Den Haag, een wereldstad voor studenten en jongeren ruimte voor een Campusontwikkeling aan het Leemansplein
1
Dit is een vb van een koptekst/ titel hoofdstuk
2
Dit is een voorbeeld van een bijschrift. Het bijschrift staat altijd in deze kolombreedte. De bovenste regel rust op het basisstramien. Dit moet je handmatig aanpassen.
3
4
Inhoud
Haagse studentencampus 6 Den Haag als studentenstad 9 Kansen voor een campusontwikkeling 9 Stedenbouwkundige studie 11 Wonen en werken 21 Initiatiefnemers 25 Colofon 26
bladzijde 2-3: Zicht op het Leemansplein vanaf het Leeghwaterplein. Op de voorgrond is de plek van het toekomstige Mondriaancollege.
5
Haagse studentencampus
de nodige initiatieven ontplooid. Vermeldenswaard zijn de aanpak van de stationsbuurt en de ontwikkelingen in
“Den Haag, een wereldstad voor jon-
het Laakhavengebied. De stations-
geren en studenten”.
wijk is al langere tijd het onderwerp van een gebiedsgerichte aanpak om
Al geruime tijd ontwikkelt Den Haag
een zogenoemd Quartier Latin te
zich tot een aantrekkelijke stad voor
creëren. Een aantrekkelijk gevari-
jongeren en studenten. Kijken we
eerd leefmilieu met een grote men-
met name naar onderwijs en huis-
ging van functies. DUWO participeert
vesting dan valt de snelle groei van
hierin actief. Een tweede ontwikke-
de vele onderwijsinstellingen in Den
ling die DUWO samen met haar
Haag op. INHolland, de Mondriaan-
onderwijspartners nastreeft is de
stichting en natuurlijk de Haagse
zogeheten campusontwikkeling. Dit
Hogeschool die met bijna 17.000
begrip staat in de Haagse context
studenten mede het karakter van de
voor de huisvestingsinitiatieven in
stad bepalen. Zo’n ontwikkeling gaat
het Laakhavengebied, in het bijzon-
niet vanzelf. Gemeente en vele
der op of in de onmiddellijke nabij-
andere partijen werken op veel ter-
heid van de Haagse Hogeschool.
reinen samen. Zo zijn er de nodige
De uitstraling van een levendige
maatregelen gericht op het positio-
internationale Campus, die ontstaat
neren van Den Haag als een interna-
door aan onderwijs gerelateerde
tionale stad van recht en bestuur. In
voorzieningen, huisvesting en aan-
dit verband is de oprichting van een
verwante bedrijvigheid op één lokatie
Campus Den Haag te plaatsen, een
te concentreren, zal een bijdrage
nevenvestiging van de Universiteit
gaan leveren aan de aantrekkelijk-
Leiden en opgericht in samenwer-
heid van Den haag als vestigings-
king met de gemeente. De oprichting
stad van internationaal recht en
is een rechtstreeks gevolg van de
bestuur.
wens om in het bestuurlijke en politieke hart van Nederland op maat
Doel is het realiseren van een geva-
toesneden opleidingen aan studen-
rieerd aanbod van kamers en wonin-
ten, afkomstig van over de hele
gen voor Nederlandse en
wereld, aan te bieden.
buitenlandse studenten en voor de jongere expat’s die stage lopen of
6
Bij een aantrekkelijk milieu voor jon-
werken in de vele internationale
geren en studenten hoort voldoende
instellingen die in Den Haag nu en in
aanbod van betaalbare huisvesting.
de toekomst zijn/worden gevestigd.
Op dit terrein is er nog reden voor
Het dienstenpakket bij deze huisves-
zorg. Uit recent onderzoek blijkt een
ting zal zijn aangepast op de behoef-
fors tekort aan betaalbare jongeren-
tes van deze doelgroep. Zaken als
woningen. Dit tekort aan jongeren-,
een snelle internetaansluiting op het
studenten- en starterseenheden is in
surfnet, centrale wasmachineruim-
2002 becijferd op zo’n 2000 eenhe-
tes, ontmoetings- en vergaderfacili-
den en kan oplopen tot zo’n 5000 in
teiten voor allerlei (studenten-)
2015. Om dit tekort aan te pakken
groepen tot en met een veilig leefmi-
zijn er met name door samenwerking
lieu waarbij het ‘s avonds door de
tussen gemeente en corporaties al
drukte ook in het gebied goed toeven
is horen bij deze campusgedachte.
krijgt de Campusontwikkeling een
De eerste stappen zijn gezet. De
stevige impuls. Door het Leemans-
ronde studententoren van DUWO
plein tussen en naast beide onder-
tegen de Haagse Hogeschool met
wijsinstellingen ter hand te nemen
309 kamers, die in samenwerking
kunnen de voorzieningen worden
met Ballast Nedam is gerealiseerd
gerealiseerd die kwalitatief maar ook
en “de Struik” met ruim 300 kamers
kwantitatief een levendig woon- en
vormen een eerste aanzet. Andere
onderwijsmilieu ondersteunen.
ontwikkelingen vormen de vestiging van de hoofdvestiging van het Mondriaancollege aan het Leeghwaterplein. Een internationale en levendige Campus zal daarnaast een positieve uitstraling hebben op de ontwikkelingen in de omliggende gebieden zoals Laakhavens Centraal en Laakhavens West. Er is echter meer nodig. Wil het Laakhaventerrein op en in de directe omgeving van de Haagse Hoge-
Studententoren van
school zich ontwikkelen tot een
Duwo aan het Leegh-
gewilde Campusomgeving dan moet
waterplein
daar gewerkt worden aan het aanbieden van diverse woonvormen. Starterswoningen waardoor afgestudeerden met een gericht aanbod uit hun studentenkamer verleid kunnen worden en tegelijk behouden blijven voor de stad. Onderdeel van de plannen is om starterkoopwoningen aan te bieden in een prijsklasse van € 80.000, bereikbaar voor groepen die gewend zijn een huur van € 350 te betalen. Bedrijfsverzamelgebouwen (zoals het Delftse initiatief met het RADAR-gebouw) en woonwerkwoningen om tegen aantrekkelijke voorwaarden de eerste ondernemersstappen te zetten. Grotere huur- en koopwoningen voor onderwijzend personeel. Atelierruimten en andere vormen van bedrijfsruimten en tot slot natuurlijk multifunctioneel inzetbare studenteneenheden. Mede door de komst van de hoofdvestiging van de Mondriaanstichting naar het Leeghwaterplein
7
De uitstraling van een levendige internationale Campus aan het Leemansplein, die ontstaat door aan onderwijs gerelateerde voorzieningen, jongerenhuisvesting en aanverwante bedrijvigheid op één locatie te concentreren, zal een bijdrage gaan leveren aan de aantrekkelijkheid van Den haag als vestigingsstad van internationaal recht en bestuur.
8
Den Haag als studentenstad
Kansen voor een Campusontwikkeling
Met de start van de ontwikkeling van
De belangrijkste functies van een
de entree van de parkeergarage
de Campus Laakhaven is een beleid
Campus zijn wonen, werken, stude-
Laakhaven. Daarachter ontstaat ver-
gekozen om studentenhuisvesting te
ren en recreëren. De voornaamste
volgens een levendig, beschut en
concentreren op deze lokatie.
succesfactoren om deze vier functies
besloten openbaar plein; het nieuwe
Belangrijkste factoren om de Laak-
te integreren zijn een goede situe-
openbare centrum van de Campus.
havens te kiezen voor deze ontwik-
ring, een hoge kwaliteit van de open-
Mede hierdoor krijgt de Campus zijn
keling zijn de vestiging van de
bare ruimte en voldoende veiligheid.
eigen identiteit zonder haar identiteit
Haagse Hogeschool, de ligging aan
Een goede situering is door de cen-
fysiek te ontlenen aan de nabijgele-
een internationaal openbaar ver-
trale ligging ten opzichte van onder-
gen onderwijsinstellingen.
voersknooppunt, de nabijheid van
wijsgebouwen, winkelvoorzieningen
Stationsbuurt en Binnenstad. Bij het
en openbaar vervoer gegarandeerd.
Naast de situering van horeca en
bevorderen van het op internationaal
Het uitgangspunt voor de ruimtelijke
detailhandel in de plint moet worden
recht en bestuur gerichte karakter
kwaliteit is het nieuwe centrale plein,
gedacht aan onderwijsgerelateerde
van Den Haag is nog weinig aan-
waarvan de eerste aanzet reeds is
functies en de vestiging van kleine
dacht geschonken aan de huisves-
gerealiseerd in de vorm van water en
bedrijven of instellingen die een
ting van jongere werknemers en
groen op het dak van de parkeerga-
sterke relatie hebben met de reeds
stagiaires van de internationale ves-
rage, vergelijkbaar met de ruimtelijke
aanwezige onderwijsinstellingen. Als
tigingen en hoofdkantoren van Den
inrichting aan de Leeghwaterkade.
inspiratie kan gelden het Radarge-
Haag. Een nauwe samenwerking ten
Levendigheid en veiligheid worden
bouw in Delft, een initiatief van o.a.
aanzien van huisvesting van ook
gemaximaliseerd door een hoge
de TU Delft. In dit bedrijfsverzamel-
deze expat’s, met het International
dichtheid van (studenten)woningen
gebouw kunnen startende aan de
Forum rond het voormalig Congres-
en recreatievoorzieningen als horeca
TU-gerelateerde nieuwe onderne-
gebouw zal Den Haag positief op de
en andere ontmoetingspunten te rea-
mers een op hun (financiële moge-
kaart zetten ten aanzien van het
liseren. Hierdoor zal gedurende de
lijkheden) toegesneden ruimte huren
woonklimaat voor alle deelnemers
gehele dag een levendige en daar-
en gebruik maken van een op star-
aan de internationale bewegingen
door veilige openbare ruimte ont-
tende ondernemers toegesneden
die zich op Den Haag richten.
staan. Stedenbouwkundig is dit
servicepakket.
Den Haag krijgt daarmee als studen-
concept vormgegeven in een viertal
Door diverse functies op een goede
tenstad een ander imago dan de
woontorens op een plint met voorzie-
manier te plaatsen binnen het Cam-
bekende Nederlandse studentenste-
ningen als horeca en detailhandel en
pusconcept is een hoogwaardig ver-
den als Delft en Leiden. Den Haag
bedrijfsruimte.
blijfsmilieu verkregen waar
openbaar gebied van het Leeghwaterplein. De nieuwe entree van de Campus is een los woongebouw op
creëert op de Campus een internati-
studenten en jongeren zich thuis
onaal klimaat voor werkende en stu-
Aan het Leemansplein vertaalt deze
voelen en waar alle voorzieningen
derende jongeren.
visie zich in een tweetal langgerekte
binnen handbereik zijn.
Het kiezen voor de verdere ontwik-
bouwstroken met daarop vier woon-
keling van de Campus betekent
torens van circa 60 meter met in
daarmee het concentreren van huis-
totaal circa 400 wooneenheden voor
vesting voor studerenden op en rond
studenten en jongeren. De stroken
de Campus.
liggen parallel aan de reeds bestaande looproutes van en naar het plein voor de Haagse Hogeschool. Langs het Leeghwaterplein is een aantal lagere en soms losse volumes geprogrammeerd als gedifferentieerde begeleiding van het
9
10
Stedenbouwkundige studie
(studenten, jongeren, en tijdelijke huisvesting) en in mindere mate om traditionele vormen van wonen voor
Luchtfoto’s van het Laakhavengebied met o.a. de Haagse
Het Leemansplein vormt een ideale
bijvoorbeeld onderwijzend perso-
lokatie om verdere invulling te geven
neel.
Hogeschool, de stu-
aan een Campusontwikkeling in de
dententoren en het
directe omgeving van bestaande en
De stedenbouwkundige studie is uit-
toekomstige onderwijsinstellingen in
gevoerd door Atelier PRO uit Den
het Laakhavengebied. Diverse
Haag, in een eerder stadium supervi-
vormen van openbaar vervoer zijn in
sor van de eerdere ontwikkelingen
de direct nabijheid gelegen, parkeer-
rond de Campus en de vestiging van
mogelijkheden zijn ruimschoots aan-
de Haagse Hogeschool in dit gebied.
Leemansplein
wezig en het centrum van de stad met al zijn voorzieningen is binnen
Als uitgangspunt is genomen om, in
handbereik. Deze ingrediënten
overeenstemming met de vigerende
vormen een uitgelezen kans voor
visie op de bebouwing aan het Leeg-
deze lokatie om studeren, wonen,
hwaterplein, daar een aantal – vanaf
recreëren en werken te combineren.
de straat gezien – losse volumes te programmeren. Hierbij is met name
Het beeld van het Leemansplein
het gebouw op de entree van de par-
wordt momenteel grotendeels
keergarage een volledig los gebouw.
bepaald door de westelijke inrit aan het Leeghwaterplein van de parkeer-
Het nieuwe plein wordt gevormd
garage Laakhaven. Het dak van de
door het realiseren van een tweetal
parkeergarage ter hoogte van het
gebouwen naast en in lijn met de
Leemansplein is ingericht met water,
parkeergarage. De onderste lagen
beplantingen en straatmeubilair; een
zijn aaneengesloten en vormen
begin van wat het ooit zal moeten
daarmee de wanden van het plein,
worden, een levendig plein. Aan
erboven uit komen aan beide zijden
weerzijden van de parkeergarage
twee torens met wooneenheden.
bevinden zich twee grote braakliggende percelen. Deze hebben momenteel de bestemming kantoren, dienstverlenende bedrijven, horeca en/of detailhandel. Het globaal stedenbouwkundig voorstel zoals hier besproken, gaat uit van een herziening van de nu nog vigerende bestemmingen. Belangrijk voor het realiseren van de huisvestingsformule is een bestemming die zowel wonen in diverse vormen (koop, huur, woonwerk, groepswonen) als aanverwante werkfuncties in één gebouw kunnen combineren. Het zal in meerderheid gaan om vormen van bijzondere huisvesting
11
Maquettefoto’s van het Laakhavengebied met de torens voor Leemansplein boven: op de voorgrond het station Holland Spoor. beneden: op de voorgrond het Leeghwaterplein
12
Massastudie
Het straatbeeld aan het leeghwa-
grootte van de functies nog nader te
In een massa studie heeft Atelier
terplein
bepalen.
PRO de mogelijkheid onderzocht of
Voor het Leeghwaterplein is het van
In boven gelegen volumes is zowel
en hoe een verdichting en functie-
belang dat de ritmiek van villa’s van
kantoor als wonen mogelijk. Voor het
menging aan het Leemansplein vorm
zes lagen hoog in aansluiting op het
volume aan de zijde van het CWI is
kan krijgen. Hiertoe is onderzoek
straatbeeld van reeds bestaande
het van belang dat het hof waaraan
gedaan in een maquette van het
volumes van het GAK-gebouw en
tevens kantoren zijn gelegen zeer
gebied Laakhaven – Holland Spoor.
het Rode Kruis gebouw aansluiten.
vriendelijk en groen wordt in gericht.
Het voorstel is in overleg met de
Hiertoe zijn de torens niet direct aan
Zodat als daar studentenhuisvesting
Dienst DSO tot stand gekomen.
de straat gelegd. Hierdoor ontstaat
komt deze is gelegen aan een groen
een rustig continu beeld aan het
hof.
Verdichting
Leeghwaterplein.
De aansluiting op het CWI gebouw
Voor functiemenging aan het Lee-
Om de ritmiek van villavolumes nog
vraagt in de verdere uitwerking extra
mansplein is verdichting van het
sterker te maken is tussen de twee
aandacht. Voor het knooppunt op de
gebied van essentieel belang. Een
langgerekte volumes met torens nog
hoek moet een slimme oplossing
schakering van 4 torens rondom het
een extra villa geplaatst. Deze villa
bedacht worden in verband met dag-
Leemansplein van ongeveer 60 m
ligt met een groot overstek boven de
licht en uitzicht.
blijkt een spannend beeld op te leve-
entree van de parkeergarage en
ren. De verdichting rondom het plein
zorgt er tevens voor dat een derde
zorgt dat een nieuw accent in het
gevel aan het Leehmansplein de
Al met al is een goede basis gelegd
gebied ontstaat dat de relatie met het
levendigheid en functiemenging ver-
voor een plek in de stad waar zowel
stationsplein en de Leeghwaterkade
sterkt.
verschillende vormen van wonen als
versterkt. De oude structuur van de
werken en vermaak samen aan het
haven wordt op deze manier nog
Functiemenging
meer manifest gemaakt.
In 3 plattegronden is schematisch
De torens krijgen een zelfde hoogte
het volume aangegeven met daarin
als de twee torens aan het stations-
de mogelijke functies. Hierin is een
plein. Zodat een homogene skyline
onderscheid gemaakt tussen wonen
ontstaat in het gebied. Alleen de
in de kleur oranje en kantoren en
ronde studentenhuisvestingstoren
voorzieningen in de kleur blauw.
van DUWO aan het Leeghwaterplein
Omdat het plan nog een grote mate
is hoger en accentueert op de hoek
van flexibiliteit kent is er in sommige
aan het water de entree van het
volumes ook aangeven dat er nog
gebied en de stad.
een keuze gemaakt kan worden ten
De twee volumes waarop de torens
behoeve van wonen en, of kantoren
staan zijn zo vormgegeven dat er
hiertoe is een raster van rood en
een arcade aan het Leemansplein
oranje gebruikt.
ontstaat waaronder voorzieningen
Vast ligt dat op de begane grond aan
zijn gelegen die het plein verlevendi-
het plein commerciële functies ter
gen. Deze arcade verzorgt tevens
verlevendiging van het plein komen.
een droogloop van en naar het stati-
De diepte en grote van deze functies
onsplein.
is nog nader te bepalen aan de hand
Leemansplein gelegen kunnen zijn.
van een nog te volgen onderzoek in de volgende fase. In de arcade, onder het overstek is ruimte voor kantoren, hier zijn in verband met te weinig daglicht geen woningen mogelijk. Ook hier is de diepte,
13
doorsneden over de 6 laagse volumes
Laag 1, 2, 3
doorsneden over plein
14
verschillende woonvormen kantoren en voorzieningen kantoor en wonen is beide mogelijk
Laag 4, 5, 6
15
doorsneden over torens
Laag 7 t/m 18
16
Maquettefoto van het Laakhavengebied met op de voorgrond de Haagse Hogeschool.
17
18
19
20
bladzijde 18-19: het
onder: het terras van
Leemansplein wordt
de Haagse Hoge-
begrensd door
school
een 6 laagse plint met
rechts: entree van de
4 woontorens.
Haagse Hogeschool
Wonen en werken
Voor de ontwikkeling van een stu-
doelstelling om wonen en werken te
werkgelegenheid in de omgeving is
dentencampus aan het Leemans-
combineren lijkt bij uitstek te kunnen
hiermee niet aan de orde. Wel is aan
plein is een wijziging van het
worden gerealiseerd bij de aangege-
de orde om de ontwikkeling niet
bestemmingsplan noodzakelijk. Met
ven doelgroep van (internationale)
alleen op werken te richten maar
het oog op het huidige bestemmings-
studenten en (internationale) jonge-
veel meer op een (stedelijke) combi-
plan zal deze functieverandering
ren, wonend en werkend in een
natie van wonen, werken en ont-
onder andere met zich meebrengen
onderwijsomgeving.
spannen.
dat de beoogde werkgelegenheid op de lokatie niet zal worden ingevuld
Een Campus op het Leemansplein
zoals oorspronkelijk bedoeld, name-
zal daarom zeker niet betekenen dat
lijk met kantoorwerkplekken. Los van
de werkgelegenheid op die lokatie
het feit of het Leemansplein zich
wegvalt. Zoals eerder gesteld biedt
leent voor de ontwikkeling van kanto-
de plint van de voorgenomen bebou-
ren, is het maar zeer de vraag of dit
wing veel ruimte voor functies als
op overzienbare termijn ook daad-
horeca, onderwijsgerelateerde
werkelijk zal gebeuren. Met het oog
bedrijven en voorzieningen voor stu-
op de kantorenmarkt in Nederland en
denten.
de regio Den Haag kan in ieder geval
Verder is in dit kader een verwijzing
worden gesteld dat dit op zijn minst
naar de toekomstige ontwikkelingen
nog jaren op zich kan laten wachten.
in Laakhaven West op zijn plaats. De
Zowel ten aanzien van de Campus-
huidige plannen bieden naast de te
ontwikkeling als ten aanzien van het
realiseren woningen veel ruimte voor
imago van de grotere ontwikkeling
kantoren en dienstverlenende bedrij-
van Laakhavens is een ontwikkeling
ven die het wegvallen van de lokatie
met een menging van wonen en
Leemansplein als kantoorlokatie
werken te prefereren. Een beleids-
kunnen opvullen. Het wegvallen van
21
22
Studenten in de ronde studententoren aan het Leeghwaterplein
23
24
Initiatiefnemers
blijvende stagiaires en andere tijdelijke werknemers en andere
Afsluitend kan worden gesteld dat dit
betrokkenen zorgt voor internationa-
voorstel voor het Leemansplein een
lisering van de Campus. Daarnaast
unieke kans biedt voor de stad
is er volop ruimte voor de vestiging
Den Haag om de ontwikkeling van
van kleine bedrijven, detailhandel en
een studentencampus mogelijk te
horeca die allen een bijdrage zullen
maken. Geheel in lijn met de
leveren aan een prettig verblijfskli-
gedachte om een Quartier Latin te
maat op en rondom de Campus en
realiseren zal een Campus aan het
tevens werkgelegenheid zullen
Leemansplein een bijdrage leveren
scheppen.
aan een hoogwaardige recreatie- en woonomgeving voor studenten en
Stichting Duwo en Ballast Nedam
jongeren die verbonden zijn aan een
Ontwikkelingsmaatschappij zien
van de vele onderwijsinstellingen die
kansen in de ontwikkeling van het
Den Haag kent. De mogelijkheden
Leemansplein en willen graag zorg-
zijn te over. Huisvesting voor studen-
dragen voor de ontwikkeling en de
ten, tijdelijk onderkomen voor buiten-
realisatie van een Campus op die
landse studenten, betaalbare
lokatie.
starterswoningen (koop en huur) en
Tevens zijn zij bereid onderzoek te
woonwerkeenheden voor startende
verrichten om de haalbaarheid
ondernemers. De gerichtheid op de
verder inzichtelijk te krijgen en het
jongere werknemers van internatio-
Campusconcept verder uit te
nale instellingen en op de daar ver-
werken.
rechts: Haagse Hogeschool entreehal waarin in het weekend een dansvoorstelling plaatsvindt. onder: openingshappening van de Haagse Hogeschool.
25
adres Leemansplein, Den Haag ontwerp november 2005 opdrachtgever Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij Duwo architect Atelier PRO architekten
Colofon Deze uitgave is een initiatief van: Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij Duwo Atelier PRO
tekst Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij en Atelier PRO fotografie Hans van Beek, Bas Kijzers, G.J. Vlekke, Franco Gori, Luuc Kramer, Arie Wapenaar artist impression Jan-Peter Boelema, Verbeelden vormgeving Atelier PRO © Atelier PRO architekten Den Haag, 20 januari 2006
