‘RUIMTE VOOR BEWEGEN’ Lokale mogelijkheden voor een beweegvriendelijke omgeving voor kinderen en jongeren
GGD Gooi & Vechtstreek Wendeline Thijs November 2008, geactualiseerd in juli 2010
Deze notitie is opgesteld in het kader van het project ‘Ruimte voor Bewegen’, dat onderdeel is van het programma Gooi in Beweging, met medewerking van de ‘Denktank gezonde wijk’.
Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE ................................................................................................... 2 INLEIDING............................................................................................................. 4 LEESWIJZER.......................................................................................................... 5 1. AANBEVELINGEN EN MAATREGELEN VOOR EEN BEWEEGVRIENDELIJKE OMGEVING OP BASIS VAN VERRICHTE ONDERZOEKEN ....................................................................................... 6 HANDLEIDING “BEWEGINGSBEVORDERENDE EN VEILIGE WIJKEN”: EEN STAPPENPLAN EN 50 AANBEVELINGEN VOOR HET INRICHTEN VAN WIJKEN .................................................................................................................................. 6 KANSRIJKE MAATREGELEN VOOR EEN OMGEVING WAAR BEWEGEN WORDT GESTIMULEERD ........................................ 6 AANBEVELINGEN STEDENBOUWKUNDIGE PLANVORMING VOOR HET STIMULEREN VAN BEWEGEN ................................ 6 IDEEËN VOOR DE INRICHTING EN UITRUSTING VAN EEN GEZONDE WIJK .................................................................... 7 EEN MEER BEWEEGVRIENDELIJKE OMGEVING, NATIONAAL ACTIEPLAN SPORT EN BEWEGEN (NASB) ....................... 8 TNO ONDERZOEKT 'BEWEEGVRIENDELIJKHEID' VAN WOONWIJKEN IN ZEIST ............................................................ 8 PROJECT “GEZONDE WIJK” IN AMSTERDAM .......................................................................................................... 8 2. SPELEN IN HET GROEN, GROEN AVONTUUR.............................................................. 10 SPEELDERNIS ...................................................................................................................................................... 10 BUURTBOSJES .................................................................................................................................................... 10 SPEELBOS........................................................................................................................................................... 10 NATUURSPEELPLAATSEN IN AMERSFOORT ........................................................................................................... 11 NATUURSPRONG, SPELEN TOT JE GROEN ZIET ..................................................................................................... 11 BELEEF DE GOOISE NATUUR VAN HET GOOIS NATUUR RESERVAAT ....................................................................... 11 KLIMBOMEN ........................................................................................................................................................ 12 IDEEËNKOFFERTJE EN HANDBOEK “VRIJ SPEL VOOR NATUUR EN KINDEREN” ........................................................ 12 3. KINDEREN SPELEN OVERAL, BESPEELBAARHEID VAN DE OPENBARE RUIMTE...................... 13 SPEELRUIMTEBELEID GEMEENTE HILVERSUM ........................................................................................................ 13 SPEELRUIMTEPLAN GEMEENTE NAARDEN ............................................................................................................. 13 SPEELRUIMTEBELEID GEMEENTE WIJDEMEREN (2007) ........................................................................................ 14 NOTA’S VAN DE OVERIGE REGIOGEMEENTEN (VÓÓR 2007).................................................................................. 14 INSPIRATIE VOOR KINDVRIENDELIJKE WIJKEN ....................................................................................................... 14 KINDERSTRAATSCAN (KISS) ................................................................................................................................ 15 BESPEELBAARHEID VAN DE OPENBARE RUIMTE ..................................................................................................... 15 WIE GEEFT DE STRAAT WEER TERUG AAN DE KINDEREN ........................................................................................ 15 KINDVRIENDELIJKE STAD EN/OF GEMEENTE .......................................................................................................... 16 KINDVRIENDELIJKE PROJECTEN IN DE OPENBARE RUIMTE ...................................................................................... 16 VERKEREN IN VERBLIJFSGEBIEDEN (VEILIG VERKEER NEDERLAND, MAART 2008) ................................................ 17 PLAYGROUND VAN DE TOEKOMST ........................................................................................................................ 17 4. MEERVOUDIG GEBRUIK VAN RUIMTE, RUIMTE OM TE SPELEN ........................................ 19 SCHOOLBUURTSPEELPLAATS ............................................................................................................................... 19 KERKSPEELPLEIN ................................................................................................................................................ 19 SPORTVELDEN OPENSTELLEN .............................................................................................................................. 19 TIMESHARING IN DE SPEELSTRAAT ....................................................................................................................... 19 ZONEPARC SCHOOLPLEIN .................................................................................................................................... 20 5. VEILIG EN ZELFSTANDIG VERPLAATSEN, BIJVOORBEELD NAAR SCHOOL ........................... 21 VOORZIENINGEN BINNEN VERBLIJFSGEBIED .......................................................................................................... 21 VEILIGE HUIZEN .................................................................................................................................................. 21 OP VOETEN EN FIETSEN NAAR SCHOOL ............................................................................................................... 22 VERKEERSSLANG ................................................................................................................................................. 22 KINDLINT ........................................................................................................................................................... 22 KINDLINT GEMEENTE EEMNES .............................................................................................................................. 23 HANDBOEK ONTWERPEN VOOR KINDEREN – AANBEVELINGEN VOOR EEN KINDVRIENDELIJKE INRICHTING VAN DE VERBLIJFS- EN VERKEERSRUIMTE ......................................................................................................................... 23 OMMETJESMAKER ............................................................................................................................................... 24 2
CHILDSTREET 2009: KINDEREN EN STRATEN WEDERZIJDS GETOETST................................................................... 24 WIJKEN VOOR DE FIETS ...................................................................................................................................... 24 VERKEERSVEILIGHEID BELANGRIJKER DAN SPEELPLAATSEN VOOR BEWEGING KINDEREN................................................ 25 6. RELATIE TUSSEN NATUUR EN GEZONDHEID .............................................................. 26 DE BATEN VAN GROEN ........................................................................................................................................ 26 ONDERZOEKEN NAAR DE RELATIE TUSSEN NATUUR EN GEZONDHEID ...................................................................... 27 7. FINANCIËLE ASPECTEN ....................................................................................... 28 JANTJE BETON................................................................................................................................................... 28 JOHAN CRUYFF COURTS..................................................................................................................................... 28 VERBURG LOOFT 10.000 EURO UIT VOOR GROENSTE SPEELPLEK ........................................................................ 29 PIMP MIJN PLEIN ................................................................................................................................................. 29 ANDERE FONDSEN EN MOGELIJKHEDEN ................................................................................................................ 30
3
Inleiding Overgewicht ontstaat door een te hoge energie-inname in verhouding tot het energiegebruik. Uit onderzoeken blijkt dat de omgeving een belangrijke rol speelt bij de gewichtsstijging in de westerse wereld. Deze omgeving is in de afgelopen tientallen jaren zodanig veranderd dat het steeds eenvoudiger is om te kiezen voor minder lichaamsbeweging en meer energierijke voedingsmiddelen. In Nederland is het aantal mensen met overgewicht de laatste decennia dan ook sterk toegenomen. Preventie van overgewicht zonder aandacht te besteden aan de inrichting van de fysieke omgeving lijkt daarom praktisch kansloos. Deze notitie geeft aangrijpingspunten voor gemeenten om omgevingsgerichte maatregelen uit te voeren ter preventie van overgewicht, zodat zij uitvoering kunnen geven aan de op 4 december 2008 getekende intentieverklaring “Ruimte voor Bewegen” (zie hieronder). De meest actuele versie van de notitie is te vinden op www.ggdgooi.nl. Op die plaats kunt u ook gebruik maken van de weblinks die in de notitie zijn opgenomen. Plaats van de notitie in het regionale programma Gooi in Beweging Deze notitie is geschreven in het kader van het project ‘Ruimte voor Bewegen’: hoe kun je de openbare ruimte zo inrichten dat kinderen worden gestimuleerd om meer te bewegen. Bij de openbare ruimte gaat het om de fysieke inrichting en fysieke attributen die van invloed zijn op het stimuleren van bewegen. Het gaat er ook om op welke manier gebruikers gestimuleerd kunnen worden de omgeving te benutten. Op 4 december 2008 heeft de GGD een werkconferentie georganiseerd met dit thema. Tijdens de werkconferentie zijn inspirerende voorbeelden gepresenteerd. Als voorbereiding op de werkconferentie zijn in 13 wijken in de negen gemeenten foto’s gemaakt. De foto’s brengen in beeld hoe de openbare ruimte is ingericht én hoe de kinderen (en hun ouders) gebruikmaken van deze ruimte. Aan de hand van de foto’s is de situatie in de regio besproken en is een verband gelegd met de inspirerende voorbeelden. Tot slot is de intentieverklaring getekend waarin staat dat de 9 gemeenten de intentie uitspreken dat: 1. In het kader van het programma “Gooi in Beweging” ook initiatieven zullen worden genomen om de openbare ruimte zodanig in te richten, dat inwoners (meer) gestimuleerd worden tot bewegen; 2. Elke gemeente vanuit dit perspectief in 2009 tenminste één concrete maatregel in de openbare ruimte neemt die bijdraagt aan het bevorderen van bewegen; 3. In een gezamenlijke conferentie eind 2009 de genomen initiatieven per gemeente zullen worden gepresenteerd, waarbij opgedane kennis en ervaringen zullen worden gedeeld en mogelijk vervolgafspraken zullen worden gemaakt. De werkconferentie maakt deel uit van het regiobrede programma ‘Gooi in Beweging’. In dit programma wordt vanuit verschillende settings (onderwijs, voorschool, zorg, wijk) en met verschillende methoden gewerkt aan de preventie van overgewicht en het tegengaan van bewegingsarmoede. De primaire doelgroep is 0 tot 19 jarigen en hun ouders. Het stimuleren van bewegen in de openbare ruimte is één van de onderdelen van dit programma. De werkconferentie is ondersteund door het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen, waar de regio Gooi en Vechtstreek één van de 6 landelijke pilots is. Het fotoproject is financieel ondersteund door ZonMw. De werkconferentie en het fotoproject zijn tot stand gekomen in samenwerking met Zibo Zin in Preventie, de fotografen en de “Denktank gezonde wijk”. In deze denktank zijn vertegenwoordigd: de gemeenten Bussum, Naarden en Hilversum, de GGD en het Intergemeentelijk Bureau van het Gewest. Wij wensen u veel inspiratie toe met deze notitie vol informatie en voorbeelden! TIP: Als u het onderwerp ‘Bewegen en de inrichting van de openbare ruimte’ in uw gemeente aan de orde wilt stellen, kunt u gebruik maken van de foto-expositie die voor de werkconferentie is ontwikkeld! U kunt daarvoor contact opnemen met de GGD.
4
Leeswijzer Hoofdstuk 1 gaat in op aanbevelingen en maatregelen voor een beweegvriendelijke omgeving op basis van onderzoeken die in Nederland zijn uitgevoerd. Er is onderzocht welke maatregelen het meest kansrijk zijn en/of wat dit betekent voor de stedenbouwkundige planvorming. Het geeft ideeën voor de inrichting en uitrusting van de wijk. Hoofdstuk 2 gaat in op het belang van spelen in het groen. Spelen in de natuur is natuurlijk altijd goed voor kinderen, niet alleen maar ter voorkoming van overgewicht maar ook bijvoorbeeld voor de ontwikkeling van de grove en fijne motoriek, de fantasie (bijv door rollenspelen) en de ontwikkeling van de zintuigen, etc. Een groene speelomgeving biedt de kinderen meer variatie, uitdaging en avontuur. Deze speelomgeving is multifunctioneel en kinderen kunnen zelf dingen bepalen en veranderen. Er worden diverse concrete voorbeelden in het land gepresenteerd. In hoofdstuk 3 staat de bespeelbare openbare ruimte centraal: kinderen spelen overal. De buitenruimte is de leefwereld van de jeugd. Kinderen en jongeren die vrij buiten kunnen spelen ontwikkelen zich sterker: fysiek, verstandelijk en sociaal-emotioneel. De hele openbare ruimte, inclusief de speelplekken maken deel uit van de leefwereld van de jeugd. Denk ook aan routes en knooppunten. Kinderen en jongeren spelen terwijl ze onderweg zijn en verplaatsen zich al spelend. Een kindvriendelijke woonomgeving is daarom belangrijk, met niet alleen specifieke speelplekken maar ook met een bespeelbare openbare ruimte. Eén van de beste plekken voor buiten spelen is de directe woonomgeving – dat wil zeggen de omgeving rondom het huis, in de wijk en rondom de school – mits die woonomgeving aan de veiligheidseisen voldoet. Hoofdstuk 4 geeft een aantal voorbeelden van meervoudig gebruik van ruimte, ruimte om te spelen. Bijvoorbeeld op schoolpleinen, kerkpleinen, in straten. Hoofdstuk 5 gaat over het veilig en zelfstandig verplaatsen, bijvoorbeeld naar school. Fietsen naar school is voor basisschoolleerlingen vaak geen vanzelfsprekendheid meer: veel kinderen groeien op als ‘achterbankgeneratie’. Steeds minder kinderen voldoen aan de norm voor beweging. Fietsen, lopen en spelen zijn belangrijke manieren om lichamelijk actief te zijn. Er worden diverse voorbeelden aangehaald, zoals het kindlint, de duurzaam veilige schoolomgeving en de ommetjesmaker. In hoofdstuk 6 wordt een aantal onderzoeken aangehaald waarin de relatie tussen natuur en gezondheid is onderzocht. Hierin wordt onderbouwd dat bewegen in de openbare ruimte een verband heeft met gezondheid en overgewicht. In hoofdstuk 7 is er aandacht voor de financiële aspecten.
5
1. Aanbevelingen en maatregelen voor een beweegvriendelijke omgeving op basis van verrichte onderzoeken Handleiding “Bewegingsbevorderende en veilige wijken”: een stappenplan en 50 aanbevelingen voor het inrichten van wijken Door het RIVM is in de gemeente Voorhout een handleiding ontwikkeld en getoetst waarmee gemeenten een bewegingsbevorderende en veilige inrichting van wijken kunnen realiseren. De handleiding 'bewegingsbevorderende en veilige wijken' geeft stapsgewijs aan hoe een bewegingsbevorderende en veilige woonwijk kan ontstaan (pagina 13 en verder) en geeft 50 aanbevelingen voor het inrichten van wijken (pagina 23 en verder). Deze handleiding is bestemd voor alle gemeenten in Nederland die in nieuwbouw- en herstructureringsplannen aandacht willen besteden aan het stimuleren van lichamelijke activiteit en veiligheid van de inwoners. De inrichting van de wijk (ofwel woonomgeving) heeft in belangrijke mate invloed op de gezondheid en het gezondheidsgedrag van de inwoners, bijvoorbeeld op het gebied van de mogelijkheden voor bewegen of de sociale en fysieke veiligheid. Deze twee hangen nauw samen: in een verkeers- en sociaal veilige woonomgeving zullen mensen meer geneigd zijn te gaan bewegen. Een veilige woonomgeving nodigt uit tot fietsen en lopen; en actief bezig zijn is het gemakkelijkst vol te houden als het past binnen een dagelijkse routine. Bron: Beweging en veiligheid in de wijk, RIVM rapport 270014001/2005 (2005) Te raadplegen via: http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/270014001.html Kansrijke maatregelen voor een omgeving waar bewegen wordt gestimuleerd In Nederland en veel andere westerse landen is de omgeving zodanig ingericht dat het steeds eenvoudiger wordt om te kiezen voor minder lichaamsbeweging en overmatige consumptie van energierijke voeding. Beide gedragingen spelen een belangrijke rol bij het ontstaan van overgewicht in Nederland. Het gunstig beïnvloeden van de leefomgeving kan bijdragen aan de preventie van gewichtsstijging. In dit rapport wordt een aantal kansrijke maatregelen op nationaal en lokaal niveau geïdentificeerd die kunnen bijdragen aan een leefomgeving waarin bewegen wordt gestimuleerd en overmatig eten wordt tegengegaan (pagina 15 t/m 20). De meest kansrijke maatregelen op nationaal niveau zijn: het ondersteunen van meer uren bewegingsonderwijs op school en het (meer) aanbieden van energiearm aanbod in frisdrankautomaten. Op lokaal niveau zijn kansrijke maatregelen: het realiseren van aantrekkelijke wandel- en fietspaden, beweegvriendelijke schoolpleinen, een gezonde schoolomgeving, het subsidiëren en stimuleren van fietsen voor woon-werkverkeer, het aanbieden van meer energiearme voedingsmiddelen in kantines en het optimaal gebruiken van bestaande sportfaciliteiten. Bij de maatregelen worden steeds de kansen voor invoering benoemd: kansen en belemmeringen (pagina 36 t/m 40). Het veranderen van de leefomgeving vergt samenwerking met en tussen verschillende partijen, zowel op nationaal als lokaal niveau (pagina 25/26). Bron: Een gezonde omgeving ter preventie van gewichtsstijging: nationale en lokale mogelijkheden, RIVM rapport 270061002 (2006) Te raadplegen via: http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/270061002.html Aanbevelingen stedenbouwkundige planvorming voor het stimuleren van bewegen Wanneer men tijdens de stedenbouwkundige planvorming aandacht wil besteden aan het bevorderen van gezond beweeggedrag van kinderen, is het belangrijk te realiseren dat het beweeggedrag van kinderen grofweg in twee typen ingedeeld kan worden: beweeggedrag bij transport, zoals lopen, fietsen en skaten; en beweeggedrag op locatie, zoals tijdens het spelen en sporten. Bij het bevorderen van beweeggedrag zijn, afhankelijk van het type beweeggedrag, een aantal kenmerken van de woonomgeving van belang.
6
Naar aanleiding van de relaties die in onderzoek in Delft zijn gevonden tussen fysieke kenmerken van de woonomgeving en beweeggedrag van kinderen (10 – 12 jaar) is een aantal aanbevelingen voor het stedenbouwkundig plan geformuleerd, die in de publicatie verder worden uitgewerkt: Mogelijkheid voor actieve verplaatsing Informele speelruimte: Rommelgroen Formele speelruimte Functiemenging: aantal woningen per winkel Actieradius Bron: Gezonde wijken voor kinderen: de relatie tussen fysieke kenmerken van de woonomgeving en gezond beweeggedrag van kinderen van 10 – 12 jaar, TU Delft, (2008). Te raadplegen via: http://repository.tudelft.nl/file/865516/377305 Ideeën voor de inrichting en uitrusting van een gezonde wijk Als het zo is dat de manier waarop wijken ingericht zijn, invloed heeft op het welbevinden van de bewoners, wat is er dan voor nodig om een wijk zo gezond mogelijk te maken? Via het concept “Gezonde Wijk” zoekt InnovatieNetwerk de vernieuwing in de alledaagse leefomgeving van mensen. Bij het inrichten van een Gezonde Wijk kan men denken aan: de aanwezigheid en toegankelijkheid van sportfaciliteiten, fiets- en voetpaden en groenvoorzieningen en parken, de aanwezigheid van verkeersvertragende maatregelen, het aanbod aan parkeerplaatsen, de aanwezigheid van fastfoodketens, snackbars en verkooppunten van tabak en alcohol, de geografische spreiding van winkels door een wijk, de hoeveelheid rommel op straat of graffiti op muren. Deze inventarisatie van aspecten is verder uitgewerkt in 7 kernideeën (pagina 23 t/m 30): 1. Richt de wijk in als openbaar museum, 2. Breng natuur in de wijk, 3. Leg routes aan die stimuleren tot beweging, 4. Maak ruimte voor buurtsport, 5. Creëer groene ontmoetingsplekken, 6. Stimuleer buurtberoepen, 7. Combineer sport met industrieterreinen. Elk idee is voorzien van aanvullende, versterkende praktische ideeën. De ideeën die er nu liggen, worden in de volgende fase van het project verbeeld door architecten, ontwerpers of kunstenaars. Voor de uitvoering zijn pilots gestart in Enschede (Buitenkind) en Eindhoven. Bron: Gezonde wijk – ideeën voor de inrichting en uitrusting van een gezonde wijk (2007) Te raadplegen via: http://www.innovatienetwerk.org/nl/bibliotheek/rapporten/286/GezondeWijk
7
Een meer beweegvriendelijke omgeving, Nationaal Actieplan Sport en Bewegen (NASB) Eén van de voorwaarden vanuit het NASB om mensen te kunnen stimuleren tot meer bewegen is een fysieke omgeving die bewegen mogelijk maakt en stimuleert. Lopen en fietsen als dagelijkse routine zijn een belangrijke vorm van bewegen. Woningcorporaties kunnen hier een belangrijke rol bij spelen. Corporaties kunnen voor dit aspect voor gemeenten een partner zijn bij planontwikkeling, en kennis inbrengen over de relatie ‘fysieke inrichting en bewegen’. Ook kunnen ze eraan bijdragen dat voorzieningen tijdens het planontwikkelingsproces en de uitvoering ook gerealiseerd worden. Voorbeelden, waaraan gedacht kan worden, zijn opgenomen in bijlage 3 van de Kaderstellende afspraken. Het betreft voorbeelden op woningniveau en op straat/buurt/wijkniveau. Bron: Kaderstellende afspraken Impuls Nationaal Actieplan Sport en Bewegen (2008) Te raadplegen via: http://www.minvws.nl/Convenanten/ds/2008/kaderstellende-afspraken-impulsnationaal-actieplan-sport-en-bewegen.asp TNO onderzoekt 'beweegvriendelijkheid' van woonwijken in Zeist Op verzoek van de gemeente Zeist heeft TNO onderzocht hoe 'beweegvriendelijk' de gemeente is voor kinderen. De gemeente wil de resultaten gebruiken om spelen en bewegen voor kinderen makkelijker maken in de eigen wijk, om zo overgewicht te helpen voorkomen. TNO heeft drie wijken in kaart gebracht. Daarbij is gekeken naar de bebouwing, sportaccommodaties, de openbare ruimte en groenvoorzieningen, groen en water, de straten, de verkeersveiligheid, de straat hygiëne en de sociale veiligheid. Ook de wensen van kinderen omtrent speelplekken zijn in het onderzoek meegenomen. Op basis hiervan zijn de wijken gescand. Daarna is onderzocht welke concrete maatregelen mogelijk zijn om de wijken beweegvriendelijker te maken. Enkele aanbevelingen zijn: het instellen van 30-kilometer zones, het aanleggen van zebrapaden, het beter onderhouden van de bestaande speelplekken en het aanleggen van openbare speelplaatsen. Klik hier voor meer informatie en voor het downloaden van het rapport. Bron en meer informatie: www.ruimtevoordejeugd.nl/item.php?id_w=8 Project “Gezonde wijk” in Amsterdam In het onderzoek “gezonde wijk” is geprobeerd ruimtelijke buurtkenmerken te identificeren die van invloed zijn op de "beweegvriendelijkheid" van buurten. In het onderzoek is het beweegpatroon van de bewoners van 4 Amsterdamse buurten in kaart gebracht. De buurten verschillen duidelijk in stedenbouwkundige opzet, terwijl de bevolking een vergelijkbare lage ses heeft. De objectieve en vooral ervaren nabijheid van voorzieningen zorgt ervoor dat in de stad de auto vaak niet nodig blijkt te zijn. Feit is in elk geval dat de respondenten die aan de rand van de stad wonen, in buurten met een relatief lage woningdichtheid en verder verwijderd van winkels en recreatieve voorzieningen, vaker de auto en het openbaar vervoer gebruiken. Door te bouwen in hogere dichtheden, met vooral meer faciliteiten op loopafstand, worden buurten aantrekkelijker gemaakt voor de voetganger en de fietser. Daarbij dient ook terdege rekening gehouden te worden met de aanwezigheid van een substantiële, gevarieerde groenvoorziening in de vorm van bijvoorbeeld een park. Essentieel is het ten slotte hoe er omgegaan wordt met de parkeergelegenheid voor auto’s. Zodra woningen geen permanente (eigen) parkeerplaats voor de deur hebben zal actief vervoer in toenemende mate aantrekkelijk worden. Enerzijds doordat de factor loopafstand naar de auto een rol zal gaan spelen, maar anderzijds vooral ook omdat de openbare ruimte voor de deur meer uitnodigend kan worden ingericht (ook met het oog op de speelruimte voor kinderen). Bron: De Gezonde Wijk. Een onderzoek naar de relatie tussen fysieke wijkkenmerken en lichamelijke activiteit. EMGO Instituut, Amsterdam (2006) Meer informatie: www.degezondewijk.nl Hoe zijn stedelijke vernieuwing en jeugdbeleid te combineren? Vraag: Zijn er voorbeelden van projecten waarbij een relatie wordt gelegd tussen stedelijke vernieuwing en jeugdbeleid?
8
Antwoord: In steeds meer aandachtswijken wordt een combinatie gemaakt tussen stedelijke vernieuwing en jongerenbeleid. Een overzicht van bij ons bekende initiatieven en projecten: http://www.kei-centrum.nl/view.cfm?page_id=1899&item_type=vraag_en_antwoord&item_id=92 Rapport gezondheidsraad: “Leefomgeving kan uitnodigen tot meer bewegen” (april 2010) Het beweegvriendelijk inrichten van de openbare ruimte is een hot item. Er wordt onderzoek gedaan naar relaties tussen de inrichting van de openbare ruimte en bijv. overgewicht en sociaalemotionele ontwikkeling. Het effect is nog niet grootschalig wetenschappelijk aangetoond, maar is kansrijk, blijkt uit het recente rapport van de Gezondheidsraad. Kansen kunnen ook nu al worden benut, zeker waar raakvlakken bestaan met andere beleidsterreinen zoals verkeersveiligheid en milieu. Citaat: “Duidelijk aangetoond is volgens de commissie het korte termijn effect van enkele kleinschalige aanpassingen in de school- en werkomgeving, zoals gekleurde markeringen op schoolpleinen en verwijzingen naar trappenhuizen. Plausibel acht zij de invloed van onder meer het handhaven of terugbrengen van kleinschalige voorzieningen in de wijk, verkeersveilige loop- en fietsroutes en speelruimte- en wandelmogelijkheden. Van een aantrekkelijke omgeving lijkt eveneens een stimulans uit te gaan. Kansen zijn er bovendien vanwege raakvlakken met diverse andere beleidsterreinen. In veel gevallen zullen maatregelen om het autogebruik terug te dringen, de verkeersveiligheid te verbeteren of een schone leefomgeving te waarborgen, ook het beweeggedrag gunstig kunnen beïnvloeden, of althans goede voorwaarden kunnen creëren voor dit gedrag.” Bron en meer informatie: www.gezondheidsraad.nl/nl/adviezen/beweegredenen-de-invloed-vande-gebouwde-omgeving-op-ons-beweeggedrag Inspiratie voor gezond ontwerp en inrichting van de fysieke leefomgeving Dit werkboek is bedoeld ter ondersteuning van iedereen die op lokaal niveau aan de slag wil met het gezond ontwerpen en (her)inrichten van de fysieke leefomgeving. Het bevat ter inspiratie tis uit de praktijk, inclusief enkele succesvoorbeelden en links naar handige websites. Het onderdeel instrumenten kunt u raadplegen voor ondersteuning bij de planvorming. Onder het onderdeel kennis vindt u een greep uit activiteiten en producten van diverse instanties met kennis op het gebied van gezond ontwerpen en inrichten van de leefomgeving. Tot slot vindt u onder het onderdeel geld een aantal subsidiemogelijkheden voor financiering van activiteiten op gebied van de leefomgeving. Het Kennis- en InformatiePunt Milieu & Gezondheid van het RIVM heeft deze brochure samengesteld naar aanleiding van de werkconferentie ‘Op weg naar een gezonde fysieke leefomgeving’ op 10 september 2009. Op pagina 9 en 10 worden tips gegeven voor een kindvriendelijke inrichting van de omgeving. Bron: Kennis- en Informatiepunt Milieu en gezondheid van het Rivm. Rapport en meer informatie: www.rivm.nl/milieuportaal/images/091176%20VROM%20leefomgeving%20A5brochure2totaal.pdf Inspiratie voor mobiliteit Deze brochure is bedoeld ter ondersteuning van iedereen die op lokaal niveau aan de slag wil met gezonde mobiliteit. Gezonde mobiliteit is het gebruik maken van transportmiddelen (zoals fietsen, lopen en openbaar vervoer) die een positief effect hebben op de gezondheid of de milieukwaliteit bevorderen. Deze brochure bevat ter inspiratie onder meer tips uit de praktijk –inclusief enkele succesvoorbeelden– en links naar handige websites. Het onderdeel instrumenten kunt u raadplegen als u ondersteuning zoekt bij planvorming. Onder het onderdeel kennis vindt u een greep uit activiteiten en producten van diverse instanties met kennis op het gebied van verkeer, vervoer en gezondheid. Tot slot vindt u onder het onderdeel geld een aantal subsidiemogelijkheden voor financiering van activiteiten op gebied van gezonde mobiliteit. De brochure is samengesteld naar aanleiding van de werkconferentie ‘Op weg naar een gezonde fysieke leefomgeving’ op 10 september 2009. Bron: Kennis- en Informatiepunt Milieu en gezondheid van het Rivm. Rapport en meer informatie: http://www.rivm.nl/milieuportaal/images/091176%20VROM%20mobiliteit%20A5brochure2totaal.pdf
9
2. Spelen in het groen, groen avontuur Inleiding Het is van groot belang dat kinderen en jongeren een band opbouwen met hun natuurlijke omgeving. Bij de inrichting van groenvoorzieningen, parken en buurtbossen dient daarom expliciet rekening te worden gehouden met de belangen van de jeugd. Die moet er de ruimte krijgen om de natuur te onderzoeken en te beleven. Bij de inrichting van speelplekken krijgt groen de ruimte. Speeldernis De Speeldernis is een 1 ha grote, afwisselende tuin met veel natuurlijke speelaanleidingen nabij het centrum van Rotterdam. Een heuvellandschap met moeras, beekjes, klauterhellingen, tunnels, klimbomen en stukjes wildernis. Kinderen en ouders hielpen mee bij het ontwerp en de inrichting van het terrein. Dit type speelterrein blijkt te voorzien in een grote behoefte van kinderen en ouders. Het concept speeldernis vindt inmiddels op diverse plaatsen navolging. Initiatiefnemers zijn de Gemeente Rotterdam (dienst sport en recreatie) en de speeltuinvereniging. Zij werken samen met buurt- en speeltuinwerk Rotterdam, deelgemeente noord, de buren van de kinderopvang stichting Korn en vrijwilligersorganisaties. Bron en meer informatie: www.speeldernis.nl en www.natuurengezondheid.nl/templates/mercury.asp?page_id=1578 Buurtbosjes Buurtbosjes kunnen heerlijke speelplekken zijn. De gemeente Heerenveen verhoogt de speelkwaliteit door natuurlijk beheer: gesnoeide takken komen op hopen te liggen, een omgevallen boom blijft liggen, beschutte plekjes worden gekoesterd. Kinderen werken mee bij het beheer, zodat het ook echt hun bosje wordt. Bron: http://kic.nisb.nl/docs/2005ruimtevoordejeugd.pdf Speelbos Een speelbos is in de visie van Staatsbosbeheer (een gedeelte van) een terrein waar kinderen vrij mogen spelen en dat door inrichting en beheer extra aantrekkelijk wordt gemaakt: de ‘speelkwaliteit ’ wordt verhoogd. De inrichting moet passen bij het natuurlijke karakter. Dit betekent dat zo min mogelijk door mensen gemaakte bouwsels in het terrein worden geplaatst en dat zoveel mogelijk natuurlijke materialen worden gebruikt; er wordt geen ‘speeltuin’ ingericht. Een speelbos wordt namelijk ook leuker naarmate een kind het zelf kan inrichten en in stand houden. Beschikbaarheid van natuurlijke materialen geven meer uitdaging en laten ruimte voor spontaniteit en fantasie. De natuur zelf is bij de speelbossen het belangrijkste object van spelen. Een zeer beperkt aantal toegevoegde (kunstmatige) speelobjecten die het zintuiglijk ervaren van het eigene van het terrein ondersteunen, verrijken de speelkwaliteit. Een ideaal speelbos voldoet volgens Staatsbosbeheer aan een aantal kenmerken, deze zijn te vinden via de website. Bron en meer informatie: http://www.natuurengezondheid.nl/templates/mercury.asp?page_id=1660 Meer informatie over speelbossen en natuurspeeltuinen via http://buitenspelen.startpagina.nl/
10
Natuurspeelplaatsen in Amersfoort De gemeente Amersfoort heeft een nota natuurspeelplaatsen vastgesteld (2007). Natuurspeelplaatsen zijn natuurlijke en avontuurlijke plekken, waar kinderen op een speelse manier de natuur ontdekken en beleven. Ze krijgen hier de noodzakelijke beweging en de speelplekken prikkelen hun fantasie en creativiteit. Op de natuurspeelplaatsen kunnen kinderen bijvoorbeeld hutten bouwen, boompje klimmen, kliederen en zelf hun eigen spelletjes bedenken. De gemeente onderscheidt verschillende locaties om natuurspeelplaatsen ‘in te richten’: 1. Locaties waar natuurspeelplaatsen snel te realiseren zijn. Deze liggen op enige afstand van de woonomgeving, zodat geen rekening gehouden hoeft te worden met directe effecten voor omwonenden. 2. Locaties dichter bij de bewoonde omgeving, waar realisatie overleg met en participatie van de direct betrokkenen vraagt. Hiervoor is tijd nodig. 3. Locaties die de gemeente samen met andere organisaties gaat ontwikkelen. Met het Inspiratieboekje ‘natuurlijk spelen’ (2009) laat de gemeente Amersfoort zien hoe ver gevorderd de natuurspeelplaatsen zijn. Hiermee hoopt de gemeente de betrokken organisaties en anderen te inspireren door te gaan of juist nu een begin te maken met het mogelijk maken van natuurspeelplekken. Het boekje bevat een overzicht van gerealiseerde plekken en initiatieven in Amersfoort, met zo veel mogelijk inzicht in de manier waarop deze tot stand zijn gekomen en handvatten voor enthousiastelingen. Bron: Nota natuurspeelplaatsen gemeente Amersfoort (2007) en Inspiratieboekje ‘natuurlijk spelen’ (2009) Meer informatie: http://www.amersfoort.nl/smartsite.shtml?id=183699 en www.amersfoort.nl/docs/Nieuwe_structuur/_wonen_wijken/_parken_groen/natuurspeelplaatsen/in spiratieboekje%20natuurspeelplaatsen.pdf elen 5
Natuursprong, spelen tot je groen ziet Veel kinderen bewegen te weinig en komen te weinig in de natuur. Gelukkig blijken ze bijna als vanzelf te gaan bewegen als ze in de natuur komen. Belangrijk is daarom om natuur op een leuke manier bereikbaar te maken voor kinderen, die daar anders weinig tot niet komen. Staatsbosbeheer, het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) en Jantje Beton hebben daarom de handen ineengeslagen om een beweegprogramma (Natuursprong; spelen tot je groen ziet) te maken dat kinderen in de natuur aan het bewegen zet. In het Mastbos bij Breda loopt op dit moment een pilot van 'Natuursprong'. Vrijdag 17 oktober gaat een groep van 40 kinderen uit een stadswijk van Breda in het Mastbos met sportinstructeurs aan de slag. Bronnen en meer informatie: http://www.natuursprong.nl/ en http://www.jantjebeton.nl/actueel/nieuws/2008/10_april_2008 Beleef de Gooise natuur van het Goois Natuur Reservaat Kent u het Gooi eigenlijk alleen als een groen decor tussen werk en huis of van de televisie, dan is het beslist de moeite waard de terreinen eens te bezoeken. Ze zijn zeer gevarieerd. Ontdek de voormalige Zuiderzeekust, de lanen met eeuwenoude beuken, de uitgestrekte heidevelden en de besloten bossen. Als pareltjes in het landschap vindt u onder meer vennen, uitzichtpunten, verlaten zandafgravingen, grafheuvels, kleine akkertjes en zandverstuivingen. Een uitgebreid padennet brengt de wandelaar, de fietser en de ruiter de terreinen in. Tijdens het schaapscheerdersfeest 2007 zijn er 2 kleuterpaden in het Goois Natuurreservaat officieel in gebruik genomen. Het kleuterpad Schaapskooi is samen met het kleuterpad Spanderswoud speciaal aangelegd om kinderen in de leeftijd van 4 tot 6 jaar een avontuurlijke ontdekkingstocht door de natuur te bieden. Iedere route heeft zijn eigen "Doe Pakketje" met naast allerlei attributen het zogenaamde "Doe-boekie" voor de kinderen (1 pakket per kind). Het “Doeboekie” kunnen de kinderen meenemen naar het bos of de heide om te tekenen, te onderzoeken en te verzamelen. Voor de ouders en grootouders is er een routekaart: "Wegwijzer". De wegwijzer helpt de weg te vinden als het de kinderen onverhoopt niet zou lukken, maar staat bovenal vol met voor kinderen leuke verhaaltjes die door de volwassenen kunnen worden voorgelezen.
11
Bron en meer informatie: http://www.gnr.nl//index.cfm?vID=8DC405DE-C09F-296A61490792DBE5C843 Klimbomen In het artikel “Klimbomen in de stad, gezonde ruimtevreters” wordt ingegaan op het belang van klimbomen (o.a. voorbeeld in Maastricht) en de eisen waaraan zij moeten voldoen. In een overzicht is aangegeven welke bomen en struiken geschikt zijn als klimboom. Bron en meer informatie: http://www.degroenestad.nl/cgi-bin/neosense.exe/Klimboom_T&L.pdf Ideeënkoffertje en handboek “Vrij spel voor natuur en kinderen” Springzaad is een open netwerk, waarin iedereen welkom is die meer ruimte wil scheppen voor natuur en kinderen. Dankzij subsidie van het ministerie van LNV (Regeling draagvlak natuur) hebben we een ideeënkoffertje kunnen maken en een handboek 'Vrij Spel voor natuur en kinderen'. Het ideeënkoffertje is een verzameling van 30 gelamineerde fotocollages (ruim A-3 formaat) met gemiddeld 15 impressies van goede voorbeelden in binnen- en buitenland voor de inrichting van spannende, avontuurlijke leer- en speellandschappen rondom scholen, kinderdagverblijven, op natuurspeelterreinen etc. Het handboek “Vrij spel voor natuur en kinderen” maakt u deelgenoot van inspirerende projekten in binnen- en buitenland. Daarnaast maakt u kennis met de talrijke mogelijkheden om alle denkbare educatieve buitenruimte op een heel andere manier in te richten en te gebruiken. Bron en meer informatie: http://www.springzaad.nl/springzaad.php
12
3. Kinderen spelen overal, bespeelbaarheid van de openbare ruimte Spelen met ruimte, Handboek gemeentelijk speelruimtebeleid Om buiten te kunnen spelen is er voor kinderen en jongeren voldoende ruimte nodig. Die ruimte moet veilig en bereikbaar zijn. De ruimte moet kunnen dienen als ontmoetingsplek en aanleiding geven tot spel. Komen kinderen en jongeren er graag? Het gaat niet alleen om speciaal ingerichte speelplaatsen; het gaat om de hele openbare ruimte. In het handboek komt het totale proces van het ontwikkelen, uitvoeren en beheren van speelruimte als onderdeel van de openbare ruimte aan de orde. De nadruk ligt op de integrale samenwerking, tussen verschillende beleidsterreinen op lokaal niveau, zoals ruimtelijke ordening en welzijn. Het handboek is geen blauwdruk, wet of richtlijn. Het is bedoeld als bundeling van praktijkervaringen, geënt op de beleidspraktijk bij gemeenten. Hierdoor is het mogelijk te leren van andere gemeenten en valkuilen te vermijden. Kinderen en jongeren mogen er zijn. Maar het plannen, inrichten en beheren van de woonomgeving, zodanig dat er kwalitatief en kwantitatief voldoende buitenspeelruimte is, is lang niet vanzelfsprekend. Vanuit dat gegeven heeft het Netwerk Child Friendly Cities in samenwerking met het ministerie van VROM en NUSO dit Handboek Speelruimtebeleid gemaakt. Dit handboek is bestemd voor lokale beleidsontwikkelaars, adviseurs en plannenmakers op het gebied van (speel)ruimte voor de jeugd. Er is onder andere aandacht voor speelruimtenormen (hoofdstuk 5, pagina 60), participatie van inwoners (hoofdstuk 6) en bespeelbaarheid van de openbare ruimte uitgewerkt per soort wijk (hoofdstuk 7). Op de website zijn voorbeelden van normen en checklists voor analyses te vinden. Bron: Spelen met ruimte, Handboek gemeentelijk speelruimtebeleid (2006) Meer informatie: http://kindvriendelijkesteden.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=15&Itemid=35 Speelruimtebeleid gemeente Hilversum ‘Geef ze de ruimte’! Zo heet de speelruimte nota die tijdens de vergadering op 10 september 2008 ter advisering aan de raad wordt gegeven. Jan Rensen is de verantwoordelijk wethouder: “Ik krijg nu al heel veel reacties, de aandacht voor dit onderwerp is dus echt nodig.” Op de vraag of er nu al genoeg speelruimte is in Hilversum hoeft Rensen niet lang na te denken. “Ja en nee. Er is misschien wel genoeg speelruimte maar die is lang niet altijd goed onderhouden. Bovendien is de beschikbare ruimte niet goed verdeeld binnen de gemeente. Zeker in de oude buurten is er nauwelijks een plaats om te spelen. En vooral voor de jonge kinderen moet er een plaats in de buurt zijn waar iedereen lekker zijn gang kan gaan.” In het voorstel staat dat in de Hilversumse wijken drie procent van de oppervlakte gebruikt moet worden voor speelplaatsen. Dat is op dit moment nog niet officieel het geval, al houdt de gemeente sinds een aantal jaren meer rekening met speelruimte. “Bij alle projecten van stedelijke vernieuwing wordt nu al rekening gehouden met speelpleintjes”, vertelt Jan Rensen. “Maar het is pas de eerste keer dat, door middel van deze nota, de speelruimte uitgebreid in kaart wordt gebracht. Het college van burgemeester en wethouders heeft nu drie voorstellen gemaakt waaruit twintig maatregelen voortvloeien. Naast een vast percentage speelruimte willen we ook in het algemeen meer speelruimte in Hilversum, die ook van goede kwaliteit is. Bron: http://www.hilversum.nl/live/index.jsp?loc=155716&nav=397&det=202570 Te raadplegen via: http://www.hilversum.nl/sport/speelruimtebeleidhilversum.pdf Speelruimteplan gemeente Naarden Om te komen tot een goede spreiding van de speelterreinen is het van belang een speelruimteplan te hebben. Tot nu toe was er nog geen dergelijk plan voor de Gemeente Naarden. In het speelruimteplan is per wijk aangegeven welke speelvoorzieningen er zouden moeten komen en welke investeringen hiervoor nodig zijn. In de eerste helft van 2007 was de eerste versie van het speelruimteplan gereed. Het bleek dat forse investeringen nodig waren en daarom was het noodzakelijk om eerst prioriteiten te stellen om het plan financieel mogelijk te maken. De inspraak van het speelruimteplan heeft in februari 2008 plaatsgevonden. Het definitieve speelruimteplan is vastgesteld in de raad van mei 2008 en is hieronder te downloaden. Speelruimteplan Gemeente Naarden definitief.pdf 13
Bron en meer informatie: http://www.naarden.nl/index.php?simaction=content&mediumid=1&pagid=268&stukid=8105#titel81 05 Speelruimtebeleid gemeente Wijdemeren (2007) Het in stand houden van – en realiseren van nieuwe speelruimten is niet een willekeurig proces. De Gemeente Wijdemeren wil daar een structurele aanpak op toepassen. Belangrijk daarbij is het hebben van een visie waaraan de in stand te houden- en te ontwikkelen speelruimten worden gemeten. Het opstellen van een meerjaren onderhoudsplan biedt hiervoor een mogelijkheid. Deze visie houdt in: Het creëren en opwaarderen van speelvoorzieningen is een maatschappelijk thema. De ontwikkeling van het kind staat hierin centraal. Er zijn meerdere invalshoeken (gezinnen, kinderopvang), van waaruit we de ontwikkeling van het kind, met betrekking tot spelen en speelruimten kunnen benaderen. Ook een gemeente heeft hierin een belangrijke positie door buiten spelen, spelen in de openbare ruimte mogelijk te maken, het ontwikkelen en opwaarderen van zowel de formele als de informele speelruimte. Bron en meer informatie: http://www.wijdemeren.nl/DOCS/BIS/2007/COMMISSIE%20MZ/08%20AUGUSTUS/NOTA%20OPENBARE %20SPEELRUIMTEBELEID%202007%20BIJ%20COMM%20SEPT%2007.PDF Nota’s van de overige regiogemeenten (vóór 2007) Gemeente Bussum: Speelplaatsenplan 2005 – 2014. Te raadplegen via: http://www.bussum.nl/index.php?simaction=content&mediumid=1&pagid=&onderdeel=bri&stukid=6 111 Gemeente Huizen: In 2001 is er een onderzoek geweest naar de noodzaak, uitbreiding en vervanging van speelplaatsen. Dit onderzoek heeft geleid tot een rapport op basis waarvan de dienst Ruimtelijke Ordening een meerjarenonderhoudsplan heeft gemaakt. Gemeente Weesp: Speelruimteplan uit 2002. In de raadscommissie van maart 2008 is besloten tot evaluatie van het speelruimteplan en onderhoud. Te raadplegen via: http://www.weesp.nl/index.php?simaction=frameset&pagid=230&mediumid=2 De gemeenten Laren, Blaricum, Muiden hebben geen beleidsplan. Inspiratie voor kindvriendelijke wijken Deze uitgave biedt, naast een kapstok voor het werken aan een kindvriendelijke woonomgeving, vooral ook veel uiteenlopende praktijkvoorbeelden voor een kindvriendelijker leefomgeving. De uitgave beoogt zowel ambtenaren als lokale bestuurders te laten zien dat een stad of dorp in meerdere opzichten baat heeft bij een meer kindvriendelijke inrichting. Kindvriendelijk staat tenslotte ook voor mensvriendelijk. De vele voorbeelden maken duidelijk dat er niet één aanpak of één invalshoek is die werkt, maar dat er verschillende wegen leiden naar een kindvriendelijke inrichting met inbreng vanuit uiteenlopende beleidsvelden en vanuit uiteenlopende doelstellingen. Er wordt dan ook breder ingestoken dan enkel vanuit verkeer, vervoer en kinderen. Een kindvriendelijke benadering leent zich, zo leert de praktijk, uitstekend voor een meer integrale werkwijze met inbreng vanuit meerdere disciplines. Bij de diverse voorbeelden is daarbij het uitgangspunt dat het uiteindelijk altijd handelt om kinderen en ruimte. Bron: Kennisplatform Verkeer en Vervoer, mei 2008 Te raadplegen via: www.kpvv.nl/files_content/kennisbank/Inspiratie%20kindvriendelijke%20wijken%20eBook.pdf.
14
KinderStraatScan (Kiss) Het creëren van een omgeving waar kinderen veilig kunnen opgroeien is hard nodig. Helaas beseffen veel lokale overheden, deskundigen en bewoners te weinig dat kinderen in verschillende leeftijsfasen hun eigen behoeften hebben. Behoeften die vaak haaks staan op de belangen van volwassenen. Voor kindvriendelijke buurten en straten is de KinderStraatScan (KiSS) bedacht. Dat is een belangrijk en handig instrument dat mensen bijvoorbeeld kunnen gebruiken voor de Veilig Verkeer Nederland Straatspeeldag. Met de KinderStraatScan kan de kindvriendelijkheid van de inrichting van straten worden vastgesteld. Iedereen die geinteresseerd is, kan de KiSS downloaden. Ook het boekje “Een KiSS voor Childstreet kan hier gedownload worden. Boekje Een KiSS voor Childstreet
Kinder Straat Scan downloaden
Bespeelbaarheid van de openbare ruimte Op de website van OBB Ingenieursbureau (adviesbureau in Deventer) zijn suggesties te vinden om de bespeelbaarheid van de openbare ruimte te verbeteren. Er wordt ingegaan op informele speelruimte, formele speelruimte, jongerenontmoeting en speelprikkels. Er is ook een poster uitgegeven om de bespeelbaarheid van de openbare ruimte meer onder de aandacht te brengen van de gemeentelijke organisatie. Op de poster is een achttal afbeeldingen opgenomen die aangeven dat speelruimte verder gaat dan de inrichting van speelplekken. De gehele openbare ruimte wordt gebruikt door kinderen en kan door het veilig inrichten en het gebruik van speelaanleidingen meer geschikt worden gemaakt voor het (mede)gebruik door kinderen. De poster blijkt een goed hulpmiddel te zijn bij de discussie over informele speelruimte en op bewonersavonden over speelruimte. Bron en meer informatie: http://www.obb-ingenieurs.nl/Default.aspx?Visie%20en%20Normen Wie geeft de straat weer terug aan de kinderen Kinderen moeten onbezorgd buiten kunnen spelen. Richt buurten daarom anders in. Werkbare, praktische oplossingen zijn verrassend eenvoudig te bedenken. Een aantal doordachte ruimtelijke ingrepen zouden al een flink verschil kunnen maken, om te beginnen met het aanleggen van bredere stoepen - in plaats van deze op te offeren aan parkeerplaatsen, zoals in tal van Vinexlocaties gebeurt. De stoep is een vanzelfsprekende plek voor contact, die de levendigheid en veiligheid van de woonomgeving sterk vergroot. De stoep en het schoolplein zijn dé plekken voor socialisatie en integratie, waar etnische scheidslijnen doorbroken kunnen worden. Kinderen moeten in staat zijn om - niet georganiseerd en zonder begeleiding - vanuit de veilige, levendige en gecontroleerde woonomgeving de stad te ontdekken. Daarbij zijn avontuurlijke, braakliggende terreintjes, de onbestemde rafelranden van de stad die nog niet ten prooi zijn gevallen aan het aanharken van de openbare ruimte, belangrijker dan strategisch geplaatste wipkippen en klimrekken. Pubers moeten zich immers ook kunnen onttrekken aan het ouderlijk toezicht en de voorgeschreven regels van het stedelijk leven. In de publicatie “Bouwen voor de Next Generation” (2007) laat Marlies Rohmer zien hoe haar architectenbureau de afgelopen tien jaar is omgegaan met bouwen voor jongeren op basis van onderzoek naar de hedendaagse jongerencultuur en haar maatschappelijke context. Het boek wordt ingeleid door een essay dat de problematiek vanuit een sociologisch-politiek standpunt samenvat en sluit af met een pleidooi van Marlies Rohmer voor een samenhangend ruimtelijk jeugdbeleid. Marlies Rohmer geeft vanuit haar praktijk een eigen visie op de veranderende bouwopgave voor onder meer scholen en de directe woonomgeving. Bron en meer informatie: http://www.ruimteinlux.nl/blog/wie-geeft-de-straat-weer-terug-aan-de-kinderen http://www.rohmer.nl/?subAlias=NEXT_GENERATION&pageAlias=publicaties
15
Kindvriendelijke stad en/of gemeente Het netwerk Child Friendly Cities is een initiatief van de VNG en Jantje Beton en heeft als doel de gemeenten leefbaarder voor kinderen te maken. Het Netwerk Child Friendly Cities streeft ernaar gemeenten te inspireren tot een ruimtelijke ordeningsbeleid waarbij jeugd een duidelijke plaats inneemt. Wat is een kindvriendelijke stad? In een kindvriendelijke stad is er een actieve en constante dialoog tussen beleidsmakers enerzijds en kinderen en jongeren anderzijds. Aangezien de jeugd een snel veranderende en hele gevarieerde doelgroep is, is het jeugdbeleid van een kindvriendelijke stad voortdurend in beweging. Een kindvriendelijke stad heeft aandacht voor de kindvriendelijkheid van het beleid ten aanzien van de volgende aspecten: Er mogen zijn Kinderen en jongeren moeten zelfstandig en veilig van de openbare ruimte gebruik kunnen maken. Ze horen tot het natuurlijke straatbeeld. Er kunnen komen Via veilige wandel- en fietsroutes of openbaar vervoer moeten scholen, buurthuizen, sportverenigingen en andere voorzieningen makkelijk te bereiken zijn voor kinderen en jongeren. Welkom zijn Voelen kinderen zich welkom bij de voorzieningen? Kinderen en jongeren moeten worden aangemoedigd om op diverse manieren deel te nemen aan de samenleving en moeten zo nodig daarbij worden ondersteund. Kunnen meedoen Sluiten de voorzieningen aan bij de verwachtingen en leefwereld van kinderen en jongeren? Via jeugdparticipatie in allerlei vormen en op allerlei manieren dienen signalen, ideeën en meningen te worden verzameld. Op de website is onder “voorbeeldprojecten” een aantal voorbeeldprojecten te vinden. Deze voorbeeldprojecten zijn ook gebundeld in de publicatie “Kindvriendelijke projecten in de openbare ruimte” (zie hieronder). Bron en meer informatie: www.kindvriendelijkesteden.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=50&Itemid=26 Kindvriendelijke projecten in de openbare ruimte De aanwezigheid van goede en voldoende speelruimte is voor kinderen en jongeren van groot belang. Of het nu gaat om spelen, sporten, elkaar ontmoeten of gewoon rondhangen, het gebeurt voor een groot gedeelte buiten en op straat. Daarin verschilt een dorp niet van een stad. De vele initiatieven in deze bundel (2005), bijeengebracht door het Netwerk Child Friendly Cities in samenwerking met het ministerie van VROM, laten zien hoe op verschillende manieren een openbare ruimte kan worden ingericht waar kinderen en jongeren mogen zijn, waar ze welkom èn in hun element zijn. Bron en meer informatie: http://kindvriendelijkesteden.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=39&Itemid=33 Inrichting Kindvriendelijke Straten Childstreet is een concept dat de openbare ruimte beschouwt vanuit de zelfstandige mobiliteit van kinderen. De straat is te waardevol om aan rijverkeer en geparkeerde auto’s over te laten. Want een veilige en vriendelijke woonomgeving kan kinderen Bescherming, Bewegingsvrijheid en Belevingswaarde bieden. Maar niet alleen kinderen. Kindvriendelijk is vriendelijk voor iedereen. Bescherming betekent verkeersveiligheid en sociale veiligheid bevorderen. Bewegingsvrijheid betekent voetgangers en spelende kinderen de ruimte geven in een groot, aaneengesloten verblijfsgebied met veilige verbindingen naar andere wijken. Belevingswaarde betekent zorgen voor een aantrekkelijke en interessante woonomgeving die geschikt is voor velerlei sociale bezigheden.
16
Triple E Childstreet e aanbevelingen voor het (her)ontwerp van de openbare en verkeersruimte die aanvullend zijn op Duurzaam Veilig binnen de bebouwde kom. Hierbij wordt de geïntegreerde Triple E aanpak voorgestaan, met inzet van zowel aandacht voor Engineering (inrichting), Education (verkeersopvoeding) als Enforcement (handhaving). Klik hier voor meer informatie over Triple E. KiSS Om het Childstreet concept tastbaar te maken is KiSS, de Kinder Straat Scan ontwikkeld [2]. Straten worden aan de hand van indicatoren op zes aspecten beoordeeld: bescherming, bewegingsvrijheid, beloopbaarheid, befietsbaarheid, bespeelbaarheid en belevingswaarde. Elk aspect levert een rapportcijfer op. Klik hier voor meer informatie over KiSS.
Button “Praktijkvoorbeelden” U treft hier een verzameling foto’s uit de praktijk aan. Het is onze bedoeling dat u hiervan kunt leren en het wiel niet opnieuw hoeft uit te vinden. Wij hebben zoveel mogelijk elke verwijzing naar bedrijven en personen onherkenbaar gemaakt. Om te bepalen of er sprake is van een goed voorbeeld kunt u hier een aantal kwaliteitscriteria's downloaden. De praktijkvoorbeelden zijn als volgt ingedeeld: Dorpen, voor 1920 Woonwijken, voor 1920 Woonwijken, 1920 - 1970 Woonwijken, na 1970 Binnensteden, voor 1920 Binnensteden, na 1970 Centrum, voor 1920 Centrum, 1920 - 1970 Bron en meer informatie: http://www.crow.nl/iks/_t1_p22_m7_i2370.htm Verkeren in verblijfsgebieden (Veilig Verkeer Nederland, maart 2008) Veel straten in verblijfsgebieden zijn niet veilig en aantrekkelijk genoeg om hun verblijfsfunctie waar te kunnen maken. Daarom wordt in dit paper gepleit voor een herwaardering van het (woon)erf en het trottoir. De veiligheid en gebruikswaarde van verblijfsgebieden kan aanzienlijk worden vergroot door: • waar mogelijk erven te realiseren in plaats van 30 km-straten; • in 30 km-straten te zorgen voor goede, brede, autovrije trottoirs. Bron en meer informatie: http://www.crow.nl/iks/_t1_p22_m7_i3010.htm Playground van de toekomst Gemeenten kunnen kinderen stimuleren meer te bewegen door speelplekken in (stads)wijken op maat in te richten, activiteiten te organiseren en de omgeving van de speelplekken schoon, veilig en bereikbaar te maken. Met subsidie van het ministerie van VWS (Nationaal Actieplan Sport en Bewegen) heeft TNO zes bestaande playgrounds onderzocht om te achterhalen welke factoren een speelplek succesvol maken. 17
Steeds meer kinderen in (grote) steden bewegen te weinig. Dit komt onder andere door het ontbreken van voldoende geschikte en kwalitatief goede sport- en speelmogelijkheden in hun directe woonomgeving. TNO heeft onderzocht welke factoren een speelplek succesvol maken om het energieverbruik, de motorische vaardigheden, de integratie en het beweegplezier van kinderen in de basisschoolleeftijd te bevorderen. Het onderzoek heeft plaatsgevonden op een Sprankelplek van Jantje Beton, een Cruijff Court, een Zoneparc schoolplein, een Richard Krajicek Playground, een speelplek met elementen van KOMPAN en een speelplek met elementen van Nijha. Er is gekeken naar de beweegvormen van 552 kinderen. Tevens zijn er focusgroep interviews gehouden met 227 kinderen en hebben 157 kinderen een beweegmeter gedragen om het energieverbruik te kunnen bepalen. Op basis van de resultaten van het onderzoek is een programma van eisen opgesteld. Dit programma biedt handvatten voor gemeenten, woningbouwcorporaties en speeltoestellenfabrikanten voor het creëren van een succesvolle speelplek: de Playground van de Toekomst.
18
4. Meervoudig gebruik van ruimte, ruimte om te spelen Inleiding Bij de verdeling van de openbare ruimte dient de jeugd ruimschoots te worden bedeeld. Schoolpleinen kunnen buiten schooltijd open zijn voor de jeugd uit de buurt. Pleinen bij kerken kunnen worden veranderd in buurtspeelplaatsen. Sportclubs kunnen worden gestimuleerd om hun accommodatie open te stellen voor kinderen en jongeren uit de buurt. In het handboek “Spelen met ruimte, Handboek gemeentelijk speelruimtebeleid” is er ook aandacht voor meervoudig ruimtegebruik (hoofdstuk 9) Schoolbuurtspeelplaats In steeds meer gemeenten is het schoolplein buiten schooltijd open voor de jeugd uit de hele buurt. Dit vergt vaak wel enige aanpassingen (afschermen van kwetsbare stukken) en goede afspraken tussen school en gemeente. Het schoolplein van de Fabritiusschool in Hilversum is veranderd in een buurtspeelplaats. Het plein is opnieuw ingericht en er zijn enkele regels vastgesteld. Zo mogen kinderen uit de buurt er alleen spelen buiten schooltijd en uiterlijk tot half tien 's avonds. Het dagelijks beheer van het schoolplein ligt bij de school zelf. De gemeente zorgt voor de veiligheidsinspecties, reparaties en groot onderhoud. Bron: http://kic.nisb.nl/docs/2005ruimtevoordejeugd.pdf Kerkspeelplein Rond kerken ligt vaak veel onbenutte ruimte. Het jeugdwerk van de Protestantse Kerk Nederland heeft samen met Jantje Beton het initiatief genomen om kerkgemeenten te ondersteunen die deze ruimte ten goede willen laten komen aan de jeugd. Een paar bankjes en speelaanleidingen zijn soms al genoeg om een kerkplein bespeelbaar te maken. Met wat extra initiatieven kan zo'n plein uitgroeien tot dé ontmoetingsplek van de buurt. Bron: http://kic.nisb.nl/docs/2005ruimtevoordejeugd.pdf Meer informatie: http://www.kerkspeelplein.nl/watdoenwe/projecten/kerkspeelplein Sportvelden openstellen Het is in ieders voordeel om sportaccommodaties open te stellen voor de buurt. De sportclub krijgt contact met potentiële nieuwe leden en kan laten zien dat ze onmisbaar is voor de buurt. En de buurt krijgt er in één klap een enorme hoeveelheid ruimte bij. Het terrein van hockeyclub LHC Roomburg in Leiden grenst aan een woonwijk. De club laat anderen graag meegenieten van de velden en kleedruimtes. Als de hekken open zijn - en dat zijn ze in feite iedere dag van 's morgens vroeg tot aan de laatste trainingen - is iedereen welkom op het terrein. De grote velden zijn overdag in gebruik voor schoolsport. De BSO huist in de kleedkamers. Het kleine oefenveld van de club en het speelkasteel dat de BSO heeft neergezet zijn beide toegankelijk voor de jeugd uit de hele buurt. 's Avonds is het terrein een geliefde, want verlichte, hangplek voor jongeren. En de Leidse Welzijnsorganisatie organiseert buurtwerk in een van de gebouwen. Doordat zoveel mensen getrokken zijn bij het sportcomplex doet iedereen zijn best om het te onderhouden en verder te verfraaien. De hockeyclub en de BSO hebben hun afspraken vastgelegd in een contract. Bron: http://kic.nisb.nl/docs/2005ruimtevoordejeugd.pdf Meer informatie: www.tkasteel.nl. Timesharing in de Speelstraat De Speelstraat is een simpele formule: een straat wordt - op verzoek van de bewoners - op een vaste dag in de week (veelal zondag) afgesloten voor verkeer. Auto's parkeren die dag elders. Kinderen kunnen dan veilig buiten spelen en volwassen bewoners komen weer met elkaar in contact. Het 'straatteam' (een groep bewoners) is verantwoordelijk voor de organisatie van het draagvlak in de straat en de feitelijke organisatie. De gemeente ondersteunt het initiatief middels informatiemateriaal, vergunningen en materiaal om de straat af te zetten. In ’s Hertogenbosch wordt deze formule al enkele jaren met succes toegepast. Meer informatie: www.speelstraten.nl. en www.speelstratendenbosch.nl Bron: http://kic.nisb.nl/docs/2005ruimtevoordejeugd.pdf Ideeën voor spelen op het schoolplein en multifunctioneel gebruik van het schoolplein en voor buitenspelen op straat via: http://buitenspelen.startpagina.nl/
19
Zoneparc schoolplein Zoneparc is een (her)ingericht schoolplein op een basisschool waarbij gebruik wordt gemaakt van drie zones; een gele zone (’Chill’ zone), een blauwe zone (’Multi-activiteiten’ zone) en een rode zone (’Sport’ zone). Het unieke aan een Zoneparc is dat het schoolplein ingedeeld kan worden op de manier die bij een school past. Leerkrachten en leerlingen worden actief betrokken bij het proces om het schoolplein in te richten. Zoneparc Foundation Nederland (ZPFN) biedt volledige begeleiding en nazorg binnen de schoolmuren en de buurt. De kracht van het concept is dat school en buurt samen verantwoordelijk zijn voor het concept. Het geheel is ‘hufterproof’ en ook toegankelijk en uitdagend voor jonge kinderen. Bron en meer informatie: www.zoneparc.nl
20
5. Veilig en zelfstandig verplaatsen, bijvoorbeeld naar school Inleiding Ieder kind moet veilig te voet of op de fiets van huis naar school kunnen gaan. Aanvankelijk onder begeleiding van een volwassene en vanaf 8 à 9 jaar zelfstandig. Hiertoe dienen school-thuisroutes (en andere belangrijke kinderroutes) verkeersveilig en sociaal veilig te worden ingericht. Voorzieningen binnen verblijfsgebied In principe horen basisvoorzieningen (zoals basisscholen, winkels en speelplekken) binnen een verblijfsgebied te liggen. Dit verhoogt de zelfredzaamheid van kinderen en vermindert het autogebruik. Als een voorziening toch aan de overzijde van een drukke weg ligt, dienen er goede oversteekvoorzieningen te komen. Bron: http://kic.nisb.nl/docs/2005ruimtevoordejeugd.pdf Veilige huizen Kinderen fietsen graag zelfstandig naar school. Maar zeker op het platteland kan de route naar school wel érg eenzaam zijn. In verschillende gemeenten (waaronder Brielle) kan de fietsende schooljeugd in noodgevallen terecht bij 'veilige huizen'. Deze huizen staan langs een drukke schoolthuisroute en zijn herkenbaar aan een bord. De selectie is streng: het moet gaan om mensen van onbesproken gedrag, die vrijwel altijd thuis zijn. De veilige huizen zijn gepresenteerd in de plaatselijke pers en op de middelbare scholen in de omgeving. Het project is een initiatief van 3VO en wordt uitgevoerd in samenwerking met de politie. Deze aanpak lijkt ook geschikt om de spelende jeugd in woonwijken meer veiligheid te bieden. Bron: http://kic.nisb.nl/docs/2005ruimtevoordejeugd.pdf Duurzaam Veilige schoolomgeving In de omgeving van basisscholen is het rond het begin en einde van de schooldag vaak een wirwar van kinderen, ouders, fietsen en auto’s. Kinderen worden met de auto gebracht vanwege de toenemende verkeersonveiligheid. Maar juist door al die auto’s wordt de schoolomgeving onoverzichtelijk en soms zelfs chaotisch. Gemeenten, scholen en ouders schuiven elkaar de verantwoordelijkheid toe voor de situatie. Terwijl zij de oplossing van de problematiek juist moeten zoeken in samenwerking. De brochure ‘Samen werken aan een Duurzaam Veilige schoolomgeving’ van het Infopunt Duurzaam Veilig Verkeer, biedt een handvat om via samenwerking te komen tot een Duurzaam Veilige schoolomgeving. Op de website staat een samenvatting van de brochure. De brochure biedt, onder meer via een stappenplan, hulp bij het vergroten van de verkeersveiligheid rond scholen. Tijdens de tweede fase van Duurzaam Veilig gaat het niet alleen om infrastructuur, maar ook om een regionale, integrale aanpak van de verkeersveiligheid. De uitgave kost € 24,-- en is te bestellen via de website.
Bron en meer informatie: http://www.crow.nl/duurzaamveilig/_t1_p25_m7_i2277.htm 21
Op Voeten en Fietsen naar school Zelf veilig naar school fietsen of lopen is belangrijk voor kinderen. Ze leren hierdoor al vroeg aan het verkeer deel te nemen. Door de dagelijkse routine van het samen naar school lopen of fietsen leren kinderen vanzelf gevaarlijke situaties te herkennen en vervolgens hoe daar mee om te gaan. Kinderen leren zo geleidelijk aan zelf aan het verkeer deel te nemen. Helaas gaan veel kinderen niet op de fiets of lopend naar school, maar worden ze met de auto gebracht omdat ouders de schoolroutes onveilig vinden. Maar daar kun je wat aan doen! Elk najaar houdt Veilig Verkeer Nederland de actiedag 'Op Voeten en Fietsen naar school'. Deze actiedag is onderdeel van de 'Week van de Vooruitgang' waarin duurzame mobiliteit centraal staat. De actiedag kan de eerste stap zijn op weg naar een veiliger schoolomgeving én een stimulans om meer kinderen te voet of per fiets naar school te laten gaan. De medewerking van de gemeente aan de actiedag 'Op Voeten en Fietsen naar school' is belangrijk. We roepen dan ook elke gemeente op om op de actiedag maatregelen te treffen die het aantrekkelijk maken om lopend of fietsend naar school te komen. Bron en meer informatie: http://www.veiligverkeernederland.nl/nl/cms/start.htm
Verkeersslang Om het autoverkeer rond scholen terug te dringen heeft DTV Consultants in Nederland het spel met de Verkeersslang geïntroduceerd. De kinderen moeten gedurende de week zoveel mogelijk met de fiets, te voet of met het openbaar vervoer naar school komen. Dan krijgen zij een sticker. Deze stickers worden dagelijks verzameld en op een spandoek met een verkeerslang aangebracht. Als de Verkeersslang aan het einde van de week vol is, krijgen de kinderen een prijs. Het spel vormt de kapstok van een themaweek rond verkeer, verkeersveiligheid en milieubewust en gezond naar school komen. Het spel is de aanleiding en de kern rond een groot aantal activiteiten die plaats kunnen vinden. Naast de spelbenodigdheden worden ook lesideeën en lesmateriaal beschikbaar gesteld. De school bepaalt zelf afhankelijk van de eigen schoolsituatie en de inbreng van verkeersouders, Veilig Verkeer Nederland, gemeente en politie de uiteindelijke vorm.. Bron en meer informatie: http://www.verkeersslang.nl/ Kindlint Een Kindlint is een duidelijk gemarkeerde route die opvang-, onderwijs-, speel- en vrijetijdsvoorzieningen en andere kinderbestemmingen in een buurt of wijk met elkaar verbindt. Kinderen kunnen zich zelfstandig, veilig en prettig langs deze route bewegen, waarbij zo min mogelijk conflictsituaties met ander verkeer ontstaan. Met een Kindlint kunnen kinderen van alle leeftijden zelf op pad, al spelend van de ene plek naar de andere. Zo worden ze op leuke en educatieve manier verkeers- en sociaalveilig over straat geleid. Om de leefomgeving van kinderen veiliger te maken, heeft het bureau SOAB Adviseurs voor Woning en Leefomgeving het concept Kindlint ontwikkeld en als merk geregistreerd. Het concept combineert ruimtelijke inrichting, verkeersveiligheid, (verkeers)educatie en gedifferentieerde (speel)voorzieningen vanuit de beleving van kinderen. Het Kindlint geeft kinderen niet alleen meer zelfstandigheid en bewegingsvrijheid, maar het vergroot bovendien hun actieradius in de woonbuurt. Als neveneffect kan het Kindlint, doordat het kinderen de mogelijkheid biedt zelf op pad te gaan, ouders wat zorgen uit handen nemen. Daarnaast heeft het project het vergroten van de sociale veiligheid tot doel door voor de verschillende plekken aan het lint meerdere doelgroepen aan te trekken.
22
Aanpak Bij de ontwikkeling van een Kindlint, wordt eerst onderzocht welke doelgroepen op welke plekken kunnen spelen. Daarvoor moet bekend zijn wat de bestaande speelroutes en speelplekken in de wijk zijn. Daarnaast wordt bepaald wat theoretisch gezien, de veiligste, eenvoudigste en meest praktische route is. Tussen deze twee uitersten wordt het Kindlint gerealiseerd. Daarbij moet je er rekening mee houden dat als je bestaande routes van kinderen verlegt, er een prikkel moet zijn om de nieuwe route te volgen. Het is daarom van groot belang dat het lint als speelroute wordt herkend. Kindlinten kunnen zowel in bestaande als in nieuwe situaties worden gerealiseerd. Per situatie wordt de vorm en invulling van het Kindlint aangepast aan de situatie. Het eerste Kindlint is in mei 2007 geopend in de Spaarndammerbuurt in het Amsterdamse stadsdeel Westerpark. Het Kindlint in Westerpark verbindt netwerken van grotere speelplekken, zodat kinderen zich op een speelse wijze door de wijk kunnen bewegen. Samen met kunstenaars hebben schoolkinderen uit de buurt tegels ontworpen die de route markeren. Op basis van de in de eerdere fases gedane onderzoeken, ontwikkelde schetsen, het programma van eisen en de technische voorbereiding zijn er criteria ontwikkeld en vastgelegd in een Keurmerk Kindlint. Daarnaast wordt een handboek opgesteld waarin de opgedane ervaringen zijn vastgelegd en wat gebruikt zal worden om het concept Kindlint te promoten en meer naamsbekendheid te geven. Bron en meer informatie: www.kei-centrum.nl/view.cfm?page_id=1897&item_type=project&item_id=337 soab.nl/uploads/Mobiliteit/Top%20projecten/18780KindlintWesterpark.pdf www.binnenlandsbestuur.nl/veilig-lint-tussen-huis-en-school.140492.lynkx Kindlint gemeente Eemnes Gemeente Eemnes is in 2008 de mogelijkheden aan het onderzoeken van de mogelijkheden van ‘Kindlinten’ en veilige schoolroutes. Doelstelling van het plan van aanpak is “het in samenwerking met lokale partijen uitvoeren van een project rond de aanpak van de objectieve en subjectieve verkeersonveiligheid in de schoolomgeving, in de omgeving van speelplekken en op de belangrijkste school- en speelroutes, met als eindresultaat een door betrokken partijen gedragen integraal plan “Kindlinten Eemnes: Veilige school- en speelroutes”. Behalve het verbeteren van de verkeersveiligheid op de school- en speelroutes en het bewerkstelligen dat kinderen eerder zelfstandig naar school en speelplekken mogen en kunnen, maken ook het terugdringen van verkeersproblemen rondom de scholen, het op gang brengen van een bewustwordingsproces bij ouders, leerlingen, scholen en buurtbewoners, alsmede het stimuleren van verkeersdeelname te voet of per fiets deel uit van dit plan van aanpak. Bron en meer informatie: http://www.eemnes.nl/pdf_grow_2008/rdsvrst_kindlinten.pdf Handboek Ontwerpen voor kinderen – Aanbevelingen voor een kindvriendelijke inrichting van de verblijfs- en verkeersruimte Kinderen willen veilig op straat verblijven en zich veilig kunnen verplaatsen. Het handboek (2000) biedt hulp bij het scheppen van een verkeersveilige en kwalitatief goed ingerichte openbare ruimte, een voorwaarde voor het veilig verplaatsen en verblijven van kinderen. Aanbevelingen voor verschillende soorten routes worden tot op detailniveau uitgewerkt. Voor prettig verblijven wordt ingegaan op het creëren van ruimte en het aantrekkelijk inrichten ervan. Naast richtlijnen voor een kindvriendelijke inrichting van wijken, straten en de omgeving van scholen zijn er in dit handboek tips te vinden voor kinderparticipatie bij het ontwikkelen van verkeersplannen.
23
Bron en meer informatie: http://www.crow.nl/shop/productDetail.aspx?id=79 Ommetjesmaker Samen met Theo de Bruin bestudeerde Jan Erik Burger de habitat van de ommetjesmaker en kwam in de nota 'Ruimte voor de wandelaar' tot de conclusie dat er in nieuwe stedenbouwkundige locaties bitter weinig rekening gehouden wordt met de ommetjesmaker. De gewone wandelaar wordt helemaal niet verleid tot een ommetje, de omgeving is niet aantrekkelijk. Op 6 november 2008 heeft in Amsterdam het congres ‘Ruim baan voor de ommetjesmaker’ plaatsgevonden. Het gemeenschappelijk doel van de coalitie ‘Habitat voor de ommetjesmaker’ is het aanzetten tot de ontwikkeling van een samenhangend wandelnetwerk, direct vanaf voordeur tot in het buitengebied. Waar mensen wonen ontstaat behoefte aan recreatie: wandelen, fietsen, spelen, sporten, joggen, hond uitlaten, skeeleren en flaneren. Al deze activiteiten vinden bij voorkeur plaats in de openbare ruimte rond de woning: stoep, straat, park en zo mogelijk ook verder via een netwerk van wandel- en fietspaden. Het padenstelsel dient zo aantrekkelijk te zijn, dat mensen de auto laten staan als ze een uurtje willen wandelen. Het totale woonplezier van alle bewoners en de waarde van hun woningen stijgen erdoor. Bron en meer informatie: http://www.wandelnet.nl en http://www.wandelnet.nl/downloads/Samenvatting-rapport-Ruim-baan-voor-de-wandelaar.pdf
Childstreet 2009: Kinderen en straten wederzijds getoetst In het project “Kinderen en straten wederzijds getoetst”, is op basis van de typologie een kwantitatieve inventarisatie gemaakt van kindvriendelijke straten in Haaglanden. Kindvriendelijkheid van straten heeft voor een groot deel te maken met verkeersveiligheid, maar die is niet alleen afhankelijk van de inrichting. Deze publicatie besteedt daarnaast aandacht aan de verkeerseducatie van kinderen. Met een goede verkeerseducatie kunnen zij voorbereid op pad. Het is dus ook een voorwaarde voor een gezonde ontwikkeling. Het stadsgewest Haaglanden heeft dit onderzoek mogelijk gemaakt. Haaglanden werkt aan een mobiliteitsbeleid met de fiets als belangrijkste drager. Vanuit de optiek van kinderen is dat erg welkom. Als vervolg op dit onderzoek organiseert het International Institute for the Urban Environment samen met Kennis platform Verkeer en Vervoer op 10 september 2009 een conferentie. De publicatie "Childstreet2009 Kinderen veilig, gezond en mobiel op straat" zal daarom naar alle gemeenten worden gestuurd. Zowel bestuurders als ambtenaren verantwoordelijk voor verkeer en verkeerseducatie zullen het boekje toegestuurd krijgen. De publicatie kunt u hieronder ook downloaden: Childstreet2009_web_small.pdf Bron en meer informatie: http://urban.nl/nl/project/childstreet2009
Wijken voor de Fiets Hoe richt je een wijk zo in dat kinderen er graag buitenspelen, zelfstandig naar school kunnen en bewoners voor een boodschap sneller de fiets pakken? De Fietsersbond wil met het project Wijken voor de Fiets de positie van het langzaam verkeer in verschillende steden verstevigen. Samen met gemeenten en woningcorporaties nemen we het stedenbouwkundig plan onder de loep. Waar is er ruimte te maken voor fietser en voetganger? Hoe kun je rekening houden met de meest kwetsbare verkeerdeelnemers: kinderen en ouderen? Is er genoeg veilige stallingruimte? Daarbij is samenspraak met de bewoners van belang. Zij weten immers het beste waar de knelpunten in de wijk zitten.
24
De Fietsersbond heeft een aantal instrumenten ontwikkeld om bewegen in de wijk te bevorderen. Er is een zeven stappenplan waarbij eerst gekeken wordt naar de kwetsbare deelnemer in het verkeer en daarna pas naar het snelverkeer in de wijk. Specifieke routes door de wijk zoals schoolroutes of winkelroutes kunnen met behulp van een speciaal model beoordeeld worden. Iedere gemeente en iedere wijk is anders en ook daar houdt de Fietsersbond rekening mee. Er is geen blauwdruk voor een bewegingsvriendelijke wijk. Ontwerpen van een wijk doe je samen. Door samen te kijken naar de beginsituatie en vandaar uit een plan te maken, ontwikkel je een wijk waar het voor kinderen veilig is om buiten te spelen, naar school te fietsen en waar bewoners graag boodschappen doen op de fiets. Kortom: een gezonde en veilige wijk waar mensen graag willen wonen. Bron en meer informatie: www.fietsersbond.nl/wijkenvoordefiets
Verkeersveiligheid belangrijker dan speelplaatsen voor beweging kinderen Een veilige verkeerssituatie is belangrijker om kinderen voldoende te laten bewegen dan veel speelplekken en veel groen in een wijk. Dit concludeert TNO-er Sanne de Vries in haar proefschrift over beweegvriendelijke wijken voor kinderen. Zij onderzocht in tien stadswijken hoe het beweeggedrag van kinderen samenhangt met de inrichting van een wijk. De Vries adviseert stedenbouwkundigen en gemeenteambtenaren bij het (her)inrichten van wijken meer aandacht te besteden aan het creëren van een verkeersveilige omgeving. Het aanleggen van meer speelplekken is volgens haar niet voldoende om kinderen te stimuleren meer te bewegen. Volgens de Vries zouden gemeenten bij herinrichting of nieuwbouw eerder moeten stilstaan bij de effecten op kinderen van de wijkindeling. ‘Nu wordt er vaak pas een gezondheidsdeskundige geraadpleegd als het wijkplan al helemaal vastligt’. Kinderen moeten elke dag minstens 60 minuten bewegen om gezond en fit te blijven. De Vries verrichtte metingen met beweegdagboekjes en geavanceerde stappentellers bij 350 peuters en 500 basisscholieren. Het merendeel van deze stadskinderen bleek onvoldoende te bewegen. Dit hangt onder meer samen met de verkeersinfrastructuur in hun woonwijk. Kinderen uit wijken met veel oversteekplaatsen bleken 3 tot 5 keer vaker naar school te lopen of fietsen dan kinderen uit wijken met minder oversteekplaatsen. Ook de aanwezigheid van fietspaden, trottoirs, parkeerplaatsen en rotondes kunnen het beweeggedrag van stadskinderen bevorderen. Meer informatie Bron: www.tno.nl/content.cfm?context=overtno&content=nieuwsbericht&laag1=37&laag2=69&item_id=20 09-11-24%2011:22:25.0&Taal=1. Het volledige proefschrift van Sanne de Vries is op te vragen via mailadres
[email protected]
25
6. Relatie tussen natuur en gezondheid Inleiding Uit onderzoek blijkt dat er een relatie bestaat tussen natuur en gezondheid. Kinderen worden in een natuurlijke omgeving meer uitgedaagd tot exploratief en creatief gedrag ten opzichte van een niet-natuurlijke omgeving. Pedagogen kennen aan deze vormen van speelgedrag een speciale waarde toe omdat dit speelgedrag een belangrijke rol speelt in de ontwikkeling van vaardigheden zoals abstract denkvermogen en zelfvertrouwen (Spelen in het groen, A. van den Berg, 2007). Ook blijkt uit onderzoek naar de invloed van natuur op de gezondheid van kinderen dat er meerwaarde is voor de motorische ontwikkeling, speelgedrag en preventie van overgewicht bij kinderen (Alterra, Kom je buiten spelen, 2007). Bron: http://www.natuursprong.nl/beg_natuur_bewegen/natuur_bewegen.php De baten van groen We dénken niet alleen dat een groene woonomgeving gezond is, het ís ook zo. Groen is meer dan een luxe product, het werkt gezondheidsbevorderend. Woorden van NIVEL-onderzoekster Jolanda Maas, die begin 2009 op de gezondheidsaspecten van groen promoveerde. De gezondheidsvoordelen van groen op een rij: - Groen biedt ruimte voor ontspanning en verlaagt stress. - Slim ingerichte, groene wijken zorgen ervoor dat bewoners meer bewegen. - Vooral kinderen spelen vaker buiten als er groen in hun omgeving is; dat kan zorgen voor 15% minder overgewicht en het is goed voor hun sociale ontwikkeling. - Gerichte beplanting helpt fijn stof te filteren en de luchtkwaliteit van de stedelijke omgeving te verbeteren, hetgeen problemen van de luchtwegen vermindert. Er wordt momenteel volop geëxperimenteerd met soorten planten en manieren van beplanting. - Uitzicht op groen verlaagt het aantal opnamedagen in ziekenhuizen. Om op te letten Is het allemaal groen wat er blijkt? Wel, er zijn zeker punten om goed op te letten. De belangrijkste. 1. Wil groen echt van toegevoegde waarde zijn voor stedelingen, dan is het nodig bewoners te betrekken bij het ontwerp. 2. Groene plekken moeten ook sociaal veilige plekken zijn. Dat vereist zorgvuldige inrichting. 3. Om het groen niet te laten verloederen, moet het beheer op langere termijn goed geregeld zijn. Bewoners kunnen daarin een rol spelen, maar de gemeente moet er in haar beheerbudgetten ook ruimte voor vrijmaken. Bron: Factsheet ‘Groen maakt de stad’, zomer 2009, www.groenendestad.nl (samenwerking van o.a. ministerie LNV, VROM, WWI). Groene kansen voor de jeugd. Stand van zaken onderzoek jeugd, natuur, gezondheid In de afgelopen twee jaar is de bewijslast voor een gunstige invloed van natuur op de gezondheid en het welzijn van kinderen meer dan verdubbeld is. Begin 2007 waren er nog maar negen sleutelpublicaties die voldeden aan de criteria, begin 2009 was dat aantal gestegen tot 22. Maar liefst zes nieuwe studies bieden verdere ondersteuning voor een gunstige invloed van groen in de leefomgeving op de lichamelijke activiteit en het overgewicht van kinderen. In deze brochure wordt het onderzoek rondom het thema jeugd, natuur, gezondheid besproken aan de hand van zeven thema’s: ontspanning en rust, spelen in het groen, natuurbelevingsprogramma’s, groene bewegingsruimte, vitamine G, jeugdboerderijen en kinderopvang in het groen. Per thema komt eerst een onderzoeker aan het woord die vertelt over de resultaten van zijn of haar onderzoek. Daarna wordt een beknopt overzicht gegeven van de wetenschappelijke stand van zaken rond het thema. Vervolgens worden de belangrijkste implicaties en aanbevelingen voor toepassing van de inzichten in beleid en praktijk op een rijtje gezet. Bron en meer informatie: www.alterra.wur.nl/NL/publicaties+Alterra/Boekjes+en+folders/Groene+kansen+voor+de+jeugd/
26
Onderzoeken naar de relatie tussen natuur en gezondheid Alterra is het kennisinstituut voor de groene leefomgeving. Alterra maakt deel uit van Wageningen Universiteit en Researchcentrum en bundelt een grote hoeveelheid expertise op het gebied van de groene ruimte en het duurzaam maatschappelijk gebruik ervan: kennis van water, natuur, bos, milieu, bodem, landschap, klimaat, landgebruik, recreatie etc. Alterra heeft een aantal onderzoeken gedaan naar de bestaande kennis en praktijken rond de relatie natuur en gezondheid. 1744 Vries,S. de, M. van Winsum-Westra, J. Vreke & F. Langers ; Jeugd, overgewicht en groen. Nadere beschouwing en analyse van de mogelijke bijdrage van groen in de woonomgeving aan de preventie van overgewicht bij schoolkinderen; gepubliceerd: 10 sep 2008; 91 pp.. 1600 Berg, A.E. van den, R. Koenis & M.M.H.E. van den Berg; Spelen in het groen: Effecten van een bezoek aan een natuurspeeltuin op het speelgedrag, de lichamelijke activiteit, de concentratie en de stemming van kinderen; gepubliceerd: 14 dec 2007; 88 pp.. Vreke, J., J.L. Donders, F. Langers, I.E. Salverda & F.R. Veeneklaas; Potenties van groen!; De 1356 invloed van groen in en om de stad op overgewicht bij kinderen en op het binden van midden- en hoge inkomens aan de stad.; gepubliceerd: 25 sep 2006; 102 pp.. Bron en meer informatie: http://www.alterra.wur.nl/NL/publicaties+Alterra/Alterra+rapporten/
27
7. Financiële aspecten In het handboek “Spelen met ruimte, Handboek gemeentelijk speelruimtebeleid” is er aandacht voor financiële aspecten van speelruimte (hoofdstuk 5) Meer informatie: http://kindvriendelijkesteden.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=15&Itemid=35 Jantje Beton Jantje Beton komt op voor de speelkansen van alle kinderen in Nederland. Daarom bedenkt, financiert en organiseert Jantje Beton projecten om kinderen samen te laten spelen. Want samen spelen is leren samenleven. Jantje Beton vindt dat alle kinderen in Nederland in hun vrije tijd moeten kunnen spelen. Als uw organisatie daaraan bijdraagt kunt u bij Jantje Beton een aanvraag doen voor financiële steun. U vindt op deze website een duidelijk overzicht van de uitgangspunten en criteria waaraan uw project of activiteit moet voldoen. Het project of de activiteit dat Jantje Beton financieel steunt moet passen binnen één van de volgende programma’s: Er even tussenuit: (lokale/regionale) vakantie-activiteiten, vakantiekampen en dagjes uit Jongleren: initiatieven die ‘spelenderwijs’ kennis en vaardigheden bij kinderen stimuleren Bouwstenen: accommodaties, speelvoorzieningen en spelmateriaal Jantje Beton hanteert algemene uitgangspunten en criteria bij het beoordelen van de aanvragen voor financiële ondersteuning. Daarnaast zijn er specifieke criteria per programma. Deze vindt u door hierboven op het programma van uw voorkeur te klikken. Wilt u een aanvraag doen voor onderzoek, publicaties of deskundigheidsbevordering (trainingen e.d.)? Dan verwijzen wij u naar onze speciale criteria hiervoor. Bron en meer informatie: www.jantjebeton.nl Krajicek Foundation, Playgrounds Een playground is een plaats waar jeugd kan spelen en /of sporten. Op een playground is plaats om te tennissen, te voetballen en om te basketballen. Een playground beschikt over de mogelijkheid van het uitlenen van sportmaterialen. Een sociaal veilige omgeving: Deze veiligheid bestaat uit bescherming tegen bijvoorbeeld het verkeer door hekwerk, maar ook uit bescherming van waarden en normen t.o.v. andere kinderen. Weghalen van drempels: Deze drempels bestaan uit de fysieke afstand tot sportaccommodatie, financiële-, en culturele drempels. Waar: In de wijk is sprake van weinig goede ruimte om te sporten en spelen, overgewicht onder kinderen of veel gezinnen met lage inkomens. Aanvragen: Verzoeken voor playgrounds komen vanuit gemeenten, omliggende scholen of wijkverenigingen en moeten voldoen aan de door de RKF opgestelde playground-criteria. Met de RKF playground configurator kunt u zelf een start met het ontwerp maken. Bron en meer informatie: http://www.krajicek.nl/ Johan Cruyff Courts Een Cruyff Court is een moderne invulling van het aloude trapveldje dat vroeger te vinden was in veel buurten en wijken, maar dat door de jaren heen vaak is opgeofferd voor verstedelijking en uitbreiding. Met de Cruyff Courts wordt de functie die dat oude trapveldje had, weer terug in de wijk gebracht. De kinderen uit de buurt krijgen een goede, veilige plek om te sporten en door de samenwerking met de buurt, overheid, corporaties, scholen, sport- en voetbalverenigingen, en het lokale bedrijfsleven heeft het Cruyff Court ook een belangrijke sociale functie in de wijk. Een Cruyff Court bij jou in de buurt
28
Een aanvraag kan alleen gedaan worden door iemand van de gemeente. Kijk ook eerst bij de uitgangspunten om meer te weten te komen over het concept Cruyff Court.
Wil je meer informatie over het aanvragen van een Cruyff Court en hoe dat in zijn werk gaat, klik dan hier. Bron en meer informatie: http://www.cruyffcourts.org/smartsite.net?id=NL Verburg looft 10.000 euro uit voor groenste speelplek Minister Verburg van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) heeft 10.000 euro uitgeloofd voor het ontwerp voor de groenste speelplek. Dat is bekend gemaakt op de jaarlijkse Entente Florale, een groene competitie voor gemeenten om de titels Groenste Stad en Groenste Dorp van Nederland. Gemeenten, (landschaps)architecten en andere ontwerpers worden uitgedaagd om komend jaar een creatief ontwerp te maken. Op de Entente Florale van 2009 zal de minister het winnende ontwerp bekend maken en reikt ze de geldprijs uit. Kinderen verdienen een goede groene speelplek. Groene speelplekken in of vlakbij de woonwijken zijn essentieel voor lichamelijke en geestelijke gezondheid. Het stimuleert creativiteit en verbeeldingskracht. In het gemeentelijk groenbeleid en speelruimtebeleid wordt hier vaak te weinig aandacht aan geschonken. Een groene speelplek gaat verder dan een speelpleintje, maar biedt een kind de ruimte om op creatieve wijze in contact te komen met de natuur. Vanuit deze visie is door Entente Florale Nederland samen met het ministerie van LNV deze prijsvraag ontwikkeld. Een ontwerp moet voldoen aan criteria. Centraal staat natuurlijk het spelende kind en de groene omgeving. Daarnaast speelt duurzaamheid een belangrijke rol voor zowel het ontwerp als de uitwerking daarvan. De prijsvraag staat open voor groenvoorzieningsdiensten van gemeenten, architectenbureaus, ontwerpbureaus, groenvoorzieners en kwekerijen met een eigen ontwerper. Het ontwerp moet voorzien in een uitvoering vóór eind 2010. Het complete prijsvraagprogramma kan worden aangevraagd tot uiterlijk 15 december 2008 bij het Secretariaat Prijsvraag Groene Speelplekken, postbus 139, 2770 AC Boskoop of via e-mail
[email protected]. Bron en meer informatie: http://www.minlnv.nl/portal/page?_pageid=116,1640333&_dad=portal&_schema=PORTAL&p_news_ item_id=23690 Pimp mijn plein Hebt u dat ook? Zo’n plein dat kinderen onvoldoende uitdaagt of mogelijkheden biedt tot bewegen? Dan is dit uw kans. Pimp Mijn Plein is een unieke actie waarmee u een complete metamorfose van het speelplein kunt winnen! Alle basisscholen en BSO’s in Nederland kunnen meedoen. De hoofdprijs is een complete metamorfose van het speelplein door een team van experts. Samen met de kinderen en hun begeleiders gaat dit Pimp Mijn Plein team aan de slag om het plein slim en vol beweging in te richten met speeltoestellen, pleinplakkers en ander sport- en spelmateriaal. We willen zoveel mogelijk pleinen meer beweging geven. Daarom geven we naast de hoofdprijs ook een flink aantal beweegpakketten op maat weg. Deze winnaars krijgen allemaal een oplossing die aansluit bij hun specifieke buitenspeelprobleem. Iedere inschrijving wordt sowieso beloond met waardebonnen. Die kunt u besteden bij Nijha en Van Zijl, waar alles te vinden is voor een avontuurlijk schoolplein. Inschrijven kan tot en met 28 februari 2009.
29
Pimp Mijn Plein is een initiatief van Jump, het jeugdfonds van de Nederlandse Hartstichting. We organiseren deze wedstrijd samen met Nijha enVan Zijl, leveranciers van gecertificeerde speeltoestellen en sport- en spelmaterialen. Bron en meer informatie: http://www.heartjump.nl/Activiteiten/Scholen/Activiteiten_scholen/Pimp_mijn_Plein/Default.asp x?rId=56&mId=10362 Andere fondsen en mogelijkheden Kinderpostzegels Nederlandse Stichting voor het Gehandicapte Kind Revalidatiefonds VSB fonds
30
