Ruimte voor een vliegende start

Ruimte voor een vliegende start

NAW # 18 NAJAAR 2005

dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats na oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad aats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpla dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats na oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad aats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpla dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats na oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad aats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpla dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats na oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad aats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpla dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats na oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad aats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpla dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats na oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad aats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpla dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats na oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad aats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpla dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats na oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad aats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpla dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats na oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad aats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres w aam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonpla dres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats na oonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam adres woonplaats naam ad

Er is niet zoiets als ‘de’ huizenmarkt. Het is een markt die heel diffuus is. Er is de categorie van de vrijstaande villa’s, voor een doelgroep die zich wat kan permitteren. Maar ook de doelgroep die aan het eerste huis begint. Voor een ontwikkelaar als Bouwfonds MAB is de uitdaging even groot. De uitdaging om in te spelen op uiteenlopende wensen. Met navenante budgetten. En met een eindresultaat dat in beide gevallen maximaal is. Met creativiteit en klantgericht denken, ontwikkelen we projecten die aan alle partijen tegemoet komen. Want ook voor de mensen die willen starten op de woningmarkt moet ruimte zijn. Kijk voor meer informatie op www.bouwfonds.nl.

Magazine over wonen, werken en winkelen

# 18 / najaar 2005

Diversiteit U heeft alweer de herfstuitgave van NAW in handen. Een nummer met een verscheidenheid aan onderwerpen, variërend van de realisering van een compleet nieuw Stadshart voor Alphen aan den Rijn tot woningontwikkelingen in Parijs. De diversiteit aan onderwerpen is illustratief voor de gevarieerde activiteiten van Bouwfonds MAB Ontwikkeling. Een scala aan activiteiten die echter wel allemaal onder één bedrijfsnaam worden uitgevoerd. Om onze relaties (gemeenten, partners, huurders, beleggers en adviseurs) niet onnodig in verwarring te brengen is vorig jaar, na de overname van MAB, dan ook Bouwfonds MAB Ontwikkeling gekozen als éénduidige naam voor al onze ontwikkelingsactiviteiten in Nederland. Onder deze merknaam worden vanuit het voormalige MAB kantoor in Den Haag de commerciële vastgoedactiviteiten gecoördineerd, zowel in Nederland als in het buitenland. De ontwikkeling van woongebieden wordt begeleid vanuit de verschillende regiokantoren. Overigens hebben wij nu ook de vestigingsnamen geharmoniseerd waaronder we in het buitenland opereren. Zo heten de vestigingen van MAB in Frankrijk en Duitsland voortaan Bouwfonds MAB Development en wordt ons Franse dochterbedrijf Marignan binnenkort als Bouwfonds Property Development in de markt gezet.

inhoud

Bij de ontwikkeling van nieuwe woongebieden en herontwikkeling van binnensteden gaat het al lang niet meer om gebouwen alleen. Vooral ook een aantrekkelijke inrichting van de openbare ruimte is bepalend voor een goede toekomst van een gebied of woonwijk. Als gebiedsontwikkelaar zijn wij dan ook in toenemende mate verantwoordelijk voor een hoogwaardige invulling van de openbare ruimte. Mede daarom hebben wij onze Studio Bouwfonds MAB in Den Haag met landschapsarchitecten en stedenbouwkundigen verder versterkt. In NAW dan ook ruimschoots aandacht voor onze visie op de ontwikkeling van woonwijken met bijvoorbeeld kindvriendelijke voorzieningen en in het verlengde daarvan ook het grote belang van parken en groengebieden voor de blijvende kwaliteit van de stedelijke leefomgeving. En dat Bouwfonds daarbij eveneens haar maatschappelijke verantwoordelijkheid serieus neemt, blijkt verder uit onze beheerrol van het Groenfonds en Stimuleringsfonds Volkshuisvesting wat tevens in deze NAW aan de orde komt. Bij NAW horen de woorden Naam, Adres, Woonplaats. Dit zijn de begrippen die centraal staan in dit magazine. Aandacht voor de eindgebruiker (naam), de woning, het kantoor of de winkelruimte (adres) en de locatie (woonplaats) is voor Bouwfonds MAB Ontwikkeling essentieel bij de realisatie van aantrekkelijke gebieden. NAW wordt gratis verzonden aan de zakelijke relaties van Bouwfonds MAB Ontwikkeling.

Ik hoop dat u ons 18e magazine met veel plezier zult verslinden, Isaäc Kalisvaart Lid van de directie

actueel

ontwerp

markt

groen

programma

beleid

Stadshart Alphen aan den Rijn

Een grootstedelijk buurtje in een nieuwe vorm

Bouwen in en rond Parijs is maatwerk

Voortdurend in ontwikkeling

Kinderen op straat?

Landelijke doorbraak revolving fund nadert

En verder in dit nummer

Het nieuwe multifunctionele Stadshart van Alphen aan den Rijn brengt het water terug in de stad. Beide zijden van de Rijn worden ontwikkeld. Het programma is divers met ruimte voor werken, wonen en winkelen. Het winkelhart is op 31 augustus geopend.

Op het Amsterdamse Westerdokseiland verrijst de komende jaren een spectaculair project: La Grande Cour. Het ontwerp is uniek, de dichtheid hoog en de locatie zeer centraal. Gezamenlijke dakterrassen en uitzicht op het water kenmerken het ontwerp.

In de regio Parijs wonen 12 miljoen mensen. De woningbouwopgave is hier complex. Er is weinig ruimte om nieuwbouw te ontwikkelen. De politiek investeert niet meer zo massaal in grote projecten. In elke plaats gelden andere politieke omstandigheden.

Flora en fauna spelen een belangrijke rol in steden. Groen is gezond, wordt gebruikt voor recreatie en heeft zeker ook economische waarde. Planten en ook beesten zijn voortdurend in ontwikkeling. Hoe worden flora en fauna beschermd? En wie betaalt?

Het veilig en leuk maken voor kinderen bij nieuwe en herstructureringswijken is niet eenvoudig. Het dilemma is vaak de keuze tussen de speelplek of de auto. Speelplekken zijn erg belangrijk. De opgave is helder. En hoe staat het met de oplossingen?

De Startersregeling van het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVn) biedt huishoudens met een smalle beurs mogelijkheden om een eigen huis te kopen. Veel gemeenten zijn enthousiast, zo ook minister Dekker.

➔ vastgoed bekend ➔ 100 jaar wonen werken winkelen ➔ kunst in de openbare ruimte ➔ verhuizen ➔ de verandering ➔ excursie ➔ interieur

pagina 4

pagina 10

pagina 18

pagina 27

pagina 34

pagina 42

8 15 17 26 32 41 46

actueel De afgelopen dertig jaar is Alphen aan den Rijn explosief gegroeid. Deels door samenvoeging met gemeenten in de omgeving, deels door nieuwbouwwijken uit de jaren zeventig en tachtig. ‘Maar de Alphenaren wisten niet waar het centrum was’, vertelt Hans Groen in ’t Wout, als coördinerend wethouder verantwoordelijk voor het Stadshart. ‘Bovendien stonden veel woningen achterstevoren, met hun rug naar het water. Nu brengen we het water terug in de stad.’ Ambitieus Masterplan Het Masterplan Stadshart, dat in 1996 werd vastgesteld, bestrijkt beide oevers van de Rijn: de Hoge en de Lage Zijde. Het nieuwe centrum met winkels en woningen is een van de onderdelen van de vernieuwingen aan de Hoge Zijde. ‘Het Masterplan is ontwikkeld in een uitgebreid openplanproces’, aldus Groen in ’t Wout. ‘Burgers, ondernemers, winkeliers en andere betrokkenen zijn geconsulteerd. Zo’n proces gaat met hobbels, maar het resultaat wordt nu wel gedragen door de bevolking.’ Ook politiek wordt het Stadshart breed gedragen. Bij de collegevorming zijn alle

dan fungeert de hal ook als tv-studio, bijvoorbeeld voor opnames van het programma ‘Na de diagnose’. Bodemschatten Voordat de werkzaamheden konden beginnen, is uitgebreid archeologisch onderzoek gedaan. Jan van Lenten, projectmanager Stadshart bij de gemeente, vertelt dat dit interessante nieuwe informatie heeft opgeleverd. ‘De geschiedenis moet een beetje worden herschreven, want het Romeinse Castellum bleek vier jaar ouder dan tot dan toe gedacht. Bovendien zijn er veel interessante vondsten gedaan.’ Maar het archeologisch onderzoek was ook een knelpunt, vertelt Daan Klaase. ‘Natuurlijk is het belangrijk en wij hebben er ook aan meebetaald. Maar gelukkig is hier niet zo’n schip gevonden als in Leidsche Rijn, want dat zou flinke vertraging hebben veroorzaakt.’ Kunst en cultuur Het eerste project dat in het Stadshart (na het stadhuis) werd opgeleverd was het Centrum voor Beeldende Kunst. In dit pand huist sinds

‘Op het Rijnplein concentreert zich de horeca en staat het nieuwe theater’

Wonen, werken en winkelen in Stadshart Alphen aan den Rijn auteur Christine van Eerd beeld Peter van Breukelen

Alphen aan den Rijn is al lang niet meer het dorp met lintbebouwing langs de Rijn. En het lijkt al helemaal niet meer op het Romeinse Castellum dat hier in de eerste eeuw na Christus werd gebouwd. Want met een gloednieuw Stadshart is Alphen een gemeente die met beide benen in de 21e eeuw staat. Op 31 augustus is het nieuwe winkelhart op en rond het Rijnplein feestelijk geopend. Even renden er weer Romeinen door de straten van Alphen.

4

actueel

portefeuilles die ermee te maken hebben zo verdeeld dat alle collegeleden erbij betrokken zijn. Daan Klaase, senior ontwikkelingsmanager bij Bouwfonds MAB Ontwikkeling, noemt het bijzonder dat Alphen zo’n grootschalig project heeft aangedurfd. ‘Het is echt een heel ambitieuze stap.’ Futuristisch Stadhuis Slagvaardig is Alphen aan het werk gegaan om de verschillende elementen uit het Masterplan te realiseren. Het was een hele operatie, met op een gegeven moment een gloednieuw futuristisch stadhuis in een woestenij van zand. Maar wie nu door het Stadshart loopt, ziet dat het allemaal op zijn plaats is gevallen. Het stadhuis mag met recht multifunctioneel worden genoemd. De begane grond biedt ruimte aan een aantal voorzieningen, zoals een postkantoor, het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI), de politie, een zorgcentrum maar ook expositieruimte en een hal waar concerten kunnen plaatsvinden. Zo nu en

eind 2002 een aantal kunstinstellingen. Kenmerkend is de geleidelijke overgang in materiaalgebruik van modern aluminium – dat aansluit bij het stadhuis – naar baksteen dat goed past bij de meer traditionele bouw aan het water. Er is een stedenbouwkundige infrastructuur ontwikkeld met kleine straten, winkels in de plinten, woningen daarboven en aan de rivier een groots plein. Het is dus geen groot overdekt winkelcentrum. Op het Rijnplein concentreert zich de horeca en staat het nieuwe theater dat de naam Castellum draagt. Het multifunctionele gebouw, met niet alleen een theater maar ook een bioscoop, geeft het plein een volwassen uitstraling. Wethouder Groen in ’t Wout: ‘Het oude Parktheater met maximaal 250 plaatsen is te klein om aan de regionale behoefte te voldoen. Er waren al eerder plannen voor een nieuw theater, maar die zijn gelukkig niet doorgegaan. Theater Castellum past helemaal in het concept van het nieuwe Stadshart, het geeft het centrum een stedelijk cachet.’

Alphense ondernemers Het winkelhart zelf bevat 16.000 vierkante meter winkelruimte voor 25 tot 30 winkels op het Rijnplein en de straten daaromheen. Klaase: ‘De kracht van dit winkelhart is de flexibiliteit. Tijdens de bouw zijn er al functies gewijzigd, maar dat was geen probleem omdat de stedenbouwkundige structuur goed in elkaar zat. Oorspronkelijk zou V&D de grootste publiekstrekker worden, maar dat is uiteindelijk MediaMarkt geworden. Ook komen er trekkers als H&M en Blokker.’ Door actief te werven en goed te letten op de spreiding, is het gelukt om een gevarieerd winkelbestand te creëren. ‘Niet nog meer van hetzelfde’, vindt Groen in ’t Wout, ‘en geen bedreiging voor de winkeliers elders in de gemeente. Het moest echt een toevoeging worden. En het leuke is dat een derde van de nieuwe winkeliers ook echt Alphense ondernemers zijn.’ De grootste succesfactor voor het nieuwe Stadshart is de enorme parkeergarage met 850 plaatsen onder het gemeentehuis én via een tunnel ook onder het winkelcentrum. ‘Dat is een van de grote klappers’, zegt de wethouder. ‘Goede bereikbaarheid van het Stadshart was namelijk een van de uitgangspunten in het Masterplan. Niet alleen met de auto trouwens, want er is ook een deel gereserveerd voor een luxe bewaakte fietsenstalling.’ Puntjes op de i Tot vlak voor de opening van het winkelhart is nog hard gewerkt aan de bestrating en pas in het najaar zullen de allerlaatste bouwvakkers verdwijnen uit het Stadshart. Wat opvalt is de grote zorg die is besteed aan de afwerking. ‘Bij het ontwerp is de straatverlichting bijvoorbeeld direct meegenomen’, wijst Klaase. ‘Zo vormt het een geïntegreerd geheel. En door het gevarieerde en luxe materiaalgebruik heeft het winkelhart een warme uitstraling.’ Een kijkje in de groene binnentuinen, een oase van rust in het stadse rumoer, is straks alleen weggelegd voor de trotse bewoners van de nieuwbouw appartementen. ‘Hier komen mensen te wonen die bewust kiezen voor het stadsleven’, besluit de wethouder. Gaat hij op zijn lauweren rusten als alles dit najaar is opgeleverd? Nee hoor, het Masterplan besloeg immers beide kanten van de rivier. De Hoge Zijde is straks helemaal klaar, nu is de Lage Zijde aan de beurt.

actueel

5

‘Het tuinonderhoud werd een corvee’

‘Steeds meer woonplezier in het Stadshart’

‘Het was een droom om voor mezelf te beginnen’

‘Goede combinatie van winkels versterkt elkaar’

Jaap en Fré Vermeer

Carel Versteegen en Brigitte Santegoeds

Stefano Fanunza - Dolce Vita

Paul Bakker - Bakker Sport en Esprit

Nu de kinderen het huis uit zijn, werd hun huis in Ter Aar wat groot. Jaap en Fré Vermeer zochten een woning zonder trappen, met minder kamers, maar wel ruimer. Dat vonden zij in een appartement van 115 vierkante meter aan het nieuwe Rijnplein. ‘In die stadse omgeving hebben we meer keus aan winkels en voorzieningen in de buurt. We lopen immers tegen de zeventig. Bovendien hebben we allebei geen groene vingers. Het onderhouden van de tuin werd een corvee.’ Ze waren al een tijdje op zoek naar een appartement, toen ze eind 2002 hoorden van de plannen in het Stadshart van Alphen. Zodra de verkoop begon, ruim twee jaar geleden, hebben ze zich meteen ingeschreven. ‘Toen stond er natuurlijk nog niets, maar ik had wel een goed beeld en daarin ben ik niet teleurgesteld.’ Als frequente theaterbezoekers komen ze na de verhuizing zeker aan hun trekken. Het nieuwe theater Castellum is voor de deur. ‘Als mensen uit Ter Aar horen dat we naar het centrum van Alphen gaan verhuizen, begrijpen ze er niets van. Maar als we ze dan meenemen naar de woning en vanaf het balkon de omgeving laten zien, vinden ze het toch een mooi plekkie.’ Het nieuwe Stadshart voegt volgens Jaap Vermeer echt iets toe. ‘Alphen heeft een centrum gekregen. Je merkt nu al dat er veel meer publiek komt door het theater, de bioscoop en de winkels. Vooral MediaMarkt is echt een trekker.’

Op zich woonden Carel Versteegen en zijn vriendin Brigitte Santegoeds prima in hun ruime huis aan de Rijn. Op de begane grond was bovendien een woning voor zijn moeder. Totdat het nieuwe theater er pal naast werd gebouwd. ‘Wij hebben dat tot volle tevredenheid met de gemeente opgelost. De gemeente heeft mijn huis gekocht en wij hebben twee appartementen in de nieuwbouw gekregen, één voor mijn moeder en één voor mijn vriendin en mij.’ Het totale woonoppervlak wordt wel iets kleiner, maar de voordelen van een gelijkvloerse woning maken dat meer dan goed. Bovendien willen ze in de toekomst een andere droom waarmaken: een huis in Italië. Dat land kwam trouwens ook naar hen toe. ‘Op de dag van de opening zijn we meteen gaan eten in het nieuwe Italiaanse restaurant op het Rijnplein.’ Carel en Brigitte kozen bewust voor een appartement zo ver mogelijk bij de rivier vandaan. ‘Na vijftien jaar hadden we dat wel gezien. Het wordt ook steeds drukker op het water. Het is een doorgaande route voor pleziervaart van Zeeland naar Friesland.’ Hoewel het in eerste instantie niet zijn eigen keuze was om te verhuizen, is Carel niet rancuneus. ‘Het is gewoon de volgende stap. Bovendien wordt het woonplezier in het nieuwe Stadshart steeds groter. Je zet je auto in de garage en hebt hem het hele weekend niet meer nodig. Alles is hier op loopafstand. Dat is het voordeel van wonen in het Stadshart.’

De liefde bracht Stefano Fanunza twaalf jaar geleden naar Nederland en zijn droom om een eigen restaurant te beginnen bracht hem naar het Stadshart van Alphen. Ervaring deed hij de afgelopen vijf jaar op als horecamanager van Archeon. ‘Ik wilde een eigen zaak openen en ben op internet gaan zoeken. Daar kwam ik eind 2004 dit casco pand tegen aan het Rijnplein.’ Half juli opende Stefano zijn ’Ristobar’. Dat is in Italië al een beproefd concept, maar in Nederland nog nieuw. Een soort grand café, maar culinair dichter bij een restaurant. Je kunt er overdag koffie drinken en ’s avonds eten of een cocktail drinken. Koken doet Stefano niet zelf. Daarvoor heeft hij twee koks in dienst en binnenkort ook een aantal leerling-koks. Met twee vaste medewerkers in de bediening en een aantal parttimers heeft hij het druk genoeg als manager én als gastheer. De inrichting van Dolce Vita heeft hij ook zelf gedaan met op de achtergrond het advies van de architect van Heineken Nederland. ‘Ik vond het belangrijk om mijn eigen ideeën door te zetten en ben blij dat het nu eindelijk af is. Ik heb er heel veel zin in hiervan een succes te maken.’ En daarvoor heeft hij ideeën genoeg, zoals speciale theatermenu’s, theater Castellum ligt immers aan de overkant van het plein. Stefano heeft vertrouwen in het nieuwe Stadshart. ‘Het is heel mooi geworden en er komen goede zaken met grote namen. Alphen is klaar om een echte stad te worden.’

In de regio is Bakker Sport geen onbekende. Nieuw is de vestiging in het Stadshart. ‘Het gaat ons voor de sportzaak vooral om de ruimte. In het centrum van Alphen waren geen winkels te vinden met zoveel vierkante meters. We zien het nieuwe Stadshart dus als een kans.’ Een kleinere winkel elders in Alphen wordt gesloten maar een ander filiaal in die gemeente blijft bestaan. Paul en zijn broers Fred en Frank zijn ook franchisenemer van modeketen Esprit, die deze zomer haar deuren in het nieuwe Stadshart opende. ‘We zaten in een tijdelijke kleine unit die blijft bestaan als Esprit herenmode. De grotere zaak in het Stadshart richt zich op dameskleding. Het is een goede locatie omdat er ook andere modeketens zitten. Die formules richten zich net weer op een ander segment en zo versterkt dat elkaar. Door de goede combinatie van modewinkels en andere publiekstrekkers denk ik zeker dat het een succes wordt.’ Hoewel hij er zelf niet gaat wonen, hebben de woningen boven de winkels zeker een meerwaarde voor Paul Bakker. ‘Het is goed voor de sociale controle en voor de levendigheid.’ De parkeergarage onder het nieuwe Stadshart is heel belangrijk voor de ondernemers. ‘Daar hebben we zeker naar gekeken. Mensen willen de auto zo dichtbij mogelijk kwijt kunnen, het liefst rijden ze zo de winkel binnen. In het nieuwe Stadshart in Alphen scheelt dat niet veel. Maar ook voor fietsers is het goed ingevuld, hoewel je merkt dat mensen daar nog even aan moeten wennen.’

6

actueel

actueel

7

astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed kend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vast astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed kend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vast astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed kend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vast astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed kend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vast astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed kend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vast astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed kend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vast astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed kend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vast astgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed b bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend vastgoed bekend v

vastgoed bekend

auteur Marcel van Roosmalen beeld Reinier Gerritsen

Foto Bop Mulder

Peter Faber

(62) werd bekend als Nederlands acteur in komische en vaak excentrieke rollen voor theater, televisie en film. Hij is een van de oprichters van het Werktheater. Voor zijn rol in het toneelstuk Het Koekoeksnest kreeg hij in 1991 de prijs voor de beste mannelijke hoofdrol van dat theaterseizoen, de Louis d’Or. Op het witte doek is hij bekend geworden voor het grote publiek. Hij speelde in talrijke Nederlandse films als Keetje Tippel, De gulle minnaar, Schatjes! en Soldaat van Oranje. Samen met Anne-Wil Blankers speelde hij de hoofdrol in de TV-serie Prettig geregeld. Als directeur van de Peter Faber Optimist BV staat hij solo op het toneel en is hij in te huren als coach, presentator of inspirator door het bedrijfsleven.

> Waar woont u? ‘Op het KNSM-eiland in Amsterdam in een soort doos in de wolken. Je woont hier heel plezierig. Het uitzicht vanaf de zesde verdieping is geweldig: ik kijk uit over het IJ en heel in de verte kan ik de Arena zien liggen. Ik geniet van alle kleurschakeringen.’ > Met wie woont u? ‘Met mijn vriendin en ons zoontje van tweeëneenhalf. En mijn dochter van tien woont hier ook tweeënhalve dag per week. Ik heb ook nog kleinkinderen.’ > Waarom woont u waar u woont? ‘Omdat mijn vriendin het niet volhield in Monnickendam. Ze wilde in de stad wonen.’ > Hoe zou u de buurt omschrijven? ‘Er wonen hier ontzettend veel jonge mensen met kinderen. Ze stralen uit: we gaan er iets van maken. Het zijn jonge ondernemers of zo. Geen zeikerds. Verder is het aanbod van winkels hier heel gevarieerd.’ > Waar doet u de dagelijkse boodschappen? ‘In de buurt. Het is allemaal op loopafstand en het aanbod is zeer divers. Je hebt hier alles: een Albert Heijn, een C1000, een apotheek en een eetcafé. Alleen een schoenenwinkel ontbreekt. Ik vind dat heel belangrijk.’ > Waar zou u nooit willen wonen? ‘Als ik ergens kom, wil ik er juist wel wonen. Azië, Griekenland, Brazilië… Waarom niet? Nou goed, op plekken waar ik geen vakantiegevoel krijg, moet je mij niet neerzetten.’ > Als u iets aan uw woonomgeving kon veranderen, wat zou dat dan zijn? ‘Ik zou zeggen: niets veranderen. Er zijn voor de kinderen twee speeltuinen, misschien moet er nog eentje bijkomen. Ik zou ook nog wel

8

vastgoed bekend

eens zelf mijn eigen droomhuis willen bouwen. Dat sluimert al jaren in mijn achterhoofd. IJburg wordt steeds aantrekkelijker. Ik geloof dat het daar kan.’ > Wat is de beste plek om te wonen? ‘Op de grens van duinen, bos en water en niet aan een drukke weg. Ik hou niet van wegen. Daarom vind ik deze plek ook zo mooi. Allemaal ronde straatjes. Het is nieuwbouw, maar heel gevarieerd. Wat ik ook even wil aanstippen: er moet hier een hondenwacht komen. Iemand die controleert of de mensen met honden wel een plastic zakje en een schep bij zich hebben. Want die drollen liggen overal. Maar goed, dat was de vraag niet hè? Brabant en Limburg: daar zou ik ook graag wonen. Dat associeer ik met vakantie. Het is er gemoedelijker.’ > Welke provincie is uw favoriet? ‘Ik heb bijna altijd in Noord-Holland gewoond en ik kom uit Friesland, maar zoals ik al zei: Brabant en Limburg hebben ook wat.’ > Hoe vaak bent u verhuisd? ‘Ik heb nooit langer dan drie tot vier jaar ergens gewoond. Monnickendam was een uitzondering. Het contact met de mensen en het buurtgevoel was daar zo bijzonder, maar daar had mijn vriendin minder zin in.’ > Hoe ziet uw favoriete huis eruit? ‘Als een soort vakantiehuis. Licht, ruim en comfortabel. En alle ruimtes staan in verbinding met elkaar. Bovendien is alles ontdaan van de sentimentele souvenirs die je tijdens het leven verzamelt.’ > Lijkt u op uw buren? ‘Ik ben een uitzondering in mijn omgeving. Ik begin meteen met communiceren. Daarom vond ik Monnickendam ook zo gezellig: ik ouwehoerde er met iedereen.’

vastgoed bekend

9

ontwerp La Grande Cour spectaculair ontwerp op Westerdokseiland

Een grootstedelijk buurtje in een nieuwe vorm auteur Arjan Kaashoek portretten Martin van Welzen

Bij de volgende SAIL Amsterdam kijken de bewoners van La Grande Cour en hun gasten zeker weten hun ogen uit. De gezamenlijke dakterrassen van dit woon-/ werkcomplex op het Westerdokseiland met uitzicht op het IJ vormen slechts één van de vele smaakmakers van dit spectaculaire ontwerp. De bouw is inmiddels in volle gang. Tijd voor een nadere kennismaking met deze blikvanger aan het IJ.

Artist impression van La Grande Cour, met op de voorgrond het water van het Westerdok

Nina van Gelderen is ontwikkelingsmanager namens Bouwfonds MAB Ontwikkeling. Van Gelderen: ‘Wij zijn behalve in de Houthavens ook actief op het Oosterdokseiland. Vergeleken met dat laatste project is het Westerdokseiland veel meer een binnenstedelijk woonbuurtje. De overeenkomst tussen beide eilanden is wel dat er een nieuw statement aan het IJ wordt neergezet. Een nieuwe schaal met een grootstedelijke uitstraling, die een aanvulling vormt op de woonwerkmilieus in de binnenstad.’

De IJ-oevers vanuit de lucht gezien, met rechts van het Centraal Station het Westerdokseiland

Het Westerdokseiland, lange tijd gebruikt als spoorwegemplacement, kwam in de negentiger jaren van de afgelopen eeuw vrij voor nieuwe ontwikkelingen. De ligging is uniek: aan de ene zijde het Bickerseiland en het begin van de grachtengordel, aan de andere zijde een magistraal uitzicht op het IJ. Het Centraal Station ligt op loopafstand. Met de herontwikkeling wilde de gemeente Amsterdam een nieuw stuk binnenstad met een eigen gezicht toevoegen. Het eiland is in drie blokken verdeeld, die in nauwe afstemming met elkaar worden ontwikkeld door afzonderlijke ontwikkelingscombinaties. Gezien vanaf de De Ruyterkade en vanuit de trein is het zuidelijke blok de blikvanger van het Westerdokseiland. Dit blok wordt ontwikkeld door de City Cour Combination (CCC), een samenwerkingsverband van Bouwfonds MAB Ontwikkeling en Smit’s Bouwbedrijf.

Jeroen van Schooten, architect bij Meyer en Van Schooten Architecten, ging als hoofdarchitect van La Grande Cour al in 1998 aan de slag met deze uitdagende opgave. Richtinggevend was een stedenbouwkundig plan dat Peter Defesche van architectenbureau OD205 had opgesteld. Van Schooten: ‘Waar de oostelijke eilanden een heel divers aanzicht hebben, gaat het plan voor het Westerdokseiland veel meer uit van één stedelijke begeleidingswand. Wel wordt het forse volume onderbroken door afwisseling in hoogte. Deze ‘kamstructuur’

robuuster en vormt een forse wand langs de opgehoogde Westerdoksdijk.’ Aan deze zijde komt ook de nieuwe jachthaven. Geknakte torens Het programma dat Van Schooten moest zien kwijt te raken, is indrukwekkend: circa 250 woningen met oppervlakten van 55 tot 268 vierkante meter, waarvan tweevijfde in de sociale huur en middeldure koop, circa 2.300 vierkante meter bedrijfsruimte en een tweelaagse parkeergarage met 269 plaatsen en een berging voor elke woning. Van Schooten: ‘Kijk je naar de beschikbare vierkante meters, dan is de dichtheid enorm. Maar betrek je het omringende water bij de woonomgeving, dan valt het wel weer mee.’ Hij besloot het programma zoveel mogelijk aan de randen te realiseren, omdat de bewoners daar de hoge dichtheid veel minder ervaren vanwege hun uitzicht. ‘Om dit te realiseren, moesten we eigenlijk meer de hoogte in. Dat mocht niet. Doordat het uiteindelijke programma meer was geworden dan waar het stedenbouwkundig plan nog van uitging,

‘De periscopische torens buigen zich half over de drie binnenhoven, de cours’ vormt de kern van Defesche’s plan, samen met de binnenhoven die beide wanden verbinden. Aan de stadszijde sluit de afwisseling in hoogte enigszins aan op de kleinschalige bebouwing van het Bickerseiland aan de overzijde. Hier komen woonboten te liggen. De IJ-zijde is

hadden we wel wat onderhandelingsruimte. Uiteindelijk zijn we tot een bijzondere oplossing gekomen: geknakte torens.’ De periscopische torens buigen zich half over de drie binnenhoven, de cours. Twee van de ‘torens’ steken iets uit de rest van de bebouwing,

ontwerp

11

Jeroen van Schooten, architect bij Meyer en Van Schooten Architecten

wat aan de kop van het eiland en aan de IJ-zijde een vrij spectaculair beeld geeft. Gevelopeningen op uitgekiende plekken geven voldoende licht

Nina van Gelderen, Ontwikkelingsmanager bij Bouwfonds MAB Ontwikkeling

gebied tussen de drukte van de stad en de luwte van de eigen woonomgeving. In feite ga je als bewoner in stappen naar binnen. Na de cour

‘Het evenwicht tussen privaat en publiek keert regelmatig terug’ en uitzicht vanuit de cours en de woningen. Van Schooten: ‘Uiteindelijk is er maar een gering aantal woningen dat niet op het water uitkijkt.’ Overgangsgebied Vrijwel alle woningen worden ontsloten via één van de drie cours. Volgens Van Schooten zijn we dit in Nederland niet zo gewend. Hij heeft gekeken naar binnenhoven in steden als Madrid en Parijs. ‘De cour is een overgangs-

Het ontwerp bevat verschillende lagen

12

ontwerp

krijg je de trappenhuizen en vervolgens de voordeur van de eigen woning. In La Grande Cour telt elke cour ongeveer tachtig woningen en elk trappenhuis circa twintig. Aantallen die het niet te benauwend maken maar ook niet te vrijblijvend.’ Van Schooten: ‘We hebben gezocht naar een buurtgevoel met behoud van de eigen privacy.’ Dit evenwicht tussen privaat en publiek keert regelmatig terug in het ontwerp. Zo heeft Van Schooten omwille van

de rust geen balkons ontworpen binnen de cour. Ook is de cour alleen toegankelijk voor bewoners en – via een bel – hun bezoekers. Dat maakt het een veilige, beschutte plek om bijvoorbeeld de kinderen te laten spelen. Buiten de gezamenlijke cours hebben de bewoners van het complex ook de beschikking over drie gemeenschappelijke dakterrassen. Het ene biedt zicht op de binnenstad, weer een ander op het IJ. Daarnaast is er een groot aantal privé-terrassen en worden de ongebruikte dakdelen van begroeiing voorzien, in verband met het uitzicht vanaf de hoger gelegen bouwdelen. Natuurlijk hebben bewoners ook nog een privébuitenruimte. Aanvankelijk had Van Schooten loggia’s ontworpen, maar de veranderende markt vroeg om aanpassingen in het ontwerp. Op de dakterrassen en enkele loggia’s en serres

Zijaanzicht van één van de drie periscopen

na bestaan de meeste buitenruimten nu uit balkons. De winst: een ‘echte’ buitenruimte én meer woonoppervlakte. De meeste balkons zijn bovendien in baksteen uitgevoerd en daarmee fraai verwerkt in de gevel. Niet te angstig Alle drie de bouwdelen krijgen een eigen uitstraling. Niet zozeer aan de ‘buitenzijde’ van het complex, want daar komt één

gewenst. De architectonische invulling wordt samen met twee andere bureaus uitgewerkt: voor het noordelijke deel Bas Liesker van Heren 5 en Pero Puljiz van de Architekten Cie voor het middendeel. De ‘binnengevels’ van Heren 5 zijn bekleed met blauw, enigszins golvend metselwerk. Die van de Architekten Cie hebben gecoate aluminium platen. De cour van Meyer en Van Schooten heeft platen in twee tinten, die doen denken aan Belgisch hardsteen.

‘Alle drie de bouwdelen krijgen een eigen uitstraling’ herkenbare schil van baksteen, een materiaal dat aansluit op de bestaande stad. Maar binnen die schil was meer verscheidenheid

Veel ramen en balkons met uitzicht op het water

In de laagbouwdelen is een lichtere kleur toegepast om de cour zo licht mogelijk te houden. Hoe is het om als coördinerend architect op te

treden bij zo’n compacte ontwerpopgave? Van Schooten is daar resoluut over: ‘Je vraagt collega’s vanwege hun kwaliteiten. Dan moet je ze ook zo veel mogelijk vrijlaten. Natuurlijk ligt een aantal spelregels gewoon vast, maar waar het kan heb ik geprobeerd zoveel mogelijk vrijheid te scheppen. Je moet daarin niet te angstig zijn.’ Veel opdrachtgevers zijn misschien wel iets terughoudender? ‘Ja, maar dat begrijp ik ook heel goed, want zij dragen het financiële risico. Toch ben ik er van overtuigd dat je bij een goede architectenselectie een beter resultaat krijgt. Het is natuurlijk wel wat minder efficiënt om met meerdere bureaus te werken. Om die reden hebben we één ondersteunend bureau in de arm genomen dat alle ontwerpen technisch uitwerkte; dat maakt het een stuk makkelijker voor de aannemer.’ ✏ [email protected]

Eén van de cours vanuit de lucht gezien

ontwerp

13

winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winke nen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winke nen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winke nen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winke nen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winke nen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winke nen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winke nen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen wer jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen 100 jaar wonen werken winkelen

100 jaar wonen werken winkelen

Nieuwe Amsterdamse buurt staat in de steigers De planontwikkeling van La Grande Cour ging niet altijd van een leien dakje. Dat gold echter wel voor de verkoop, dankzij het gedifferentieerde woningaanbod, de bijzondere architectuur en natuurlijk de toplocatie. Aanvankelijk werkte Bouwfonds MAB Ontwikkeling samen met woningcorporatie Eigen Haard en Smit’s Bouwbedrijf. Uiteindelijk alleen nog met de laatst genoemde organisatie. Vanwege het veranderen van de markt en de lange looptijd van het project trok Eigen Haard zich terug als risicodragende partij. Wel heeft de corporatie de sociale woningbouw van La Grande Cour gekocht en zal zij wellicht nog het beheer van het complex gaan verzorgen. Gezien de onzekere woningmarkt van de afgelopen jaren en de wens van de gemeente om te starten met de bouw, koos Bouwfonds MAB Ontwikkeling voor samenwerking met de belegger Delta Lloyd Vastgoed. Deze nam 123 woningen in het project af, waardoor de City Cour Combination (CCC) met de bouw kon beginnen. De resterende 50 vrije sector koopwoningen waren vooral penthouses en woningen in de categorie Amsterdams Middensegment Hypotheek, een door de gemeente gesubsidieerde hypotheekregeling. De programmawijzigingen, het wegvallen van een van de samenwerkingspartners en een buurt die bezwaar maakte wanneer het maar kon,

maakten dit proces tot een intensieve aangelegenheid. Nina van Gelderen, ontwikkelingsmanager bij Bouwfonds MAB Ontwikkeling: ‘Gelukkig is de onderlinge samenwerking binnen de CCC en ook die met de gemeente heel goed. Bouwfonds is altijd de trekker van dit project geweest. Ook nu, tijdens de bouw, moet er veel worden afgestemd. Ditmaal vooral met de andere bouwcombinaties, die op het middendeel en het noordelijk deel van het Westerdokseiland bezig zijn. De gemeente wil de bouw gelijk op laten gaan, om daarna in één keer de openbare ruimte te kunnen inrichten. Dat vereist natuurlijk nogal wat bouwlogistieke coördinatie. Zo hebben we gezamenlijk bouwwegen aangelegd. Aanvankelijk verzorgden we ook samen de PR. Later is dat logischerwijs meer uit elkaar gegroeid. Van Gelderen is al met al heel tevreden over het eindresultaat, dat nu in de steigers staat. ‘Het beste bewijs van het succes is wel dat we totaal niet hoefden te adverteren. Geïnteresseerden konden al heel vroeg intekenen op dit project via een speciale website. We hebben eenmaal een verkoopmanifestatie gehouden en dat was het. Bijna alle kopers komen uit de omgeving van het Westerdokseiland en ongetwijfeld zullen ook de meeste huurders straks uit de buurt en de rest van Amsterdam komen. Daarmee is La Grande Cour een echt Amsterdams project geworden.’

Snel, handig en ergerlijk inéén

Maquette van La Grande Cour met duidelijk te zien de drie periscopen die boven de cours hangen

14

100 jaar wonen werken winkelen

De grootste uitvinding van de 20ste eeuw was volgens een meningenpeiling in de Volkskrant de vaatwasmachine. Geen speld tussen te krijgen, want wie heeft er geen broertje dood aan de afwas. De toptien met de belangrijkste vindingen dateert al weer van tien jaar geleden. Als er op dit moment een nieuwe peiling zou worden gehouden, durf ik er vergif op te nemen wat de nummer één zou zijn: e-mail. Het kan zich makkelijk voegen in de reeks verslavingen waaraan de mens ten prooi valt, als je alleen al afgaat op het aantal keren dat je dagelijks de term ‘even mijn e-mail checken’ hoort. E-mail maakt dat je overal en (vrijwel) met iedereen in contact staat, in een internetwinkeltje achter het strand in Thailand tot een hotellobby in Chicago, om twee uitersten te noemen waar ik mijn post heb opgehaald. Een groot gemak, want hoe zou anders dit stukje bij de redactie van NAW terecht zijn gekomen? Je kunt je bijna niet voorstellen dat je iets schrijft, afdrukt en vervolgens op de post doet. (En de fase die daaraan voorafging, het werken op een schrijfmachine, lijkt nu ineens middeleeuws.) Maar is het wel zo’n groot genoegen? In datzelfde hotel in Chicago opende mijn vrouw haar e-mail en werd ogenblikkelijk bestormd door een scherm met blote borsten – voor iedereen zichtbaar in de ruimte. Beschaamd knipte ze de computer uit. Zoals met elke goede uitvinding houden de voor- en nadelen elkaar in evenwicht, of laat ik het preciezer zeggen: de voordelen horen net wat groter te zijn dan de nadelen. Wat voordelig is aan e-mail en internet weten we inmiddels – het bespaart enorm veel tijd en het vergemakkelijkt de uitwisseling van correspondentie. Maar de nadelen zijn er ook, waarvan spam die je hele elektronische brievenbus vervuilt wel het meest zichtbaar is. Filter in de internetverbinding en het leed moet geleden zijn. Maar spam is hard-

nekkig: menig nerd heeft zijn tanden al vastgebeten op de mailbox van mijn echtgenote die maar last bleef houden van pornografische rotzooi. Het grote nadeel van e-mail is dat je verondersteld wordt alles te lezen. De gedragscode die me ooit bij een internetcursus werd bijgebracht, wordt links en rechts geschonden. Die code behelsde: geen gevloek, geen gebruik van kapitalen en bondige berichtgeving. Waarmee word je elektronisch bestookt? De oogst van een dag op mijn werk: de elektronische nieuwsbrief, een paar visuele geintjes van collega’s, een nieuwe instructie, de agenda, stukken die ter lezing worden aangeboden, een oproep voor de ondernemingsraadverkiezingen en ga zo maar door. Voor de stemming over de Europese grondwet kreeg ik een van de onaangenaamste e-mails die je je kunt bedenken: een doorzendbrief gehuld in rabiate taal, waarom we dit kabinet zouden moeten straffen, omdat het ons een vermaledijde grondwet in de maag wilde splitsen. De goede vriend die me dit cadeau deed, heb ik kort en bondig geantwoord: ‘hier wil ik van verschoond blijven.’ Terroriserend zijn ook de organisaties die e-mail ontdekt hebben om hun persberichten te dumpen. Erger wordt het nog als ze je gaan nabellen of je hun e-mail ook daadwerkelijk ontvangen hebt. Je zou bijna gaan verlangen naar de ouderwetse post, zodat je kunt beslissen of je de envelop wel of niet open kunt maken. Terugkerend van vakantie sta je voor de grootste beproeving. Je opent de computer, knipt Outlook Express aan en ogenblikkelijk rollen de vet gedrukte, ongeopende berichten over het scherm. Honderdtwintig nieuwe, ongelezen berichten, die allemaal ongeduldig staan te wachten op jouw respons. Ik druk op de knop delete, en weg zijn ze. ✏ [email protected]

auteur Jaap Huisman

100 jaar wonen werken winkelen

15

re ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de op openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst e kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare bare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de unst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruim mte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbar enbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in d re ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de op openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst e kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare bare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de unst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruim mte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbar enbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in d re ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de op openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst e kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare bare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de unst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruim mte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbar enbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in d re ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de op openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst e kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare bare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de unst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruim mte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbar enbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in d re ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de op openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst e kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare ruimte kunst in de openbare

kunst in de openbare ruimte

Beschermend en uitnodigend tegelijkertijd auteur Saskia van der Kam beeld Rogier Allebas

Op het Grote Rieteiland op IJburg staat aan de Overzeggestraat een carrévormig woonblok in een bouwstijl die klassiek aandoet. Twee hoge poorten leiden naar een grote binnenplaats met privé-tuinen en grote bomen. In beide poorten zijn aan weerszijden vier reusachtige schilderijen, ieder met een afmeting van 446 cm x 86 cm, geplaatst. Dit zijn ‘De Wachters’ van Joris Geurts. De vier abstracte gestalten doen denken aan wachters bij de poorten, beschermend en uitnodigend tegelijkertijd. Het complex is eigendom van Ymere. ‘Bij alle projecten die ons eigendom blijven, onderzoeken wij de mogelijkheid om deze te verrijken met een kunstwerk’, vertelt Ineke Brunt. Als projectleider concernprojecten bij Ymere is zij onder andere verantwoordelijk voor de uitvoering van de kunstprojecten in nieuwbouw. Ymere geeft hiervoor opdracht aan verschillende kunstenaars. ‘In goed overleg met ons en de architect komt de kunstenaar met een voorstel. Voorwaarde is dat het kunstwerk geïntegreerd wordt in het ontwerp van de architect. De architect kan op zijn beurt in zijn ontwerp rekening houden met het kunstwerk. Dit levert vaak een prachtige harmonie op. ‘De Wachters’ is hiervan een goed voorbeeld’, vindt Brunt. ‘De architect bracht in de wanden van de toegangspoorten uitsparingen aan voor de schilderijen van Geurts.’ ‘Het idee voor ‘De Wachters’ ontstond in het voorjaar van 2003 toen het gebouw alleen nog maar op papier bestond. Uitgangspunt waren de twee toegangspoorten van het grote woonblok: de één richting stad en werk, de ander toeganggevend tot de natuur, water, lucht en een fantastisch vergezicht’, schrijft Geurts over hoe hij aan zijn opdracht begon. ‘Heel bijzonder aan deze kunstwerken van Geurts vind ik dat het echte schilderijen zijn’, zegt Brunt. ‘Dus geen schilderingen òp de muur, maar schilderijen aangebracht ìn de muur met daarvoor gehard glas.’ Kenmerkend voor Geurts is zijn abstracte manier van werken, bovendien is hij heel grafisch voor een schilder. Ook het intense kleurgebruik bij ‘De Wachters’ is typerend voor Geurts. Zijn schilderijen zijn uit

verschillende lagen en kleuren opgebouwd. Zo ontstaan er volgens hem ‘imaginaire seizoenen’ die door de invloed van het veranderlijke licht elk moment van de dag en elk moment van het jaar anders zijn. Op deze manier zijn ‘De Wachters’ niet alleen onderdeel van de architectuur maar van de gehele omgeving. Joris Geurts in de Bouwfonds kunstcollectie De kunstenaar Joris Geurts (geboren in Oss, 1958) is met verscheidene werken in de Bouwfonds kunstcollectie vertegenwoordigd. Onlangs kocht de Bouwfonds Kunststichting het tweeluik ‘Ucello’ uit 1997/1998. ‘Het is een goed voorbeeld van een specifieke techniek waar Geurts sinds begin jaren negentig mee werkt’, vertelt Sharon OldenkotteVrolijk, conservator van de Bouwfonds kunstcollectie. Geurts past zijn ervaringen met grafische technieken toe op zijn schilderijen. Hij gebruikt houten schotten die hij beschildert en vervolgens – in verschillende lagen over elkaar – afdrukt op het doek. Daarnaast bewerkt hij het schilderij met een kwast, maar de houtnerven blijven duidelijk zichtbaar. Hierdoor krijgen de schilderijen een grafisch uiterlijk. De werken van Geurts zijn abstract en doen denken aan landschappen. Zijn visie is dat hij het landschap projecteert in abstracte vormen die hij in zijn hoofd heeft zitten. Dit werkt niet concreet maar associërend. Geurts is een bijzondere kunstenaar en wij zullen hem ook in de toekomst op de voet blijven volgen.’ Het tweeluik ‘Ucello’ hangt op dit moment in de centrale hal van het hoofdkantoor in Hoevelaken.

Over de Bouwfonds kunstcollectie Bouwfonds is bijna dertig jaar geleden begonnen met het verzamelen van kunst. Aanleiding vormde de uitbreiding van het hoofdkantoor in Hoevelaken. Kunst kleedt gebouwen aan, veraangenaamt de werkomgeving en belangrijk is ook dat Bouwfonds – zeker in het licht van een terugtredende overheid – het culturele (inter-) nationale klimaat wil ondersteunen. Dit doen we niet alleen door het opbouwen van een belangrijke collectie hedendaagse kunst, maar ook door mee te werken aan bruiklenen aan musea in binnen- en buitenland en het initiëren van tentoonstellingen. In alle vestigingen in zowel Nederland als Duitsland hangt kunst uit de Bouwfonds collectie. De collectie bestaat uit 1.700 werken, variërend van fotografie, beelden, videokunst en schilderijen tot grafiek. Het aankoopbeleid wordt bepaald door de Bouwfonds Kunststichting en een externe adviseur. De aankopen vormen een afspiegeling van belangrijke ontwikkelingen in de hedendaagse kunst. De Bouwfonds Kunststichting bezoekt hiervoor kunstenaars, galeries, kunstacademies en beurzen in binnen- en buitenland.

Kunstenaar: Joris Geurts. De Wachters, 2004, Amsterdam. Opdrachtgever: Ymere, Amsterdam. Locatie: Amsterdam, Overzeggestraat, IJburg.

Vier schilderijen met ieder een afmeting van 446 cm x 86 cm. Onderschildering acryl met een toplaag in olieverf.

16

kunst in de openbare ruimte

< Kunstenaar: Joris Geurts. Ucello 1997/1998. Tweeluik (150 x 150 cm per luik) in acryl- en olieverf op linnen. In de Bouwfonds kunstcollectie sinds: 2004. Locatie: Centrale hal van het Bouwfonds hoofdkantoor in Hoevelaken.

kunst in de openbare ruimte

17

markt

Geen prijzenzeepbel door grondgebrek

Bouwen in en rond Parijs is maatwerk auteur Wilko Voordouw beeld Don Wijns

Steeds hogere prijzen, heel weinig ruimte om nieuwbouw te ontwikkelen; de markt van het vastgoed in en rond Parijs heeft het karakter van een snelkookpan waarvan het ontluchtingspijpje gedeeltelijk is verstopt. Maar het is niet alleen ruimtegebrek dat een complicerende factor is. Projectontwikkelaars hebben in iedere plaats te maken met andere politieke omstandigheden. ‘De Parijse regio is heel ingewikkeld, maar daarom ook zo interessant.’ Directeuren Nicolaï en Bourgade van Marignan over de knelpunten én mogelijkheden in en rond Parijs.

18

markt

markt

19

> Montparnasse

De hoge dichtheid in de binnenstad maakt gebouwen en de openbare ruimte nauw met elkaar verweven. De dynamiek van Parijs wordt gekenmerkt door druk verkeer, wonen en werken, aangevuld met stedelijke voorzieningen.

Gooi een steen in het water. Vanaf de ‘plonsplek’ verspreiden de golfjes zich naar de buitenkant. Een betere omschrijving van de situatie in de wereld van het vastgoed in Parijs en de omliggende regio is er niet. De druk vanuit de hoofdstad naar de ‘Petite’ (kleine) en ‘Grande Couronne’ (grote krans) is groot. De drie departementen (provincies) die tegen de Périphérique aangeplakt liggen kennen ‘Parijse’ problemen. In de grote krans daarbuiten hebben projectontwikkelaars vaak

te maken met moeizame onderhandelingen. Er wonen 12 miljoen mensen (ruim 15 procent van de totale Franse bevolking) in de regio. Pakweg dertig jaar geleden werd de krapte op de woningmarkt opgelost door het concept van de ‘Villes Nouvelles’, een uitvinding van vader des vaderlands Charles de Gaulle. Vijf nieuwe steden zijn gebouwd, om de bevolkingsgroei van Parijs ruimte te geven. Al deze nieuwe steden liggen op 20 à 30 kilometer van de Parijse binnenstad. Maar die gouden tijd is voorbij: de politiek investeert niet meer zo massaal in grote projecten van ruimtelijke ordening. Om het gebrek aan ‘grands travaux’ op te vangen, doen de projectontwikkelaars in de Parijse regio aan verdichting, en ontwikkelen ze hier en daar

> Square Montparnasse

Een realisatie van Marignan in het hart van het 15e arrondissement van Parijs. Een centrale ligging met alle openbaar vervoer faciliteiten binnen handbereik. Leven in hartje Parijs met alle culturele en culinaire voorzieningen die je kunt wensen.

20

markt

op een industrieel braakliggend terrein dat vrijkomt. De nationale politiek komt niet meer met grootse projecten, dus moet men pogen met de lokale politiek plannen te realiseren. En dat is door de grote verschillen in inzichten meer dan gecompliceerd. Snel een project afronden – omdat de rijksoverheid het tot ‘publiek nut’ heeft verklaard – is er niet bij.

Goede investering Toen hij hoorde dat Parijs niet de olympische spelen van 2012 kreeg toebedeeld voelde Bernard Nicolaï, regionaal directeur van Marignan Parijs en de ‘Petite Couronne’ persoonlijk veel spijt. Direct daarna dacht hij aan de mogelijkheden voor projectontwikkeling. Het oude terrein van de Franse spoorwegmaatschappij SNCF in de Parijse deelgemeente Batignolles was bestemd voor het olympisch dorp. Er komt nu dus ruimte vrij in Parijs. Ruimte die de komende zeven jaar niet olympisch wordt benut, maar die gebruikt kan worden voor nieuwbouw. Een beetje lucht in een overspannen markt. Bernard Nicolaï weet veel, zo niet alles van de markt in Parijs – met de twee groene longen Neuilly en Boulogne – de departementen Hauts-de-Seine en Val de Marne en de noordelijke ‘ontwikkelingssteden’ Saint-Denis en Saint-Ouen: samen de kleine kroon. ‘Het probleem is dat we in deze gebieden ontzettend weinig ruimte meer hebben die kan worden ontwikkeld’, zegt Nicolaï. ‘Dat is de belangrijkste reden waarom de prijzen zo hoog zijn, en waarom veel mensen uit het hart van de Parijse regio uitwijken naar buiten. De rente is historisch laag, de beurzen hebben de afgelopen jaren toch wel wat klappen te verwerken gekregen. Ziedaar de redenen waarom – ondanks de hoge prijzen – veel Fransen toch een huis willen kopen. Ze zien het als een goede

investering in de toekomst. Daarbij komt dat de mensen die een woning bezitten dit voor een goede prijs kunnen verkopen. Om die overwinst te investeren in een grotere woning.’ Want leefden de Parijzenaars historisch in kleine woningen; nu kiezen ze steeds meer voor een groter huis. ‘Wie een woning van 120 vierkante meter verkoopt, gaat bij zijn volgende aanschaf voor bijvoorbeeld 140 vierkante meter. De tuin, vroeger erg belangrijk, verliest aan belang.’ Partner Een projectontwikkelaar als Marignan krijgt in Frankrijk steeds meer een rol als partner, legt Nicolaï uit. In het gedecentraliseerde Frankrijk

‘Voorheen leefden Parijzenaars historisch in kleine woningen; nu kiezen ze steeds meer voor een groter huis’

‘Echt, bouwen in de Parijse regio is uitermate gecompliceerd. En daarom ook zo leuk’

markt

21

ligt veel macht bij de gemeentebesturen, en dan met name bij de burgemeester. In kleinere gemeenten is de burgemeester geen professional, maar iemand die het besturen van zijn dorp of stad er in zijn vrije tijd bij doet. Zo iemand – een goedwillende amateur – moet dan ineens het centrum van zijn gemeente herstructureren. Vanwege voorzieningen die verdwijnen, parkeerruimte die erbij moet komen, en woonruimte waar een plaats voor moet worden gezocht. Deze zogenaamde ZAC’s, de Zones d’Aménagement Concertées, zijn de Franse vorm van verdichting, waar voor organisaties als Marignan, of de concurrenten zoals Cogedim en Kauffmann & Broad, partner worden van de gemeentebesturen.

> Meudon

In de ‘Petite Couronne’ zijn nieuwe wijken aan de oorspronkelijke stad gebouwd. Oude en nieuwe bebouwing staan hier naast elkaar. Het zijn veel verschillende bouwstijlen in een goed verzorgde openbare ruimte.

Oude industrie Maar er zijn ook plaatsen waar gebouwd kan worden op de zogenaamde industriële braakliggende terreinen. Een van de grootste gebieden is in Meudon en Boulogne-Billancourt, aan de oevers van de Seine. Daar zijn de afgelopen jaren de fabrieken van Renault afgebroken. Op de plaats waar vroeger de fabrieken van carrosseriefabrikant Chausson stonden, heeft Marignan een groot appartementencomplex gerealiseerd. ‘Ook bij dat soort projecten leveren wij onze knowhow, want daar moet vaak vervuilde grond worden verwijderd en de bodem verder worden opgeschoond.’

> Les Villas du Coteau

Iets dergelijks is al enige jaren aan de gang in de sector Saint-Denis en Saint-Ouen, iets ten noorden van Parijs. De komst van het Stade de France, ter gelegenheid van het Wereldkampioenschap voetbal van 1998 was het startsein van een enorme operatie, waarbij het armoedige, verpauperde gebied grondig op de schop is gegaan. ‘Niemand wilde daar wonen. Totdat het grootste deel van de oude, slechte

Een moderne architectuur kenmerkt Les Villas du Coteau met bijzondere aandacht voor details. Dit project straalt een een gevoel van harmonie, charme en ritme uit en dit op een steenworp afstand van Parijs.

woonruimte werd gesloopt en er nieuwbouw kon worden gepleegd. Net over de stadsgrens van Parijs, relatief goedkoop, tussen 3.000 en 3.500 euro per vierkante meter. Er is daar nog veel te doen, maar waar vroeger de communistische burgemeesters dwars lagen,

ze projectontwikkelaars niet zagen zitten en alleen maar sociale woningbouw wilden plegen, zijn de bestuurders nu uitgegroeid tot goede en betrouwbare partners. We praten daar met professionals.’ De stad Parijs zelf – geleid door de socialist Bertrand Delanoë – is een ander verhaal. ‘Er is nauwelijks terrein’, vertelt Nicolaï. ‘Een ‘typisch Parijse projectontwikkelaar’ als Cogedim is nu ook buiten de stadsgrenzen

actief.’ Bovendien is het lastig onderhandelen met een burgemeester, die een coalitie heeft moeten vormen met de aan invloed verliezende Groenen. Die partij wil bij wijze van spreken bij iedere steen die gekeerd wordt een milieueffectrapportage, overigens ook tot ergernis van de Parijzenaars zelf. ‘Delanoë is gekozen op een sterk sociaal programma. En aangezien in Parijs in het verleden nauwelijks sociale woningbouw is gepleegd, moet de stad een inhaalslag maken. De wet verplicht iedere gemeente om minstens 20 procent sociale woningbouw te hebben.’ Magneten Zijn collega Jean-Philippe Bourgade, van Marignan ‘Grande Couronne’ herkent de problemen van zijn collega in de kleine kroon. De zogeheten ‘Villes Nouvelles’, zoals Saint-Quentin-en-Yvelines en Marne-la-Vallée – vooral bekend van Disneyland Resort Parijs – liggen in zijn werkgebied. In Marne-la-Vallée worden in de buitenste sectoren nog wat nieuwe plannen ontwikkeld, maar het is allemaal mondjesmaat. Ook hij constateert dezelfde druk ‘naar buiten’, vanuit de Franse hoofdstad. ‘Je ziet dat nieuwe kernen zich ontwikkelen rond belangrijke infrastructurele aderen.’ Buiten Parijs is de laatste jaren naarstig gewerkt aan wat je met enige gemak de ‘tweede Périphérique’ kan noemen, de ringsnelweg A86. En de ‘Francilienne’, de A104 wordt in versneld tempo aangelegd. Het openbaar vervoer, met de snelle metro RER (Réseau Express Régional) is de laatste jaren fors verbeterd. ‘Zolang de mensen het gevoel hebben dat ze nog redelijk snel naar hun werk kunnen komen, is een verhuizing naar buiten

‘De Parijse politiek investeert niet meer zo massaal in grote projecten van ruimtelijke ordening’

‘Nieuwe kernen ontwikkelen zich rond belangrijke infrastructurele aderen’

markt

23

de stad een serieuze optie.’ Daar komt volgens hem nog eens bij dat er steeds meer werkgelegenheid verder buiten de Périphérique te vinden is. Zo staan de grote Renaultfabrieken, eens een belangrijke werkgever in BoulogneBillancourt en Meudon (twee kilometer ten zuidwesten van Parijs) in de buurt van CergyPontoise, de eerste ville nouvelle die helemaal ‘af ’ is. Cergy ligt 40 kilometer ten noordwesten van de hoofdstad. Luchthaven Roissy-Charles de Gaulle is ook zo’n werkgelegenheidsmagneet. Rond Disneyland Resort Parijs hebben vele tientallen bedrijven hun Parijse vestiging of hoofdkantoor gevestigd. En het TGV-station van Massy, 25 kilometer zuidelijk van de Eiffeltoren, is eveneens ‘booming’. ‘Er ontstaan in de Parijse regio als het ware nieuwe centra, die konden ontstaan door de nabijheid van Parijs, maar die nu een eigen economische dynamiek hebben gekregen.’

> Serris

De omvang van de nieuwbouw is groter dan de oude bebouwing. Het dorp Serris is niet aangesloten op de metro maar wel goed bereikbaar vanuit de binnenstad van Parijs. De landelijke sfeer overheerst.

Maatwerk Rond deze nieuwe centra, die de afgelopen tien, vijftien jaar zijn ontstaan, bevinden zich in de ‘Grande Couronne’ nog vele tientallen kleine gemeentes, waar ontwikkelaars als Marignan zoeken naar mogelijkheden om

> Les Jardins Victoriens

Serris is de residentiele wijk van Val d’Europe, op 30 minuten van Parijs. Bijzondere aandacht is geschonken aan de architectuur om het residentiële karakter en beslotenheid te benadrukken. De realisatie past met elegantie in haar omgeving.

nieuwe projecten te bouwen. Het gaat om typisch Franse dorpen, met een levendig centrum, meestal gebouwd rond een eeuwenoude Romaanse kerk. Waar de burgemeester vaak een lokale onderwijzer of andere notabele is. Waar iedereen nog echt iedereen kent en waar men vasthoudt aan de traditie van zelfstandigheid, ondanks de ook in Frankrijk steeds vaker voorkomende schaalvergroting en regionale samenwerking. Frankrijk kent nog altijd 36.000 zelfstandige gemeenten. In dit rurale deel van de Parijse regio stuiten Bourgade en zijn mensen op een – naast de al eerder geschetste politieke problemen – geheel nieuw fenomeen. De vaak net nieuw geïnstalleerde bewoners wenden hun invloed aan om nieuwe bouwprojecten buiten te deur te houden. ‘Zij hebben het dorp van hun dromen gevonden, een prettige, menselijke maat, en willen absoluut niet dat er nieuwkomers bijkomen. Dan kost het opleveren van een nieuw project jaren, waar je eigenlijk met maanden zou kunnen volstaan. Echt, bouwen in de Parijse regio is uitermate gecompliceerd. En daarom ook zo leuk. Want alles wat we doen moet honderd procent maatwerk zijn.’

Samengevat Er wonen 12 miljoen mensen (ruim 15 procent van de totale Franse bevolking) in de Parijse regio. De woningbouwopgave is complex. Er is zeer weinig ruimte om nieuwbouw te ontwikkelen en de prijzen stijgen. De druk vanuit de hoofdstad naar de ‘Petite’ (kleine) en ‘Grande Couronne’ (grote krans) is groot. Pakweg dertig jaar geleden werd de krapte op de woningmarkt opgelost door het concept van de ‘Villes Nouvelles’. Maar die tijd is voorbij: de politiek investeert niet meer zo massaal in grote ruimtelijke ordeningsprojecten. Verdichting in bestaand stedelijk gebied of bebouwen van braakliggende oude industrieterreinen zijn de huidige mogelijkheden. Daarbij hebben ontwikkelaars in iedere plaats te maken met andere politieke omstandigheden.

✏ [email protected]

Marignan ligt op schema Over drie jaar moet de Franse dochter van Bouwfonds Property Development, Marignan, tot de top-5 van de projectontwikkelingsmaatschappijen van Frankrijk behoren. ‘De landelijke dekking is er nu. We zijn aanwezig in de tien belangrijkste regio’s van het land. We zijn gegroeid van 1.500 verkochte woningen in 2001 tot naar schatting 2.800 dit jaar. Als we in 2008 op zo’n 4.000 woningen zitten, behoren we tot de grootste vijf ontwikkelaars van het land.’ Volgens Freek Pril, de ‘verbindingsofficier’ tussen Bouwfonds en de Franse tak van het bedrijf, wordt de groei vooral in de kansrijke regio’s gerealiseerd. ‘We hebben nu kantoren in Parijs, Lille, Straatsburg, Nantes, Tours, Lyon, Marseille, Nice en Toulouse. Het aantal medewerkers is gegroeid van 176 in 2001 naar 260 nu. We liggen op schema.’ De hoofdactiviteit van Marignan in Frankrijk is nog altijd het ontwikkelen van woningen. Maar er is volgens Pril ook veel kennis aanwezig op het gebied van kantoorontwikkelingen. Er wordt studie verricht naar de bouw van 35.000 vierkante meter in Nanterre, vlak naast de futuristische kantoorwijk La Défense. Ook wordt het kantoorgebouw van de Conseil Supérieur du Notariat – in het 7de arrondissenment – het overkoepelende notariaat onder handen genomen. Naast de klassieke bouwprojecten worden ook nieuwe concepten gelanceerd, zoals seniorenwoningen. Het zijn woningen die gekoppeld zijn aan zorgvoorzieningen. ‘De mensen hebben de vrijheid om wel of niet professionele hulp te nemen.’ Pril zegt

dat die woningen niet alleen voor de allerrijksten zijn. ‘Zo’n appartement zal tussen de 200.000 en 300.000 euro gaan kosten.’ Het concept wordt door heel Frankrijk aangeboden. Ook beweegt Marignan zich op de interessante markt van de tweede woningen. ‘Vooral in het zuiden van het land.’ Toen Marignan in 2001 door Bouwfonds werd overgenomen en de groeidoelstelling werd geformuleerd, ging men vooral uit van organische groei. ‘Hoewel we overnames nooit hebben uitgesloten.’ Ook werd besloten om met lokaal management te gaan werken. ‘Dat is handig, want Frankrijk is een vrij gecompliceerd land. De burgemeesters hebben in Frankrijk veel meer macht dan hier in Nederland. Dat kan een voordeel zijn, want als hij achter een project staat, is het eenvoudig te realiseren. Maar het kan ook een handicap zijn. Lokaal management is in Frankrijk een must. Zij hebben immers de kennis van de markt en kennen de juiste personen. Ze hebben bij wijze van spreken met ze op school gezeten.’ Het ontwikkelen van een project kost in Frankrijk ongeveer evenveel tijd als in Nederland. Marignan heeft een structuur die vergelijkbaar is met Bouwfonds. ‘We ontwikkelen en verkopen projecten. We hebben in Frankrijk geen eigen bouwonderneming. Het is een slagvaardige organisatie.’ De recente aankoop van MAB zorgt voor mogelijk nieuwe impulsen. ‘Die samenwerking kan leiden tot de realisatie van multifunctionele projecten,’ aldus Pril.

markt

25

en verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhui rhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen v verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize uizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen ver verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize zen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verh erhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen en verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhui rhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen v verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize uizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen ver verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize zen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verh erhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen en verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhui rhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen v verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize uizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen ver verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize zen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verh erhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen en verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhui rhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen v verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize uizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen ver verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuize zen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verh erhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen en verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhui rhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen verhuizen v

groen

verhuizen Amsterdam/Utrecht ➔ Utrecht

Op slag verliefd op de perenboom

auteur Suzanne Witteman beeld Don Wijns

‘In december kennen we elkaar vier jaar. Waarvan we dan alweer ruim een half jaar met Rens erbij samenwonen. Door zijn komst is alles in een stroomversnelling geraakt.’ Hugo Misset en zijn vriendin Melde van Dijk woonden elk in een andere stad. Plannen om samen een huis te kopen waren er wel. De zwangerschap van Melde maakte dat ze die plannen snel concreet moesten maken.

Voortdurend in ontwikkeling Hugo Misset huisde in een zolderappartement aan de Amsterdamse Prinsengracht terwijl Melde van Dijk tot voor kort in een Utrechts studentenhuis woonde. Elk weekend waren ze samen. Misset: ‘Maar elk weekend was dus ook één van ons niet thuis. Degene die wel thuis was, voelde zich wel een beetje verplicht de ander te vermaken. In het begin is dat leuk, een nieuwe stad ontdekken en elkaar. Op een gegeven moment ben je er gewoon klaar mee.’ En zo werd het tijd voor een nieuw huis. Want de keus om samen te gaan wonen was al gemaakt. De grote vraag was alleen: waar staat het nieuwe huis? Favoriet De keuze was of Amsterdam of Utrecht. Ergens tussenin wilden ze niet. ‘Verhuizen naar Amsterdam was voor mij op zich wel een optie’, blikt Melde terug. ‘Alleen krijg je daar zo weinig huis voor je geld. En ik wilde heel graag een tuin. Utrecht was daarom wel mijn favoriet. Ik heb in die stad ook negen jaar in dat studentenhuis gewoond. Waarvan de laatste zes maanden zwanger. Ja, dat nieuws versnelde de zoektocht wel natuurlijk. Mijn huisgenoten vertelden na de geboorte van Rens dat ze wel even bang waren geweest dat ik toch bij hun in huis zou bevallen. Dat is gelukkig niet gebeurd.’ ‘Wat begon met rustig zoeken, veranderde in een duidelijke opgave.

26

verhuizen

Binnen een paar maanden een huis vinden waar we als gezin met kind konden gaan wonen’, vertelt Hugo lachend. ‘De druk werd daardoor natuurlijk opgevoerd. Maar er was bij ons geen stress. Wel zijn we natuurlijk serieus op zoek gegaan. Gelukkig hadden we net besloten dat het Utrecht zou worden. Wisten we in elk geval in welke stad we moesten zoeken.’ Het voelde goed Net zoals de zwangerschap die zich steeds verder ontwikkelde, ging het ook met de zoektocht. Uiteindelijk vonden ze een huis wat op al hun wensen aansloot. ‘Een huis met tuin, groot genoeg voor ons drieën. Het huis ligt in de wijk Zuilen, vlakbij het Julianapark’, vertelt Hugo. ‘Het was betaalbaar, goed onderhouden en we konden er snel in. Ook niet onbelangrijk, want de buik groeide door. En daarbij, het voelde gewoon goed.’ De reactie van Melde op de vraag wat de doorslag gaf, is kenmerkend voor hun relaxte instelling. ‘De perenboom in de tuin deed het hem. Daar waren we op slag verliefd op. Het klinkt misschien gek, maar we hebben ons nooit echt zorgen gemaakt. Ja, natuurlijk groeide de noodzaak snel iets te vinden. Maar overhaast hebben we het niet gedaan. Wel zorgvuldig, en dat is goed geweest. We zijn erg blij met dit huis, alle drie.’

Flora en fauna in de stad auteur Suzanne Witteman beeld Uit Stadse Beesten; Don Wijns

Flora en fauna – lees parken, bossen, plantsoenen, speelveldjes en allerhande stadsbeesten – spelen een belangrijke rol in steden. Groen is gezond, het is nodig voor recreatie en het heeft zeker ook een economische waarde. Beesten in de stad zijn daarnaast gewoon leuk om te zien. Welke plek hebben flora en fauna in de stad? En wie betaalt het?

groen

27

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat groen een belangrijke plek inneemt in steden. Uit de jaarlijkse VROM enquête over wonen komt de aanwezigheid van groen in de directe woonomgeving als belangrijkste vestigingsfactor naar voren. Nog boven een betaalbare woning. Stedelingen gebruiken groen om tot rust te komen, maar ook om mensen te ontmoeten en actief bezig te zijn. Groen heeft daarnaast een belangrijke reinigende functie in een stad. Bomen absorberen fijn stof, maken de lucht schoon en verminderen het effect van CO2 uitstoot, wat weer een positief effect heeft op de gezondheid. Ook bedrijven geven aan groen een belangrijke vestigingsfactor te vinden. De economische waarde van groen is ten slotte ook niet te onderschatten. In de groenste wijken zijn de prijzen van de woningen hoger. We zijn niet alleen Flora en fauna zijn continu in ontwikkeling. De laatste tien jaar zijn er in Amsterdam 25 nieuwe soorten wilde planten bijgekomen. Van boerenwormkruid, steenanjer tot wilde marjolein. De stijgende temperatuur in ons land is daar een oorzaak van. Ook de ontwikkeling van de fauna in de stad staat niet stil. Honden, katten, duiven en muizen zijn nog maar het begin. ‘We zijn niet alleen. Op al onze stappen wordt gelet. Van alle kanten worden wij begluurd. Duizenden ogen staren ons aan, duizenden oren worden gespitst als

wij naderbij komen, neuzen gaan de lucht in om onze geur op te snuiven. Ze bekijken ons vanaf boomtakken, vanuit afvoerputten en goten of vanachter vuilnishopen. Ze dringen onze huizen binnen, onze keukens, onze toiletpotten. Zelfs in de slaapkamer zijn wij niet alleen, nooit. Overal in de stad zijn dieren

‘De economische waarde van groen is niet te onderschatten’ en dat is altijd zo geweest.’ Zo opent het boek ‘Stadse Beesten’ van Remco Daalder. Hij is stadsecoloog bij de dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente Amsterdam en schreef in zijn vrije tijd een boek over de beesten in zijn stad. Onlosmakelijk verbonden Het is onmogelijk om in de stad rond te lopen zonder dieren te zien. ‘Amsterdam bijvoorbeeld, is een rijk natuurgebied zou je kunnen zeggen. Binnen de stadsgrenzen zijn 34 soorten zoogdieren, 66 soorten vissen, 152 soorten broedvogels en 36 soorten vlinders gevonden. Artis niet meegerekend’, vertelt Daalder. ‘Beesten zijn onlosmakelijk verbonden met de stad. Bij het prille begin lag Amsterdam als kleine nederzetting in een moeras dat wemelde van de dieren. De stad werd steeds meer van steen, de dieren groeiden

mee. Amsterdam is natuurlijk een handelsstad. Op de vele reizen die in de afgelopen eeuwen van en naar de stad zijn gemaakt, zijn beesten meegereisd. Als groupies volgden ze ons. Ook dieren die we eigenlijk niet zo leuk vinden. Kakkerlakken bijvoorbeeld en de bruine rat; de Siberiër die een Amsterdammer werd. Net als wij is hij gek op de Amsterdamse grachten. Maar ook dieren die we wel graag zien, zoals de fazant uit China of de huismus. Dit lijkt nu echt zo’n typisch Hollands vogeltje, maar ook die hebben we meegenomen uit Azië. Ook onder water kom je hoogst merkwaardige dieren tegen. Je kunt in je vingers gebeten worden door de Chinese wolhandkrab. Een bijzonder exemplaar dat goed gedijt in onze grachten. Beesten beschouwen de stad niet als onnatuurlijk. Zo huist er in Amsterdam-Noord een aantal spechten die verkeersborden gebruiken om tegenaan te tikken. In bossen doen ze dit op bomen, maar bij gebrek daaraan is een verkeersbord net zo effectief. Het gaat de mannetjesspecht namelijk om zoveel mogelijk te imponeren door lawaai te maken. Nou, dat lukt op verkeersborden prima.’ Verbindingen zijn essentieel Het behouden en ontwikkelen van groene gebieden met hun beesten staat ook bij de gemeente Den Haag hoog op de agenda. Den Haag heeft recent het nieuwe beleidsplan

‘Groen kleurt de stad’ vastgesteld. In het kort komt het erop neer dat de stad zich uitspreekt voor de toekomst van groen. Ans Hendrikse is ecoloog bij de gemeente Den Haag en licht toe: ‘Er is een Stedelijke Groene Hoofdstructuur aangewezen. Dit netwerk van groengebieden en verbindingen loopt dwars door de stad en haar directe omgeving. Uitgangspunt is dat er een netwerk blijft. En dat dit zo wordt (her)ingericht dat het Haagse groen zo divers mogelijk benut kan worden. Door de Hagenaars om te recreëren of tot rust te komen.’ Tegelijkertijd zijn het natuurzones waar flora en fauna zich optimaal kunnen ontwikkelen. ‘In Den Haag zijn we ons er zeer van bewust hoe belangrijk groen is voor de stad’, licht Hendrikse toe. ‘De Haagse nieuwbouw zit goed in het groen. Kijk maar naar Wateringse Veld. Daar is groen heel duidelijk aanwezig. Evenals water is het een integraal onderdeel van de inrichting van de openbare ruimte. De Stedelijke Groene Hoofdstructuur wordt ook in deze nieuwe wijken doorgevoerd. Dit is essentieel want verbindingen tussen groene gebieden onderling zorgen ervoor dat de natuur een kans krijgt zich te blijven ontwikkelen. Een geïsoleerde populatie gaat over het algemeen geen goede toekomst tegemoet. Vleermuizen bijvoorbeeld, vliegen van boom naar boom op zoek naar voedsel. Als er in een gebied onvoldoende bomen zijn, vliegen ze niet verder. De kans op het vinden

van goed voedsel wordt daarmee voor de vleermuis verkleind. De groenstructuur is van wezenlijk belang voor deze dynamische stad.’ Bescherming De dynamiek van verschillende ruimteclaims maakt dat regels nodig zijn met betrekking tot flora en fauna. Daarvoor is een aantal wetten en richtlijnen opgesteld, zoals de Vogelrichtlijn of de Habitatrichtlijn. De bekendste is de Flora- en Faunawet. Deze wet schrijft voor hoe om te gaan met beschermde planten- en diersoorten. Hendrikse is tevreden met deze wet. ‘Het is gewoon bittere noodzaak om die unieke soorten die worden bedreigd te beschermen.’ Daalder is wat sceptischer. ‘Natuurlijk, ik ben er ook een voorstander van om dieren en planten waar nodig te

‘De Flora- en Faunawet biedt teveel misbruikmogelijkheden’ beschermen. Deze wet is in de basis bedoeld voor het in stand houden van populaties. De wet biedt helaas teveel mogelijkheden voor misbruik. Individuen die hun volkstuin willen behouden, of geen nieuwbouw naast hun woning willen, kunnen met de Flora- en Faunawet in hun hand voor lange vertragingen zorgen. Omdat er ergens een rugstreeppad gezien zou zijn, loopt vervolgens de

ontwikkeling van een nieuw gebied spaak. En toon dan maar eens aan dat een soort er niet is. Dit heeft grote gevolgen voor de ontwikkeling van de stad in z’n totaliteit. Recent is de wet aangepast en daarmee is al een deel opgelost. Het ontwikkelen van speciale gebieden, reservaten als het ware, voor bepaalde beschermde dieren zou een mogelijke oplossing kunnen zijn. Creëer in de buurt van de stad een zanderig terrein waar die rugstreeppad zich thuis voelt. Exemplaren die elders voorkomen, kunnen daar dan naartoe worden verplaatst. Zorg dat ze niet meer naar die bouwterreinen toetrekken, en de ontwikkeling van de stad doorgezet kan worden.’ Wie betaalt? Groen is mooi en belangrijk voor een stad, maar het levert geen direct geld op. Hoe wordt groen in steden gefinancierd? Het rijk heeft in de Nota Ruimte juist ook voor groene ontwikkelingen de verantwoordelijkheid gegeven aan provincies en gemeenten. Het rijk geeft niet alleen de regierol uit handen, ook financieel zijn de lagere overheden verantwoordelijk. Er is op rijksniveau alleen budget om de Ecologische Hoofdstructuur aan te leggen. Gertine van der Vliet van het Nationaal Groenfonds vertelt over het financieren van groene projecten. Het Groenfonds is in 1994 opgericht door rijk en provincies, om overheidsgelden beter in te zetten en nieuwe

> De Chinese wolhandkrab

is hier waarschijnlijk terechtgekomen als verstekeling op schepen uit het Verre Oosten.

Amsterdam

> In Amsterdam zijn

er de laatste tien jaar 25 nieuwe soorten wilde planten bijgekomen.

28

groen

> Mensen in de stad gebruiken groen om tot rust te komen, elkaar te ontmoeten en actief bezig te zijn.

groen

29

financieringsbronnen te creëren. Bouwfonds Fondsenbeheer faciliteert het Groenfonds. Van der Vliet: ‘Hoe we dit doen? Door overheidsgeld te koppelen aan bancair geld. We werken op het snijvlak van publiek en privaat. Wij betrekken gelden van bancaire groenfondsen om grondaankopen te financieren. De overheid betaalt veelal de rente en aflossing. Doel is natuurprojecten in landelijk gebied te financieren. En ja, we werken ook in stedelijke omgeving. Zo hebben we een aantal jaren

‘De verstedelijking biedt ook kansen voor groen’ geleden in Groningen het Noorderplantsoen – een groene schil van ruim 20 hectare om de stad – opgeknapt. En we financieren bijvoorbeeld ecologische golfbanen. Met Boscertificaten stimuleert het Groenfonds bosaanleg om steden. Met een bijdrage vanuit de Boscertificaten verzilveren grondeigenaren de CO2-vastlegging in nieuw bos. CO2-uitstoot is een van de belangrijkste oorzaken van de opwarming van de aarde. Nieuw bos legt een deel van deze CO2 weer vast. Bedrijven kunnen deze certificaten vervolgens kopen ter

compensatie van hun CO2-uitstoot, met dit geld kan het Groenfonds weer nieuwe bosaanleg stimuleren.’ Het thema van het jaarverslag van het Groenfonds was ‘groen in en om de stad’. ‘Dit is een belangrijk thema’, licht Van der Vliet toe. ‘De steden zijn aan zet in het licht van de Nota Ruimte. En ‘wie betaalt?’ is inderdaad een veel gestelde vraag. De tijd is voorbij dat groen een sluitpost was van de begroting bij gebiedsontwikkelingen. Maar het vergt wel een andere manier van denken. Burgers voelen zich steeds meer betrokken bij groene ontwikkelingen. Zij zijn ook een partner als het gaat om meebetalen. Steeds vaker worden initiatieven voor stedelijke of regionale landschapsfondsen opgericht. Kort gezegd komt het erop neer dat overheden samen met bedrijven, boeren, burgers het groen in de omgeving beheren, en ook samen betalen. Dit werkt vaak goed, ook omdat het resultaat direct zichtbaar is. Je ziet waarvoor je het doet.’ De lucht in Flora en fauna is altijd in ontwikkeling, zeker ook in steden. De stad is dynamisch met veel

gebruikers en functies. De Nota Ruimte schrijft voor dat 40 procent van de nieuwbouwontwikkeling binnen de bebouwde kom plaats moet vinden. De verstedelijkingsdruk wordt steeds groter. ‘Het klinkt tegenstrijdig’ reageert Van der Vliet. ‘Maar de verstedelijking biedt kansen voor groen. De krachten achter de verstedelijking zouden aangesproken moeten worden om privaat kapitaal aan te spreken. Ofwel: rood voor groen.’ Wat brengt de toekomst nog meer? Hendrikse: ‘Ik verwacht dat belevingswaarde een grotere rol gaat spelen. Hiervoor moet groen in steden nog toegankelijker worden gemaakt.’ Daalder zet in op het natuurlijker aanzien van groen. ‘In het Amsterdamse Bos bijvoorbeeld is deze lijn al ingezet. Niet meer zo veel cultiveren, maar meer de lijn inzetten van laat het maar gebeuren, laat die omgevallen boom maar liggen. Met als resultaat iets wildere natuur. Een wens waarvan ik hoop dat het een trend wordt is het groener inrichten van daken. Hiervoor is durf nodig. En dan denk ik niet alleen aan dakterrassen, maar ook aan openbare parken of volkstuinen. Waarom niet? Het zou interessant zijn als groen in de stad zich ook de lucht in ontwikkelt.’ ✏ [email protected]

Landschap als drager en decor ‘Stedenbouw in evenwicht met het landschap. Bij het begin van een nieuwbouwopgave moet het landschap altijd in balans worden gebracht met het gewenste bouwkundige volume. De situatie ter plekke – het bestaande landschap – staat dan centraal.’ Aan het woord is landschapsarchitect Paul van Beek. Hij is onder andere betrokken bij de ontwikkeling van Haverleij in ’s-Hertogenbosch. Haverleij bestaat uit negen kastelen en het Slot Haverleij in een zeer landschappelijke setting. Van Beek merkt als landschapsarchitect dat zijn vak een steeds belangrijkere plek in het ruimtelijke ontwikkelingsproces inneemt. ‘Dit verbaast mij niet. Landschap is heel duidelijk een essentiële partner voor stedenbouw. Landschap als drager voor de plannen voedt de stedenbouw namelijk met nieuwe energie en dit leidt weer tot nieuwe concepten en vernieuwende architectuur. De krachten van het landschap en doorvertalen in de stedenbouwkundige plannen, dat staat in mijn visie centraal. De grootste successen in Nederland zijn ook volgens dit principe ontwikkeld. Denk aan Brandevoort, Leidsche Rijn, Borneo Sporenburg maar ook Haverleij.’ Elkaar gevonden Vanaf het begin is Van Beek op verzoek van en in nauwe samenwerking met architect Sjoerd Soeters bij de ontwikkeling van Haverleij betrokken. Van Beek: ‘Soeters was al van start gegaan en we hebben samen een pas op de plaats gemaakt door de bestaande landschappelijke situatie centraal te stellen. Natuurlijk, de globale opgave was duidelijk, we moesten op 180 hectare 1000 woningen, 100 hectare bos en een golfbaan van 60 hectare een plek geven. Met deze opgave in het achterhoofd zijn we ter plekke gaan kijken en hebben het landschap voor zichzelf laten spreken. Wat kenmerkt dit landschap en hoe wordt het een krachtige drager? Wat is er aan water en natuur te vinden? We hebben toen bepaald dat het bestaande landschappelijke systeem

grondig gerenoveerd zou worden. En dat het nieuwe landschap drager zou zijn van de stedenbouwkundige plannen. Alle woningen staan inmiddels dan ook echt in het groen. Zo komen ‘gewone’ straten in Haverleij niet voor. Landschap en architectuur hebben elkaar gevonden. We hebben dan ook pas later, met de voorstellen voor het vernieuwde landschap in de hand, met de betrokken partijen het programma verder ingevuld.’ De circa duizend woningen en appartementen zijn gegroepeerd in negen kastelen en het Slot Haverleij. Ieder kasteel biedt plaats aan circa 50 tot 90 woningen. In het Slot zijn 450 woningen gebouwd. De ruimte krijgen Deze aanpak werkte in Haverleij omdat het ontwerpteam de ruimte kreeg van de gemeente, Heijmans Vastgoed Ontwikkeling en van Bouwfonds MAB Ontwikkeling om het landschap als drager te ontwikkelen. Dit heeft volgens Van Beek alles te maken met vertrouwen. ‘Vanuit Bouwfonds werden we aangestuurd door, de toenmalige regiodirecteur Zuid, Louis Jansma. Hij wilde echt iets nieuws doen en gaf ons die ruimte. Dit maakte dat wij in het proces vooruit en achterom konden kijken, waardoor we de betekenis van landschap opnieuw konden interpreteren en gebruiken. Als je landschap op orde is – en dat geldt voor Haverleij maar ook voor groen in de stad – krijg je zoveel cadeau. In het geval van Haverleij een nieuwe vitale leefomgeving: drager en decor.’

Den Haag

> De fazant werd 1400 jaar geleden vanauit China geïmporteerd. Hij redt zich hier prima in het wild.

30

groen

> Groene gebieden

nabij steden zijn belangrijk, ook voor de economische waarde.

groen

31

ring de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veranderin verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de ve dering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verande de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering d andering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veran ring de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veranderin verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de ve dering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verande de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de andering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veran ring de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veranderin verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de ve dering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verande de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de andering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veran ring de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veranderin verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de ve dering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verande de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de andering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veran ring de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veranderin verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de ve dering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verande de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de andering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veran ring de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veranderin verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de ve dering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verande de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de andering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veran ring de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de verandering de veranderin

de verandering

Willem de Jager

Divisie directeur Heijmans IBC Vastgoedontwikkeling

advertentie ‘Het verschil is niet zo groot’ auteur Saskia van der Kam beeld Don Wijns

‘Het onderscheid tussen de overheid en de markt is veel kleiner dan de meeste mensen willen geloven.’ Aan het woord is Willem de Jager. Op 1 september maakte hij de overstap van de publieke- naar de private sector. Van directeur van de sector Stedelijke Ontwikkeling en Beheer bij de gemeente Amersfoort naar divisie directeur van Heijmans IBC Vastgoedontwikkeling. Meer dan twintig jaar werkte De Jager bij de overheid. ‘Ik zat alweer acht jaar bij de gemeente Amersfoort, daarvoor heb ik elf en een half jaar bij de gemeente Delft gewerkt en daarvoor werkte ik bij PTT telecommunicatie. Dat was toen ook nog een overheidsbedrijf, dus ik ben erg lang ambtenaar geweest’, lacht De Jager. Toch ervaart hij zijn overstap naar de commerciële sector niet als een enorme stap. ‘De overheid en de markt liggen minder ver uit elkaar dan de beeldvorming wil’, vindt De Jager. ‘De overheid zit ook steeds meer in de positie dat ze zich moet waarmaken. Dit betekent dat zij bewust bezig is met het realiseren van ambities en het tevreden houden van burgers en andere partijen. Bovendien is het verschil tussen het behalen van rendement en het voorkomen van kostenoverschrijding volgens mij niet zo groot.’ Invalshoek Wat wel anders is, vindt De Jager, is de invalshoek waar vanuit je dingen benaderd. ‘In Amersfoort heb ik veel in PPS constructies gezeten. Ik vind het wel leuk dat ik nu eens aan de andere kant van de tafel kan zitten. Het is een andere positie waarin je verkeert. De overheid is toch vaak de opdrachtgever, als de gemeente niet wil bouwen, komen de marktpartijen niet aan de beurt. Bij Heijmans ben ik degene die de ideeën aandraagt en bij de gemeenten langs moet, meer de vragende partij dus. Dit is een andere benadering, maar zeker niet minder leuk. Als je te veel aan de kant van de macht zit, wil je wel eens denken dat je de wereld

naar jouw hand kunt zetten. Deze nieuwe invalshoek houdt me alert.’ De Jager had het erg naar zijn zin in Amersfoort en hoefde ook zeker niet weg. ‘Maar op een gegeven moment komt zo’n kans voorbij en dan kun je twee dingen doen: of je grijpt ‘m met beide handen aan, of je wacht tot er nog een keer een kans voorbij komt. Ik heb voor het eerste gekozen. Ik ben nu 48 en vond het wel tijd voor wat anders.’ Mensen mens De Jager: ‘Heijmans is een modern bedrijf met een familiaire achtergrond en dat spreekt me aan. Ik ben echt een mensen mens. Het grootste verschil is denk ik fysiek. In Amersfoort gaf ik leiding aan 300 mensen die allemaal in hetzelfde gebouw zaten. Daar kon ik zo even naar toe lopen, je kon elkaar recht in de ogen kijken. Bij Heijmans geven we met zijn drieën leiding aan ongeveer 600 medewerkers verdeeld over verschillende bedrijven en regiokantoren. Het hoofdkantoor zit in Rosmalen en de rest zit verspreid over het hele land. Bovendien vind ik dat je de opdrachtgevers en klanten moet opzoeken. Ik blijf in Amersfoort wonen, dus ik ben veel meer op pad. Vooral op mijn kilometerteller zal het verschil te zien zijn’, concludeert De Jager. ‘Wat ik het spannendst vind? Eigenlijk gewoon het feit dat ik een nieuwe baan heb. Aan de slag gaan met nieuwe mensen. Ik ben ook wel benieuwd hoe ik me houd in zo’n nieuwe werkomgeving, misschien is het wel niets voor mij. Al heb ik er alle vertrouwen in dat het goed komt’, besluit De Jager tevreden.

de verandering

33

programma

Kinderen op straat? Het dilemma van de kindvriendelijke woonwijk auteur Boukje Klinker beeld Sabine Plamper

Woonerven, verkeersdrempels, wipkippen, skateramps. Al decennia is geprobeerd om wijken veilig en leuk voor kinderen te maken. Maar dat is niet altijd eenvoudig. De auto óf speelplek voor de deur, is vaak het dilemma in nieuwe wijken. Bewoners willen de auto dichtbij hun woning, maar als het om speelplekken voor hun kinderen gaat moeten auto’s zo ver mogelijk weg zijn. Bij ontwikkelingen in oude wijken is het al moeilijk genoeg om voldoende woningen terug te bouwen, laat staan om dan ook nog plek voor kinderen in te ruimen. Vraag is: hoe houden we onze kinderen op straat?

> Dorpssituatie In dorpen is vaak

één speeltuin. De speeltuin dient vaak niet alleen als plek om te spelen, maar is veelal ook het ontmoetingspunt voor het hele dorp.

34

programma

> Vinexwijk Bij de ontwikkeling van vinexwijken is ruimte om te spelen vaak meegenomen. Door de hele wijk zijn verschillende speelmogelijkheden, voor kinderen van jong tot oud.

Belangrijkste voorwaarde om kinderen buiten te laten spelen is het inrichten van een geschikte openbare ruimte. Wijken uit de jaren vijftig met veel eengezinswoningen en gedeelde, autovrije binnenruimtes leverden ideale speelplekken op voor kinderen. Maar in de stedenbouw van na die tijd lijkt het kind telkens verder uit het ontwerpproces verdwenen. De woonerven uit de jaren zeventig waren een poging om de wijk weer veiliger en autoluwer

bij de woning. Uiteraard boden de wijken wel speelruimte voor kinderen, met zandbakken en speeltoestellen, maar vaak niet in de zo gewenste veilige omgeving. Het tij lijkt inmiddels gekeerd, op veel Vinexlocaties wordt vanaf het begin rekening gehouden met de wensen en behoeftes van kinderen. Er worden speelplekken gecreëerd en bij het ontwerp van de infrastructuur staat veiligheid voor kinderen hoog op het prioriteitenlijstje.

‘Op veel Vinex-locaties wordt vanaf het begin rekening gehouden met kinderen’ te maken. Maar de bielzenbakken en slingerwegen leverden niet helemaal het gewenste effect op. De onoverzichtelijke straten zaten vol dode hoeken waar elk moment een kind achter vandaan kon schieten. De jaren tachtig brachten rechttoe rechtaan wijken, met woningen aan rechte straten en de auto dicht-

36

programma

Veilige leefomgeving ‘Van oudsher waren bouwers vooral bezig met het bouwen van woningen en niet of nauwelijks met de woon- en leefomgeving eromheen’, stelt Rolf Oosterbaan van het NUSO (Landelijke organisatie voor speeltuinwerk en jeugdrecreatie). ‘Daarin zie je inder-

daad een kentering, ook door een veranderende vraag van consumenten. Door schaarste was er een dusdanige behoefte aan woningen dat ze eenvoudig verkocht werden. Nu letten consumenten bij de keuze van de woning niet alleen meer op het aantal slaapkamers en de zonligging, maar ook op de aantrekkelijkheid van de leefomgeving. En daar hoort ruimte voor kinderen bij.’ Die grotere aandacht voor de leefomgeving signaleert ook Eric van Winsen, directeur vestiging Delft van Bouwfonds MAB Ontwikkeling. ‘Kopers hebben meer keuzemogelijkheden en zijn kritischer dan zeg tien jaar geleden. Aandacht voor de leefomgeving betekent overigens niet dat mensen alleen maar op de kindvriendelijkheid ervan letten. Belangrijke vragen die kopers afwegen zijn ook: is er groen in de buurt, hoe ligt de woning ten opzichte van andere woningen en, heel belangrijk, waar kan ik parkeren?’ In die laatste vraag ligt de grote paradox van de kindvriendelijke woonwijk: aan de ene kant veiligheid voor kinderen, aan de andere kant

moet de auto zo dicht mogelijk bij de woning kunnen komen. En die auto is nu juist het grootste gevaar voor spelende kinderen. Van Winsen: ‘Eén oplossing is het maken van smalle straatjes met een woonerfbord erbij, maar echt helpen doet dat niet. Uit onderzoek blijkt dat tachtig procent van de mensen die te hard rijdt in een woonstraat de bewoners van die straat zijn. Dus juist de ouders van de kinderen die daar op straat zouden kunnen spelen. Uit datzelfde onderzoek blijkt dat een visuele vernauwingen van een straat voor mensen die de straat goed kennen geen reden

minder wordt toegepast, is een autoluwe woonwijk. ‘Op kleine schaal is het mogelijk om autoluwe locaties in een woonwijk te maken, maar de auto verder van de deur is zeker niet een keuze die iedereen wil maken. Opvallend is dat we zien dat bij duurdere woningen de behoefte om de auto dichtbij huis te parkeren toeneemt’, vertelt Van Winsen. Ruimte om te spelen Maar alleen veiligheid is niet genoeg. Kinderen moeten ook de ruimte hebben om te spelen. ‘Wij hebben een norm ontwikkeld waarbij drie

‘Maak van al het kijkgroen speelgroen, dan ben je al een heel eind’ is om langzamer te rijden. Alleen echt verkeersbeperkende maatregelen hebben dan effect. Daarom zie je in zoveel woonstraten drempels en bloembakken.’ Een ander oplossing, die

procent van de ruimte wordt gebruikt voor speelplekken voor kinderen’, vertelt Oosterbaan. ‘Dit is een ideaalplaatje en wordt lang niet altijd gehaald, zeker niet in middel-

grote tot grote gemeentes. Overigens is die norm ook flexibel, in een oude binnenstad waar weinig kinderen wonen kan het percentage speelruimte natuurlijk lager zijn. Maar gemiddeld komen we nog niet aan de drie procent. Terwijl er kansen genoeg zijn, je moet ze alleen zien. Maak van al het kijkgroen (groen zonder directe gebruiksfunctie om naar te kijken) in Nederland speelgroen, dan ben je al een heel eind. Ook in combinaties liggen kansen. De combinatie van scholen met speelvoorzieningen die ook ná schooltijd open zijn. En de combinatie van groen en spelen bij de inrichting van het openbaar gebied.’ ‘Met speelplekken bedoelen we overigens niet alleen een veld met speeltoestellen’, vervolgt Oosterbaan. ‘Hoewel onze organisatie voortkomt uit het speeltuinwerk, pleiten we vooral voor een omgeving waar kinderen kunnen spelen.’ Deze visie onderschrijft Van Winsen: ‘Het gaat vooral om het creëren van ruimte. Je ziet telkens minder traditionele speelobjecten en telkens meer multifunctionele

programma

37

> Spelen in de stad In binnensteden

en oude wijken is de ruimte voor spelen beperkt. Pleintjes worden soms bezet gehouden door verslaafden. Creatieve oplossingen en zorgvuldig beheer geven de speelplekken terug aan de kinderen.

objecten die als spelaanleiding dienen. Zandbakken en wipkippen zijn er nauwelijks meer te vinden in nieuwe wijken. Eerder bijvoorbeeld betonnen golvende elementen die uitnodigen tot spel en eigen verbeelding. Duurzame objecten die makkelijk te beheren zijn.’ Die objecten zijn wel leeftijdsgebonden. Oosterbaan: ‘Voor jongere kinderen kan dat de wipkip zijn, hoewel dergelijke toestellen

kinderen. Maar hoe zit dat in oudere wijken? Van Winsen: ‘Bij herstructurering is het als ontwikkelaar veel moeilijker om die ruimte voor kinderen te creëren. Je moet je veel meer voegen naar de bestaande structuur en randvoorwaarden, daarmee is het moeilijker om zelf uitgangspunten voor de uitwerking van de woonomgeving te bepalen. De ruimte is schaars en bij herstructurering komen vaak

‘Speelplekken kunnen de leefbaarheid in een wijk vergroten’ inderdaad weinig meer toegepast worden. Voor oudere kinderen moet je eerder denken aan skateramps en basketbalveldjes. Daarbij moet elke leeftijdscategorie zijn eigen ruimte hebben, zodat ze elkaar niet in de weg zitten.’ Concurrerende ruimteclaims In nieuwbouwwijken wordt inmiddels dus de nodige aandacht besteed aan een plek voor

38

programma

hogere woningdichtheden terug. Er zijn vaak te veel concurrerende ruimteclaims op de beschikbare openbare ruimte. Wat in eerste instantie als speelvoorziening gedacht was, wordt dan soms toch opgeofferd aan parkeerplaatsen. Daar staat tegenover dat in een wijk als Den Haag Zuidwest, waar wat meer groen beschikbaar is, vol energie aan nieuwe speelvoorzieningen gewerkt wordt. En we zien

initiatieven ontstaan als de Richard Krajicek Foundation, die ‘playgrounds’ realiseert in achterstandswijken.’ Kinderen aan zet Ook Oosterbaan ziet positieve ontwikkelingen in oudere wijken: ‘In onze organisatie zitten speeltuinen die soms al 90 of 100 jaar bestaan. De afgelopen jaren zijn de nodige speelplekken opgeknapt. Goed voorbeeld is het Zaandammerplein in Amsterdam, waar bij de renovatie van de buurt ook de speelplek is opgeknapt. Maar ook het opnieuw teruggeven van de speelplek aan kinderen zien we gelukkig steeds meer. Zo is met het duimdropjes project in Rotterdam een aantal pleinen geschoond van junks en rondhangende jongeren. Door de kinderen zelf ! Kinderen kunnen door activiteiten als opruimen, speelgoedgeld (duimen) verdienen. Met die duimen mogen ze vervolgens bij een beheerder uit een container speelmateriaal uitzoeken: bij een bepaald aantal duimdroppen hebben ze bijvoorbeeld recht op een aantal dagen inline skates. Daardoor werden de kinderen er weer

bij betrokken en in hun kielzog kwamen ook de ouders weer terug naar het plein. Zo werden de pleinen langzaam maar zeker weer ontmoetingsplaatsen voor de buurt. Een werkwijze die inmiddels in verschillende steden navolging heeft gekregen.’ Speelplekken kunnen de leefbaarheid in de wijk vergroten, zeker als ze ook als ontmoetingsplek voor de andere buurtbewoners kunnen dienen, is de stelling van Oosterbaan. ‘Onze speeltuinen zijn vaak in beheer van de bewoners en zorgen daarmee voor sociale samenhang in de wijk. De betrokkenheid van mensen bij ‘hun’ speelplek en buurt, zorgt er trouwens ook voor dat er nauwelijks vandalisme is in de speeltuinen. Voor nieuwbouwwijken zie ik hier ook mogelijkheden: betrek de bewoners (en hun kinderen) in een zo vroeg mogelijk stadium bij de speelplekken. Zo bouw je aan de sociale structuur van de wijk en aan een verantwoordelijkheidsgevoel voor de woonomgeving.’ Dat dat soms makkelijker gezegd dan gedaan is, bewezen bewoners van Wateringse Veld, vertelt Van Winsen. ‘Het

springkussen en zwembad dat de bewoners gezamenlijk hadden neergezet, leverde een strenge brief van de gemeente Den Haag op. Voor dergelijke voorzieningen in de openbare ruimte moest een vergunning aangevraagd

Samengevat De aantrekkelijkheid van de leefomgeving speelt een steeds belangrijkere rol. En daar hoort ruimte voor kinderen bij. Op veel Vinexlocaties wordt vanaf het begin rekening gehouden met de wensen en behoeftes van kinderen bij het inrichten van een geschikte openbare ruimte. Er worden speelplekken gecreëerd en bij het ontwerp van de infrastructuur staat veiligheid voor kinderen hoog op het prioriteitenlijstje. Het veilig en leuk voor kinderen maken van nieuwe wijken is niet eenvoudig. De auto óf speelplek voor de deur, is vaak het dilemma. Verkeersbeperkende maatregelen of het

worden. Gelukkig bleek de gemeente Den Haag uiteindelijk positief over het initiatief en is de vergunning verleend. De kinderen van Wateringse Veld springen weer vrolijk verder.’ ✏ [email protected]

autoluw maken van de wijk hebben effect op het veiliger maken van wijken. Kinderen moeten naast veiligheid ook de ruimte hebben om te spelen. De norm van drie procent van de ruimte voor speelplekken wordt lang niet overal gehaald. Bij herstructurering moet je je veel meer voegen naar de bestaande structuur en randvoorwaarden, daarmee is het moeilijker om zelf uitgangspunten voor de uitwerking van de woonomgeving te bepalen. De ruimte is schaars en de woningdichtheden vaak hoger. Wel zijn er positieve ontwikkelingen zichtbaar in oudere wijken. Speelplekken kunnen de leefbaarheid én de sociale samenhang in wijken verbeteren.

programma

39

Kindvriendelijk wonen in Hoge Veld In de nieuwe wijk Hoge Veld, gelegen in het noordelijke deel van de uitbreidingslocatie Wateringse Veld ten zuidwesten van Den Haag, is vanaf het begin rekening gehouden met de kinderen die er komen te wonen. De circa 2.000 woningen in deze nieuwe wijk liggen voor een groot deel in buurtjes rond autovrije hoven en plantsoenen. Daarmee zijn plekken gecreëerd waar kinderen veilig buiten kunnen spelen. De groene, autovrije zone binnen de hoven zijn zeer geschikte speelplekken voor de jongste kinderen (van nul tot vier jaar). Ver weg van autoverkeer en onder toezicht van de omwonenden, want de verblijfsruimtes binnen de woningen hebben maximaal contact met de hoven. Ook voor oudere kinderen is ruimte gemaakt in Hoge Veld. Het idee van gescheiden leefwerelden voor verschillende leeftijdscategorieën is in deze wijk duidelijk te zien in de inrichting van de openbare ruimte. Dénise Hijdra, projectleider van Bouwfonds MAB Ontwikkeling in Hoge Veld: ‘De iets oudere kinderen (van vijf tot elf) kunnen ook in de hoven terecht, maar daarvoor zijn weer andere speelobjecten gecreëerd. Voor oudere kinderen (van twaalf tot achttien) worden er in het park ten zuiden van de wijk en aan het centrale Hoge Plein speelplekken gemaakt, met onder andere een halfpipe (om te skateboarden) en een basketbalveld in een kooi. Prima ontmoetingsplekken om samen te komen, met

Tuschinski Theater Amsterdam

Architectuurexcursie

Zaterdag 29 oktober en 5 november 2005

genoeg mogelijkheden om hierin hun eigen speelruimte te creëren.’ ‘Het ontwerp van de wijk houdt op vele manieren rekening met kinderen’, vervolgt Hijdra. ‘Alle woonstraten zijn dertig-kilometer zones. Al het doorgaande verkeer in de wijk, waaronder een tram, is verzameld in de centrale as van Hoge Veld, de Laan van Wateringse Veld, waardoor in woonbuurten alleen bestemmingsverkeer hoeft te komen. De openbare ruimte in Hoge Veld is ingericht voor iedereen. In Hoge Veld is dan ook weinig kijkgroen te vinden; het groen in de wijk is bedoeld om te spelen of te recreëren.’ Al met al een wijk waar kinderen en hun ouders goed kunnen wonen, zo blijkt ook uit de reacties van kopers, vertelt Hijdra: ‘De woningen eromheen zijn gekocht door mensen die bewust kiezen voor het wonen in een klein buurtje waar hun kinderen veilig op straat kunnen spelen. Het gevoel van gemeenschappelijkheid en de beslotenheid van de hoven spreekt mensen aan.’

Bijzonder en uniek. Met deze twee woorden is het interieur van het Tuschinski Theater in Amsterdam te omschrijven. Het theater is één van de best bewaarde interieurmonumenten van Nederland. Enige tijd geleden werd het interieur van Tuschinski ingrijpend gerestaureerd. Enerzijds werd het aangepast aan de eisen van de moderne tijd. Anderzijds is de inrichting teruggebracht in de sfeer van de jaren dertig van de vorige eeuw. In 1906 vestigde de Poolse kledingmaker Abraham Tuschinski zich in Rotterdam. Na een start in de kledingmakerij stapte hij al snel over op zijn grote liefde: de film- en bioscoopbranche. Binnen afzienbare tijd exploiteerde hij in Rotterdam een vijftal bioscopen. Toen hij de kans kreeg om in Amsterdam een aantal panden te kopen, besloot hij om hier zijn droom te realiseren: het bouwen van de mooiste bioscoop van Nederland. Om zijn plannen te verwezenlijken nam Abraham Tuschinski de architect Heyman de Jong aan. Maar niet alleen het exterieur, ook het interieur moest uitblinken in schoonheid. Om dit te bereiken nam Tuschinski een groot aantal kunstenaars in de arm die elk een bepaald onderdeel van het interieur moesten ontwerpen. Kunstenaars als Pieter den Besten, Jaap Gidding, Willem Kromhout, Cris Bartels en anderen werkten elk in hun eigen stijl aan wandbeschilderingen, tapijten, glas in lood, lampen, betimmeringen en meubilair. Het geheel kenmerkt zich dan ook door een mengeling van diverse stijlen zoals Jugendstil, Art Deco, en Amsterdamse School. Het resultaat werd aanvankelijk verguisd door de culturele elite. Pas veel later kwam er waar-

dering voor het ontwerp en de inrichting van het theater. In 1936 ging de bioscoop failliet. De nieuwe directie besloot onmiddellijk om de overvloedig gedecoreerde inrichting te versoberen. Zo werden de schitterende wanddecoraties met eenvoudig behang bedekt. In 1999, toen het theater weer een nieuwe eigenaar had, besloot deze om het pand inwendig grondig te restaureren. Het gehele interieur, waaronder de entreehal, de grote zaal, de omgangen en de Japanse en Moorse kamer, werden in ere hersteld. Het arrangement NAW organiseert in samenwerking met Cultureel Organisatiebureau Artifex een interessant programma rondom het Tuschinski Theater. U ziet onder andere de schitterende lichtkoepels, rijke schilderingen in de wandelgangen, wandbekleding van zeldzame hout- en marmersoorten en de prachtige Moorse en Japanse kamer.

Programma 10.00 – 10.30 uur 10.30 – 11.30 uur 11.30 – 12.45 uur

Aanmelden Aanmelden kan op drie manieren: • Telefonisch: door te bellen met Cultureel Organisatiebureau Artifex Travel (020) 6208112. • Schriftelijk: door een briefje met uw persoonlijke gegevens, de arrangementsnaam en datum te richten aan Artifex Travel, De Erven 2, 1151 AS Broek in Waterland. • Per e-mail: [email protected]. De prijs voor dit arrangement bedraagt € 25,00. Het deelnamebedrag maal het aantal deelnemers kunt u overmaken naar bank 68.66.57.926 of giro 61 77 80 t.n.v. Artifex Travel onder vermelding van ‘Tuschinski + datum’. Na betalingsontvangst, krijgt u altijd schriftelijke bevestiging. Voor meer informatie en de annuleringsregeling zie: www.artifex-travel.nl.

Ontvangst met koffie/thee en cake. Inleidende lezing door kunsthistoricus Max Put over de geschiedenis en het exterieur en interieur van het gebouw. Rondleiding door het gebouw.

excursie

41

beleid

SVn pleit voor deelname van ontwikkelaars en corporaties aan Startersregeling

Landelijke doorbraak revolving fund nadert auteur Dolf Dukker beeld Georges van Wensveen

Moesten de eerste deelnemers in 1996 nog met een verdubbelingsbijdrage over de streep worden getrokken, negen jaar later omhelzen 185 van de 480 gemeenten het financieringsinstrument revolving fund. Ook minister Dekker van VROM is om. Overtuigd van de effectiviteit van zachte leningen bij stedelijke vernieuwing, wil zij het mogelijk maken een deel van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing 2 (ISV-2) storten in het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVn). Met een fondsvermogen van 400 miljoen euro is SVn een sterke, breed gedragen financiële partner van gemeenten. Dankzij de Startersregeling van SVn kunnen huishoudens met een smalle beurs toch een eigen huis kopen. Particuliere eigenaren die de bouwkundige toestand van hun appartementencomplex zien verslechteren, krijgen met een laagrentende lening net dat duwtje in de rug, waardoor zij het achterstallig onderhoud kunnen gaan aanpakken. In Haarlem, Zaandam, Schiedam en Dordrecht was het zonder steun van SVn heel moeilijk, zo niet onmogelijk geweest voor een aantal woningbezitters om de door palenrot aangetaste fundering te herstellen. Financiële oplossingen aanreiken, voor knelpunten in de volkshuisvesting in de ruimste zin van het woord is de doelstelling van SVn. Specifieker gaat het om kwaliteitsverbetering van wonen, leefbaarheid, stedelijke vernieuwing en een vitaal platteland. ‘Wij noemen ons de maatschappelijke financier. Wij gaan voor maatschappelijk rendement. We opereren in marktsegmenten waar commerciële banken zich niet laten zien’, zegt SVn-directeur Elly van Sluis. En voegt zij er met zichtbare voldoening aan toe: ‘Niet zelden gaat maatschappelijk rendement gepaard met economisch rendement, heel frappant. Uit de zachte lening voor de herstructurering van de Rotterdamse Millinxbuurt

kwam drie miljoen extra terug, doordat de woningen meer opbrachten dan voorzien. Met dat geld is het Millinxparkhuis, een multifunctioneel centrum in de wijk, gefinancierd. Een zeer geslaagd voorbeeld van het extra revolverend inzetten van middelen’, aldus Van Sluis. De kracht van SVn schuilt volgens haar in ‘idealisme met een commerciële grondhouding’. ‘We zijn heel praktisch. Alleen het resultaat telt.’ Verdubbelingsbijdrage Bij de oprichting in 1996 konden veel gemeenten zich nog weinig voorstellen bij de werking van het instrument revolving fund. Van Sluis licht toe: ‘Bouwfonds, toen nog eigendom van gemeenten, had tijdens de aandeelhoudersvergadering het voorstel gedaan om de jaarlijkse dividenduitkeringen in een apart fonds te storten, in plaats van in de kas algemene middelen. Door het geld te oormerken voor de sector wonen wordt het oorspronkelijke doel gediend waarvoor Bouwfonds ooit is opgericht: bevordering van het eigen woningbezit van mensen met een smalle beurs. Bovendien, door het geld in de vorm van laagrentende leningen te verstrekken, komen de rente en aflossingen uiteindelijk weer terug in het fonds en kunnen vervolgens opnieuw worden gebruikt. Gemeenten beschikken daarmee over een duurzaam budget voor de volkshuisvesting en de stede-

lijke vernieuwing.’ Zo overtuigend als het nu klinkt, kwam het toen niet over. Het was vooral aan de verdubbelingsbijdrage van Bouwfonds te danken dat een krappe meerderheid akkoord ging. ‘De vóórstemmers beschouwden het aanbod als een verdubbeling van de dividenduitkering’, zegt Van Sluis. ‘Daardoor kregen we meer geld te besteden in de stedelijke vernieuwing.’ Over de relatie met Bouwfonds: ‘Bouwfonds biedt SVn naast de uitvoering ook de knowhow. Voor het overige zijn wij een onafhankelijke stichting. De deelnemende gemeenten kiezen zelf het bestuur.’ Zelden is een financieringsinstrument zo welkom op de woningmarkt gebleken als de Startersregeling. Daarvoor heeft Elly van Sluis wel ontelbare keren het succesverhaal van de eerste stimuleringslening moeten vertellen. ‘Na een vergeefs beroep op de gehandicaptenvoorziening in de gemeente Purmerend kon een gezin met een gehandicapt kind toch aan een passende woning worden geholpen. Een alerte ambtenaar wist een woning te koop staan, die eerder met subsidie uit deze pot was aangepast. ‘Als jullie nou die woning kopen dan sla je twee vliegen in een klap. Dan heb je een kant en klare woning met een aanbouwvoorziening en dan krijg je van ons een stimuleringslening voor de meerkosten van de aanpassing.’ Dat was een heel effectieve besteding van dat fonds. Die mensen waren er zeer blij mee. Hierna volgden snel andere projecten.’

Elly van Sluis, SVn-directeur

42

beleid

beleid

43

Schild tussen Bouwfonds en SVn waarborgt onafhankelijkheid Vrijwel alle uiterlijkheden dragen het kenmerk van Bouwfonds. Zelfs op de koffiekopjes staat het Bouwfonds logo. Toch is het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVn) een volstrekt onafhankelijke stichting. De deelnemende gemeenten zijn de baas. Zij kiezen het bestuur en bepalen het beleid. Alleen de uitvoering is uitbesteed aan Bouwfonds Fondsenbeheer. Als extra waarborg voor de onafhankelijkheid van de fondsen die Bouwfonds beheert, staat de Stichting Beheer Aandelen Bouwfonds Fondsenbeheer bovendien als een ‘schild’ tussen Bouwfonds en de fondsen. ‘Bouwfonds stond wel aan de wieg van SVn’, memoreert Roelof Balk, directeur van Bouwfonds Fondsenbeheer. ‘De oprichting van het fonds vloeide voort uit een fundamentele discussie over de functie van Bouwfonds voor haar aandeelhouders, de Nederlandse gemeenten’, zet de directeur uiteen. ‘Vanaf de oprichting kregen de aandeelhouders overeenkomstig de statuten een beperkt dividend uitgekeerd. Dat veranderde in 1996. Toen kregen de gemeenten een marktconforme dividenduitkering.’ Niettemin, toen de gemeenten akkoord waren met de hoogte van de dividenduitkering, verloochende Bouwfonds zijn afkomst niet. Opgericht na de Tweede Wereldoorlog in de vorm van een publieke spaarkas bedoeld om mensen met een kleine beurs aan een eigen woning te helpen, staat maatschappelijke betrokkenheid ook een halve eeuw later nog hoog in het vaandel. ‘Waarom zetten jullie de dividenduitkering niet in een apart fonds? Te gebruiken voor de financiering van projecten waar het ooit allemaal om begonnen is: stedelijke vernieuwing, volkshuisvesting, wonen, een eigen huis bereikbaar maken voor mensen met een smalle beurs. Dat was het voorstel vanuit Bouwfonds aan de wethouders Volkshuisvesting en Financiën’, markeert Roelof Balk de feitelijke aanzet tot de oprichting van SVn. ‘Om het extra aantrekkelijk te maken was Bouwfonds bereid elke ingelegde gulden met een renteloos

Enorm succes De Startersregeling is bij 60 gemeenten in werking. Dit financieringsinstrument is samen met een aantal deelnemers ontwikkeld. Gemeenten steken elkaar aan. ‘Je ziet op de kaart vlekken van deelnemende steden en dorpen ontstaan’, signaleert SVn-directeur Van Sluis. ‘De deelnemers geven zelf de kaders aan voor welke doelgroep de lening is bedoeld, wat de maximale hoogte is en natuurlijk ook het beschikbare budget voor deze leningen en de voeding daarvan. Op die manier kan een gemeente gericht inspelen op de specifieke behoeften en ontwikkelingen op de lokale woningmarkt.’ Ter illustratie wijst Van Sluis op de constructie die in Haarlemmermeer wordt toegepast: ‘Die gemeente heeft een enorme woningbouwopgave. Ze wilden daarbij graag de Startersregeling inzetten, maar het ontbrak hen aan de middelen. De gemeente heeft toen aan Bouwfonds een voorstel gedaan om 35 woningen in een project in SlootdorpWest marktconform te verkopen. Daarvoor moest Bouwfonds de kosten van mogelijke startersleningen – dat zijn dus eigenlijk de rentekosten – storten in een fonds. Hiermee kon SVn de Startersregeling op het project

44

beleid

zetten. De woningen zouden hierdoor voor een bredere doelgroep bereikbaar worden. Bouwfonds heeft dit gedaan en het is een enorm succes geworden. Het zou mooi zijn als meer ontwikkelaars dit voorbeeld zouden volgen. Want veel gemeenten willen graag startersleningen verstrekken, maar het ontbreekt ze gewoon aan geld.’ Herman Tuning, wethouder Wonen van de gemeente Haarlemmermeer, is erg enthousiast over de Startersregeling. ‘Op dat eerste project kwamen echt duizenden inschrijvingen. We gaan de regeling daarom ook inzetten op 160 nieuwe woningen verdeeld over zes projecten.’

budget. Dat is circa 8.000 euro per lening. Dit bedrag zetten de ontwikkelaars bovenop de verkoopprijs. Daarmee zijn niet alleen de gederfde rente-inkomsten van de gemeente gedekt, maar wordt bovendien het instapniveau voor koopstarters met 20 procent verlaagd.’ Soort rentesubsidie Ook beleidsmedewerker Loet Otto van de gemeente Apeldoorn zegt een warm voorstander te zijn van de toepassing van revolving funds. ‘De rijksoverheid heeft de bouwsubsidies afgeschaft, maar de problematiek is niet veranderd. We hebben nog steeds een groot

‘Je ziet op de kaart vlekken van deelnemende gemeenten ontstaan’ De wethouder rekent voor wat de toepassing betekent: ‘Bij een maximale lening van 45.000 euro en een maximale koopprijs van 170.000 euro bestaan de kosten van de gemeente uit de gederfde rente over het in leningen uitgezette

kwalitatief woningtekort. De prikkels om knelpunten op te lossen moeten nu van de gemeenten zelf afkomen. Met de beperkte middelen waarover we beschikken, is zo’n revolving fund echt een oplossing.’ Otto ziet de

laag rentende lening ‘als een soort rentesubsidie’. ‘Dat kun je uitdrukken in contante waarde. We streven ernaar die contante waarde ongeveer op hetzelfde niveau te krijgen als de subsidies voorheen. Gelet op de enorme belangstelling voor de startersleningen lijkt het me dat de effectiviteit van deze financiering minstens het niveau haalt van de vroegere subsidieregelingen.’ Doorbraken Uitspraken van minister Dekker hebben bij SVn-voorzitter Jan Terlouw de verwachting gewekt dat 2005 het jaar kan worden van ‘doorbraken zoals we die maar zelden beleven’. Bij de introductie van het nieuwe SVn Plusfonds voor stedelijke vernieuwing en verbetering van de leefkwaliteit in de wijken heeft minister Dekker gezegd te zullen onderzoeken of er binnen de wet ISV mogelijkheden zijn om stortingen in het fonds te doen. Als de wet dit toelaat, kunnen gemeenten een deel van hun ISV-middelen als revolving fund in beheer geven bij SVn. ‘Eigenlijk zouden ook andere vermogende partijen zich bij het initiatief moeten aansluiten’, pleitte minister Dekker. Jan Terlouw en Elly van Sluis weten wel wie

bedrag te verhogen. Veel aandeelhouders zijn daar op ingegaan. Nu negen jaar na de oprichting, vonden ook gemeenten die niets met Bouwfonds te maken hadden het een interessant financieringsmechanisme en hebben inmiddels eveneens geld in de pot gestopt.’ Bouwfonds gelooft heilig in de werking van het revolving fund. ‘Bij het beheer van het Restauratiefonds was het instrument van de laagrentende lening al een enorm succes gebleken’, verklaart Roelof Balk. ‘Het Restauratiefonds dateert van 1986 en stond model voor SVn. Je zou kunnen zeggen dat het Restauratiefonds Stimuleringsleningen verstrekt aan eigenaren van monumenten. Als tegemoetkoming in de doorgaans hoge onderhoudskosten konden monumentenbezitters een laagrentende restauratiehypotheek krijgen.‘Naast het Restauratiefonds en SVn bedient Bouwfonds Fondsenbeheer nog twee fondsen: het Nationaal Groenfonds voor het behoud van aantrekkelijke landschappen en de vergroting en versterking van natuurgebieden en het zogeheten BOEi (Nationale Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Exploitatie van Industrieel Erfgoed). Hoe kan ons industrieel verleden meerwaarde leveren bij projectontwikkeling, is de opgave die BOEi zich heeft gesteld. Bij SVn gaat het om de vraag wat de deelnemers willen bereiken. ‘Waarvoor zijn gemeenten bereid kapitaal in te zetten, en hoe gaan zij dat vermarkten? Met de specialistische kennis die Bouwfonds heeft, worden de keuzes in nauw overleg met de gemeenten in slimme, gedetailleerde programma’s uitgewerkt. Dat is ook wat Roelof Balk met zijn pleidooi voor het revolverend inzetten van middelen nastreeft: partijen die voor dure, onrendabele publieke opgaven staan, zoals bijvoorbeeld bodemsanering, waterberging, herinrichting recreatiebedrijven en dergelijke, ertoe aansporen na te denken over alternatieve financieringsinstrumenten. Best mogelijk dat een project dan toch haalbaar blijkt.

zij graag bij SVn zouden zien aanschuiven: de corporaties. ‘Is er één steekhoudend argument te verzinnen waarom woningcorporaties niet ook zo te werk zouden mogen gaan, en innovatief gaan financieren om algemeen aanvaarde volkshuisvestelijke doelen te dienen?’, schrijft Terlouw in het jaarverslag. ‘De corporaties willen de starterslening ook wel. Aedes steunt onze doelstelling’, zegt Van Sluis. ‘Maar het BBSH staat het niet toe. Volgens de regelgeving mogen corporaties geen bancaire functies vervullen.’ Daarmee staat VROM een landelijke oplossing van de startersproblematiek in de weg, oordelen bestuur en directie van SVn. ‘De financiële druk ligt nu bij één partij: de gemeenten. Door de lasten over meerdere partijen te verdelen, kun je de Startersregeling een landelijke dekking geven’, bepleit Van Sluis. ‘Ook de ontwikkelaars zouden daar een rol in kunnen spelen. Wanneer het ministerie daar bovendien een extra trigger op zou zetten dán gaan er echt grootse dingen gebeuren hier in Nederland.’

Samengevat Zelden bleek een financieringsinstrument zo welkom op de woningmarkt als de Startersregeling. Dankzij de Startersregeling van het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVn) kunnen huishoudens met een smalle beurs toch een eigen huis kopen. Door het geld in de vorm van laagrentende leningen te verstrekken aan gemeenten, komen de rente en aflossingen uiteindelijk weer terug in het fonds en kunnen vervolgens opnieuw worden gebruikt. De Startersregeling is bij 60 gemeenten in werking. Dit financieringsinstrument is samen met een aantal deelnemers ontwikkeld. Duidelijk is namelijk dat veel gemeenten graag startersleningen verstrekken, maar het ontbreekt ze vaak gewoon aan geld. SVn pleit dan ook voor deelname van ontwikkelaars en corporaties aan de Startersregeling.

✏ [email protected]

beleid

45

interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieu eur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie terieur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur int ur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie erieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur in interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieu eur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie terieur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur int ur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie erieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur in interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieu eur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie terieur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur int ur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie erieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur in interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieu eur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie terieur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur int ur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie erieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur in interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieu eur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie terieur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur int ur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie erieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur in interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieu eur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie terieur interier interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur int ur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interie erieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur interieur in

Mieneke van Gogh

interieur

HOOFDKANTOOR

M. van Gogh Modelmaking in Purmerend

‘In deze hoge ruimte met mooi licht en een serene rust heerst voor mij het perfecte werkklimaat om mijn werkstukken uit te voeren’

Bouwfonds MAB Ontwikkeling

HOOFDKANTOOR

MULTIFUNCTIONELE PROJECTEN

REGIOKANTOOR NOORD-OOST

REGIOKANTOOR MIDDEN-OOST

REGIOKANTOOR NOORD-WEST

REGIOKANTOOR ZUID-WEST

REGIOKANTOOR ZUID

Amersfoort

Den Haag

Zwolle

Amersfoort

Haarlem

Delft

Eindhoven

Bouwfonds MAB Ontwikkeling, een onderneming van Bouwfonds Property Development (BPD), is met ruim 500 medewerkers actief in Nederland. De vijf regiokantoren richten zich op de ontwikkeling van woongebieden. Vanuit de vestiging in Den Haag worden grootschalige, multifunctionele projecten en commercieel vastgoed ter hand genomen. Hiervoor wordt Studio Bouwfonds MAB in Den Haag ingeschakeld. Studio Bouwfonds MAB, de voormalige MAB Conceptgroup, combineert stedenbouwkundige en architectonische expertise met marktkennis wat leidt tot innovatieve initiatieven en creatieve concepten. Met de in 60 jaar in Nederland opgebouwde kennis en expertise op het gebied van wonen, werken en winkelen is BPD verder actief in België, Frankrijk, Duitsland, Spanje, Tsjechië, Slowakije en Denemarken. BPD verkocht in Europa in 2004 circa 10.000 woningen en nam ongeveer 260.000 vierkante meter commercieel vastgoed in aanbouw.

UITGAVE Bouwfonds MAB Ontwikkeling, najaar 2005 PRODUCTIE EN COÖRDINATIE Rutten Communicatie-advies bv, Amsterdam ONTWERP EN ART DIRECTION Frissewind visuele_communicatie, Amsterdam REDACTIERAAD Diana Baal, Jasper de Boom, Thea van Dijk, René van Gameren, Nina van Gelderen, Hella Hendriks, Ronald Lubbers, Claire Laarman, Anneke Maessen, Hans Ouwerkerk, Jan Rutten, Suzanne Witteman, Henk van Zandvoort, Friso de Zeeuw AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Dolf Dukker, Christine van Eerd, Jaap Huisman, Arjan Kaashoek, Saskia van der Kam, Boukje Klinker, Barber van Leeuwen, Anne Luijten, Hans Ouwerkerk, Marcel van Roosmalen, Wilco Voordouw, Suzanne Witteman BEELD Rogier Alleblas, Theo Baart, Peter van Breukelen, Reinier Gerritsen, Ineke Oostveen, Sabine Plamper, Martin van Welzen, Georges van Wensveen, Don Wijns en anderen LITHOGRAFIE Nefli, Haarlem DRUK PlantijnCasparie, Capelle aan den IJssel CONTACT Diana Baal, telefoon 033 253 98 89 Dit is een uitgave van Bouwfonds MAB Ontwikkeling. Dit magazine is met zorg samengesteld. U kunt er echter geen rechten aan ontlenen. Kopiëren of citeren van (delen van) de inhoud is toegestaan in overleg met Bouwfonds MAB Ontwikkeling. Bij deze NAW hoort een dossier over de woonwijk van de toekomst. Dit dossier is ook los verkrijgbaar. Mail voor een extra exemplaar naar [email protected]

46

interieur

HOOFDKANTOOR Bouwfonds MAB Ontwikkeling B.V. Displayweg 8 3821 BT Amersfoort Postbus 15 3870 DA Hoevelaken Telefoon 033 253 97 00 Fax 033 253 96 85 Email [email protected] MULTIFUNCTIONELE PROJECTEN Wijnhaven 60 Postbus 19412 2500 CK Den Haag Telefoon 070 306 84 00 Fax 070 354 36 18 Email [email protected] REGIO NOORD-OOST Grote Voort 45 Postbus 10054 8000 GB Zwolle Telefoon 038 425 44 40 Fax 038 425 44 41 Email [email protected] REGIO MIDDEN-OOST De Brand 30 Postbus 1 3800 AA Amersfoort Telefoon 033 453 41 11 Fax 033 453 41 90 Email [email protected] REGIO NOORD-WEST Schipholpoort 64 Postbus 4376 2003 EJ Haarlem Telefoon 023 530 66 03 Fax 023 536 63 94 Email [email protected] REGIO ZUID-WEST Poortweg 4b Postbus 75 2600 AB Delft Telefoon 015 268 08 08 Fax 015 262 33 63 Email [email protected] REGIO ZUID Vestdijk 61 Postbus 6540 5600 HM Eindhoven Telefoon 040 265 98 59 Fax 040 246 40 40 Email [email protected]