Diabetes Educatie
Diabetes Educatiemap
Diabetes Educatiemap
Diabetes Educatiemap
met Illustraties
met Illustraties
met Illustraties
1
2
3
Diabetes Educatie 1 Diabetes Type 1 Snelwerkende analogen 0
2
4
6
8
10
12 14 Uren
16
18
20
22
24
Diabetes Type 2 Kortwerkende insuline 0
2
4
6
8
10
12 14 Uren
16
18
20
22
24
Hyper & Hypo 0
2
4
6
8
10
12 14 Uren
16
18
20
22
Middellangwerkende insuline 24
Voeding 0
2
4
6
8
10
12 14 Uren
16
Langwerkende insuline 18
20
22
24
Insulineprofielen
Mix 30/70 kortwerkende/ middellangwerkend insuline
0
2
4
6
8
10
12 14 Uren
16
18
20
22
24
Injectieplaatsen
Diabetes Educatie 1
Diabetes Type 1
alvleesklier
Diabetes mellitus type 1
mond glucose
insuline
cel
Normale situatie
Diabetes mellitus type 1 ontstaat doordat het lichaam antistoffen gaat maken tegen de insulineproducerende cellen van de eilandjes van Langerhans in de alvleesklier. Als gevolg daarvan worden de bètacellen in de eilandjes van Langerhans selectief vernietigd. Daardoor ontstaat een absoluut tekort aan insuline. Iemand met deze aandoening zal daarom levenslang insuline moeten gebruiken. De oorzaak van diabetes mellitus type 1 is een combinatie van erfelijke factoren en factoren van buitenaf, zoals een virusinfectie of een doorgemaakte ziekte.
slokdarm
Diagnose diabetes mellitus type 1 lever galblaas
dunne darm
maag alvleesklier
dikke darm
endeldarm
Diabetes type 1
Behandeling
De verschijnselen van diabetes mellitus type 1 ontstaan meestal in korte tijd en bestaan uit veel plassen, voortdurende dorst, vermoeidheid, gewichtsverlies en soms verminderd gezichtsvermogen door de hoge glucosewaarden. Wanneer naast deze klachten de bloedglucosespiegel verhoogd is, staat de diagnose diabetes mellitus vast. Tevens kan de urine glucose bevatten. Deze vorm van diabetes komt meestal voor bij (jonge) kinderen, pubers en jongvolwassenen. Tegenwoordig wordt diabetes mellitus type 1 ook gezien bij oudere mensen.
Diabetes Educatie 1
Diabetes Type 2
alvleesklier
Diabetes mellitus type 2
mond glucose
insuline
cel
Normale situatie
slokdarm
lever galblaas
dunne darm
maag alvleesklier
dikke darm
endeldarm
Resistentie
Minder insuline afgifte
Behandeling
De oorzaak van een hoge bloedglucosespiegel bij diabetes mellitus type 2 is meestal een combinatie van te weinig insuline en insulineresistentie. Insulineresistentie betekent dat de cellen minder gevoelig zijn geworden voor insuline, waardoor de opname van glucose moeilijker verloopt. Door de insulineresistentie moet de alvleesklier meer insuline produceren. Na verloop van tijd kan de alvleesklier niet voldoen aan die grotere behoefte, waardoor de hoeveelheid glucose in het bloed toeneemt. Op den duur raakt de alvleesklier steeds verder uitgeput en produceert dit orgaan steeds minder insuline. In het begin kan diabetes mellitus type 2 vaak worden behandeld met tabletten die de bloedglucosespiegel verlagen. Na verloop van tijd moet naast het innemen van tabletten ook vaak eenmaal of meermalen per dag insuline worden geïnjecteerd om aan de insulinebehoefte te voldoen.
Diagnose diabetes mellitus type 2 Bij diabetes mellitus type 2 ontstaan de klachten vaak sluipend doordat het insulinetekort geleidelijk ontstaat. Vaak zijn vermoeidheid, veel plassen en dorst de voornaamste klachten. Daarnaast is (in principe) de bloedglucosespiegel minder sterk verhoogd dan bij diabetes mellitus type 1. Wanneer de diagnose wordt gesteld, bestaat de ziekte vaak al veel langer, maar zonder specifieke klachten. Deze vorm van diabetes ziet men meestal bij mensen ouder dan 40 jaar, maar kan ook bij jonge mensen voorkomen. De oorzaken van de insuline resistentie zijn meestal een verkeerd eetpatroon en te weinig lichaamsbeweging. Deze vorm van diabetes komt dan ook vaak voor bij mensen met overgewicht.
Diabetes Educatie 1
Hyper & Hypo
Hyperglykemie Wanneer de hoeveelheid glucose in het bloed hoger is dan 8 mmol/l, spreekt men van hyperglykemie. Een hyper kan het eerste verschijnsel zijn van diabetes, maar kan ook tijdens de behandeling ontstaan.
Hyper
12 11 10
HYPERGLYKEMIE
13
moeheid
9
Oorzaken van hyperglykemie: • meer eten dan gewoonlijk • te weinig insuline injecteren • insuline op een verkeerde manier injecteren • minder tabletten innemen dan voorgeschreven • uitdroging • gewichtstoename • stress • minder bewegen dan gewoonlijk • ziekte en koorts • bepaalde medicijnen, zoals hormoonpreparaten (prednison) en plastabletten die thiazide bevatten
slaperigheid
droge tong
dorst
Verschijnselen van hyperglykemie: • veel plassen • dorst • droge mond • moeheid • slaperigheid • gewichtsverlies • jeuk
vaak plassen
7 6 5
NORMOGLYKEMIE
8
4
2
Wanneer de hoeveelheid glucose in het bloed te sterk daalt, bijvoorbeeld lager dan 3 mmol/l, is er sprake van een hypo. Oorzaken van hypoglykemie: • te veel insuline gespoten • te veel tabletten ingenomen • onvoldoende of te laat gegeten • grote lichamelijke inspanning • hoge omgevingstemperatuur • medicijnen die het effect van bloedglucoseverlagende tabletten versterken • overmatig alcoholverbruik
Hypo
HYPOGLYKEMIE
3
Hypoglykemie
hoofdpijn
wisselend humeur
moeheid
bleekheid
1 honger
zweten
beven
slecht zien
duizeligheid
Verschijnselen van een hypoglykemie: • zweten • trillen/beven • duizeligheid • bleekheid • honger • angst/onrust • hoofdpijn • vermoeidheid • wisselend humeur • dubbelzien • aggresief gedrag • hartkloppingen • onwillekeurige bewegingen • voorbijgaande spierverlamming • spiertrekkingen • coma met wijde pupillen
Behandeling van een hypo: Zodra de eerste tekenen van een hypo zich voordoen, moeten snel opneembare koolhydraten of suikers worden ingenomen in de vorm van druivensuiker, suikerklontjes, limonade of vruchtensap. Daarna (na ongeveer 5 minuten) moeten langzaam opneembare koolhydraten worden geconsumeerd, bijvoorbeeld een boterham, om te voorkomen dat de bloedglucosespiegel alsnog te veel daalt. Voor mensen met diabetes is het dus verstandig altijd druivensuiker of snoepjes met glucose bij de hand te hebben. Door tijdens en vlak na een hypo enkele malen de bloedglucosespiegel te meten, krijgen patiënten inzicht in de hoeveelheid extra koolhydraten die nodig zijn om een hypo te behandelen. Na een hypo is de bloedglucosespiegel vaak extra hoog. Dat komt niet alleen door de extra koolhydraten, maar ook doordat het lichaam zelf via diverse mechanismen de hypo probeert af te wenden. Wanneer iemand vaak last heeft van nachtelijke hypo’s, bestaat de kans dat het type of de hoeveelheid of het tijdstip van de avondmaaltijd moet worden aangepast. Ook kan het helpen als men ‘s avonds een snack eet.
Diabetes Educatie 1
Voeding
Voedingsadvies
DE LEVENSSTIJLPIRAMIDE
VET, SUIKER EN ALCOHOL MET MATE
MELKPRODUCTEN: 2-3 PORTIES PER DAG b.v. 2 dl melk, 1 beker yoghurt, 1 stukje kaas VIS: MINSTENS 2X PER WEEK
VLEES: MAX. 500 GR. PER WEEK worst: max. 1x per week, organen: max. 1x per maand, eieren: max. 3 per week
AARDAPPELEN, GRANEN, BROOD, PASTA, RIJST: 3X DAAGS TOT VOLDAAN GEVOEL
ZO VEEL MOGELIJK VOLKORENPRODUCTEN ZONDER VET
GROENTEN: 2-3 PORTIES PER DAG WAARVAN 1 RAUW
FRUIT: 2 PORTIES PER DAG
DRINK 1,5 LITER WATER PER DAG
LIEFST ZONDER SUIKER
BEWEEG PER DAG MINSTENS EEN HALF UUR
Wanneer iemand diabetes heeft, betekent dat niet dat hij of zij een streng dieet moet houden. Mensen met diabetes moeten een voedingsadvies krijgen dat is gebaseerd op de richtlijnen gezonde voeding en dat wordt aangepast aan de persoonlijke behoefte. Een voedingsadvies bij diabetes is maatwerk en wordt in principe door de diëtist gegeven. Het naleven van de voedingsadviezen is de basis van de behandeling en dus van een goede regulatie van diabetes. De voedingsadviezen bij diabetes mellitus type 1 en 2 zijn gelijk. Wanneer er echter sprake is van overgewicht, wat bij type 2 vaak het geval is, moet het aantal calorieën in de voeding worden beperkt en/of anders worden verdeeld, tot het gewenste gewicht is bereikt. Daarbij zijn bewegingsadviezen van groot belang. Gebruikt de patiënt maaltijd insuline, dan moeten de hoeveelheid insuline en de hoeveelheid koolhydraten op elkaar afgestemd zijn. Daarnaast moeten de koolhydraten regelmatig over de dag gespreid worden in de vorm van (tussen)maaltijden. Let op: (overmatig) alcoholgebruik kan de glucosewaarden beïnvloeden.
Algemene voedingsrichtlijnen - Eet regelmatig, gevarieerd en sla geen maaltijden over. Verdeel de hoeveelheid koolhydraten over de dag. Tijdens het spijsverteringsproces wordt uit koolhydraten glucose gevormd, dat de brandstof is voor het lichaam. - Eet veel vezelrijke producten. Vezels komen vooral voor in volkorenbrood en andere volkorenproducten, groente, rauwkost, peulvruchten en fruit met schil. Deze producten worden langzamer verteerd, waardoor ook de glucose geleidelijker aan het bloed wordt afgegeven. Op deze wijze ontstaan er minder schommelingen in de bloedglucosespiegel. - Het grootste deel van de voeding moet uit koolhydraten bestaan, in mindere mate uit vetten en nog minder uit eiwitten. Uitgedrukt in percentage van de totale energie die de voeding bevat (uitgedrukt in calorieën), komt dat op het volgende neer. • koolhydraten 50-55% • vetten 30-35% • eiwitten 10-15% In vergelijking met het eetpatroon van de gemiddelde Nederlander betekent dit dat er meer koolhydraten en minder vet en eiwit gegeten moet worden. - Vooral de hoeveelheid verzadigd vet moet worden beperkt tot maximaal 10% per dag. Dagelijks is 300mg cholesterol toegestaan. Plantaardige eiwitten hebben de voorkeur boven dierlijke eiwitten. - Wees matig met vet en suiker. - Wees matig met alcohol. (Overmatig) alcoholgebruik kan de bloedglucosespiegel beïnvloeden. - Drink minimaal 1,5 liter per dag (water of light-producten).
Diabetes Educatie 1
Insulineprofielen
Maaltijdinsuline (snelwerkende analoog) Snelwerkende analogen 0
2
4
6
8
10
12 14 Uren
16
18
20
22
Omdat na de maaltijd de hoeveelheid glucose in het bloed is toegenomen, wordt vaak vlak voor, tijdens of vlak na de maaltijd insuline gespoten.
24
Basale insuline ((middel) langwerkende insuline) Het lichaam heeft ook tussen de maaltijden door en ‘s nachts een hoeveelheid basale insuline nodig. insuline
Kortwerkende insuline
0
2
4
6
8
10
12 14 Uren
16
18
20
22
Mix kortwerkende/middellangwerkende insuline
24
Combinatie van een maaltijd en basale insuline.
Middellangwerkende insuline 0
2
4
6
8
10
12 14 Uren
16
18
20
22
24
Langwerkende insuline 0
2
4
6
8
10
12 14 Uren
16
18
20
22
24
Mix 30/70 kortwerkende/ middellangwerkend insuline 0
2
4
6
8
10
12 14 Uren
16
18
20
22
24
Injectieplaatsen
Diabetes Educatie 1
Insuline Omdat insuline een eiwit is, kan het niet in de vorm van tabletten worden ingenomen. Het zou namelijk in de maag worden afgebroken, waardoor het niet meer werkzaam is. Daarom wordt insuline geïnjecteerd. Het hormoon wordt niet rechtstreeks in het bloedvat gespoten, maar in het onderhuidse weefsel. Daar wordt als het ware een kleine voorraad gevormd, van waaruit de insuline via de kleine bloedvaatjes in het vetweefsel wordt opgenomen in de bloedbaan. Snelwerkende insuline wordt snel opgenomen uit het weefsel en komt dus kort na toediening in het bloed. Langwerkende insuline wordt langzaam opgenomen en is dus gedurende een lange periode werkzaam. De hoeveelheid insuline die per dag moet worden ingespoten, verschilt van persoon tot persoon en wordt aan de hand van de gemeten glucosewaarden vastgesteld en zonodig bijgesteld. Insuline kan in het onderhuidse weefsel worden gespoten met een injectiespuit, een insulinepen of met behulp van een insulinepomp.
Diabetes Educatie 2 Complicaties (algemeen)
Neuropathie
Diabetische voet
SEKSUELE PROBLEMEN
Nefropathie
Retinopathie
Diabetes Educatie 2
complicaties
glucose in het bloed
complicaties
Te veel glucose in het bloed
Te hoge en te lage glucosewaarden worden wel vroege diabetescomplicaties genoemd. Bij verhoogde glucosewaarden bestaat er een verhoogd risico op infecties, zoals blaas- of genitale infecties. Late diabetescomplicaties zijn de gevolgen op lange termijn van diabetes en de daarmee gepaard gaande te hoge glucosewaarden. Ze bestaan meestal uit beschadiging van de kleine bloedvaten (microvasculaire complicaties) en de grote bloedvaten (macrovasculaire complicaties). Witte bloedcellen Bloedplaatje Rode bloedcellen
Normale situatie
Witte bloedcellen Bloedplaatje Rode bloedcellen
Situatie bij iemand met diabetes
Microvasculaire complicaties Langdurige blootstelling aan hyperglykemie veroorzaakt onomkeerbare schade aan de haarvaten, de kleinste bloedvaatjes die in direct contact staan met organen. Deze bloedvaatjes voorzien de organen van zuurstof en voedingsstoffen en voeren afvalstoffen af. Het teveel aan glucose in het bloed bindt zich aan eiwitten in de wand van bloedvaten. Daardoor verandert de structuur en functie van de haarvaten. Door de verdikking van de wanden van de haarvaten vermindert de rekbaarheid ervan en neemt de bloedstroom door de haarvaten af. Afhankelijk van de plaats van de aangetaste vaatjes en het type aangerichte schade kunnen de vaatjes gaan lekken of minder doorlaatbaar worden. Ook kunnen kleine stolsels ontstaan, waardoor de bloedvaatjes afgesloten kunnen raken. Het bovenbeschreven proces neemt vaak jaren in beslag en de gevolgen worden ook wel microvasculaire complicaties genoemd. Microvasculaire complicaties kunnen leiden tot beschadiging van verschillende weefsels. Zo kunnen de nieren (nefropathie), de zenuwbanen(neuropathie) en het netvlies van de ogen (retinopathie), beschadigd raken.
Macrovasculaire complicaties
Dwarsdoorsnede van een bloedvat met een vernauwing
Macrovasculaire complicaties van diabetes betreffen vooral de grote bloedvaten in het hart en de benen en zijn het gevolg van de achteruitgang van de kwaliteit van de bloedvatwand. Het begint met beschadiging van de binnenbekleding van de bloedvaten en de vorming van plaques in de vaatwand. Na verloop van tijd worden deze plaques harder, waardoor de bloedvaten zich niet meer kunnen verwijden als dat nodig is om aan de veranderende behoefte te voldoen van de organen die ze bedienen. Dit proces wordt atherosclerose genoemd. De verharde plaques kunnen barsten als gevolg van druk op de bloedvatwand. Het lichaam reageert hierop door “een korst” te vormen over de gebarsten plaque. Dit is te vergelijken met de korstvorming bij een huidwond. Door zo’n korst kan een bloedvat grotendeels of zelfs geheel afgesloten raken, waardoor een hartinfarct of een beroerte kan ontstaan. Atherosclerose en de macrovasculaire complicaties die daarvan de het gevolg zijn, zijn niet specifiek voor diabetes. Het is echter wel bekend dat atherosclerose bij mensen met diabetes zich eerder ontwikkelt en agressiever is dan bij mensen zonder diabetes mellitus.Dit heeft te maken met afwijkingen in het cholesterol die atherosclerose bevorderen. Het verlagen van het risico op deze langetermijncomplicaties is een van de belangrijkste doelen van de diabetesbehandeling. Dit gebeurt door de bloedglucosespiegel binnen nauwe grenzen te houden, overgewicht te voorkomen of af te vallen, hoge bloeddruk en een te hoog cholesterol te behandelen. Daarnaast is het belangrijk om te stoppen met roken.
Diabetes Educatie 2
neuropathie
Neuropathie Cellichaam
Ruggemerg
Lange zenuwuitloper
Celkern
Zenuw uitloper
Neuropathie is een stoornis in de functie van het perifere zenuwstelsel. Een langdurige te hoge bloedsuiker is de voornaaste oorzaak van diabetische neuropathie. De kleinste bloedvaatjes die de zenuwcellen van bloed voorzien (haarvaten) kunnen beschadigd raken en daardoor vermindert de doorbloeding van deze haarvaten. Als direct gevolg hiervan krijgen de zenuwcellen minder voeding en zuurstof via de bloedsomloop terwijl afvalstoffen onvoldoende kunnen worden afgevoerd. De zenuwcellen worden hierdoor als het ware vergiftigd. In de eerste instantie worden met name de langste zenuwcellen aangetast door neuropathie. Deze zenuwen lopen naar de voeten. Later zijn de gevolgen van neuropathie ook merkbaar in de onderbenen en in de handen. Neuropathie kan zich in de volgende symptomen uiten: tintelingen, gevoelsstoornissen, kramp en spierzwakte. De ernst van de schade die aan de zenuwen wordt aangericht is afhankelijk van de duur van de diabetes, de leeftijd van de patiënt en de hoogte van de glucosewaarden. Complicaties als diabetische voet en ook seksuele problemen kunnen een direct gevolg zijn van het optreden van beschadiging van zenuwcellen. Neuropathie kan (tijdig) worden vastgesteld met behulp van verschillende instrumenten, zoals een monofilament, een neurotherm en een stemvork.
Diabetes Educatie 2
diabetische voet
diabetische voet Gevoelsstoornissen in de voeten, in combinatie met een vernauwing van de bloedvaten in de voeten, kunnen tot een diabetische voet leiden. Door de verminderde bloedtoevoer ontstaan makkelijk wondjes die slecht genezen en die door gevoelsstoornissen niet worden opgemerkt. Doordat bij mensen met diabetes bovendien de weestand tegen infecties verminderd kan zijn, kunnen soms diepe wonden in de voet ontstaan die slecht genezen. Dagelijkse controle van de voeten (eventueel met behulp van een spiegel) is dan ook belangrijk. Ter voorkoming van een diabetische voet kunnen de volgende adviezen worden gegeven:
Controleer elke dag de voeten; ook tussen de tenen en vergeet de voetzool niet
Draag goed zittende schoenen (die niet knellen of schuren)
Controleer schoenen op steentjes en dergelijke voordat ze worden aangetrokken
Houd voeten uit de buurt van hitte (bijvoorbeeld openhaard, radiatoren, warmwaterkruiken)
Houd de huid van de voeten soepel met behulp van olie of crème. Tussen de tenen geen olie of crème gebruiken.
Neem niet langer dan 5 minuten een voetenbad (in verband met het week worden van de huid)
Trek dagelijks schone, goedzittende en zachte sokken of kousen aan
Knip uw teennagels recht af om te zorgen dat ze niet in kunnen groeien
Loop nooit op blote voeten
• Controleer elke dag de voeten; ook tussen de tenen en vergeet de voetzool niet. • Draag goed zittende schoenen (die niet knellen of schuren). • Controleer schoenen op steentjes en dergelijke voordat ze worden aangetrokken. • Houd voeten uit de buurt van hitte (bijvoorbeeld openhaard, radiatoren, warmwaterkruiken). • Loop nooit op blote voeten. • Houd de huid van de voeten soepel met behulp van olie of crème. Tussen de tenen geen olie of crème gebruiken. • Neem niet langer dan 5 minuten een voetenbad (in verband met het week worden van de huid). • Trek dagelijks schone, goedzittende en zachte sokken of kousen aan. • Knip uw teennagels recht af om te zorgen dat ze niet in kunnen groeien.
Diabetes Educatie 2
seksuele problemen
Seksuele problemen De meeste mensen met diabetes hebben een normaal seksleven. Soms kan diabetes een oorzaak van problemen zijn op dit vlak. Bijvoorbeeld door de lichamelijke complicaties van diabetes omdat u niet goed bent ingesteld. De problemen die mogelijk op kunnen treden worden hier beschreven.
Lichamelijke problemen Alle mannen kunnen last krijgen van erectieproblemen, maar bij mannen met diabetes komt dit vaker voor. Vooral als ze al langer diabetes hebben. Er kunnen meerdere oorzaken zijn. Het kan komen door slechte instelling, spanning, prestatiedrang of door complicaties van diabetes waardoor schade aan bloedvaatjes en zenuwen kan ontstaan. Een oplossing is niet eenvoudig, u kunt denken aan bloedverwijdende injecties of aan een erectiepil. Bij vrouwen kan het gebeuren dat de vagina niet vochtig (genoeg) wordt bij het vrijen. Een goede regulering van de bloedglucosespiegel kan dit probleem snel verhelpen. Verder is het zo dat als gevolg van een langdurig te hoge bloedsuikerspiegel schimmels en bacteriën meer kans hebben om een infectie te veroorzaken. De urine bevat dan namelijk (veel) glucose en bacteriën en schimmels voelen zich een dergelijke zoete omgeving prima thuis. Een infectie aan penis of vagina kan problemen geven met het vrijen. Een goede diabetesinstelling helpt direct er zijn daarnaast ook medicijnen te verkrijgen bij de huisarts.
Onzekerheid Mensen met diabetes kunnen schroom hebben om te vrijen omdat ze onzeker zijn over hun lichaam. U vindt uw spuitplekken lelijk, u vindt de insulinepomp vervelend, u bent bang voor een hypo of u denkt dat uw partner u onaantrekkelijk vindt. Het is in dit kader belangrijk uw diabetes te accepteren als iets wat bij u hoort. Een probleem als onzekerheid wordt vaak groter als iemand het voor zichzelf houdt. Het kan daarom helpen om er met uw partner over te praten.
Hypo’s Door de lichamelijke inspanning van het vrijen wordt er meer energie verbruikt en zal de bloedglucosespiegel dalen. Een gevolg hiervan kan zijn dat u een hypo krijgt. Om dit te voorkomen kunt u vooraf eerst wat eten of in ieder geval ervoor zorgen dat u druivensuiker binnen handbereik heeft.
Adviezen om het leuk te houden: Praat erover met uw arts of diabetesverpleegkundige
Praat erover met uw partner
• Praat met uw partner over eventuele onzekerheden of problemen • Indien er sprake is van een verminderd libido, bespreek dit dan ook met uw (huis)arts en/of diabetesverpleegkundige. Zij kijken hier helemaal niet vreemd van op, ook dit soort problemen is een onderdeel van hun werk. Eventueel kunnen medicijnen worden voorgeschreven. • Druivensuiker onder handbereik houden voor het geval dat. • Probeer om zo goed als mogelijk de bloedsuikerspiegel op goede waarden te houden.
Diabetes Educatie 2
nefropathie
nefropathie Nefropathie is de medische term voor niet goed werkende nieren. De nieren filteren het bloed en scheiden afvalstoffen uit via de urine. Door langdurig hoge glucosewaarden kunnen de kleine bloedvaatjes van de nieren beschadigd raken. Daardoor gaat de werking van de nier langzaam maar zeker achteruit. In het begin uit zich dit doordat er kleine hoeveelheden van het eiwit albumine in de urine terecht komen. Dit wordt “microalbuminurie” genoemd. De behandeling hangt af van ernst van het eiwitverlies en de hoeveelheid afvalstoffen in het bloed. Wanneer de nierfunctie verder verslechtert, kan het nodig zijn de hoeveelheid eiwit in de voeding te beperken en in een eindstadium is nierdialyse of niertransplantatie de enige remedie. Het niet optimaal functioneren van de nieren gaat vaak gepaard met een verhoogde bloeddruk. Omdat een hoge bloeddruk ook slecht is voor de nieren, moet in zo’n geval bloeddrukverlagende medicijnen worden gebruikt. Nier Afvoerbuis Blaas Urinebuis
Haarvaatjes
Diabetes Educatie 2
retinopathie
retinopathie De lens van het oog projecteert een beeld op het netvlies (retina). In het netvlies wordt dit beeld omgezet in signalen die naar de hersenen worden gezonden. Het netvlies bevat veel kleine bloedvaatjes die voor zuurstof en voedingsstoffen zorgen. Wanneer het bloed langdurig te veel glucose bevat, kunnen deze bloedvaatjes op den duur beschadigd raken. Hierdoor ontstaan kleine bloedinkjes die het netvlies beschadigen. Een ernstig beschadigd netvlies kan niet worden hersteld en kan leiden tot blindheid. Daarom moeten mensen met diabetes regelmatig hun netvlies laten controleren. Want wanneer retinopathie in een vroeg stadium wordt ontdekt, kan erger worden voorkomen.
Tijdelijke oogklachten Wanneer iemand start met het injecteren van insuline, kan dit leiden tot het tijdelijk verslechteren van het gezichtsvermogen. Dit is een gevolg van een plotselinge daling van de bloedglucosespiegel. Ook een te hoge bloedglucosespiegel kan tot klachten van het gezichtsvermogen leiden, zoals wazig zien met ringen om een lichtpunt, dubbelbeelden en rode oogleden. Bij een te lage bloedglucosespiegel kan iemands zicht onduidelijk worden of wordt het zwart voor de ogen. Deze klachten verdwijnen wanneer de bloedglucosespiegel weer normaal is (4-7 mmol/l)
Laat regelmatig uw ogen controleren
Diabetes Educatie 3 Ziekte
Werk
Autorijden
Vrije tijd & sport
Reizen & vakantie
Zwangerschap
ZieKTE
Diabetes Educatie 3
ZieKTE Ziekte, zoals een verkoudheid of griep, kan gevolgen hebben voor het in de hand houden van uw diabetes. Bij elke ziekte kan het lichaam anders reageren, de bloedglucose kan stijgen of dalen als gevolg van het ziek zijn. Omdat iedereen anders reageert op ziekte, kunt u het beste contact opnemen met uw diabetesverpleegkundige en/of behandelend arts. Hij of zij kan u uitleg geven over uw situatie. Volg de onderstaande aanwijzingen en bel uw diabetesverpleegkundige en/of behandelend arts wanneer: • u aanhoudend moet braken: Braken = bellen! • u niet kunt eten • u type I diabetes en een bloedglucose hoger dan dan 15 mmol/l heeft. Test in dit geval of er ketonen aanwezig zijn in de urine (met behulp van een ketonen-teststrip) Wat moet u verder doen in geval van ziekte? Neem in elk geval uw voorgeschreven dosering insuline of orale medicatie! • Misschien moet u extra eenheden insuline toedienen om uw bloedglucose onder controle te houden • Controleer uw bloedglucose (en ketonen) iedere 4-6 uur, en noteer de resultaten • Controleer uw temperatuur 4 keer per dag • Drink veel (1,5 glas per uur) • Wanneer u niet kunt eten, drink dan regelmatig suikerhoudende drankjes en vervang maaltijden door eten dat licht verteerbaar is zoals crackers, toast, soep, vruchtensappen, appelmoes etc. • Wanneer u moet overgeven, probeer dan ongeveer 1/2 glas vruchtensap of frisdrank (met suiker) te drinken. Probeer vaak kleine hoeveelheden te drinken in plaats van in een keer een grote hoeveelheid • Preventief vaccineren tegen griep wordt sterk aangeraden
WeRK
Diabetes Educatie 3
werk Diabetes en werk Mensen met diabetes mogen om het even welk beroep uitoefenen, mits enkele kleine aanpassingen op het werk en voldoende begrip van collega’s. Uiteraard is ook een goede zelfkennis noodzakelijk, om uw reacties en behoeften goed in te schatten en uw limieten niet te overschrijden. Diabetes hoeft geen negatieve invloed te hebben op de kwantiteit en de kwaliteit van uw werk! Regelmaat Regelmatig eten is erg belangrijk voor het reguleren van de bloedglucosespiegel. Op het werk is dit niet anders. Probeer regelmatig te pauzeren en indien nodig te eten. Stress Het is al lang bekend dat stress de bloedglucose-regulatie sterk kan beïnvloeden. Hierbij spelen onder meer de stresshormonen adrenaline, noradrenaline en cortisol een belangrijke rol. Deze zorgen voor verhoogde activatie van uw lichaam dat tot uiting komt in o.a. een verhoogde alertheid, versnelde hartslag, transpiratie en gespannen spieren. Onder invloed van stress kunnen sterke schommelingen optreden van de bloedglucose. Het zal niet altijd mogelijk zijn stress op het werk helemaal te vermijden. U kunt wel de signalen van stress leren herkennen en een manier vinden om daar verstandig mee om te gaan. Collega’s Het is belangrijk dat collega’s op de hoogte zijn van uw diabetes. Zij weten dan welke maatregelen zij moeten nemen in geval van problemen, zoals hypoglykaemie (hypo), bewustzijnsstoornissen of bewustzijnsverlies. Als u weet dat collega’s weten wat zij moeten doen is dat voor iedereen een hele geruststelling. Vermoeidheid Mensen met diabetes kunnen zich meer dan gemiddeld moe voelen. Het voorkomen van al te drukke werkdagen en het inbouwen van pauzes kunnen helpen de vermoeidheid te verminderen. Ook kunnen extreme temperaturen vermoeidheid op het werk in de hand werken.
Diabetes Educatie 3
autorijden
Do’s
Dont’s autorijden Met diabetes is het mogelijk om auto of motor te rijden. Als u voor de eerste keer voor het rijexamen opgaat, is het nodig een eigen verklaring in te vullen voor het CBR (=Centraal Bureau Rijvaardigheid). Hierin wordt o.a. gevraagd naar aandoeningen die uw rijvaardigheid kunnen beïnvloeden. Vul de verklaring eerlijk in! Als u géén insuline gebruikt, geen ernstige complicaties heeft en goed bent ingesteld, wordt u voor alle rijbewijzen goedgekeurd voor maximaal 10 jaar. Gebruikt u wel insuline dan hangt goedkeuring af van het type rijbewijs dat u wilt: Klein rijbewijs A (motor), en B (auto), E (aanhangwagen): ook als u insuline gebruikt, geen complicaties heeft en goed bent ingesteld, kunt u voor deze rijbewijzen worden goedgekeurd voor een periode van 10 jaar. Groot rijbewijs C (vrachtwagen), D (bus) of E (aanhangwagen); bij behandeling met insuline gelden extra strenge eisen. Behalve een goede instelling en geen complicaties (bv. oogbeschadiging) moet u aan zelfcontrole doen, hypoglykaemie goed aan voelen komen en goed inzicht hebben in uw diabetes. Het oordeel van een onafhankelijke internist en een oogarts is noodzakelijk. De goedkeuring is voor maximaal 3 jaar. Het CBR vraagt uw gezichtsscherpte op te geven in de eigen verklaring. Als u langer dan 20 jaar diabetes heeft, is een oogheelkundig onderzoek vereist. Hebt u staar of retinopathie, dan is een rapport van uw oogarts nodig. Tips voor veilig (auto) rijden • Meet uw bloedglucose voordat u in de auto stapt, zeker bij lange afstanden. • Eet altijd wat voordat u gaat rijden. • Rij nooit langer dan 2 uur achter elkaar zonder wat te eten. • Bewaar in de auto altijd druivensuiker, koekjes of gewone frisdrank voor het geval u hypoglykaemie krijgt of ter voorkoming van hypoglykaemie (bijvoorbeeld bij een file). • Voelt u een hypo aankomen, ga dan meteen naar de kant van de weg en stop; doorrijden is onverstandig! • Spuit niet alvast uw insuline voordat u in de auto stapt op weg naar huis. U kunt onderweg opgehouden worden met hypoglykaemie als gevolg! • Leg een identificatiekaartje in de auto. Dit is een kaartje met uw persoonlijke en medische gegevens. Als er wat gebeurt, weten de hulpverleners dat u diabetes heeft.
vrije tijd & sport
Diabetes Educatie 3
Vrije tijd en sport Betere insulinewerking Bewegen leidt niet alleen tot een extra verbruik van energie, een betere conditie, sterkere spieren en botten en een hogere fitheid, maar vooral ook tot een betere insulinewerking. Die verbetering vindt niet alleen plaats tijdens de inspanning, maar ook nog vele uren erna. Voor een blijvende verbetering is het van belang frequent te bewegen. Minimaal 3-4 maal per week, gedurende minimaal 20-30 minuten. Bij mensen met type 2 diabetes kan wellicht hierdoor het gebruik van bloedglucose verlagende tabletten of insuline verminderd en in sommige gevallen zelfs uitgesteld worden. Hypo Door het extra energieverbruik en de betere werking van de insuline bestaat bij diabetes tijdens of na een lichamelijke inspanning kans op een te lage bloedglucosewaarde (hypo). Om een hypoglykaemie te vermijden zal de insuline dosis of soms ook de dosis tablettenverminderd moeten worden en/of zullen er extra koolhydraten gegeten moeten worden als u gaat sporten. Let op: vermindering van de insuline dosering of vermindering van tabletten uitsluitend na overleg met uw arts of diabetesverpleegkundige! Adviezen • Breng de bloedglucosewaarde tot normale waarden alvorens te gaan sporten. • Kies een sport of bewegingsvorm die u leuk vindt en die past bij uw mogelijkheden. Overleg met uw arts of diabetesverpleegkundige welke sport of bewegingsvorm voor u geschikt is. • Neem druivensuiker of andere snelle suikers zoals chocolade repen mee om eventueel een hypoglykaemie op te vangen. • Vaak moet je bij topsport de maaltijdinsuline verlagen en dit moet individueel uitgezocht worden. Vuistregel: voor elk half uur zware inspanning heb je voor kinderen ongeveer 10-15 g. extra koolhydraten nodig en 15-30 g. voor een volwassene.
Diabetes Educatie 3
reizen & vakantie
reizen & vakantie Diabetes hebben is geen reden om minder te reizen. U moet alleen rekening houden met een aantal praktische zaken. Tips voor een veilige en zorgeloze vakantie • Draag uw identificatiebewijs bij u, met uw naam, de naam en het telefoonnummer van uw arts en/of verpleegkundige en uw huidige medicatie. • Zorg voor een schriftelijke verklaring van uw arts in een veelgesproken wereldtaal (Engels), waarop uw medicatie staat en eventuele andere zaken waarmee rekening moet worden gehouden. • Zoek uit waar u medische hulp kunt krijgen op uw plaats van bestemming. • Volg uw normale dagschema m.b.t. medicatie, maaltijden, snacks, activiteiten en slaappatroon. Bespreek dit vooraf met uw behandelende arts en/of diabetesverpleegkundige.
mmol/l
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
25
30
mg/dl
36
54
72
90 108 126 144 162 180 198 216 234 252 270 288 306 324 342 360 450 540
Medicatie en hulpmiddelen • Test uw bloedglucose regelmatig. • Neem meer dan genoeg insuline, naalden, bloedglucose teststrips, lancetten, orale medicatie of andere medicatie mee voor de gehele reis. • Neem recente recepten mee voor medicatie of hulpmiddelen. Ga na of de insuline en/of bloedglucosemeter die u gebruikt verkrijgbaar is in het land van bestemming. • Laat insuline op warme dagen niet in een afgesloten auto liggen • Op wintersport dient insuline onder de kleding meegenomen te worden ivm het risico op bevriezing • Neem een extra bloedglucose meter mee. • Zorg dat u tijdig uw vaccinaties ontvangt, zodat u niet overvallen kunt worden door onverwachte bijwerkingen tijdens de reis. • Zorg voor medicatie tegen misselijkheid en diarree. • Bewaar uw insulinereserve koel, doch vorstvrij en bescherm het tegen direct zonlicht. De in gebruik zijnde insuline mag gedurende 4 weken op kamertemperatuur bewaard worden. • Bij een vliegreis kunt u van tevoren informeren bij de vliegmaatschappij wat u wel en niet mee mag nemen in de handbagage. Een diabetespas, een medische verklaring, kan problemen bij de douane voorkomen. Deze zijn bij de apotheek aan te vragen. Tijd zones Als u per vliegtuig reist dan is het heel goed mogelijk dat er veranderingen in de maaltijden en het activiteitenpatroon plaatsvinden. Dit komt onder andere door de verschillende tijdszones en die kunnen op deze manier de bloedglucose beïnvloeden. Het beste is om u zo snel mogelijk aan te passen aan het ritme van het vakantieland aan te nemen. Overleg twee weken voor vertrek met de arts of diabetesverpleegkundige wanneer bijkomende metingen het beste kunnen worden uitgevoerd. Bespreek ook wat u moet doen als u afwijkende bloedglucosewaarden heeft. Verschillende maten In Nederland wordt de bloedglucose uitgedrukt in mmol/l. In andere andere landen wordt de bloedglucose uitgedrukt in mg/dl. De onderstaande tabel kan worden gebruikt om de twee maten met elkaar te vergelijken. mmol/l
2
3
4
5
mg/dl
36
54
72
90 108 126 144 162 180 198 216 234 252 270 288 306 324 342 360 450 540
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
25
30
zwangerschap
Diabetes Educatie 3
zwangerschap Zwanger worden terwijl je diabetes hebt of een kind krijgen als diabetes tijdens de zwangerschap wordt ontdekt hoeft geen probleem te zijn. Wat voorop staat is een goede begeleiding van een gynaecoloog, internist, diabetesverpleegkundige en eventueel een diëtist en oogarts. Wat zijn de risico’s van de combinatie zwangerschap en diabetes? Het is erg belangrijk de glucose regulatie strak geregeld te hebben tijdens en voor de zwangerschap. De streefwaarden hiervoor zijn tussen de 3 en 7 mmol/liter. Binnen deze streefwaarden is er geen verhoogd risico op afwijkingen of complicaties. Daarnaast zijn hypoglykemien vooral gevaarlijk voor de moeder en ontregelingen voor de ongeborene. Mogelijke problemen bij een slechte regulatie zijn • de moeder: ontregeling van de diabetes, verslechtering van een al aanwezige vaatafwijking, baringstrauma. • de ongeboren baby: afwijkingen, overlijden, verstikking, geboorteproblemen. • de pasgeboren baby: hypoglykemie, ademhalingsproblemen, geelzucht, geboortetrauma. Je bent zwanger en hebt een verhoogde bloedsuiker De beste periode om vast te stellen of er sprake is van verhoogde bloedsuikers is tussen week 24 en 28. Een verhoogde nuchtere waarde of een prandiale waarde kan aan aanwijzing zijn dat er sprake is van zwangerschapsdiabetes. Belangrijk is dan dat de glucose spiegels binnen de bandbreedte van 3 en 7 mmol/l blijven. Voor iedereen is behandeling verschillend. Over het algemeen wordt er gestopt met orale medicatie en insuline wordt dan gestart. Dit kan via injecties of via de pomp. Je hebt diabetes en wilt zwanger worden Wat belangrijk is naast het reguleren van de bloedglucose waarden is dat je op tijd aangeeft zwanger te willen worden. Voor je gaat proberen zwanger te raken moeten de bloedglucose waarden al goed gereguleerd zijn.
