitsland in vergelijking met andere Europese landen ook dit jaar een stabiele factor in Europa blijven. Bovendien zijn niet alle prognoses zo somber: onderzoeksbureau Roland Berger verwacht een groei van maar liefst 1,2 procent. Dit is volgens het instituut vooral te danken aan de industriesector. “Hoe meer industrie, hoe meer groei”, aldus de onderzoekers. Zij menen dat de kracht van de Duitse economie, die bestaat uit een unieke mix van grote concerns en een sterke middenstand, door veel mensen wordt onderschat.

ook wereldwijd hebben steeds meer landen en bedrijven financieringsproblemen. Dit merken ook de Duitse exporteurs. Ondanks deze moeilijkheden verwacht de DIHK dat de Duitse export van goederen en diensten in 2013 met circa 2 procent zal stijgen. Volgens Roland Berger zal de exportgroei zelfs 5 procent bedragen doordat Duitsland optimaal kan profiteren van de aantrekkende economie buiten Europa. Als groeiende afzetmarkten noemt Roland Berger de Verenigde Staten, China en Zuid-Amerika.

Verwacht wordt dat de werkloosheid dit jaar voor het eerst sinds 2009 weer licht zal toenemen. Toch zal het aantal werklozen beneden de drie miljoen blijven. De consumptie in Duitsland zal ondanks de lichte verslechtering op de arbeidsmarkt de positieve ontwikkeling voortzetten. Het ifo-Institut in München voorspelt dat de private consumptie in 2013 met 0,7 procent en de overheidsconsumptie met 0,9 procent zal groeien. Het prijsniveau zal daarentegen met 1,6 procent ook flink stijgen. Omdat de lonen naar verwachting slechts met 1,1 procent zullen stijgen, zal dit de Duitse koopkracht drukken. De investeringen in Duitsland nemen enigszins af (DIHK: -1,0 procent), maar blijven wel op een hoog niveau. Vooral bouwbedrijven, de toerismesector en andere dienstverlenende branches in Duitsland zijn voorzichtig positief over de toekomst. Desondanks investeren zij minder dan in voorgaande jaren. Dit komt niet alleen door de onzekerheid van de financiële crisis, maar ook doordat bedrijven het rustiger aan doen nadat ze in de afgelopen jaren al flink geïnvesteerd hebben. Hoewel ook Duitse bedrijven de gevolgen van de financiële crisis beginnen te voelen, profiteert de handel tegelijkertijd van de relatief zwakke euro. Ook investeerders kunnen makkelijker worden aangetrokken. De Duitse export zal naar verwachting niet meer zo snel groeien als in de afgelopen jaren. Weliswaar is er wereldwijd nog voldoende vraag naar Duitse producten, maar de export wordt geremd door de zwakkere dynamiek van de wereldeconomie. Niet alleen in Europa, maar

10



11

DNHK



DNHK

zakendoen 3. Zaken doen in Duitsland Ondernemers die zaken willen doen in Duitsland kunnen hiervoor verschillende wegen bewandelen. Een eerste stap wordt meestal met een handelsagent of een eigen buitendienstmedewerker gezet. Bij omvangrijkere activiteiten zal een inschrijving van een filiaal in het Duitse handelsregister in aanmerking komen of het oprichten van een eigen vennootschap. Onderstaand zullen deze verschillende vormen nader worden toegelicht.

3.1 Handelsagentuur Het Duitse Handelsagentuurrecht lijkt op het Nederlandse recht. De wettelijke bepalingen in beide landen zijn namelijk aangepast naar aanleiding van een Europese richtlijn. Het Duitse handelsagentuurrecht is vooral in het Duitse Wetboek van Koophandel (Handelsgesetzbuch) geregeld. Kern van de handelsagentuurovereenkomst is de verplichting van de handelsagent voor zijn principaal overeenkomsten te bemiddelen. De handelsagent handelt daarbij als zelfstandig ondernemer. De principaal is een provisie verschuldigd voor de bemiddelde overeenkomsten. De overeenkomst kan stilzwijgend worden aangegaan, maar elk van de partijen kan om een schriftelijke vastlegging van de afspraken verzoeken. Bepaalde bedingen, zoals een postcontractueel concurrentiebeding, moeten schriftelijk worden vastgelegd, anders zijn zij niet geldig.

Omdat de handelsagent zelfstandig ondernemer is, is hij in principe niet verplicht zijn diensten persoonlijk te verlenen. De handelsagent kan ook een rechtspersoon zijn, bijvoorbeeld een besloten vennootschap naar Duits recht. De vaker voorkomende wens van een principaal de handelsagent sterk aan zijn onderneming te binden, bijvoorbeeld door het uitsluiten van de overname van andere handelsagentschappen, het bepalen van werktijden e.d. kan er toe leiden dat er niet meer sprake is van een zelfstandig handelsagent, maar een werknemer in de buitendienst. De principaal dient hier bij de vormgeving van de overeenkomst goed op te letten. De handelsagent heeft recht op provisie voor overeenkomsten die door zijn tussenkomst zijn bemiddeld. Een recht op provisie kan ook ontstaan voor overeenkomsten die pas na einde van de handelsagentuurovereenkomst tot stand komen of die (zonder bemiddeling) binnen het gebied tot stand komen dat aan de handelsagent is toegewezen. Na einde van de handelsagentuurovereenkomst heeft de handelsagent onder bepaalde voorwaarden recht op klantenvergoeding die is gemaximeerd op een jaarprovisie van de gemiddelde provisie die de handelsagent heeft ontvangen over de afgelopen vijf jaar.

3.2 Personeel Personeel vinden

Personeel kunnen ondernemers via verschillende wegen vinden. De Duitse arbeidsbureaus (Arbeitsagenturen) helpen bij de bemiddeling; daarnaast staan er verschillende media ter beschikking, zoals regionale kranten en internetsites. Ook de Nederlands-Duitse Handelskamer bemiddelt personeel in Duitsland aan werkgevers. Daarnaast kan een ondernemer via uitzendbureaus personeel inhuren. Arbeidsovereenkomsten

Het Duitse recht wijkt op het gebied van arbeidsovereenkomsten sterk af van het Nederlandse recht. Zeker voor werkgevers met niet meer dan 10 werknemers biedt het over het algemeen meer flexibiliteit. Duitsland kent geen algemeen wettelijk minimumloon of een verplichte vakantietoeslag. Wel zijn er bepaalde bedrijfstakken, waarvoor een minimumloon geldt, zoals in de bouwnijverheid of voor schoonmaakbedrijven. Arbeidscontracten voor bepaalde tijd kunnen onbeperkt worden overeengekomen, zolang er sprake is van een objectief aantoonbare reden voor het overeenkomen van een dergelijk contract. Dergelijke redenen kunnen bijvoorbeeld het vervangen van zieke werknemers zijn of een tijdelijk project. Zonder objectief aantoonbare reden mag een contract voor bepaalde tijd hooguit voor de duur van twee jaar worden aangegaan. Arbeidscontracten voor bepaalde tijd moeten wel altijd schriftelijk worden aangegaan, anders is de afspraak dat het om een arbeidscontract voor bepaalde tijd gaat, niet geldig. Het Duitse recht kent geen opzegverbod gedurende arbeidsongeschiktheid. De loondoorbetalingverplichting is beperkt tot zes weken per arbeidsongeschiktheid binnen een kalenderjaar. Bij ontslag dient er geen vergunning van een derde instantie te worden aangevraagd, tenzij er sprake is van een opzegverbod. Opzegverboden zijn bijvoorbeeld van toepassing bij zwangerschap van een werkneemster of ouderschapsverlof van werknemers. Opzeggingen dienen altijd schriftelijk te geschieden, anders zijn zij niet geldig. De opzegtermijn die daarbij in acht dient te worden genomen, is afhankelijk van hetgeen de partijen zijn overeengekomen, waarbij de Duitse wet minimumopzegtermijnen voorschrijft. De rol van een Duitse ondernemingsraad bij bijvoorbeeld het aannemen en het ontslag van werknemers mag niet worden onderschat. Anders

12


dan naar Nederlands recht mag een werkgever met een Duitse ondernemingsraad in Duitsland geen werknemers te werk stellen, zonder dat de ondernemingsraad heeft ingestemd. Ook bij ontslag heeft de ondernemingsraad medezeggenschap. Werknemers kunnen al een ondernemingsraad oprichten, als het bedrijf waarin zij werken ten minste vijf werknemers heeft. Premies voor sociale verzekeringen

De Duitse sociale zekerheid kent verschillende verzekeringen, waarvoor de meeste werknemers en hun werkgevers premies moeten betalen. Het gaat om volgende verzekeringen: • Ziektekostenverzekering/Zorgverzekering • Wettelijke pensioenverzekering • Werkeloosheidsverzekering • Wettelijke ongevallenverzekering (werkgever draagt de premie alleen) • Verzekeringen tegen loondoorbetaling bij ar beidsongeschiktheid en zwangerschaps /bevallingsverlof (zogenoemde U1 en U2) (werkgever draagt de premie alleen) • Verzekering tegen loonuitval door faillis sement van de werkgever (werkgever draagt de premie alleen) De premies worden overwegend aan de hand van een bepaald percentage van het loon vastgesteld. Hierbij wordt jaarlijks een maximumloon vastgelegd, waarover premies dienen te worden betaald. De premie voor de wettelijke ongevallenverzekering is afhankelijk van de risicogroep waarin de werkgever is ingedeeld. Loonbelasting

Over het loon dient loonbelasting te worden betaald. Werkgevers die een vaste inrichting in Duitsland onderhouden dienen ervoor te zorgen dat de loonbelasting voor hun in Duitsland werkzame werknemers afgedragen wordt. Werkgevers die geen vaste inrichting in Duitsland onderhouden, doen er goed aan om hun werknemers er op te wijzen dat deze zelf de loonbelasting moeten afdragen. Als er sprake is van werknemers die zowel in Nederland als ook in Duitsland werkzaamheden verrichten, dient aan de hand van het Verdrag ter voorkoming van dubbele belasting tussen Nederland en Duitsland worden bepaald, welk land het recht van loonheffing heeft.


13

DNHK



zakendoen 3.3 Nevenvestigingen Reeds bestaande binnen- of buitenlandse bedrijven kunnen of moeten zelfs soms een nevenvestiging (‘Zweigniederlassung’) in het Duitse handelsregister laten inschrijven. Een nevenvestiging is een van de hoofdvestiging ruimtelijk gescheiden vestiging van waaruit de voor de onderneming kenmerkende activiteiten worden uitgevoerd. De nevenvestiging moet ten opzichte van de bedrijfsleiding, boekhouding, balans en het eigen vermogen in een bepaalde mate zelfstandig zijn. Alle nevenvestigingen moeten in het Duitse handelsregister worden ingeschreven. Aanvullend is een melding bij de desbetreffende gemeente (‘Gewerbeanmeldung’) verplicht. De inschrijving in het Duitse handelsregister is uitsluitend via een Duitse notaris mogelijk.

1 2 3 14

De ‘Zweigniederlassung’ is juridisch gezien niet zelfstandig, maar maakt deel uit van de hoofdvestiging. Daarentegen beschikt zij wel in feitelijk opzicht over een bepaalde mate van zelfstandigheid. Zo dient de leiding van de vestiging tot op bepaalde hoogte over een eigen beschikkingsbevoegdheid te beschikken en dient de hoofdvestiging vermogen aan de nevenvestiging toe te

wijzen. Schuldenaar blijft echter de rechtspersoon achter hoofd- en nevenvestiging. Een bedrijf kan ook vestigingen hebben die niet aan de definitie van een nevenvestiging (‘Zweigniederlassung’) voldoen, bijvoorbeeld, omdat de vereiste mate van zelfstandigheid ontbreekt. Deze vestigingen mogen niet onder een van de hoofdvestiging afwijkende handelsnaam actief zijn. Zij moeten slechts bij het daartoe bevoegde Gewerbeamt worden ingeschreven, niet in het handelsregister.

3.4 Oprichten van een (dochter) onderneming Net zoals in Nederland wordt er in Duitsland een verschil gemaakt tussen een naamloze vennootschap (AG= Aktiengesellschaft) en een besloten vennootschap (GmbH= Gesellschaft mit beschränkter Haftung). Het oprichten van een GmbH kan in principe worden vergeleken met de Nederlandse B.V. De GmbH is de ondernemingsvorm die door de meeste buitenlandse ondernemingen wordt gekozen, wanneer zij een rechtspersoon in Duitsland op richten. Hieronder volgt een overzicht van belangrijke aandachtspunten voor de oprichting van een GmbH:

Oprichter

Het eerste vereiste voor een Nederlandse ondernemer die een GmbH wil oprichten, is het hebben van een oprichter. Dit kunnen zowel natuurlijke personen als rechtspersonen zijn. Daarnaast is iedere oprichter tevens aandeelhouder (‘Gesellschafter’) van de GmbH en neemt door middel van een of meer aandelen deel aan het aandelenkapitaal (‘Stammkapital’) van de GmbH. Alleen natuurlijke personen kunnen bestuurder (‘Geschäftsführer’) zijn. De statuten (‘Gesellschaftsvertrag’) regelen of een bestuurder alleen of slechts met anderen samen vertegenwoordigingsbevoegd is voor de GmbH.

Aandelenkapitaal

Het aandelenkapitaal van een GmbH moet tenminste EUR 25.000,00 bedragen. Het minimumbedrag per aandeel bedraagt EUR 1,00. Bij meerdere aandeelhouders is het onder bepaalde voorwaarden toegestaan dat de aandeelhouders bij de oprichting slechts EUR 12.500,00 volstorten. De rest van het ‘Stammkapital’ dienen de aandeelhouders dan later vol te storten. Betalingen op het aandelenkapitaal geschieden over het algemeen in geld op een bankrekening van GmbH in oprichting (GmbH i.G.). Het is onder bepaalde wettelijke voorwaarden ook toegestaan om goederen in te brengen op het aandelenkapitaal.

4

DNHK

Inschrijving bij de rechtbank

Nadat de oprichtingsakte van de GmbH bij de notaris is ondertekend, is er sprake van een GmbH i.G., d.w.z. een GmbH in oprichting. De GmbH i.G. dient daarna nog bij de rechtbank te worden ingeschreven. Pas na inschrijving bij de rechtbank is er een eigen rechtspersoon GmbH. De inschrijving duurt over het algemeen 3-4 weken. De GmbH i.G. mag zakelijk actief zijn. Degene die namens de ‘GmbH i.G.’ rechtshandelingen verricht, is echter voor deze rechtshandelingen met zijn vermogen persoonlijk aansprakelijk, totdat de GmbH is ingeschreven in het handelsregister en deze handelingen heeft goedgekeurd. Het bestuur van de GmbH dient de GmbH na de oprichting aan te melden bij het Gewerberegister van de gemeente, waar de GmbH is gevestigd. Deze geeft de aanmelding automatisch door aan het ‘Finanzamt’ (Duitse belastingdienst), het ‘Gewerbeaufsichtsamt’ en de IHK (Industrie- und Handelskammer). Als de activiteiten van de GmbH ambachtelijke werkzaamheden inhouden, dient de GmbH onder bepaalde voorwaarden ook bij de Handwerkskammer te worden aangemeld. De GmbH krijgt door aanmelding bij de Duitse belastingdienst een belastingnummer. Dit belastingnummer gebruikt de GmbH voor alle door haar verschuldigde belastingen. In de praktijk duurt het meestal even, voordat uw aanmelding bij de verschillende instanties binnen is. Vandaar dat het vaak verstandiger is om de GmbH zelf bij de bovengenoemde instanties aan te melden.

3.5 Ondernemersbelasting Over het algemeen ligt de belastingheffing in Duitsland iets hoger dan in Nederland. Dit komt door de extra gemeentelijke belastingen, minder fiscaalgunstige regelingen en vooral door de Duitse solidariteitstoeslag. Voor personen met een lager inkomen ligt de inkomstenbelasting gunstiger dan in Nederland. Ondernemers in Duitsland krijgen te maken met een aantal verschillende belastingen. Onderstaand volgt een kort overzicht van de verschillende vormen van Duitse ondernemersbelastingen. Omzetbelasting (Umsatzsteuer)

Net als in Nederland is een ondernemer in Duitsland ook verplicht aan zijn klanten omzetbelasting in rekening te brengen en deze vervolgens af te dragen aan de belastingdienst. Een BTW-nummer (Umsatzsteuer-Identifikationsnummer) kan bij de Duitse belastingdienst worden aangevraagd. Ook in Duitsland is een regelmatige aangifte omzetbelasting (Umsatzsteuererklärung) verplicht. De Duitse omzet-

belasting (MwSt= Mehrwertsteuer) is ingedeeld in een hoog en een laag tarief. Het hoge tarief bedraagt 19 procent. Voor levensmiddelen, boeken en tijdschriften evenals streekvervoer en hotelovernachtingen is het percentage 7 procent. Nederlandse ondernemers die binnen de Europese Unie exporteren, hoeven geen BTW in rekening te brengen. Intracommunautaire transacties

Sinds 1993 bestaat er vrij goederenverkeer tussen alle EU-landen. Dus is er aan de grenzen ook geen douanecontrole meer. In plaats daarvan moeten alle ondernemers elk kwartaal een elektronische opgaaf doen van hun intracommunautaire leveringen onder vermelding van hun BTW-identificatienummer en het nummer van de leverancier alsook dat van de afnemer. Leveringen en diensten zijn binnen de EU altijd ergens belastbaar. Meestal wordt bij transacties tussen ondernemers de BTW geheven in het land waar de afnemer van de goederen of diensten is gevestigd. Loonbelasting

Kijk hiervoor onder 3.2 Personeel.

Naamgeving en adres

Voor het oprichten van een GmbH is in ieder geval een adres in Duitsland vereist. Een postbus is in dit geval niet voldoende; wel bestaat de mogelijkheid om een office-service in te schakelen. De naam van een GmbH mag vrij worden gekozen, maar dient wel voldoende onderscheidend vermogen te hebben en de rechtsvorm moet uit de naam blijken. De meeste GmbH’s worden voor onbepaalde tijd opgericht, maar de statuten kunnen ook bepalen dat de GmbH slechts een bepaalde levensduur kent.



15

DNHK



DNHK

cultuur 4. Culturele aspecten Op het eerste gezicht lijkt de Duitse cultuur sterk op die van Nederland, maar bij nadere beschouwing valt op dat er op sommige punten wel degelijk verschillen zijn. Onderstaande verschillen hebben voornamelijk betrekking op het zakenleven.

4.1 Duitsland Op welke manier iemand onderhandelingen voert verschilt natuurlijk van individu tot individu. Toch is er op bepaalde punten ook sprake van een cultuurkloof. Een groot verschil bestaat onder andere in de bevoegdheden van de deelnemers.

Duitsers hebben meestal een minder ver reikend mandaat dan Nederlanders. Duitsers moeten vaak aansluitend aan de onderhandelingen het akkoord van hun baas binnenhalen. Aan het begin van een samenwerking neemt in Duitsland vaak de directeur zelf deel aan een kennismakingsgesprek om de belangrijkste punten te bespreken en vast te leggen. Pas dan nemen de uitvoerende medewerkers het over. Vaak verschillen ook de inhoud en bevoegdheden van functies. Daarom is het raadzaam vooraf na te gaan wie voor wat verantwoordelijk is. Nederlands wordt op Duitse scholen (behalve in de grensstreek) over het algemeen niet als vak aangeboden. Daarom praten maar weinig Duitsers Nederlands, hoewel de Nederlandse taal een toenemende populariteit geniet. Het is natuurlijk het meest eenvoudig als u Duits spreekt, maar u kunt er ook vanuit gaan dat uw Duitse zakenpartner Engels spreekt, hoewel dat bij ouderen ook weer niet altijd het geval is. Vooral de manier waarop met onderhandelingen begonnen wordt, is heel anders. Duitsers zijn resultaatgericht, probleembewust en systematisch. Duitsers zijn doorgaans minder flexibel wat betreft de doelen en afspraken dan Nederlanders en willen het liefst vanaf het begin alles tot in de puntjes georganiseerd zien. Uitdrukkingen zoals “dat komt wel goed” en “laten we maar beginnen, de rest komt dan wel” komen op de Duitse zakenpartner waarschijnlijk vreemd over. Een van de grootste misverstanden tussen Nederlanders en Duitsers is het gebruik van ‘Du’ en ‘Sie’. In Duitsland worden collega’s en zakenpartners veel vaker met ‘Sie’ aangesproken dan met ‘Du’. Het gebeurt in Duitsland dat mensen die al 30 jaar collega’s zijn, elkaar nog steeds met ‘Sie’ en ‘Herr Meier’ aanspreken. Het is belangrijk te weten dat het Duitse ‘Sie’ geen uitdrukking is van een gedistantieerde of afwijzende houding, maar van respect tegenover de ander.

4.2 Valkuilen en tips In Duitse organisaties, in het bedrijfsleven en bij de overheid gelden duidelijke hiërarchische verhoudingen en structuren.

“Das kriegen wir schon hin”-mentaliteit naar de achtergrond schuiven. Duitsers zien problemen namelijk als ernstige afwijkingen van de geplande actie en verwachten een serieuze oplossing. Anders ontstaat er bij hen twijfel over uw competentie.

Titulatuur

Verantwoordelijkheid

Hiërarchie

Duitsers vinden het gebruik van titulaturen zeer belangrijk. Het is noodzakelijk om iemand die een doctortitel bezit ook met Herr/Frau Dr. aan te spreken. De Dr.-titel is in Duitsland trouwens formeel verbonden aan de familienaam. Privéleven en werk

Duitsers bakenen hun privé- en zakelijke leven strikter af dan Nederlanders. Wat in Nederland gebruikelijk is – het tijdens de koffie op maandagmorgen uitwisselen van belevenissen uit het weekend – is in Duitsland niet ‘gängig’. Tijdens zakelijke besprekingen wordt het privéleven al helemaal niet besproken. Du/Sie en jij/u

Naast de scheiding tussen werk en privé is er ook een strikte scheiding tussen het gebruik van jij en u – Du en Sie – als aanspreekvorm. De communicatie tussen baas/directeur en ondergeschikten en tussen gelijkgeplaatsten verloopt in principe op Sie-basis. De voornaam wordt pas gebruikt wanneer de persoonlijke afstand verkleind is. Zo komt het voor dat er gesproken wordt in de vorm: “Reinhard, könnten Sie bitte...”.

Het is moeilijk te zien wie waarvoor verantwoordelijk is. Wanneer bijvoorbeeld een baas van een technische afdeling zijn ok heeft gegeven voor een bepaald plan, dan moet dit plan vervolgens vaak ook nog door andere afdelingen worden goedgekeurd. Uiteindelijk wenst bijna altijd ook nog de directeur zijn goedkeuring te geven. Dit houdt in dat u bij een aanvraag aan de baas van de technische afdeling niet vandaag of morgen al op een antwoord kunt rekenen. Gebeurt dit wel, dan kunt u zich afvragen of het plan inderdaad wel door alle betrokkenen is goedgekeurd. Ondergeschikte afdelingen nemen zelden de verantwoordelijkheid op zich, tenzij zij hierom nadrukkelijk worden verzocht. De zin “Dafür bin ich nicht zuständig” wordt graag gebezigd. Overleg

Vergaderingen in Duitsland worden meestal niet gebruikt om te discussiëren. Iedereen geeft (uitgebreid) zijn visie. Een baas/directeur gebruikt deze visies vervolgens om een besluit te nemen. Soms worden vergaderingen uitsluitend belegd omdat de directeur een besluit bekend wil maken.

Kleding

Duitsers hechten veel waarde aan de uiterlijke verschijning en meten daaraan iemands competentie af. Daarom zijn bijvoorbeeld ongepoetste schoenen uit den boze en een stropdas en pak voor mannen een vereiste. Ook het vervoermiddel waarmee u op een afspraak verschijnt, draagt bij aan het beeld dat de Duitser van u heeft. Zakendiners

Zakelijke diners vinden in Duitsland doorgaans ‘s avonds plaats. Locaties hiervoor zijn meestal restaurants van goede naam, waarmee de Duitser niet alleen wil aantonen dat hij uw deelname aan dit diner waardeert, maar ook dat hij bereid is daarvoor een hoop geld uit te geven. Serieusheid

Wanneer u als Nederlander denkt zonder veel voorbereiding in Duitsland succes te kunnen behalen, heeft u het mis. Wanneer u heeft nagelaten om uw schoenen te poetsen, heeft u zich al onvoldoende voorbereid. Bovendien laten eventueel ontstane problemen zich niet met een

16



17

DNHK



ADressen

dIENSTEN VAN DE DNHK

5. Belangrijke adressen

NEDERLANDS-DUITSE HANDELSKAMER

Nederlands-Duitse Handelskamer Nassauplein 30, NL-2585 EC Den Haag Postbus 80533, NL-2508 GM Den Haag Tel.: +31 70 3114100 / Fax: +31 70 3114199 E-mail: [email protected], Homepage: www.dnhk.org

Directeur Günter Gülker T: 070 3114 123 E: [email protected]

DNHK

directieassistente

Liv Habets T: 070 3114 136 E: [email protected]

Steunpunten in Duitsland:

Tersteegenstraße 19-31 D-40474 Düsseldorf Tel.: +49 211 498720 Fax: +49 211 4987299

Breite Straße 29 D - 10178 Berlin-Mitte Tel.: +49 30 203084800 Fax: +49 30 203084801

Vertegenwoordigingen van het Koninkrijk der Nederlanden: Ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden

ExportAdvies

AFDELINGSHOOFD

Alexandra Sierra T: 070 3114 134 E: [email protected]

Klosterstraße 50, 10179 Berlijn Tel.: +49 30 20956-0 / Fax: +49 30 20956-441 E-mail: [email protected] Consulaat-Generaal in Düsseldorf

Kennedydamm 24 (Sky-Office, 7. Etage), 40476 Düsseldorf Postbus 103943, 40030 Düsseldorf Tel.: +49 211 179301-0 / Fax: +49 211 359040 E-mail: [email protected] Consulaat-Generaal in München

Nymphenburger Str. 20A (5e etage), 80335 München Tel.: +49 89 206026710 / Fax: +49 89 206026730 E-mail: [email protected] Netherlands Business Support Office Frankfurt am Main

Friedrich-Ebert-Anlage 36, 60325 Frankfurt am Main Tel.: +49 69 244333-133 / Fax: +49 69 244333-202 E-mail: [email protected] Netherlands Business Support Office Leipzig

Nikolaistr. 6-10, 04109 Leipzig Tel.: +49 341 1298-370 / Fax:+49 341 1298-380 E-mail: [email protected] Netherlands Business Support Office Hamburg

Stadthausbrücke 1-3, 20355 Hamburg Tel.: +49 40 37644-458 / Fax: +49 40 37644-500 E-mail: [email protected] Netherlands Business Support Office Stuttgart

Friedrichstr. 15, 70174 Stuttgart Tel.: +49 711 490 39-830 / Fax:+49 711 490 39 830 E-mail: [email protected] Interessante internetlinks

Hotels www.hotel.de Huurauto’s www.avis.de www.europcar.de Duitse spoorwegen www.bahn.de Vliegtijden Düsseldorf www.duesseldorf-international.de Horecagids www.varta-guide.de Jobs www.hollandjobs.de Telefoongids www.telefonbuch.de Grensgangers www.grensinfopunt.nl

18


AFDELINGSHOOFD

Johan Spijksma T: 070 3114 167 E: [email protected]

Financiën

Juridisch advies en personeelsbemiddeling

AFDELINGSHOOFD

AFDELINGSHOOFD

AFDELINGSHOOFD

advies en restitutie

JURIDISCH ADVIES /

Eventmarketing

omzetbelasting

ARBEIDSRECHT

Ruud Vereecken T: 070 3114 127 E: [email protected] Kathrin Heidler T: 070 3114 143 E: [email protected]

Ulrike Tudyka T: 070 3114 137 E: [email protected]

Marlies Komorowski T: 070 3114 156 E: [email protected]

Carsten Estl T: 070 3114 154 E: [email protected]

Christian Pick T: 070 3114 139 E: [email protected]

salarisadministratie EXPORTADVIES

Anouk de Jong T: 070 3114 118 E: [email protected] Nicolien Kuiper T: 070 3114 135 E: [email protected] Andrea Fangmeyer T: 070 3114 161 E: [email protected] Anna Gewering T: 070 3114 170 E: [email protected] Johanna Maukner T: 070 3114 169 E: [email protected] Felix Kramer T: 070 3114 168 E: [email protected]

PR en ledenmarketing

Jessy Rashed T: 070 3114 155 E: [email protected] Stefanie Raeth T: 070 3114 152 E: [email protected] Anneke Beukers T: 070 3114 150 E: [email protected] financiële administratie

Christian Heumer T: 070 3114 129 E: [email protected] Martina Jorg T: 070 3114 125 E: [email protected]

Juridisch advies en bedrijfsoprichting

Carina Mijnen T: 070 3114 160 E: [email protected] ASSISTENte

Sonja van Sloten T: 070 3114 106 E: [email protected]

Personeelsbemiddeling

Aldo Lodder T: 070 3114 140 E: [email protected] Julia Striegl T: 070 3114 164 E: [email protected]

Dr. Lars Björn Gutheil T: 070 3114 157 E: [email protected]

Inhouse-Seminars

Kiona Jansen T: 070 3114 131 E: [email protected] ledenmarketing

Claudia Jansen T: 070 3114 163 E: [email protected] Pers/Publicaties

Niels Koekoek T: 070 3114 133 E: [email protected]

Office Service

Lucie Visser T: 070 3114 100 E: [email protected] iNTERNE IT

Benjamin Philipp T: 070 3114 112 E: [email protected]

vertegenwoordiging ZUID-DUITSLAND

Kai Esther Feldmann T: 0049 (0)211 4987 250 E: [email protected] Handelscontacten, verklaringen Kredietwaardigheid

Steunpunt Berlijn

Inge Overdijkink T: 070 3114 126 E: [email protected] Hoofd Beursvertegenwoordiging Berlijn en Stuttgart

Toby Keni T: 070 3114 153 E: [email protected] Beurzen en Recycling verpakkingen

Gianna Corbelli T: 070 3114 158 E: [email protected] 2 connect Business

Kiona Jansen T: 070 3114 131 E: [email protected]

BERLIJN

dEN HAAG

Alexandra Sierra T: 0049 (0)30 203 084 800 E: [email protected] Steunpunt Düsseldorf

düSSELDORF

Dr. Lars Björn Gutheil T: 0049 (0)211 49 87 210 E: [email protected] Johan Spijksma T: 0049 (0)211 49 87 210 E: [email protected]


19

UNSERE PREMIUM PARTNER / ONZE PREMIUM PARTNERS

DEUTSCH-NIEDERLÄNDISCHE HANDELSKAMMER NEDERLANDS-DUITSE HANDELSKAMER

Nassauplein 30, 2585 EC Den Haag, Niederlande, www.dnhk.org Tel.: 0031 (0)70 3114 100, Fax: 0031 (0)70 3114 199, E-Mail: [email protected]

DNHK DNHK ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND

Recommend Documents