Circo Circolo
Internationaal festival voor circustheater 2013 – 2016
Leeswijzer Het Beleids- en activiteitenplan van de Stichting Briantelli/Circustheaterfestival Circo Circolo bestaat uit de volgende hoofdstukken: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Inleiding pagina 5 Typering en doelen festival pagina 6 Schets ontwikkeling festival pagina 10 Artistieke visie en ambities pagina 13 Educatie, talentontwikkeling en verdieping pagina 18 Samenwerkingsverbanden en bijdrage aan ontwikkeling podiumkunsten pagina 23 Ondernemerschap, financiën en Cultural Governance pagina 27 Marketing en publiciteit pagina 33 Begroting pagina 42
De provincie Noord-Brabant vraagt een aantal specifieke bijlagen bij het subsidieverzoek. Separaat worden aangeleverd: - bijlage 1: jaarrekening 2010 - bijlage 3: statuten Alle andere bijlagen zijn verwerkt in bijgevoegd beleids-/activiteitenplan: - bijlage 2: samenwerkingsverbanden is opgenomen als hoofdstuk 6 - bijlage 4: activiteitenplan is opgenomen als hoofdstuk 4 en 5 - bijlage 5: ondernemingsplan is verwerkt in hoofdstuk 7 - bijlage 6: omgevinganalyse is deels verwerkt in hoofdstuk 6a (positie en samenwerking) en deels in hoofdstuk 8a (marketinganalyse) - bijlage 9: marketing is opgenomen als hoofdstuk 8 - bijlage 8: begroting is opgenomen als hoofdstuk 9
3
Circo Circolo - Internationaal festival voor circustheater 2013 – 2016 1. Inleiding Circustheater: draaikolk en betovering Geen olifanten en tijgers, wel een hooggeëerd publiek. Geen zaagsel en chimpanseepoep, wel kleurrijke naar de hemel reikende tenten, die verwachtingsvolle spanning wekken. Geen dikbuikige spreekstalmeester die kunstige losse acts aankondigt, wel een draaikolk die uitmondt in modern circustheater, waarin alle kunstdisciplines samensmelten tot een wonderlijke wereld, belichaamd door top-kunstenaars en totaal-artiesten. Het internationale circustheaterfestival Circo Circolo, vijf jaar geleden neergestreken op Landgoed Velder in Brabant, zoog het Nederlandse publiek voor het eerst mee in deze draaikolk, en daarmee in de betovering van het nieuwe internationale circustheater. Wie het in het tweede decennium van het tweede millennium aandurft de nieuwe circuspistes van Circo Circolo te betreden, is getuige van de verbluffende evolutie van het traditionele circus tot modern circustheater, van de ontwikkeling van kunstig ambachtelijk entertainment tot een autonome, hoogstaande en vermakelijke, kaleidoscopische podiumkunst.
4
5
2. Typering festival Circo Circolo is een initiatief van festivaldirecteur Wim Claessen. Het tiendaagse festival construeert een compleet circusdorp met tenten op Landgoed Velder, gelegen in het uitgestrekte nationaal landschap Groene Woud. Het Groene Woud vormt een driehoek van Brabantse dorpen, akkers, cultuurlandschap, bos en natuur, en is het directe achterland van Eindhoven, Den Bosch en Tilburg. Helmond en Breda schurken daar weer tegenaan, waarmee de inbedding in BrabantStad compleet is.
lingen, waarvan het merendeel Nederlandse premières. Elke editie legt het festival een ander thematisch accent, afhankelijk van de trends en ontwikkelingen in het internationale circustheater. Streven is om in de toekomst ook als co-producent te kunnen bijdragen aan het circusklimaat. Circo Circolo laat zich in de oneven jaren zien in alle afzonderlijke BrabantStad-steden met een onderscheidende circus-programmering. Het festival werkt dan ook nauw samen met de festivalpartners in Neerpelt en Rotterdam.
Het circustheaterfestival wordt om de twee jaar -in de even jaren- in dit denkbeeldige hart van BrabantStad gesitueerd. In de oneven jaren manifesteert Circo Circolo zich op verschillende manieren in de afzonderlijke steden van BrabantStad. Daarnaast werkt het alternerend samen met haar partnerfestivals in het Vlaamse Neerpelt (Theater aan de Markt) en in Rotterdam (Festival Circusstad), die beide in de oneven jaren internationaal circus presenteren.
Tweede pijler: Circolo Actief Circolo Actief draagt bij aan de talent-ontwikkeling van jonge mensen door het aanbieden van een educatief interactief programma aan (basis)scholen en door het nadrukkelijk betrekken en stimuleren van jeugdcircus, zowel in het programma als via de adviesfunctie van Brabant Kunstbalie, als via de partnerorganisatie voor jeugdcircus Circomundo.
In 2012 beleeft Circo Circolo (pas!) zijn vierde editie, tijdens de herfstvakantie, van 11 tot 21 oktober. In 2007, 2008 en 2010 heeft het jonge circusfestival vanuit de vaste stek in het groene hart van Brabant een unieke positie veroverd en bevestigd, zowel in Nederland als in Europa.
Circolo Actief is de toonzaal voor de circusartiesten van de twee hbo-circusopleidingen in Tilburg (AcaPA) en Rotterdam (Codarts) en internationaal toptalent in samenwerking met het internationaal netwerk. Circo Circolo organiseert en faciliteert workshops voor jong talent.
Missie: welkom in de wereld van Circo Circolo! Gesterkt door deze wetenschap, gedragen door historische wortels en liftend op de emoties van alle tijden en alle culturen wil Circo Circolo de komende jaren voortbouwen, verder trekken met het circus en vanuit het ‘tentenkamp’ de aandacht voor het nieuwe circus vergroten, meebouwen aan het verbeteren van het circusklimaat in Brabant en Nederland en aan de internationale toekomst van het circustheater. Circo Circolo wil zelf onderdeel zijn van de evolutie, wil makers van over de hele wereld medeplichtig maken aan de ontwikkeling en wil het publiek meenemen op een nieuwsgierigmakende ontdekkingstocht. Welkom in de wereld van Circo Circolo!
Circolo Actief legt nieuwe verbindingen op het gebied van ‘social circus’ met maatschappelijke organisaties, buurthuizen, straatwerk etc. Circo Circolo wil aanjager zijn van het funtioneel inzetten van circus als instrument om de sociale cohesie te bevorderen. In Tilburg en Eindhoven staan projecten in de steigers.
Hoofddoelstelling: exclusief, motor en unieke rol Circo Circolo wil een toonaangevend, exclusief en toegankelijk internationaal festival voor circustheater in Nederland zijn, de stuwende motor vormen achter verbetering van het circusklimaat in Nederland en een unieke rol (blijven) spelen als bijzonder genrefestival in Nederland en Europa. Het festival verenigt zijn taak als hoogstaand vakfestival met zijn missie als toegankelijk laagdrempelig publieksfestival. Tweejaarlijks haalt het festival een artistiek internationaal topprogramma vol met Nederlandse premières naar Brabant. Wie naar Circo Circolo afreist, krijgt the State of the Art -de actuele stand van zaken in het internationale circustheater- cadeau. Maar de ambities reiken verder: het festival wil de ontwikkeling van circustheater tot een zelfstandig en bijzonder genre niet alleen illustreren, maar ook bevestigen en aanwakkeren. Kernactiviteiten: drie pijlers Circo Circolo staat op drie belangwekkende pijlers: Circustheaterfestival (internationaal topprogramma), Circolo Actief (social circus en talent-ontwikkeling) en Circolo eXtra (netwerk- en verdiepingsprogramma professionals). Eerste pijler: internationaal Circustheaterfestival Circo Circolo presenteert concreet een reeks van (vernieuwende) internationale voorstel-
6
Tot slot: Circolo Actief entameert een rol binnen het bedrijfsleven als aangever van workshops en teambuildings met ‘circus’ als kapstok. Derde pijler: Circolo eXtra Circo Circolo brengt (internationale) circusprofessionals bij elkaar voor inhoudelijke verdieping. Circolo eXtra is het platform voor makers, artiesten, programmeurs, beleidsmakers en organisatoren. Hier is plaats voor vergaderingen van internationale netwerken, voor seminars en andersoortige professionele ontmoetingen, zoals diverse showcases voor het werkveld. Parallel aan de specifieke accenten die Circo Circolo tot 2016 in de programmering legt, komen er seminars en cahiers die de thema’s verder vakmatig uitdiepen. De seminars zullen onder meer naar het voorbeeld van de methodiek van TED X worden ingericht en gepresenteerd. Kortom: Het festival is presenteerblad en platform, programmeur en voortrekker, aanjager en vernieuwer, scharnier en smeerolie tegelijk. Doelgroep: circus is voor iedereen Circus is van alle tijden en van alle culturen. Door het sterke visuele karakter kent deze theatervorm geen taalbarrières en is toegankelijk voor iedereen: het is een circusvorm die alle culturen en alle generaties aanspreekt en kan verbinden. Festival Circo Circolo wordt bezocht door een breed publiek met een verscheiden culturele interesse en betrokkenheid, van jong tot oud, allochtoon en autochtoon, professional tot vertierzoeker. Ergo, het festival geniet de rijkdom zich te kunnen richten op een brede en gevarieerde doelgroep: van vakprofessional en doorgewinterde cultuurliefhebber tot de onbevangen kijker. Allen gevloerd door de magie van het circus.
7
Concrete doelen 2013 -2016 Frequentie - tweejaarlijks – altijd in de herfstvakantie van Zuid-Nederland in de even jaren - een tiendaags evenement organiseren op Landgoed Velder in Liempde - tweejaarlijks in de oneven jaren Circo Circolo-stempels zetten in alle BrabantStad-steden Voorstellingen in even jaren - per editie minimaal 10 professionele (internationale) gezelschappen verbinden, met 5 tot 6 voorstellingen per dag, waarvan tenminste 5 voorstellingen inhaken op het jaarthema. - per editie streven naar 100% Nederlandse premières in het hoofdprogramma - per editie streven naar één (wereld)première van een nieuwe Nederlandse productie - per editie presentaties laten zien van Brabantse, Nederlandse en Vlaamse jeugdcircussen in een aparte jeugdtheatertent - per editie toptalent-presentaties tonen: van HBO-circusopleidingen in Nederland/Vlaanderen + internationale talenten via partnerorganisaties en Europese stimuleringsprojecten - organisatie van inhoudelijke seminars Voorstellingen in oneven jaren Circo Circolo wil zichtbaar zijn in heel BrabantStad. Daarvoor wil het festival met elke stad een relatie opbouwen die resulteert in de presentatie van internationale circusvoorstellingen of in losse projecten. In ‘s-Hertogenbosch, Tilburg en Eindhoven bestaat die relatie al, in Breda en Helmond moet die nog vaste vorm krijgen. Co-producties Gezien de positie van het festival komen er nationaal en internationaal steeds meer verzoeken tot co-produceren van voorstellingen. Meer project-financiering stelt de organisatie in staat om deze ambitie vanaf 2013 te verwezenlijken. Circo Circolo wil minimaal 1 co-productie per editie presenteren. De co-producties gaan hand in hand met de artistieke thema-keuzes en er liggen kansen om ze integraal te verbinden met andere thema’s, zoals bijvoorbeeld het Jheronimus Bosch-jaar in 2016. De wens is ook om coproducties te koppelen aan de ontwikkelingen binnen het social circus. De prioriteit ligt daarbij bij VlaamsNederlandse initiatieven en samenwerking met partners in Nederland zoals Mundial Productions. Aantal betalende bezoekers (10 dagen) - 2012: 22.000 betalende bezoekers - 2014: 25.000 - 2016: 27.000 - 2018: 30.000 Publieksspreiding Doel is het bereik uit te breiden van Zuid-Nederland naar Nederland, België, het Duitse Roergebied & overig internationaal. In 2010 was driekwart van de bezoekers afkomstig uit Brabant en Limburg, de rest kwam uit Nederland en internationaal. Tot 2016 is het vizier gericht op een verdeling van 60% bezoekers uit directe regio & BrabantStad, 30% rest Nederland en 10% internationale bezoekers.
8
9
3. Schets ontwikkeling festival 3a. Traditie en groei Circo Circolo beseft heel goed dat het schatplichtig is aan een eeuwenlange traditie, buigt deemoedig voor de nostalgie en is – net als het ouderwetse circus – ontstaan vanuit een diepgevoelde liefde voor het circus als fenomeen. Op deze humuslaag van liefde, een schat aan festivalervaring, talrijke internationale contacten en gedegen productkennis en voorbereiding, schoot in 2007 de eerste editie van Circo Circolo als een paddestoel uit de bosgrond van Landgoed Velder. Die paddestoel gaf meteen zijn sporen af met 11.000 betalende bezoekers, een perfecte ambiance en internationale uitstraling. In 2008 (14.000 bezoekers) en 2010 (20.000 bezoekers) werd de heksenkring uitgebreid. Het publiek kon kiezen uit ruim 170 voorstellingen die een indruk gaven van de nieuwste ontwikkelingen op gebied van circustheater. Heel opvallend is dat het merendeel van de bezoekers in gezelschappen van vier of meer mensen naar het festivalterrein komt. Uit publieksonderzoek in 2010 bleek dat de bezoekers het festival als gezellig, sfeervol en – bovenal - verrassend ervaren. Al met al groeide Circo Circolo uit tot een exclusief festival met een - qua podiumdiscipline - uniek karakter, op een bijzondere locatie en een voor Europese begrippen ongekende opzet qua logistiek, waarbij alle voorstellingen in -vaak speciale- circustenten plaatsvinden. Nieuwe circus Circo Circolo legt de focus op het nieuwe circus (nouveau cirque), dat zijn voedingsbodem heeft in Canada en Frankrijk. In het nieuwe circus hebben klassieke, traditionele visies en vormen plaats gemaakt voor eigentijdse versies en varianten. Grosso modo is er ruimere aandacht voor regie en dramaturgie, een verhalende structuur, onorthodoxe acts en het ontbreken van getemde dieren. Deels is deze vernieuwing te danken aan de flirts die het circus met andere kunstvormen is aangegaan - theater, muziek, multimedia, beeldende kunst en dans. 3b. Worteling in Brabant Met Circo Circolo kwam die vernieuwende circuswind ook naar Nederland. De humusrijke bedding voor circus in Brabant, is niet helemaal wezensvreemd. Het circusbloed stroomt van oudsher aardig door de Brabantse aderen. In de jaren veertig van de vorige eeuw maakte het ‘eigen’ circus Briantelli furore. En tot op de dag van vandaag zien we – misschien een residu - een voor Nederland ongekende dichtheid aan jeugdcircus-initiatieven in Brabant. In 2007 vestigde zich, op initiatief van Wim Claessen, in Tilburg de Academy for Circus and Performance Art (ACaPA). Het is een van de twee hbo-opleidingen voor circusartiesten, samen met CodArts in Rotterdam, die een jaar eerder startte. Circo Circolo, gestart in 2007, is letterlijk en figuurlijk opgegroeid met de ACaPA en betrekt de toekomstige circusartiesten van beide hbo’s nadrukkelijk bij het festival.
onder de aandacht te komen, de provincie Brabant zag al heel snel dat deze keuze de relatie stad-platteland nieuw reliëf gaf; de ommelanden van de vijf Brabantse steden komen onder de aandacht en - last but not least - de lokale gemeenschap en het lokale en regionale bedrijfsleven omarmt het festival stevig. Circo Circolo voelt zich senang in Liempde en Boxtel. 3c. Publieksgroei Circustheaterfestival Circo Circolo wil niet per definitie fors groeien. Een groei tot maximaal 30.000 betalende bezoekers tot 2018 is de inzet. Meer is niet wenselijk, omdat er simpelweg een grens zit aan de bezoekerscapaciteit van alle voorstellingen en tenten. En meer is niet wenselijk, omdat de zo typerende circussfeer baat heeft bij een bepaalde intimiteit. Een breed publiek, van jong tot oud, moet zich blijven herkennen in de open, warme en gemoedelijke sfeer die het festival nastreeft. Dat draagt bij aan de hoge kwaliteit van het festival als geheel en verstaat zich goed met de kwetsbare groene ruimte waar het circusdorp opgetrokken is. Met een gemiddelde capaciteit van 25.000 te verkopen plaatsen kan het festival haar huidige doelstellingen inhoudelijk realiseren, een aantrekkelijk en publieksvriendelijk festivalconcept realiseren en tegelijk een werkbare projectorganisatie en structuur in stand houden. Een geleidelijke publieksgroei kan de toekomstige ambities mede ondersteunen, in combinatie met goed ondernemerschap en een positie als autonoom genrefestival. De organisatie realiseert zich terdege dat de voorliggende ambities en ‘de groei’ - ook al is die geleidelijk - bepaalde inspanningen en aanpassingen vereist. In het hoofdstuk over Organisatie en ondernemerschap gaan we hier iets verder op in.
Vanuit die afgelegen, groene plek in de achtertuin van BrabantStad getuigt Circo Circolo er inmiddels van dat het nieuwe circus de schuilplaats is van alle verbeelding, de ultieme cross-over van de kunsten en bovendien verstaanbaar voor iedereen wereldwijd. Volksvermaak en bijzondere hoogstaande kunst kunnen weldegelijk hand in hand gaan. Het bewijs wordt tweejaarlijks geleverd in Liempde/Brabant, tijdens de herfstvakanties van de ‘even’ jaren op Landgoed Velder, in 2012 van 11 tot 21 oktober.
Worteling in Liempde en Boxtel Het zuchtje nieuwe circuswind in Brabant zwol allengs aan tot een autonome passaat. Het lot, eigenzinnigheid en een goed gevoel voor de tijdgeest bracht het festival naar Landgoed Velder in Liempde. De kritiek dat het ‘te afgelegen was’ en dat ‘circus naar de mensen toe moet gaan in plaats van andersom’, verstomde vrij snel. De keuze voor het landgoed in Liempde, gemeente Boxtel bleek een gouden greep. Het jonge nationaal landschap Het Groene Woud pakte de kans met beide handen aan om
10
11
4. Artistieke visie en ambities 4a. Algemeen: Circustheaterfestival Een internationaal topprogramma is de halsslagader van Circo Circolo. Het circustheaterfestival wil een internationaal programma van artistiek hoogstaande kwaliteit leveren met een hoge mate aan exclusiviteit voor Nederland en met aandacht voor artistieke vernieuwing. Om de vernieuwingen zichtbaar te kunnen maken en aan te zwengelen, komen er thematische kruisverbanden, zoals multimedia en circus (2014), theater en circus (2016). In de toekomst wil het festival zijn exclusiviteit verder borgen door tweejaarlijks ook een hoogstaande circusproductie van Nederlandse makelij te kunnen tonen. Om nieuwe producties naar zich toe te kunnen trekken, die aansluiten bij de internationale polsslag en de artistieke speerpunten van het festival, is het van belang dat Circo Circolo in de toekomst kan optreden als co-producent. Daarvoor is meer financiële zekerheid nodig. Leidraad in programmering: zeggingskracht, vernieuwing en experiment Bij de kwalitatief hoogstaande programmering die wij nastreven, gelden primair artistieke criteria en motieven. De veelzijdigheid en artistieke zeggingskracht van het internationale circustheater is leidraad. Doorslaggevend in de selectie is of een nieuwe circusvoorstelling iets wezenlijks toevoegt aan het bekende circusidioom. De traditionele knappe ‘circustruc’ moet worden overstegen door de enscenering en/of de setting en/of originele inzet van andere kunstdisciplines en/of integreren van nieuwe (multimediale) technieken. Logisch volgt daaruit nog een ander kwaliteitscriterium, namelijk: het verrassende en aansprekende element van vernieuwing en experiment. Het is bijzonder te ervaren dat hieraan geen einde lijkt te komen. Integendeel, voortdurend staan er talenten op die erin slagen nieuwe ideeën en vaardigheden, technische ontwikkelingen en faciliteiten te componeren tot nieuwe creaties. Circo Circolo wil als eerste in Nederland erbij zijn en blijven om deze talenten te vinden en te tonen. Balans Artistiek gezien vormen deze vernieuwende voorstellingen het hart van het festivalprofiel. Circo Circolo wil daarin leidend zijn en blijven in Nederland, zich bewust van de risico’s. Om een groot en breed samengesteld publiek te bereiken en dit publiek te laten kennismaken met vernieuwende voorstellingen is een uitgebalanceerde programmering van groot belang, zijn gerichte en verrassende marketingacties noodzakelijk en is een goede balans in het totale festivalconcept basisvoorwaarde. Dat betekent dus voortdurend balanceren op het koord van vernieuwing en verrassing, en dat betekent ook dat we binnen de totaalprogrammering vorm, beeld, schoonheid en geschiktheid voor een brede publieksgroep niet uit het oog mogen verliezen. Wij zijn ervan overtuigd dat deze visie op lange termijn lonend is voor iedereen: festival, makers, vakprofessionals en hooggeëerd publiek. Dit is Circo Circolo en dit wil Circo Circolo laten zien. 4b. Artistieke ambities en profilering Circo Circolo wil zich tot 2016 in hoofdlijnen richten op de drie pijlers, die tezamen een impuls leveren aan het Nederlandse circusklimaat:
12
13
1. uitgebalanceerde samenhangende programmering met tweejaarlijks specifieke artistieke accenten 2. Kunsteducatie/workshops, jeugdcircus, social circus en talentontwikkeling (Circolo Actief) 3. uitwisseling en inhoudelijke verdieping als vakfestival (Circolo eXtra)
4c. Specifieke accenten in het programma: inspirerende duetten Na drie edities Circo Circolo is het profielkader omlijnd en een stevige basis gelegd. De erkenning en waardering voor circustheater als volwaardige en interessante podiumkunst is toegenomen. Het festival is klaar om in de toekomst zelf meer kleuring en sturing te gaan geven.
De laatste aspecten komen in hoofdstuk 5 uitgebreid aan de orde. We gaan in dit hoofdstuk in op de artistieke vernieuwing en profilering en de daarmee samenhangende (internationale) programmering.
In de programmering wil het festival daarom specifieke accenten en kruisverbanden gaan leggen binnen het brede veld van het circustheater, om zo in te kunnen spelen op trends, alsmede om zelf impulsen te geven aan vernieuwingen en ontwikkelingen in Nederland. Tot 2016 zijn binnen de totaalprogrammering inspirerende duetten voorzien tussen: circus en dans (2012), circus en multimediale technieken (2014) en circus en theater (2016).
Internationale totaalprogrammering: exclusief Het hart van de programmering van Circo Circolo bestaat uit buitenlands aanbod dat illustratief is voor de mondiale wereld van het circustheater. Als gevolg van de succesvolle aanwas van circustheaterprogrammering in ons land en door de komst van festival Rotterdam Circusstad, moeten we in de toekomst nog scherpere keuzes maken. We streven in beginsel naar het binnenhalen van enkel Nederlandse premières. Circo Circolo wil exclusief zijn en blijven. Voor de internationale programmering gaan we, in samenhang met het aanbod uit de Benelux, uit van 10 gezelschappen, gedurende de gehele festivalperiode van 10 dagen. De programmering wordt zodanig ingericht dat meerdere voorstellingen op een dag te zien zullen zijn (5 a 6 per dag). Er zijn gemiddeld zo’n 150 circus-artiesten actief op het festival. In 2013-2016 wil Circo Circolo graag een belangrijke steunpilaar worden van enkele bijzondere – nieuwe - Nederlandse producties. Daarmee hoopt het festival, in samenwerking met andere partijen, een artistiek-inhoudelijke impuls te geven aan de hbo-circusopleidingen in Rotterdam en Tilburg, waar in 2010 en 2011 de eerste studenten afzwaaiden. En, en passant, een waardevolle stimulans te zijn voor het circusklimaat in Nederland. De programmeurs van Circo Circolo bezoeken wereldwijd voorstellingen. Circa 75% van het programma wordt gevormd door voorstellingen uit het buitenland. Onze belangstelling is gericht op ontwikkelingen in Frankrijk, in China en Zuidoost-Azië, Scandinavië, in de USA, in Engeland, Wales en Schotland, in Zwitserland, Oostenrijk en Duitsland. Er worden intensieve contacten onderhouden met gezelschappen en makers in een aantal Afrikaanse landen, in nauwe samenspraak met Mundial Productions. En ook de mediterrane staten Spanje, Italië, Marokko en Tunesië zijn interessant.
Circo Circolo wil de nieuwste trends signaleren en laten zien in de toekomst. Circus, dans & beweging (2012) Met name de crossovers binnen het circustheater hebben momenteel internationaal de aandacht. Het blad Strada, uitgegeven door Hors les Murs, de Franse instelling voor documentatie en informatie over en voor circuskunsten, heeft onlangs een dossier over Circus en Dans uitgegeven. Theatermakers, circusartiesten, dansers, choreografen, docenten en programmeurs geven hun visie en spreken over hun werk. De invloed van moderne dans en beweging in en op het nieuwe circus is actueel en duidelijk merkbaar. De verwachting is dat deze ontwikkeling ook doorzet in Nederland, zeker nu de eerste afgestudeerden van de circusacademies in Tilburg en Rotterdam met hun beroepspraktijk zijn gestart. Dansgezelschap Panama Pictures heeft al aangegeven zich verder te willen ontwikkelen op het snijvlak van circus en dans, een ontwikkeling waar Circo Circolo enthousiast over is. Er tekent zich een stroming af binnen de moderne circuskunst die zich steeds meer beweegt op het raakvlak van moderne dans, sport en bewegen. Deze stroming is vooral herkenbaar doordat er een duidelijk choreografische structuur herkenbaar is, circusartiesten bewegen in een dansante omgeving en in vele gevallen is er sprake van een integrale en multidisciplinaire opzet. Daarnaast is de cross-over tussen circus en dans uit het oogpunt van publiekswerving zeer interessant en boort nieuwe publieksgroepen aan.
Coproducties: artistieke vernieuwing Circo Circolo wil als coproducent nieuw werk mogelijk maken, en aldus ook bijdragen aan artistieke vernieuwing in het circustheater. Met makers en partners in Nederland en België (o.a. Panama Pictures, Mundial Productions, Jakop Ahlblom, Sven Ratzke en Arne Sierens) zijn er gesprekken gaande over speciale producties in 2014 en 2016. Deze voorstellingen beleven hun première in het festival en zullen hun weg vervolgen in de theaters en op festivals in binnen- en buitenland. Het presenteren van dergelijke speciale (co)producties geeft extra kleur en diepgang aan het artistieke profiel van het festival. Zodra Circo Circolo coproductiegelden kan vrijmaken in haar programmabudget, gaat een meer actieve, internationale rol tot de mogelijkheden behoren.
Circus en multimedia (2014) Circustheater kenmerkt zich door de crossover van traditionele circustechnieken met andere kunstdisciplines. Het is dan ook niet vreemd dat in het huidige digitale tijdperk het gebruik van digitale technieken en multimediale middelen een enorme vlucht heeft genomen: het integreren van audio-sampling, video-mapping, augmented-reality, computeranimatie, 3D-projectie, licht- en schaduw-technieken kan de mogelijkheden voor een circusartiest aanzienlijk vergroten en kan een verbluffende meerwaarde aan een voorstelling meegeven. Multimedia voegt een wereld toe aan het circus, zowel onstage als backstage. Nieuwe acts ontstaan niet zelden voor ze eerst virtueel uit te laten voeren door computerprogramma’s. Nederland staat nog aan begin van deze ontwikkeling, maar kan zeker zijn voordeel doen met wat elders al ontwikkeld is. Door in 2014 het artistieke kruisverband te leggen met de multimediale wereld, wil Circo Circolo deze kennis verder ontsluiten en een bijdrage leveren aan de vernieuwing van het circustheater.
14
15
Tot 2016 staan in het bijzonder op de Europese cultuuragenda: Canada, Australië en Brazilië.
Circus en theater (2016) In diverse landen zijn al intensieve samenwerkingen ontstaan tussen circusartiesten en theatermakers. In Nederland staat dat anno 2012 nog in de kinderschoenen, maar de interesse is gewekt, ook bij gevestigde makers. De instroom van de afgestudeerden aan de Nederlandse circusopleidingen moet voelbaar en zichtbaar zijn binnen het Nederlandse theaterlandschap in 2016. Door specifieke programmering, de organisatie van ontmoetingen, showcases, seminars en uitwisseling wil Circo Circolo dit aanwakkeren. Concrete aanknopingspunten voor crossover-producties op gebied van theater en circus liggen in 2016 in de viering van het 500ste sterfjaar van Jheronimus Bosch in Den Bosch. Dat wordt uitbundig gevierd in Brabant, onder meer met (kunstzinnige) activiteiten die een internationale uitstraling hebben. Circo Circolo kan het magische, illusoire en groteske Jeroen Bosch-gevoel luister bij zetten met een circustheaterproductie. De organisatie is onder meer in gesprek met de gerenommeerde theatermakers als Arne Sierens uit Gent en Serge Noyelle uit Marseille, die via een coproductionele samenwerking hun eerste circusvoorstellingen wil maken.
16
17
5. Educatie, talentontwikkeling en verdieping Circo Circolo is geen omheind festivaleiland in een bos, maar wil midden in de samenleving staan. Het festival geeft uitdrukking aan zijn maatschappelijke betekenis door zijn kennis en contacten ook in dienst te stellen van wijken, scholen, kinderen, jeugdcircussen, jong professioneel talent en vakprofessionals. Daarom heeft Circo Circolo, naast een internationale topprogrammering, nog twee speerpunten hoog in het vaandel staan: Circolo Actief en Circolo eXtra. 5a.1 Circolo Actief: talentontwikkeling Circo Circolo werkt samen met kunsteducatie-instellingen (het Meierijse instituut voor Kunsteducatie MiK, Kunstbalie Brabant), jeugdcircussen (Circomundo) en de circus-hbo in Tilburg (ACaPA) om circustalent te ontwikkelen, te ontdekken en te ondersteunen. Daartoe is een ketenbenadering opgezet. De eerste schakel vormen de leerlingen in het basisonderwijs. Circo Circolo triggert de belangstelling voor de circuskunsten met een speciaal educatieprogramma rond het tweejaarlijkse festival. Van daaruit kunnen de kinderen doorstromen naar net netwerk van jeugdcircussen en centra voor kunsteducatie. Circo Circolo voedt samen met de Kunstbalie en het MiK deze netwerken met advies en informatie over bijvoorbeeld pr, inhuren docenten/regie, huur spelmaterialen en organisatie. In Brabant is daarvoor in de periode 2009-2011 een circusconsulent aangesteld. Nu de basisstructuur is gevormd neemt Kunstbalie de aandacht voor het amateurcircusveld op als speciaal aandachtsgebied. Broedplaats Circusstudenten van de Nederlandse hbo-opleidingen krijgen de kans zich te presenteren tijdens Circo Circolo. Dat geldt ook voor een aantal jeugdcircussen uit Nederland en Vlaanderen. Kinderen en studenten kunnen voorstellingen zien, van elkaar, van studenten aan de hbo-opleidingen en van de professionele gezelschappen. Jonge, talentvolle deelnemers kunnen deelnemen aan speciale workshops in diverse circustechnieken om zich te verbeteren, maar ook om te leren van elkaar. De komende jaren wil Circo Circolo zijn broedplaats-functie graag verder gestalte geven door middel van workshops van professionals - van optredende gezelschappen en medewerkers van opleidingen- aan begeleiders en trainers van jeugdcircusorganisaties. Met de samenwerkingspartners wordt geprobeerd ook een mbo-opleiding voor deze groep op te starten. Doorstromen Binnen het kader van Circo Circolo kan zich voor een aantal jeugdige circustalenten het perspectief ontvouwen om door te stromen naar één van de hbo-circusscholen in Nederland of Europa. Circo Circolo wil daar een rol in (blijven) spelen. Verder wil het festival in de toekomst graag de doorstroming van sport naar circus verder onderzoeken. Circusartiesten hebben vaak een gymnastische achtergrond. Voor jongeren met ambities en talent in gymnastische sportdisciplines, kan een circusopleiding een nieuw lonkend perspectief vormen. Nieuw Europees talent In samenwerking met het Vlaamse Circuscentrum wordt een project gestart in Nederland en Vlaanderen om pril afgestudeerden te ondersteunen bij het ontwikkelen van een professionele productie. Met Europese partners wordt in het kader van het programma Jeune Talent Cirque Europe nieuw Europees talent de kans geboden zich te ontwikkelen en zich te presenteren op het festival.
18
5a.2 Circolo Actief: social circus Voor Nederland is het nog een betrekkelijk nieuw fenomeen: ‘social circus’. Circus heeft van oudsher een sterke sociale functie, het kan sociale omgevingen mobiliseren en ‘masseren’. Het fysieke en niet-talige karakter is bij uitstek een middel om mensen met hele verschillende achtergronden met elkaar te verbinden en gezamenlijk iets te produceren. Zelf circus maken appelleert aan allerlei sociale, creatieve, motorische en emotionele vaardigheden. En typerende kernbegrippen in het circus zoals samenwerking en vertrouwen zijn goed inzetbaar. Daarmee is circus een prima middel om de sociale cohesie in wijken te vergroten of om drop-outs een nieuw, actief perspectief te bieden. In 2012 organiseert Circo Circolo een groot seminar over ‘social circus’ waarin voorbeelden uit Canada, Groot-Brittanië, Latijns-Amerika (o.v.b.), Nederland en België worden gepresenteerd aan gemeenten, welzijnsorganisaties en combinatiefunctionarissen. Daarnaast willen wij de ontwikkelingen binnen sport, onderwijs en zorg gerelateerd aan circus benoemen en een aantal sprekers uitnodigen om de stand van zaken toe te lichten en raakvlakken met de discipline circus te benoemen. Bij de inhoudelijke en organisatorische ontwikkeling van dit seminar werkt Circo Circolo samen met jeugdcircus Elleboog uit Amsterdam. Elleboog is in Nederland de partner van Cirque du Soleil in het project Cirque du Monde. Dit seminar is voor Circo Circolo vertrekpunt om samen met lokale partners de komende jaren een aantal social circus-projecten te ontwikkelen in Brabant. Een eerste social circus-wijkproject staat in de grondverf in Tilburg, rond de herfstvakantie van 2013. In daaropvolgende jaren kunnen eventueel nog 2 of 3 projecten gerealiseerd worden in andere steden. In een afgebakende periode wordt onder leiding van een breed opgezet team van circusartiesten en een professionele regisseur op tal van plaatsen (gymzalen, plantsoenen, tenten en op straat) in de wijk getraind en gewerkt aan de realisering van een grootse voorstelling waarin wijkbewoners de hoofdrol spelen. Het script voor de voorstelling wordt samengesteld door de regisseur naar aanleiding van verhalen uit de buurt. 5a.3. Circolo Actief: bedrijfsleven Circolo Actief kan ook worden ingezet om het creatief ondernemerschap van Circo Circolo te schragen, namelijk door circus en het bedrijfsleven dichter bij elkaar te brengen. Denk daarbij aan de inzet van circus ter bevordering van teambuilding en onderlinge samenwerking en vertrouwen. Dit is van belang voor het festival om in de toekomst meer eigen inkomsten te genereren. Dit wordt verder uitgewerkt in hoofdstuk 7 (Ondernemerschap). 5b.1 Circolo eXtra: professionals-programma Circo Circolo krijgt - naast de pubieksfunctie - steeds meer een ‘showcase-functie’ om programmeurs kennis te laten maken met onbekende (internationale) circusgezelschappen en voorstellingen en -daarnaast- om jonge makers te laten zien welke mogelijkheden het nieuwe circus voor hen biedt als kunstvorm. In de toekomst wil Circo Circolo dit verder handen en voeten geven door, naast het publieksprogramma, een professionals-programma te ontwikkelen onder titel: Circolo eXtra. Circolo-eXtra richt zich op verdieping, uitleg en onderzoek van het huidige circusklimaat, nationaal als internationaal. De drie belangrijkste uitgangspunten zijn: • Beïnvloeding van - politieke - beleidsontwikkeling in de podiumkunsten.
19
• Bijdragen leveren aan deze ontwikkelingen en op basis daarvan advisering aan de (circus)-opleidingen in Vlaanderen en Nederland, het jeugdcircus en aan circusprogrammeurs • Een tweejaarlijks terugkerende bijeenkomst voor ontmoeting en debat van makers en professionals in Europa en wereldwijd, in het bijzonder in Nederland en België 5b.2 Circolo eXtra: Seminars Parallel aan de specifieke accenten die Circo Circolo tot 2016 in de programmering legt, komen er seminars en cahiers die de thema’s verder vakmatig uitdiepen. De seminars zullen naar het voorbeeld van TED X worden ingericht en gepresenteerd. Deze informatie- en discussiemethode is bedoeld om mensen met eenzelfde visie en passie samen te brengen en is gericht is op het delen van gezamenlijk belangen. Met behulp van registraties, video’s, internet, vurige speeches, inhoudelijke betogen worden de verschillende benaderingen vormgegeven. Er zullen internationale en Vlaams/Nederlandse sprekers uitgenodigd worden. Omdat Circo Circolo en BrabantStad Culturele Hoofdstad 2018 (BCH2018) nauw samenwerken, zal in elk seminar dit specifieke aspect worden betrokken. Daarnaast wordt in overleg met BCH2018 in een aparte bijeenkomst aandacht besteed aan de artistieke ontwikkeling van het traject naar 2018. 5b.3 Circolo eXtra: internationaal netwerk Circo Circolo onderhoudt, zoals al aangegeven, goede contacten met toonaangevende festivals en gezelschappen wereldwijd. Via de internationale netwerken, zoals Circostrada, wordt informatie uitgewisseld, worden festivals bezocht en worden nieuwe ideeën opgedaan. Circo Circolo heeft een Vlaamse artistieke ‘soulmate’ in naam van Cultureel Centrum Dommelhof uit Neerpelt. Met deze specifieke internationale festivalpartner is afgesproken om alternerend in Nederland (even jaren) en in Vlaanderen (oneven jaren) een festival te houden. Dommelhof organiseert sinds jaren een internationaal circustheaterfestival, biedt ruimte aan gezelschappen om in haar werkplaats voorstellingen te maken en is in Vlaanderen toonaangevend op het vlak van de nieuwe ontwikkelingen in het circus. Circo Circolo en het festival van Neerpelt maken deel uit van het internationale netwerk van circustheaterfestivals Circostrada. Ze ontmoeten elkaar daarnaast binnen het rijke Nederlands-Vlaamse circuscircuit en hebben een collegiale wisselwerking opgebouwd. In 2014 is – net als bij de eerste editie in 2007 - de najaarsvergadering van Circostrada tijdens Circo Circolo gepland. In 2012 zijn, met het oog op de ambities van BrabantStad als Culturele Hoofdstad van Europa in 2018, contacten gelegd met de programmeurs van de culturele hoofdsteden over artistieke, organisatorische en financiële samenwerking.
20
NETWERKSCHEMA CIRCO CIRCOLO SAMENWERKINGSPARTNERS Internationaal
• HORS LES MURS, centrum voor onderzoeken informatie over Circuskunsten in Frankrijk • • Circostrada, netwerk Europese circusinitiatieven • CASCAS, Europees uitwisselingsproject circuskunsten • • Circusprogrammeurs culturele hoofdsteden • Jeunes Talents Cirque Europe • • NICE (Network of International Youth Circus Exchange) • • EYCO / European Youth Circus Organisation • Circusfestival van Montreal Canada • • TOHU, centrum voor Circuskunsten • Janvier dans les Etoiles, circusfestival van La Seyne sur Mer • • Marseille Provence 2013 annex Pole Cirque • Cirque du Monde annex Cirque du Soleil •
Belgie/Vlaanderen
Nationaal
• Circuscentrum Vlaanderen • Provinciaal Domein Dommelhof Neerpelt • Festival Humorologie • Zomer van Antwerpen • Miramiro/ Gentse Feesten • Overleg circusprogrammeurs
Culturele sector Brabant
Regio
• • • • •
overleg circusprogrammeurs Circusstad Rotterdam Circustheaterdagen Schiermonnikoog Circomundo, Jeugdcircus Nederland Jeugdcircus Elleboog
• DISC, samenwerkingsverband Brabantse festivals • Mundial Productions • Kunstbalie Brabant • Panama Pictures, theatergroep
Brabantse steden • Tilburg - Social Circus - Mundial • Eindhoven - Hilaria - Urban - Strijp • ‘s-Hertogenbosch - Verkadefabriek - de Tuin/United - Bosch 500
• • • • • • • • •
Streekraad Het Groene Woud VVV Meierij Toeristisch Platform Boxtel Werkgeversoverleg Boxtel MIK Kunsteducatie buurtschap Velder MBO Sint Lucas, Boxtel Brede scholen Boxtel Omroep Dommelland Boxtel e.o.
Talenten
• opleidingen - ACaPa Tilburg - Codarts Rotterdam - Esac Brussel • Circomundo, Jeugdcircus Nederland • Circuscentrum Vlaanderen • Jeugdcircussen Brabant • Brabantse Centra Kunsteducatie
21
6. Samenwerkingsverbanden & bijdrage aan ontwikkeling podiumkunsten in Nederland en Brabant Circo Circolo is anno 2012 uitgegroeid tot hét internationale festival voor circustheater in Nederland, presenteert de internationale ontwikkelingen in het nieuwe circus aan een breed en gevarieerd publiek, heeft zich in vijf jaar tijd ontpopt tot een internationale draaischijf voor uitwisseling en ontmoeting van en met (jonge) makers en andere vakprofessionals en is het platform voor (Babantse) jeugdcircussen en jong talent. Met Circo Circolo heeft Nederland een plek opgeëist binnen het internationele spectrum. 6a. Positie en samenwerking in NL In Nederland is langzamerhand een circusklimaat ontstaan waarin een keten zichtbaar wordt van educatie, makers en podia tot publiek, waarin spelen, leren, produceren, presenteren en consumeren in elkaar gaan grijpen en elkaar gaan volgen. Al deze elementen in de keten kunnen zich hechten aan de drie pijlers van Circo Circolo en langzaam omhoog klimmen: er is belangstelling, acceptatie en waardering voor het nieuwe circus aan het ontstaan bij professionals, programmeurs en beleidsmakers. Er is een klimaat ontstaan dat (nieuwe) perspectieven biedt voor nieuwe (jonge) makers. En er is een nieuwe, onderscheidende kunstvorm aan het culturele palet toegevoegd voor een nieuw publiek die prikkelt tot verdere exploratie. De rol die Circo Circolo heeft gespeeld en in de toekomst wil spelen in de ontwikkeling van dit gunstige circusklimaat, is evident. Op landelijk vlak werkt Circo Circolo samen met andere culturele organisaties die actief zijn op het terrein van het nieuwe circus en met verschillende theaters en festivals in een geregeld programmeursoverleg, dat op initiatief van Circo Circolo is ontstaan. Zie ook netwerk-tabel. Opvallend is dat ook de traditionele circussen, die jarenlang een kwijnend bestaan leidden, mee lijken te liften op het gunstige circusklimaat. Het aantal op traditionele leest geschoeide kerstcircussen neemt nog steeds toe. Circo Circolo keert zich daar niet van af, maar besteedt daar in haar eigen communicatie aandacht aan, net zoals het festival incidenteel een lijntje uitgooit naar de traditionele rondreizende circussen. De positie van Circo Circolo is uniek. Er is in Europa geen enkel circusfestival dat een vergelijkbare opzet heeft gekozen. Tot 2007 was er in Nederland geen enkele plek waar zowel professionals als publiek op dergelijke samenhangende wijze kennis konden maken met het internationale nieuwe circus als podiumkunst. In Nederland kent Circo Circolo vanaf 2010 het circusfestival in Rotterdam aan zijn zijde. De festival werken collegiaal samen en hebben afgesproken alternerend te opereren. Opvallend verschil: Rotterdam speelt zich af in theaterzalen en is qua sfeer en beleving een echt stadsfestival met accenten op de stedelijke subculturen (urban, hiphop, streetdance). Nederland heeft pas in de loop van het eerste decennium van deze eeuw het circusvak als professioneel beroep erkend. Ook daarin speelt Circo Circolo een rol, niet alleen als leidend ‘presentatiepodium’, maar ook als verdiepende ontmoetingsplek voor professionals (Circolo eXtra), als steunpilaar voor talent en als sociaal educatief vehikel (Circolo Actief). Deze rol en positie wil het festival verder verankeren, als jong genrefestival, een vakfestival, in een voor Nederlandse begrippen relatief nieuwe podiumkunst. 6b. Positie en samenwerking in Brabant en regio Circo Circolo is een netwerkorganisatie pur sang, die door het smeden van tal van samen-
22
23
werkingsverbanden en allianties een groot bereik weet te realiseren. Het zwaartepunt van de samenwerkingsverbanden ligt in Brabant, omdat daar de bakermat en de vestigingslocatie van het festival ligt. De combinatie en setting van Circo Circolo met en in het Landgoed Velder in het Groene Woud is een perspectiefrijke basis voor de toekomstige ontwikkeling.
gewerkt aan vernieuwing van festivalmanagement, versterken van het duurzame karakter van festivals, nieuwe communicatievormen en de ontwikkeling van de zakelijke markt en verdienmodellen. Parallel zijn ook de marketeers van deze festivals gaan samenwerken om de (nationale) uitstraling van de festivals te versterken en publiekonderzoek op elkaar af te stemmen.
Doel is om de samenwerking met het nationaal landschap Het Groene Woud te intensiveren, waardoor het festival een bijdrage kan leveren aan de regionale en nationale profilering van dit bijzondere cultuurlandschap.
Naast deze meer bedrijfsmatige samenwerking zijn er ook inhoudelijke verbanden ontstaan. Zo hebben Mundial Productions en Circo Circolo elkaar gevonden binnen de social circusprojecten. Dat vertaalt zich in de toekomst in de presentatie van gezamenlijke circustheatervoorstellingen tijdens Festival Mundial en er wordt toegewerkt naar gezamenlijke co-producties met gezelschappen uit Afrika, Azië of Latijns-Amerika.
Aan de Brabantse horizon gloren verder Jheronimus Bosch 500 (2016) en Brabant Culturele Hoofdstad 2018. Juist vanwege de locatie in het buitengebied is Circo Circolo één van de pijlers onder de ambities rond Brabant Culturele Hoofdstad (BCH 2018). Samenwerking met de partners in BCH 2018 en initiatieven in de verschillende Brabantse steden leggen dwarsverbanden in deze Brabantse ambities. Steden BrabantStad De ambities van de provincie en de vijf Brabantse steden hebben een extra impuls gegeven aan provinciale samenwerkingsrelaties. Al vanaf 2005 adviseert Circo Circolo de Verkadefabriek in ’s-Hertogenbosch in de kerstprogrammering in de oneven jaren. Eenzelfde samenwerking is ontstaan met Park Hilaria in Eindhoven. Sinds 2008 presenteert Circo Circolo elk jaar een circustheatervoorstelling tijdens deze kermis. Circo Circolo streeft ook naar dergelijke samenwerkingen met Tilburg, Helmond en Breda. Het houdt circustheater en Circo Circolo onder de aandacht en kan bijdragen aan de komst van stedelijk publiek naar Liempde in de even jaren.
Ook Nederlandse makers kunnen hun voordeel doen met de kennis en contacten van Circo Circolo. Internationaal tekent zich een sterke ontwikkeling af om circus en dans meer te laten samenvloeien. Panama Pictures van choreografe Pia Meuthen, gevestigd in Den Bosch, gaat zich hier de komende jaren nadrukkelijk op richten. Zij doet dat in samenwerking met de circusopleidingen in Nederland en Vlaanderen. Circo Circolo juicht deze ontwikkeling van harte toe en is zeer geïnteresseerd om dergelijke producties in het festivalprogramma op te nemen. Circo Circolo entameert ook in de toekomst meer van dit soort samenwerkingen en crossovers, mede in het kader van de artistieke thematisering binnen het internationale programma (circus en multimedia / circus en theater).
Met de gemeente Tilburg en de Fontys circusopleiding ACaPA wordt gekeken hoe de profilering van Tilburg als circusstad meer vorm kan krijgen. In Tilburg en Eindhoven ontkiemen inmiddels ook de eerste social circus-projecten. In Tilburg ligt de nadruk op circus als instrument om de sociale cohesie in buurten en wijken te versterken, in Eindhoven wil de stad vooral jongeren bereiken met urban circus. In beide projecten wordt intensief samengewerkt met lokale sociaal-culturele organisaties. 6c. Samenwerking andere instellingen Educatie en talenten De samenwerking met educatieve instellingen is al eerder besproken in hoofdstuk 5. Met de Kunstbalie Brabant en MiK kunsteducatie (in Meierij/Het Groene Woud) is de afgelopen jaren hard gewerkt aan een (educatief) talentenprogramma. Deze samenwerking wordt gecontinueerd om enerzijds op basisscholen een educatief project over circus uit te voeren en anderzijds de Brabantse jeugdcircussen en centra voor kunsteducatie te ondersteunen bij hun circusactiviteiten. Culturele organisaties Brabant Circo Circolo maakt deel uit van een innovatief samenwerkingsverband van de tien Brabantse festivals. Dit samenwerkingsverband bestaat uit: Dutch Designweek, Glow, STRPfestival, Folkwoods, Gipsyfestival, November Music, Theaterfestival Boulevard, Graphic Designfestival, Incubate en Circo Circolo. Het samenwerkingsverband wordt ondersteund door het Vrijetijdshuis Brabant. Zij hebben de handen ineengeslagen om efficiënter en duurzamer te kunnen werken. Met behulp van een innovatiesubsidie van het ministerie van Economische Zaken wordt
24
25
7. Ondernemerschap, financiën en Cultural Governance 7a. Projectorganisatie Circo Circolo is een projectorganisatie waarin gekwalificeerde professionals samenwerken op freelance basis. In 2010 waren 400 artiesten te gast; 150 medewerkers en vrijwilligers waren actief tijdens het festival. De vaste medewerkers zijn allen afkomstig uit de eigen regio, zijn werkzaam in de evenementen- en festivalbranche en hebben geïnvesteerd in de ontwikkeling van Circo Circolo. Voor de samenwerking wordt voornamelijk gebruik gemaakt van internet, een virtueel kantoor. Circo Circolo heeft dus geen fysiek kantoor. Kort voor en tijdens het festival wordt gebruik gemaakt van de productionele faciliteiten van de accommodatie op Landgoed Velder. De organisatie valt voor het daadwerkelijk neerzetten van het ‘circusdorp’ - mede door de tweejaarlijkse opzet - terug op gespecialiseerde dienstverleners. Dat is efficiënter dan zelf alle kennis op te bouwen. Waar mogelijk doen we ook een beroep op de deskundigheid van andere festivals. Ook wordt gebruik gemaakt van de diensten van vrijwilligers. Het merendeel is afkomstig uit de directe omgeving en wordt ingezet bij de publieksbegeleiding, verkeersregulering en parkeren. Professionalisering In het licht van de ambities en groei van de activiteiten, zowel in de even als in de oneven jaren, moet de organisatie uitgebreid en aangepast worden. De uitgangspunten – flexibel, projectmatig en platte organisatiestructuur – blijven van toepassing, maar op onderdelen is terwille van de continuïteit een aanpassing noodzakelijk. Voor een nog betere en efficiënte bedrijfsvoering in de toekomst is een uitgekiend online festivalmanagementsysteem van groot belang. Dat wordt nu samen met de collega-festivals in het kader van het innovatie-project ontwikkeld. Efficiency Circo Circolo werkt - zoals hiervoor al aangestipt - samen met tien festivals in Brabant, die dankzij een innovatiesubsidie van het ministerie van Economische Zaken gezamenlijk werken aan de verbetering van de efficiency van de organisaties. Innovatie en verduurzaming van werkwijze, planning en beheer van de organisatie- en productieprocessen zal moeten leiden tot kostenbesparingen en meer ruimte voor inhoudelijke ontwikkeling. 7b. Financiering festival De kernactiviteit van Circo Circolo/Stichting Briantelli is het tweejaarlijkse internationale circusfestival, uitgezet in drie lijnen: internationale topprogrammering en het daarmee samenhangende professionals-programma (Circolo Extra). En de pijler Circolo Actief, die ook buiten de festival-editie om het hele jaar door autonoom gedijt, in samenspel met andere partijen. Voor Circolo Actief hanteren we daarom een aparte budgetlijn met een eigen dekkingsplan. De begroting voor het festival en Circolo Extra zal de komende jaren nauwelijks stijgen. Wel streven wij doelgericht naar een andere verhouding in de dekking van de begroting. Het aandeel van de inkomsten uit (overheids)-subsidies dient af te nemen en het aandeel van publieksinkomsten en sponsoring toe te nemen. De inkomsten uit kaartverkoop en sponsoring beliepen in 2010 25% van de begroting.
26
27
Het verdienplan omvat inkomsten uit kaartverkoop, verkoop van arrangementen, verhuur van accommodaties en een beperkte betaalde dienstverlenende rol richting bedrijfsleven. Verder verwerft het festival zijn inkomsten uit fondsbijdrages, subsidies, donaties, sponsoring en overige incidentele inkomsten. Doel is om tot 2016 een groei te realiseren van 19.000 naar 27.000 betalende bezoekers en meer eigen inkomsten te genereren uit sponsoring. Streven is het aandeel van de private financiering – recettes en sponsoring – in de totaalbegroting omhoog te brengen van 25% in 2010, naar 35% in 2012, naar 40% in 2014 en 42% in 2016 (afgeronde percentages). Overheden en culturele fondsen hebben Circo Circolo tijdens de edities in 2007 en 2008 voluit gesteund. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken creëerde in 2007 een financiële impuls waardoor het festival van start kon gaan. De provincie Noord-Brabant heeft vervolgens de rol van hoofdfinancier op zich genomen met forse investeringen in de edities van 2008, 2010 en 2012. Circo Circolo bleek diverse provinciale agenda’s en ambities goed te ondersteunen. Het festivals is een van de pijlers in het bidbook voor de kandidaatstelling Culturele Hoofdstad 2018. Indachtig het streven binnen het verdienplan om meer eigen inkomsten te genereren, loopt het aandeel provinciale financiering (inclusief BCH2018-gelden) de komende jaren geleidelijk terug van ruim 40% (in 2010), tot ruim 27% in 2016. Circo Circolo kon gezien haar jonge geschiedenis geen beroep doen op de meerjarensubsidieregelingen bij het nationale Fonds voor de Podiumkunsten. Er kan nu wel een aanvraag gedaan worden voor 2013-2016. Op basis van de criteria en de unieke positie in het kunstenveld denkt Circo Circolo een plek in de nieuwe regeling te kunnen verwerven, ondanks het aanzienlijk beperktere budget van het fonds. Volgens de nieuwe regeling zou een bijdrage van € 125.000,- recht doen aan de positie en ambities van het festival. Met de diverse culturele particuliere fondsen zijn afgelopen jaren goede contacten opgebouwd. De gesprekken over de toekomst geven de festivalorganisatie het vertrouwen dat men in de komende jaren het festival zal willen blijven ondersteunen. Voor details verwijzen we naar de bijgevoegde begroting. Kaartverkoop & arrangementen Het primaire zakelijke doel van Circo Circolo is de verkoop van zoveel mogelijk kaarten voor de voorstellingen. Daarnaast richt het festival zich op de verkoop van speciale arrangementen aan groepen en het bedrijfsleven, waarbij kaartverkoop en catering inbegrepen zijn. In een arrangement is geen sponsorbijdrage verwerkt, maar worden wel servicekosten verwerkt. Bedrijvig Brabant Het aantal sponsors was aanvankelijk op één hand te tellen. Na het succes van de eerste drie edities zien we de belangstelling onder ondernemers toenemen. Dat hangt mede samen met de worteling van het festival in het Groene Woud. Gesprekken met ondernemers en branche-organisties wijzen dat ook uit. Het bedrijfsleven in de regio heeft het festival ontdekt als een goede plaats voor relatiebeheer. We kunnen stellen dat het draagvlak in bedrijvig Brabant groeiende is.
28
Conferentie Circo Circolo speelde daar in 2010 op in met een goed bezochte bijeenkomst voor het Brabantse bedrijfsleven. Daar werd benadrukt dat topcultuur een meerwaarde heeft voor het bedrijfsleven in Brabant en dat het bedrijfsleven thuis hoort op een in de provincie breed gedragen cultureel evenement. Circo Circolo wil deze opzet verder ontwikkelen onder de titel: Het Grote Circusnetwerk in Brabant. Circo Circolo organiseert de conferentie voor bedrijven in eigen beheer en in samenwerking met vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven. Er komt een comité van aanbeveling, bestaande uit gekende personen uit het Brabantse bedrijfsleven, ter ondersteuning van dit initiatief. Directe opbrengst voor het festival komt uit het inschrijfgeld voor de conferentie. Speciale aandacht wordt besteed aan de werving van ondernemers in het buitengebied van de provincie Noord-Brabant, in het bijzonder de Meierij annex Het Groene Woud. Parallel daaraan worden contacten gelegd met belangstellende ondernemers in de steden van BrabantStad, telkens in combinatie met een voorstelling in de betreffende stad. De ondernemers in deze steden gaan fungeren als ambassadeur van het festival. Investeren in Circo Circolo Naast het brede draagvlak bij het publiek, overheden en culturele fondsen wil Circo Circolo dus haar draagvlak in het bedrijfsleven in Brabant stapsgewijs vergroten. Dit wordt mogelijk door te investeren in Circo Circolo in de vorm van: - Sponsoring in geld, in diensten of faciliteiten - Werving ondernemende vrienden in het bedrijfsleven - Crowdfunding in de zakelijke markt Sponsoring Circo Circolo heeft een algemeen sponsorplan dat wordt gebruikt als leidraad om afspraken op maat te kunnen maken met een potentiële sponsor. In het sponsorplan is de tegenprestatie kwantitatief beschreven. Het festival streeft ernaar om financiers zo veel mogelijk te koppelen aan een specifieke voorstelling of speciale festivalactiviteit, zodat de communicatie en relatiemarketing mooi in de pas kunnen lopen daarmee. Aan de vaste leveranciers wordt een voorstel gedaan voor een combinatie van sponsoring en levering in diensten en materialen (zoals bijvoorbeeld met Stagelight BV). Sponsorpakketten worden op maat uitgewerkt met mogelijkheden voor sponsors als: • koppeling (bedrijfs)naam aan het festival of aan een specifieke voorstelling • speciale ontvangsten of arrangementen zoals een circustheaterdiner • kortingsregelingen voor klanten • koppeling speciale eigen publieksacties aan het festival • voorrang bij kaartverkoop • uitkoop van gehele voorstellingen of reserveren een deel van de capaciteit voor relaties of klanten Naast pakketten voor grotere sponsoren kunnen bedrijven, vooral uit de regio, toetreden tot de Circolo Cirkel. Hierbij wordt gedacht aan bedragen van € 2500 om Circusdirecteur te worden, € 1000 voor de Spreekstalmeester, € 750 voor de Witte Clown, € 500 voor de Equilibrist en € 250 voor de Trapezist. Naast allerlei voordelen die de leden van het Genootschap genieten krijgen deze ‘donateurs’ aandacht in diverse uitingen op en rond het festival.
29
Zakenvrienden Om het draagvlak in het bedrijfsleven structureel te vergroten is een plan ontwikkeld: de oprichting van een club van zakenvrienden. De zakenvriendenclub bestaat uit CEO’s van topondernemingen in Noord Brabant, waarop het festival kan terugvallen voor financiële of facilitaire steun. De club van zakelijke vrienden werkt naar het voorbeeld van de Steunberen van de Vestingwerken in ’s-Hertogenbosch. De huidige sponsoren, leveranciers en dienstverleners aan het festival worden nauw betrokken bij de ontwikkeling van de clubs. Voor deze club wordt er jaarlijks, los van het festival, een exclusieve activiteit georganiseerd rond een bijzondere circusvoorstelling. Crowdfunding voor speciale projecten Sponsors en zakenvrienden kunnen investeren in een - bijzonder – project dat bijvoorbeeld tijdens het festival van start gaat en vervolgens op eigen benen komt te staan en op tournee gaat. Voorbeelden: een montage-voorstelling die in de bossen van het Groene Woud in premiere gaat en daarna op andere festivals in bossen of parken kan worden getoond. Of initiatieven voor nieuwe gezelschappen van afgestudeerde studenten van de circusscholen. Zij zoeken vaak een werkplaats om een voorstelling te kunnen maken. Zo wordt gedroomd over een circuswerkplaats in Boxtel/Tilburg in samenwerking met Lucas en ACaPA. Fontys Hogeschool voor de Kunsten en de gemeente Tilburg onderzoeken deze optie. Circus en bedrijfsmanagement Circo Circolo is een artistieke onderneming waarmee een innovatief ingestelde ondernemer zich kan identificeren. Circus maken en bedrijfsmanagement komen op veel punten overeen. Het gaat over samenwerken, teamwork, vertrouwen en veel bordjes in de lucht houden. Circustheater is bekend met risico’s nemen, voortdurend vernieuwen, doorzetten, balanceren, maximaal presenteren en zichzelf verkopen. Circo Circolo heeft het plan opgevat om een meer commercieel aanbod voor het bedrijfsleven te ontwikkelen in de vorm van workshops en trainingen die gestoeld zijn op circustheatervaardigheden. 7c. Verankering ondernemerschap: Code Cultural Governance Circo Circolo wordt georganiseerd door de stichting Briantelli. Deze stichting is in 2005 opgericht met als doel om circustheater/het nieuwe circus in Nederland te stimuleren. De directie bestaat uit twee personen, de artistiek leider en de zakelijk leider die nevengeschikt functioneren met inachtneming van hun eigen taakgebied. De artistiek leider is tevens statutair directeur en daarmee verantwoordelijk voor het bestuur van stichting Briantelli. De stichting heeft een Raad van Toezicht die bestaat uit 5 personen. De afspraken over het functioneren van de organisatie zijn vastgelegd in diverse documenten zoals: - statuten - profielschets Raad van Toezicht - directiestatuut waarin de verhoudingen tussen Raad van Toezicht, bestuur en directie geregeld zijn - beschrijving administratieve organisatie - taak en functie omschrijvingen freelance medewerkers
30
Met deze instrumenten voldoet de stichting aan de Code Cultural Governance en is het goed bestuur, het toezicht en transparante verantwoording geborgd. Het externe adminstratiekantoor en de accountant dragen er mede zorg voor dat de gemaakte afspraken worden gecontroleerd en nagekomen. Raad van Toezicht • Jacq van Veen, Amsterdam – voorzitter • Jean Lenglet, Sint-Michielsgestel - secretaris • Gert Jan van Roosmalen, ’s-Hertogenbosch - penningmeester • Marja Boidin, Utrecht, lid • Luc Broos, Boxtel, lid Directie Wim Claessen, Vught Artistieke leiding, tevens statutair directeur Marc Eysink Smeets, ’s-Hertogenbosch zakelijke leiding, Circolo Actief en coordinatie marketing Team Wendy Moonen programmacoördinatie Circo Circolo festival Heleen Moors programmacoördinatie Circolo Extra Stephan Grilis productieleiding Jean Philipse marketing en PR Ondersteuning Jasja van Seltst secretariaat Anemiek Gijsbers social media Marielle van der Wardt website beheer Administratiekantoor Bilan Administratie, Advies en financieel Management, Tilburg Marijke Buylinckx Accountant Joore Accountants en Belastingadviseurs Tilburg Henk Katz
31
8. Publiek en marketing Inleiding De marketing- en publiciteitscampagnes hebben hun werk goed gedaan sinds de eerste editie van Circo Circolo in 2007. Steeds meer bezoekers hebben hun weg naar het festival weten te vinden, ondanks de onbekendheid met de locatie. Het aantal bezoekers steeg van 11.000 (2007) naar 20.000 in 2010, een publieksgroei van een kleine 50%. De bezettingsgraad is hoog met 75%. Het publieksonderzoek in 2010, een belevingsonderzoek, pakte positief uit: de sfeer, de opzet van het terrein, de kwaliteit van de voorstellingen en de aanwezige voorzieningen kregen van de bezoekers een 8+. Circo Circolo heeft zich niet alleen als vakfestival gepositioneerd, maar zeker ook als publieksfesival. Om deze positie te consolideren en verder uit te bouwen moet in de periode 2013-2016 opnieuw flink geïnvesteerd worden in marketing en publiciteit. Het publiek van de afgelopen jaren wordt geactiveerd om als ambassadeur het festival in eigen kring te promoten. Doelstelling In de periode 2013-2016 willen we nog meer toegespitste marketingstrategieën toepassen om daarmee het publieksbereik en de publieksspreiding te vergroten en de doelgroepen verder te kunnen verbreden. 8a. Marketinganalyse Kernwaarden, toon en uitstraling Circo Circolo weet heel goed welke toon en uitstraling het als festival wil hanteren. Het moet fris zijn, eigentijds, hip en modern, geen geur van zaagsel met mest van dieren. Magie en verbazing voeren de boventoon. Het moet toegankelijkheid uitstralen, een sfeer van: daar ga je heen met het hele gezin! De volgende kernwaarden tekenen zich daarbij af: • • • • • • • •
verrassend (vernieuwend maar ook gebaseerd op oude tradities) totaalbeleving (alle zintuigen) bijzondere en mooie locatie / combinatie met andere recreatievormen (wandelen/fietsen) modern / eigentijds sfeer/entourage / vormgeving / muziek emotie toegankelijk / niet ‘talig’ of elitair, maar ook niet plat voor iedereen (jong/oud) / familiebezoek: het leukste familie uitje in de herfstvakantie
Publieksspreiding Het festival weet mede door de ligging in nationaal landschap Het Groene Woud een zeer gespreid publiek te trekken. Eerder hebben we al aangegeven dat we het publieksbereik willen uitbreiden van Zuid-Nederland naar Nederland, België, het Duitse Roergebied & overig internationaal. Tot 2016 richten we ons op een verdeling van 60% bezoekers uit directe regio & BrabantStad (in 2010 was dat 75%), 30% rest Nederland en 10% internationale bezoekers. Publieksanalyse Circo Circolo is een festival voor een breed publiek, van (piep) jong tot (stok) oud. Een familie-evenement bij uitstek waar met verschillende generaties van dezelfde kunst- en cultuur genoten kan worden. Circustheater is dé discipline in de podiumkunsten die een brug slaat tussen mensen met een lage en een hoge graad van cultuurparticipatie. Daarnaast is
32
33
circustheater een kunstvorm zonder grote taal- of culturele barrières. Omdat in de meeste landen van allochtone herkomst circustradities bestaan, kan op betrekkelijk eenvoudige wijze de belangstelling onder deze Nederlanders worden gestimuleerd. Uit het publieksonderzoek blijkt dat éénderde van de bezoekers binnen een straal van 30 kilometer woont en éénderde op meer dan 30 kilometer afstand van het festivalterrein woonachtig is. De herkomst van de bezoekers uit Oost- en Midden-Brabant laat een redelijke spreiding zien met relatieve uitschieters voor bezoekers uit de directe regio en ’s-Hertogenbosch. In de toekomst verdient de regio Eindhoven een aparte benadering. Uit onderzoek blijkt dat hier nog een relatief groot potentieel ligt aan nieuwe bezoekers. De samenwerking met Park Hilaria en de circusprogrammering aldaar is een goed vertrekpunt. Maar ook samenwerking met de Dutch Design Week in de herfstvakantie, als ook de culturele organisaties in STRIJP S, biedt tal van mogelijkheden. Inzetten op nog meer landelijke bekendheid kan het aantal bezoekers van buiten de provincie doen toenemen. Een meerdaags toeristisch bezoek aan de regio kan een mooie kapstok zijn. Concurrentieanalyse Circo Circolo was bij de eerste twee edities het enige festival in Nederland dat zich specifiek op circustheater richtte. Inmiddels is er een tweede festival in Rotterdam, tweejaarlijks alternerend in de oneven jaren. Met dit festival wordt samengewerkt in programmatische afstemming en in marketing. Ook diverse theaters ontdekken het nieuwe circus als een interessante podiumdiscipline. Verschillende zomerfestivals programmeren al langer circustheatervoorstellingen. Het circustheater maakt een ware hype door. Dit is zeker onder invloed van Circo Circolo ontstaan. De meeste activiteiten hebben in tijd en locatie voldoende afstand tot Circo Circolo. Het publiek voor deze voorstellingen in deze festivals wordt geattendeerd op Circo Circolo en andersom. Circo Circolo scherpt haar inhoudelijk profiel en speciale positie verder aan door voornamelijk Nederlandse premières van nationale en internationale gezelschappen te programmeren. Er moet dus nog verder vooruit gewerkt kunnen worden. Circo Circolo speelt zich af in de herfstvakantie van Zuid-Nederland. In tegenstelling tot de andere vakantieperioden is het activiteitenaanbod in deze periode redelijk beperkt. De attractieparken beleven dan nog een echte najaarspiek en er worden veel jeugdfilms in de filmtheaters uitgebracht. Het aanbod van Circo Circolo is zo specifiek dat het niet concurreert met deze activiteiten. Het festival is nog steeds nieuw en dat maakt het anders en avontuurlijk. Het valt te overwegen door middel van affichering het festival rond de attractieparken op Circo Circolo te wijzen. De Efteling bevindt zich om de hoek! In Eindhoven wordt in oktober jaarlijks de Dutch Design Week [DDW] georganiseerd, een evenement dat veel regionale en nationale aandacht trekt. Wat betreft het type activiteit en doelgroep zitten beide evenementen elkaar niet echt in de weg. Wel ontwikkelt de DDW veel publiciteit in de regio Eindhoven. Dat noopt tot een actievere opstelling van Circo Circolo in deze regio en nog betere afstemming met hen over de publiciteit. Er zijn gesprekken gaande met de DDW hierover en over een mogelijke wisselwerking tussen design en circus.
34
Omgeving Circo Circolo speelt zich af in tenten op Landgoed Velder in Liempde in de gemeente Boxtel. Deze bijzondere locatie ligt precies in het midden van de stedendriehoek Eindhoven - Tilburg - ’s-Hertogenbosch en maakt deel uit van nationaal landschap Het Groene Woud. Het is goed bereikbaar via de A2 en NS-station Boxtel. Landgoed Velder is een sfeervolle locatie waar vaker grote evenementen plaatsvinden. Het terrein is voorzien van speciale voorzieningen voor evenementen, een netwerk van nutsvoorzieningen en goede parkeergelegenheden. De uitgestrektheid van het veld waar het festival plaatsvindt, geeft veel mogelijkheden voor bijzondere opstellingen en draagt bij aan een magische en sprookjesachtige sfeer. Groen Een circusfestival past uitstekend in deze groene omgeving. Er zijn goede combinaties te maken met wandel- en fietstochten in de directe omgeving. Voor veel festivalbezoekers uit de omliggende steden was de gang naar het landgoed een grote ontdekkingstocht. Velen waren verrast en verbaasd over het bijzondere karakter van het landgoed. Daarmee zal ongetwijfeld extra recreatief bezoek aan het landgoed op andere momenten in het jaar toenemen. De samenwerking met Het Groene Woud wordt verder geïntensiveerd, waardoor het festival een bijdrage kan leveren aan de regionale en nationale profilering van dit bijzondere cultuurlandschap. De bedoeling is om in de komende edities ook weer voorstellingen te ontwikkelen die het natuurpark als locatie gebruiken. Bereikbaarheid Hoewel de locatie goed bereikbaar is, was het niet de meest voor de hand liggende plaats voor een bezoek aan het circus. Circus komt normaal gesproken naar de mensen toe. Nu moest het publiek naar het circus toe. Dat vraagt veel extra publiciteit en communicatie. Omdat de locatie niet specifiek verbonden is met een stad krijgt het festival een veel sterkere regionale uitstraling en kan er meer publiek uit verschillende omliggende steden getrokken worden. De media in ’s-Hertogenbosch besteden bijvoorbeeld meer aandacht aan het festival op deze locatie dan wanneer het in een ‘concurrerende’ stad als Tilburg of Eindhoven had gestaan. Juist ook vanwege de locatie in het buitengebied is Circo Circolo één van de pijlers onder de ambities rond Brabant Culturele Hoofdstad 2018. Het weer In oktober kan het weer een beetje onbestendig zijn, met zon, maar ook storm en regen. Het weer bepaalt natuurlijk in hoge mate de sfeer en beleving van een festival. Toch is Circo Circolo slechts relatief afhankelijk van goed weer. Alle activiteiten vinden plaats in verwarmde tenten, alleen bij fraai weer worden sommige, vrij toegankelijke activiteiten, naar buiten verplaatst. Veel regen kan het terrein in een modderpoel doen veranderen, maar dat wordt met passende voorzieningen opgelost. In de communicatie naar het publiek wordt duidelijk gemaakt dat Circo Circolo ook bij slecht weer een aantrekkelijk festival blijft. Gebleken is dat veel mensen daar nog weinig beeld bij hebben, getuige de vele verraste reacties bij binnenkomst van de enorme, verwarmde foyertent. Programma-analyse Circustheater kent een breed spectrum aan voorstellingen. Sommigen ‘hangen’ nog dicht aan tegen traditionele circusconcepten, terwijl het ‘circus’ in andere voorstellingen soms moeilijk te herkennen is. Sommige voorstellingen zijn heel toegankelijk, andere vragen
35
wat meer van de kijker. Circo Circolo wil een divers programma presenteren en zo een breed publiek bedienen. Circo Circolo wil het publiek goed begeleiden, maar zeker ook verleiden om het avontuur op te zoeken en zich te laten verrassen. Door combinaties van voorstellingen met kortingen aan te bieden, wordt het publiek verleid om ook minder voor de hand liggende voorstellingen te bezoeken. De classificatie van een genre – bijvoorbeeld complex, kunstzinnig, spectaculair, lichtvoetig - moet evenwel helder zijn voor de bezoekers. Speciale aandacht gaat in de toekomst uit naar het goed en helder informeren van de bezoekers en het begeleiden van nieuwkomers in hun programmakeuze. Geïnteresseerde bezoekers krijgen de gelegenheid om in de piste met artiesten in gesprek te gaan. Samenwerkingsanalyse Circo Circolo kan alleen gerealiseerd worden door samenwerking met tal van organisaties en instellingen. Met de circusopleidingen wordt intensief samengewerkt voor kleine presentaties en voorstellingen, maar ook in de praktische ondersteuning van de festivalorganisatie door stagiaires. Voor de ondersteuning van de marketing wordt samenwerking gezocht met hbo-opleidingen marketing en communicatie. Ook hier worden stageplaatsen gecreëerd. Met Sint Lucas in Boxtel, een mbo-vakcollege voor creatievelingen, wordt gewerkt aan een project om in de openbare ruimte rond Boxtel en langs de A2 Circolo op een creatieve wijze onder de aandacht te brengen. Ook worden ontwerpen gemaakt voor de inrichting van de foyertent. Omdat Circo Circolo wil fungeren als ‘uithangbord’ voor Het Groene Woud wordt de samenwerking met alle betrokkenen en toeristische organisaties bij dit landschapspark geïntensiveerd. Samen met de Streekraad, het toeristisch platform en de regio VVV wordt gewerkt aan wederzijdse versterking, het ontwikkelen van aantrekkelijke arrangementen en grotere aantrekkingskracht. 8b. Marketingstrategie Een uitgekiende topprogrammering, geflankeerd door een gratis toegankelijk programma, een intensieve marketingcampagne en doorbouwen op de opgebouwde bekendheid moeten tot 2016 een groei naar 27.000 bezoekers haalbaar maken. Circo Circolo kan, als het financiële fundament gezond is en blijft, eerder programmaonderdelen boeken en ook eerder communiceren over het festival. Deze langere looptijd biedt de kans om de campagnestrategie te spreiden en gaandeweg op te bouwen. De campagne zal richting festival in intensiteit toenemen.
36
Doelen marketingcampagne 2013-2016 • • • •
bereik 27.000 bezoekers (2016) versterken aandeel internationale bezoekers verdere opbouw regionale, nationale en internationale bekendheid festival doorontwikkeling publieksonderzoek om het publiek beter te leren kennen en beter te ‘bedienen’ • bijdragen aan nationale en regionale profilering Het Groene Woud en Culturele Hoofdstad-ambitie. • stimuleren meerdaags (toeristisch) bezoek • trouwe bezoekers verleiden tot ambassadeursrol
In concreto • positieve buzz en mond-tot-mond-reclame verder aanwakkeren met voorlichting, speciale (kortings)acties en arrangementen, ambassadeurschap bezoekers aanmoedigen • aandacht voor de betaalbaarheid • overtuigende en onderscheidende factoren nog beter naar buiten brengen • stimuleren ‘herhaalbezoek’ en langere aanwezigheid op het festivalterrein • meer inspelen op groepsbezoek; acties + arrangementen op maat • bezoekers en vooral nieuwkomers intensiever begeleiden in keuzes • verder boetseren aan verrassende festivalopzet / aankleding /inrichting terrein • catering differentiëren op maat (ook quick service); ook reserveren voor individuen • opbouw van een databestand met verrijkte informatie van klanten/geïnteresseerden • ontwikkelen van festival community’s (Twitter, Facebook, Hyves e.d.) en veel meer interactieve communicatie via de website (recensies bezoekers, blogs circusstudenten, twitter, twoppy account voor smartphone) • intensiever gebruik van Youtube en Flickr
Sterkte-zwakte analyse Sterkte • Het eerste, ‘oudste’ en grootste festival voor circustheater in Nederland • echt nieuw evenement in nationale culturele festivalaanbod • vernieuwend activiteitenaanbod in herfstvakantie • bijzondere sfeer op bijzondere locatie; verrassend voor publiek • toegankelijk en aantrekkelijk voor breed publiek • bereik van jong tot oud • regionaal profiel en daardoor geografisch gespreid publieksbereik • relatieve weers- onafhankelijkheid Zwakte • nog relatief onbekende podiumdiscipline; goed uitleggen wat circustheater is • onbekende gezelschappen • nog relatief onbekend festival op ongebruikelijke locatie • er ontwikkelen zich meerdere circustheaterfestivals die concurrerend kunnen gaan werken • grootste deel van publiek bezoekt één voorstelling en vertrekt direct na afloop • bij slecht weer nemen mensen het risico van afreizen naar Velder niet snel
37
Publieksonderzoek Al vanaf de eerste editie van het festival voert onderzoeksbureau Dynamic Concepts uit Eindhoven uitgebreid publieksonderzoek uit. Inmiddels werken meer Brabantse festivals met dit bureau. In de zijlijn van het samenwerkingsverband tussen de tien Brabantse festival is een marketeersoverleg ontstaan waarbinnen een aantal festivals nu hun publieksonderzoeken op elkaar aan het afstemmen is, met als doel kosten te reduceren, maar ook meer resultaten opbrengst te genereren. Prijsstelling Meer dan de helft van deelnemers aan het publieksonderzoek is hoger opgeleid en bijna de helft heeft een bovenmodaal inkomen. Uit publieksonderzoek in 2010 bleek dat de prijzen door een klein deel van de bezoekers als hoog worden ervaren. Uit datzelfde onderzoek blijkt dat er relatief veel mensen in groepjes van vier personen of meer komen, waardoor prijsbeleving zwaarder ervaren wordt. Circo Circolo heeft haar eigen prijzen afgezet tegen prijzen in traditionele circussen, theaters en in de entertainmentsector (pretparken, Holiday on Ice, Musicals). Uit deze analyse blijkt dat het festivals eerder aan de onderkant van de prijspiramide zit, dan aan de bovenkant. Prijsdifferentiatie Circo Circolo wil in de toekomst de toegankelijkheid van het festival optimaliseren, voor een breed en divers publiek, maar tevens moeten de inkomsten uit de kaartverkoop aanzienlijk stijgen. Vanaf 2012 gaan we verschillende prijzen hanteren voor de meeste voorstellingen: plaatsen met minder zicht worden iets goedkoper, maar de beste plaatsen stijgen flink in prijs. Tevens gaan de prijzen verschillen op zeer populaire dagen/tijden en minder populaire momenten. Op deze manier kan per saldo meer opbrengst uit de kaartverkoop gegenereerd worden en blijft het festival voor mensen met een kleinere beurs toch toegankelijk. Ontdekkingstocht Circo Circolo helpt het publiek haar grenzen te verleggen en nieuwe, experimentele vormen van circustheater te ontdekken. Daartoe worden verschillende instrumenten ingezet: - aanbod van combinatietickets met korting op een tandemkaartje van een ‘grote publiekstrekker’ met een vernieuwende voorstelling van een nog onbekend gezelschap - speciale circuswandeling door Het Groene Woud met drie kleine, maar geheel verschillende voorstellingen. In deze wandeling wordt natuurbeleving gekoppeld aan vernieuwend circus - bijzondere voorstellingen op de website in de etalage met verleidende trailers - previews in de foyertent door middel van trailers als ook door live-optredens met korte scènes uit voorstellingen Dagelijks worden in de foyer en via de site een aantal gratis tickets verloot voor de minder ‘gangbare’ voorstellingen. De winnaars verplichten zich om direct na de voorstelling een recensie in te spreken voor een webcam die direct online gaat. In de recensie geven ze aan waarom je juist wel of juist niet naar deze voorstelling moet gaan. We vragen hen deze gefilmde recensie te delen via twitter, hun eigen Facebook of Hyves.
38
8c. Omschrijving doelgroepen Bezoekers eerdere edities Het festival beschikt over een (e-mail)adressenbestand van bezoekers vanaf 2007 die in de voorverkoop via internet een kaartje gekocht hebben. Daarnaast hebben veel mensen zich aangemeld voor de digitale nieuwsbrief over Circo Circolo. Beide bestanden bieden de mogelijkheid om hoog geïnteresseerd publiek direct te bereiken. Trouwe bezoekers/ambassadeurs Bezoekers ervaren het festival als verrassend, grensverleggend, vernieuwend, inspirerend en bijzonder. De kunst is om in de toekomst nog beter en breed onder de aandacht te brengen dat Circo Circolo uniek en onderscheidend is. Mond-tot-mond-reclame speelt daarin een grote rol. Wij willen de trouwe bezoekers in het complot betrekken door hen tot een ambassadeursschap te verleiden. Circo Circolo faciliteert hen in een ambassadeursrol. Zij krijgen digitale tools (digi-flyers, trailers e.d.) aangeboden die ze eenvoudig kunnen doorsturen of delen met vrienden en collega’s. De ambassadeurs krijgen diverse voordelen, zoals voorintekening met korting voor de voorstellingen, kortingen op Circolo-merchandise (boek, dvd, t-shirt), beeldcompilatie van het festival. Gezinnen en ouderen De herfstvakantie is een periode voor activiteiten met het gezin/de familie. Veel opa’s en oma’s nemen in de herfstvakantie de zorg voor hun kleinkinderen over van de ouders, de scholen en kinderdagverblijven. Circo Circolo gaat via doelgroepgerichte media nadrukkelijker deze groepen benaderen (gezinsbladen, ouderenbladen als Plusmagazine en de media van de ouderenorganisaties). Circusliefhebbers Er zijn tal van communicatiekanalen voor circusliefhebbers. Er zijn speciale tijdschriften, (digitale) nieuwsbrieven en websites. Al deze kanalen worden intensief aangewend om de circusliefhebber te bereiken. Met culturele instellingen die (winter)circussen organiseren wordt gekeken of het publiek via direct-mail over Circo Circolo benaderd kan worden. Deelnemers Circolo Actief Met het talentontwikkelingsprogramma worden via de basisscholen, centra voor kunstzinnige vorming, de jeugdcircussen en hbo-opleidingen velen op een actieve wijze bij het festival betrokken. Door het vervullen van een eigen rol in het festival kunnen familie, vrienden en bekenden gestimuleerd worden het festival te bezoeken. De deelnemers aan de diverse programmaonderdelen krijgen promotiemateriaal mee om in hun eigen omgeving reclame te maken voor het festival. Theater- en zomerfestivalbezoekers Middels advertenties in programmabladen, mededelingen in nieuwsbrieven en direct mail wordt dit publiek op het festival gewezen. Speciale showcases tijdens festivals en seizoensopeningen moeten extra aandacht van het publiek genereren. Gebruikers Uitagenda’s Met Uit-in-Brabant en alle daaraan verbonden lokale sites worden speciale promotie acties ontwikkeld om voorstellingen tijdens het festival onder de aandacht te brengen. Kortingen en vrijkaarten worden als teasers gebruikt.
39
8d. Nieuwe doelgroepen Sportverenigingen: turn- en gymnastiekverenigingen Trapeze en acrobatiek zijn belangrijke disciplines is het circusvak. Sommige turn- of gymnastiektalenten komen in het circus terecht. Vooral in Oost-Europa zitten circusopleidingen dicht tegen de gymnastische wereld aan. In Nederland zijn dat vaak nog gescheiden circuits. Circo Circolo gaat komende jaren de gymnastische wereld intensief bewerken om daar de belangstelling voor het festival en circustheater te stimuleren. Vakantieparken In Brabant liggen veel vakantieparken met huisjes en groepsaccommodaties. Circo Circolo ontwikkelt een intensieve campagne om op al deze parken goed zichtbaar te zijn, bij voorkeur met een programmaboekje in elke vakantiebungalow. Partners in toerisme Het merendeel van de bezoekers met de grootste afstand tot het festival bezoekt meer voorstellingen. Dit laat zien dat het festival een belangwekkende toeristische werking heeft, die verder uitgebreid kan worden. Uit contacten met campings en bed & breakfasts in de omgeving blijkt dat er rond de festivalweekends meer overnachtingen zijn geboekt. We kunnen hierop verder inspelen door in samenwerking met vrijetijdshuis- en brancheorganisaties (regio-VVV, Recron, Vekabo/recreëren bij de boer, Bed&Breakfast Service Nederland) te betrekken en te motiveren tot uitzetten van circus-arrangementen bij hun deelnemers in de recreatiesector. In Brabant liggen ook veel vakantieparken met huisjes en groepsaccommodaties. Circo Circolo ontwikkelt met bovengenoemde partners een intensieve campagne om in de recreatie-branche goed zichtbaar te zijn, bijvoorbeeld met een programmaboekje in vakantiebungalows. 8d. Publiciteit De algemene publiciteit richt zich op heel Nederland, België/Vlaanderen en het Roergebied in Duitsland. Naast perspresentaties worden persberichten verzonden aan landelijke media en uitgaansagenda’s. Via een intensieve inzet van Stercultuur-spots en advertenties in gedrukte media wordt nationale aandacht gegenereerd. Er wordt naar gestreefd om opnieuw te komen tot een speciaal tv-programma rond het festival. Het programma (De wereld van het nieuwe circus) dat de NOS in 2010 maakte, wordt nog steeds herhaald. Middelen • Perspresentaties en persberichten • Previews voor journalisten • Beschikbaar stellen impressies/trailers van voorstellingen • Programmablad • Website • Kant-en-klaar verhalen voor huis-aan-huisbladen • Affiches (billboards, lantarenpaalborden en plakken ) • Festivalpresentaties in binnensteden (verrassende korte optredens op onverwachte plaatsen /advertenties / reclame dia’s in bioscopen • Mond-tot-mond-reclame: ambassadeurs van het festival • Festivalverslagen/blogs/recensies van zowel artiesten als bezoekers • Meet&greets bezoekers met artiesten • Workshops voor kinderen/jongere
40
AV Producties Met de MBO-opleiding Sint Lucas in Boxtel is een structureel samenwerkingsverband ontstaan. Studenten ontwerpen en ontwikkelen concepten en materialen voor Circo Circolo maar leveren ook ondersteuning in techniek en AV producties. Omroep Dommelland, eveneens uit Boxtel, heeft zich ontwikkeld tot vaste festivalomroep met dagelijkse festivalverslagen die ook gebruikt worden voor de festivalwebsite Trailers Van elke voorstelling wordt een korte trailer samengesteld uit beschikbaar beeldmateriaal. Deze trailer moet een eerste indruk geven van de voorstelling en de potentiële bezoeker verleiden een kaartje te kopen. Deze trailers draaien op: • Website van Circo Circolo • YouTube • TV- scherm in de Briantelli-foyer Sponsoring & relatiemarketing Sponsors kunnen een belangrijke bijdrage leveren bij het bereiken van publiek. Naast het uitnodigen van medewerkers, klanten of relaties, kunnen zij via hun eigen kanalen aandacht besteden aan het festival en bijvoorbeeld voordeelacties organiseren. In samenspraak met potentiële sponsors worden dergelijke opties uitgewerkt. Zakelijke media Met zakelijke media, zoals Bedrijvig Brabant (print), Zaken in Brabant (Omroep Brabant) en de krant van de Kamer van Koophandel (print), moeten afspraken worden gemaakt over informatie over en betrokkenheid bij de zakelijke activiteiten tijdens Circo Circolo. Deze media kunnen worden ingeschakeld als intermediair bij de verkoop van arrangementen. Zij kunnen ook betrokken worden bij de organisatie van het Grote Netwerkcircus. Het festival biedt vele aanknopingspunten voor interne en externe communicatie voor mogelijke sponsors. De uitstekende mogelijkheden voor relatiemarketing zullen verder uitgebouwd worden en er zal een speciaal team zich bezig gaan houden om dit in goede banen te leiden. Het festival probeert een aantal algemene, grote sponsors te werven die gekoppeld worden aan het gehele festival. 8f. Internet & kaartverkoop Het internet vormt het hart van de marketingcampagne. Er is een aantrekkelijke en overzichtelijke website ontwikkeld met informatie over het programma, achtergronden, kaartverkoop e.d. (www.circocircolo.nl). De Circo Circolo website wordt door middel van banners bij andere culturele instellingen en nationale, regionale en lokale UIT-bureau’s gelinkt. Deze koppeling wordt in het bijzonder aangeboden aan de podia in Zuid-Nederland. De kaartverkoop via het internet vormt de basis van het verkoopsysteem. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de diensten van Activ Tickets. Voor dit systeem is gekozen omdat het gebruiksvriendelijk is, maar ook omdat het voor de klanten een goedkoop systeem is. De kaartverkoop via het internet wordt ondersteund met telefonische verkoop en verkoop aan de dagkassa. Gebleken is dat daar, vooral onder ouderen, nog veel behoefte aan is.
41
9 Meerjarenbegroting Stichting Briantelli annex Circo Circolo BATEN directe opbrengsten publieksinkomsten - recettes Horeca inkomsten verhuur accomodaties netto opbrensten arrangementen net opbrengsten dienstverlening overige inkomsten indirecte opbrengsten indirecte opbrengsten vrienden/ donaties/crowdfunding A. Directe en indirecte opbrengsten subsidies provincie NB provincie NB subsidieregeling culturele infrastructuur provincie NB talentontwikkeling BCH 2018 gemeente Boxtel gemeente Tilburg (Social Circus) gemeente Eindhoven (Social Circus) Gemeenten Meierij/5 sterren regio Groene Woud Hoofstad van de Smaak totaal subsidies Bijdragen publieke middelen NFPK festivals NFPK internationaal VSB-fonds SNS REAAL fonds stichting Dioraphte Prins Bernhard Cultuurfonds Cultuurfonds BNG CVA BKKC Fonds voor cultuurparticipatie Ammodo Cultures France Reservering subsidie 2010 uitvoer 2011 totaal bijdragen uit publieke middelen
Festival Festival werkelijk begroting begroting 2010 2011-2012 2013-2014 251.105
23.250
78.582
320.000 12.500 7.500 10.000 30.000
100.000
Circolo Festival Actief begroting begroting 2015-2016 2013-2014
360.000 15.000 10.000 15.000 5.000 45.000
340.000 15.000 7.500 12.500 2.500 37.500
450.000
487.500
540.000
500.000
400.000
50.000 150.000
50.000 150.000
150.000 40.000
150.000 40.000
30.500
0 0 30.000
50.000 50.000 2.161 2.500 7.500 592.661
35.000 100.000 95.000 60.000
0 5.000 0 435.000
5.000 5.000
400.000
400.000
35.000 30.000 0 16.000 12.500 50.000 0 7.000 -30.612 409.888
30.000 75.000 85.000 60.000 35.000 30.000 10.000 0 0 40.000 10.000 7.000 30.612 412.612
125.000 incl 75.000 50.000 25.000 35.000 7.500
B. Subsidies en bijdragen
1.002.549
SOM DER BATEN (A+B)
1.355.487
42
D. activiteitenlasten (subtotaal) personeel: programmering internationaal programmering Circolo Actief (talentontwikkeling + social circus) programmering Circolo eXtra infrastructuur en techniek marketing publiciteit en sponsoring totaal personeel
50.000 50.000
5.000 5.000
125.000 incl 75.000 50.000
20.000 7.500
345.000
345.000
847.612
745.000
745.000
1.297.612
1.232.500
1.285.000
Circolo Festival Actief begroting begroting 2015-2016 2013-2014
150.464 69.535 80.930
123.750 50.000 73.750
125.000 50.000 75.000
130.000 55.000 75.000
1.228.168
1.130.112
1.060.000
1.107.500
27.125 47.771
50.000 27.000
55.000
57.500
74.024 40.717 189.637
76.500 47.500 201.000
380.227 90.232
325.000 73.112
25.000 20.000 80.000 45.000 200.000
20.000 80.000 50.000 207.500
315.000
335.000
392.565 17.267 140.032 18.208 1.038.531
375.000 14.000 127.000 15.000 929.112
25.000 370.000 15.000 120.000 15.000 860.000
SOM DER LASTEN (C+D)
1.378.632
1.253.862
1.185.000
4.612
3.500
3.500
3.500
17.597 -2.715
0 45.000
50.000
50.000
1.779
2.250
1.000
1.000
reservering 2008 onvoorzien
RESULTAAT
125.000
43
Circolo Actief begroting 2015-2016
25.000
90.000
25.000
20.000 7.500
125.000
Festival Festival werkelijk begroting begroting 2010 2011-2012 2013-2014
materieel: programming internationaal programma Circolo Actief (talentontwikkeling+ social circus) programma Circolo Extra infrastructuur en techniek kaartverkoop publiciteitskosten sponsoring en PR totaal materieel
rentebaten
25.000 35.000 7.500
25.000
LASTEN
C. Beheerlasten (subtotaal) beheerlasten personeel beheerlasten materieel:
125.000 10.000
100.000 10.000
352.938
25.000 25.000
Circolo Actief begroting 2015-2016
90.000 30.000 380.000 15.000 125.000 15.000 900.000
115.000
1.237.500
115.000
Toelichting bij begroting Circo Circolo 2013-2016 Uitgangspunten: Bij het opstellen van de begroting voor de periode 2013 – 2016 zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: - de kostenposten zijn gebaseerd op de ervaringsgegevens van de eerste 3 festivaledities; - er is voor gekozen om de omvang van de begroting voor de komende jaren min of meer op het zelfde niveau te houden, zelfs iets te verminderen; - de verhouding tussen de subsidies van publieke en private fondsen ten opzichte van de publieksinkomsten en bijdragen van derden moet verschuiven waardoor de subsidieafhankelijkheid enigszins afneemt; - de personeelslasten kennen een lichte stijging; - de mogelijkheden om kosten te reduceren en tegelijkertijd dezelfde omvang, opzet en kwaliteit zijn nihil. De organisatie kent door de gekozen opzet geen vast bureau met doorlopende structurele kosten. - de programmalijn Circolo Actief (talentontwikkeling en social circus) dient een eigen financiering te genereren. Toelichting bij baten: Directe baten - om de publieksinkomsten te verhogen worden: • meer tickets verkocht. De bezettingsgraad moet verder verhoogd worden; • prijzen aangepast. Per voorstelling worden verschillende tickets verkocht voor de allerbeste plaatsen, goede plaatsen en minder goede plaatsen. Hoe beter de plaats, hoe duurder het kaartje. Ook worden prijzen gedifferentieerd tussen populaire dagen en minder populaire dagen. Op deze manier moet het totaal van de publieksinkomsten verhoogd worden, maar moet het festival nog wel toegankelijk blijven voor mensen met een kleinere beurs. - de inkomsten uit horeca kunnen verhoogd worden door een andere opzet van de horeca waardoor de verleiding toeneemt om langer op het festival te blijven en dus het een en ander de consumeren. In 2012 wordt voor het eerst in de nieuwe opzet gewerkt. - Circo Circolo gaat actief ‘de markt’ op om het festival aan te bieden als vergaderlocatie, plaats voor trainingen of presentaties. Het festival biedt immers een unieke en inspirerende sfeer. - Door een andere opzet van de arrangementenverkoop (combinatie tickets, borrel en diner, parkeren, speciale exclusieve attentie en dergelijke) moeten die extra inkomsten genereren. - Circo Circolo wordt met regelmaat door externe partijen gevraagd te adviseren over circus-onderdelen bij congressen en presentaties. De organisatie gaat voor deze dienstverlening meer kosten doorberekenen. Indirecte baten - ondanks het verslechterde economische klimaat streeft Circo Circolo ernaar het aantal sponsoren uit te breiden en deze indirecte baten flink te verhogen. De basis die daarvoor in de afgelopen jaren gelegd is, in combinatie met de unieke en toegankelijke opzet van het festival moeten dat haalbaar maken. - Rond specifieke voorstellingen gaat Circo Circolo crowdfunding acties organiseren.
agenda’s raakt en een rol speelt in de ambities rond Culturele Hoofdstad gaat het festival ervan uit dat uit andere provinciale bronnen aanvullende bijdragen worden geleverd; - Het festival vraagt bij het FPK een aanvraag in voor de meerjaren festivalregeling en verwacht, gezien het unieke karakter en het publieksbereik, een bijdrage van € 125.000,-; - Met de diverse private culturele fondsen zijn gesprekken gevoerd over de toekomst van het festival en hun eventuele bijdragen in de toekomst. Deze gesprekken zijn positief verlopen en zonder dat er garanties zijn afgegeven gaat Circo Circolo er vanuit dat zij de komende jaren steun blijven verlenen. Toelichting bij lasten Beheerslasten - de beheerslasten personeel bestaan uit de kosten voor de artistieke en zakelijke leiding van het festival en het secretariaat. Hoewel het festival een maal in de twee jaar plaats vindt moge duidelijk zijn dat ook in het jaar dat er geen festival georganiseerd wordt dergelijke kosten doorlopen. - De beheerslasten materieel bestaan uit kosten voor kantoor- en organisatiekosten, (financiële) administratie, reis- en verblijfskosten, ICT e.d. Activiteitenlasten - de activiteitenlasten personeel bevatten de kosten voor het inschakelen van gekwalificeerde freelance medewerkers. Zij worden ingehuurd voor de voorbereiding en uitvoering van hun deeltaak. In de jaren dat er geen festival is, is hun inzet beperkt tot voorbereidende werkzaamheden. De meeste kosten worden natuurlijk gemaakt in het betreffende festival jaar. - De activiteitenlasten materieel bestaan hoofdzakelijk uit de kosten voor: • de voorstellingen (uitkoop, reis- en verblijfskosten) en andere programmaonderdelen (seminars, workshops, demonstraties) van het festival; • de infrastructuur van het festival (tenten, techniek, verwarming e.d.); • de marketing en publiciteit; In deze aanvraag is de samenvatting van de Circo Circolo werkbegroting opgenomen. Een uitgebreide werkbegroting met een specificatie van alle posten is op aanvraag beschikbaar.
Subsidies - Circo Circolo vraagt in het kader van de subsidieregeling infrastructuur podiumkunsten bij de provincie een bijdrage van € 150.000,-. Omdat het festival diverse andere provinciale
44
45
46
