De Brief Boudewijn Büch Gezelschap Büchmania Jaargang 10 Nummer 7 19 augustus 2012 Inhoud nieuwsbrief De Brief nummer 7:
ALV Büchmania, datum bekend: 30 september 2012 Wie schrijft zich in voor boekje Boudewijn Büch en Ootmarsum – kosten slechts € 8,50 Letterkundig Museum eert Rutger Kopland Hoogtepunten uit Van Berkhey collectie in Limburgs Museum In de serie Meesterwerk van De Nieuwe Kerk soleert dit najaar Andy Warhol. Dagboek Harry Mulisch gepubliceerd Antiekbeurs Delft met Hommage aan Boudewijn Büch Stadsjungle Ruim 500 dode pinguïns gestrand in Brazilië Gemuteerde vlinders ontdekt na ramp Fukushima Droogte creëerde massagraf vol dodo’s Isabel over De kleine blonde dood - Boudewijn Buch – YouTube Koop nu je kaartje en krijg een kortingsbon van € 2,50 cadeau
Met dank voor het insturen van bijdragen aan: Léon van den Dobbelsteen, Patrick van Emst, Limburgs Museum, Henk Spraakman en Tomas van ‘t Zand. Heeft u nieuws voor de nieuwsbrief, mail dan naar:
[email protected] Bijdragen bij voorkeur aanleveren in Word en in platte tekst. Illustraties als jpg of opgenomen in een Word-bestand. Robert-Jan Trügg en Karin Piters 1/18
ALV Büchmania, datum bekend: 30 september 2012 De Algemene Ledenvergadering (ALV) van het Boudewijn Büch Gezelschap Büchmania vindt dit jaar plaats op zondag 30 september 2012. De ALV heeft plaats in Den Haag. Exacte tijd en locatie maken wij nog nader bekend.
Vanzelfsprekend combineren we de ALV met een leuk cultureel uitstapje. Reserveert u alvast de datum: zondag 30 september a.s.
Wie schrijft zich in voor boekje ‘Boudewijn Büch en Ootmarsum’ – kosten slechts € 8,50 Initiatiefnemer, ontwikkelaar en auteur: Tomas van ’t Zand Tomas van ’t Zand schreef ons het volgende: ‘Ooit heb ik t.b.v. de BPS een boekje gemaakt voor een excursie van de BPS naar Ootmarsum en alles wat met Boudewijn Büch te maken heeft gehad. Zou er t.b.v Büchmania nog behoefte zijn aan een herziene versie daarvan? Het boekje is gemaakt in A5 vorm en het binnenwerk telt 44 pagina's in de letter Garamond. De oplage wordt genummerd, evenals de eerste druk. Het boekje heeft als onderwerpen: Inleiding Overijssel Twente, Ootmarsum Tubbergen en Denekamp Ootmarsum en tabak, vloggeln en paoskeerls. Tubbergen en Schaepman. [standbeeld daar] Denekamp en meester Bernink Twente en zijn volkslied Het Twentse volkslied Büch en Goethe. Boudewijn Büch in Ootmarsum Gebruikte literatuur Een gedicht over Ootmarsum van Willem Wilmink Ootmarsum is oorlogstijd [een extra toegevoegd vouwblad] 2/18
De prijs van dit leuke boekje is slechts € 8,50 euro, inclusief verzending in kartonenvelop en portokosten. Bent u geïnteresseerd in een exemplaar, mailt u dan rechtstreeks met Tomas van ’t Zand en laat hem van uw belangstelling weten. Tomas van ’t Zand:
[email protected] Voor hen die toch replyen op deze email (ik ken onze leden inmiddels een beetje), stuur ik het bericht door naar Tomas van ’t Zand. Büchmania heeft zelf dus geen initiatief in deze, anders dan het onder uw aller aandacht te brengen. Alle credits en aansprakelijkheid gaan dus naar Tomas. Voor de omslag van deze uitgave, zie hieronder.
3/18
Letterkundig Museum eert Rutger Kopland Bron: ANP Het Letterkundig Museum in Den Haag brengt een 'kleine' hommage aan de woensdag 11 juli overleden dichter Rutger Kopland. Kopland schonk in 2006 een groot deel van zijn literaire archief aan het museum.
Rutger Kopland © ANP
Hoogtepunten uit deze verzameling zijn nu te zien in een tentoonstelling die aan de dichter en psychiater is gewijd. De expositie omvat onder meer foto's, een getekend zelfportret, correspondentie en zelfs een geboortekaartje. Directeur Aad Meinderts van het museum noemt het overlijden van Kopland een schok. 'Het is ook onvoorstelbaar, zo kort na het overlijden van Gerrit Komrij.' Komrij overleed op 5 juli op 68-jarige leeftijd. Koplands gedicht Jonge sla is volgens Meinderts gaan horen tot het collectieve geheugen van Nederland. 'Hij was echt een groot dichter en het was een plezier om hem te horen voorlezen, want hij had een schitterende stem. Kopland maakte toegankelijke poëzie.' Jonge sla Alles kan ik verdragen, het verdorren van bonen, stervende bloemen, het hoekje aardappelen, kan ik met droge ogen zien rooien, daar ben ik werkelijk hard in. Maar jonge sla in september, net geplant, slap nog, in vochtige bedjes, nee. Uit: Alles op de fiets G.A. van Oorschot 1970
4/18
Hoogtepunten uit Van Berkhey collectie in Limburgs Museum Inspiratie natuur in Limburgs Museum TEKENINGEN EN PRENTEN UIT DE VAN BERKHEY COLLECTIE Van 7 september 2012 tot en met 6 januari 2013 is in het Limburgs Museum in Venlo een oogstrelende tentoonstelling te zien met tekeningen, aquarellen en prenten uit de zeventiende en achttiende eeuw die de natuur tot onderwerp hebben. De expositie Inspiratie natuur is georganiseerd in samenwerking met de Koninklijke Hortus Botanicus Madrid. De werken op papier - van onder anderen Claes Berchem (1620-1683), Joannes Bronckhorst (1648-1726), Jan de Laet (1593-1649) en Jan Swammerdam (16371680) - zijn afkomstig uit de vermaarde Van Berkhey Collectie. In 1785 moest de Nederlandse collectioneur Van Berkhey zijn verzameling laten veilen om een advocaat te kunnen betalen. Het Spaanse Koninklijk Kabinet voor Natuurlijke Historie kocht de tekeningen en prenten. Het Limburgs Museum in Venlo laat een representatieve selectie van honderd tekeningen en prenten zien. Het is zeer bijzonder dat deze kwetsbare werken in Nederland worden geëxposeerd. De tentoonstelling vindt plaats in het kader van de Floriade en is een van de cultuurhistorische pareltjes tijdens de wereldtuinbouwmanifestatie. Johannes le Francq van Berkhey (1729-1812) was een veelzijdig persoon. Als arts, natuuronderzoeker, dichter en gepassioneerd verzamelaar maakte hij naam. Van 1773 tot 1795 was Van Berkhey als lector in de natuurlijke historie verbonden aan de Universiteit van Leiden. Hij schreef onder meer de negendelige Natuurlijke Historie van Holland, een encyclopedie die nog altijd geldt als het belangrijkste naslagwerk voor de botanie, geologie, topografie en culturele geschiedenis van Nederland in de achttiende eeuw. Hij publiceerde nog een werk in zes delen, getiteld Natuurlijke historie van het rundvee in Holland. Het wordt beschouwd als één van de honderd hoogtepunten van de Koninklijke Bibliotheek. Als dichter verwierf hij naam door zijn Het verheerlijkt Leyden, een gepassioneerde lofzang op zijn geboorteplaats waarvan de hoofdmoot wordt gevormd het dramatische verhaal over het beleg van 1574. Op 20 januari 2010 vernoemde de Internationale Astronomische Unie (IAU) planetoïde nummer 27657 naar Van Berkhey. De ruimterots met een diameter van 3,7 kilometer beweegt zich in de ruimte tussen de planeten Mars en Jupiter. Planetoïde Van Berkhey draait in ruim drie jaar om de zon. In veertig jaar bracht Berkhey een indrukwekkende verzameling bijeen van uiteenlopende natuurhistorische objecten. Deze omvat onder meer de collectie tekeningen en gravures die op wetenschappelijk geordende wijze de levende natuur in beeld brengt. Ongetwijfeld met bloedend hart heeft de collectioneur zijn schatten moeten laten veilen. Als felle Oranjeklant was hij verwikkeld in heftige disputen die soms uit de hand liepen. Bij een academische plechtigheid wierp de opvliegende geleerde zijn toga af en daagde hij studenten die de spot
5/18
met hem dreven uit tot een vuistgevecht. Van Berkhey grossierde in rechtszaken die tegen of door hem werden aangespannen. De advocatuur van Leiden voer er wel bij. Om de kosten te kunnen betalen, moest hij zijn bezittingen verkopen, zo ook zijn prenten en tekeningen. In 1795 vielen de Franse legers Nederland binnen. Stadhouder Willem V vluchtte naar Engeland. Het lectoraat van de Universiteit van Leiden werd Johannes le Francq van Berkhey ontnomen. Het bracht hem nagenoeg tot de bedelstaf. Hij overleed in 1812. Limburgs Museum Keulsepoort 5 5911 BX Venlo www.limburgsmuseum.nl open dinsdag tot en met zondag 11-17 uur gesloten op maandagen, 25 december en 1 januari
In de serie Meesterwerk van De Nieuwe Kerk soleert dit najaar Andy Warhol. Ingezonden door Patrick van Emst Van 6 oktober tot en met 11 november 2012 toont De Nieuwe Kerk Amsterdam een religieus en spiritueel meesterwerk van zijn hand: The Last Supper (pink) uit 1986. Andy Warhol (1928–1987) maakte aan het einde van zijn leven een serie werken over het Laatste Avondmaal. The Last Supper (pink) is één van de topstukken uit deze serie. Het ruim zeven meter brede roze doek, uit de collectie van het Andy Warhol Museum in Pittsburgh, reist voor het eerst sinds 1987 naar Europa en schittert vijf weken in het hoogkoor van De Nieuwe Kerk.
Andy Warhol, The Last Supper, 1986, acrylic and silkscreen ink on linen, 78 x 306 x 2 in. (198.1 x 777.2 x 5.1 cm.). The Andy Warhol Museum, Pittsburgh. Founding Collection, Contribution The Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, Inc.
Het Laatste Avondmaal is één van de meest geliefde onderwerpen in de kunst. De vroegste afbeeldingen stammen uit het einde van de vijfde eeuw. Het beroemdste Avondmaal is misschien wel het monumentale fresco van Leonardo da Vinci (1498) in de Santa Maria delle Grazie in Milaan. Dit was Warhols inspiratiebron. In opdracht van een kunsthandelaar maakte Warhol in 1986 de serie gebaseerd op dit fresco. In 1987 werden zij tegenover de Santa Maria della Grazie tentoongesteld. Niet lang na de opening van deze tentoonstelling overlijdt Warhol op 22 februari 1987 in New York.
6/18
Gedurende Warhols leven waren slechts weinigen bekend met zijn intense geloofsbeleving, met zijn regelmatige kerkgang en de vele liefdadigheidsprojecten waar hij zich voor inzette. Het stond in schril contrast met zijn zorgvuldig gecreëerde imago van oppervlakkigheid en vluchtigheid. Warhol zette in dit werk twee versies van het fresco naast elkaar om de figuren een andere lading te geven. De kleur roze koos hij wellicht vanwege de associaties met baby’s, vitaliteit, het leven. De figuren zijn zwart, als verwijzing naar de dood, in het bijzonder die van Jezus. Zijn dood staat vervolgens weer voor het eeuwige leven. Leven en dood zijn innig met elkaar verstrengeld. Warhol betoonde met dit werk ontzag voor Da Vinci’s meesterwerk, reikte een nieuwe manier aan om ernaar te kijken. In 2011 startte De Nieuwe Kerk een traditie om ieder najaar een religieus meesterwerk te tonen uit een museale of particuliere collectie. De Heilige Familie van Rembrandt uit 1645 was de eerste in de reeks. Het geëxposeerde werk kan met alle wereldgodsdiensten te maken hebben. Steeds zal het gaan om een belangrijk werk dat vraagt om contemplatie en introspectie, dat schittert in het hoogkoor en dat uitnodigt tot het maken van een ‘pelgrimstocht’.
Dagboek Harry Mulisch gepubliceerd Bron: ANP Een dagboek dat Harry Mulisch (1927-2010) bijhield tijdens het schrijven van De ontdekking van de hemel, wordt voor het eerst openbaar gemaakt. In oktober verschijnt Logboek, liet uitgeverij De Bezige Bij weten. De schrijver hield dit dagboek bij in 1991 en 1992, de jaren dat hij werkte aan zijn beroemde magnum opus. Het was niet bestemd voor publicatie.
Harry Mulisch in zijn huis in Amsterdam. © epa
'Terwijl Saddam Hoessein Koeweit binnenviel, werkte Mulisch gestaag aan zijn roman, met steeds nieuwe invallen en associaties die zouden leiden tot een boek waarin alles wat hij tot dan toe had geschreven, samenkwam', aldus de uitgever.
7/18
Het was een bizarre en onovertroffen periode, zo blijkt volgens de uitgeverij uit het dagboek dat de gelauwerde auteur bijhield. 'Einde van een wonderbaarlijk jaar, politiek vol rampen, maar voor mij toch een annus mirabilis' (jaar der wonderen), besluit Mulisch zijn dagboek uit 1992. In De ontdekking van de hemel komen alle thema's en obsessies uit het werk van Mulisch in 65 hoofdstukken bijeen. Er zijn in binnen- en buitenland meer dan 1 miljoen exemplaren van het boek verkocht en in 2007 werd het via een internetstemming verkozen tot 'het beste Nederlandstalige boek aller tijden'.
Antiekbeurs Delft met Hommage aan Boudewijn Büch Ingezonden door: Henk Spraakman De 3e Oude Kunst- en Antiekbeurs Delft zal dit jaar van woensdag 26 tot en met zondag 30 september worden gehouden in Stedelijk Museum Het Prinsenhof Delft. Omdat het dit jaar tien jaar geleden is dat schrijver/dichter en televisiemaker Boudewijn Büch overleed, zal op de antiekbeurs een expositie over hem worden ingericht door het Letterkundig Museum in Den Haag. Verzamelaar Boudewijn Büch is de geschiedenis ingegaan als iemand die onderwerpen naar voren bracht waar weinig mensen iets mee hebben, maar wist deze toegankelijk te maken voor een breed publiek. Büch overleed geheel onverwacht op zaterdag 23 november 2002 in zijn huis in Amsterdam. Hij liet een bibliotheek na met ruim honderdduizend boeken over de meest uiteenlopende onderwerpen en een huis vol met voorwerpen die hij gedurende zijn leven had verzameld. Met zijn boeken- en reisprogramma's wist hij opeenvolgende generaties te boeien met verschillende onderwerpen, zoals de Rolling Stones, Goethe, onbekende eilanden, vergeten schrijvers en uitgestorven vogels. Büch wist als geen ander over het voetlicht te brengen dat veel onderwerpen interessant zijn en dat verzamelen voelt als een ontdekkingsreis die nooit verveelt. Op de expositie zullen allerlei persoonlijke bezittingen te zien zijn uit Büchs omvangrijke collectie die na zijn dood werd geschonken aan het Letterkundig Museum. Eva Rovers opent beurs Op woensdag 26 september zal de Antiekbeurs Delft en de tentoonstelling over Boudewijn Büch worden geopend door Eva Rovers. Rovers (1978) is bezig met het schrijven van de biografie over Boudewijn Büch, die naar verwachting over 4 tot 5 jaar zal verschijnen. Zij schreef eerder een biografie over Helene KröllerMüller (2010), waarop zij promoveerde aan de Universiteit van Groningen. Voor de biografie van Kröller-Müller ontving zij onlangs de Erik Hazelhoff Roelfzema prijs voor beste biografie van 2012.
8/18
Stadsjungle Door: Arno Haijtema Verschenen in: De Volkskrant op 12-06-2012 Ingezonden door: Léon van den Dobbelsteen De Hortus Botanicus van de VU dreigt een zorgtuin te worden. De tuin heeft geen wetenschappelijke status meer. Andere hortussen zullen de zeldzame plantjes adopteren. Daarmee is de dood op termijn een feit. Te midden van treurige betonkolossen die hun oorsprong vinden in de jaren zestig is, niet ver van de Amsterdamse Ring, na enig zoekwerk een botanisch paradijs te vinden. Er heerst stilte, zolang de traumahelikopter van het naastgelegen VU Medisch Centrum niet hoeft uit te vliegen, wat nogal eens gebeurt. De bomen en planten vertellen wonderbaarlijke verhalen, waar je oor voor moet hebben. Zolang het nog kan - want voor de botanisten, de talrijke vrijwilligers en 25 duizend jaarlijkse bezoekers van dit paradijsje dreigt verstoting. Een hectare groot is de Hortus Botanicus van de Vrije Universiteit in AmsterdamBuitenveldert, de veel minder bekende en ietwat introverte zuster van de beroemde hortus, voorheen van de UvA, aan de Plantage Middenlaan. Deze hortus uit 1967 heeft niet zulke imposante kassen, bestaat veel korter, heeft geen restaurant annex ontvangstruimte voor grote bezoekersaantallen, noch de parkachtige allure van de hortus in de binnenstad. 'Dat is nu juist een deel van de charme', zegt schrijfster Hannah de Groot, die met fotografe Elsbeth Tijssen rondleidt door de tuin achter het VU-ziekenhuis. 'Als je hier een uurtje bent, kom je helemaal tot rust. Je geest maakt zich leeg, je kunt wegdromen van de alledaagse werkelijkheid.' Tijssen: 'Hier lopen de mensen niet het geld, maar de planten en bomen achterna.' De fotografe loopt hier al een paar jaar rond, met digitale camera's en ouderwetse analoge, professionele en Russische plastic amateurtoestelletjes - alles om de betoverende schoonheid van de tuin vast te leggen. Die langdurige, geduldige inspanning, in samenwerking met de evenzeer van de hortus in de ban geraakte De Groot, heeft geresulteerd in het pas verschenen boek Liefde in uitvoering, dat de tuin in woeste en poëtische schoonheid naar de kroon steekt. Zet twintig stappen in deze stadsjungle, en je waant je in een oerwoud waar vreemde en alledaagse vegetatie het zicht op het omringende beton benemen. Smalle paadjes met boomschorssnippers kronkelen over het geaccidenteerde terrein. Langs het bloeiende vingerhoedskruid en metershoge bamboescheuten naar de vrouwelijke gingkoboom, 'een van de weinige in Amsterdam, omdat deze vruchten draagt die verschrikkelijk stinken, willen mensen alleen mannelijke ginkgo's in de tuin hebben', zegt De Groot.
9/18
Ze voelt even aan de ruwe bast. 'Wonderbaarlijk hoe de bevruchting kan plaatsvinden. Het stuifmeel moet via de lucht van ver weg vandaan komen. Hoe eenzaam deze boom hier ook staat, toch lukt het.' En wisten we al dat Goethe een gedicht heeft geschreven over de ginkgo? 'Omdat de blaadjes in de herfst schitterend geel kleuren.' We betreden de cactuskas, waar duizenden bestoppelde vetplanten in potten op lange tafels staan. Er heerst opwinding vanwege de prachtig bloeiende cactus die liefkozend Lucky Luke wordt genoemd, vanwege de gelijkenis met de manshoge cactus die de stripheld aan het einde van een albumdik avontuur bij zonsondergang passeert, over de prairie op weg naar de einder.
Als er geen vrijwilliger is om in de kas een oogje in het zeil te houden, gaat de deur op slot. Bij sommige bezoekers heeft de cactusverzamelwoede obsessieve vormen aangenomen, blijkens de gaten in de grond van een zeldzame soort, met blaadjes als wybertjes, die als dakpannen over elkaar heen liggen: gestolen. Een diefstal nu en dan - die behalve ergerlijk en schandelijk ook wel een beetje aandoenlijk is - is kleine hinder, eentje die in het niet valt bij de plannen van de Vrije Universiteit met de tuin. Het bestuur heeft besloten dat de hortus in zijn huidige vorm niet zal blijven bestaan. Al in de jaren tachtig verloor de tuin zijn wetenschappelijke status, vertelt woorvoerder Simone Hubers van de VU en dus is er voor de universiteit geen noodzaak de tuin in stand te houden. Op termijn zullen delen van de zeldzame begroeiing worden verplaatst, naar de nieuwe, groene campus die bij de universiteit verrijst en in 2020 wordt opgeleverd. Ook zullen zeldzame plantjes ter adoptie worden aangeboden aan ander hortussen. De Groot en Tijssen gruwen bij de gedachte dat het gerucht bewaarheid zou worden dat er een afvaldepot van het ziekenhuis zou worden gebouwd op het hortusterrein. 'Daar is inderdaad sprake van geweest', zegt Hubers, 'maar dat gaat niet gebeuren.' Het is
10/18
waarschijnlijker dat de hortus wordt omgebouwd tot een 'zorgtuin' , met brede paden die voor rolstoelgebruikers goed toegankelijk zijn. Praktisch, maar ontdaan van de magie die de tuin nu kenmerkt. Nu weten patiënten van het VUmc en hun bezoekers de hortus ook al goed te vinden. Vanuit het gebouw lopen ze er via een bruggetje zo in. Ook fijn, zo'n zorgtuin, maar heeft de VU geen boodschap aan de culturele waarde van de hortus, aan de bijzondere collectie? Hoort een christelijke universiteit niet bij uitstek een goed rentmeester te zijn van zo'n aards paradijs als de hortus? 'Het bestuur vindt dat de plantencollectie wordt gerespecteerd door de manier waarop die elders wordt ondergebracht', zegt Hubers. Hoewel dood op termijn dus onafwendbaar lijkt, glundert Hans Vissers, vaste medewerker van de VU Hortus in de tropische kas. Het genoegen hier te mogen werken straalt van hem af. Het is hem na ettelijke pogingen gelukt de Victoria amazonica tot ontkiemen aan te zetten: de gigantische waterplant met drijvende bladeren zo sterk dat ze een baby kunnen dragen - wat de reuzenplant ten behoeve van de pr-foto van menig hortus dan ook goedmoedig doet. Hans toont de pot waarin de Victoria te bewonderen is: een paar enkele centimeters lange wortels en één minuscuul, nog opgerold blaadje dat nu net een muggenlarf zou kunnen tillen. Als de Victoria tot volle wasdom komt, en dat kan heel snel gebeuren, voorspelt Hans, zal hij haar elders moeten onderbrengen: in een hortus met een verwarmd bassin van minstens 12 vierkante meter. Hij leidt langs andere curieuze planten. Langs een cocaplant. Langs de koemboe, een Surinaamse plant met medicinale kracht. 'Hij helpt tegen maagpijn en diarree. Wie hiervan eet, wordt nooit ziek. Deze plant is een noviteit van onze hortus', zegt Hans. 'Hij is nergens anders in productie.' We duwen bladeren onder water van de Heilige lotus, bekend van het 'lotus-effect', wat betekent dat water er geen enkele grip op heeft - de plant inspireert onder meer ontwerpers van gebouwen, die hebben minder schoonmaakbeurten nodig als ze worden behandeld met stoffen die dezelfde werking hebben als de lotus. En we bewonderen een psilotum, onooglijke nazaat van het eerste plantje dat zich uit zeewier ontwikkelde om op land te overleven. Doort de vorming vaatjes kon het water vasthouden en de relatieve droogte van het land aan. 'Het mooie van de hortus', zegt Hannah de Groot, 'is dat mensen met heel uiteenlopende interesses zich ertoe aangetrokken voelen. Vrijwilliggers uit de verre omtrek. Plantenkenners en biologen, maar ook zij die niets van flora weten en alleen maar van de vormen- en kleurenschoonheid genieten. Wat ze in elk geval gemeen hebben, is dat ze toen ze hier één
11/18
keer waren geweest, steeds bleven terugkomen. Dat geldt eigenlijk voor alle bezoekers: na één keer ben je verkocht.' Moeilijk voor te stellen dat al die toegewijde mensen straks zonder de hortus verder moeten leven, en mooi dat Liefde in uitvoering de tuin in elk geval in volle glorie heeft gedocumenteerd. Eén vrolijkmakend feitje nog uit het boek, over de bamboe. 'Elke bamboesoort heeft zijn eigen bloeiritme. Om de twintig, zestig, honderdtwintig jaar gaan van één soort alle stengels bloeien, wereldwijd en op hetzelfde ogenblik. (...) Overal: van China tot Nederland, van Australië tot Zuid-Amerika. Het is een raadsel hoe in elke stengel dezelfde timing zit.' En zo bekruipt je bij het boek dezelfde gedachte die ook bij het bezoek aan de hortus weleens opkomt: neem een ander in de maling! Hannah de Groot, is het ongelogen? De Groot: 'Natuurlijk is dit waar!' Liefde in uitvoering - portret van een hortus. Foto's Elsbeth Tijssen. Tekst Hannah de Groot. VU University Press, € 24,95 ISBN 9789086596072 VU Hortus, Van der Boechortsraat 8, Amsterdam. Open ma-vr 8-16.30 uur.
Ruim 500 dode pinguïns gestrand in Brazilië Bron: ANP/AFP Meer dan 500 pinguïns zijn dood aangespoeld aan de kust van de Braziliaanse deelstaat Rio Grande do Sul. Dat maakten Braziliaanse autoriteiten bekend.
De 512 kadavers werden zo'n 100 kilometer van de stad Porto Alegre gevonden. Het massale sterven stelt dierenartsen voor een raadsel aangezien de beesten er gezond uitzagen. Volgens Braziliaanse autoriteiten waren de pinguïns goed gevoed en niet uitgeput of gewond. Braziliaanse wetenschappers zijn begonnen aan een onderzoek naar de doodsoorzaak.
12/18
Gemuteerde vlinders ontdekt na ramp Fukushima Door: Martine Steenvoort
Blootstelling aan radioactief materiaal heeft in Japan mutaties onder vlinders veroorzaakt, blijkt uit een onderzoek. Na de ramp in Fukushima constateerden wetenschappers dat de Aziatische variant van het blauwtje kleinere vleugels en beschadigde ogen vertoont.
© SCIENTIFIC REPORTS. Foto's van de vlinders waar afwijkingen in de vleugels en antennes werden ontdekt.
Het verband tussen de mutaties en het laboratoriumproeven, aldus de wetenschappers.
radioactieve
materiaal
bleek
uit
Twee maanden na de ramp in Fukushima heeft een team van Japanse onderzoekers 144 volwassen 'Pale Grass Blue' vlinders (Pseudozizeeria maha) onderzocht. De vlinders kwamen uit tien verschillende gebieden in Japan, waaronder het Fukushima-gebied. Deze vlinders waren op het moment van de ramp aan het overwinteren als larven. Na vergelijking van de mutaties bij de vlinders uit de verschillende gebieden, bleek dat de vlinders uit de gebieden met grotere hoeveelheden straling kleinere vleugels en onregelmatig ontwikkelde ogen hadden. 'Over het algemeen werd gedacht dat vlinders goed bestand zijn tegen straling', vertelt hoofdonderzoeker Joji Otak van de Universiteit van Ryukyus aan de BBC. 'Daarom zijn de resultaten van ons onderzoek onverwacht.' © Scientific Reports.
Kweek Vervolgens ging het team in een laboratorium deze vlinders verder kweken, waardoor het op steeds meer afwijkingen stuitte, waaronder misvormde antennes.
13/18
Het team concludeerde dat deze hogere mate van mutaties werd veroorzaakt door het eten van besmet voedsel, maar ook door mutaties van het genetisch materiaal van de ouders dat werd doorgegeven aan de volgende generatie. De langetermijngevolgen van de ramp zouden dus erger kunnen zijn dan de onmiddellijke schade. Maar de onderzoekers waarschuwen om niet te snel conclusies te trekken uit hun onderzoek. Vlinders mogen dan alarmerend snel muteren door de straling, het is niet zeker of hetzelfde bij mensen gebeurt.
De 'Pale Grass Blue' vlinders
Bij de ramp in Fukushima is officieel niemand omgekomen, maar veel inwoners vrezen de gevolgen over de langere termijn. Het onderzoek is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Scientific Reports.
14/18
Droogte creëerde massagraf vol dodo’s Geschreven door Caroline Hoek op 23 april 2012 Bron: scientias.nl Ingezonden door Tomas van ‘t Zand Een dodo. Tekening: Cornelis Saftleven (1638).
Onderzoeker Hanneke Meijer reisde af naar Mauritius om het moeras Mare aux Songes te bestuderen. Hier zijn door de jaren heen vele resten van dieren, waaronder heel veel botten van dodo’s gevonden. ‘Het moeras is de bron van 99 procent van al het dodo-materiaal dat wereldwijd in musea ligt,’ vertelt Meijer aan Scientias.nl. ‘De allereerste dodo-botten werden hier in 1886 gevonden, maar daarna raakte de plek een beetje in de vergetelheid.’ En even dacht men zelfs dat het moeras helemaal verloren was gegaan bij de aanleg van een vliegveld. Maar in 2005 wordt het moeras herontdekt. ‘En dat leverde een unieke mogelijkheid op om opnieuw dodo-botten op te graven, maar dan met heel veel aandacht voor de geologische setting: heel goed kijken hoe de aardlagen eruit zien, hoe de botten in de aardlagen liggen en wat er rond de botten aan bijvoorbeeld planten- en insectenresten gevonden wordt.’ Zeventien dodo’s En dat is precies wat Meijer en haar team hebben gedaan. Ze schrijven erover in het blad Naturwissenschaften. Ze vonden in het moeras de resten van zeventien dodo’s terug. Opvallend genoeg behoren de resten allemaal aan volwassen dodo’s toe en overheersen de botten die ooit de poten van de dodo’s vormden.
Moeras Maar de onderzoekers keken niet alleen naar de gevonden resten. Ze richtten zich zoals gezegd ook op de aardlagen waarin de resten werden gevonden. En die aardlagen vertellen ons meer over de dood van de dodo’s. ‘Inmiddels weten we dat het massagraf in relatief korte tijd gevormd is: zo’n 200 jaar. Dat moment viel samen met een droge periode waarin zoet water schaars was. We denken daarom dat de dodo’s samen met heel veel andere dieren zoals reuzenschildpadden, in hun zoektocht naar water naar Mare aux Songes kwamen. Vanwege de geologische ondergrond van Mare aux Songes was het één van de weinige plekken op het eiland waar zoet water aan het oppervlak kwam. Helaas werd deze
15/18
plek veel dieren ook fataal, omdat velen er vast kwamen te zitten in de modderige ondergrond.’
De plaats waar de opgravingen werden gedaan. Foto: M. Rijsdijk/Dodo Research Programme.
Klimaat Het onderzoek kan ons niet alleen meer leren over vroeger tijden. Ook in de toekomst kunnen we er ons voordeel mee doen. ‘Het is interessant om te zien dat ondanks het grote aantal dieren dat is omgekomen (grove schattingen zijn tienduizenden dieren voor het hele moeras), alle diersoorten deze droge periode hebben overleefd. Ondanks deze bottleneck zijn alle soorten zo’n 3700 jaar later, als de eerste Hollanders op Mauritius aankomen, nog steeds springlevend (daarna gaat het snel bergafwaarts). Dit is een interessant gegeven, omdat we vandaag de dag worstelen met de gevolgen van klimaatverandering. De vondsten uit Mare aux Songes kunnen ons meer vertellen over hoe een ecosysteem reageert op veranderingen in het klimaat.’
Het hoofd en de poot van een dodo. Foto: Ed Schipul (via Wikimedia Commons).
16/18
Dom en dik Dodo’s die door de droogte naar het moeras worden gedwongen en daar vast komen te zitten en sterven. Het bevestigt maar weer eens het beeld dat veel mensen van de vogel hebben: een dommig dikkertje. ‘Ik ben bang dat de dodo helaas nooit meer van dat imago afkomt. Maar de waarheid is iets genuanceerder. Zoals heel veel oceanische eilanden was Mauritius zodanig geïsoleerd dat zoogdieren heel veel moeite hadden om het eiland te bereiken. De enige inheemse zoogdiersoorten waren vleermuizen die vliegend aardige afstanden kunnen afleggen. Carnivoren zoals wolven, leeuwen en beren hebben het eiland nooit bereikt. Als gevolg daarvan evolueerde de fauna zich in afwezigheid van predatoren. En in zo’n omgeving is het kunnen vliegen overbodig, met als gevolg dat veel vogels het vermogen tot vliegen verliezen (de vleugels werden kleiner) en toenemen in lichaamsgrootte. De dodo was dus uitstekend aangepast aan het leven op een eiland. Tja, en dat je dan in een onvoorzien moment van klimaatstress vast komt te zitten in de modder, dat kan gebeuren’!
Een voetbot van een dodo in de modder. Foto: R.M. Jayasena/Dodo Research Programme.
Het onderzoek vertelt ons veel meer over het leven en de veerkracht van de dodo. Ook in tijden van droogte wist deze – ondanks dat er veel soortgenoten stierven – te redden. Pas toen de Nederlanders het eiland ontdekten, ging het goed fout. Maar er blijven nog genoeg vragen omtrent de dodo. Bijvoorbeeld over hun gedrag en ecologie. Aan de hand van de vondsten van Meijer en haar team kunnen die hopelijk beantwoord worden.
Isabel over De kleine blonde dood - Boudewijn Buch – YouTube Isabel heeft De kleine blonde dood gelezen en doet hiervan verslag. Kijk mee op YouTube voor haar verhaal in het kader van Scholierenpuntcom. www.youtube.com/watch?v=0DbEgs_Rxjc
17/18
Koop nu je kaartje en krijg een kortingsbon van € 2,50 cadeau
Natuurlijk kom je als boekenliefhebber naar het boekenfestijn van het jaar, Manuscripta. Dé opening van het boekenseizoen. Je krijgt dit jaar bovendien een extra cadeautje. Ter introductie van de Boekenbon-cadeaukaart ontvang je een kortingsbon ter waarde van € 2,50. Je krijgt deze uitgereikt bij aankomst op Manuscripta.
De kortingsbon geeft recht op € 2,50 korting op maar liefst 60 verse toptitels; in te leveren bij je boekwinkel tussen 8 september en 28 oktober 2012. Een extra reden om snel je kaart te bestellen! (Heb je al een kaartje gekocht? Ook jij krijgt op Manuscripta de kortingsbon ter waarde van € 2,50 cadeau). Koop je kaartje online Een dagkaart voor zaterdag of zondag kost € 12,50. Een passe-partout voor beide dagen kost € 20,-. Een kinderkaartje (voor kinderen van 4 tot 15 jaar) kost € 6,- . Voor meer informatie: http://www.manuscripta.nl/index.php/
18/18
