De provincie Groningen in 2025

De provincie Groningen in 2025

Vergezichten van de PvdA-fractie in de Provinciale Staten van Groningen Juni 2006

De Provincie Groningen in 2025


-1-

-2-

V

Voorwoord

De Statenfractie van de Partij van de Arbeid presenteert met de voorliggende vergezichten haar visie op de toekomst van de provincie Groningen. Deze visie is een van onze bakens in de provinciale politiek van alledag. Hij laat zien waar wij op de lange termijn heen willen. Alleen daarom al is het een optimistisch verhaal. Een vooruitblik over een periode van twintig jaar is ambitieus maar onontbeerlijk. Heel wat besluiten die wij nemen, hebben nu eenmaal ingrijpende gevolgen voor de lange termijn - besluiten, bijvoorbeeld, over wonen, welzijn, zorg, onderwijs, arbeidsmarkt, ruimtelijke ordening, natuur, bestuur en infrastructuur. Daarom kunnen we niet zonder ideeën over een betere samenleving. We moeten weten waar we heen willen. Dit is een optimistisch verhaal, maar het is niet overdreven rooskleurig. Wij zien een aantal autonome maatschappelijke ontwikkelingen. De samenleving vergrijst. Energie en grondstoffen worden schaarser en duurder. De landsgrenzen vervagen. De internationale elektronische uitwisseling van tekst, beeld en geluid neemt een steeds hogere vlucht. De internationale concurrentie op de markten voor goederen en diensten groeit. De klimaatverandering zet zich voort en dat leidt in ons land tot steeds grotere opgaven bij de beheersing van het water. Wij laten ons niet leiden door deze autonome ontwikkelingen, maar door onze idealen. Wij streven naar een samenleving waarin iedereen de ruimte krijgt om zich te ontplooien en waarin de overheid verantwoordelijkheid neemt voor het algemeen belang en helpt wie zichzelf niet kan redden. Want individualisering heeft een grens. Solidariteit en collectiviteit blijven de basis van onze samenleving. Dit zijn de idealen van de Partij van de Arbeid: vrijheid en solidariteit, democratie en recht, vrede en veiligheid, welvaart en duurzaamheid. De samenleving is dynamisch en verandert voortdurend. Dynamiek en verandering leiden onvermijdelijk tot frictie. Wij accepteren die frictie - we willen niet anders! Maar wij vinden ook dat wie erdoor in de verdrukking raakt, recht heeft op de solidariteit van de anderen. En het is de overheid die dat recht en die solidariteit moet organiseren en garanderen. De sterkste schouders dragen de zwaarste lasten! Wat is dan, in essentie, onze visie op de provincie Groningen in 2025? In algemene termen ligt het antwoord misschien voor de hand. Wij willen dat Groningers actief in de -3-

samenleving participeren - door onderwijs te volgen, door betaald te werken, door vrijwilligerswerk te doen, door sport of door te genieten van natuur en landschap iedereen actief en niemand aan de kant! Wij willen dat Groningers voldoende inkomen hebben om normaal rond te komen en dat zij een gezond leven leiden. Wij willen dat Groningers in veiligheid leven en kunnen rekenen op een goede en betaalbare gezondheidszorg en een overheid die hen helpt als zij zichzelf tijdelijk of blijvend niet kunnen redden. Wij willen een aantrekkelijke provincie waarin de ruimte om te wonen, te werken en te recreëren doelmatig is geordend en waar de natuur en het culturele erfgoed worden beschermd. Wij willen dat productie en consumptie in balans zijn met de natuurlijke omgeving. En wij willen een effectief en democratisch bestuur. Wij willen kortom - dat de Groningers plezierig leven en samenleven. Groningen levert in 2025 belangrijke bijdragen aan de welvaart en het welzijn van heel Nederland. De levering van energie - steeds meer aangevoerd via de Eemshaven -, de innovatieve bijdragen van de Groninger kennisinstellingen, de Groninger rust, ruimte en natuur zijn onmisbaar. Groningen is een belangrijke schakel in de weg-, water- en railverbindingen tussen de Randstad en Noord-Oost Europa. De belangrijkste kwaliteiten van Groningen zijn: a. de rust, de ruimte en de natuur en, daarmee verbonden, toerisme, recreatie, cultuur, zorg en innovatief landschapsbeheer; b. de kenniseconomie van de stad Groningen met zijn kennisinstellingen Rijksuniversiteit, Hanzehogeschool en UMCG - en de daarmee samenhangende economische bedrijvigheid; c. de stad Groningen als de culturele hoofdstad van het Noorden; d. de Eemshaven, die is uitgegroeid tot het centrum van de energievoorziening van Nederland en Noord-West Europa; e. de groeiende werkgelegenheid in de Oost-Groninger industrie, het aan de kennisinstellingen gekoppelde innovatieve MKB en de zorg. Op basis van deze kwaliteiten zijn in Stad en Ommelanden succesvolle economische clusters gerealiseerd rond de thema's energie, ict, life-sciences en biomedische technologie en wonen, werken en recreëren. De clusters betreffen de ontwikkeling, exploratie, productie, exploitatie en verspreiding van kennis door de kennis- en onderwijsinstellingen en het daarmee verbonden bedrijfsleven. Zij genereren hoogwaardige werkgelegenheid voor een grote groep werknemers en zelfstandige ondernemers.

-4-

De Provincie voert actief beleid met betrekking tot de vergrijzing en de tegelijkertijd optredende vergroening. Nieuwe, technologisch hoogwaardige diensten op het terrein van wonen, toerisme, cultuur en zorg, richten zich op de sterk gegroeide groep moderne, kapitaalkrachtige senioren. De kennisinstituten realiseren door middel van onderzoek, productontwikkeling en innovatie economische spinn-offs die op deze nieuwe markten zijn gericht en die tegelijkertijd nieuwe, omvangrijke en hoogwaardige werkgelegenheid meebrengen die hoogopgeleiden voor het Noorden vasthouden. De provincies Groningen. Friesland en Drenthe werken intensief samen op het gebied van de ruimtelijk-economische inrichting van het Noorden, de infrastructuur en het openbaar vervoer, het natuur-, landschaps- en waterbeheer, het beheer van het waddengebied en de zeehavens, het veiligheidheids- en calamiteitenbeleid, de zorg en het onderwijs. Op de volgende bladzijden lichten wij deze ideeën toe - de rode draad in ons denken en ons streven.

-5-

)( Voorspellen is een hachelijke zaak. Zelfs voorspellingen voor de heel korte termijn kunnen zomaar verschillen van de werkelijkheid.Toen de voorspelde zonnige middag met zomerse temperaturen door binnendrijvende zeemist uitviel als een sombere, kille middag, verklaarde een bekende weerman doodleuk dat zijn voorspelling juist was, maar dat het weer zich er niet aan had gehouden. En wat te denken van het verhitte maatschappelijke debat over de geweldig toenemende hoeveelheden paardenmest op straat dat Parijs rond het jaar 1900 in zijn ban hield...Tien jaar later was het paard uit het Parijse straatbeeld door de auto verdrongen. Hoe de Groninger samenleving er rond 2025 uitziet, zal de toekomst uitwijzen. Dat tegen die tijd - of al veel eerder - zal blijken dat wij er met de nu voorliggende vergezichten hebben naastgezeten, is - voorspelbaar. Misschien zullen wij het stuk tegen die tijd nog eens glimlachend doornemen. Dat de toekomst nog moeilijker is te voorspellen dan het verleden, neemt de ambitie niet weg ons eens los te maken van het "hier en nu" en te proberen ons een beeld te vormen van het "daar en dan". We doen dit terwijl we zelfs niet weten hoe de nu waarneembare megatrends zich zullen ontwikkelen: de vergrijzing en de ontgroening van de Groninger samenleving, de globalisering en de internationalisering en de toenemende schaarste aan natuurlijke hulpbronnen...

-6-

Samenvatting

wonen Er is een duidelijk verschil tussen de stedelijke gebieden en het platteland. De meeste mensen wonen en werken in de stedelijke gebieden: de regio Groningen-Assen, Veendam, Winschoten, Stadskanaal en de Eemsdelta. Samen vormen deze plaatsen de economische motor van de provincie. De stad Groningen is de metropool van het Noorden. De woonwijken van de steden zijn sociaal gemengd. Er is een mix van goedkope en dure huur- en koopwoningen voor een- en meerpersoonshuishoudingen. De kernen in het landelijk gebied zijn klein. Hier wonen relatief weinig mensen. De dorpen zijn sterk georiënteerd op de stedelijke gebieden. De grootste van de kleine kernen beschikken over multifunctionele centra die ook de omliggende dorpen bedienen. Waar agrarische bedrijfsgebouwen zijn verlaten, zijn landgoederen ingericht voor combinaties van wonen en werken. De meeste Groningers gaan lopend, op de fiets of met het openbaar vervoer naar school en naar hun werk. Veel mensen werken thuis. Dat kan doordat de ict-infrastructuur in de hele provincie van hoog niveau is. De transferia rondom Groningen worden volop benut door forensen en stadsbezoekers. Met het supersnelle openbaar vervoer ben je vanuit de stad Groningen binnen een uur in de Randstad en in de agglomeratie Bremen. De A33 ontsluit Delfzijl en de Eemshaven voor het autoverkeer. De gelijkvloerse kruisingen zijn uit de A7 gehaald. Auto's kunnen langs het oude zuidelijke-ringwegtracé ongehinderd de stad Groningen passeren. Het veiligheidsbeleid is integraal en komt interactief tot stand. schoonmaken Het lukt de Provincie de natuur in Groningen zoveel mogelijk zijn gang te laten gaan en lucht, bodem en water zo schoon mogelijk te krijgen. Een reeks onderling verbonden natuurgebieden slingert zich door de provincie. Daarbuiten en vooral in delen van het Zuidelijk Westerkwartier, Westerwolde, Duurswold en Gorecht leveren kleinschalige landbouwbedrijven groene en blauwe diensten. Zij worden daarvoor betaald uit de renteopbrengsten van het groenfonds. Om Groningen tegen het wassende water te beschermen zijn de boezemdijken verzwaard en is de spuicapaciteit vergroot en gespreid. Natuurgebieden en laaggelegen landbouwgebieden zijn ingericht voor waterberging en noodwaterberging. De bouw van 'waterwoningen' is geen uitzondering meer. Er gaan stemmen op om nieuwe woonwijken en bedrijventerreinen aan te leggen op verhogingen in het landschap. De Provincie voert een scherp vergunningenbeleid om de uitstoot van milieuvervuilende -7-

stoffen zoveel mogelijk te beperken. De afvoerstromen van afvalwater en regenwater zijn gescheiden. De Provincie is een eind op streek met het saneren van de bodem. De Provincie bevordert energiebesparing en het gebruik van duurzame energiebronnen. Alle woningen hebben installaties waarin alle desbetreffende technische mogelijkheden worden toegepast. zorgen De grote ziekenhuizen staan in de regio Groningen-Assen. De stedelijke gebieden daarbuiten hebben klinieken voor de planbare gezondheidszorg en acute spoedzorg. De zorg is toegankelijk, betaalbaar, van goede kwaliteit en gebaseerd op solidariteit. Chronisch zieken en mensen met een fysieke of geestelijke beperking worden zoveel mogelijk in staat gesteld te participeren in de samenleving. Zij kunnen ondersteund wonen in kleinschalige eenheden in de kernen. Multifunctionele centra en vensterscholen spelen bij het verschaffen van zorg en het bevorderen van het welzijn een belangrijke rol. Zij staan in alle kerndorpen en stadswijken. Het jeugdbeleid en de jeugdzorg zijn geïntegreerd doordat de zorg-, welzijns- en onderwijsstructuren nauw op elkaar aansluiten. Kinderopvang en jongerenwerk zijn dicht bij huis beschikbaar. Als ouders niet goed voor hun kinderen kunnen zorgen, kunnen de kinderen terecht bij kleinschalige woon- en pleegzorg dichtbij de oorspronkelijke woonomgeving. De thuiszorg biedt ouderen de mogelijkheid thuis te beschikken over een directe geluids- en beeldverbinding met de hulppost, die zij met een druk op de knop kunnen activeren. Woonzorgcentra en verpleeghuizen staan gespreid over de provincie. De schaal van de afzonderlijke centra en huizen is klein - circa twintig eenheden, waaronder aanleunwoningen. bewegen De kinderen doen op de basisschool iedere dag aan sport. De leerlingen in het voortgezet onderwijs bedrijven elke dag sport in groepsverband. De grote plaatsen beschikken over een multifunctionele sporthal, een zwembad, sportvelden en tennisbanen. Kleinere plaatsen hebben sportvelden. De sportverenigingen hier bieden meerdere sporten en delen het gebruik van de velden, de kleedkamers en de kantine. De Provincie steunt een aantal jaarlijkse topsportevenementen en elk jaar de organisatie van een groot internationaal sportevenement. ondernemen Elkaar versterkende bedrijven en instellingen zijn geclusterd in kernzones. De Provincie bevordert de samenwerking tussen grote bedrijven, instellingen voor dienstverlening, onderwijs en onderzoek en het middenen kleinbedrijf om de concurrentiekracht van al -8-

deze partijen te vergroten. Op het Zernike Science Park staan verschillende bedrijfsverzamelgebouwen voor startende bedrijven op het gebied van de life sciences, gas- en energietechnologie, mechanische techniek en procestechniek. In Energy Valley werken bedrijven, onderzoeks- en onderwijsinstellingen en de overheid intensief samen bij de ontwikkeling van duurzame energiebronnen, productiemethoden en consumptiegoederen en bij de productie en distributie van duurzame energie. Groningen is groot in het transport en de distributie op de noordelijke ontwikkelingsas die Nederland verbindt met Noord-Duitsland en het Oostzeegebied. Het is de centrale Europese stapelplaats van Russisch aardgas. In verband met de schaalvergroting van de scheepvaart is de Eemshaven op een diepte van 15 meter gebracht. Groningen ontvangt welgestelde ouderen die zich van elders hier vestigen, met open armen en biedt hen de mogelijkheid te wonen in onder meer particuliere servicevilla's en landgoederen met verzorgingsfaciliteiten. De Provincie heeft het landelijk gebied voor recreatie en toerisme ontsloten door middel van fiets-, wandelen ruiterpaden en waterwegen voor kleine pleziervaartuigen. werken De overheid en de werkgevers zorgen ervoor dat mensen werk en zorgen mantelzorgtaken in de privésfeer kunnen combineren. Er is professionele 24-uurs kinderopvang. Schoolverlaters met een startkwalificatie die geen baan vinden, krijgen een inkomen van de overheid. Daar staat tegenover dat zij een vervolgopleiding volgen waardoor hun kansen op de arbeidsmarkt toenemen. Wie niet in staat is de noodzakelijke diploma's te halen en een reguliere baan te vinden, krijgt van de overheid een gesubsidieerde baan en de stimulans vrijwilligerswerk te doen. Dit is niet vrijblijvend. De overheid vraagt van de mensen in ruil voor een inkomen een zinvolle bijdrage te leveren aan de samenleving. Alle kernen in de provincie hebben een basisschool en alle grotere basisscholen zijn vensterscholen. Het voortgezet onderwijs is geconcenteerd in de stedelijke gebieden en de grote kernen in het landelijk gebied. De kwaliteit van het voortgezet onderwijs sluit goed aan op de vraag op de regionale arbeidsmarkt. De overheid en de werkgevers bieden hoog- en laaggeschoolden de mogelijkheid zich steeds bij te scholen en eventueel om te scholen zodat iedereen steeds directe aansluiting op de arbeidsmarkt kan behouden en aan het werk blijft. In het Zernike Science Park verzorgen hoogwaardige centers of competence specialistisch technisch onderwijs op voortgezet en middelbaar niveau. besturen De overheid betrekt de Groningers bij het formuleren en uitvoeren van beleid. De overheid staat open voor hun initiatieven. Als Groningers maatschappelijke problemen signaleren, lost de overheid deze in overleg met hen op. Daarbij blijft het openbaar bestuur te allen tijde verantwoordelijk. De Provincie ziet erop toe dat de gemeenten hun wettelijke taken uitvoeren en bewaakt -9-

hun bestuurlijke kracht, hun organiserend vermogen en de consistentie van hun beleid. Zij faciliteert samenwerking en ziet erop toe dat gemeenten niet verstrikt raken in de verschillende samenwerkingsverbanden. De Provincie hecht grote waarde aan de herkenbare, lokale democratie. Zij laat het aan de gemeenten over of zij fuseren of samenwerken. De provincie Groningen werkt intensief samen met Friesland en Drenthe om gezamenlijk beleid te formuleren en gezamenlijke doelen te verwezenlijken. Zij heeft niet gekozen voor een fusie van de drie noordelijke provincies. Binnen de Eems-Dollard Regio werkt zij nauw samen met de Duitse buren, onder meer in de relatie met de Europese Unie. Het democratisch gehalte van de samenwerking met de beide buurprovincies en de Duitse buren wordt gewaarborgd door expliciete kaderstelling en controle door Provinciale Staten.

-10-

Een woonprovincie Het is in 2025 goed leven in Groningen. Er is een duidelijk verschil tussen de stedelijke gebieden en het platteland. De overgang tussen beide is hard. Er is geen uitwaaiering van bebouwing en er is geen etalagebouw langs de doorgaande wegen. De meeste mensen wonen en werken in de stedelijke gebieden: de regio Groningen-Assen, Veendam, Winschoten, Stadskanaal en de Eemsdelta. Samen vormen deze plaatsen de economische motor van de provincie. Zij zijn aantrekkelijk door de kwaliteit van de woningen, de architectuur en de openbare ruimte, door het uitstekende culturele en culinaire aanbod en door de voortreffelijke winkels. Het landelijk gebied is aantrekkelijk door de rust en de ruimte en het afwisselende landschap. Veel mensen die op het platteland wonen, werken in het stedelijk gebied. De stad Groningen is de metropool van het Noorden. Van grote invloed is de aanwezigheid van de universiteit, de hogeschool, het universitair medisch centrum, tal van andere nationaal en internationaal opererende bedrijven en instellingen en de spraakmakende culturele sector met zijn musea, podia, ateliers, broedplaatsen en opleidingen. Daardoor is de stad een dynamische melting pot van kennis, bedrijvigheid en cultuur. De stad bruist door de hoge concentratie studenten uit binnen- en buitenland, die met een aantal van 50.000 een kwart van de bevolking vormen en de stad een tolerante en creatieve atmosfeer bezorgen. De introductie van verwarmde terrassen heeft ervoor gezorgd dat er het hele jaar door volk op en rond de Grote Markt te vinden is. Groningen heeft de beste, gezelligste, veiligste, schoonste en wellevendste binnenstad van het land. En natuurlijk is Groningen de nationale fiets-, cultuur- en kroegenstad. De woonwijken van de stedelijke gebieden, de regio Groningen-Assen, Veendam, Winschoten, Stadskanaal en de Eemsdelta, zijn sociaal gemengd. Er is een mix van goedkope en dure huur- en koopwoningen voor een- en meerpersoonshuishoudingen - ook voor gehandicapten, ouderen en studenten. De omvang van de huishoudens wordt steeds kleiner en er worden steeds weer nieuwe eisen gesteld aan het woongemak en de duurzaamheid. Mede daardoor blijft de vraag naar nieuwe woningen groot en wordt de woningvoorraad permanent uitgebreid en vervangen. Daarbij wordt ook voorzien in de behoefte aan betaalbare woningen voor huishoudens met een laag inkomen. De Provincie speelt een sturende rol in de stads- en dorpsvernieuwing om ervoor te zorgen dat er voldoende goede woningen zijn en bestrijdt daarbij grondspeculatie. Onder architectuur gebouwde bedrijfsgebouwen die het woonmilieu niet belasten, liggen in de stedelijke gebieden als geluidsschermen tussen de doorgaande wegen en de woonwijken. Industriële bedrijven liggen verder van de woonwijken, daarvan gescheiden door groene gebieden. Door de stedelijke gebieden vindt geen transport van gevaarlijke stoffen plaats. -11-

Veel Groningers die bureauwerk doen, gaan lang niet elke dag naar kantoor. Zij werken thuis en communiceren door middel van pijlsnelle data-, beeld- en geluidsverbindingen. De ict-infrastructuur in Groningen is van hoog niveau. Groningen beschikt met Groningen Internet Exchange (GNIX) over een van de grootste internetknooppunten op het vaste land van Europa en het snelste ter wereld. Alle huizen, instellingen en bedrijven in de stad Groningen hebben een glasvezelverbinding. Overal in de provincie is via de glasvezelring snelle uitwisseling van data mogelijk. Onmiddellijk buiten de steden liggen uitgestrekte landbouw- en natuurgebieden met consequent beschermd uniek cultureel erfgoed: het cultuurlandschap, de wierden, de dijken, de sluizen, de kerken, de borgen en de molens. De rust, de ruimte en de schoonheid van dit landelijke gebied vormen de schat van Groningen. Doordat rust, ruimte en een afwisseld en rijk geschakeerd landschap in Nederland schaars zijn, vormen zij een belangrijk onderdeel van het uitstekende vestigingsklimaat van de provincie. Als gevolg van een bewuste keuze van de provinciale overheid zijn de kernen in het landelijk gebied klein gebleven en wonen hier relatief weinig mensen. De dorpen zijn sterk georiënteerd op de stedelijk gebieden. Zij profiteren van de faciliteiten die de grote plaatsen bieden: onderwijs, werk, zorg, winkels, cultuur en ontspanning. Veel van de mensen die op het platteland wonen, werken in de steden. Anderen werken ter plaatse in het middenen kleinbedrijf, in de zorg, het welzijn, het onderwijs, de recreatie, het toerisme en de landbouw. Waar agrarische bedrijfsgebouwen als gevolg van de schaalvergroting in de landbouw zijn verlaten, zijn landgoederen ingericht met woningen voor welgestelde werkenden en gepensioneerden in combinaties van wonen en werken. Dit biedt extra werkgelegenheid en bevordert de leefbaarheid. De grootste van de kleine kernen beschikken over multifunctionele centra die ook de omliggende dorpen bedienen. Scholen, bedrijven en instellingen zijn lopend, fietsend en met het openbaar vervoer goed en veilig bereikbaar. De meeste Groningers wonen vlakbij hun werk of hun school en gaan daar lopend of op de fiets naartoe. Mensen die wat verder weg wonen, maken gebruik van het tot ver in de provincie doorgetrokken goede, snelle en betaalbare openbaar vervoer dat zo aantrekkelijk is dat veel mensen dikwijls hun auto laten staan. De lijnbussen rijden alleen nog door de grotere kernen en stoppen minder vaak. Buiten die kernen komen taxi's en busjes op het door de klant gewenste moment voorrijden. De transferia rondom Groningen worden volop benut door forensen en stadsbezoekers. Zij stappen daar op de tram naar hun werk of naar de winkels die zij zoeken. Met het supersnelle openbaar vervoer ben je vanuit de stad Groningen binnen een uur in de Randstad en in de agglomeratie Bremen. Goed openbaar vervoer vervangt niet alle autoverkeer. Daarom zijn de grote plaatsen goed bereikbaar via uitstekende autowegen. De A33 ontsluit Delfzijl en de Eemshaven voor het autoverkeer. De gelijkvloerse kruisingen zijn uit de A7 gehaald. Auto's kunnen langs het oude zuidelijke-ringwegtracé ongehinderd de stad Groningen passeren. Bestaande bebouwing heeft hiervoor moeten wijken, maar daar staat tegenover dat het kwetsbare en kostbare wierdenlandschap ten noorden van de Stad en het fraaie houtsingellandschap ten westen van de Stad ongeschonden zijn gebleven. -12-

Groningen is een veilige provincie. De overheid investeert intensief in de beperking van ongelukken bij productie, opslag en transport, in de beperking van de gevolgen van natuurgeweld, en in het voorkomen van criminaliteit en politiek geïnspireerd, openbaar en huiselijk geweld.

Een milieubewuste provincie Een schone en ecologisch gezonde omgeving is een voorwaarde voor welzijn en welvaart. Daarom doet de Provincie zijn best de natuur in Groningen zoveel mogelijk de ruimte te geven en lucht, bodem en water zo schoon mogelijk te krijgen. Dat lukt goed. Dit betekent dat de Provincie accepteert dat wonen, bedrijvigheid en recreatie de natuur en het milieu belasten, maar ook dat de bescherming van natuur en milieu soms ten koste gaat van directe economische belangen. Samen met natuurorganisaties en boeren en andere particulieren beschermt de Provincie Groningen de natuur. Planten en dieren hebben daardoor een grotere kans hier voort te bestaan. Als een gordel van smaragd slingert zich een reeks onderling verbonden natuurgebieden door Westerwolde naar het noorden, langs de Blauwe Stad omhoog, via het Schildmeer weer naar beneden naar Meerstad en verder naar het Zuidlaardermeer en via het Paterswoldse Meer naar het Zuidelijk Westerkwartier, met een zijtak naar het Reitdiepdal. Deze gordel is voor plant en dier bovendien onbelemmerd toegankelijk vanuit omliggende waardevolle kleinere natuurgebieden. De Waddenzee is een gezond en dynamisch ecosysteem. Het opvangen en uitzetten van zeehonden is niet meer nodig en zelfs schadelijk en daarom verboden. Buiten de natuurgebieden en buiten de zeekleigebieden bewaren kleinschalige landbouwbedrijven de kwaliteit van het cultuurlandschap, de natuur en het water - zij leveren groene en blauwe diensten. Dat gebeurt vooral in delen van het Zuidelijk Westerkwartier, Westerwolde, Duurswold en Gorecht. De boeren die de 'omgevingsbedrijven' voeren, worden daarvoor betaald uit de renteopbrengsten van het groenfonds, waarin de overheid, de waterschappen, de waterbedrijven, het bedrijfsleven en natuur- en milieu-organisaties tientallen miljoenen euro's hebben gestort. Ook elders buiten de natuurgebieden beschermen boeren, financieel gesteund door het groenfonds, de natuur. De fraaie landschappen met afwisseling tussen landbouw en natuur maken onze provincie aantrekkelijk om er te wonen en om er op vakantie te gaan. Bedrijfsterreinen zijn op ecologisch waardevolle manier ingepast in het landschap. Het wordt steeds duidelijker hoe ingrijpend het klimaat verandert. De zeespiegel stijgt en het effect daarvan wordt vergroot doordat de bodem daalt. In het stroomgebied van de rivieren die via Nederland de zee bereiken, valt de regen steeds minder gespreid over het jaar, zodat de waterlopen regelmatig in korte tijd veel meer water moeten verwerken dan voorheen gebruikelijk was. Om Groningen tegen het wassende water te beschermen, hebben Provincie en waterschappen grote ingrepen gedaan. Besloten is de zeewering te -13-

versterken door de kwelders zo in te richten dat zij ook bij vloed en zware storm de golven breken ver voordat zij de zeedijk bereiken. De boezemdijken en de kades rond het Lauwersmeer zijn verzwaard en de spuicapaciteit is vergroot en gespreid. Natuurgebieden en laaggelegen landbouwgebieden met weinig of geen bebouwing zijn ingericht voor waterberging en noodwaterberging. Voor de veiligheid van Groningen en Friesland worden de mogelijkheden van de waterberging in het Lauwersmeer door middel van dynamisch waterbeheer optimaal gebruikt. De bouw van 'waterwoningen' - drijvende woningen en woningen op palen - is geen uitzondering meer. Er gaan stemmen op om nieuwe woonwijken en bedrijventerreinen aan te leggen op natuurlijke of kunstmatige verhogingen in het landschap. De beheersing van de gevaren van het water betekent enerzijds dat de natuur aan banden wordt gelegd en dus wordt verstoord. Anderzijds wordt in de natuurgebieden in droge tijden water vastgehouden en in natte tijden water geborgen. Dit bevordert de ontwikkeling van een soortenrijke planten- en dierenwereld. De Europese regelgeving zorgt ervoor dat er veel minder vuile lucht en vuil water van elders Groningen binnenkomt dan voorheen het geval was. Op basis van die regelgeving voert de Provincie een scherp vergunningenbeleid om de uitstoot van stoffen die de bodem, het water en de lucht vervuilen, zo veel mogelijk te beperken. De afvoerstromen van afvalwater en regenwater zijn gescheiden. De Provincie is een eind op streek met het saneren van de bodem. Zij heeft de meest vervuilde lokaties als eerste aangepakt. Om bij te dragen aan het terugdringen van de uitstoot van CO2 bevordert de Provincie het gebruik van duurzame energiebronnen zoals biobrandstof, zonne-energie en windenergie. CO2 wordt verzameld en in de ondergrond opgeslagen. De Provincie bevordert energiebesparing en het gebruik van duurzame energie. Alle woningen hebben installaties waarin alle desbetreffende technische mogelijkheden worden toegepast zodat de gezinnen energie sparen en minder duur uit zijn. Groningen loopt ver voorop bij de toepassing van duurzame energie.

Een zorgende provincie Wie in Groningen zorg nodig heeft, krijgt die. Dat geldt voor zieken, voor kinderen met ouders die niet goed voor hen kunnen zorgen en voor jongere en oudere volwassenen die niet goed voor zichzelf kunnen zorgen. De Provincie voert een inclusief beleid om te bevorderen dat mensen met een beperking actief in de samenleving kunnen participeren. De grote ziekenhuizen staan in de regio Groningen-Assen. De stedelijke gebieden daarbuiten hebben klinieken voor de planbare gezondheidszorg en acute spoedzorg. Eerstelijnsvoorzieningen geven "familiezorg" met veel aandacht voor gezond jong zijn en gezond ouder worden. Het UMCG investeert volop in de ontwikkeling van preventieve maatregelen, nieuwe medicijnen, de kwaliteit van de zorg en behandelmethoden. De unversiteit en de ziekenhuizen lopen niet alleen voorop in de ontwikkeling van kennis -14-

over behandelmethoden, maar zijn bovendien toonaangevend in de wereld op het gebied van de kennis van hetgeen mensen gezond houdt. De ziektekosten zijn betaalbaar en solidair over de bevolking verdeeld. Gemeenten sluiten collectieve contracten met verzekeraars voor de ziektenkostenverzekering van mensen die niet op een andere manier van collectiviteit kunnen profiteren. Mantelzorgers kunnen tijd vrij maken om hun naasten te verzorgen en te ondersteunen. Chronisch zieken en mensen met een fysieke of verstandelijke beperking worden zoveel mogelijk in staat gesteld te participeren in de samenleving - door middel van een baan, vrijwilligerswerk of (om-, bij- of her)scholing. Zij kunnen ondersteund wonen in kleinschalige eenheden in de kernen. Welzijn en zorg zijn centraal georganiseerd. Bij het verschaffen van zorg en het bevorderen van het welzijn spelen multifunctionele centra en vensterscholen een belangrijke rol. Deze centra en scholen staan in alle kerndorpen en stadswijken. Zij zijn de ontmoetingsplaatsen waar alle gewenste functies zijn ondergebracht. Daarbij valt te denken aan school, huisarts, tandarts, gehandicapten-, ouderen-, zuigelingen- en jeugdzorg, kinderopvang, jongerenwerk, gymzaal, bibliotheek, verenigingen, vergaderfaciliteiten, centra van werk en inkomen, banken, postkantoren, winkels, politie. Hiermee zijn de voorzieningen dichtbij de mensen gebracht. De corporaties zijn permanent betrokken bij de kwaliteit van het leven in de wijken. Samen met de gemeenten vervullen zij de rol van aanjager en regisseur voor het wijkgericht werken van welzijns- en zorginstellingen. Het jeugdbeleid en de jeugdzorg sluiten nauw op elkaar aan. Dat geldt met name voor de zorg-, welzijns- en onderwijsstructuren voor de groep van nul tot achttien jaar. Al tijdens de zwangerschap worden (toekomstige) ouders ondersteund. Vervolgens worden zij, waar nodig, begeleid in de opvoeding van de kinderen. De jeugdzorg maakt gebruik van de bestaande structuren van kinderopvang en onderwijs. Daardoor worden gezondheids- en gedragsproblemen vroegtijdig gesignaleerd en aangepakt en wordt ontsporing voorkomen. De sociale omgeving wordt daarbij nauw betrokken. Kinderopvang en jongerenwerk zijn dicht bij huis beschikbaar. Ook kindermishandeling en andere "verborgen problemen" worden door inschakeling van kinderopvang en onderwijs sneller gesignaleerd. Hulpverleners ondernemen onmiddellijk actie. Zo worden psychische problemen op latere leeftijd zoveel mogelijk beperkt. Als ouders niet goed voor hun kinderen kunnen zorgen, kunnen de kinderen terecht bij kleinschalige woon- en pleegzorg dichtbij de oorspronkelijke woonomgeving. Leerachterstanden worden vroeg opgespoord en binnen de reguliere schoolmuren weggewerkt. Alle basisscholen in de regio staan met elkaar in contact en wisselen succesvolle methoden uit. Schooluitval is verleden tijd. Het programma "niemand buiten de boot" werkt en houdt de jongere in beeld. Kinderen kunnen veilig in de wijken en dorpen spelen. Daar wordt bij de inrichting van openbare ruimte rekening mee gehouden. Ouderen nemen vitaal deel aan de maatschappij en dragen bij aan een levendige en warme omgeving. Zij blijven lang zelfstandig wonen. De talrijke welgestelden regelen dat zelf. -15-

Maar velen hebben geen vermogen en hebben maar een klein pensioen. De corporaties stellen hen in staat zelfstandig te blijven wonen door in de kernen geschikte woningen te bouwen. De zorginstellingen bieden in samenwerking met de corporaties goede en toegankelijke thuiszorg. Dit kan een hulp in de huishouding betekenen, een warme maaltijd tussen de middag of persoonlijke verzorging. Wie dat wil, heeft thuis een directe geluids- en beeldverbinding met de hulppost, die zij op elk uur van de dag en de nacht met een druk op de knop kunnen activeren. Deze telecare ondersteunt de thuiszorg en is mogelijk doordat overal in de provincie glasvezelkabel is aangelegd. Ouderen kunnen bovendien langer thuis blijven wonen dankzij de ver ingevoerde telemedica- en domotica-gezondheidszorg op afstand en de elektronische bediening van de woning, inclusief apparatuur en meubelen. Woonzorgcentra en verpleeghuizen staan goed gespreid over de provincie in de stedelijke gebieden en in de grotere kernen in het landelijk gebied. De schaal van de afzonderlijke centra en huizen is klein - circa twintig eenheden, waaronder aanleunwoningen. De aanleunwoningen zijn gelijkvloers en bieden de garantie van zorg. Wie niet zelfstandig of semi-zelfstandig kan wonen, wordt opgenomen in een kleinschalig verpleeghuis waar hij of zij zoveel mogelijk "thuis" is. Verzorgingshuizen uit de twintigste eeuw zijn instellingen uit een ver verleden. In de wooncentra wordt benadrukt wat mensen nog wel kunnen in plaats van de beperkingen te benoemen. De buurvrouw in het centrum die kan koken, kookt voor haar buren, terwijl de buurman die nog goed ter been is, de boodschappen haalt. Actief blijven op de gebieden waarop het nog kan geeft veel meer levensvreugde dan afhankelijk te worden gemaakt van anderen. Ook zijn er tal van leuke dingen te doen in de woonomgeving, waar een keur aan verschillende mensen leeft. Er kan lekker uit eten worden gegaan, een feestje worden gegeven en een biljartje worden gelegd.

Een sportieve provincie Een goede gezondheid is de belangrijkste voorwaarde voor geluk. De meeste Groningers zijn fit. Ze eten gezond, drinken met mate alcohol en bijna niemand rookt nog. Ernstig verslaafden worden in staat gesteld buiten het criminele circuit een regelmatig leven te leiden. De overheid bevordert gezond eten door ervoor te zorgen dat gezonde voeding goedkoper is dan ongezonde - ongezonde voeding wordt extra belast. Kantines van scholen en bedrijven serveren uitsluitend gezonde voedingsmiddelen. De Groningers wandelen en fietsen veel. Dat komt ook doordat ze dicht bij hun werk en bij school wonen. De 24-uurseconomie leidt bij velen tot een onregelmatig bestaan. Dit is slecht voor de gezondheid. Daarom compenseren de werkgevers onregelmatige werktijden met vrije tijd. Zo ontstaat er evenwicht tussen inspanning en ontspanning. Jong en oud, al dan niet met een lichamelijke of verstandelijke beperking, doen actief aan sport of andere ontspannende lichaamsbeweging. De kinderen doen op de basisschool -16-

iedere dag aan sport en zij hebben daar ook na schooltijd op de brede scholen de gelegenheid voor. De leiding is in handen van vakleerkrachten en stagiaires van de sportopleidingen aan het HBO en MBO in de provincie. Iedereen maakt zo al op jonge leeftijd kennis met veel verschillende sporten. De leerlingen in het voortgezet onderwijs bedrijven elke dag in groepsverband een uur de sport van hun voorkeur. Een aantal scholen is gespecialiseerd in de combinatie van leren en topsport. Verschillende sportclubs geven regelmatig sporttrainingen en zorgen zo nodig voor vervoer, accommodaties en benodigdheden. Het resultaat van dit alles is dat veel mensen hun hele leven plezier blijven beleven aan actieve sportbeoefening. Veel volwassenen helpen mee op de club van hun kinderen en kleinkinderen. De Provincie bevordert dit. Iedereen kan dichtbij huis in verenigingsverband de sport beoefenen die bij hem of haar past. De grote plaatsen beschikken over een multifunctionele sporthal, een zwembad, sportvelden en tennisbanen. Weliswaar is het aantal van dergelijke sportcomplexen in de provincie niet heel groot, maar zij zijn goed uitgerust. De Groningers hebben niet gekozen voor veel meer complexen die door geldgebrek halfbakken moeten blijven. Wel hebben ook kleinere plaatsen sportvelden. De sportverenigingen hier bieden meerdere sporten en delen het gebruik van de velden, de kleedkamers en de kantine. Zieketekostenverzekeraars zijn belangrijke sponsors. Immers: een sportieve klant is een gezonde, dus goedkope klant. Ook andere bedrijven sponsoren sportevenementen en sportclubs. Veel bedrijven bieden hun werknemers de mogelijkheid in en na werktijd aan sport te doen. De Provincie steunt een aantal jaarlijkse topsportevenementen, zoals een hardloopwedstrijd op een stratenparcours, een wielerronde en zeilwedstrijden. Daarnaast steunt de Provincie elk jaar de organisatie van een groot internationaal sportevenement, zoals bijvoorbeeld het WK wielrennen op de weg en het WK rolstoeltennis. Dit alles bezorgt veel mensen plezier en zet de provincie op de kaart.

-17-

)( Wat betekent het stijgen van de kosten van mobiliteit, grondstoffen en veiligheidsvoorzieningen voor de economische kracht van de provincie en de welvaart van haar inwoners? Wat zullen de gevolgen zijn van het stijgen van de energieprijzen voor de provinciale verkeerssystemen? Leidt de toenemende schaarste van de energie tot afname van de mobiliteit? Wat betekent dat voor de fysieke infrastructuur van onze provincie? Zullen voorzieningen en diensten dichterbij moeten worden aangeboden? Zal de vraag naar betaalbaar collectief vervoer toenemen? Welke lokale, nationale en internationale vervoersmiddelen zullen gaan groeien en welke zullen gaan krimpen? Zal Groningen voldoende investeren in de kansrijke vervoersmiddelen? Of gaan we investeren in systemen die verouderd zullen raken? Hoe gaat de transitie naar duurzame energie-opwekking zich ontwikkelen? Zijn de ambities van Groningen gerealiseerd? Wat gaat er gebeuren met de energie-intensieve industrie en de bedrijven die afhankelijk zijn van geïmporteerde grondstoffen? Krijgen we een uitgesteld "Club van Rome scenario" of kan de maatschappij zich aanpassen aan sterk veranderende omstandigheden? Hoe kan de overheid dit adaptief vermogen vergroten? Welk sturingsmodel is hiervoor nodig? Zal het klimaat veranderen? Dreigt een "Amersfoort-aan-zee-scenario"? Is Groningen te redden bij een grote zeespiegelstijging? Is landaanwinning in delen van de Waddenzee nodig om het 'kustbalkon' te versterken? Leiden de opwarming van het klimaat en het stijgen van de transportprijzen tot toename van het binnenlands toerisme en kan Groningen hiervan een fors aandeel aantrekken? Is het ruimtelijk kapitaal van onze provincie in 2025 behouden? Leidt de nationale schaarste aan ruimte tot waardestijging van de Groninger ruimte?

-18-

Een ondernemende provincie Groningen is de Nederlandse springplank naar Noord-Duitsland, Scandinavië en de Baltische staten en daarmee een draaipunt van de Noordelijke Ontwikkelingsas. Door de uitstekende auto-, spoor- en waterwegverbindingen op die as en met het Ruhrgebied is Groningen een belangrijk schakel in het internationale goederentransport. Deze schakelfunctie genereert veel banen - niet alleen in het transport, maar ook in de handel, in de ondersteunende zakelijke dienstverlening en in de industrie. De Eemshaven is een haven van formaat die een enorme stroom bulkgoederen en containers verwerkt. In verband met de schaalvergroting van de scheepvaart is de haven op een diepte van 15 meter gebracht. Ter wederzijdse versterking is er intensieve samenwerking met de Duitse Eemshavens. Veendam is het logistieke centrum voor de goederenoverslag. Doordat het internationale verkeer van mensen, informatie, goederen, diensten en kapitaal vrijwel onbelemmerd plaatsvindt, is de internationale concurrentie groot. De Groningse bedrijven en instellingen leveren een constante inspanning om hun productiviteit te verhogen, hun omzet en hun winst te vergroten en hun concurrentiepositie op de binnenlandse en de buitenlandse markt te verbeteren. Zij doen dat door permanente innovatie van de producten en de diensten, het productieproces, de distributie en de marketing. Hun concurrentiekracht is des te groter doordat elkaar versterkende bedrijven en instellingen zijn geclusterd in kernzones. Zij profiteren daar van de gedeelde infrastructuur, zij wisselen kennis, informatie en vaardigheden uit, en brengen elkaar in contact met partijen in het buitenland. Deze samenwerking strekt zich ook uit tot de grote instellingen voor dienstverlening, onderwijs en onderzoek die actief participeren in het streven naar technische en organisatorische innovatie. Ook het middenen kleinbedrijf profiteert daarvan. De Provincie bevordert die samenwerking. Rondom het UMCG is een cluster van toonaangevende onderzoeksinstituten en daaraan gekoppelde bedrijvigheid ontstaan op het gebied van de biologie van de veroudering. Fundamenteel en toegepast onderzoek leidt hier tot de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen en behandelmethodes ten behoeve van de vergrijzende bevolking met als doel: gezond ouder worden. Op het Zernike Science Park staan verschillende bedrijfsverzamelgebouwen voor startende bedrijven op het gebied van de life sciences, gas- en energietechnologie, mechanische techniek en procestechniek. De Groninger innovatie heeft de chemie en metaal van Delfzijl en de Eemshaven en de scheepsbouw een nieuw leven bezorgd. Groningen produceert en exporteert op grote schaal hoogwaardige technische producten. Aardolie en aardgas raken op. De verhoudingen met de landen die de meeste fossiele brandstoffen produceren, zijn onzeker. Door dit alles neemt de vraag naar alternatieve vormen van energie, naar duurzame energie en naar duurzame productie en consumptie geweldig toe. De kennis- en productiecluster Energy Valley is uitgegroeid tot het krachtige Groninger antwoord hierop. In Energy Valley werken bedrijven, onderzoeks-19-

Foto: Henk Feikens

-20-

en onderwijsinstellingen en de overheid intensief samen bij de ontwikkeling van duurzame energiebronnen, productiemethoden en consumptiegoederen en bij de productie en distributie van duurzame energie. Een van de resultaten is de productie van microwarmte-krachtcentrales voor woningen, die veel Groningers werk biedt; de microcentrales zijn een belangrijk Gronings exportproduct. De Groninger energiesector is wijdvertakt. In de Eemshaven worden op grote schaal vloeibaar aardgas (LNG), steenkool en grondstoffen voor de productie van bio-energie aangevoerd. Ook de productie van bio-diesel en biogas is hier van grote betekenis. Groningen is groot in het transport en de distributie op de noordelijke ontwikkelingsas die Nederland verbindt met Noord-Duitsland en het Oostzeegebied. Het is de centrale Europese stapelplaats van Russisch aardgas. Het gas komt hier via de Baltische pijplijn binnen en wordt van hieruit over Europa gedistribueerd. Voorraden worden opgeslagen in de ondergrondse formaties waaruit eens gas en zout werd gewonnen. Energy Valley is gekoppeld aan de kennis- en productiecluster Lofar. De kern van Lofar wordt gevormd door de inmiddels wereldberoemde virtuele radioschotel die vooral wordt gebruikt voor astronomisch onderzoek. De overdonderende capaciteit van de Lofarcomputer en het Lofar-datanet worden daarnaast gebruikt door bedrijven en bedrijfjes die, gevoed door de binnen Lofar en Energy Valley aanwezige kennis, ict-toepasingen ontwikkelen, exploiteren en verkopen. De vraag naar oude en nieuwe vormen van publieke en private dienstverlening is groot. Ouderen, die absoluut en relatief sterk in aantal zijn gegroeid, oefenen een grote vraag uit naar zorg, welzijn, cultuur, horeca, recreatie en comfortdiensten zoals bodediensten, schoonmaken en tuinonderhoud. Dat wordt nog versterkt doordat veel welgestelde ouderen uit dichterbevolkte delen van Nederland zich in Groningen vestigen, aangetrokken door het voortreffelijke woonklimaat. Groningen ontvangt hen met open armen en biedt hen de mogelijkheid in de stedelijke gebieden en in en bij de grotere kernen in het landelijk gebied te wonen in onder meer particuliere servicevilla's en landgoederen met verzorgingsfaciliteiten. De overheid ziet erop toe dat dit niet een omvang krijgt die het moeilijk maakt werknemers te vinden voor de zorg voor de Groningers die minder goed bij kas zitten. Het toerisme is een sterke sector. De sector wordt gedragen door een aantrekkelijke toeristische infrastructuur die gebruik maakt van het aanbod van rust, ruimte en natuur en stedelijke en landelijke cultuur. Door de vergrijzing heeft zich daarnaar een stabiele vraag ontwikkeld. De Provincie heeft het landelijk gebied ontsloten voor recreatie en toerisme door middel van fiets-, wandel en ruiterpaden en waterwegen voor kleine pleziervaartuigen. Het Lauwersmeer is een bijzonder natuur- en recreatiegebied en trekt vogelaars en sportvissers uit heel Europa. De Bruine Vloot floreert. De Groninger golfbanen zijn bekend en geliefd. Iedereen wil "De zeven van Groningen" hebben gezien: de Vesting Bourtange, het waddencentrum Pieterburen, de Groninger borgen, de hangende keukens van Appingedam, het Hogeland en natuurlijk de Stad, waar de terrassen lokken, de cultuur en het nachtleven bloeien en waar je heerlijk kunt winkelen en over de markt kunt zwerven. -21-

De landbouw speelt in Groningen nog altijd een beeldbepalende rol. Op het Hogeland en in het Noordelijk Westerkwartier, het Oldambt en de Veenkoloniën is de schaal van de bedrijven in de akkerbouw en de veelteelt enorm groot geworden. Dit is de agrarische hoofdstructuur. De productie van bio-energiegewassen als bijproduct is een belangrijke nieuwe sector. Elders, in het kleinschalige cultuurlandschap ontlenen de boeren hun inkomen voor een groot deel aan de levering van groene en blauwe diensten. De werkgelegenheid die in de landbouw verloren is gegaan door de schaalvergroting en de verhoging van de arbeidsproductiviteit, is gecompenseerd door nieuwe banen in de glastuinbouw en de veredeling. Als gevolg van de actieve houding van de provincie is alle landbouw sterk geëcologiseerd. Na de muziekindustrie heeft ook de Filmindustrie een structuurwijziging ondergaan als gevolg van de permanente groei van internet. De markt wordt niet meer hoofdzakelijk bepaald door de grote filmmaatschappijen, maar steeds meer door kleinere productiehuizen die hun films via internet de wereld insturen. De beschikbaarheid van de hoogwaardige breedbandinfrastructuur heeft ervoor gezorgd dat veel van deze bedrijven in de provincie Groningen zijn neergestreken. Gebouwen die voorheen een agrarische functie hadden, maar als gevolg van de schaalvergroting in de landbouw voor ander gebruik beschikbaar zijn gekomen, bieden uitkomst als filmstudio’s. Rondom de Groninger filmindustrie hebben zich faciliterende bedrijven gevestigd. De individualisering van de samenleving heeft bij velen nostalgie gewekt en een onbestemd verlangen naar traditionele zingeving en de maatschappelijke verbanden van weleer. Een van de Groninger producties die hierop hebben ingespeeld is de succesvolle dramaserie Boer’n Lev’n die generaties van een twintigste-eeuwse geslacht van landbouwers volgt. Veel fans bezoeken de verschillende goed bewaard gebleven Groninger dorpen waar de serie werd opgenomen. Dit heeft geleid tot een belangrijke impuls voor de regionale economie. De Groninger film- en drama-industrie heeft de blik naar het Oosten gericht. Groningen heeft samen met Hamburg en Bremen een gooi gedaan naar de aanwijzing tot culturele hoofdstad van Europa van 2018. Er werd nipt verloren van Riga, maar de samenwerking heeft bepaald geen windeieren gelegd. Door de uitwisseling van kennis, contacten en cultuur is een stevig netwerk ontstaan dat heeft geleid tot een flinke groeispurt. De Goninger cultuur staat fier overeind in de geglobaliseerde wereld. Bommen Berend is bekend in heel Nederland en Noord-Duitsland en wordt door de buitenlandse studenten in de Stad uitbundig meegevierd. In Stad en Ommeland worden cursussen Gronings gegeven en worden tentoonstellingen georganiseerd over de Groninger scheepvaart, de Ploeg en de Groninger archeologie. Virtuele reizen door het verleden laten ons de geschiedenis van allerlei plaatsen en streken beleven - bijvoorbeeld van het Oldamt: de stem van het water, de landaanwinning, de opkomst van de landbouw, de ontwikkeling van de Blauwe Stad. Groningen is de culturele hoofdstad van het Noorden en oefent op grote groepen in binnen- en buitenland aantrekkingskracht uit. De Groninger cultuur bruist van Oosterpoort en Groninger Museum via de Nieuwe Markt met het Groninger Forum en het Princenhof -22-

naar de Stadsschouwburg en Ciboga met zijn oude gasfabriek, scheikundige laboratorium en waterbedrijf waarin kunstinstellingen en creatieve kleine innovatieve bedrijven zijn gehuisvest. Noorderslag, Noorderzon, Noorderlicht, het Bevrijdingsfestival en jaarlijks wisselende spraakmakende culturele evenementen trekken grote groepen en houden de bezoekers telkens dagen in Stad en streek. Investeringen in de podia, in ateliers, de vele kunstopleidingen en culturele broedplaatsen geven extra dynamiek aan cultuur, economie en ondernemerschap.

-23-

)( Is het afnemen van de bevolkingsgroei en het aandeel van de jongeren in de bevolkingssamenstelling een aantasting van het innoverend vermogen van de Groninger samenleving? Ontwikkelt de economie zich tot een stagnerende rentenierseconomie waarin de inkomsten uit vermogen de inkomsten uit arbeid overstijgen? Leidt dit tot een sterke groei van het aandeel van de diensten - waaronder zorg en persoonlijke dienstverlening - in de economie? Is de arbeidsreserve toereikend om op de arbeidsmarkt te voldoen aan de vraag naar zorg en persoonlijke dienstverlening? Laten we de zorg aan de marktwerking over en laten we de koopkrachtige vraag de zorgmarkt sturen? Of streven wij naar verdelende rechtvaardigheid en reguleren we het aanbod van zorg om de kosten te beperken en te voldoen aan behoeften die niet tot uitdrukking komen in koopkrachtige vraag? Is (selectieve) immigratie nodig om in de vraag naar arbeid te voorzien? Slagen we erin het onderwijsrendement te vergroten en het aantal voortijdige schoolverlaters te reduceren zodat schaarste aan arbeidskrachten niet gepaard gaat met werkloosheid?

-24-

Een werkende provincie In samenhang met de vergrijzing is het aantal Groningers tussen de 15 en de 65 jaar relatief klein. De meesten van hen vinden makkelijk werk doordat de vraag naar arbeid groot is. Wie goed is opgeleid en kan en wil werken, heeft een baan - betaald werk als werknemer, als zelfstandig ondernemer of in een vrij beroep. De meeste banen zijn te vinden in het middenen kleinbedrijf - waaronder horeca, toerisme en recreatie -, in de zakelijke dienstverlening - waaronder het banken verzekeringswezen, de accountancy, reclame, advies, beveiliging en catering -, in handel en transport, in de zorg en het onderwijs en bij de overheid. Ook de cultuursector heeft zich ontwikkeld tot een banenmachine. De stabiliteit van de werkgelegenheid in het middenen kleinbedrijf is toegenomen doordat de strukturele problemen rond de bedrijfsopvolging zijn opgelost. Wanneer een ondernemer geen opvolger in eigen kring heeft, vindt hij er een via een aan de brancheorganisatie en de Kamer van Koophandel verbonden bemiddelingsbureau. Dat bureau begeleidt de opvolger enige tijd om de overgangsproblemen op te vangen. Het aantal banen in de industrie en de landbouw stagneert. Verlies van banen door productiviteitsverhoging wordt hier gecompenseerd door banengroei door stijgende omzetten. Waar bedrijfstakken verdwijnen, vinden mensen door omscholing en actieve begeleiding werk in de dienstensector. De overheid en de werkgevers bestrijden het tekort aan arbeidskrachten op verschillende manieren. Zij zorgen ervoor dat mensen werk en zorgen mantelzorgtaken in de privésfeer kunnen combineren zodat zij hun baan niet hoeven op te zegge in perioden waarin zij veel zorgtaken hebben. Bovendien is er professionele 24-uurs opvang voor kinderen van 0 tot 12 jaar. Kinderen die niet thuis eten, krijgen op de opvang en op school een verantwoorde warme maaltijd. Door dit alles kunnen de Groningers blijven werken. Voor een deel wordt aan de vraag naar arbeid voldaan door immigratie van gekwalificeerde werknemers uit Oost-Europa, Azië en Afrika. Groningen is een tolerante en creatieve samenleving. De krapte op de arbeidsmarkt heeft ertoe geleid dat werkgevers elkaar overtroeven in de strijd om de toekomstige afgestudeerden. Veel studenten tekenen al tijdens hun studie een contract bij een bedrijf, dat in ruil daarvoor de studiekosten voor zijn rekening neemt. Als gevolg hiervan hebben veel studenten geen behoefte meer aan een bijbaan, waardoor in deze sector ruimte ontstaat voor lager opgeleiden. Ook in de comfortdienstverlening voor ouderen zitten veel banen voor mensen zonder veel opleiding, zoals bodediensten, schoonmaken en tuinonderhoud. Toch vinden niet alle schoolverlaters met een startkwalificatie waarmee zij de arbeidsmarkt kunnen betreden, werk. Zij krijgen een inkomen van de overheid. Op basis van wederkerigheid staat daar tegenover dat zij een vervolgopleiding volgen waardoor hun kansen op de arbeidsmarkt verder toenemen. Wie niet in staat zijn de noodzakelijke diploma's te halen en een reguliere baan te vinden vallen niet uit de boot. -25-

De overheid biedt hen een gesubsidieerde baan en stimuleert hen - net als vele anderen vrijwilligerswerk te doen. Dit is niet vrijblijvend. De overheid vraagt van de mensen in ruil voor een inkomen een zinvolle bijdrage te leveren aan de samenleving. Alleen goed opgeleide mensen kunnen zich op eigen kracht in de samenleving weren. Een goede opleiding begint al voor de basisschool. In de voor- en vroegschoolse educatie en in het basisonderwijs worden onderwijsachterstanden gesignaleerd en aangepakt. Het basisonderwijs is zo ingericht dat zoveel mogelijk wordt voorkomen dat jonge kinderen leerachterstanden oplopen. Daardoor zijn zij goed in staat vervolgopleidingen te volgen. Alle kernen in de provincie Groningen hebben een basisschool en alle grotere basisscholen zijn vensterscholen geworden. Tussen de basisscholen vindt optimale kennisuitwisseling plaats. Ondernemingen en instellingen moeten grote inspanningen leveren om staande te blijven in de internationale concurrentie. Zij moeten dus goed opgeleide mensen in dienst hebben omdat die in staat zijn van de nieuwste ontwikkelingen op de hoogte te blijven, de productiviteit te verhogen, nieuwe producten en diensten te ontwikkelen en de omzet te vergroten. Daarom zorgen de overheid, de ondernemers en de werkgevers- en werknemersorganisaties er samen voor dat de kwaliteit van het voortgezet onderwijs steeds van het hoogste niveau is en uitstekend aansluit op de kwantitatieve en kwalitatieve vraag op de regionale arbeidsmarkt. Bovendien besteden de scholen veel aandacht aan de ontwikkeling van democratisch burgerschap en maatschappelijke participatie. Gezien de grote vraag naar werknemers in de ouderen- en gezondheidszorg is er extra aanbod van het desbetreffende onderwijs. Waar mogelijk wordt praktijkonderwijs gegeven. Het voortgezet onderwijs is geconcenteerd in de de grote kernen in het landelijk gebied en in de stedelijke gebieden - de regio Groningen-Assen, Veendam, Winschoten, Stadskanaal en de Eemsdelta. De regionale opleidingscentra hebben de verschillende beroeps- en functiegerichte opleidingen herkaveld en op minder locaties geconcentreerd zodat zij kwalitatief hoogwaardig onderwijs - ook praktijkonderwijs - kunnen bieden. Het vervoer van leerlingen van en naar school is goed georganiseerd. Daardoor beschikt Groningen over een onderling samenhangend, evenwichtig gespreid, volwaardig en goed bereikbaar aanbod van uitstekende, sterk op de cursisten gerichte beroepsopleidingen op alle niveaus. De steden en de grote kernen hebben in de multifunctionele centra servicecentra die erop zijn gericht laaggeschoolde jongeren en ouderen weer richting scholing en uiteindelijk aan het werk te krijgen. De servicecentra geven laaggeschoolden studie- en beroepskeuzeadvies en verzorgen voor hen arbeidsbemiddeling en educatieve en vormende activiteiten. Zij bieden onder meer taalonderwijs, inburgeronderwijs en huiswerkbegeleiding. In de centra vindt bovendien het (school-)maatschappelijk werk onderdak. Overheid en werkgevers moedigen in onderlinge samenwerking hoog- en laaggeschoolden aan zich geduren de het werkende leven steeds bij te scholen en eventueel om te scholen. Zij bieden hiertoe de faciliteiten zodat ieder die dat wenst, steeds directe aansluiting op de arbeidsmarkt kan behouden. Dit beleid heeft des te meer succes doordat veel mensen, gezien de toenemende levensverwachting, kiezen voor meerdere achtereenvolgende carrières. -26-

De Groninger universiteit en de Groninger hogeschool hebben nauw contact met ondernemers en werkgevers- en werknemersorganisaties om ook het wetenschappelijk onderwijs en het hoger beroepsonderwijs nauw aan te laten sluiten op de vraag op de arbeidsmarkt. De opleidingen ten behoeve van de gezondheidszorg voldoen aan de modernste standaards. Universiteit en hogeschool oefenen ook op buitenlandse studenten een grote aantrekkingskracht uit. Wie er rondloopt, hoort veel Duits spreken. Dat komt doordat de regionale functie van beide instellingen zich tot ver in Duitsland uitstrekt en dus Euregionaal kan worden genoemd. In het Zernike Science Park en rond het UMCG zijn hoogwaardige centers of competence gevestigd, die ook wel skill labs worden genoemd. Zij verzorgen onderwijs ten behoeve van life sciences, gas- en energietechnologie, mechanische techniek en procestechniek. Zij richten zich daarbij op toegepaste research and development, op specialistische scholing van (aankomende) vakmensen en op her-, om- en bijscholing van werkenden en werkzoekenden op voortgezet en middelbaar niveau. In deze centra werkt de hele kenniskolom intensief samen met het Groningse bedrijfsleven en startende bedrijven. De vakmensen die hier worden opgeleid behoren tot de beste vaktechnici en specialisten van Europa. De centers of competence zijn tot stand gekomen op initiatief van de Kenniskring van Groningen, die de universiteit, de hogeschool en de regionale opleidingscentra, de desbetreffende bedrijfssectoren en de overheid in 2006 hebben opgericht. Dit samenwerkingsverband tussen kennisinstellingen, bedrijfsleven en overheid en de keuze voor de gezamenlijke ontwikkeling van een beperkt aantal skill labs zijn cruciaal geweest bij de realisatie van Groningen als internationale kennisregio.

-27-

)( Leven we anno 2025 in een maatschappij waarin vertrouwen, sociale cohesie en sterke instituties nog de fundamenten zijn van een ordelijk maatschappelijk verkeer? Heeft de overheid nog een sterk ordenende taak, of zijn andere ordeningsmechanismen, zoals marktwerking, sterk in belang toegenomen? Is het verzekeren van bestaansrisico's in sterke mate verschoven naar het private domein, waarin de rol van de overheid beperkt is? Heeft de tendens naar globalisering, internationalisering en supranationaal bestuur zich voortgezet of is deze tendens omgebogen naar protectie, nationalisme c.q. provincialisme? Wat is hiervan de culturele betekenis? Heeft het Groninger Museum in 2025 een expositie van Aziatische kunst of een expositie van het leven en werk van Rooie Rinus en Pé Daalemmer? Welke vormen van democratische legitimering kent het openbaar bestuur? Hoe is het openbaar bestuur in onze provincie geconfigureerd?

-28-

Een goed bestuurde provincie De provincie Groningen onderhoudt het maatschappelijk draagvlak door middel van interactief bestuur en intensieve communicatie. De maatschappelijke betrokkenheid van de Groningers is groot. Veel mensen zijn actief in het verenigingsleven, in godsdienstige gemeenschappen, in het vrijwilligerswerk, in politieke partijen, in buurt- en dorpscomités en in ad hoc belangen- en actiegroepen. Zij zijn betrokken bij het openbaar bestuur en laten bestuur en politiek weten wat zij vinden en willen. De overheid steunt deze activiteiten en betrekt de burgers bij het formuleren en uitvoeren van beleid. Als Groningers het initiatief nemen voor nieuwe activiteiten of voorzieningen staat de overheid daarvoor open. Als zij maatschappelijke problemen signaleren, lost de overheid deze in overleg met hen op. Dit alles bevordert de sociale samenhang. Daarbij blijft het openbaar bestuur te allen tijde verantwoordelijk. De politieke partijen hebben in dit proces een signalerende, analyserende, vertegenwoordigende, agenda bepalende en controlerende functie. Het Rijk heeft allerlei wettelijke taken overgeheveld naar de gemeenten, vooral op het gebied van zorg, welzijn, werkgelegenheid, sociaal beleid en veiligheid. De grotere gemeenten hebben genoeg inkomsten om het ambtenarenapparaat te betalen dat nodig is om die taken naar behoren uit te voeren. Sommige van die gemeenten zijn tot stand gekomen door vrijwillige herindeling. De kleinere gemeenten hebben individueel niet genoeg middelen om alle taken helemaal in eigen beheer uit te voeren. Deze gemeenten werken samen om de noodzakelijke schaal te bereiken. Zij besteden werkzaamheden uit aan een gezamenlijk facilitair bedrijf, aan een grotere gemeente of aan de Provincie. Zij bepalen zelf het beleid en oefenen zelf de democratische controle uit. De Provincie ziet erop toe dat de gemeenten hun wettelijke taken uitvoeren en bewaakt hun bestuurlijke kracht, hun organiserend vermogen en de consistentie van hun beleid. Zij faciliteert samenwerking en ziet erop toe dat gemeenten in bestuurlijk en democratisch opzicht niet verstrikt raken in een web van verschillende samenwerkingsverbanden op verschillende terreinen met verschillende partners. De Provincie hecht grote waarde aan de lokale identiteit en aan de herkenbare, lokale democratie. Zij laat het aan de gemeenten over of zij fuseren of samenwerken. De Provincie voert haar wettelijke taken uit, speelt actief in op maatschappelijke ontwikkelingen en neemt waar zij dat nodig vindt, de regie. In de steeds concurrerender wereld is dit relevant en urgent om het openbaar belang te borgen op belangrijke maatschappelijke functies als wonen, zorg, welzijn, onderwijs, natuur, water, cultuur en infrastructuur. De provincie Groningen werkt intensief samen met Friesland en Drenthe om -29-

gezamenlijk beleid te formuleren en gezamenlijke doelen te verwezenlijken. Haar schaal sluit goed aan bij haar opgaven. Binnen de Eems-Dollard Regio werkt zij nauw samen met de Duitse buren, onder meer in de relatie met de Europese Unie en mede ter versterking van de Noordelijke Ontwikkelingsas. Het democratisch gehalte van de samenwerking met de beide buurprovincies en de Duitse buren wordt gewaarborgd door expliciete kaderstelling en controle door Provinciale Staten.

)(

-30-

Colofon Vergezichten van de PvdA-fractie in de Provinciale Staten van Groningen

Deze vergezichten werden tussen november 2004 en april 2006 voorbereid door de werkgroep Rode Draad van de fractie van de PvdA in de Staten van Groningen. De werkgroep had de volgende leden: Daan Bultje, Koos van Dijk (fractie-assistent), Jaap Dijkstra, Franz Lenselink, Wilma Mansveld, William Moorlag, Henk Nijboer, Jan Willem Veluwenkamp (voorzitter en eindredacteur) en Irma Voogd. Wij hebben gebruik gemaakt van de bijdragen die deskundigen van binnen en buiten de Partij op onze uitnodiging tijdens vier besloten themabijeenkomsten leverden. Wij zijn hen zeer erkentelijk voor de vrijmoedigheid waarmee zij met ons spraken. Het spreekt vanzelf dat niet zij maar wij de verantwoordelijkheid dragen voor de constateringen en standpunten die wij in deze vergezichten naar voren brengen. Groningen, juni 2006

Productie: Het Produktiehuis, Jack Lina Vormgeving + foto omslag: Da Mar Groningen, René Wolters (met dank aan Gerrit Zandbergen) Foto Lauwersmeer (blz 20): Henk Feikens Druk: Drukkerij Gerlach Groningen Lithografie: ProArt

-31-

-32-


De provincie Groningen in 2025

Recommend Documents