De utopische Brabantse groene gemeente Nergenshuizen1 Het is het Jaar des Here 1516 als het boek The best state of a commonwealth and the new island of Utopia’ verschijnt, en Thomas More de utopische traditie daarmee haar naam geeft. Thomas More’s Utopia is sindsdien op de meest uiteenlopende wijzen geïnterpreteerd. Eén interpretatie is dat Thomas More’s Utopia de contouren schetst van een ecologisch verantwoorden maatschappij, door de eerbiedige houding jegens de natuur die een eigen intrinsieke waarde bezit. (M. de Geus, Ecologische utopieën, Ecotopia’s en het milieudebat, 1996) Met ‘Utopia’ maakt Thomas More een woordspeling. ‘Utopia’ kan zowel ‘eu-topia’ (goede plek) betekenen als ‘ou-topia’ (nergens).
Houtsnede van Ambrosius Holbein uit de editie van 1518
Utopisch denken wordt vaak gelijkgesteld aan onrealistisch denken, als absurd. Het navolgende schetst de contouren van de utopische groene gemeente Nergenshuizen, een ‘groene plek’ die weliswaar ‘nergens’ is maar toch ligt in de Provincie Noord-Brabant. Want Nergenshuizen is een zogenoemde ‘gerealiseerde utopie’, omdat de bouwstenen van Nergenshuizen gevormd worden door innovatieve groene initiatieven in de gemeenten van de provincie Noord-Brabant. Alles wat in Nergenshuizen gebeurd, gebeurd daadwerkelijk ergens in Brabant. Het is geen Absurdistan.
De gemeente Nergenshuizen staat in het teken van ‘de energieke samenleving’. De overtuiging dat er veel energie in de samenleving bestaat, bij betrokken burgers en ondernemers. De reden waarom de Provincie , en de Commissaris der Koningin, ‘van buiten naar binnen’ wil denken, in plaats van andersom.
Joop van Hezik, European Center for Nature Conservation (ECNC) Piet Rombouts, Brabantse Milieufederatie (BMF) Wim Ruis, Instituut Voor Natuur- en Milieueducatie (IVN) Opdrachtgevers: Karin van Herwaarden, Provincie Noord-Brabant Harry Vissers, Provincie Noord-Brabant 1
Essay ten behoeve van de MOLO bijeenkomst op 24 april 2013 in het Provinciehuis van de Provincie Noord Brabant
10 Bouwstenen Groen Dichterbij Meer groen in de buurt brengt mensen bij elkaar en geeft de natuur extra ruimte. Daarom is de gemeente Nergenshuizen gestart met het project Groen Dichterbij. Groen Dichterbij ondersteunt en versterkt de groeiende beweging van mensen die samen aan de slag gaan met de aanleg van groenvoorzieningen in hun directe leefomgeving. Zo worden straten en buurten in Nergenshuizen groener en gezelliger en de bewoners gezonder en gelukkiger. De campagne Groen Dichterbij stimuleert mensen om als buurt, straat of wijk gezamenlijk aan de slag te gaan met het ‘vergroenen’ van de omgeving. Met deze campagne bieden wij deze buurtprojecten een podium om kennis en diensten uit te wisselen, inspiratie op te doen en anderen te inspireren. Op deze manier willen we de sociale cohesie in buurten verbeteren en de natuur in de bebouwde omgeving een sterke impuls geven.Zie ook www.groendichterbij.nl In de gemeente Nergenshuizen is De Doorntuin gerealiseerd, waarin op een braakliggend stuk grond een tijdelijke tuin is ingericht met groenten, wilde bloemen en fruitbomen2:
2
De Doorntuin in Eindhoven is een tijdelijke tuin op het braakliggend stuk grond van de oude tennisbanen in Doornakkers. Er is een deel groentetuin met bloemen in bakken, een deel is ingezaaid met wilde bloemen, een deel is beplant met planten die vlinders en bestuivende insecten aantrekken. Binnenkort wordt het project Biodiversiteitsmeter aan de tuin gekoppeld. Een flink aantal fruitbomen is geplant. In de tuin is een deel ingepland voor sport en spel voor jongeren. Dit deel wordt binnenkort, in samenspraak met de Gemeente Eindhoven (i.v.m. veiligheidsaspecten) gerealiseerd. Een ander deel is bestemd voor natuurlijk spelen voor kinderen. Inmiddels hebben zij steun van vele partijen ontvangen. Die steun bestaat deels uit mens- en machinekracht, een waterpomp, koffie-thee-lekkers tijdens werkdagen en natuurlijk ook financiële ondersteuning van partijen zoals woningcorporaties, anwb-fonds, lokale tuincentrum. .Het allermooiste is eigenlijk om te zien hoe een flinke groep mensen op een organische manier samen kan werken zonder dat iemand echt "de baas" is. Ieder brengt zijn eigen kwaliteiten in en dan kun je samen unieke prestaties leveren. Door middel van de Doorntuin willen zij mensen dichter bij elkaar brengen, de natuur dichter bij de mensen brengen en de kinderen de gelegenheid te geven om in de natuur te spelen. Voor meer informatie zie www.groendichterbij.nl
In een andere wijk van de gemeente Nergenshuizen is door burgers op een braakliggend stuk grond een buurtmoestuin ‘De Graafsehof’ ingericht, met ook een kindertuinclub. Deze burgers noemen zichzelf ‘de transfarmers’.3
3
De Graafsehof is een buurtmoestuin van de buurtbewoners van de Graafsewijk in Den Bosch. In de Graafsehof worden onder ander groente, fruit en bloemen op een voormalig braakliggend terrein in de Graafsewijk verbouwt. Ook de kinderen hebben in de Graafsehof een plek gekregen elke woensdagmiddag is van 14-16 uur de kindertuinclub open voor de kinderen uit de wijk. Bij de Graafsehof zijn in totaal ongeveer 40 buurtbewoners betrokken. Sinds 2011 valt dit project onder Stichting Transfarmers. Deze Stichting is opgezet met als doel meer eetbaar groen in stedelijk gebied aan te leggen samen met bewoners van die plek. De personen die de Graafsehof hebben opgezet zijn ook buurtbewoners en werken nu voor deze Stichting. Het nieuwe plan van de transfarmers is om op het aangrenzende braakliggende terrein een buurtakker te realiseren waarbij buurtbewoners in samenwerking met een in de buurt gelegen hospice voor verslaafdenzorg aan de slag gaan met telen en oogsten van bijvoorbeeld aardappels. Voor meer informatie zie www.groendichterbij.nl
Groen Raamwerk In de gemeente Nergenshuizen zijn tal van landschappelijke verbindingen gerealiseerd. Landschappelijke verbindingen zijn letterlijk de verbindingen die in het landschap kunnen worden gemaakt tussen gebieden. Ze zorgen voor ontsnippering van het landschap en geven stevigheid aan de biodiversiteit. Door in te zetten op leefgebieden worden niet alleen de soort waar op wordt ingezet, maar ook alle andere soorten die in overeenkomstige gebieden thuishoren verder geholpen. De gemeente Nergenshuizen zet hiermee stevig in op de verbreding en versterking van de biodiversiteit. De verbindingen bestaan deels uit officiële natuur, maar voor een belangrijk deel uit op andere manieren beschermde natuurlijke delen van het landschap. Het kan hierbij gaan om de bescherming en verbinding van landschapselementen, maar ook om cultuurhistorische elementen met natuurwaarde. De verbindingen vinden zowel over land als over het water plaats, waarbij met name ook de verbinding tussen Stad en Land gelegd is.4 4
Een mooi voorbeeld van een burgerinitiatief is het gezamenlijke Patrijs project van de ANV Hei, Heg en Hoogeind en IVN Heeze-Leende (en nog 7 andere betrokken organisaties). Gedurende drie jaar zijn met steun van de gemeente Heeze-Leende en de provincie Noord-Brabant jaarlijks 3,0 hectare aan akkerranden ingezaaid. Buiten de aangewezen natuurgebieden en op vrijwillige basis. Agrariërs in buitengebied stelden hun grond beschikbaar en de IVN-ers gaven voorlichting, organiseerden excursies en fietstochten en deden inventarisaties. En met resultaat; er zijn in het derde jaar meer als honderden patrijzen gezien in de randen. Het project is uitgevoerd als uitvoering van Countdown 2000 en in aanloop naar het “Jaar van de patrijs” in 2013. www.hei-heg-hoogeind.dse.nl en http://ivn.nl/afdeling/heeze-leende. Contactpersoon Peter Kerkhofs
Groen Eten In de gemeente Nergenshuizen is veel aandacht voor duurzaam en regionaal geproduceerd voedsel. ‘Goei Ete’ wordt dat genoemd (www.goeieete.nl) Hierbij is een groep enthousiastelingen aan de slag gegaan om allereerst andere burgers te bewegen ‘klant’ te worden door de oprichting van een consumentenkring. Vervolgens hebben zij een aantal boeren (+/- 15) in een staal van 40 km rondom de gemeente Nergenshuizen volgens zelf opgestelde duurzaamheidscriteria geselecteerd. Via een web applicatie kunnen deelnemers rechtstreeks bestellen bij de boer. Bij een van de deelnemende boeren is het logistieke centrum ingericht.5
Dit initiatief speelt zich af in de gemeente Tilburg. Goei Eete is in 2009 gestart als een burgerinitiatief met als doelstelling de traditionele voedselketen op een andere manier te benaderen: vanuit de vraag. Door consumenten te verenigen kon een vuist worden gemaakt zodat de boer een betere prijs krijgt, hij zijn voedsel levert aan een trouwe groep mensen en het contact met de markt wordt hersteld. Het voelt voor de consument wel zo veilig dat hij weet wie zijn eten heeft gemaakt en op welke wijze. En dat alles lokaal is. Want waarom zoveel gesleep met voedsel als dat niet hoeft. 5
Zo steunen wij nu vooral op vele vrijwilligers die ons op het gebied van ICT, financiën, juridische zaken, marketing, logistiek en distributie helpen. Stichting Goei Eete handelt vanuit de idee dat op een positieve wijze veranderingen teweeg gebracht kunnen worden. Zij denken in kansen, geloven in de kunde van het individu en de kracht van de groep. Door de relatie tussen boeren en consumenten te herstellen proberen zij de boer een extra mogelijkheid te geven om in zijn levensbehoefte te voorzien
(uit; www.goeieete.nl).
Groen Doet Goed In de gemeente Nergenshuizen wordt een verband gelegd tussen de afnemende gezondheid en de toenemende verwijdering van mensen tot natuur. Enerzijds bevatten stedelijke omgevingen veel meer prikkels die stress opleveren en uitnodigen tot ongezond gedrag dan natuurlijke omgevingen. Anderzijds staan natuurlijke omgevingen al sinds oudsher bekend vanwege hun heilzame eigenschappen. Uit een recente enquête van Intomart voor De Friesland Zorgverzekeraar blijkt dat maar liefst 96% van de Nederlanders zich gezonder en rustiger voelt na een bezoek aan de natuur. Hoe minder vaak mensen in de natuur zijn, des te minder ze de gezonde eigenschappen ervan kunnen benutten. Natuurlijke plekken in de gemeente Nergenshuizen zijn aantrekkelijk om te wandelen, fietsen, spelen, sporten en tuinieren. De laatste jaren blijkt uit steeds meer onderzoek dat er een positief verband bestaat tussen natuur en de lichamelijke activiteit. Ouderen blijven langer actief met een tuin en voldoende groen op loopafstand van hun woning. Kinderen vertonen meer gevarieerd speelgedrag in natuurlijke omgevingen en worden uitgedaagd hun grenzen te verleggen en hun motorische vaardigheden te ontwikkelen. Sporters ervaren hun training in een natuurlijke omgeving als minder vermoeiend en meer plezierig dan in een sportschool. Uit onderzoek blijkt dat in de Nergenshuiszense postcodegebieden met een minimale hoeveelheid van tenminste 5 hectare aan groene gebieden zoals parken, bossen en natuurgebieden, het percentage kinderen met overgewicht ongeveer 18% lager ligt dan in niet-groene postcodegebieden. Natuur is geen luxeproduct, maar noodzaak. Uit steeds meer onderzoeken blijkt dat natuur een positieve invloed heeft op de gezondheid van mensen. Biowalking combineert deze twee factoren door wandelingen in de natuur aan te bieden voor mensen met gezondheidsproblemen. Hierbij kun je denken aan bijvoorbeeld mensen die lijden aan slapeloosheid, mensen met hernia of andere rugklachten, maar ook kanker- of psychiatrische patiënten. En zo zijn er nog meer patiëntengroepen die baat hebben bij Biowalking. Een Biowalk is een wandeling van maximaal vijf kilometer (een hal uurf tot een uur wandelen) die wordt aangeboden door een natuurorganisatie in samenwerking met een gezondheidsinstelling. Tijdens de Biowalk, al dan niet onder begeleiding van een gids én een persoon uit de gezondheidswereld (zoals diëtist of diabetesverpleegkundige), staat de beleving centraal. Dit wordt gerealiseerd door een gevarieerde inhoud en activiteiten die betrekking hebben op natuur, landschap, cultuurhistorie en archeologie. De combinatie met gezonde voeding is een pre. Op deze manier: raken mensen enthousiast om meer te bewegen in de natuur; ervaren mensen met gezondheidsproblemen wat een natuurlijke omgeving voor de gezondheid kan betekenen; en komen mensen in contact met lotgenoten en met de natuur.6
6
Wil je als gemeente, verzekeringsmaatschappij, instelling of vereniging ook Biowalking organiseren of wil je meer informatie? Neem dan contact op met IVN Brabant
[email protected], tel 0411 – 614 111
Groen Spelenderwijs In de gemeente Nergenshuizen zijn alle scholen ‘frisse scholen’. Dat wil zeggen, er is bijzondere aandacht voor het binnenklimaat (CO2 gehalte) dat voor een belangrijk deel medepalend is voor de leerprestaties van de kinderen. Maar daaraan gekoppeld is er ook bijzondere aandacht voor de buitenruimte, die in het teken staat van biodiversiteit en natuurlijk spelen. Er is een natuurlijke speelen leerplek ingericht, en de daken zijn ‘groene daken’ waarop een natuurleertuin en -terras zijn ingericht. Ook zijn er voorzieningen ingericht voor gierzwaluwen en vleermuizen, en is er een waterketting. De scholen fungeren als groene ontmoetingsplekken van de oudere en versteende wijken, en versterken daarmee de sociale samenhang.7 In de gemeente Nergenshuizen staat in elke wijk één klimboom en is er een stukje groen gereserveerd als scharrel- en speelgroen.
In de gemeente zijn er enkele mooie natuurspeelplaatsen gerealiseerd samen met buurtbewoners en brede scholen.
Twee jonge buurtverenigingen hebben twee jaar geleden de krachten gebundeld om het prachtig liggende terrein wat tot voor kort dienst deed als zand en puin opslagplaats van de gemeente om te toveren in een 7
Deze ‘frisse school’ is gerealiseerd in de gemeente Oisterwijk. Voor meer informatie: gemeente Oisterwijk (Miranda Groot).
avontuurlijk Natuurspeelterrein. Er werd een uitgebreide enquête gehouden in de wijken. Wat willen de buurtbewoners en buurtkinderen graag gerealiseerd zien op het natuurspeelterrein? De uitkomst van deze enquête was leidraad bij het maken van een ontwerp. De eerste subsidie van een paar honderd euro kwam geheel spontaan van de doelgroep zelf: de jeugdgemeenteraad kende deze aan het speelterrein toe. Met een slordige vijfenzeventig vrijwilligers is het terrein tijdens NL Doet onder handen genomen. De eerste schop werd door jeugdgemeenteraadslid en buurtbewoner Jordi Schippers met de graafmachine in de grond gezet. Een grondwerker uit de wijk heeft er een mooi glooiend landschap van gemaakt. Er zijn kruiptunnels en een klein speelstrandje met een waterpomp aangelegd. Met buurtschool De Regenboog werd op boomplantdag 2012 een vlindertuin aangelegd. Op dit deel van het terrein zijn ook nog plannen voor een blote voetenpad. Een buurtbewoonster tekende een mascotte voor ons terrein: Tuur. Een avontuurlijk kind dat heel graag in de natuur speelt. Afgelopen zomer werd er voor het eerst gespeeld op het Natuurspeelterrein.8
8
Dit Natuurspeelterrein is gerealiseerd in de gemeente Schaijk. Zie voor meer informatie www.groendichterbij.nl
Groen Leren Gezondheid, milieuvervuiling, klimaatverandering, energiebesparing, natuurbehoud, dierenwelzijn; het zijn onderwerpen die hoog op de bestuurlijke agenda van Nergenshuizen staan. De burgers, jong en oud, worden in de gemeente actief betrokken? Natuur- en milieueducatie (NME) geeft mensen inzicht en kennis op deze terreinen en leidt tot bewustwording en onderbouwde keuzes. Technologische, juridische en financiële instrumenten zijn belangrijk bij het realiseren van duurzaamheidsonderwerpen. Maar de keuzes die mensen maken zijn doorslaggevend. Als het gaat om bewustwording, keuzes en gedrag, is educatie het meest aangewezen instrument. NME is dan ook een krachtig beleidsinstrument in de gemeente Nergenshuizen om duurzame beleidsdoelen te halen en het actieve burgerschap te bevorderen. In de gemeente Nergenshuizen is NME een participatie instrument. NME wordt vormgegeven samen met de verschillende doelgroepen. Een paar mooie voorbeelden: De groene kinderopvang: In de gemeente werken natuurambassadeurs binnen de kinderopvang zelf aan een uitdagende buitenruimte en actieve natuurbeleving. Natuur is een wezenlijk onderdeel van de eigen pedagogische visie. Zie hiervoor www.gameeopavontuur.nl
Samenwerking rond educatief en eetbaar groen: De lerarenopleiding en de groene kennisinstellingen leveren aan middelbare scholen studenten om met hun handen en expertise een actieve leeromgeving te realiseren voor leerlingen rondom de thema’s biodiversiteit en duurzame voeding. Zie www.educatiefeneetbaargroen.nl
Groen Loont De recreatie- en horecaondernemers in de gemeente Nergenshuizen zijn allemaal ambassadeurs van het landschap rondom de gemeente. In samenwerking met de natuurvrijwilligers worden leuke en spannende arrangementen aangeboden voor de recreërende bezoeker. 9
Daarnaast wordt in de gemeente Nergenshuizen natuur ingezet voor het terugdringen van de stijgende zorgkosten. Dit gebeurt door het inrichten van tuinen waar mensen kunnen vertoeven, werken en andere activiteiten kunnen verrichten die goed zijn voor hun welbevinden. Zo is er een tuin voor mensen met een burn out, waarin een behandelteam, met daarin een psycholoog maar ook een hovernier, mensen terug brengt naar het arbeidsproces. Met het oog hierop is er ook al interesse vanuit de gezondheidsgebieden cardiologie en oncologie. Ook is er tuin voor mensen met dementie, die bijdraagt aan het welbevinden van mensen met dementie maar ook maakt dat er minder zorg nodig is.10 De dementietuin fungeert ook als ontmoetingsplek, en maakt onderdeel uit van het project ‘dementievriendelijke gemeente’ waarin de gemeenschap (horeca, winkeliers, dienstverlening, instellingen en burgers) haar verantwoordelijkheid neemt om ervoor te zorgen dat mensen met dementie volwaardig deel kunnen blijven nemen aan de samenleving.
Met het programma ‘Ambassadeurs van het Landschap’ draagt IVN bij aan de versterking van het landschap en de economische ontwikkeling van het gebied. Aan dit succesvolle programma hebben inmiddels 410 bedrijven deelgenomen met 607 deelnemers. 9
De Nature Assisted Health Foundation, gevestigd in Berkel Enschot, vertaalt wetenschappelijke inzichten over de relatie tussen groen en gezondheid in praktische toepassingen. Zo wordt een ‘burn outtuin’ aangelegd in Landpark Assisie in Biezenmortel, is een dementietuin aangelegd in de gemeente Oisterwijk en wordt een dementietuin aangelegd in de gemeente Drunen. (voor meer informatie: Van Helvoirt Groenprojecten, Berkel Enschot/gemeente Tilburg). 10
Groene Energie In de gemeente Nergenshuizen hebben burgers zelf het initiatief genomen om een ‘energiecoöperatie’ op te richten. De energie van de toekomst komt steeds vaker uit zon, wind en biomassa en wordt daarnaast ook nog eens steeds vaker lokaal/regionaal opgewekt. Hier liggen aan de ene kant rationele motieven aan ten grondslag, omdat duurzame energie steeds goedkoper zelf geproduceerd kan worden en daarmee een goedkoper alternatief is voor elektriciteit via de ‘reguliere’ markt. Aan de andere kant spelen ook andere motieven een rol zoals de wens om meer onafhankelijk te zijn van de grote energiebedrijven, de trend om weer meer lokaal te focussen als tegenhanger van de steeds verdere opschaling en internationalisering van diensten, maar ook ‘iets met elkaar willen doen’ en niet wachten op beleid is een veel gehoord argument. In Noord-Brabant is op dit moment sprake van een groeiend aantal activiteiten op het gebied van lokale duurzame energie. Gemeenten kunnen initiatieven waarin partijen de handen ineen slaan om decentrale energietoepassingen, met waar mogelijk burgerparticipatie, stimuleren.11 In de provincie Noord-Brabant zijn inmiddels zo’n 60 energiecoöperaties opgericht. Een voorbeeld hiervan vormt HEET (Haarens Energie & Ecologisch Traject). HEET is eerst ontstaan uit burgers die hun energiestanden via de mail uitwisselden onder het motto: “meten is weten”. Deelnemers konden dan makkelijk zien of men weinig of juist veel gebruikte. Er werden ook tips uitgewisseld om te besparen.De ambities namen toe en onder de lokale stichting Landschap Natuur en Milieu Haaren is 3 jaar geleden de werkgroep HEET opgericht. 11
De werkgroep HEET richtte zich eerst op bewustwording door middel van bijeenkomsten, films en workshops met als einddoel een duurzame markt in het centrum van Haaren met zoveel mogelijk duurzame lokale initiatieven en bedrijven. De groep ging door en organiseerde de eerste collectieve inkoop van zonnepanelen. Met 75 deelnemers, 1300 panelen en een €0,5 miljoen omzet meteen een flinke stap voorwaarts in het transitieproces. De tweede actie is net afgelopen: met zo’n 90 deelnemers deze keer en 1200 panelen (maar wel met een groter vermogen). Collectieve inkoop van zonneboilers is in voorbereiding voor uitrol deze zomer. In het najaar gaat versie nummer 3 van start voor de zonnepanelen weer.
In de zomer van 2012 ‘baarde’ HEET een DEH: Duurzame Energiecoöperatie Haaren. Middels DEH kan men ook bedrijfsmatig ondernemen. Naast collectieve inkoop heeft DEH ook de doelstelling om duurzame energie aan de leden en inwoners van Haaren te gaan leveren en zelf ook zoveel mogelijk duurzame energie te gaan opwekken voor lokaal gebruik. Inmiddels heeft de DEH 75 leden, waaronder de burgemeester en wethouder. HEET en DEH blijven allerlei activiteiten organiseren zoals milieucafé, besparingsavonden, LED verlichtingsavonden etc. www.lnmh.nl of www.deh-energie.nl
Groen Verbinden De gemeente Nergenshuizen is ervan doordrongen dat de inrichting van ons platteland of bijvoorbeeld de organisatie van duurzaam bodembeheer in de land- en tuinbouw om de medewerking van vele partijen vraagt. Want thema’s als een mooi landschap, fijne recreatieve voorzieningen, schoon en genoeg water en een goed woon- en werkklimaat zijn nauw met elkaar verbonden. De gemeente Nergenshuizen streeft ernaar dat gewenste maatregelen voor het een niet ten koste gaan van het andere. Of beter nog dat het een het andere doel versterkt. Zodat het stimuleren van de biodiversiteit samen kan gaan met het verbeteren van waterkwaliteit én bodemkwaliteit. In de gemeente Nergenshuizen kijkt het Platform Biodiversiteit en Groene Economie samen met BMF hoe het thema ‘bodem en biodiversiteit’ onder de aandacht van de burger kan worden gebracht. Verder kijken ZLTO, BMF, Waterschappen en enkele ANV’s hoe het technische beheer van bodem en water kan worden verbonden met de belangen van biodiversiteit, klimaat en veiligheid.12
Er zijn in Noord-Brabant vele voorbeelden van integraal en/of gebiedsgericht werken. In feite was de “reconstructie van het platteland” ook een initiatief hiertoe. Een lokaal/ regionaal initiatief wat echter al jarenlang op deze basis werkt en goede resultaten bereikt is het Overlegplatform Duinboeren. Boeren en burgers werken in samenwerking met gemeenten, provincie, waterschap, natuurorganisaties en bedrijven aan projecten die meerdere doelen dienen. Zo dragen bodemprojecten bij aan de (functionele) biodiversiteit en recreatieve projecten aan de versterking van het landschap, 12
Samen met de bewoners van het platteland, overheden en semi-overheden werken zij aan het hedendaagse Brabantse Platteland.Zij zijn sterk voorstander van het gebiedsgericht aanpakken van uitdagingen in het buitengebied en het samen met bewoners zoeken naar oplossingen voor vragen en zorgen. Door hun jarenlange ervaring kunnen zij de vragen uit het veld en eisen op maatschappelijk en economisch gebied vertalen naar projecten in het buitengebied. De prioritaire aandachtsvelden waarop zij de uitdagingen op het platteland aangaan zijn: Innovatie, verbreding, leefbaarheid en landschapsbeheer. Zie www.duinboeren.nl
Groen Loslaten
De gemeente Nergenshuizen noemt zichzelf geen overheid maar een tussenheid. In de gemeente werken energieke ambtenaren die zorg dragen voor de condities waaronder particuliere initiatieven tot bloei kunnen komen. De samenleving in Nergenshuizen verandert in rap tempo: mensen nemen steeds meer het heft in eigen handen. Of het nu gaat om eigen energieopwekking, om verbouwen van voedsel of het organiseren van zorg. Sociale media en smartphones maken overal en altijd met iedereen contact mogelijk. Via internet vind je snel wie je zoekt, of bouw je zomaar een netwerk van gelijkgezinden. De vernieuwing komt van alle kanten. Actoren in de samenleving experimenteren en leren in onverwachte coalities, waardoor nieuwe creativiteit en innovatie ontstaat. Veel vraagstukken van nu zijn zo hardnekkig, dat eenvoudige oplossingen niet werken. Het klimaatprobleem, grondstofwinning, verlies van biodiversiteit en de financiële crisis. Nieuwe regels of subsidies inzetten is niet voldoende. Complexe problemen gaan over de grenzen van sectoren heen. En over de grenzen van het gemeente- of landsbestuur. Steeds meer beleid wordt op Europese of mondiale schaal bepaald. Ook producenten zijn steeds meer bewust van de internationale ketens waar ze onderdeel van zijn. Hiërarchische sturing werkt niet meer. We weten alleen dat als we doorgaan met wat we altijd al deden, we krijgen wat we altijd al kregen. Terwijl deze ontwikkelingen ook van de overheid andere kwaliteiten vereist en dat geeft onzekerheid bij ambtenaren. Het gaat niet langer om initiatieven subsidiëren, maar ze helpen op gang te brengen. Niet om voorschrijven, maar om al lerend en experimenterend samen ontwikkelen. En zorgen voor de juiste condities. Condities waaronder particuliere initiatieven tot bloei kunnen komen. Deze ontwikkeling vraagt om een nieuwe manier van sturen op beleid. De gemeente Nergenshuizen gaat uit van samenwerking en het smeden van creatieve coalities tussen bedrijfsleven, burgers, NGOs, kennisinstellingen en overheid. In Nergenshuizen surft de energieke overheid mee op de golven van maatschappelijke beweging en initiatieven van koplopers voor het realiseren van haar beleidsambities. Ze versterkt effectief en gericht (markt)initiatieven en sluit allianties op basis van gelijkwaardigheid. Daarbij maakt ze gebruik van sociaal instrumentarium. Dit instrumentarium verbindt partijen in de maatschappij, helpt hen samen te leren en kennis te verspreiden. Sociaal instrumentarium helpt partijen die verantwoordelijkheid willen nemen om effectief te innoveren. Het laat kracht en beweging ontstaan en versterkt legitimiteit van overheidshandelen. Sociaal instrumentarium is in de huidige samenleving niet alleen effectief, de kosten zijn lager dan die worden gemaakt met het klassieke juridische en financiële overheidsinstrumentarium. Voor de inzet van sociaal instrumentarium heb je energieke ambtenaren nodig die van hun functie een ‘tussenfunctie’ maken. ‘Tussen’ slaat op het leven tussen twee werelden: tussen de overheidsorganisatie en de samenleving. Tussen de logica van de bureaucratie die is gericht op transparantie, eenduidigheid en overzichtelijkheid en de logica van de samenleving die zich kenmerkt door variatie, flexibiliteit en horizontale verbindingen. De ambtenaren in Nergenshuizen verbinden deze beide werelden.
Zonder bijen geen mensen De groene gemeente Nergenshuizen heeft de bij als adoptiesoort gekozen, vanwege de ecosysteemdienst die bijen leveren: het bestuiven van planten. Bijen spelen door bestuiving van planten een rol bij 30% van ons menselijk voedsel. En het gaat slecht met de bijen. Niet voor niets was 2012 uitgeroepen tot ‘het jaar van de bij’. Want ‘zonder bijen geen mensen’.
“Als de bijen van de aardbodem verdwijnen, heeft de mens nog slechts vier jaar te leven; geen bijen meer, geen bestuiving meer, geen planten meer, geen dieren meer, geen mensen meer.” Albert Einstein (1879-1955). De gemeente Nergenshuizen neemt deel aan ‘food for beas’ project. Ook zijn ‘bijenrotondes’ aangelegd13 en staan bijenkorven op het dak van het gemeentehuis14. Dit is gedaan samen met burgers van de gemeente Nergenshuizen gedaan, want:
Je vangt meer burgers met honing dan met azijn.
13Begin
2012 is in de gemeente Rucphen een zogenaamde bijenrotonde gerealiseerd. De bestuurscommissie Duurzaamheid van de regio West-Brabant heeft het plan opgevat om in elke West-Brabantse gemeente een bijenrotonde te realiseren. Door de realisatie van een bijenrotonde wil de gemeente Rucphen vooral zichtbaar maken hoe een bijdrage kan worden geleverd aan verbetering van de biodiversiteit. Het middenstuk van de rotonde is ingeplant met bijvriendelijke vaste planten. Het gekozen sortiment geeft van het voorjaar tot in het najaar bloemen. De omliggende berm is ingezaaid met een kleurrijk, maar zeker ook bijvriendelijk inheems bloemenmengsel bestaande uit klaproos, margriet en korenbloem. In de berm langs het fietspad naast de rotonde is een informatiepaneel geplaatst. Het geheel is hiermee erg kleurrijk en recreatief aantrekkelijk geworden. Door de rotonde structureel uit te dragen als bijenrotonde, wordt tevens een signaal afgegeven over de achteruitgang van de biodiversiteit. Contactpersoon: De gemeente Oss heeft samen met de Nederlandse Bijenvereniging (NBV), afdeling Oss, twee bijenkasten geplaatst op het groene dak van het gemeentehuis van de gemeente Oss. Contactpersoon: .. 14
Platform Biodiversiteit en Groene Economie De gemeente Nergenshuizen is actief lid van het Platform Biodiversiteit en Groene Economie van de Provincie Noord-Brabant. Dit platform is ontstaan als gemeentelijke ‘taskforce biodiversiteit’ van het Milieu Overleg Lagere Overheden (MOLO), en heeft zich door de jaren heen verbreed. Het Platform Biodiversiteit en Groene Economie15 heeft als leden: Avans Hogeschool Brabants Landschap Brabantse Milieufederatie De Efteling European Center for Nature Conservation Gemeente Tilburg Gemeente ‘s-Hertogenbosch IVN Brabant Kamer van Koophandel Brabant Landbouw Innovatie Bureau Natuurmonumenten Provinciale Raad Gezondheid Provincie Noord-Brabant, directie ecologie Recron Telos Waterschap De Dommel Zuidelijke Land en Tuinbouw Organisatie De gemeente Nergenshuizen is actief lid van het Platform Biodiversiteit en Groene Economie omdat een energieke samenleving drijft op de kracht van netwerken. Netwerken die de relatie leggen tussen de ecologische, sociale en economische dimensies van een duurzame ontwikkeling, en slimme verbindingen daartussen aangaan. Het platform ondersteunt met kennis- en ervaringsuitwisseling alle bouwstenen van de gemeente Nergenshuizen.
15
Voor informatie: Peter von Meijenfeldt, ECNC, tel.: 013 5944944
