Nieuwsbrief. Dirk-Jan Enschedé ( ), een leven bij de tijd. In dit nummer o.a.: Colofon

MEI 2015 |

JAARGANG 24 | NUMMER 2

Nieuwsbrief EEN UITGAVE VAN HISTORISCHE VERENIGING HAERLEM

In dit nummer o.a.: Presentatie jaarboek 2014 Uitnodiging Algemene Ledenvergadering Betaling contributie 2015 Opening tentoonstelling over de Damstraat Workshop Jonge Muggen KathedraalMuseum in Nieuwe Bavo Actuele informatie, meer nieuws en artikelen op haerlem.nl

Foto Jos Fielmich, Noord-Hollands Archief

Dirk-Jan Enschedé (1923-2015), een leven bij de tijd Geen wereldreizen en cruises, maar liever een hut in de bergen. Geen mooie auto’s, maar met de fiets naar het werk, ook als het regent. Sommigen noemen het zuinigheid, maar materiële zaken waren voor hem van ondergeschikt belang. Het is Dirk-Jan Enschedé ten voeten uit. De telg uit het befaamde drukkersgeslacht en 38 jaar lang, van 1956 tot 1994, penningmeester van de Vereniging Haerlem, overleed 27 februari op 91-jarige leeftijd. In een gesprek met Jan-Dirk Enschedé, zoon en eveneens penningmeester van de vereniging - zij het pas sinds vier jaar - rijst het beeld op van een man op wie het woord aimabel bij uitstek van toepassing was. ‘Hij had respect voor iedereen en vertrouwde ook iedereen. Zelfs de slechtste leerling van de klas bedoelt het niet verkeerd, vond hij.’ Zijn besef van tijd, en zijn vermogen om die te kunnen bespelen, vormt een rode draad in zijn leven. Hoe hij met zijn directie besluit om de verhuizing van drukkerij Enschedé van de binnenstad naar de Waarderpolder niet in één keer te doen, maar te spreiden over 25 jaar om zodoende zo flexibel mogelijk aan te kunnen blijven passen aan de snelle voortgang van de grafische techniek. Hoe hij er zes jaar over doet om het woonhuis aan de Leeuwerikenlaan in Aerdenhout te ‘vinden’, hoewel dat al even lang te koop stond. En hoe hij de ijsbaan in Haarlem voor

Zijn foto staat op een bijzettafeltje in de hoek. Tegelijkertijd bouwt zoon Jan-Dirk in de zitkamer van zijn huis in Santpoort-Zuid in woorden een beeld op van zijn vader. Tevoorschijn komt een man die werkelijk betrokken was, of het nu bij zijn personeel was, bij zijn werk in de politiek of bij de Vereniging Haerlem. Bovenal was hij een man die een diep besef had van de waarde van tijd en zijn eigen plaats daarin. Vermoedelijk kwam daar ook zijn gevoel voor historie vandaan: ‘Geschiedenis is besef van tijd en hij liet zich niet zomaar wegzetten door de tijd’, zegt Jan-Dirk.

lees verder op pagina 2

1

Colofon De Nieuwsbrief is een uitgave van de Historische Vereniging Haerlem en verschijnt vier keer per jaar, ISSN: 1570-4785 De vereniging is een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) Website: www.haerlem.nl Verenigingszetel: De Hoofdwacht, Grote Markt 17 Postadres: Postbus 1105, 2011 BC Haarlem Secretaris: 06 46 54 09 92 e-mail [email protected] Ledenadministratie: e-mail [email protected] IBAN: NL89 INGB 0000 3778 82

Redactie: Piet Arp, Frank-Michiel Boorsma, Peter Dammers (secretaris), Kees van der Jagt, Gerard Moolenaars, Rob Strobel (eindredacteur) en Pieter Winters E-mail: [email protected] Vormgeving: Tekst & Uitleg, Haarlem Druk: Nederlof, Cruquius

vervolg van pagina 1

de ondergang weet te behoeden. Jan-Dirk: ‘De ijsbaan was verzakt en moest worden gesloten, wat praktisch een faillissement betekende. De gemeenteraad had voor herstel geen geld over, waarop mijn vader voorstelde dan maar een paar jaar te wachten tot er een volgende gemeenteraad aangesteld zou zijn. Enkele jaren later was de nieuwgekozen raad inderdaad tot een bijdrage bereid. Inmiddels waren er zoveel voorvechters en liefhebbers van het schaatsen opgestaan dat door een soort vroege ‘crowdfundingsactie’ genoeg geld bij elkaar kwam om een nieuwe ijsbaan te kunnen aanleggen.’ Dirk-Jan leek ook letterlijk veel tijd te hebben: hij bekleedde diverse nevenfuncties die mede zijn bestuurlijke en sociale ambities konden vervullen. Van regent

bij de hofjes van Staats en Noblet tot penningmeester bij de Vereniging Haerlem en van gemeenteraadslid in Heemstede tot bestuurslid van de Veer- en Inlaagpolder bij Spaarndam. Dat alles ingebed in een stevige dosis geschiedenis, waarbij hij zichzelf zag als een schakel in een proces dat van generatie op generatie werd doorgegeven. Slechts één keer ging het mis: hij onderhield een pluut, een soort botter waar er nog een paar van op de wereld bestonden, de HK60. ‘Maar het ding rotte onder je handen vandaan’, zegt Jan-Dirk. Voor iemand met veel enthousiasme maar weinig vrije tijd was dat niet heel lang op te brengen. Hij moest het scheepje noodgedwongen verkopen.

de familie. Al zeker honderd jaar werd het niet meer gebruikt. Daar werd hij bijgezet, verenigd met zijn voorouders. Je zou het zuinig kunnen noemen, maar het tekent veeleer zijn historisch bewustzijn. Daarmee gaf hij blijk zich tot op de laatste dag bewust te zijn van zijn familiegeschiedenis, en van de tijd, waarvan hij uiteindelijk toch verloor. Pieter Winters, redactie

Al tijden lang onderhield Dirk-Jan op de Algemene Begraafplaats aan de Herfstlaan in Heemstede een grafhuisje in het bezit van

Bestuur

Algemene ledenvergadering 2015 Het bestuur nodigt u van harte uit voor de algemene ledenvergadering op woensdag 24 juni 2015 te houden in het Haarlemse Hoofdbureau van Politie, Koudenhorn 2, voormalig Diaconiehuis en later kazerne. Gezien de bijzondere functie van het gebouw en veiligheidsvoorschriften is het van belang

dat u zich van te voren aanmeldt via de website en ook een legitimatie meeneemt. Na de inloop tussen 19.30 en 20.00 uur kunt u niet meer toegelaten worden. René de Jong (facilitair management) zal namens de politie Noord-Holland Kennemerland iets vertellen over de

geschiedenis en het huidige gebruik van het gebouw. De vergadering begint om 20.00 uur, de deur gaat open om 19.30 uur. Binnenkort kunt u de agenda verwachten. Het bestuur

Contributiebetaling met acceptgiro dit jaar toch mogelijk of noodzakelijk in plaats van automatische incasso via de machtiging ING biedt alsnog de mogelijkheid de contributie 2015 voor onze vereniging per acceptgiro te voldoen. Daarom zullen wij de leden die nog niet op een andere manier hebben betaald binnenkort op hun huisadres een acceptgiro toesturen. Dat geldt ook de vele leden die met onze dank zo attent waren op ons verzoek een incassomachtiging te verlenen. Wij kunnen die machtiging echter niet gebruiken voordat een en ander met de bank nader is georganiseerd. Daarom is besloten de incasso pas in 2016 te laten ingaan. U krijgt dus eveneens een acceptgiro toegestuurd

met verzoek uw contributie voor 2015 te voldoen, voor zover u deze niet al hebt betaald. De ledenpas 2014 blijft ter besparing van kosten ook in 2015 geldig. Nieuwe leden krijgen een pas zodra daarvan een nieuwe versie is gemaakt. J.D. Enschedé, penningmeester

2

Presentatie Jaarboek 2014 Op woensdag 3 juni aanstaande om 17.00 uur vindt de presentatie van het Jaarboek 2014 plaats in de Grote of Sint-Bavokerk te Haarlem. Stadsarcheoloog Anja van Zalinge zal bij die gelegenheid een uiteenzetting geven over het archeologisch onderzoek in de kerk. Het eerste exemplaar van het Jaarboek zal worden aangeboden aan Jean Laurey, voorzitter van de Vereniging Vrienden van de Grote of Sint-Bavokerk. Het wordt een interessant en zeer rijk geïllustreerd Jaarboek. Een greep uit de inhoud: • Anja van Zalinge: Een overzicht van de opgravingen van de laatste jaren; • Jaap Temminck: De opkomst van het

Raamkwartier. Deze wijk werd min of meer in een keer gebouwd in opdracht van het stadsbestuur, een soort stadsplanning voordat die echt werd uitgevonden; • Wim Eggenkamp: De restauratie van de Kathedrale Basiliek Sint Bavo, zijnde één van de belangrijkste restauraties in Haarlem in deze tijd; • Johan den Hertog: Onbekend Haarlems stadsgezicht. Hij vond het in Duitsland, kocht het en liet het restaureren. Het schilderij hangt op dit moment in het Historisch Museum; • Maarten Müller: De strafrechtspraktijk in de middeleeuwen. In tegenstelling tot wat men denkt werden er helemaal niet zo veel mensen terechtgesteld. De meest gangbare

Links: bij restauratie Katholieke Bavo nieuw beschilderde beelden absis Foto Hoogevest architecten Rechts: beelden onder het orgel in de St. Bavo Foto NHA (collectie Braakman) Onder: gevelsteen Spaarne 35 Foto Martin Busker

3

straf was toch wel stenen leveren voor de bouw van de Bavo; • Pieter Biesboer: Een zilveren bedieningsdoosje; • Dennis de Kool: De beeldengroep onder het orgel in de Bavo; • Max van Aerschot: De verbouwing van het postkantoor tot stadhuisafdeling; • Martin Busker: Geveltekens. De bijeenkomst wordt afgesloten met een drankje. Leden zijn van harte uitgenodigd de presentatie bij te wonen. Zij kunnen hun exemplaar van het Jaarboek ter plaatse afhalen. Peter van Wingerden, vicevoorzitter

Jonge Muggen

Oudere jeugd profiteert steeds meer van programma Jonge Muggen

De werkgroep biedt activiteiten aan de jongste, maar ook aan de wat oudere Haarlemse Jonge Muggen. Zo stond het eerste kwartaal van het jaar in het teken van de vijf schoolbezoeken van de groepen vier (leeftijd 7 tot 8 jaar) van de basisscholen in het kader van het ‘Wie wat bewaart, heeft wat!-project’. Er wordt druk gewerkt aan modernisering van het project. Een van de veranderingen is dat het cluster Hoofdwacht en Bavo uitgebreid wordt met het Archeologisch Museum. Leerkrachten van de groepen drie en vier kunnen dan kiezen uit drie instellingen. Enerzijds betekent dat concurrentie met de twee andere instellingen, voordeel is anderzijds dat de kinderen de hele tijd bij de gekozen instelling blijven. Daarmee is het tot nu toe gebruikelijke en toch onrustige wisselen van locatie voorbij. Grote Haerlem Mug-prijzen Dit jaar hebben negen eindexamenkandidaten zes profielwerkstukken ingeleverd, vijf daarvan zijn van vwo-, één van havoniveau. De jury - bestaande uit Marion Schut, Marlies Quaedvlieg en Freek van Schie - heeft alle werkstukken grondig gelezen en beoordeeld. De onderwerpen waren zeer gevarieerd. Van ‘De Duitse schuld’ (aan WO I) tot ‘Het Schoolverzet’, van ‘Molukse treinkapingen’ tot ‘Confrontaties met het antisemitisme’, zelfs een dvd (Teylers Museum) was erbij. Donderdag 7 mei wordt bekend welke van deze werkstukken in aanmerking zijn gekomen voor de

Grote Haerlem Mug-prijzen 2015. Het verslag van deze feestelijke bijeenkomst vindt u na die tijd op de website. De contacten met het voortgezet onderwijs worden beter. Wij krijgen de indruk dat men er steeds meer van doordrongen raakt dat onze Vereniging ook veel voor de oudere jeugd kan betekenen. Zo zijn wij benaderd door het ECL om mee te doen aan de culturele erfgoedfietstocht voor tweede klassers van het vwo. Ook hiervan zullen wij binnenkort op de website verslag doen. Gevelstenenworkshop In samenwerking met het Museum Haarlem heeft de werkgroep voor kinderen van circa 10 tot 12 jaar een gevelstenenworkshop opgezet. De bedoeling is jonge Haarlemse Muggen meer kennis over gevelstenen bij te brengen. Wij hebben al eerder een gevelstenenspeurtocht uitgebracht die dikwijls wordt gebruikt, bijvoorbeeld voor een verjaarspartijtje. Na voorlichting over en het bekijken van gevelstenen, mogen de kinderen nu ook een eigen ontwerp bedenken en tekenen. Onder leiding van keramiste Rita van der Wijden wordt hun steen in klei uitgevoerd. Sluitstuk van de workshop is een echte tentoonstelling in het Museum Haarlem. Zie nadere informatie elders in dit nummer. Marjorie Vroom, Werkgroep jonge muggen

4

Een gevelsteen, waarom? Workshop! Als je door de stad loopt en omhoog kijkt, zie je in de voorgevel van een huis soms een mooie gekleurde steen zitten. Vroeger werden er veel van die stenen gemaakt. Daarmee gaven de bewoners aan wat zij voor beroep hadden, of wat hun naam betekende, of wat zij graag zouden willen, of wat zij geloofden, of waarvoor zij bang waren, of…. Nou ja, vul het verder zelf maar in. Je kunt zeggen, dat eigenlijk alles wat mensen bezighoudt, onderwerp van een gevelsteen kan zijn. Daarom zijn er ook nu nog mensen die een eigen steen laten maken. Lijkt het je niet ook een leuk idee, een eigen steen voor het huis waar je woont? Kom dan naar de workshop Gevelstenen. We vertellen je over het waarom van die stenen, en gaan er een paar bekijken. Daarna heb je vast wel een idee voor een eigen ontwerp. Je gaat je steen zelf maken en laten bakken in het atelier van een echte kunstenaar. En als ie klaar is, zullen we hem dan aan de Haarlemmers laten zien? Wat zou je er van denken als jouw steen zelfs in het Museum Haarlem komt te hangen? Programma, deel 1 Datum: donderdag 28 mei Tijd: 15.00 uur Plaats: souterrain Hoofdwacht, Grote Markt 17 Haarlem Wat gaan we doen: wat zijn gevelstenen, stenen bekijken, eigen ontwerp tekenen

Programma, deel 2 Datum: donderdag 4 juni Tijd: 15.00 uur Plaats: beeldhouwatelier Rita van der Wijden, Velserstraat 55, ingang schoolpleinhek in de Molenaerstraat Haarlem Wat gaan we doen: in een kleitablet een reliëftekening maken voor een gevelsteen Programma, deel 3 Datum: donderdag 25 juni Tijd: 15.00 uur opening tentoonstelling ‘Jonge Muggen maken nieuwe gevelstenen’ Plaats: Museum Haarlem, Groot Heiligland 47 Haarlem Nadere informatie Leeftijd: circa 10 - 12 jaar Het maximum aantal deelnemers is 12 (geef je dus snel op!) Prijs: de workshop kost 15,00 euro p.p. te voldoen op IBAN NL 89 INGB 0000 3778 82 t.n.v. Historische Vereniging Haerlem, onder vermelding van Gevelstenenworkshop plus de naam van de deelnemer/ster. Opgeven tot uiterlijk 24 mei bij Marjorie Vroom van de werkgroep Jonge Muggen. Email: [email protected] Foto Jos Fielmich

5

Uit de Haerlemse Boekenmolen Eind april verscheen bij de nog jonge Haarlemse uitgeverij In de blije druk het boek ‘Lizzy’ over de laatste maanden van de oorlog in en om Haarlem. De basis van ‘Lizzy’ is een dagboek bijgehouden door Elisabeth Krelage-Keppel Hesselink (18831979), echtgenote van bollenkweker E.H. Krelage, dat door Peter Hammann werd ontdekt in het Noord-Hollands Archief. Hij bewerkte het vervolgens tot een informatief maar vooral ook mooi boek. Elisabeth Krelage, ‘Lizzy’, begon dit dagboek op oudejaarsdag 1944 en eindigde 10 mei 1945. Van eerder of later zijn verder geen dagboekteksten aangetroffen. In deze periode is vastgelegd waar men zich in de hongerwintermaanden mee bezig hield. Dat was vooral de voedselvoorziening en er wordt beschreven hoe men, ondanks de schaarste, toch inventief bleek. Maar ook de koude, de dreigende ontdekking van verborgen voorraden en angst voor represailles na een aanslag tekenen deze periode. De tekst van het dagboek maakt op zich maar een klein deel van deze publicatie uit. Peter Hammann besteedt echter veel aandacht aan de achtergronden. Hij heeft het dagboek van voetnoten voorzien aan de hand waarvan hij enkele gebeurtenissen nader toelicht. Verder maken de beschreven geschiedenis van het familiebedrijf Krelage én de historische foto’s het tijdsbeeld compleet. Bies van Ede schreef er een aantal mooie gedichten bij. ‘Lizzy’ is in dezelfde stijl geproduceerd als het vorig jaar verschenen ‘Gaston’ over de belevenissen van een Franse soldaat tijdens de Eerste Wereldoorlog. Wij bespraken dat in de Nieuwsbrief van september vorig jaar. Bij ‘Gaston’ lagen diens brieven en andere herinneringen ten grondslag aan het boek.

De tekst van ‘Gaston’ was van Jan Beenen maar beide boeken zijn geïllustreerd door Eric J. Coolen en werden vormgegeven door Henk Tijbosch. Wie de boeken naast elkaar legt, ziet wat betreft die vormgeving de verwantschap en wellicht volgt er nog meer in dit genre… De prijs van ‘Lizzy’ is ¤ 19,95 en voor ¤ 34,95 krijgt u de luxe editie die behalve uit het gesigneerde boek bestaat uit een DVD met een documentaire over het dagboek, een getekend drieluik van Eric J. Coolen en een stoffen foedraal om het allemaal netjes in te bewaren, gemaakt door Michaëla J. Bijlsma. Het is verkrijgbaar bij de Kennemer Boekhandel aan de Kleverparkweg 3 te Haarlem. Tot en met 31 mei is in het Museum Haarlem een tentoonstelling over ‘Lizzy’ te zien. Van de van oorsprong Haarlemse maar ooit naar Amsterdam verhuisde dichter Jan Kal (1946) verscheen onlangs de bundel ‘Een dichter in mijn voorgeslacht’ met 71 sonnetten over o.a. het stamboomonderzoek naar zijn familie. Daarbij is hij in de 7e eeuw (!) terechtgekomen. Kenmerkend voor Jan Kal is dat hij uitsluitend in sonnetvorm dicht. De bundel bestaat uit een aantal delen. In de stamboomsonnetten worden de diverse voorouders bezongen die hij tijdens zijn zoektocht naar zijn voorgeslacht heeft aangetroffen. Daarbij geeft hij ook de afstammingslijnen. Kal kwam tot de ontdekking onder meer af te stammen van Jan van Brabant, de middeleeuwse hertog die enkele gedichten heeft nagelaten, onder meer een lentelied (dat verklaart de titel van het boekje). Hierop volgt een aantal sonnetten over Torrentius naar aanleiding van het Torrentiusjaar in Haarlem. Hierin noemt hij het speurwerk van Wim Cerutti

6

naar deze schilder. Dan komen we al wat dichter bij huis in het blokje met de Oprechte Haarlemse Sonnetten. Het gedicht “Wiens naam draagt Haarlems Grote Kerk?” (2011) zou zo in de top tien van mooiste gedichten over Haarlem terecht kunnen komen en ook prijst hij in een sonnet uit 2009 de dichteres Sylvia Hubers, die zich enige jaren onze stadsdichter mocht noemen. De bundel is o.a. verkrijgbaar bij H. de Vries Boeken aan de Gedempte Oude Gracht en kost u ¤ 17,50. Ten slotte aandacht voor het eind 2014 verschenen ‘In Haarlem laten ze alles staan’, een bijzondere uitgave van De Hof van Jan, een kleine uitgeverij die het maken van boeken nog als ambacht ziet en dat is ook aan het boekwerk te zien. Een gebonden uitgave met fraaie stofomslag voor de ware boekenliefhebber. Als auteurs worden Boudewijn Büch en Erik van Muiswinkel vermeld. Het bevat de integrale tekst van de toespraak die Büch op 22 november 2002 op verzoek van het Kennemer Archief hield in de Gravenzaal van het Haarlemse stadhuis. De dag erna zou Büch onverwachts overlijden. Vervolgens leest men de toespraak die Van Muiswinkel precies elf jaar later, op 22 november 2013 op dezelfde locatie uitsprak voor het (omgedoopte) Noord-Hollands Archief. Het uitgangspunt bij de sprekers is het belang van archieven en het raadplegen hiervan. Wim Vogel schreef het voorwoord. Het boekje telt 48 pagina’s, de prijs is ¤ 12,50, en is in nog beperkte oplage verkrijgbaar bij Athenaeum Boekhandel aan de Gedempte Oude Gracht. Frank-Michiel Boorsma

Het openingsgedeelte in het Archeologisch Museum Foto’s: Frank-Michiel Boorsma

‘Handel en wandel in de Damstraat’ Opening tentoonstelling Op donderdag 30 april is de tentoonstelling ‘Handel en wandel in de Damstraat’ geopend. Deze kwam tot stand in samenwerking met het Archeologisch Museum en de Archeologische Werkgroep Haarlem. Het onderwerp leent zich goed voor de organisatie op twee locaties, zowel vanwege het interessante archeologisch aspect als ook het verhaal over wonen, bouwen, werken en handeldrijven in dit gedeelte van de stad. In het Archeologisch Museum werd de aftrap gegeven. André Numan van de Archeologische Werkgroep Haarlem gaf uitleg over het ontstaan van het gebied rond de Damstraat vanaf circa 1300. Toen werd het Spaarne, dat vroeger kwam tot aan het huidige Klokhuisplein, deels aangeplempt waardoor de oever, dus het te bewonen gedeelte, groter werd. Bodemvondsten van dit terrein zijn in het museum te zien. Het tweede deel van de openingsbijeenkomst vond plaats in De Hoofdwacht. Ongeveer honderd leden en genodigden begaven zich via de kermis op de Grote Markt naar de overkant waar herinneringen aan wonen, handel en nijverheid tussen 1300 en 1900 zijn te bezichtigen. Hans van Felius, secretaris van de Historische werkgroep, vatte de geschiedenis van dit stukje Haarlem tussen Grote Kerk en Spaarne samen en vertelde hoe de tentoonstelling tot stand is gekomen. Extra aandacht is er voor het Slepershoofd waar vanaf de 14e eeuw tot de tweede helft van de 19e eeuw een houten kraan heeft gestaan. Een model hiervan is te zien in één van de vitrines. Henk Vijn ijvert al geruime tijd voor de herbouw van dit stadsgezicht bepalende object en kreeg na Hans van Felius gelegenheid om zijn enthousiasme hiervoor opnieuw te laten horen. Het zou natuurlijk prachtig zijn, als dit idee door deze tentoonstelling serieus van de plank gehaald wordt en de stad er werk van maakt. Frans Willem Lantink verklaarde, na enkele betrokkenen bedankt en van bloemen voorzien te hebben, de tentoonstelling voor geopend. Ieder kon het geëxposeerde bekijken en laten wij hopen dat veel bezoekers dat de komende maanden ook gaan doen opdat dit zomerseizoen nóg succesvoller wordt dan het vorige.

7

Napraten en borrelen in de Tademakamer in De Hoofdwacht

Nieuw is dit jaar dat wij onze openingstijden hebben afgestemd op die van het Archeologisch Museum waardoor de woensdag- en donderdagmiddag erbij zijn gekomen. Leden van de Historische werkgroep en enkele van onze eigen gastvrouwen én -heren zullen hier voor de bezetting gaan zorgen. U kunt beide tentoonstellingen bezichtigen sinds vrijdag 1 mei op woensdag, donderdag, vrijdag, zaterdag en zondag tussen 13.00 en 17.00 uur. De tentoonstelling in het Archeologisch Museum eindigt op 30 augustus en in De Hoofdwacht loopt deze door tot en met zaterdag 26 september. Ten slotte wordt op zondag 30 augustus vanaf 15.00 uur in De Hoofdwacht een lezing gehouden over de ontwikkeling van de Damstraat na 1930 door Ronald Fukken, voorzitter van de Werkgroep gebouw en omgeving. Frank-Michiel Boorsma

Romeijn de Hooghe op weg naar herstel Hoe het verder ging

Sinds de berichten op de website en in de Nieuwsbrief van februari dit jaar is er veel en tegelijk ook weinig gebeurd. Veel, omdat wij meer hebben geleerd op het gebied van technieken van papierrestauratie en weinig, omdat in die tijd een groot deel van het werk aan de kaart heeft stilgelegen. Wat was er aan de hand? Vooralsnog gingen wij ervan uit dat een ‘nieuw’ stuk – het originele reservedeel, dat ons zo genereus werd aangeboden door het NHA – het meest versleten deel probleemloos zou kunnen vervangen. De restauratrice opperde hierop een aantal bezwaren. Het stuk was inderdaad in het archief perfect bewaard, maar eenmaal in de kaart overgebracht zou het een geheel eigen verouderingsproces ondergaan. We liepen daarmee de kans dat er binnen afzienbare tijd opnieuw een verschil met het geheel van de kaart te zien zou zijn. Ook het afstemmen van de tint van dit deel op de rest van de kaart is een delicaat proces, dat een behandeling in zeer kleine stappen vereist. Wat dus veel tijd en geld zou vergen. Bovendien had het nieuwe deel andere afmetingen dan het te vervangen deel. Papier zet namelijk uit of krimpt afhankelijk van de klimatologische omstandigheden waarin het papier zich bevindt. Een andere mogelijkheid, meenden wij, zou kunnen zijn de slechtste

delen dubbel te verstevigen met Japans papier, zodat de gehele kaart in zijn oorspronkelijke vorm zou blijven. Waarbij wij voor lief zouden nemen dat er nu eenmaal gaatjes en ontbrekende lijntjes waren. Helaas was ook dit niet mogelijk, aangezien de gehele structuur van de kaart te zwak bleek te zijn. In het verleden was de kaart al een aantal keren hersteld en verstevigd. Voor de huidige restauratie zijn die herstellingen en verstevigingen verwijderd. Hierbij bleek dat de structuur van de gehele kaart niet sterk genoeg was om zonder aanvullende maatregelen weer opgespannen te worden op het raamwerk van de lijst. Al met al is dit een periode van afwegen van mogelijkheden en inwinnen van adviezen geweest. Het bestuur heeft echter kort geleden de aanvullende kosten om de kaart zodanig te restaureren en verstevigen goedgekeurd met de garantie dat hij voor lange tijd weer probleemloos in de Hoofdwacht kan hangen. Daarom moeten wij ons erbij neerleggen dat het nog zeker acht weken duurt alvorens het zo ver is. Maar daar zullen we dan ook een feestelijke gebeurtenis van maken! Wordt dus (weer) vervolgd... Marjorie Vroom en Martin van Bleek

8

Hoera, Haarlem is weer een museum rijker:

het KathedraalMuseum Nieuwe Bavo Religieuze kunst was buiten het Frans Halsmuseum al vaker te zien in Haarlem. Maar het Bisschoppelijk Museum sloot in 1967 zijn deuren. De collectie is ondergebracht in wat nu heet Museum Catharijneconvent in Utrecht. Eveneens aanpalend aan het Frans Halsmuseum bevond zich, achter de Gasthuispoort in de Kleine Houtstraat, een klein particulier museum. Ook dat verdween, eind jaren 70 van de vorige eeuw. Onlangs is aan de Leidsevaart een nieuw museum verrezen. Verrezen is eigenlijk niet het goede woord, want het bevindt zich ondergronds in een nieuw gecreëerde crypte onder het hoogkoor van de Kathedrale Basiliek Sint Bavo.

De ruimte is spectaculair te noemen, mooi vormgegeven, en er is nog heel veel gelegenheid tot uitbreiding van het museum. Het streven is namelijk tevens de ruimten onder de straalkapellen te gaan benutten voor expositiedoeleinden, onder andere met bruiklenen, die zich nu op andere plaatsen bevinden. Dit is dus nog maar een bescheiden, maar wel veelbelovend begin. Op dit ogenblik zijn er al diverse objecten uit de eigen zilvercollectie van het bisdom te zien, net als delen uit de nalatenschap van Lodewijk Napoleon. De laatste maakten deel uit van zijn kapel in het Koninklijk Paleis op de Dam en vonden lange tijd onderdak in het inmiddels opgeheven Groot-Seminarie Warmond.

al zo’n twee miljoen euro geïnvesteerd en voor de verdere uitbreiding is nog eens een miljoen euro nodig. De te verwachten inkomsten uit het museumbezoek spelen hierbij een niet onbelangrijke rol. De Museumkaart is niet geldig in dit museum, aangezien dit niet voldoet aan allerlei eisen, die de uitgever van die kaart stelt. Maar de toegangsprijs is bescheiden: ¤ 4 per persoon.

Vele rooms-katholieke kunstenaars, onder wie opvallend veel Jannen: Jan Toorop, Jan Maas, Jan Dibbets en Jan Oosterman waren naast Han Bijvoet actief tijdens de bouw van de Nieuwe Bavo, en de rol van die kunstenaars wordt ook speciaal belicht in het museum. Een belangrijk onderdeel vormt ten slotte de verduidelijking van de rol van de kathedraal in de maatschappij van toen en nu. Er is nog veel geld nodig voor de realisatie van de ambitieuze doelstellingen van de stichting, die zich bezighoudt met de restauratie van dit rijksmonument. Er is

9

Het museum is geopend van maandag tot en met vrijdag van 10.00 tot 16.00 uur. Het beschikt - uit veiligheidsoverwegingen - niet over een eigen ingang. Peter van Wingerden

Haarlemse Geveltekens brengt nieuwe onthullingen Op 9 en 10 april zijn twee bijzondere geveltekens onthuld in Haarlem. De eerste was de gevelsteen De Drukkerij in de Wijde Appelaarsteeg. De onthulling werd verricht door Jeroen van Spijk, onder meer wethouder van Ruimtelijke Ontwikkeling en Monumenten. De steen was al bijna vijf jaar geleden door Johan de Zoete, conservator van Museum Enschedé, overgedragen aan de Stichting Geveltekens (zie Nieuwsbrief juni 2010). Na al die jaren kon de steen eindelijk een mooie plaats krijgen in het buurtje waar het vandaan kwam, namelijk in de zijgevel van de Philharmonie. Het Amsterdams Monumenten Fonds heeft de kosten van de plaatsing op zich genomen. Koningsleeuw Een dag later konden Elvira Sweet, gedeputeerde van de Provincie Noord-Holland, en Jack van der Hoek, wethouder van onder meer Cultuur en Vastgoed, de Koningsleeuw onthullen. Deze staat in het gebroken fronton boven de entree van de Bakenesserkerk. Sinds mensenheugenis stonden daar alleen twee klauwen van de achterpoten van een Haarlemleeuw. Een Haarlemleeuw, omdat er Foto Martin Busker

ook een restant van een sokkel met wapenschild bij stond. Nu wordt de Bakenesserkerk opnieuw bewaakt door een leeuw; niet zomaar een leeuw, maar een koningsleeuw die het wapenschild van Haarlem en de Provincie Noord-Holland omklemt. De in Bentheimer zandsteen uitgevoerde leeuw is ontworpen door de Amsterdamse steenhouwer Tobias Snoep. Omdat wij de leeuw eigenlijk graag tijdens het kroningsjaar uitgevoerd wilden hebben, gaven we hem een kroon. Met de eigenaar van de kerk, Stadsherstel Amsterdam, werd de afspraak gemaakt dat eerst alle strip-glas-in-loodramen uitgevoerd moesten zijn, voor er met de financiering van het leeuwtje begonnen zou worden. Een paar grote sponsors, Stichting Monumentenbehoud Haarlem, Vereniging Haerlem, J.C. Ruigrok Stichting, De Friesche P.W. Janssen’s Stichting en de Provincie Noord-Holland hebben vervolgens geholpen de financiering rond te krijgen. Als geste aan de laatste is nog een tweede aanpassing gedaan: ook de provincie is nu op het wapenschild geplaatst. Tenslotte is Haarlem de hoofdstad van de provincie. Martin Busker, Stichting Geveltekens Vereniging Haerlem Foto Stadsherstel Amsterdam

Nogmaals Mister Haarlem In de vorige Nieuwsbrief lieten we Mister Haarlem: Henk Vijn aan het woord naar aanleiding van de gevelsteen die te zijner ere werd onthuld. Eer komt echter ook toe aan de ontwerper van de steen, Eric J. Coolen, en aan de maker, Jan Hilbers. De foto is niet van Eric Coolen maar van Toussaint Kluiters. Hierbij recht gezet (Red.).

10

Column

Wijs uit wegwijzers

Ik verplaats me voor deze keer eens in de positie van een treinreiziger die heeft besloten Haarlem per trein te bezoeken. Aangekomen op het station kom ik terecht in de oostelijk gelegen hoofduitgang. Ik laat me niet weerhouden door de foeilelijke bebouwing van het Stationsplein en besluit niet stante pede de terugtocht te aanvaarden. Daar sta ik dan, vastbesloten om de stad met haar vele monumenten, hofjes, musea en winkels te bezoeken. Hoe kom ik terecht op die interessante plekjes? De kortste weg naar de Grote Kerk is - dat weet ik toevallig - linksaf, via de Jansstraat. Neem ik die route, dan kan ik onderweg meteen het Hofje van Staats en desgewenst het Noord-Hollands Archief bezoeken. Ook lijkt me dat de snelste weg naar molen De Adriaan te zijn. En als ik om de een of andere reden het politiebureau wens te bezoeken, ben ik daar langs die kant lopend het snelst. Niets wat daarnaar echter verwijst. Is het wellicht de bedoeling iedereen via de Rode Loper (vanwege de winkeliers?) in plaats van via de Jansstraat het centrum te laten bereiken? Die mogelijkheid wordt wel geboden, maar alleen als je de Jansweg in bent gegaan en een bordje Centrum tegenkomt op de hoek met de Lange Herenstraat. Ik loop wat verdwaasd rond, tot ik bij de tweede ingang, meer westelijk gelegen, een zuiltje met VVV- informatie aantref. Ik stel me op die plek in het bezit van de werkelijk geweldig informatieve folder HAARLEM TIPS.

Die bevat een plattegrond en een goede aanduiding van allerlei bezienswaardigheden. Daar heb ik wat aan. Op de achterzijde van de folder wordt mij aangeraden de Haarlem City Guide App te downloaden. Ook over die app niets dan lof. Ondanks het wat aarzelende begin van mijn dagje Haarlem word ik helemaal blij van wat die mij biedt. Aan die zijde van het Stationsplein word ik ook nog eens geholpen door een informatiepaaltje met richting aanwijzingen. Af en toe van de regen in de drup, dat is wel wat jammer. Wellicht zijn ze na een recente schilderbeurt niet allemaal goed teruggeplaatst. Zo raak ik van het bordje met Station erop op de Kruisbrug enigszins in verwarring. Moet ik eerst de Nieuwe Gracht op om bij het station te komen? Ik kwam toch net van de Kruisweg naar dit punt? Of ze laten je een omweg maken. Had ik voor de molen De Adriaan en het Noord-Hollands Archief, het Politiebureau en het Teylers Museum niet beter eerder linksaf kunnen gaan, via de Jansweg/-straat? Wat wordt trouwens bedoeld met Rechtbank? Er zijn verschillende locaties voor verschillende soorten rechtspraak? Locatie Appelaar (gerechtsbestuur, bedrijfsvoering, strafrecht), Locatie Stationsplein (bestuursrecht) en Locatie Jansstraat (civiel recht - handel & insolventie, civiel recht familie en jeugd, kanton). Je zult maar op tijd op een van die locaties moeten zijn! Op de hoek van de Barteljorisstraat en de

11

Smedestraat wordt het helemaal vreemd. Nu moet ik voor het Station weer de Smedestraat door. Maar ik kwam hier toch juist door de Kruisweg-/straat? En de Smedestraat moet ik kennelijk ook in of door om bij het politiebureau te komen. Hoezo? Het politiebureau is daar al sinds 1975 niet meer gevestigd. Bij de Grote Markt gekomen raak ik het spoor ook weer enigszins bijster. Ik kwam toch net langs het Corrie ten Boomhuis en vanaf het station? Kennelijk moet ik een rondje maken door de Smedestraat om bij het Corrie ten Boomhuis te komen. Maar bij de ingang van de Schoutensteeg staat geen bordje linksaf. En ik kwam toch langs een heel andere weg van het station vandaan? Ook de richting van de Philharmonie en Teylers Museum lijkt me vanaf die plek niet helemaal correct aangegeven Waarom niet bij de oostelijke uitgang van het Station een bordje met Centrum via Jansstraat en een verwijzing naar de informatiepaal met folders en voor de andere uitgang een bordje met Centrum via de Rode Loper of winkelstraat? Maar, zoals gezegd, met behulp van de plattegrond en de app kom je overal zonder enig probleem. Peter van Wingerden Wilt u reageren op mijn column? Dat kan via [email protected]

Agenda

Excursies en Lezingen

Aanmelding voor de hieronder vermelde activiteiten via onze website www.haerlem.nl of de voicemail van de excursietelefoon T 06 37 36 14 59, tenzij in de aankondiging anders is vermeld. Betalingen gaarne op onze bankrekening NL 89 INGB 0000 37 78 82 onder vermelding van de activiteit. Voor overige contacten kunt u een e-mail sturen aan [email protected]. Kijk voor eventuele wijzigingen op de website en let op berichten in uw mailbox! Indien verwezen wordt naar een vorige Nieuwsbrief kunt u deze terugvinden op de website. Op nader te bepalen datum Excursie naar Newcastle De Werkgroep gebouw en omgeving is van plan een korte excursie te organiseren naar Newcastle, waarbij leden van de HVH zich kunnen aansluiten. Zie de website voor meer informatie. Mei Maandag 18 mei 2015 Historisch Café ‘Water in Haarlem en omstreken’ als thema van het Historisch Café’ naar aanleiding van de tentoonstelling ‘Haarlem waterproof’ in het Museum Haarlem. Zie voor verdere informatie en aanmelding de website van het Noord-Hollands Archief.

Zaterdag 23 mei 2015 Luilakwandeling Deze voert ons door het landgoed Elswout, de best bewaarde buitenplaats van ons

land. Onze gids bij deze wandeling is Huub Schous, die onlangs een prachtig boek heeft geschreven over de rijke geschiedenis van de diverse generaties die Elswout hebben gemaakt tot een schitterend voorbeeld van de Engelse landschapsstijl. De wandeling start om 9.00 uur bij de ingang van Elswout aan de Elswoutslaan 12a in Overveen. Al wandelend komen we bij Kraantje Lek, waar we een koffiepauze houden. Tussen 11.00 en 11.30 uur zijn we weer terug bij het beginpunt. Aan de wandeling zijn geen kosten verbonden. Graag opgeven voor 11 mei via de website of excursietelefoon. Donderdag 28 mei 2015 Gevelstenenworkshop Op de donderdagen 28 mei, 4 juni en 25 juni. Zie artikel elders in dit nummer. Juni Dinsdag 2 juni 2015 Uitnodiging bijwonen boekpresentatie In de hernieuwde Haerlem Reeks verschijnt bij uitgeverij Verloren deel nr. 17 van auteur Klaas de Jong, getiteld ‘Pieter Rixtel 1643 – 1673 Een dichter zonder rust’. Het eerste exemplaar wordt om 15.00 uur uitgereikt aan Prof. dr. E.K. Grootes bij Boekhandel H. de Vries, Gedempte Oude Gracht 27 Haarlem. Woensdag 3 juni 2015 Presentatie Jaarboek Om 17.00 uur vindt de presentatie van het Jaarboek 2014 plaats in de Grote of SintBavokerk te Haarlem. Zie artikel elders in dit nummer. Zondag 14 juni 2015 Fietstocht ‘Beeldende kunst in de openbare ruimte’ Deze fietstocht onder het motto ‘Is dit een kunstwerk?’ is de zuidelijke variant van de fietstocht die in mei plaats had en voert ons langs diverse beelden. Sommige staan op een verkeerde- of niet geplande plek, ze zijn ‘misplaatst’. Andere beelden zijn non-figuratief en daardoor is zonder uitleg vaak ‘niet herkenbaar’ wat ze uitdrukken en daardoor ‘mislukt’. Weer andere beelden zijn ‘verborgen’, d.w.z.  je loopt/fietst er niet zo gemakkelijk langs, je moet ze opzoeken of ze zijn moeilijk te herkennen. Natuurlijk gaat de tocht ook langs een aantal ’normale’

12

beelden, figuratief, maar daardoor niet altijd geslaagd. De tocht staat onder leiding van Michiel Kersten, kunsthistoricus, en Remmert Pels, stadsgids, en is interactief: Het is de bedoeling reacties van de deelnemers over de beelden te horen, met elkaar te praten over mooi en lelijk, geslaagd en nietgeslaagd en de standplaats. Verzamelen om 14.00 uur bij de Hoofdwacht. De tocht duurt 2,5 uur onderbroken door een koffie/thee stop. Aan de tocht zijn geen kosten verbonden, koffie/ thee o.i.d. voor eigen rekening. Maximale deelname van 20 personen, opgave voor 10 juni via de website of excursietelefoon. Zaterdag 20 juni 2015 Jaarexcursie naar Mechelen Geïnspireerd door het Haarlem/Vlaanderenjaar hebben we als reisdoel voor de jaarexcursie de Vlaamse stad Mechelen gekozen. Traditiegetrouw reizen we per bus. De reisafstand is circa 2,5 uur, dus rekent u op vertrek in de ochtend om een uur of half negen en terugkeer in de avond om een uur of elf, twaalf. Het programma is nog niet helemaal rond, we streven naar een gevarieerd keuzeprogramma, maar kunnen dus nog geen kosten berekenen. Niettemin kunt u zich alvast aanmelden via website en excursietelefoon, dan stellen wij u naast via de gewone kanalen ook rechtstreeks op de hoogte. Woensdag 24 juni 2015 Algemene Ledenvergadering in Hoofdbureau Politie Koudenhorn Inloop 19.30 uur, aanvang 20.00 uur. Aanmelding en meenemen legitimatiebewijs verplicht. Zie artikel onder Bestuur in dit nummer. Juli Maandag 13 juli 2015 Herdenking ‘Val van Haarlem’ We prijzen ons gelukkig met de toezegging van de expert van de 16e eeuw, de historicus dr. Erik Swart, om voor de vereniging Haerlem een lezing te verzorgen. Nadere informatie over de lezing en aanvullend programma kunt u in een volgend Haerlem Nieuws tegemoet zien. Reserveert u alvast de datum in uw agenda!