Diabetes zelfmanagement educatie Leuven, 1 december 2012
Hilde Bastiaens Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Vakgroep Eerstelijns- en Interdisciplinaire zorg
Bewegen is belangrijk, dus:
2
1
Waarom is het zo moeilijk? Hoe kunnen we helpen? Waarom doen patiënten niet wat wij vragen?
3
Waarom is het zo moeilijk? • Meer gaan bewegen = gedragsverandering • Een chronische aandoening (WHO definitie) - Langdurige zorg vereist - Negatief impact op kwaliteit van leven • Complicaties • Fysieke belemmeringen
- Geleidelijke achteruitgang of verloop met opstoten - Vaak geen volledige genezing mogelijk
4
2
Waarom is het zo moeilijk? • Leven met één (of meerdere) chronische aandoeningen = Uitdaging voor de patiënt -
Levenslange opvolging Complexe therapie (medicatie, leefstijl, opvolging) Team van zorgverleners
- > 80% van de zorg door patiënten zelf REALITEIT: Patiënten nemen beslissingen / zijn verantwoordelijk = ‘zelf-managers’
5
Getuigenis van een persoon met een chronische aandoening Frans: “Bij diabetes moet de patiënt het blijven doen, ge kunt natuurlijk zeggen ja, ge doet het voor u eigen, ja natuurlijk doe ik
het
voor
mijn
eigen.
Maar
het
is
toch
een
verantwoordelijkheid in zekere zin, dat vind ik soms wel lastig. Ik zou bijna liever hebben, het is een beetje eigenaardig, dat men zei: ‘Gij moet u daar niks van aantrekken, wij zullen het allemaal voor u doen.’. Maar dat kan niet met dit hé, ziet u. “
6
3
Hoe kunnen we helpen? • Chronische zorg = zelfzorg • ‘Taak als zorgverleners? patiënten begeleiden en ondersteunen in de rol van zelfmanager Ondersteuning tijdens contacten Gestructureerde zelfmanagement educatie
7
Diabetes zelfmanagement educatie 1 december 2012
Overzicht 1. 2. 3. 4.
Wat is zelfmanagement (educatie) Welke vormen van ZME zijn er? Wat kan je ervan verwachten? Wat zijn de kenmerken van ‘succesvolle’ programma’s? 5. Voorbeelden 6. Afsluiten
8
4
1. Zelfmanagement • ‘Patiënt is een actieve deelnemer in zijn zorg’ (Creer 1960) • ‘Het leren en toepassen van vaardigheden die nodig zijn om een actief en voldoening gevend leven te kunnen leiden met een chronische aandoening’ (K. Lorig) • ‘Alle activiteiten die patiënten ondernemen om een hoge kwaliteit van leven te behouden met hun ziekte’
9
1. Zelfmanagement • Drie groepen van taken: - Gedrag en medische behandeling - Levensrollen behouden - Omgaan met emoties
10
5
1. Zelfmanagement educatie • Patiënten voorbereiden op deze taken - Kennis - Vaardigheden - Vertrouwen in eigen kunnen ondersteunen
• Definitie (ADA) - “Het continue proces van ondersteuning van patiënten om ze in staat te stellen hun aandoening aan te pakken” - ‘Focus op noden en doelen van de patiënt en wat hij/zij van het leven verwacht’
11
Vergelijking van twee educatiemodellen:
Traditioneell Model
Empowerment Model
1. Diabetes is a fysieke ziekte
1. Diabetes is a bio psychosociale ziekte
2. Relatie tussen zorverlener en patiënt is autoritair en gebaseerd op de expertise van de zorgverlener
2 Relatie tussen zorverlener en patiënt is democratisch en gebaseerd op de expertise van beiden.
3. Problemen en leernoden worden meestal bepaald door de professional
3. Problemen en leernoden worden geïdentificeerd door de patiënt
4. Professional wordt gezien als de probleemoplosser en de zorgverlener is verantwoordelijk voor de diagnose en de outcome
4. Patiënt wordt gezien als de probleemoplosser en de zorgverlener is een ‘kennisbron’ die de patiënt helpt om zijn eigen doelen te stellen en een zelfmanagement plan te ontwikkelen
Bodenheimer 2002
12
6
Traditioneel Model 5. Doel is gedragsverandering
Strategiën voor gedragsverandering worden gebruikt om de compliande te vergroten. Non-complance wordt gezien als een falen van patiënt en zorgverleners. 6. Externe motivatie voor gedragsveranderingBehaviour changes are externally motivated. 7. Patiënt is machteloos, professional is machtig
Empowerment Model 5. Doel is om patiënten te ondersteunen om geïnformeerde beslissingen te nemen. Strategiën voor gedragsverandering worden gebruikt om patiënten te helpen experimenteren met veranderen van het gedrag dat zij kiezen 6. Interne motivatie voor gedragsverandering 7. Patiënt and professional zijn beiden machtig
13
Interactie: partners • Twee partners met eigen expertise - Patiënt: eigen leven - Zorgverlener: medische expertise
• Wederzijds respect en vertrouwen • Gedeelde verantwoordelijkheid
Patiënt empowerment
14
7
Patiënt empowerment •
‘Proces van het in staat stellen van mensen om keuzes te maken en controle te verwerven en beslissingen te nemen over hun eigen leven’
15
Hoe als zorgverlener vanuit een empowerment visie werken? • Niet oordelen. Fouten = leerervaringen • Ondersteun reflectie • In partnerschap de problemen aanpakken die voor de persoon zelf het belangrijkst zijn • Resulterend in een plan in lijn met • • • •
De individuele doelen van de persoon Zijn eigen prioriteiten Zijn leefstijl En ook met zijn eigen specifieke aandoening
16
8
2. Vormen van gestructureerde ZME • Vorm van contact • Face to face: individueel of in groep • Multimedia: telefoon, internet, SMS,…
• Deelnemers • Één aandoening • Gemengd
• Begeleiders • Professionals – leken • Alleen – meerdere
• Inhoud • Focus op kennis • Ruimere focus (ervaringen, gedrag,...) 17
3. Wat kan je verwachten? • ZME kan een gunstig effect hebben op -
Kennis Bloedsuiker Systolische bloeddruk Nood aan diabetesmedicatie Gewicht, lende-omtrek Fysieke activiteit Rookstop Kwaliteit van leven Zelfzorggedrag Relatie patiënt - zorgverlener 18
9
4. Kenmerken van succesvolle programma’s • • • • •
Frequent contact met getrainde begeleider Multidisciplinair team Focus op gedrag en psychosociale elementen Integratie in bestaande zorg Gebaseerd op theoretische modellen -
Empowerment ASE Adult learning 19
5. Voorbeelden • K. Lorig US - Gemengde groep, 2 peer begeleiders, 6 X 2,5u - http://patienteducation.stanford.edu/programs/cd smp.html
• X-PERT patient programme UK - 6 sessies om de week – professionele begeleider
• DESMOND UK - Nieuw gediagnostiseerden, 6u, groep
20
10
Andere programma’s • Individuele educatie - Review Duke & Colagiuri 2009 - HbA1c verbetert in groep met start HBa1c > 8%
• Educatie door peers - Review Foster 2009 - Positieve impact op vertrouwen, perceptie eigen gezondheid en aerobe activiteit
• Multimedia - DIEP
21
DIEP online educatieprogramma
22
11
Ervaringen: DiabetesProject Aalst • Zelfmanagement educatie voor mensen met diabetes type 2 - Individueel - Groepseducatie
• Werken vanuit de empowerment filosofie • Setting - Regionaal - Kosteloos aanbod - Door diabeteseducator
23
Praktisch • • • •
5 sessies van 2 uur om de 2 weken Herhalingssessie na 3 maanden Groepen van 7 à 10 mensen Begeleiding door diabeteseducator, psychologe, diëtiste en bewegingsconsulent • Individuele intake sessie!! • Afspraken - ‘vertrouwen’ - ‘jouw traject’: niets moet
• ‘Gezellig’ 24
12
Groepseducaties: gestructureerd maar niet strikt Bastiaens H et al. Primary Care Diabetes 2009;3:103-9.
Sleutel elementen •
Motivatie (waarom kwamen ze?) – intentie (wat wensten/hoopten ze te bereiken/veranderen?)
•
Assessment van het huidige gedrag (stappenteller – 3 dagen eetdagboek)
•
Van intenties naar concrete doelen en gedetailleerde actieplannen
•
Probleemoplossing (wat kan een struikelblok zijn en hoe kan die aangepakt worden?)
•
‘Informatie op vraag’
25
Deelnemers • Implementatie - 5 groepen met 44 deelnemers - Aanwezigheid per sessie hoog: tussen 63% en 100%
•
Deelnemers -
53% mannen
-
Gemiddelde leeftijd (jaren)
-
Gemiddelde diabetesduur (jaren)
-
96% gepensioneerd
66 (±6) 5 (±5)
Primary Care Diabetes 2009;1(4):219
26
13
Evaluatie effectiviteit •
Evolutie gemiddelde BMI, HbA1c en kwaliteit van leven T0
T12
29.0
28.5
HbA1c° (%)
7.4
6.8
14
5
2
0.040
PAID °(0-100)
28
18
18
5
0
0.006
BMI* (kg/m2)
•
Neg ranks T12 < T0
Pos ranks T12 > T0
Ties T12 = T0
Gepaarde T-test (p)* Wilcoxon (p)° 0.044
Gedragsverandering - Geen significante effecten vast te stellen op basis van vragenlijsten - Tijdens de groepseducatie • Concrete doelen • Concrete aanpassingen in dagelijkse gewoonten
27
Proces tijdens de groepssessies • Gedragsverandering Jeanne: “De stappenteller motiveert me om meer te bewegen. Als ik niet genoeg stappen heb, ga ik buiten en wandel nog een blokje om”
• Aandachtspunten om dit te ondersteunen - Educator heeft belangrijke rol - Evenwicht in coachen – modereren – expert zijn - Informatie: is een middel – geen doel op zich - Sturing en vrijheid in stellen en uitwerken van doelen
28
14
Evaluatie door patiënten 22 interviews
1. Positieve ervaring 2. Meer concreet -
Krijgen van concrete info Rekening houden met eigen ervaringen Ruimte voor eigen vragen Motiveren Aandacht voor het emotionele
3. Aandachtspunten - ‘Verbieden’ – ‘schuldgevoel’ - Teveel informatie
29
Andere ervaringen • Funnell (US) • • • •
Geen ‘lectures’ – beantwoord vragen (kort) Behavior = not the problem but a symptom Don’ judge Support reflection on ‘behavioral experiments’
• Dobson – Snoek (Denemarken) • Empathie = basis
• Peyrot (US) • ‘Ask the patient, don’t tell’
30
15
7. Afsluiting “
EEN BEWEGING VOOR MANNEN, VROUWEN EN GEZINNEN” “GEZICHT GEZOCHT” “STAP UIT JE SCHADUW” JAARPROGRAMMA 2012-2013 SEPTEMBER 2012
Ziekenzorg september start wafelverkoop 03 Wijkmeestersvergadering (kl. Zaal). Vanaf 23 augustus Volleybal: JONGENS en MEISJES trainingen, iedere donderdag van 20.30 u. tot 22.30 u.. Elke eerste donderdag van de maand kunnen alle geïnteresseerden komen kennismaken, dan spelen we een recreatief matchke onder alle aanwezigen. De wedstrijden vinden plaats op zondagvoormiddag voor de heren en de dames, behalve de thuiswedstrijden van Zonderschot A die op vrijdagavond plaatsvinden in Pijpelheide. Mountainbike Iedere zondag vertrek om 7.30 u. meer info bij het bestuur. Vanaf 28 augustus
Ping-Pong iedere dinsdag om 20.30 t/m 23 uur in zaal “Withof”
31
Afsluitende boodschap • Patiënt moet het doen! • Zelfmanagement educatie = kern voor ALLE personen met diabetes • Steun via andere contacten met zorgverleners • Omgeving niet vergeten • Samen met de patiënt
32
16
Dank U!
33
Contact Hilde Bastiaens Vakgroep eerstelijns- en interdisciplinaire zorg Universiteit Antwerpen
[email protected]
34
17
Wie heeft controle?
35
18
