Colofon Dirk Braeckman Plots wordt de afstand tussen de lichamen hard Peter Verhelst Biografie Dirk Braeckman (in het Engels)

1

Inhoudsopgave Persbericht: Antoine Watteau (1684-1721). De Muziekles .............................................................................. 3 Antoine Watteau, vader van de ‘fêtes galantes’............................................................................................. 3 Tentoonstelling Antoine Watteau (1684-1721). De Muziekles ................................................................... 4 Een transdisciplinair project ........................................................................................................................... 4 Colofon .................................................................................................................................................................... 6 Zaalteksten.............................................................................................................................................................. 8 Een kunstenaar voor Europa ........................................................................................................................... 8 Antoine Watteau................................................................................................................................................ 8 Als zwijgen goud is ............................................................................................................................................ 9 Vlaamse en Italiaanse invloed ......................................................................................................................... 9 Toneel en muziek in beeld gebracht ............................................................................................................. 10 Gestemde snaren, gelijkgestemde gevoelens............................................................................................... 10 Getekende instrumenten .................................................................................................................................11 De instrumenten…............................................................................................................................................ 11 … en muziekboeken.......................................................................................................................................... 11 Les Figures de Différents Caractères........................................................................................................... 12 Het Œuvre gravé naar Watteau.................................................................................................................... 12 Ten huize van Pierre Crozat ........................................................................................................................... 13 Dirk Braeckman ................................................................................................................................................... 14 “Plots wordt de afstand tussen de lichamen hard” – Peter Verhelst ....................................................... 14 Biografie Dirk Braeckman (in het Engels) ................................................................................................... 14 Concertcyclus Watteau en de muzen ................................................................................................................ 16 Biografie van William Christie....................................................................................................................... 16 Programma rond Watteau..................................................................................................................................20 1) Watteau in muziek: live muziek tijdens de donderdagavondnocturnes.........................................20 2) Audiogids en app ....................................................................................................................................20 3) Lezingenreeks rond Watteau en de muziek ........................................................................................20 4) Watteau en literatuur: Meesters en knechten door Pierre Michon ................................................. 21 BOZAR STUDIOS: Watteau voor de hele familie ........................................................................................... 22 Watteau-menu in de BOZAR BRASSERIE! ..................................................................................................... 24 Praktische informatie .......................................................................................................................................... 25 Combitickets Watteau: Tentoonstelling / concerten / lezingen ................................................................... 26 Contactgegevens persdienst ............................................................................................................................... 27 Bijlagen: Persbericht: Brussels Lille Artline.....................................................................................................................28 Persbericht: CD-boek De Muziek van Watteau ............................................................................................. 29 Thalys, partner van BOZAR ............................................................................................................................... 31

2

Persbericht: Antoine Watteau (1684-1721). De Muziekles BOZAR EXPO organiseert in samenwerking met het Palais des Beaux-Arts van Rijsel een interdisciplinair project met een ambitieuze tentoonstelling, verschillende concerten en lezingen rond de 18e-eeuwse Franse meester Antoine Watteau. Bijzondere aandacht gaat uit naar de muzikale taferelen die als een rode draad door het oeuvre van de schilder lopen. Algemeen curator van de tentoonstelling, dirigent William Christie, is tevens de spilfiguur in een reeks van acht thematische concerten die de sensuele sfeer van Watteaus doeken oproepen. 08.02 > 12.05.2013 In het voorjaar van 2013 presenteert BOZAR de eerste tentoonstelling in België rond Antoine Watteau (1684-1721). De schilder van bescheiden afkomst was de rijzende ster van de Franse schilderkunst van de vroege 18e eeuw, maar stierf al op zijn 37e. Hij liet bijgevolg een beperkt oeuvre na, maar slaagde er toch in om met zijn gratie en typische stijl een blijvende stempel te drukken op het Europese kunstlandschap. De focus van de tentoonstelling Antoine Watteau. De Muziekles ligt op de kruisbestuiving tussen de verschillende kunstdisciplines, die kenmerkend is voor Watteaus oeuvre: bijna een derde van zijn schilderijen beeldt muzikale scènes uit. Als multidisciplinair kunstenhuis wil het Paleis voor Schone Kunsten de brug slaan tussen de beeldende kunsten en de muziek en zo de bezoeker volledig onderdompelen in het meerlagige esthetische universum van Watteau.

Antoine Watteau, vader van de ‘fêtes galantes’ Antoine Watteau (1684-1721), La Déclaration attendue, Angers, musée des Beaux-Arts, © Musées d’Angers, Pierre David

Er is weinig bekend over Watteau's leerjaren in zijn geboorteplaats Valenciennes, een stad die in 1678 aan Frankrijk werd gehecht en die zowel Vlaamse als Franse invloeden onderging. Wel staat het belang vast van zijn leermeester Claude Gillot (1673-1722). Dankzij hem raakte Watteau, als “fils du Nord”, vertrouwd met de Italiaanse schilderkunst en de commedia dell’arte, die voor de kunstenaar erg belangrijk zouden worden, hoewel hij nooit een voet op Italiaanse bodem zette. De schilder bracht het grootste deel van zijn loopbaan door in Parijs ten tijde van de Régence, na de regeringsjaren van de Zonnekoning. De Franse hoofdstad was in die periode het bruisende centrum van nieuwe esthetische ontwikkelingen en het economische klimaat was de kunst gunstig gezind. In dit kader werd Watteau in 1720 de beschermeling van Pierre Crozat (1661-1740), één van zijn belangrijkste mecenassen. Crozat richtte een muzikaal salon op waar Watteau in contact kwam met Italiaanse en Franse muziek. Het is tevens bij Crozat dat Watteau zijn karakteristieke stijl verwierf: hij kopieerde er verwoed tekeningen van Vlaamse en Venetiaanse meesters (Rubens, Van Dyck, Titiaan en Campagnola). Hun aandacht voor kleur, beweging en sensualiteit fascineerde Watteau, die deze elementen verwerkte tot zijn eigen typische stijl die minder bombastisch en formeel is dan zijn tijdgenoten.

De aanwezigheid van andere kunstdisciplines – theater, dans en muziek – in de schilderkunst van Watteau is niet toevallig. Hij is de vader van het unieke genre van de ‘fêtes galantes’: intieme taferelen in weelderige openluchtlocaties, waar gekostumeerde dames en heren genieten van theater, dans of muziek. De afgebeelde scènes zijn vaak niet eenduidig te interpreteren: is het een

3

aristocratisch gezelschap gekleed in theaterkostuums of gaat het om geënsceneerde theaterscènes in een paradijselijk decor? Watteau maakt een vrije combinatie van toneelpersonages en plaatst hen buiten de scène, tussen leven en theaterrol. Titels als La Leçon de musique, Le Concert amoureux of L’Accord parfait benadrukken het belang van muziek voor Watteau.

Tentoonstelling Antoine Watteau (1684-1721). De Muziekles De tentoonstelling neemt het muzikale aspect van de schilderkunst van Watteau onder de loep en verzamelt daarvoor uitzonderlijk een vijftiental doeken en een dertigtal tekeningen van de hand van de kunstenaar, waarvan sommige al meer dan 50 jaar niet aan het Europees publiek getoond werden. De Muziekles presenteert ook een vijftigtal etsen van tijdgenoten als François Boucher, Benoît Audran II en CharlesNicolas Cochin, koplopers van de 18e-eeuwse grafiek, die de kunst van Watteau kopieerden en in heel Europa bekendmaakten. Dankzij hun werk gingen de verdwenen doeken van de kunstenaar niet verloren en bestaat er vandaag een haast volledig overzicht van zijn productie. De unieke verzameling originele werken, Antoine Watteau (1684-1721), Jeune violoniste, vu en buste et de profil, Dublin, National Gallery of Ireland, Photo © National Gallery of Ireland

tekeningen, etsen, maar ook archiefdocumenten, partituren en muziekinstrumenten uit dezelfde periode vormt een ware primeur.

Het tentoonstellingstraject werd chronologisch en thematisch opgevat. Om de esthetische ervaring zo rijk mogelijk te maken, wordt de bezoeker ondergedompeld in 18e-eeuwse muziek via de audiogids en verschillende muzikale alkoven doorheen het tentoonstellingsparcours. Ook wordt een speciale zaal ingericht voor gratis concerten tijdens de nocturnes op donderdagavond, gebracht door studenten uit diverse conservatoria uit België en Frankrijk. Tot slot wordt ook de link gelegd naar hedendaagse kunst. De Belgische kunstenaar Dirk Braeckman plant een interventie in de tentoonstelling met nieuwe fotografische creaties, geïnspireerd op het werk van Watteau.

Een transdisciplinair project Voor het Paleis voor Schone Kunsten, een kunstenhuis met alle disciplines onder één dak, is Antoine Watteau (1684-1721). De Muziekles een gedroomd project om de brug te slaan tussen muziek en beeldende kunsten.

Louis Surugue d’après Antoine Watteau (1684-1721), La Leçon de musique (Pour nous prouver que cette belle), Paris, BnF, © Bibliothèque nationale de France

De samenwerking met William Christie, dirigent en specialist in Franse 18e-eeuwse muziek, vormt daarom een essentiële bijdrage tot een beter begrip van de muzikale dimensie in het werk van Watteau. De stichter van Les Arts Florissants is bovendien ook de spilfiguur in de reeks van acht concerten geprogrammeerd door BOZAR MUSIC, Watteau en de Muzen, die de tijdsgeest van Watteaus doeken tot leven wekt.

In het kader van de tentoonstelling Antoine Watteau (1684-1721). De Muziekles werkt het Paleis voor Schone Kunsten van Brussel op wetenschappelijk vlak samen met het Palais des Beaux-Arts van Rijsel.

4

Florence Raymond, conservatrice van de afdeling 18e eeuw, is wetenschappelijk curator van de tentoonstelling. De Bibliothèque Nationale de France, voornaamste partner van de tentoonstelling, geeft meer dan 60 etsen, partituren en muziektraktaten uit de tijd van Watteau in bruikleen. Een uitzonderlijk wetenschappelijk comité – samengesteld uit William Christie, Pierre Rosenberg (erepresident-directeur van het Louvre), Florence Gétreau (musicologe, onderzoeksdirectrice aan het CNRS), internationaal erkende kunsthistorici als Christoph Martin Vogtherr (directeur van The Wallace Collection) en Guillaume Glorieux (professor kunstgeschiedenis) - omkadert de tentoonstelling met bijdragen voor de catalogus en een reeks lezingen. In de geest van het transdisciplinaire project brengt BOZAR in samenwerking met harmonia mundi een CD-boek uit: De Muziek van Watteau. Deze compilatie, die op 7 februari in Frankrijk en in de Benelux verschijnt, bevat twee CD’s en een drietalig boekje (Frans, Nederlands, Engels). De eerste CD is opgevat als een muzikale galerij: tien muziekstukken worden in verband gebracht met een schilderij of tekening van Watteau, met meer uitleg in de bijbehorende tekst . De tweede CD roept de sfeer op van de muzikale salons van Pierre Crozat, een van de mecenassen van Watteau. Via hem kwam Watteau niet alleen in contact met de muziek, maar had hij ook de kans om de instrumenten en de muzikanten te bestuderen. BOZAR pakt ook opnieuw uit met een gratis mobiele applicatie (beschikbaar in NL, FR en ENG) voor iPhone of iPad met extra informatie over de tentoonstelling en praktische details. BOZAR en het Palais des Beaux-Arts van Rijsel hebben tot slot een gezamenlijk initiatief opgestart, Brussels Lille Artline, dat het publiek aanspoort tussen de twee steden te reizen, met promotionele kortingen op toegangskaarten en TGV®. Meer info op www.brusselslilleartline.com.

5

Colofon Onder de Hoge Bescherming van Hunne Majesteiten de Koning en de Koningin Onder de Hoge Bescherming van de Heer Elio Di Rupo, Eerste Minister van het Koninkrijk België Onder de Hoge Bescherming van de Heer François Hollande, President van de Franse Republiek Algemeen curator: William Christie, dirigent en klavecinist, directeur van Les Arts Florissants Wetenschappelijk curator: Florence Raymond, conservatrice Palais des Beaux-Arts van Rijsel, afdeling 18e eeuw Uitgenodigd kunstenaar: Dirk Braeckman Artistiek raadgever: Michaël Borremans Raadgever voor de muzikale dimensie in de tentoonstelling: Florence Gétreau Tentoonstellingscoördinator: Rocío del Casar Ximénez, geassisteerd door Eva Bialek Muziekcoördinator: Jérôme Giersé Scenografie: a practice (partners: Cécile Chanvillard & Vincent Piroux), Morgane Dumont, Manuela Dechamps In samenwerking met het Palais des Beaux-Arts van Rijsel Met de uitzonderlijke medewerking van de Bibliothèque nationale de France In het kader van: Brussels Lille Artline Met de steun van: Ambassade van Frankrijk in België

Wetenschappelijk comité: Pierre Rosenberg van de Académie française, erepresident-directeur van het Louvre Florence Gétreau, directrice voor onderzoek van CNRS, directrice van het Institut de Recherche sur le Patrimoine musical en France (CNRS-BNF) Alain Tapié, hoofdconservator erfgoed, voormalig directeur van het Palais des Beaux-Arts de Lille Jean-Pierre Changeux, neurobioloog, Collège de France - Institut Pasteur Christoph Martin Vogtherr, directeur van The Wallace Collection, Londen Guillaume Glorieux, professor kunstgeschiedenis Moderne Tijd, Université de Rennes II

Bruikleengevers: DUITSLAND
 Bayerische Staatsgemäldesammlungen –Alte Pinakothek, München
 Katrin Bellinger, Kunsthandel, München Staatliche Graphische Sammlung, München Staatliche Museen zu Berlin, Kupferstichkabinett, Sammlung der Zeichnungen und Druckgraphik, Berlin Graphisches Sammlung, Stadel Museum, Frankfurt am Main
 Städtische Wessenberg-Galerie, Konstanz BELGIË Archives et Centre culturel d’Arenberg, Enghien
 Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel Muziekinstrumentenmuseum (MIM), 4e departement van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Brussel SPANJE
 Museo Nacional del Prado, Madrid Patrimonio Nacional, Palacio Real, Madrid

6

VERENIGDE STATEN The Fine Arts Museums, San Francisco The Fine Arts Museums, San Francisco, Achenbach Foundation for Graphic Arts The Michael L. Rosenberg Foundation, Dallas FRANKRIJK
 Archives nationales, Paris
 Bibliothèque des Arts décoratifs, Paris Bibliothèque nationale de France (BnF), Paris Musée des Arts décoratifs, Paris
 Musée des Beaux-Arts et de la Dentelle, Alençon
 Musée des Beaux-Arts, Angers
 Musée des Beaux-Arts, Quimper
 Musée des Beaux-Arts, Nantes
 Musée des Beaux-Arts, Rouen
 Musée des Beaux-Arts, Troyes
 Musée des Beaux-Arts, Valenciennes Musée Carnavalet – Histoire de Paris, Paris Musée du Louvre – Département des Peintures, Paris
 Musée du Louvre – Département des Arts Graphiques, Paris
 Musée de la musique, Cité de la musique, Paris
 Musée national des châteaux de Versailles et de Trianon, Versailles IERLAND
 National Gallery of Ireland, Dublin JAPAN
 Tokyo Fuji Art Museum, Tokyo NEDERLAND Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam VERENIGD KONINKRIJK The Ashmolean Museum, Oxford The British Museum, London
 The Fitzwilliam Museum, Cambridge RUSLAND
 Musée de l’Ermitage, Saint-Pétersbourg ZWITSERLAND
 Collection Jean Bonna, Genève En ook privébruikleengevers die anoniem wensen te blijven.

7

Zaalteksten Een kunstenaar voor Europa De jaren 1680-1750 nemen in de culturele geschiedenis van Frankrijk een aparte plaats in: het is de tijd tussen classicisme en verlichting, een tijd die weinig gemeen heeft met wat eraan voorafgaat en nog minder met wat volgt de Franse Revolutie. Typisch voor de stijl van deze periode is het rocaille. Het staat voor de afwijzing van symmetrie, van klassieke literaire vormen, van de hiërarchische ordening van de kunsten en – vooral – van morele conventies. Een van de belangrijkste vertegenwoordigers van deze stroming is Antoine Watteau (1684-1721). Verliefdheid en het genieten van toneel, muziek en dans kwamen bij hem naar voren zoals nooit eerder. Zijn tijdgenoten hadden oog voor het vernieuwende karakter van zijn creaties, die met hun originaliteit en brille vooruitliepen op de evolutie van de smaak van zijn tijd. Zijn oeuvre, waarin invloeden uit Italië en het Noorden van Europa samenkomen, is bepalend voor de richtingen die de kunst van de 18de eeuw in Europa uitgaat. De esthetische bakens die Watteau uitzet zijn terug te vinden in het wereldbeeld van meerdere generaties denkers: van Londen over Parijs tot Potsdam gaat een wereldbeeld overheersen waarin rede en gevoel samengaan met vertrouwen in de mens. Dit wereldbeeld spoort perfect met wat het Paleis voor Schone Kunsten wil zijn: een instelling in het hart van de Europese hoofdstad die met haar multidisciplinaire programmering voor 2013 de schijnwerpers richt op de ontwikkeling van de culturele identiteit van Europa zoals ze te zien is in de evolutie van de kunst. Deze identiteit, gevormd op sleutelmomenten van de geschiedenis van ons continent, wordt hier belicht via het werk van de grote kunstenaar Antoine Watteau. In het kader van de multidisciplinaire aanpak van dit project hebben orkestleider William Christie en zijn ensemble Les Arts Florissants stukken uitgekozen die de bezoeker in de loop van het parcours in muziek alkoven (opnieuw) in contact brengen met muziek uit de tijd van Watteau. In hetzelfde perspectief toont fotograaf Dirk Braeckman een aantal recente werken die inspelen op het oeuvre van Watteau.

Antoine Watteau Antoine Watteau, die begin 18de eeuw als een meteoor aan het artistieke firmament verscheen, werd met het schilderen van gevoelens de incarnatie van een nieuwe generatie kunstenaars. In zijn werk brengt hij muziek, dans en toneel samen met een bevalligheid en een spontaniteit die niemand hem had voorgedaan. Toen hij in 1684 in Valenciennes in een eenvoudig gezin werd geboren, liet niets vermoeden dat hij een van de meest geziene kunstenaars van Parijs zou worden en dat zijn werken zouden worden verzameld door tijdgenoten met feeling voor verfijnde kunst. Hij is de schepper van wat men de fête galante heeft genoemd: een intiem tafereel in een precieuze natuursite waarin schijn en vertoon voor schut worden gezet. ‘Nieuw’ is het woord dat zijn biografen in verband met zijn oeuvre het vaakst in de pen nemen, ‘charmant’ het adjectief waarmee ze zijn schilderijen het liefst kenmerken. Toen Watteau in 1721 stierf, was hij niet eens veertig. Weinig kunstenaars hebben zo’n blitzcarrière gemaakt. Hij werkte buiten het kader van het traditionele mecenaat – kerk, koning en hof – en het duurde tot vier jaar voor zijn dood voor hij werd opgenomen in de Académie royale de Peinture et de Sculpture, maar dat stond zijn vroegtijdige beroemdheid niet in de weg.

8

Op zijn zelfportretten, die we kennen via gravures, komt hij niet over als een zelfverzekerd kunstenaar maar als iemand wiens melancholie door het succes niet gelenigd wordt. De schilder van de galante gesprekken blijkt ‘koud en verlegen’ te zijn geweest, iemand met een ‘scherpe, levendige geest’, die ‘weinig maar goed’ sprak en ‘op dezelfde wijze’ schreef. In deze zaal krijgen we een beeld van hoe hij eruitzag en overkwam.

Als zwijgen goud is “Watteau had een fijne neus voor goede muziek”, schreef de graaf van Caylus (1692-1765) in 1748. Caylus, die met Watteau bevriend was en zijn biografie schreef, stond bekend als geleerde en verzamelaar van oudheden en was een goed graveur. Hij is de enige die in de 18de eeuw expliciet melding maakte van Watteaus belangstelling voor muziek. Waar komt die belangstelling vandaan? Antoine Watteau was toch maar de zoon van een dakwerker, geboren in Valenciennes toen deze stad na een lang Spaans bewind nauwelijks zes jaar bij het koninkrijk Frankrijk was ingelijfd? Kon Watteau de houding van een muzikant zo waarheidsgetrouw weergeven omdat hij zelf een instrument bespeelde? We hebben daar geen enkele aanwijzing voor. Het enige wat we hebben, is de virtuositeit van zijn werken: nerveuze sanguines en snel geschetste schilderijen die getuigen van zijn brille en zijn aandacht voor de vele klank- en andere werelden om hem heen. Watteau had inderdaad een oor voor alles wat klank was: terwijl op bijna een derde van zijn schilderijen muzikanten en muziekinstrumenten te zien zijn, verwijzen andere, en niet van de minste, naar het ruisen van de natuur, het zachte gefluister tussen gelieven en de stilte van woorden die niet worden uitgesproken. De twee nichten, De mokster, Verwachte liefdesverklaring…: allemaal werken waarop zwijgen goud lijkt te zijn.

Vlaamse en Italiaanse invloed Watteau heeft in zijn leven slechts drie steden gekend: zijn geboortestad Valenciennes, Parijs, waar hij leefde en werkte, en Londen, waar hij in 1719-1720 een befaamde arts ging opzoeken voor de longziekte die hem uiteindelijk fataal werd. Bij een academische artistieke opleiding hoorde een reis door Italië, maar die heeft hij nooit ondernomen, ook al werd hij tweede in de wedstrijd voor de Prix de Rome. Hij was autodidact toen hij in het atelier van Claude Gillot (1673-1722) opgenomen werd, bij wie hij leerde werken met thema’s die ontleend zijn aan de commedia dell’arte. Bij ornamentschilder Claude Audran (1657-1734), ‘conciërge in het Palais du Luxembourg’ in Parijs, maakte hij kennis met de verfijning van arabesken en de kracht van de historische cycli van Rubens, met name diens Leven van Maria de’ Medici. Watteau leerde de oude meesters grondig kennen door ze te kopiëren waar hij ze tegenkwam: in de koninklijke verzamelingen en in de collecties van zijn rijke beschermheren. Dat zijn biografen hem vaak een ‘Vlaams schilder’ noemen, mag ons niet doen vergeten dat hij ‘geboeid was door het coloriet en de compositie’ van de Venetiaanse meesters, zoals zijn vriend en kunsthandelaar Edme-François Gersaint (1694-1750) zei.

9

Met zijn productie speelde Watteau in op de voorkeur voor werken uit het Noorden die toen bij kunstliefhebbers wijdverspreid was. “Wat Teniers in het groteske was geweest”, zo zei Voltaire, dat was Watteau “in het gracieuze: een Vlaams schilder”.

Toneel en muziek in beeld gebracht Watteau bezocht Italië alleen in gedachten. De wereld van de commedia dell’arte werd voor hem een inspiratiebron via de uit de lucht gegrepen theatrale creaties van Claude Gillot (1673-1722). Een van zijn meest typische personages is de ranke Pierrot met zijn gitaar op de rug. Hij is niet weg te denken uit de fêtes galantes, het genre waarvoor Watteau een specifiek idioom uitwerkte: intieme gesprekken in beloken landschapjes waarin de muziek de ondoorgrondelijke dubbelzinnigheid van ieders rol extra naar voren haalt. De spelers van de Comédie Italienne waren in 1697 het land uitgezet omdat het hof zich door een van hun voorstellingen beledigd voelde, maar op het kermistoneel in de Franse hoofdstad bleef hun repertoire op de affiche. Toen de italofiele regent Filips van Orléans hen in 1716 liet terugkeren, was dat een beslissing met een sterk symbolisch karakter. Voor Watteau was het duidelijk in welk kamp hij stond: de poëtische kracht van zijn werken berust op het feit dat hij zijn verbeelding losliet op de wereld van het Italiaanse toneel. Hij ging daarin zover, dat het podium zelf helemaal van zijn doeken verdween. Wat overbleef was een verrassend nieuwe, haast melancholische combinatie van personages waarin fictie en werkelijkheid niet meer te onderscheiden zijn.

Gestemde snaren, gelijkgestemde gevoelens De sprekende titels van Watteaus werken – De muziekles, Liefdesgamma, Volmaakt akkoord… – zijn uitgevonden door verzamelaars van zijn tijd en ontstonden meestal toen een schilderij werd omgezet in een prent. Ze zijn dus al een interpretatie van het betrokken werk. Dat ze niet eenduidig zijn spoort met de complexiteit en ambiguïteit van de narratieve situaties. Dat de muzikanten (vaak gitaristen) hun instrument stemmen, betekent ook dat zij en anderen hun gevoelens vaak op elkaar afstemmen. Als mensen samen een partituur lezen, komen ze op alle vlakken dicht bij elkaar. Op nu eens subtiele dan weer gewaagde maar altijd meesterlijke wijze schetst Watteau hoe de adem van de muziek door verliefde lijven gaat. Een titel als De avonturierster is in dit verband veelzeggend. Als men zei dat zijn ‘composities geen onderwerp’ hadden, bedoelde men dat ze niet de grote thema’s van de religieuze en de historieschilderkunst behandelden. Maar precies daardoor konden zijn tijdgenoten er hun eigen relaties in herkennen – en voor ons is dat niet anders. Watteau brengt het verlangen in beeld op een manier die je aangrijpt. En de muziek speelt daarbij meer dan een secundaire rol.

10

Getekende instrumenten “Die schilder tekende zonder ophouden. Hij tekende zelfs terwijl hij aan het wandelen was of ontspanning nam”, schreef kunstkenner en -verzamelaar Dezallier d’Argenville (1680-1765) in 1745 in zijn biografie van Watteau. Van de vele tekeningen met allerlei onderwerpen die tijdens Watteaus leven werden opgelijst, kennen wij er nu nog bijna zevenhonderd. Over de tekeningen die hij in zijn jeugdjaren maakte is bijna niets geweten. Daarom lopen schattingen van het totale aantal uiteen van twee- tot vierduizend. ‘Kunstliefhebbers waarderen zijn tekeningen. Meestal tekende hij met rood krijt op wit papier’, schreef Dezallier ook. Het komt slechts zelden voor dat Watteau op één blad twee muzikanten tekende die elk een ander instrument bespelen. Wel kennen we van hem een vrij groot aantal bladen met meerdere nerveuze schetsen van dezelfde muzikant – violist, gitarist, musettespeler... –, elke keer vanuit een andere invalshoek. Meestal echter focuste hij met zijn tekeningen op een individu, dat dan soms helemaal alleen op het blad staat. Telkens blijkt hoe behendig en snel hij te werk ging en hoe goed hij gestes kon onthouden die even vluchtig waren als muzieknoten.

De instrumenten… De hier bijeengebrachte muziekinstrumenten, partituren en muziektraktaten bieden een idee van de muziekbeoefening ten tijde van Watteau. Eerst komen liederen met gitaarbegeleiding aan bod. Christophe Ballard, drukker van de ‘Musique du Roi’, gaf bundels uit met daarin door elkaar ernstige, meestal galante liederen en drinkliederen waarvan iedereen het deuntje kende. De getoonde gitaar is van het type dat toen in Parijs gebruikelijk was en door Watteau vele keren werd afgebeeld. Met de muziek van Marin Marais, André-Cardinal Destouches en Henri Desmarets bij heroïsche liefdestaferelen wordt verwezen naar Watteaus liefde voor het toneel, al beeldde hij nooit scènes uit lyrische tragedies af. Pastorale instrumenten zoals de rustieke draailier en de geraffineerde hofmusette, afgeleid van de landelijke doedelzak, horen bij de vrolijke dansen in de openlucht die Watteau dikwijls in beeld bracht.

… en muziekboeken Wat op Watteaus tekeningen en prenten naar zijn werk het meest aan bod komt is muziek voor binnenshuis – concreet: muziek voor instrumenten waarop sonates en de toen modieuze cantates werden begeleid. Aan de blaasinstrumenten (blokfluit, dwarsfluit, hobo, musette, fagot en flageolet) werd toen flink gesleuteld. Hun timbre werd juister en geraffineerder. Hier worden uiterst zeldzame exemplaren getoond van de Hotteterres, een dynastie muzikanten en instrumentenbouwers die werkte voor het hof en voor de beau monde van Parijs. Terwijl het toen hoogdagen waren voor de viola, met name voor de basversie die diende om te soleren of te begeleiden, werd er steeds meer gecomponeerd voor de viool, die toen in opkomst was.

11

En dan zijn er de muziekavonden ten huize Crozat en de heel eigen sfeer die daar heerste. Doordat Watteaus mecenas een voorkeur had voor alles wat Italiaans was, bracht hij zijn publiek in contact met het werk van beroemde componisten als Arcangelo Corelli en Alessandro Scarlatti. Zijn muziekbibliotheek leert ons veel over de muziekbeoefening in het Parijs van begin 18de eeuw. Het is de sfeer van dit muzieksalon die hier opgeroepen wordt.

Les Figures de Différents Caractères Antoine Watteau heeft met de bevalligheid van zijn vernieuwende teken- en schilderkunst zijn stempel gedrukt op de 18de eeuw. Hij heeft zich ook aan de graveerkunst gewaagd, maar dat bleef beperkt tot enkele etsen. Een keur aan talentvolle jonge graveurs heeft echter meer dan zeshonderd van zijn tekeningen en schilderijen omgezet in prenten. Dat gebeurde op initiatief van Watteaus vriend en beschermheer, Jean de Jullienne (1686-1766), een rijke verfondernemer en eminente kunstliefhebber. Van 1723 tot 1735 schakelde Jullienne behalve deze graveurs ook de nodige uitgevers in om de betrokken prenten per blad of gebundeld en ingebonden te koop aan te bieden. Het was zijn manier om postuum hulde te brengen aan zijn te jong gestorven vriend – waarbij hij zijn eigen financiële voordeel niet uit het oog verloor. Zoiets was nooit eerder gebeurd. Alle veelbelovende graveurs van die tijd leverden hun bijdrage: Boucher, Tardieu, Cochin de Oude, Aveline, Le Bas... Mede door deze onderneming raakte het rocaille, dat veel aan Watteau te danken heeft, over heel Europa verspreid. De prenten naar Watteaus tekeningen – er werden er vierhonderd omgezet – werden gebundeld in les Figures de Différents Caractères. Degene die hier worden getoond, hebben allemaal te maken met muzikanten en werden uitzonderlijk in bruikleen gegeven door de Bibliothèque nationale de France.

Het Œuvre gravé naar Watteau Jean de Jullienne beperkte zich niet tot de tekeningen van Watteau. In 1726 liet hij weten dat hij ook ‘Watteaus mooiste schilderijen’ in prenten wilde laten omzetten. In 1735 werden twee delen met prenten naar Watteaus schilderijen op de markt gebracht. Samen vormen ze wat men het Œuvre gravé van Watteau noemt, dat op zijn beurt met les Figures de Différents Caractères de zogeheten Recueil Jullienne vormt, een bundel die meer dan zeshonderd gegraveerde platen bevat. Dankzij het Œuvre gravé kunnen we ons nu nog een idee vormen van een aantal schilderijen die intussen verloren zijn gegaan. De beste graveurs van die tijd hebben eraan meegewerkt. Alles samen waren het er 28. Het eindproduct is de top van wat de 18de-eeuwse graveerkunst heeft voortgebracht. Een ervaren graveur werkte maanden aan het bewerken van een koperen plaat met een burijn en etswater (salpeterzuur). Eens ze klaar was vormde ze de matrijs voor de te maken prent. Ze werd dan beïnkt, onder een pers gelegd en afgedrukt op papier. De Jullienne koos de beste papiersoorten van zijn tijd. Die werden in Auvergne gemaakt. In een publiciteitsfolder loofde Jullienne “de schoonheid van het uniforme groot papier dat werd gebruikt” (1734). De Recueil Jullienne biedt ons niet alleen een heel bijzondere toegang tot het universum van Watteau, we staan hier ook voor het resultaat van een ongewoon uitgeversavontuur dat zijn wortels heeft in het zeer actieve milieu van 18de-eeuwse mecenassen en prentverkopers. In die jaren bereikte de verspreiding van Watteaus kunst over Europa haar hoogtepunt.

12

Ten huize van Pierre Crozat Pierre Crozat (1661-1740), financier en vriend en beschermheer van Watteau, innoveerde door in zijn herenhuis aan de rue de Richelieu in Parijs geregeld concerten te organiseren voor een exclusief gezelschap. Watteau, die omstreeks 1717 bij hem inwoonde, zal er daar allicht meerdere van hebben bijgewoond. Crozats muziekbibliotheek bevatte zowel Frans als Italiaans werk. In het eerste geval ging het om religieuze stukken maar ook om werk van Marin Marais en opera’s van Lully, in het tweede geval om sonates en cantates die de viool en de stem eer aandeden. Het huis van ‘Crozat de Arme’, zoals Pierre Crozat werd genoemd om hem te onderscheiden van zijn nog rijkere broer Antoine, de eerste concessiehouder van die Frans Louisiana, werd een brandpunt van muzikaal leven. De woning van Pierre Crozat was een trefplaats voor kunstenaars. Watteau ontmoette er de Venetiaanse schilder Sebastiano Ricci en de beroemde pastelschilderes Rosalba Carriera, die zijn portret schilderde. En Nicolas Lancret, een navolger van Watteau, bracht de muziekavonden op doek. Twee van die werken zijn hier te zien. Zowel Watteaus ogen als zijn oren kwamen bij Crozat aan hun trekken: hij kopieerde er ijverig tekeningen van Vlaamse en Venetiaanse meesters en schetste de nieuwe – want kleine – muziekensembles waarmee hij daar kennismaakte. Van die laatste werkjes zijn hier enkele fraaie voorbeelden te zien. Hier eindigt ons parcours door het oeuvre van Watteau en de muziek.

13

Dirk Braeckman

A.W.-M.P. #05-13-2013, 1050 x 350 cm, Ultrachrome Inkjet Print on Japanese Silk Paper, © Dirk Braeckman Courtesy Zeno X Gallery, Antwerp

“Plots wordt de afstand tussen de lichamen hard” – Peter Verhelst In de imaginaire landschappen van Antoine Watteau zijn vaak mensen (voornamelijk hovelingen) te zien die elkaar net iets ingefluisterd hebben of die op het punt staan elkaar iets in te fluisteren. Lichamen die zich naar elkaar toewenden of zich van elkaar afwenden. Vaak ook mensen die op de rug te zien zijn. Wat wij, als bijkomende toeschouwer, zien is vooral het spel van de lichamen en van de blikken, al die lijnen die elkaar op de schilderijen kruisen: iemand kijkt naar iemand die naar ons kijkt, terwijl die persoon nog door iemand anders wordt bekeken. Lichamen, bevroren in een pose die net die ene millimeter te ver doorhelt, net die ene millimeter te dicht bij of te ver van dat andere lichaam. En wat we horen – er zijn zoveel muziekinstrumenten – is stilte, bevroren muziek. BOZAR vroeg aan Dirk Braeckman een vorm te vinden voor de werken die niet naar de tentoonstelling konden worden gehaald. Niet omdat Braeckman ‘de fotograaf van de leegte’ zou zijn, maar omdat hij bij uitstek ‘leegte’ (herinnering, verlies aan herinnering, gemis, verlangen) vorm geeft in elke foto die hij maakt. Vrijwel nooit laat Braeckman in een foto zien wat er is. En wij, altijd koortsachtig op zoek naar betekenis, kunnen niet anders dan die foto’s op te vullen met ons eigen verlangen, ons eigen gemis. Alsof de afstand tussen de lichamen plots hard wordt, materie wordt. Elke foto van Braeckman laat ons horen en zien wat er zich tussen de zich naar elkaar neigende lichamen van Watteau afspeelt. Het gefluister. De muziek. De ‘negatieve ruimte’. De stilte. Ons niet te stelpen verlangen om zonder ophouden die afstand te overbruggen en de stilte op te vullen. Peter Verhelst Peter Verhelst is a poet, novelist and dramatist. In 1987 he published "Obsidiaan", a collection of poems. He won the Gouden Uil literary award and the Vlaamse Cultuurprijs in 2000 with his novel « Tongkat » (“Tongue cat”). He is dramatist at NTGent.

Biografie Dirk Braeckman (in het Engels) Born, Eeklo, 1958 Lives and works in Ghent, Belgium 1977–1981 1982–1989 1998–2002 2009

Educated at the Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, Ghent (department of photography and film) Co-founded Galerie and photomagazine XYZ, Ghent, with Carl De Keyzer Involved as lecturer at the Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten, Antwerp Started as guest lecturer at the Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, Ghent

14

Selected solo exhibitions 2012 Dirk Braeckman, Kunsthalle Erfurt, Germany Dirk Braeckman, De Appel, Amsterdam, The Netherlands Dirk Braeckman, Fotohof, Salzburg, Austria 2011 Dirk Braeckman, Zeno X, Antwerp, Belgium Dirk Braeckman, Museum M, Leuven, Belgium 2010 Dirk Braeckman: Black Sun, Robert Miller Gallery / A White Studio, Miami 2004 Additional Photos, Museum De Pont, Tilburg, the Netherlands 2001 z.Z(t).(‘94-‘01), Stedelijk Museum voor Actuele Kunst S.M.A.K., Ghent, Belgium 1999 z.Z(t)., Museum Dhondt-Dhaenens, Deurle , Belgium 1997 Dirk Braeckman, Kunsthal Rotterdam Rotterdam Belgium Flanders Museum, Rotterdam, The Netherlands Selected group exhibitions 2012 QNX, een plek voor rituelen, Bruges’ concert hall, Belgium Mindscapes, La Centrale électrique, Brussels, Belgium Sint-Jan, Saint Bavo’s Cathedral, Ghent, Belgium Private, Galerie Thomas Fisher, Berlin, Germany 2010 Xanadu, Stedelijk Museum voor Actuele Kunst S.M.A.K., Ghent, Belgium The State of Things, National Art Museum Of China, Bejing, China Robbrecht and Daem. Pacing Through Architecture, Whitechapel Gallery, London, England In Praise of Shadows. Dirk Braeckman, Bill Henson, Josh Lehrer, Robert Miller Gallery, New York, USA 2009 Time is a Book, Time festival 2009, Ghent (curated by Els Dietvorst and Dirk Braeckman), Belgium The Portrait. Photography as Stage. The photographic portrait from 1980 until now, Kunsthalle Wien, Austria 2008 Darkside. Photographic Desire and Sexuality Photographed, Fotomuseum, Winterthur, Switzerland 2007 Extremities, Artetage, Museum of Modern Art, Vladivostok, Russia Prizes (Selection) 2006 Culture Prize 2005 of the Flemish Community (section Fine Arts) 2003 Culture Prize of the City of Ghent (section Fine Arts), Ghent 2002 Culture Prize of the K.U. Leuven (Prize Fonds Blanlin-Evrart), Louvain Public collections (Selection) Royal Palace, Brussels Ministère de la Communauté française, Brussels Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Brussels Stedelijk Museum voor Actuele Kunst S.M.A.K., Ghent MAC’s Grand-Hornu, Hornu Musée d'Art Contemporain et Moderne, Strasbourg Gemeentemuseum, The Hague De Pont, Museum voor hedendaagse kunst, Tilburg Sammlung Goetz, Munich

Hoofdsponsor van de tentoonstelling: Nikon Belux | Milo-Profi Fotografie

15

Concertcyclus Watteau en de muzen Antoine Watteau was de eerste schilder die met zoveel gevoel voor verfijning muziek, dans en theater wist samen te brengen op doek – vooral het muziekthema keert vaak terug. Een muzikaal programma als aanvulling op de tentoonstelling kon voor BOZAR dan ook niet ontbreken. Op de affiche staan acht unieke concerten waarin Watteaus wereld doorklinkt. William Christie, dirigent en klavecinist, zal de toon zetten. Verwacht je aan een reeks topuitvoeringen, aangevuld met een dansvoorstelling en een betoverende projectie. De muziek klinkt door het hele Paleis voor Schone Kunsten, want elke donderdagavond kan je in de expo genieten van live intermezzo’s door conservatoriumstudenten. Met je concertticket krijg je trouwens een mooie korting op de expo en vice versa!

Les Arts Florissants & William Christie Watteau et sa musique : un art confidentiel Maandag 28.01.2013 – 20:00 | Koninklijk Conservatorium Brussel William Christie brengt ons een concert dat volledig gewijd is aan de muzikale visie van Watteau. In het intieme kader van het Conservatorium verzorgt hij samen met de solisten van Les Arts Florissants een programma rond componisten als Couperin en Charpentier. Zij belichamen de Franse geest waarvan de ondefinieerbare charme drie eeuwen later nog altijd fascineert. William Christie © Denis Rouvre

William Christie leiding Les Arts Florissants Emmanuelle de Negri dessus Marc Mauillon basse taille Werken van Louis Couperin, Marc-Antoine Charpentier, Elisabeth Jacquet de la Guerre, Michel Lambert € 36 – 25

Biografie van William Christie • Klavecinist, orkestdirigent, musicoloog en docent. Pionier betreffende de herontdekking van de barokmuziek in Frankrijk. • Geboren in Buffalo (New York State) en sinds 1971 gevestigd in Frankrijk. • Richt in 1979 Les Arts Florissants op. • Repertoire: voorkeur voor de Franse barok, maar ook Italiaanse, Engelse en Duitse werken. • Houdt zich intens bezig met de opleiding en professionele begeleiding van jonge artiesten. Richt Le Jardin des Voix op, een academie voor jong zangtalent in Caen, waarmee hij rondreist in Frankrijk, Europa en de VS. • Gelauwerde discografie bij Harmonia Mundi, Erato en Virgin Classics. Onlangs verschenen: L’incoronazione di Poppea van Monteverdi met Les Arts Florissants (dvd, Virgin Classics, 2012).

16

Ricercar Consort & Céline Scheen Ritratto dell’amore Woensdag 20.02.2013 – 20:00 | Miniemenkerk Er is geen betere stem om een portret van de liefde te schetsen dan die van Céline Scheen! In het gezelschap van Philippe Pierlot en het Ricercar Consort dompelt de Belgische sopraan ons onder in de intieme aria’s die rond het jaar 1700 aan het Franse hof werden gezongen. Dit centrale concert in de reeks Watteau en de muzen straalt een verfijnde en zinnelijke sfeer uit en roept zo de levendige periode op waarin de geniale schilder leefde. Céline Scheen © GR/DR

Philippe Pierlot viola da gamba, leiding Céline Scheen sopraan Ricercar Consort Werken van Jean-Baptiste Lully, Michel Lambert, François Couperin, Marin Marais, Jean-Philippe Rameau, Jean-Fery Rebel € 31 – 20

Les Talens Lyriques & Les Fêtes galantes Terpsichore Woensdag 20.03.2013 – 20:00 | Paleis voor Schone Kunsten – Henry Le Bœufzaal Het Paleis verwelkomt Christophe Rousset en Béatrice Massin voor een unieke dansvoorstelling. U vraagt zich af wat het raakvlak is tussen het ballet Terpsichore van Händel en Les plaisirs champêtres van Rebel? De figuur van Marie Sallé, in haar tijd de bekendste en meest getalenteerde Franse danseres. Tijdens haar verblijf in Londen in 1734 verraste ze de Engelsen met de balletten van Rebel en verblufte ze de Saksische meester… Christophe Rousset leiding Les Fêtes galantes – Béatrice Massin choreografie Terpsichore © Julien Idier Eugénie Warnier Erato (sopraan) Marianne Beate Kielland Apollon (alt) Paul Crémazy tenor Jussi Lehtipuu bas Les Talens Lyriques Les Fêtes galantes Jean-Fery Rebel La Terpsicore (1720), Les plaisirs champêtres (1734), Les Eléments, extr. Georg Friedrich Händel Opéra-ballet Terpsichore - Acte de ballet (1734) € 54 – 44 – 33 – 16

Les Arts Florissants Le Jardin des Voix Donderdag 28.03.2013 – 20:00 | Paleis voor Schone Kunsten – Henry Le Bœufzaal William Christie sluit zijn Brusselse residentie af met Le Jardin des Voix en stelt ons in primeur jong talent voor. Naar aanleiding van zijn zesde editie doet deze kweekvijver van beloftevolle zangers het

17

Paleis aan om ons een moment van prachtige, verfijnde muziek voor te stellen. De Frans-Amerikaanse meester kent de kunst om de meest begaafde jongeren te selecteren en naar waarde te schatten in een repertoire dat hen op het lijf geschreven is. William Christie leiding Daniela Skorka sopraan Emilie Renard mezzo Benedetta Mazzucato contra-alt Zachary Wilder tenor Victor Sicard bas-bariton Cyril Costanzo bas Les Arts Florissants Solistes du Jardin des Voix € 70 - 57 - 35 - 16

Bertrand Cuiller & Louise Moaty La lanterne magique de Monsieur Couperin Vrijdag 19.04.2013 – 20:00 & 22:00 | Protestantse Kapel

La lanterne magique de Monsieur Couperin © Jérôme Combe

De toverlantaarn van Mr. Couperin is een muzikaal én visueel project, een naïef en poëtisch concert om bij weg te dromen. Bij zacht kaarslicht worden feeërieke beelden door een vreemde toverlantaarn geprojecteerd op een scherm dat zo rond is als de maan. De beelden gaan de dialoog aan met de verfijnde muziek van François Couperin. Dankzij Louise Moaty en de jonge talentvolle klavecinist Bertrand Cuiller herontdekken we aldus de vreemde magie van deze eerste lichtbeelden.

Bertrand Cuiller klavecimbel Louise Moaty projectie € 18

Chœur de chambre de Namur & Leonardo García Alarcón Schilderijen uit een tentoonstelling: rond Watteau Woensdag 24.04.2013 – 20:00 | Koninklijk Conservatorium Brussel Alarcón parafraseert Moesorgski en stelt zijn eigen reeks Schilderijen uit een tentoonstelling voor, die volledig in het teken staat van Watteau. De gefluisterde conversaties, het Leonardo García Alarcón © Bertrand Pichêne geritsel van de wind door de bladeren en de afbeeldingen van instrumenten en musici zorgen voor een overvloed aan klanken in het werk van de schilder. Met de muziek van Lully, Destouches, Couperin en Charpentier in de oren kijkt de toeschouwer anders naar de schilderijen van Watteau.

18

Leonardo García Alarcón leiding Cyril Auvity tenor Céline Scheen sopraan Marc Mauillon bariton Chœur de Chambre de Namur Les Agrémens Werken van Jean-Baptiste Lully, François Couperin, Alessandro Scarlatti, Luigi Rossi, Marc-Antoine Charpentier, André Destouches € 31 – 20

Les Dominos Zaterdag 27.04.2013 – 20:00 | Protestantse Kapel Florence Malgoire en het ensemble Les Dominos laten ons kennismaken met Elisabeth Jacquet de la Guerre, een van de weinige vrouwelijke componisten uit de barok. In het sublieme en intieme kader van de Protestantse Kapel brengen ze de Vioolsonates van deze virtuoze componiste, wier werken uiting geven aan de passie voor kamermuziek in de Parijse salons. Het is teven de gelegenheid om een van haar Klavecimbelsuites te horen, gespeeld door Blandine Rannou. Florence Malgoire viool, leiding Guido Balestracci viola da gamba Jonathan Rubin teorbe, barokgitaar Blandine Rannou klavecimbel Les Dominos Werken van Elisabeth Jacquet de la Guerre € 25

Rolf Lislevand Donderdag 23.05.2013 – 20:00 | Protestantse Kapel Met het concert van Rolf Lislevand op gitaar en teorbe sluiten we onze reis door de muzikale wereld van Watteau af. Lislevand werd geboren in Noorwegen, maar woont al een geruime tijd in Italië. Hij leeft er in nauw contact met een oude beschaving die altijd aandacht heeft gehad voor zowel traditie als vernieuwing. Hijzelf streeft er dan ook naar intuïtie en research met elkaar te combineren om zo tot een allesomvattend begrip van de barokke stijl en esthetiek te komen. Met succes, zoals u zult horen! Rolf Lislevand teorbe, barokgitaar Werken van Robert de Visée, Francesco Corbetta, Angelo Michele Bartolotti € 18

19

Programma rond Watteau 1) Watteau in muziek: live muziek tijdens de donderdagavondnocturnes Muziek klinkt door het hele Paleis voor Schone Kunsten, want elke donderdagavond kan je in de tentoonstelling genieten van live intermezzo’s van conservatoriumstudenten. Tickets: Gratis, inbegrepen in de prijs van het tentoonstellingsticket. Drie sessies van 20 minuten per avond.

2) Audiogids en app De audiovisuele gids sluit geheel aan bij de multi-disciplinaire aanpak van de tentoonstelling en combineert kunst met muziek en literatuur. De multimedia tour in 3 talen voorziet de bezoeker van een rijkelijk aanbod, waarin meer dan 30 werken van Watteau worden besproken en dat tevens meer verdiepende informatie geeft, daarbij muziekfragmenten aanbiedt van het concert dat Les Arts Florissants op 28 januari 2013 gaf in het Conservatorium (georganiseerd door BOZAR MUSIC). De audiogids bevat ook fragmenten voorgelezen uit het boek van Pierre Michon over het leven van Antoine Watteau; en tenslotte is ook de video in de tour opgenomen waarin Dirk Braeckman zijn inzending bij de tentoonstelling toelicht. De multimedia tours en de app zijn ontwikkeld in samenwerking met imagineear. Audiogids: € 3 App, beschikbaar in de iTunesstore: gratis

3) Lezingenreeks rond Watteau en de muziek De schilderijen van Watteau, rijk aan muzikale thema’s, kon je in de Parijse salons bewonderen. We weten bovendien dat daar ook muziek gespeeld werd. Om je wegwijs te maken in deze dubbele wereld van beeld en muziek heeft BOZAR een aantal lezingen voorzien. Hoe verliepen de privéconcerten in Parijs ten tijde van Watteau? Welk verband is er tussen Watteau en andere grootmeesters? Het zijn maar enkele onderwerpen die aan bod komen, waarbij zowel muzikanten, kunsthistorici als gerenommeerde musicologen aan het woord zijn. Tickets: € 6 - 4

Programma 27.02.2013 – 20:00 Privéconcerten in Parijs in de tijd van Watteau Guillaume Glorieux, professor - Université de Rennes II (FR) 07.03.2013 – 20:00 Muzikanten door de ogen van Watteau Florence Gétreau, musicologe en onderzoeksdirectrice - CNRS. Centre National de la Recherche Scientifique (FR)

20

26.03.2013 – 20:00 Muziek en muzikanten in Parijs in de tijd van Watteau Laurence Decobert, diensthoofd- Collections patrimoniales, Département de la Musique, Bibliothèque nationale de France (FR) 24.04.2013 – 20:00 Watteau en de meesters Christoph Martin Vogtherr, directeur – Wallace Collection, London (FR) 02.05.2013 – 20:00 De ideale tentoonstelling: Watteau en de Muziek Florence Raymond, wetenschappelijk curator (FR)

4) Watteau en literatuur: Meesters en knechten door Pierre Michon Meesters en knechten is een literaire interventie in de BOZARexpo Antoine Watteau. De Muziekles. Bezoekers van de tentoonstelling kunnen luisteren naar fragmenten uit de gelijknamige novelle van de Franse topauteur Pierre Michon. Michon, bekend van zijn klassieker Vies minuscules (Roemloze levens, 1984), en zijn prijswinnende Les Onze (De elf, 2009), schreef met Meesters en knechten (1988), een wervelende novelle over het leven van de jong gestorven schilder. BOZAR LITERATURE selecteerde fragmenten die je kan lezen in de bezoekersgids, en beluisteren via de audiogids. Op 7 mei komt de auteur zelf naar BOZAR voor een exclusieve ontmoeting.

Pierre Michon © Thouroude

Pierre Michon Pierre Michon (1945) verwierf met zijn autobiografische debuut Vies minuscules (Roemloze levens, 1984) een cultstatus in de Franse literatuur. Deze hedendaagse klassieker vertelt de ‘roemloze’ levens van boeren en ongeletterden uit zijn geboortestreek de Creuse. Sindsdien bouwde Michon aan een mooi literair oeuvre, waaronder ook enkele kunstenaarsnovelles, o.a. over Watteau, Goya, en Van Gogh. In 1996 werd zijn werk bekroond met de Prix de la Ville de Paris pour l’ensemble de l’œuvre, en in 2008 ontving hij de Grand Prix du Roman de l’Académie Française voor zijn roman Les Onze (De elf, 2009).

Tickets ontmoeting met Pierre Michon op 07.05.2013 om 20u: € 8 – 6 – 4

21

BOZAR STUDIOS: Watteau voor de hele familie Ontdekkingstochten (vanaf 6 jaar) Drie woensdagen tijdens de schoolvakanties: 13.02 - 03.04 - 10.04 – 13:30 & 15:30 BOZAR STUDIOS heeft een leuke formule –op woensdagen tijdens de schoolvakanties – die zowel klein als groot zal aanspreken. Doorheen de ontdekkingstocht kan je kennismaken met het werk van de kunstenaar. Een gids met in zijn caddie het materiaal voor een reeks activiteiten neemt de bezoekers mee naar een fête galante, hét aristocratische rendez-vous in de open lucht waar Watteau en zijn tijdgenoten zo van hielden. Alles is er om de verbeelding en de creativiteit van de deelnemers te prikkelen! Die worden geacht om tijdens hun tocht informatie bijeen te sprokkelen met de bedoeling hun eigen fête galante te organiseren, mensen uit te nodigen, muziek en spektakel te bedenken, met de nodige aandacht voor mode... Ontdekkingstochten met het gezin Maximum 15 personen per groep, reservering aanbevolen Drie woendagen tijdens de schoolvakanties: 13.02 - 03.04 - 10.04 – 13:30 & 15:30 Prijs: € 14- € 4 (-12) Talen: Frans - Nederlands Andere data (te reserveren) Talen: Frans - Nederlands - Engels Prijs: € 65 / € 85 (week/weekend) + tentoonstellingsticket tegen groepstarief, gratis voor -12-jarigen Ontdekkingstochten voor lagere scholen en DKO Prijs van de gids: € 50 + tentoonstellingsticket tegen groepstarief, gratis voor -12-jarigen Reservering verplicht Talen: Frans - Nederlands Info & reservering: +32 (0)70 344 577 – [email protected] Interactieve rondleiding voor middelbare scholen en DKO Prijs van de gids: €55Reservering verplicht Talen: Frans - Nederlands Info & reservering: +32 (0)70 344 577 – [email protected] Prijs van de gids: € 55 + tentoonstellingsticket tegen groepstarief, gratis voor -12-jarigen

Family Day (vanaf 3 jaar) 28.04.2013 – 11 u > 17 u BOZAR STUDIOS organiseert een familiedag in het teken van Antoine Watteau. Jong of oud, er is voor elk wat wils. Op het programma: een groots fête galante in de Hortahal met veel aandacht voor natuur, plezier en mooie dingen, maar ook een atelier waar de deelnemers hun eigen gitaren kunnen bouwen of collageschilderijen kunnen maken met gerecycleerd materiaal. Ook interactieve bezoeken aan de tentoonstelling en een hele reeks creatieve muziek- en kunstworkshops staan op het programma. Kortom, een dag voor het gezin rond de muzikale schilderijen van Antoine Watteau. Prijs: € 10 (EXPO-ticket) - € 6 (-12) Info & tickets: + 32 (0)2 507 82 00

22

Dagstages (voor kinderen tussen 6 en 12 jaar) 14.02.2013 - 12.04.2013 – 08:30 > 17:00 Heb je kinderen tussen 6 en 12 jaar oud die nieuwsgierig en creatief zijn? Dan zijn de dagstages echt iets voor hen. ’s Ochtends worden ze per leeftijd in groepen verdeeld en maken ze in de tentoonstelling kennis met de Franse schilder, zijn wereld en tijd. Tegelijk volgen ze stap voor stap de ontdekkingstocht met ludieke en kunstzinnige activiteiten. Na de middag bouwen ze eigenhandig een fête galante naar het voorbeeld van de feesten uit de achttiende eeuw. In de vooravond zijn de ouders welkom om te komen kijken naar de kunstwerkjes die hun kinderen in elkaar hebben gestoken. Prijs: € 14,50 Info & reservering: +32 (0)70 344 577 - [email protected]

Verjaardagstocht (6 - 12 jaar) 16.02.2013 > 13.04.2013(enkel op zaterdadg): 10.30 > 13.00 of 14:00 > 16:30 Hoe op een originele en kunstzinnige manier de kaarsjes uitblazen? BOZAR STUDIOS heeft een verrukkelijk recept klaarliggen. De ingrediënten: een paar vrienden, een snuifje kunst, een mespunt creativiteit en een handvol nieuwsgierigheid. Overgiet het geheel met een flinke scheut goed humeur en dien op samen met een heerlijk stuk taart. Prijs: € 180 per groep Alles inbegrepen (rondleiding, materiaal, taart, uitnodigingskaartjes en animatie) Max. aantal kinderen: 15 Info & reservering: +32 (0)70 344 577 – [email protected] Talen: Frans - Nederlands - Engels

Zomerstages 01.07.2013 > 30.08.2013 Tijdens de zomer kunnen kinderen van 6 tot 12 jaar stages volgen bij BOZAR. Ze worden in een van de drie leeftijdsgroepen ingedeeld, bezoeken alle lopende tentoonstellingen en ontdekken ook het gebouw zelf, een meesterwerk van Victor Horta. De stage duurt een week en wil de kinderen de ruimte geven om te experimenteren met verschillende vormen van kunst: schilderen, tekenen, fotografie, video … En op vrijdagmiddag vindt de vernissage van hun (eerste) tentoonstelling plaats! Prijs: € 132 per week, kinderopvang inbegrepen Info & reservering: +32 (0)70 344 577 – [email protected]

23

Watteau-menu in de BOZAR BRASSERIE! Naar aanleiding van de tentoonstelling rond Watteau, de Franse schilder afkomstig uit de grensstreek met België, hult de BOZAR BRASSERIE zich in de kleuren van de kunstenaar. Ontdek de waaier aan smaken en geuren die Frans-Belgische chef-kok David Martin en zijn team speciaal voor de gelegenheid met de beste seizoenproducten hebben samengesteld. Watteau-menu: € 36 / persoon Hapje vooraf + Voorgerecht + Hoofdschotel + Nagerecht Als extraatje bieden we iedereen een glas champagne aan die bij de bestelling van een Watteau-menu een kaartje voor de tentoonstelling kan voorleggen!

24

Praktische informatie BOZAR INFO & TICKETS www.bozar.be – 0032 2 507 83 89 – [email protected] Antoine Watteau (1684-1721). De Muziekles Adres Paleis voor Schone Kunsten Ravensteinstraat 23 1000 Brussel Data 08.02 > 12.05.2013 Openingsuren Dinsdag > zondag, 10:00 > 18:00 Donderdag, 10:00 > 21:00 Maandag gesloten. Tickets € 10 – 8 – 6 – 4: Antoine Watteau € 14: Antoine Watteau + Neo Rauch € 18: Antoine Watteau + Neo Rauch + Changing States Catalogus Antoine Watteau (1684-1721). La Leçon de musique € 39,95 Uitgever: Hannibal & BOZAR BOOKS Hardcover, 272 pagina’s, twee edities (Nederlands en Frans) Onder leiding van Florence Raymond, met een gesprek tussen Pierre Rosenberg en William Christie en essays van Alain Tapié, Florence Gétreau, Guillaume Glorieux, Manuel Couvreur en Jean-Pierre Changeux. Compilatie De Muziek van Watteau – CD-boek (2 CD’s) € 18,50 harmonia mundi & BOZAR MUSIC Beschikbaar vanaf 07.02.2013 Audiogids €3 Watteau-menu @ BOZAR BRASSERIE € 36 / persoon

25

Combitickets Watteau: Tentoonstelling / concerten / lezingen

1. Combitickets kunnen enkel aan de BOZAR Box Office gekocht worden op vertoon van uw initieel ticket; geen online verkoop. 2. Korting enkel geldig op Watteau-activiteiten. Niet cumuleerbaar met andere kortingen. 3. Exclusief het concert op 28.01.2013. Exclusief tickets Categorie I op 20.03.2013 & 28.03.2013. Info +32(2) 507 82 00

26

Contactgegevens persdienst Paleis voor Schone Kunsten Ravensteinstraat 23 B – 1000 Brussel Info & tickets: T. +32 (0)2 507 82 00 - www.bozar.be Leen Daems Press Officer BOZAR EXPO T. +32 (0)2 507 83 89 T. +32 (0)479 98 66 07 [email protected] Annelien Mallems Press Officer FESTIVAL, WORLD MUSIC, ARCHITECTURE T. +32 (0)2 507 84 48 T. +32 (0)479 98 66 04 [email protected] Hélène Tenreira Senior Press Officer BOZAR THEATRE, DANCE, CINEMA, CORPORATE T. +32 (0)2 507 84 27 T. +32 (0)475 75 38 72 [email protected] Laura Bacquelaine Press Officer BOZAR MUSIC, LITERATURE T. +32 (0)2 507 83 91 [email protected]

27

Persbericht: Brussels Lille Artline

Brussels Lille Artline, de nieuwe, dynamische culturele samenwerking tussen Rijsel en Brussel, zag het licht dankzij de ontmoeting tussen het Palais des Beaux-Arts van Rijsel en drie Brusselse instellingen: het Paleis voor Schone Kunsten, Flagey en de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten. In de herfst 2012-2013 zal een nieuwe samenwerking van start gaan rond twee grote tentoonstellingen: Fabels van het Vlaamse landschap. Bosch, Bruegel, Bles, Bril en in februari 2013, Antoine Watteau (1684 - 1721): De muziekles, evenals het Festival Music & Visual in Flagey. Het wordt een jaar vol wetenschappelijke samenwerkingen en gecombineerde programma's rond de tentoonstellingen Fabels van het Vlaamse landschap (06.10.2012 > 14.01.2013) en Babel (08.06.2012 > 14.01.2013) in het Palais des Beaux-Arts van Rijsel. De Fabels van het Vlaamse Landschap onthulden het wonderbaarlijke, fantastische karakter van die landschappen uit de 16de eeuw, die vandaag nog steeds verbijstering en vragen opwekken. Tijdens het Flagey Festival Music & Visual (van 18 tot 27 oktober 2012) zal Flagey in het teken staan van de fantasie zoals we die terugvinden in het symbolisme, het magisch realisme en zelfs het surrealisme. In het kader van de Fabels van het Vlaamse Landschap werd een film, in een coproductie van Flagey en het Palais des BeauxArts van Rijsel en in een regie van videokunstenaar Alexis Destoop, getoond tijdens een filmconcert in Brussel (24.10) en in Rijsel (25.10), met live begeleiding van het Belgische ensemble B'Rock. Ook op het programma stonden onder andere het Asko / Schönberg Ensemble onder leiding van Reinbert de Leeuw, Pelléas et Mélisande van Debussy met Oxalys en het Quatuor Danel. De tentoonstelling van de Fabels van het Vlaamse landschap kreeg ook weerklank in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, in de vorm van het parcours Het maniëristische landschap in de zestiende eeuw (06.10.2012 > 14.01.2013). Van Memling (15de eeuw) tot Bruegel (16de eeuw) werden negen meesterwerken op een speciaal uitgestippeld parcours voorgesteld. Het Paleis voor Schone Kunsten van Brussel (BOZAR) presenteerde voorbije herfst de tentoonstelling Constant Permeke. Retrospectieve (11.10.2012 > 20.01.2013). In de lente zet BOZAR de deuren wagenwijd open voor één van de grootste Franse kunstenaars van de 18de eeuw, Jean-Antoine Watteau (08.02 > 12.05.2013). William Christie, artiest in residentie en ook gastcurator van de tentoonstelling die georganiseerd wordt in het Paleis voor Schone Kunsten van Brussel, is uitstekend geplaatst om de schilderijen van Watteau weer op muziek te zetten. Vanaf het openingsconcert op 28 januari onder zijn leiding, tot het orgelpunt met Rolf Lislevand op 23 mei, de acht concerten zinderen van sensualiteit, dromerigheid en mysterie. Via Brussels Lille Artline wordt het Belgische en het Franse publiek uitgenodigd om tussen de beide landen te reizen, gestimuleerd door een rijk en gedurfd programma en kortingen op tickets, dankzij de samenwerking met TGV ® en de toeristische partners in België (Toerisme Vlaanderen, Wallonie-Bruxelles Tourisme en Visit Brussels) en in Frankrijk (Comité régional du tourisme, Office de tourisme de Lille en Nord Tourisme).

www.brusselslilleartline.com www.pba-lille.fr www.fine-arts-museum.be www.bruxellespourtous.be

www.bozar.be www.lilletourism.com www.visitbrussels.be

www.flagey.be www.toerismevlaanderen.be www.tgv-europe.be

28

Persbericht: CD-boek De Muziek van Watteau Naar aanleiding van de tentoonstelling Antoine Watteau. De Muziekles in het Paleis voor Schone Kunsten brengt harmonia mundi een CD-boek uit (2 CDs) Release in Frankrijk en Benelux: 7 februari

Watteau en de muziek Extract uit het CD-boekje Minder dan twaalf jaar heeft Antoine Watteau (1684-1721) nodig gehad om met zijn poëtische oeuvre de Europese schilderkunst een nieuwe wending te geven. De aard van zijn werk maar ook de manier waarop het werd verspreid, maakte dat hij de Grote Eeuw resoluut de rug toekeerde. In tegenstelling tot een Le Brun of een Lully, was Watteau niet afhankelijk van het koninklijke mecenaat maar wel van privéopdrachten en kunsthandelaars. Zijn stijl neemt afstand van het gemaniëreerde Versailles en nestelt zich in de nieuwe artistieke trend: zijn gewichtloze, geraffineerde schilderkunst maakt, naar het voorbeeld van Couperins Les goûts réunis, een synthese tussen het Noorden en Italië, tussen de kunst van Venetië en die van de Vlaamse meesters. In Watteaus schilderijen en tekeningen is de muziek nooit veraf. Ze getuigen van zijn vertrouwdheid met de muziekwereld en van zijn liefde voor deze kunstvorm. Watteaus muzikale identiteit kan nochtans niet precies worden bepaald: alle studies zijn het erover eens dat hij geen instrument bespeelde. Een van zijn biografen, de Comte de Caylus, schrijft in 1748: “Hij was verstandig. Ofschoon hij geen onderwijs genoten had, had hij een fijn en zelfs delicaat oordeelsvermogen als het om muziek ging of om andere creaties van het intellect”. Dankzij zijn band met de rijke bankier Pierre Crozat, die een passie koesterde voor de Venetiaanse schilderkunst, had Watteau toegang tot een van de meest fabuleuze verzamelingen tekeningen en schilderijen van de prille 18e eeuw. Bovendien organiseerde Crozat muzikale avonden in het salon van zijn gloednieuwe stadspaleis in de rue de Richelieu 91/93 in Parijs. Aan de hand van de postume inventaris van zijn verzameling partituren hebben wij een repertoire samengesteld dat Antoine Watteau in dit salon kan hebben gehoord en zijn gevoeligheid als schilder kan hebben gevoed (CD 2). Dat op een derde van Watteaus schilderijen muzikanten te zien zijn, is ook zijn tijdgenoten niet ontgaan. Louis- François Dubois de Saint-Gelais (1669-1737) schrijft in 1727 een korte biografie: “Hij gaf de concerten, dansen en andere vormen van verstrooiing van de burgerij perfect weer; als decor gebruikte hij bossen en andere bucolische oorden, die hij zeer kunstig schilderde”. Het is niet Watteaus bedoeling om het muziekleven van zijn tijd te illustreren. Door de muziek in te bedden in een poëtisch universum - steevast in de openlucht - wordt zij een metafoor voor de liefdesdialoog. Het vaakst gaat het om een duo, maar ook een kwartet is mogelijk, zoals in De charmes van het leven (Londen, Wallace collection; zang, gitaar, theorbe en cello). De muzikale bezettingen die Watteau schildert, beantwoorden aan die van de sonate of de cantate, die in die tijd erg in zwang waren. Ook de dans wil een plaatsje in het liefdesdiscours veroveren. Vaak gaat het om twee dansers, begeleid door een soloinstrument : een zink, musette of draailier. Soms wordt de dans door twee instrumenten geleid (hobo en draailier, of twee violen). In De geneugten van het bal gaat het zelfs om een klein orkest (Londen, Dulwich College; drie violen, een hobo en een contrabas). Al in de eerste jaren van de 18e eeuw stijgt de aantrekkingskracht van de gitaar. In het oeuvre van Watteau krijgt het instrument het onveranderlijke voorrecht vertrouwelijke galanterieën muzikaal te omlijsten. Hij beeldt talloze gitaren en gitaristen uit, en de modellen zijn nooit helemaal dezelfde.

29

Watteau onderhield bevoorrechte contacten met professionele muzikanten (Jean-Féry Rebel) en had vrienden die als amateurmuzikant actief waren (de musettespeler La Thorillière, de violist Nicolas Vleughels, de fluitist La Roque en de gitarist Philippe Poisson). Die vriendschapsrelaties stelden hem in staat de concentratie van een violist of de precieze vingerzetting van een fluitist zeer treffend weer te geven. De muziek, door aandachtige observatie gevoed, dringt het irreële universum van het galante feest binnen, waardoor ze een basiselement van de picturale materie wordt. Ze draagt in grote mate bij tot de poëtische dimensie van Watteaus schilderkunst: ze voegt allusies toe en kleurt de verhouding tussen de personages. De klankcollectie die op de eerste van de twee CD’s te horen is, bevat daarvan talrijke voorbeelden. De versmelting van muziek en galant feest beleeft een tweede hoogtepunt met de herontdekking van Watteau op het einde van het Tweede Keizerrijk, en niet in het minst door de beroemde Fêtes galantes van Verlaine. Baudelaire, Renan, de gebroeders Goncourt maar ook Proust zijn bewonderaars van Watteau, net zoals de componisten Reynaldo Hahn, Claude Debussy (L’Isle joyeuse) en Francis Poulenc. In een melodie of een pianocompositie slagen zij erin deze fascinerende, enigmatische wereld nieuw leven in te blazen, waardoor hij nog lang voor de muziekliefhebber toegankelijk zal blijven. Jean-Marc Berns (Vertaling: Veerle Lindemans)

CD-boek (2 CDs) De Muziek van Watteau

Werken van Campra, Charpentier, Clérambault, Couperin, Corelli, Locatelli, Lully, Marais, Pignolet de Montéclair, Rameau, Rebel, Scarlatti, Stradella, Vivaldi... door Les Arts Florissants /William Christie, Akademie für Alte Musik Berlin / René Jacobs, Armoniosi Concerti, Freiburger Barockorchester, The London Oboe Band / Paul Goodwin, Ensemble 415 / Chiara Banchini, Christine Brandes / Paul O'Dette, Bernarda Fink, Christophe Rousset, Juan Manuel Quintana... Teksten van Jérôme Giersé. Drietalig boekje: Frans, Nederlands, Engels. Release Frankrijk en Benelux: 7 februari CD-boek (2 CDs) (CD1: Muzikale galerij & CD2: Een concert bij Crozat) HML 5908535.36. Aanbevolen prijs: 18,50 € TTC. Coproductie: harmonia mundi & BOZAR

Contact harmonia mundi promotie FRANKRIJK 33, rue Vandrezanne, 75013 Paris, France +33 (0)1 53 80 02 22 Jean-Marc Berns - [email protected] Matthieu Benoit - [email protected] BELGIE Veldkant 2 2550 Kontich +32 497 357 581 Serge Daelemans - [email protected]

30

Thalys, partner van BOZAR De tentoonstelling Antoine Watteau (1684-1721) - De Muziekles is dichtbij met Thalys voor de bezoekers die vanuit Amsterdam, Keulen of Parijs komen.
Amsterdam – Brussel-Zuid, tot 10 keer per dag in 1u53!
Keulen – Brussel-Zuid, 5 keer per dag in 1u47!
Paris-Nord – Brussel-Zuid, tot 25 keer per dag in 1u22!

Een “goede tip” van Thalys!
Op vertoon van een Thalys-vervoerbewijs, krijgen de bezoekers een korting op het toegangsticket voor de tentoonstelling Antoine Watteau (1684-1721) De Muziekles (8 euro in plaats van 10 euro). Maar Thalys is ook…
Service in Comfort 1: aandacht van het boordpersoneel, maaltijd aan de zitplaats geserveerd, een keuze van dagbladen of tijdschriften en een taxi kan gereserveerd worden voor uw aankomst in Brussel of in Parijs.
Toegang tot WiFi Internet tegen 300 km/u is mogelijk in alle Thalys-treinen.

www.thalys.com

Perscontact: Charlotte De Thaye  00 32 2 504 05 69 [email protected]

31

32