De Brief. Boudewijn Büch Gezelschap Büchmania

De Brief Boudewijn Büch Gezelschap Büchmania Jaargang 9 Nummer 8 15 september 2011 Inhoud nieuwsbrief De Brief nummer 8:














Oproep tot: Algemene ledenvergadering en bezoek aan begraafplaats Zorgvlied Ginkgo Excursie Hortus Botanicus Leiden, 16 okt. 2011 Simon van Gijn is jarig Goethe is ‘grootste Duitser aller tijden’ Biografie Boerhaave Goedkope Heruitgave Van Seba - Cabinet Of Natural Curiosities Enge dingen: fascinatie en afkeer, gastconservator Adriaan van Dis Pop up! Workshop Pop up! door Wim Gremmen Oktober Napoleonmaand; Wat is er te doen Oneindig Noord-Holland en Napoleon

Met dank aan voor het insturen van bijdragen aan: Roy de Beunje, Rene van Haaster en Arjan Honkoop. Heeft u nieuws voor de nieuwsbrief, mail dan naar: [email protected] Bijdragen bij voorkeur aanleveren in Word en in platte tekst. Illustraties als jpg of opgenomen in een Word-bestand. Bij voorkeur géén pdf. Inscannen kan, maar sla het document dan op als jpg. Bij voorbaat dank. Robert-Jan Trügg en Karin Piters

1/20

Algemene ledenvergadering en bezoek aan begraafplaats Zorgvlied Op 18 september 2011 – als eerder aangekondigd – houdt het Boudewijn Büch Gezelschap Büchmania de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering. De ALV begint om 11:30 uur bij Paviljoen The Wave bij het Mirandabad – De Mirandalaan 9 in Amsterdam. Het Bestuur zorgt daarbij voor koffie en thee. Het is op deze locatie niet toegestaan een eigen lunch mee te nemen. Indien gewenst kunnen broodjes in het Paviljoen worden besteld. Deze kosten gemiddeld twee euro. De voorlopige agenda van deze ALV ziet er als volgt uit: 1. Opening 2. Agenda 3. Notulen ALV 30 oktober 2010 in de Passenger Terminal te Amsterdam 4. Jaarverslag 5. Financieel Jaarverslag 6. Bevindingen kascommissie 7. Decharge Bestuur 8. Bestuurswisseling – De penningmeester Pieter Schoonderbeek heeft aangegeven het bestuur te verlaten. Het bestuur heeft in Jan Meurs een enthousiaste kandidaat gevonden voor deze functie en draagt dan ook met veel plezier Jan Meurs voor als nieuwe penningmeester van Büchmania. Het bestuur draagt ook René van Haaster voor als bestuurslid van Büchmania. René is eveneens enthousiast over zijn kandidatuur en draagt graag bij aan een continuering van Büchmania en haar activiteiten. 9. Voorstel tot contributieverhoging - Het bestuur van Büchmania doet aan de ALV een voorstel tot contributieverhoging van € 3,- per lid per jaar. De contributie gaat volgens voorstel daarmee van € 35,- naar € 38,- per verenigingsjaar (oktoberoktober). Vorig jaar heeft de penningmeester deze contributieverhoging al aangekondigd. De kosten van onze grootste uitgavenposten, het Büchmania Magazine, Büch en… geen einde en de portokosten zijn verhoogd en wij kunnen daarmee helaas niet achterblijven. Zeker niet daar interen op onze (kleine) reserve als gevolg van duurder wordende kosten niet reëel is nu we een voor de vereniging zo’n belangrijk jaar in gaan. De kleine reserve die de vereniging heeft, is het komend jaar broodnodig. Immers, we willen Büchs tiende sterfjaar en het jubileum van Büchmania niet zonder meer aan ons voorbij laten gaan. Het voorstel is het gezinslidmaatschap met dezelfde € 3,- te verhogen.

2/20

10. Komende activiteiten 11. Rondvraag 12. Sluiting

Bezoek aan begraafplaats Zorgvlied Om uiterlijk 13:15 uur begeven wij ons richting de nabij gelegen begraafplaats Zorgvlied, waar om 13:30 uur een twee uur durende zeer Büchiaanse rondleiding over een van ’sNeerlands beroemdste begraafplaatsen begint. Hier doen wij uiteraard het graf van wijlen Harry Mulisch aan, maar uiteraard ook dat van Antonie Kamerling. Het Bestuur legt namens de leden op een aantal graven bloemen. De bijdrage bedraagt voor leden 5 euro per persoon en voor niet-leden 8 euro per persoon. Mochten mensen zich van tevoren willen inlezen, dan kan dat. Zie hiervoor het boek Wandelen over Zorgvlied, waarover het bestuur al eerder berichtte, kijk daartoe op: http://www.buchmania.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=323:boekover-140-jaar-begraven-op-zorgvlied-&catid=1:nieuws&Itemid=3

Graf Ramses Shaffy Het is voor ons van belang te weten hoeveel mensen deelnemen aan de rondleiding over begraafplaats Zorgvlied. Bent u dus zondag 18 september van de partij, laat dat dan weten aan Robert-Jan: [email protected] of 06-51283638 De eerste leden hebben ons al laten weten aanwezig te zijn bij de ALV en de rondleiding. Waarvoor onze dank. 3/20

Ginkgo Excursie Hortus Botanicus Leiden, 16 okt. 2011 Door Arjan Honkoop Op zondag 16 oktober organiseert Büchmania een speciale Ginkgo excursie en lezing in de Leidse Hortus Botanicus. Boudewijn Büch schreef passioneel over de Ginkgo Biloba. In Een heel huis vol schrijft hij: “Ik heb tientallen blaadjes van de boom uit alle mogelijke windstreken meegenomen, maar toch kan ik het niet nalaten nóg meer blaadjes naar huis te slepen. Weimarse blaadjes zijn favoriet, maar ook bekers waarop ginkgoblaadjes staan, speldjes, schoteltjes, tja, wat niet?” Ook Goethe was helemaal verzot op de boom: onder het nethandschrift van het liefdes gedicht Ginkgo Biloba, gedateerd 15 september 1815, plakte hij eigenhandig twee blaadjes. In de Leidse Hortus Botonanicus staat één van de oudste en zeker één van de mooiste Ginkgo’s van West Europa. Japanse toeristen komen speciaal naar de boom kijken, omdat ze denken dat hij door Von Siebold is geplant. Wat niet waar is omdat de boom daar te oud voor is. De grote Leidse Ginkgo is geplant in ongeveer 1785 en is blakend van gezondheid. Het is, zoals meestal, een mannelijke boom en wat heel belangrijk is, hij is nooit opgesnoeid. De takken hangen daardoor tot op de grond, wat de boom alleen nog maar fraaier maakt. Het leuke van de Leidse Ginkgo is dat er op ooghoogte een vrouwelijke tak in zit die vrucht draagt. Op deze ent kunnen de bezoekers de meestal onbevruchte vruchten goed zien en aanraken. In de herfst is de Ginkgo eigenlijk op z’n mooist. Het blad wordt dan prachtig geelgoud van kleur en de abrikoos grootte vruchten worden oranje. Jammer is wel dat de vruchten dan een vreselijke stank afgeven. De oudste Ginkgo van Nederland staat in de oude Hortus van Utrecht. Er zijn verhalen dat deze boom stamt uit 1730, maar dat is bewezen onjuist. Ook van deze boom is het plantjaar onzeker. De eerste vermelding is uit 1780. Een andere grote boom staat op het terrein van de voormalige universiteit van Harderwijk. Ook hier is er weer een fraaie legende aan verbonden. Hij zou zijn geplant door Linneus, wat onmogelijk is, omdat tijdens de paar dagen dat hij in Harderwijk was om af te studeren, de boom bij de later wereldberoemde botanicus nog geheel onbekend was. Wat de Leidse Ginkgo ook bijzonder maakt is, dat het mogelijk de eerste Ginko is die Boudwijn Büch gezien heeft. Verder is het de boom die ook voorkomt in het boekje van Peter van Zonneveld. Het geheim van de Leidse Hortus. Hij spreekt ’s nachts af met een vriendin in de Hortus en schrijft:

4/20

“Toen we voor de grote Japanse notenboom stonden, vertelde ik haar het sprookje van de Ginkgo-fee... Het was een Chinees sprookje en het kwam er op neer, dat een fee zich voor eeuwig in een Ginkgo veranderde om het leven van haar geliefde te redden” Het is denk ik overbodig om te vertellen dat dit romantische rendez-vous een passioneel einde had. De boom in de Hortus heeft nog iets bijzonders: er zit een grote heksenbezem in: een verdichting van heel veel kleine takjes, alsof het een groot vogelnest is. Dit wordt veroorzaakt door een aantasting van schimmelsporen. Op oudere leeftijd vormen Ginkgo’s zogenaamde “tschitschi” of moederborsten en ook bij de Leidse boom zijn ze op de stam te zien als een soort houtige pegels. In Japan en China worden bomen met deze uitwassen in tempels vereerd en aanbeden in de hoop op het krijgen van kinderen en dan vooral jongetjes. De boom komt oorspronkelijk uit China, maar is lang geleden meegenomen naar Japan waar de Ginkgo vaak bij tempels staat. In China komt de Ginkgo, ondanks de verhalen, in het wild niet meer voor. Het zijn allemaal geplante cultuur bomen waarvan sommigen vele eeuwen oud. Oud-hortula Carla Teune geeft de lezing over de Ginkgo en de rondleiding door de Hortus. Ze is vele malen in Japan en China geweest en gaat ons de wetenswaardigheden vertellen over de het levende fossiel de Ginkgo Biloba. Engelbert Kaempfer De allereerste westerse beschrijving van de Ginkgo is gedaan door Engelbert Kaempfer. (1651-1716). Kaempfer was een Duitse wetenschapper in dienst van de VOC. In die tijd waren er nog wetenschappers die bijna alles konden. Ook hij was zo’n man. Hij sprak en schreef meerdere talen, was arts, botanicus, taalkundige, kon goed tekenen en hij was vooral een prima observator. In zijn jeugd vertrok hij voor scholing uit zijn geboorteplaats Lemgo in Westfalen, en belandde uiteindelijk bij de universiteit in Zweden. Daar sloot hij zich aan bij een diplomatieke missie die via Moskou naar Perzië ging. Bij het Perzische hof was hij actief in het veilig stellen van de Zweedse handelsbelangen. Vanaf dat punt van zijn reis is hij veel observaties gaan opschrijven. Zo heeft hij naast politieke observaties en de eerste wetenschappelijke beschrijvingen van historische ruïnes, een zeer uitvoerige beschrijving gemaakt over alle aspecten van de dadelpalm. Overal waar hij verbleef maakte hij zich nuttig als arts. Ook dit maakte hem zeer geliefd en het zou ook niet moeilijk voor hem zijn geweest om in dienst te blijven van het Perzische hof. Maar zijn reislust was nog niet over. Hij accepteerde een aanstelling als scheepsarts bij de VOC. En na een lange tijd wachten scheepte hij in richting Batavia. In Batavia probeerde hij om als geneesheer een baan te vinden. Dit lukte hem echter niet, omdat zijn levensomstandigheden toen zeer slecht waren en mogelijk door zijn vriendschappelijke contacten met de Goeveneur-Generaal Johannus Camphuis vertrok hij in 1690 naar Japan.

5/20

Toen Kaempfer vertrok met het schip De Waalstroom. zal hij, denk ik, nog niet beseft hebben dat dit deel van zijn reis hem eeuwige roem zou brengen. Na een kortstondig bezoek aan Siam (Thailand) waar hij weer een groot aantal notities maakte, kwam hij op 21 september 1690 aan in Japan. Ook hij moest natuurlijk, net zoals alle andere westerse barbaren, verplicht blijven in de VOC handelspost Decima. Maar hij had het geluk, dat hij als één van de belangrijke personen van de Hollandse kolonie mee mocht met de diplomatieke missies naar de Shogun. In het voorjaar van 1691 en 1692 ging hij twee maal mee naar de Shogun in Edo. Edo (Tokio) was ongeveer drie a vier weken reizen van Decima. Zijn verslag van deze reizen met de vele beschrijvingen van de Japanse cultuur leidde uiteindelijk tot zijn belangrijkste publicaties. Tijdens deze reis maakte hij ook de eerst beschrijving en tekening van de Ginkgo. Hij keerde in 1693 terug in Europa. Hij was in totaal bijna 11 jaar onderweg geweest. In 1694 studeerde hij af bij de universiteit van Leiden op ongeveer een steenworp afstand van de grote Ginkgo. Pas in 1712 is zijn eerste grote publicatie Amoenitatum exoticarum. Kaempfer overleed in 1716 maar door een gelukkig toeval zijn zijn manuscripten en documenten opgekocht door de Engelsman Sir Hans Sloane. Eén van de oprichters van The Britisch Library. In 1727, elf jaar na zijn dood, verscheen de eerste editie van The History of Japan…in het Engels. In 1729 gevolgd door een Franse en een Nederlandse vertaling. Pas in 1756 verscheen het in een Duitse vertaling, zuur genoeg de taal waarin het oorspronkelijk geschreven was.

PROGRAMMA Het programma dat we voor u hebben samengesteld ziet er als volgt uit: Wanneer: Zondag 16 oktober 2011 Waar: Hortus Botanicus Rapenburg 73 Leiden. Tijd: Verzamelen in het restaurant bij de entree van de Hortus Botanicus vanaf 13.30 uur. Aanvang 14.00 uur: Lezing over de Ginkgo Biloba door oud-hortulana Carla Teunen. 14.45 uur: Ginkgo rondwandeling door de Hortus Botanicus onder leiding van Carla Teunen. 15.30 uur: Pauze met Koffie / Thee. 16.00 uur: Lezing over Engelbert Kaempfer de ontdekker van de Ginkgo door Arjan Honkoop.

6/20

16.45 uur: Einde programma. tot 18.00 uur: vrije toegang tot de Hortus Botanicus.

Het aantal bezoekers is beperkt dus graag snel aanmelden bij Arjan Honkoop [email protected] De prijs is inclusief: entree, koffie, twee lezingen en de rondleiding. Afrekenen op de dag zelf. Prijs Leden met museumjaarkaart moeten deze op de dag meenemen. -

Leden met museum jaarkaart € 9,00 Leden zonder museumjaarkaart: € 13,Niet leden € 16,--

Simon van Gijn is jarig Aan de Nieuwe Haven 29-30 in Dordrecht staat een prachtig huis. Op 18 september werd Simon in 1836 te Vlaardingen geboren. Zijn vader was scheepsbouw-meester en had onder meer belangen in de haringvaart. Zijn moeder kwam uit Dordrecht waar haar vader bankier was en een eigen bankiershuis, de firma Hooghwinkel & Co, bezat. In 1842 vertrok het gezin naar Dordrecht, waar de vader van Simon voor de firma van zijn schoonvader ging werken. Simon zou op latere leeftijd het huis aan de Nieuwe Haven betrekken, waar nu het museum Huis Van Gijn is gevestigd.

7/20

Simon van Gijn was een hartstochtelijk verzamelaar met een brede belangstelling: van prenten, wapens en schepen tot meubels, zilver, keramiek, speelgoed. Alles interesseerde hem en alles wat hij kocht kreeg een plaats in zijn huis. Het is dan ook niet verrassend dat de heropening van het museum in 2001 door schrijver en verzamelaar Boudewijn Büch werd gedaan. In twee jaar tijd was het woonhuis, waar Simon van Gijn en zijn vrouw eens hadden gewoond, zo veel mogelijk in oorspronkelijke staat teruggebracht. Met de viering van de verjaardag van Simon start het museum een reeks feestelijke activiteiten. Hiermee staat het stil bij de afgelopen tien jaar. Wat is er in de jaren na der heropening in september 2001 allemaal gedaan en bereikt? Verschillende ruimtes in het huis gerestaureerd en gereconstrueerd. Op 18 sept 2011, van 13.00 tot 18.00 is het museum gratis te bezoeken. Zie: www.huisvangijn.nl

Goethe is ‘grootste Duitser aller tijden’ Door Dirk Leyman / De Papieren Man Bron: http://www.depapierenman.be/blog/2011/8/29/goethe-is-grootste-duitser-aller-tijden Ingezonden door: Rene van Haaster De Duitse schrijver Johann Wolfgang von Goethe is in de Duitse boulevardkrant Bild verrassend genoeg uitgeroepen tot “grootste Duitser aller tijden”. De in 1749 geboren schrijver en wetenschapper kwam als winnaar uit een bevraging van 2.000 Duitsers. Een onderzoeksinstituut vroeg in opdracht van Bild de grootste Duitser ooit te noemen. De naam van Goethe viel het meest, voor die van de naoorlogse bondskanselier Konrad Adenaeur en Albert Einstein, de vader van de relativiteitstheorie. Goethe (1749-1832) is het bekendst als schrijver van Die Leiden des jungen Werther, een boek over een jongen die zich volledig door zijn gevoelens laat leiden. Tegelijk was Goethe onder meer wetenschapper, toneelschrijver en filosoof. Zijn meesterwerk wordt Faust genoemd, over een man die een pact met de duivel sluit. In 2003 organiseerde de Duitse tv-zender ZDF ook al eens een verkiezing van de grootste Duitser aller tijden. Toen kwam Adenauer als topper uit de bus, gevolgd door Martin Luther en Karl Marx. Goethe strandde toen op de zevende plaats.

Biografie Boerhaave Ingezonden door Rene van Haaster Binnenkort komt de langverwachte biografie van Hermanus Boerhaave uit. Boerhaave (1668-1738) was de beroemdste arts van Europa uit zijn tijd, die de bewonderd werd door

8/20

Boudewijn Büch. Auteur is de historicus Luuc Kooijmans, die onder andere biografieën van Frederik Ruysch en Jan Swammerdam heeft geschreven. Door schaarste aan betrouwbare bronnen is het leven van Boerhaave met mysteriën omhuld. Kooijmans lichtte onlangs een tipje van de sluier op in een artikel in het Historisch Nieuwsblad, 2011, nr. 6. Het boek: Luuc Kooijmans, Het orakel. De man die de geneeskunde opnieuw uitvond: Herman Boerhaave (1668-1738) (Amsterdam: Balans; verschijningsdatum 13 september 2011) ISBN: 9789460033445 Prijs: € 24,95 (onder voorbehoud) Het artikel in het Historisch nieuwsblad: http://www.veenmagazines.nl/00/hn/nl/154_161/artikel/print/27802/Medisch_orakel_Boe rhaave.html

Goedkope Heruitgave Van Seba - Cabinet Of Natural Curiosities Ingezonden door Rene van Haaster Taschen heeft het wereldberoemde boek van Albertus Seba, Cabinet van Natural Curiosities opnieuw uitgebracht voor nog geen dertig euro. Dit wonderschone boek komt hierdoor nu in ieders bereik. Spoed u dus naar de boekhandel, want eerder drukken waren binnen een mum van tijd uitverkocht. De merkwaardige schepsels van Albertus Seba: een zeer bijzondere collectie modellen uit de natuur. Albertus Seba´s Cabinet of Natural Curiosities is een van de mooiste prestaties in de natuurgeschiedenis van de 18e eeuw en werd het meest gewaardeerde natuurboek dat ooit is verschenen. Alhoewel het normaal was voor iemand van zijn beroep om specimen te verzamelen voor onderzoek, had de apotheker Albertus Seba (1665-1736) uit Amsterdam hiervoor een bijzondere passie. Zijn verbazingwekkende, ongeëvenaarde collectie van dieren, planten en insecten uit de hele wereld werd tijdens zijn leven internationaal beroemd. Na tientallen jaren te hebben verzameld, gaf Seba in 1731 de opdracht om illustraties te maken van elk exemplaar en zorgde voor de publicatie van een vierdelige catalogus van zijn gehele collectie - van vreemde en exotische planten tot slangen, kikkers, krokodillen, schelpdieren, koralen, insecten, vlinders en nog meer, alsook van fantasiedieren zoals een Hydra en een draak. Deze uitgave, een reproductie van een zeldzaam met de hand ingekleurd origineel, is een verkleinde uitgave van de eerder bij Taschen uitgebrachte editie. Taal: Engels, Frans, Duits Irmgard Müsch e.a. ISBN: 978-3-8365-1583-2 gebonden, 416 pagina's, 239 x 334 mm, prijs: http://www.taschenbooks.nl/Taschen-klassiek/

9/20

€ 29,99

Enge dingen: fascinatie en afkeer, gastconservator Adriaan van Dis Vanaf 19 november 2011 tot en met 19 februari 2012 is in Museum Meermanno de tentoonstelling ‘Enge dingen’ te zien. Het idee voor deze tentoonstelling is bedacht door Adriaan van Dis. De schrijver is als winnaar van de Gouden Ganzenveer 2009 uitgenodigd om een presentatie in het museum te bedenken. Hij treedt daarom op als gastconservator voor deze fascinerende tentoonstelling , die in het teken zal staan van ziektes en hun remedies, parasieten, smetvrees, geweld en andere gruwelijke zaken. Naast veel boeken zal de tentoonstelling ook allerlei vreemde zaken waaronder objecten op sterk water, films en fotomateriaal, beeldende kunst en nog veel meer tonen. Sommige objecten en afbeeldingen zijn niet voor de tere (kinder)ziel bestemd en daarom zal de tentoonstelling zich voor een deel achter gesloten gordijnen en vitrines bevinden. Kom en huiver deze winter in museum Meermanno! Bij de tentoonstelling verschijnen zowel een boek van Adriaan van Dis in een beperkte oplage als een bijbehorende catalogus. P r i n se sse gr a cht 3 0 2 5 1 4 A P D en Ha a g www .m e e r m a n n o .n l

Openingstijden Museum M A | ge sl o t en DI t/m ZO | 12:00 - 17:00 uur

Pop up! Deze zomer wijden twee musea zich aan het spectaculaire pop up boek. In het Haagse Museum Meermanno | Huis van het boek vindt de tentoonstelling Pop up! Bijzondere en beweegbare boeken plaats waarin vooral oude en zeldzame beweegbare boeken en hedendaagse kunstenaarsboeken te zien zijn. Het Veluws Museum Nairac in Barneveld toont met Pop up! Het boek uit de band gesprongen vooral de populaire pop up boeken uit de twintigste eeuw. Niet eerder is in Nederland zo’n breed overzicht gegeven van de pop ups en de beweegbare boeken die door hun kwetsbaarheid niet vaak getoond kunnen worden.

10/20

Pop up! Bijzondere en beweegbare boeken in Museum Meermanno | Huis van het boek, 9 juli t/m 23 oktober 2011

Museum Meermanno toont anatomische atlassen en astronomische werken uit de 15de tot de 18de eeuw en speelboeken in allerlei verschijningsvormen: van suikerzoete opzetprenten tot humoristische scènes van Lothar Meggendorfer. Ook zijn er bijzondere kunstenaarsboeken te zien van 1960 tot nu (o.a. van Andy Warhol en Sjoerd Hofstra) en kunnen de nieuwste digitale pop up vormen op een e-reader ontdekt worden. Voor de bezoeker die de pop up graag ‘hands on’ beleeft, zijn er boeken beschikbaar die door iedereen aangeraakt mogen worden. Voor kinderen en volwassenen worden tijdens de tentoonstelling verschillende activiteiten en workshops georganiseerd. Pop up!Het boek uit de band gesprongen in het Veluws Museum Nairac, 18 juni t/m 5 november 2011 In het Veluws Museum Nairac is een grote selectie te zien uit het rijk geschakeerde aanbod van pop up boeken vanaf het begin van de twintigste eeuw tot nu, waaronder enkele zeldzame exemplaren. Van een aantal kunstenaars is veel werk te zien: de Tjech Vojtêch Kubašta (1914 – 1992) was een van de meest creatieve kunstenaars en paper-engineers vanaf de jaren ’40. Zijn levendige en kleurrijke illustraties springen letterlijk van het papier en geven een hele nieuwe draai aan de bekende sprookjes. Ook de spectaculaire werken van hedendaagse papiergeweldenaar Robert Sabuda en de artistieke abstracte vormexperimenten van David Carter zijn ruim vertegenwoordigd. Korte geschiedenis van beweegbare en pop up boeken De eerste beweegbare boeken stammen uit de dertiende eeuw. Deze boeken hadden vaak een wetenschappelijk of educatief karakter. Zo werden uitklapprenten gebruikt om berekeningen of landkaarten te tonen en roterende schijven maakten de werking van het heelal inzichtelijk. De eerste boeken waarbij de beweging een essentieel onderdeel uitmaakte van de beleving van het boek waren de ‘speelboeken’ uit het begin van de negentiende eeuw. Hierin kan je door deurtjes te openen of aan strookjes papier te trekken, nieuwe scènes tevoorschijn toveren en figuren in beweging brengen. De werkelijke pop up boeken, waarbij de voorstelling vanzelf omhoog komt wanneer de bladzijde wordt omgeslagen, bereikten in de twintigste eeuw een ongekende populariteit. Sprookjes, de dierenwereld, architectuur, stripfiguren en beroemdheden als Elvis Presley komen tot leven in ingenieuze papieren 3D constructies. Ook kunstenaars lieten zich inspireren door de pop up: zo laat Andy Warhol, 11/20

icoon van de pop art, in de jaren ’60 een blikje tomatenpuree rechtop staan in zijn Index book. De Nederlandse kunstenaar Sjoerd Hofstra bereikt in zijn boeken zowel een hoog artistiek niveau als een geavanceerde pop up techniek.

Workshop Pop up! door Wim Gremmen Op zaterdag 1 oktober geeft Wim Gremmen, erkend handboekbinder, een workshop popups maken van papier in Meermanno. De workshop is een kennismaking met het verschijnsel pop-up van de makers kant. Hoe maak je een pop-up? Wat voor mechanismen kun je gebruiken? Tijdens deze workshop zul je ontdekken dat je met vrij eenvoudige technieken al hele verrassende effecten kunt bereiken. Dit biedt een basis om daarna zelf verder te ontdekken wat je allemaal kunt maken. Belangrijk is het om precies te werken en uit te gaan van goede tekeningen of modellen.In de workshop maak je de popups als losse kaarten die eventueel later tot een boekje te bundelen zijn. Ervaring is niet nodig. Materialen en gereedschappen zijn aanwezig en gebruik ervan is inbegrepen bij de prijs. Koffie en thee wordt verzorgd, lunch dient zelf meegebracht te worden. De workshop duurt van 11.00 tot 16.00. Tijdens de pauze is er de mogelijkheid om de tentoonstelling ‘Pop-up! bijzondere en beweegbare boeken’ in het museum te bezichtigen. Aanmelden De kosten voor deze workshop zijn € 70,- per persoon. Aanmelden kan via: [email protected] met vermelding van naam, adres en telefoonnummer. Na aanmelding ontvangt u een bevestigingsbrief met de voorwaarden. voor meer informatie: Winnifred Dijkstra 070-3462700 / [email protected].

Oktober Napoleonmaand; Wat is er te doen Ingezonden door: Roy de Beunje OKTOBER Zondag 2 oktober (valt dus samen met beurs in Delft!) start Oneindig NH Den Helder in de Kathedraal op Willemsoord - Registratie voor de wandeling vindt plaats tussen 9.30-11.00. Zaterdag 8 oktober – Amersfoort Cavalerie Museum 10 tot 16 uur. Zondag 9 oktober – Optocht Napoleon door Amsterdam en ONH wandeling start in Duivendrecht 11 uur (koets met Napoleon). Rond 14.00 uur op de Oetwalerbrug in Adam en rond 15.00 uur Adam Museum en mss uitrollen schilderij van Bree (in Adam Museum). 12/20

Dinsdag 11 oktober – 1e dag tentoonstelling Napoleon Stadsarchief Amsterdam. Zaterdag 15 oktober – Napoleon dag in Broek in Waterland aanvang 10 uur en ONH wandeling in Westfries Museum in Hoorn en Museum Stoomtrein in Medemblik-Hoorn. Zondag 16 oktober – Napoleon dag in Rotterdam. Maandag 17 oktober - Jan Blokker om 20.15 uur een Napoleonlezing in de bibliotheek Den Helder.

Maandag of dinsdag 17/18 oktober – Opening tentoonstelling Atlas Stolk Rotterdam. Zaterdag 22 oktober – Napoleon dag in Naarden (en Muiden) ONH wandelingen. Zondag 23 oktober –toneelvoorstelling over Napoleon in Theater Twee Hondjes (De Nieuwe Veste) te Hellevoetsluis (www.theatertweehondjes.nl). Maandag 24 oktober - 24 oktober - 11 november Theatervoorstelling Het Keizerlijk Gerechtshof door de Haagse theatergroep Drang. Het OM, het Haags Historisch Museum en het Nationaal Archief presenteren in Den Haag een theatrale voorstelling van een keizerlijke rechtszitting. Twee rechtszaken uit 1811 worden nagespeeld voor publiek: de stelende dienstmeid en de driftige bakker. Na afloop een rondleiding in museum de Gevangenpoort. Zie voor de speeldata en locaties: www.om.nl. NOVEMBER Zaterdag 26 november - Keizerlijk gekostumeerd bal in Château Marquette in Heemskerk, georganiseerd door Stichting Revérence. Vanaf 19.00 uur tot middernacht. Kijk op www.stichtingreverence.nl.

TENTOONSTELLINGEN ALGEMEEN (al eerder begonnen) t/m 30 oktober Tentoonstelling C’est sans pareil! Napoleons bezoek aan Zaandam, 1811 in het Honig Breethuis te Zaandijk (www.honigbreethuis.nl). tot 31 oktober Tentoonstelling Nieuwe kleren van de keizer? Napoleon, zijn werk in ZeeuwsVlaanderen en zijn vrouwen in Museum Het Bolwerk te IJzendijke (www.museumhetbolwerk.eu).

13/20

t/m 31 oktober Akten van Lief & Leed - 200 jaar Burgerlijke Stand, een tentoonstelling over verliefd, verloofd, getrouwd in Veere. In het stadhuismuseum De Vierschaar te Veere. (www.schotsehuizen.nl/devierschaar.) tot 1 november Tentoonstelling Napoleon op Texel in het Maritiem & Jutters Museum te Oudeschild, Texel (www.texelsmaritiem.nl). 18 oktober 2011 t/m 15 januari 2012 Napoleon in spotprenten, tentoonstelling in de Atlas van Stolk, Korte Hoogstraat 31 te Rotterdam (www.atlasvanstolk.nl). t/m 13 januari 2012 Akten van Lief & Leed - 200 jaar Burgerlijke Stand, expositie in het Zeeuws Archief te Middelburg. (www.zeeuwsarchief.nl). t/m 22 januari 2012 Fototentoonstelling Napoleon en Den Helder. Een bliksembezoek met grote gevolgen, aan boord van museumschip Schorpioen bij het Marinemuseum te Den Helder (www.marinemuseum.nl). t/m 31 januari 2012 200 jaar burgerlijke stand, tentoonstelling in het Gemeentelijk Historisch Museum te Ouderkerk aan de Amstel (www.museumouderamstel.nl).

Oneindig Noord-Holland en Napoleon Ingezonden door Roy de Beunje Inleiding In 2011 in het 200 jaar geleden dat keizer Napoleon een maand lang door Nederland reisde. Hij bezocht tussen 24 september en 31 oktober tientallen plaatsen in zes provincies. In Noord-Holland was hij van 13 oktober tot 24 oktober. De kaart op de volgende pagina laat zijn route zien. Napoleon heeft op een aantal plaatsen een langere stop gemaakt: Zaandam, Naarden, Broek in Waterland, Medemblik, Haarlem. Verder heeft hij opdracht gegeven tot versterking van fortificaties: Den Helder, Texel. En hij is natuurlijk op zijn route door vele andere plaatsen gekomen. Hier gaat het om schietbezoekjes of misschien slecht een groet vanuit de koets of vanaf zijn paard. Oneindig Noord-Holland en Napoleon Oneindig Noord-Holland wil verborgen verhalen uit de provincie zichtbaar maken en ontsluiten voor een breed publiek. Aansprekende thema’s/projecten die o.a. een regionale spreiding in de provincie hebben, een kans bieden tot het betrekken van strategische partners en de potentie tot grote publiciteitswaarde hebben, krijgen van het projectteam van Oneindig Noord-Holland specifieke aandacht en inzet (uren, geld). Het ‘Napoleonjaar’ voldoet aan deze criteria. In zijn algemeen valt dit project (deels) onder het thema ‘Strijd in Noord-Holland’

14/20

QR/LAYAR routes en lanceringen Een van de manieren waarop Oneindig Noord-Holland een breed publiek nader kennis wil laten maken met de verborgen verhalen uit de provincie is via het ontwikkelen routes met een cultuurhistorisch thema. Deze kunnen in de vorm van Quick Response (door scannen van streepjescode met smartphone) of LAYAR (Augmented Reality via smartphone op basis van GPS). In het kader van Napoleon worden in samenwerking met lokale partners 5 routes gerealiseerd. In oktober zullen deze routes in een estafette feestelijk worden gelanceerd.

15/20

Den Helder/Texel Napoleon was vanuit een militair strategische oogpunt zeer geïnteresseerd in Den Helder. Hij noemde dit ‘het Gibraltar van het Noorden’ en gaf opdracht tot aanleggen van of verbeteren van verschillende fortificaties. Deze QR route bestaat uit 13 punten; 12 in Den Helder en 1 op Texel Datum lancering: zondag 2 oktober Op 2 oktober vindt in Den Helder een wandeling plaats die georganiseerd wordt door het Noordhollands Dagblad en lokale partners. Op deze dag worden 500-1000 wandelaars verwacht. De wandeling heeft als thema ‘In de voetsporen van Napoleon’. De route leidt langs verschillende verdedigingswerken en de kustlijn. Registratie voor de wandeling vindt plaats tussen 9.30-11.00 in de Kathedraal op Willemsoord (voorinschrijving in de weken ervoor). Daarna hebben de wandelaars tot 16.00 uur de tijd om de route te voltooien. In de wandeling is fort Westoever opgenomen. Vanaf daar worden wandelaars met een veerdienst naar de overkant van het water gevaren. Het punt ‘Fort Westoever’ maakt ook deel uit van de QR route van Oneindig Noord-Holland. Gezien deze overlap en het feit dat verwacht wordt dat wandelaars hier enige tijd moeten wachten voordat ze met de veerboot kunnen worden vervoerd is dit een geschikte locatie om de QR route feestelijk te lanceren. Voorlopig programma Op Fort Westoever zal een ‘inflatable’ (Steek Napoleon) worden geplaatst. Bij de ‘inflatable’ wordt een informatiepunt ingericht voor de QR route. Op de locatie wordt mogelijk re-enactment (bv. naspelen van een kleine veldslag) aangeboden. Partners • Stichting Stelling Den Helder • Zeestad

Amsterdam i.c.m Ouder-Amstel Keizer Napoleon en keizerin Marie Louise kwamen vanaf Utrecht, via de ‘tweede keizerlijke route’ via Duivendrecht de huidige provincie Noord-Holland binnen. Natuurlijk werd het keizerlijk paar met alle égards ontvangen. Een feestelijke erepoort was opgetrokken en alle notabelen stonden in vol ornaat het paar op te wachten. Napoleon had vooral interesse in de batterij bij de Duivendrechtse Brug die deel uitmaakte van de verdedigingslinie rond de hoofdstad. Amsterdam kan gezien worden als de uitvalsbasis voor de bezoeken die Napoleon in de huidige provincie Noord-Holland heeft afgelegd. Napoleon logeerde bij zijn jongere broer Lodewijk Napoleon Paleis op de Dam (voormalig stadhuis). Hij verbleef 2 weken in Amsterdam met keizerin Marie Louise. Naast het doen van zaken was er gedurende deze 2

16/20

weken ook ruimte voor vermaak. Ze bezochten onder andere een keizerlijk bal in Felix Meritis, dat was georganiseerd door de gemeente. Felix Meritis was in die tijd het belangrijkste culturele middelpunt van Amsterdam. Ook heeft het keizerlijk paar 2 keer een voorstelling in de toenmalige Hollandse Schouwburg bijgewoond. De Oranje Nassau kazerne, als onderdeel van de Hollandse Waterlinie is gebouwd in opdracht van Napoleon Bonaparte. Het gebouw moest de grandeur van het keizerrijk uitstralen en voldoende plaats bieden voor een garnizoen van 2400 man. Voor de bekostiging van de bouw moest iedere burger 5% van de huurwaarde van zijn woning bijdragen. Bij geen medewerking zouden Franse soldaten in hun woning worden ingekwartierd. De medewerking kwam er, maar niet van harte. Deze route (QR of LAYAR) bestaat uit 9 punten Datum lancering: zondag 9 oktober 9 oktober is de dag dat Napoleon 200 jaar geleden via Duivendrecht Amsterdam triomfantelijk binnenkwam. Op de stadsgrens stond burgermeester (maire) Arnoud Willem van Brienen van Groote Lindt klaar met de zilveren stadssleutels op een vierkant fluwelen kussen. 2 jaar later werd, op de verjaardag van Napoleon, een enorm doek onthuld (6 x 4 meter). Op het doek is de entree van Napoleon in Amsterdam verbeeld, o.a de overhandiging van de stadssleutels. Voorlopig programma Verzamelen in Duivendrecht rond 11 uur De ‘inflatable’ (steek Napoleon) markeert de plek van de startfestiviteiten. Op het startmoment komen Napoleon en Marie Louise (zijn al gecast) in een koets de hoek omrijden. Wanneer mogelijk zal ook de Schutterij van Amsterdam aanwezig zijn bij het onthaal. Gedeputeerde Cultuur (Elvira Sweet), de burgermeester van Ouder-Amstel (Mieke BlankersKasbergen) zullen het paar officieel onthalen. Op het plein stapt het paar uit de koets en spreekt het volk toe. Hier zullen kinderen van de basisschool/basisscholen aanwezig zijn met door henzelf gemaakte vlaggen ter onthaal van het keizerlijk paar. Ook zullen zij gevraagd worden zich op hun ‘mooist’ (aansluitend bij tijd Napoleon) te kleden. Het paar zal de ‘mooist geklede kinderen’ uitnodigen plaats te nemen in de koets richting Amsterdam (Oeterwalerbrug). Het vertrek van de koets zal begeleid gaan van een pipeband. Planning: rond 14.00 uur De Oeterwalerbrug (verbinding Linnaesstraat en Middenweg) is de volgende stop. De reis er naartoe zal eerst per bus plaatsvinden (ivm afstand en verkeershinder) en dichtbij de brug zal het paar weer in een koets plaatsnemen (onder voorbehoud). Daar worden ze opgewacht door de burgemeester (onder voorbehoud) en de Schutterij van Amsterdam en wordt de stadsleutel overhandigd. Planning: rond 15.00

17/20

Het Amsterdam Museum is de volgende stop. De reis er naartoe zal wanneer mogelijk per koets plaatsvinden. Bij het museum zal wederom de Schutterij van Amsterdam aanwezig zijn. Ze kunnen bijvoorbeeld een show geven met hun baniers en zullen het keizerlijk paar (wederom) een warm onthaal geven. In de Schuttersgalerij (heropening op die dag?) zal het grote doek dat gemaakt is ter ere van Napoleon’s bezoek aan Amsterdam aan het publiek worden getoond. Het doek is grotendeels gerestaureerd en wordt daar onthuld. Via ‘crowd funding’ wil het Amsterdam Museum de resterende benodigde financiën voor restauratie genereren. De QR of LAYAR route in Amsterdam wordt aan het publiek bekendgemaakt en geopend, waarna aanwezig publiek wordt uitgenodigd de route (deels) te lopen. De directeur van het Amsterdam Museum (Paul Spies) en mogelijk de burgermeester van Amsterdam (Eberhard van der Laan) en gedeputeerde Elvira Sweet zullen hier een rol spelen. Overig info gerelateerd aan lancering In het Historisch Museum Ouder-Amstel wordt op 9 september de expositie ‘200 jaar Burgerlijke Stand’ geopend. Partners • Gemeente Ouder-Amstel • Historisch Museum Ouder-Amstel • Amsterdam Museum

Medemblik/Hoorn/Enkhuizen Napoleon had vooral interesse in de strategische ligging van Medemblik en bezocht daar de scheepstimmerwerven en het Waterschapshuis. Uiteindelijk wees Napoleon Medemblik (naast Den Helder en Hellevoetssluis) aan als een van de oorlogshavens. Napoleon wilde de in het Waterschapshuis (toen Koggehuis) aan hem aangeboden maaltijd niet aanraken. Zijn eigen kok moest voor hem een eigen ‘gifvrije’ maaltijd bereiden. Deze QR route bestaat uit 9 of 10 punten verspreid over Hoorn, Enkhuizen en Medemblik. Het betreft niet alleen punten waar keizer Napoleon is geweest in 1811, maar ook punten die van belang zijn geweest en een verhaal vertellen over de Frans-Bataafse tijd. Datum lancering: zaterdag 15 oktober, hele dag Voorlopig programma: Samen met het Westfries Museum en Museum Stoomtram wordt het publiek meegenomen naar de tijd van Napoleon. Het programma bestaat uit 2 onderdelen (te combineren of los van elkaar te : 1. Rit in de stoomtrein (deze reis voert ongeveer langs dezelfde punten waar Napoleon is geweest). Gedurende de reis zullen de reizigers meegenomen worden naar de tijd van Napoleon. Dit zal gebeuren door verhalenvertellers die aanwezig zullen zijn in de treincoupes en doordat de reizigers gewezen worden op zaken die in het landschap 18/20

zichtbaar zijn. Hierbij valt te denken aan een kerktoren die als strategische punt (communicatie of uitkijktoren) diende, maar ook tijdelijk toevoegingen aan het landschap (bv. een re-enactment duel of kunst in het landschap). Bezoek aan de QRroutepunten zijn te combineren met de treinreis. 2. Bij het Westfries Museum zal een kinderprogramma worden gehouden. O.a. reenactment. Daarnaast is het idee is om objecten uit het Museum (bv. wapens uit die tijd) aan kinderen te tonen en toe te lichten. Partners: • Westfries Museum • Museum Stoomtram

Naarden/Muiden Napoleon vertrok op 21 oktober in alle vroegte naar Muiden en Naarden om daar een deel van de linie van Amsterdam te bezichtigen. De architect van de verdediging (Generaal Cornelis Rudolphus Theodorus Kraijenhof, 1758-1840) werd bevolen hem daar te ontmoeten en de te vertellen over de vorderingen van de verdedigingslinie. In het Spaanse Huis (100 meter van het Vestingsmuseum) en deel van de QR route, zijn de oude ovens (militaire bakkerij) van de Frans-Bataafse tijd nog in originele staat aanwezig! In Muiden heeft Napoleon de Zeesluis bezichtigd. In Muiden waren vanaf 1795 ongeveer 800 Frans soldaten gelegerd (meest ingekwartierd bij burgers) terwijl heel Muiden slechts 150 woningen telde! Deze QR-route bestaat uit 10 punten, waarvan 8 punten in Naarden en 2 punten in Muiden. Datum lancering: 23 oktober, 14.00-16.00 Voorlopig programma Het Vestingsmuseum Naarden is organisator van het lanceringsprogramma. Vanaf de entree tot het hart van het museumterrein staan vlaggen opgesteld die kinderen tijdens de herfstvakantie hebben gemaakt. De wethouder (Henk Lanting) zal de winnaar van de vlaggenwedstrijd bekendmaken en de prijs uitreiken. Daarbij verklaart de wethouder de QR route voor geopend. Jan Heideman (lokale re-enacter) zal in Napoleontisch kostuum verhalen vertellen op het museumterrein over Napoleon en Naarden. Die middag wordt een kindertheatervoorstelling aangeboden (onder voorbehoud). Terwijl de kinderen op het terrein worden vermaakt krijgen de ouders de kans om de QR-route in de Naarden Vesting te lopen. Tegen 16.00 uur schiet het museum 2 kanonnen af en wordt de dag daarmee feestelijk afgesloten. Partner: • Vesting Museum Naarden 19/20

Haarlem Keizerin Marie Louise ging op 17 oktober naar Haarlem en gebruikt het déjeuner in Paviljoen Welgelegen, tot 1810 een van de paleizen van Lodewijk Napoleon. Na een rijtour in de Haarlemmerhout en de buitenplaatsen in Heemstede gaat ze naar de st. Bavokerk om een orgelconcert bij te wonen. Haarlem kent twee huizen die zijn gebouwd in de Franse tijd en deels sterk geïnspireerd zijn op de Empire stijl, dé interieurstijl aan het hof van Napoleon Bonaparte. Napoleon bezocht op 24 oktober (toen hij op weg was van Amsterdam naar Den Haag) het Teylers Museum (het eerste en oudste museum van Nederland) en ontmoete daar de directeuren van het museum. Hij was vooral geïnteresseerd in de reusachtige elektriseermachine. Napoleon was een voorstander van ‘nuttige wetenschap’. Hij stelde dat Teylers wiskundigen, natuurkundigen, scheikundigen en wetenschappers in de natuurhistorie nodig had. Deze QR route bestaat uit 12 punten: 2 in Beverwijk, 3 in Velsen en 5 in Haarlem Datum lancering: pm Voorlopig programma: pm Nog geen programma voor beschikbaar. Voorlopig idee is om deze lancering low profile in te steken; een ‘inflatable’ op de Grote Markt en uitdelen van boekjes met de route Haarlem en omstreken samen met een ‘coffee-to-go’ op een Oneindig Noord-Holland papieren beker. Er zal samenwerking met Teylers worden gezocht.

Nummer 4 van Napoleon in Nederland ligt nu in de winkel en is gewijd aan Zeeland en Brabant. Hierin onder meer: Gekrenkte Brabantse katholieken Een milddadig 'menschen moorder' Een onmisbare stad De keizer had zeebenen Marie Louise Leopoldina Francisca Theresia Josepha Lucia, keizerin van Holland Napoleon niet op de foto Voor meer info, zie: http://www.thematijdschriften.nl/index.php?pag e=home

20/20