Magazine Magazine voor voor bouwend bouwend Oost Oost Nederland Nederland 21e no.15-•februari oktober/november 2013 20e Jaargang Jaargang•no. 2012
Bouwen Oosten in het
In dit nummer: • Nieuwbouw Brink Climate Systems in volle gang
• Bouw Compleet Hardenberg belooft wederom succes te worden
• Imabo Nobel wordt Bouwcenter Nobel
• Layher introduceert Lightweight steiger; veiliger,voordeliger en sneller
e v a g p o s Inhoud pag.3
Voorwoord Bouwproject Brink Climate Systems
pag.5
Nieuwbouw Brink Climate Systems in volle gang
pag.8
Nieuwenhuis bouwt nieuw duurzaam bedrijfspand Brink Staphorst
pag.11
PAG 5
Peter Boksebeld IDPLUS: “Waar ontwerpers stoppen, ga ik verder”
pag.13
Lef en passie voor het vak basis voor stabiele ontwikkeling Deveko
pag.17
Kooiker Installatie tevreden met Brink Climate Systems
pag.20
Prominente rol IBZ bij nieuwbouw Brink
pag.23
Column Caspar Jansen: Uw beste beursverkoop door niets te verkopen Bouw Compleet Hardenberg
pag.25
Wederom grote belangstelling Bouw Compleet PAG 25
Beurs Hardenberg pag.28
Plattegrond Bouw Compleet Hardenberg 2013
pag.31
Deelnemerslijst standhouders Bouw Compleet Hardenberg
pag.34
De Hoop Pesko: Airdeck® de flexibele lichtgewicht vloerconstructie
pag.35
Kingspan Unidek: Unidek Aero: nog meer rendement uit de gebouwschil
pag.36
Layher: Lichtgewicht maar beter en sterker
pag.37
Kennisprogramma Bouw Compleet Hardenberg 2013
pag.38
Veel noviteiten bij Hakron
pag.41
Imabo Nobel wordt Bouwcenter Nobel
pag.42
Nieuw, snelhardende voegmortel PCI Nanofug Premium
pag.43
Column DION: Vind ik (niet) leuk!
pag.45
Column Kienhuis Hoving: Het retentierecht
pag.47
Certafix specialist in integrale gebouwveiligheid
pag.50
TBTG positief gestemd
pag.52
Kort nieuws
Bouwen Oosten in het
BOUWEN IN HET OOSTEN
PAG 41
Magazine voor bouwend Oost Nederland 21e Jaargang • no. 5 • oktober/november 2013
1
VOORWOORD
Bouwen in het Oosten? Op het moment van dit schrijven zijn de Algemene Politieke Beschouwingen exact halverwege. De samenvatting in Nieuwsuur was alleszeggend. De verbale botsing tussen D66 leider Alexander Pechtold en PVV voorman Geert Wilders was het meest opzienbarende moment van de dag. De vorm wint blijkbaar in onze huidige mediacratie nog steeds terrein op de inhoud. Spindoctors, adviseurs en andersoortige mannetjesmakers hebben de macht gegrepen en de Amerikanisering van de vaderlandse politiek lijkt niet meer te stoppen. Dat is jammer, heel erg jammer. Er zijn namelijk nogal wat problemen weg te werken die een hogere prioriteit verdienen dan een mogelijke electorale winst tijdens de gemeentelijke verkiezingen in het voorjaar en de daaropvolgende Europese Verkiezingen in juni 2014.
Nieuwbouw Brink Climate Systems:
Het sluiten van diverse deelakkoorden wordt door sommige politici verguisd dan wel bewierookt; feit is dat zoals de naam al doet vermoeden, slechts een deel van het probleem wordt aangepakt. De grootste problemen, de handrem bij de kredietverstrekkers en het consumentenvertrouwen, worden in de kantlijn benoemd, maar laten zich uiteraard niet oplossen door het sluiten van deelakkoorden. Daar is meer voor nodig. Mijn vertrouwen in de Haagse politiek heeft zoals bij velen van u, de laatste jaren forse deuken opgelopen. Sterker nog, ik verwacht geen belangrijke innovatieve of stimulerende wetgeving uit die richting. Wat resteert is een voorzichtig ontluikend economisch herstel in Europa en de stabiele factor Duitsland. Ook ik weet dat in het verleden diverse bouw- en installatiebedrijven Duitsland als “wingebied” beschouwden maar min of meer van ene koude kermis thuiskwamen. Dat was echter in een periode van relatief goede marktomstandigheden in ons eigen land. Wellicht is het een overweging, in afwachting van het binnenlandse herstel, toch de blik weer eens oostwaarts te wenden.
Coverfoto: Algemeen Adjunct Directeur Jacob Kolk en projectleider Albert Bakker
Colofon
Gerard van Leeuwen Redactie
Agenda De Citadel 3 Oktober
Ondernemersbijeenkomst Duurzaamheid Gemeente Rijssen-Holten
15 Oktober
Wijkavond Gemeente Rijssen-Holten
23 Oktober
Face2Face Zakelijke Speeddate Avond
7 november
Face2Face Wildavond
Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: GF Uitgevers Postadres: Postbus 204, 8600 AE Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d Tel.: (0515) 429 429 Fax: (0515) 429 422 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail:
[email protected] Redactie: Gerard van Leeuwen, Joeri van Leeuwen, Henny de Mönnink (fotografie), Elan Producties, Wierden (fotografie) Elly Kroese (eindredactie) Tekstbijdrage: Jolanda Groothuis Accountmanagement: Frits Visser
[email protected] Elzert Bonnema
[email protected] Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: SMG Groep Verspreiding: Sandd Bouwen in het Oosten komt tot stand in samenwerking met De Citadel te Rijssen
BOUWEN IN HET OOSTEN
3
Nieuwbouw Brink Climate Systems in volle gang Een Air Experience Centre aan de A28
Op een prachtige zichtlocatie direct aan de A28 bij Staphorst wordt hard gewerkt aan de bouw van het nieuwe bedrijfspand van Brink Climate Systems. Als alles volgens planning verloopt zal de verhuizing vanuit drie locaties nog voor de zomervakantie 2014 zijn beslag krijgen. Directeur Johan van Renselaar blikt alvast vooruit.
Brink Climate Systems is
als trendsetter in de woonhuis-
Duitsland en België zijn we
fabrikant en leverancier van
ventilatie. Daarnaast is men in
prima vertegenwoordigd, maar
oplossingen op het gebied
Nederland marktleider op het
je vindt onze installaties ook
van verwarming, koeling en
gebied van luchtverwarmings-
in landen als Engeland, Polen
ventilatie. Het bedrijf bracht
systemen. Van Renselaar:
en Oostenrijk. Onze producten
ooit als eerste Nederlandse
“Sinds 2002 maken we deel uit
worden zowel toegepast in de
fabrikant zelf ontwikkelde lucht-
van Centrotec Sustainable AG.
woningbouw als de kleinere
verwarmingssystemen op de
Dat heeft als katalysator
utiliteitsbouw.”
markt. De laatste jaren is Brink
gediend voor onze export, met
uitgegroeid tot een marktleider
name de laatste vijf, zes jaar.
Noodzaak
op het gebied van gebalanceerde
We zijn nu actief in vrijwel
Omdat de huidige bedrijfs-
ventilatie met warmte-
geheel Europa en behoren
hallen gebouwd werden in
terugwinning (WTW) en wordt
nu in de top drie van WTW
de jaren vijftig en zestig en
het bedrijf internationaal gezien
aanbieders in Europa. Vooral in
slechts door renovaties
BOUWEN IN HET OOSTEN
5
Climate Systems. Het is allemaal gedateerd en we vinden het de hoogste tijd om te verkassen. We beogen naast een efficiencyslag ook winst te behalen uit zaken als beleving en willen een statement maken qua duurzaamheid. Vanaf volgend jaar krijgen we de beschikking over 14.500 m2 bebouwde oppervlakte. Dat is in grote lijnen vergelijkbaar met het huidige aantal vierkante meters maar geeft vanwege een slimmere inrichting veel mogelijkheden enigszins aangepast waren
voor verdere groei. Zo’n 8.000
aan de modernere eisen des
daarvan is productieruime;
tijds was de beslissing om tot
3.500 is bestemd als magazijn
nieuwbouw over te gaan een logische. Van Renselaar: “Onze
en expeditie en 3.000 voor het kantoor. Qua architectuur en inrichting is er flexibiliteit
huidige panden
ingebouwd om relatief
passen niet bij de
eenvoudig intern een functie-
ambitie van Brinks
verandering door te voeren. Ook hebben we rekening gehouden met een eventuele uitbouw qua vierkante meters. Wellicht overbodig te zeggen is dat we een geavanceerd eigen klimaatconcept toepassen in ons nieuwe bedrijfspand. We scoren, ook door een hoogwaardige isolatie, qua categorie een GPR score van tenminste 7.5 en dat heet onderscheidend duurzaam. We behalen een Rc waarde van 5.0 m2 K/W. Op microniveau hanteren we een vraaggestuurd klimaatsysteem binnen de normale marges. Ventileren wanneer het moet vormt de basis. Qua luchtbehandeling komen er kasten op het dak. Voor de warmte-
Officiële handeling eerste stort door burgemeester Joop Alssema en directeur Johan van Renselaar
6
BOUWEN IN HET OOSTEN
en koudeopslag (WKO) maken we gebruik van
twee open bronnen. Het kan-
een nieuw thuis die, inclusief
nastreeft. Wij hadden dat iets
toor krijgt een houten afbouw
grond, in totaliteit rond de
scherper geformuleerd willen
van FSC-gecertificeerd lariks-
veertien miljoen euro
zien. De bal ligt wat dat
hout.
bedraagt. Van Renselaar:
betreft in Den Haag en bij
Elke gebruikte boom wordt
“We hebben vertrouwen in
de woningbouwcorporaties.
zodoende één op één
de toekomst en zien veel
Anderzijds stellen we ons
gecompenseerd. Alles zal
mogelijkheden in de export.
proactief op en zijn we
natuurlijk aan voelen. Zowel
WTW in de woningbouwsector
bijvoorbeeld betrokken bij
voor de eigen medewerkers
is in Nederland al zo’n vijftien
een initiatief tussen bouw-
als voor bezoekers die bij
jaar een normaal verschijnsel
bedrijven en woningbouw-
binnenkomst worden
maar in het buitenland is het
verengingen om in totaal
“geconfronteerd” met een
een relatief jonge tak van
111.000 woningen energie-
grote groene wand. Intern
sport. Daar zullen we naar
neutraal te maken binnen
gebruiken we de term “ons
verwachting het snelst
vijf jaar. De term Passiefhuis
nieuwe thuis” en zo voelt dat
groeien. Al speelt de
is inmiddels ook breed
ook. We creëren een visitors
economische conjunctuur
ingeburgerd en het plaatsen
room als onderdeel van ons Air
hier ook een rol in. Wel zijn
van zonnepanelen is anno 2013
Experience Centre, want daar
we blij met het onlangs
ook ontdaan van een
gaat het in essentie om bij
gesloten Energie Akkoord.
idealistisch laag. Subsidiering
ons. Lucht in de breedste zin
Het streven om de woning-
speelt nog steeds een rol maar
van het woord.”
voorraad op termijn op te
minder dan in het (recente)
waarderen naar minimaal een
verleden. Terugverdientijden
Markt
B-label is lovenswaardig. Je
van zeven, acht jaar zijn de
Brink Climate Systems toont
kunt wel vraagtekens stellen
realiteit. Een positieve
ambitie met de investering in
bij het tempo wat men
ontwikkeling.”
v.l.n.r. burgemeester Joop Alssema (Staphorst), Johan van Renselaar, Anton Hans, Wim Hijmissen, Gert-Jan Huisman en Jacob Kolk (Nieuwenhuis)
De nieuwbouw van Brink Climate Systems wordt uitgevoerd volgens het design & built concept. In de aanbestedingsfase ontliepen de bouwbedrijven Groothuis uit Genemuiden en Nieuwenhuis uit Rijssen elkaar slechts weinig. Volgens Johan van Renselaar gaf de combinatie prijs en ontwerp de doorslag in het voordeel van Nieuwenhuis Bouw.
BOUWEN IN HET OOSTEN
7
Nieuwenhuis bouwt nieuw duurzaam bedrijfspand Brink Staphorst Nieuwenhuis Bouw uit Rijssen is onlangs gestart met de nieuwbouw van Brink Climate Systems in Staphorst. De realisatie zal exact een jaar in beslag nemen, zodat het pand in juni 2014 wordt opgeleverd. Algemeen adjunct directeur Jacob Kolk spreekt van een “mooie, uitdagende Design en Built opdracht.”
De nieuwbouw van Brink
voeren de opdracht uit op basis
Kolk: “We starten te allen tijde
Climate Systems houdt in dat
van design & built en zijn dus
met een schets met hieraan
diverse locaties waar vanuit
zelf verantwoordelijk voor het
gekoppeld een raming en een
het bedrijf nu werkt zullen
hele traject inclusief de
haalbaarheidsstudie. Na deze
worden samengevoegd tot één,
W- en E-installaties en alle
eerste analyse kan gekozen
op een top zichtlocatie aan
werkzaamheden van de
worden voor het turn-key
de A28 tussen Staphorst en
onderaannemers. Dat betekent
bouwen in bouwteamverband
Zwolle. Jacob Kolk: “Het is
dan ook dat wij het project
maar kan desgewenst ook
een grote opdracht die qua
vanaf de eerste schets geheel
binnen het eerder genoemd
aanneemsom richting de
in samenspraak met onze
design & built verband. Het is
negen miljoen euro loopt.
opdrachtgever ontwikkelen
en blijft maatwerk. We werken
De productieruimte kent
tot en met de uiteindelijke
qua projectverwerving vooral
een oppervlakte van circa
oplevering van het gebouw.
op deze manier, hierdoor komt
vijfenzeventighonderd
Wij werken veel en graag
onze kracht, het volledig
vierkante meter; het kantoor
volgens deze methode en
ontwikkelen en realiseren
beslaat rond de vijfenveertig-
hebben daarvoor ook de
van projecten, tot zijn recht.”
honderd vierkante meter;
ervaring en kennis in huis.” Duurzaam
het hoogbouwmagazijn en
8
de expeditie beslaan rond de
Werkwijze
Het nieuwe bedrijfspand
vijfendertighonderd vierkante
In wezen kent elk project zijn
van Brink Climate Systems zal
meter, in totaal dan ook ruim
eigen methode als het gaat om
een zeer duurzaam karakter
vijftienduizend vierkante
de eindelijke werkwijze vanaf
krijgen.
meter gebouwoppervlak, dat
het ontwerp tot en met de
“Door de aanscherpingen in het
zijn substantiële getallen. We
uiteindelijke uitvoering. Jacob
bouwbesluit zijn vrijwel alle
BOUWEN IN HET OOSTEN
projecten tegenwoordig
bedrijfshuisvesting in vele
regionale onderaannemers in
duurzaam van karakter.
vormen, (zorg) appartementen,
om de milieubelasting zo laag
De mate waarin verschilt
projectmatige woningbouw en
mogelijk te houden. Dat is
natuurlijk wel. Brink Climate
sport & leisure, zetten we vol
ook het geval in Staphorst,
Systems valt met de nieuw-
in op herbestemming van
overigens. Ik plaats wel
bouw onder de GPR regeling
onroerend goed. Dat staat ook
enkele kanttekeningen bij het
en daarbinnen in de Zeer
in Den Haag tegenwoordig hoog
overheidsbeleid op dit gebied
Duurzame Gebouwen klasse.
op de agenda. Het zou een
en de wijze waarop sommige
Waar een norm van Rc =
groot goed zijn wanneer de
delen van het bedrijfsleven
3.5 m2.K/W geldt als
regelgeving rond het aanpassen
hierop inspelen. In sommige
gemiddeld of normaal gaan we
van bestemmingsplannen in dit
projecten zie je dat de subsidie
hier uit van Rc = 5.0 m2.K/W.
kader sneller en soepeler zou
leidend is en dat daarop keuzes
Een zeer positief verschil. Zoals
kunnen verlopen. Los van deze
worden gebaseerd op de teken-
altijd “winnen” we veel door
herbestemming steken we
tafel en in de calculatie. Zo
goede keuzes in de schil.
momenteel ook erg in op het
worden terugverdientijden wel
Je kunt nog zulke mooie
fenomeen “verduurzaming
eens zonniger voorgesteld dan
installaties ontwikkelen, als de
zonder meerprijs”. We hebben
de realiteit kan bieden. Zo
schil niet goed is, verdwijnt
daar diverse modules voor
zie je toch nog regelmatig
ook de efficiency. Het project
beschikbaar waarin snel
fantastische, gesubsidieerde
in Staphorst is installatie-
het rendement kan worden
installaties in een waardeloos
technisch onder andere
berekend. Een investering leidt
gebouw. Daar kan ik enorm
gebaseerd op deels betonkern-
veelal al snel tot een besparing
teleurgesteld om raken.
activering vloerverwarming in
van bijvoorbeeld energielasten.
Laten we niet vergeten dat we
de hal en de kantoren en is er
In de module zijn ook opties
voor de nieuwbouw van Brink
een keus gemaakt voor een
aangegeven op het gebied
Climate Systems op deze
WKO (warmte- en koudeopslag)
van fiscaliteit en versneld
terreinen brede expertise
systeem. Ten opzichte van hun
afschrijven. Dat kan tot
hebben ingezet en zien het
huidige huisvesting zullen er
verrassende inzichten leiden.”
uiteindelijke resultaten dan ook met vertrouwen
dan ook enorme besparingen op energie worden behaald.”
Subsidies
tegemoet!”
Nieuwenhuis Bouw is dus erg Hot item
gefocust op duurzaamheid.
Verduurzaming van bestaande
Jacob Kolk: “En in het
Nieuwenhuis Bouwbedrijf
gebouwen is volgens Jacob
verlengde daarvan ook op
Kalanderstraat 51
Kolk eveneens één van de
maatschappelijk verantwoord
7461 JL Rijssen
belangrijkste speerpunten
ondernemen (mvo). Waar
www.nieuwenhuisbouwbedrijf.nl
van het bedrijf. “Naast
mogelijk schakelen we
BOUWEN IN HET OOSTEN
9
Brink Climate Systems te Staphorst Onderstaande bedrijven zijn betrokken bij de nieuwbouw Brink Climate Systems te Staphorst: Opdrachtgever: Brink Climate Systems, Staphorst; Bouwkundig hoofdaannemer: Nieuwenhuis Bouwbedrijf, Rijssen; Adviseur Opdrachtgever: ABT, Velp/Delft; Afstandhouders funderingswapening, beton, Dockbboards, fundering, wapening: Augustinus, Lochten; Beton overig, Isolatiemateriaal t.b.v liftput: Raab Karcher, Rijssen; Bouwbord: Folkersma, Marum; Bouwkundig tekenwerk: ID Plus Bouwadvies, Luttenberg; Brandveiligheid: Alcedo, Holten; Constructeur: IBZ Ingenieursburo, Nijverdal; Containers: Van Vliet Containers, Wateringen; Dak- & Wandbeplating: Hardeman Isolatie, Kootwijkerbroek; Dockequipment: Hormann Nederland, Barneveld; Grondwerk, Buitenriolering & Bestrating: Engel, Staphorst; Kalkzandsteen, Ondersabelingsmortel, Systeemvloeren, : Van Buren Bouwmaterialen, Nijverdal; Keurhout: Zienergie, Ommen; Liftinstallatie: Schindler, Den Haag; Prefab betonplinten: MP Betonwerk, Hoogeveen; Schoonmaak: Eresde, Harlingen; Staalconstructie: Van den Brink Staalconstructie, Barneveld; W&E Installatie: Kooiker Installatie, Staphorst en Deveko, Deventer
10
BOUWEN IN HET OOSTEN
Onlangs nam IDPLUS BOUWDESIGN deel aan een televisieprogramma van Lifestyle Experience op RTL4. In dit item kwam duidelijk naar voren wat de visie is van het bedrijf. Ing. Peter Boksebeld, eigenaar van het Luttenbergse bedrijf verwoordde zijn aanpak van de organisatie van bouwprojecten vanaf de prilste planvorming en de bijbehorende communicatie tussen onder andere opdrachtgever en uitvoerende partijen. Een verhaal over het vertalen van wensen, duidelijkheid scheppen en fingerspitzengefuhl.
“Waar ontwerpers stoppen, ga ik verder” Ondernemerschap
zelfstandige moest maken. Bij
waar enkele plussen aan toe
“Op 1 november ben ik zes jaar
de start had ik al een volle
worden gevoegd. Boksebeld:
aan het werk als zelfstandige,
agenda. Mijn eerste opdracht
“Het bedrijf staat voor
exact een jaar voordat de
was de sporthal in Luttenberg.
kwaliteit, waarbij ik door mijn
financiële crisis uitbrak”
Daarna is het balletje gaan
vorige baan enkele extra’s
vertelt Boksebeld. “Na 25 jaar
rollen en sindsdien heb ik altijd
heb ontwikkeld. Ik weet wat
te hebben gewerkt bij een
een gevulde agenda met hele
specialisten nodig hebben qua
groot bedrijf, waarin ik mezelf
diverse projecten zoals
tekeningen en daarnaast ben ik
heb kunnen ontwikkelen op
bedrijfspanden en woningen.”
een praktische ontwerper. Ik teken om te bouwen, het moet
diverse specifieke onderdelen van ontwerp, engineering
Pluspunt
uitvoerbaar zijn. Mijn vorige
en bouw, was het voor mij
IDPLUS staat, zoals de naam al
werkgever zei wel eens: “Peter,
duidelijk dat ik een stap naar
doet vermoeden, voor een idee
je tekent met een hamer.” Ik
BOUWEN IN HET OOSTEN
11
zie dat als een compliment. Dit
van Nieuwenhuis heb ik
bent, zoals ook in dit geval
is één van de pluspunten die
geholpen met de omgevings-
in Staphorst, dan zijn de
IDPLUS heeft. Het meedenken
vergunning en maak voor de
opdrachtgevers tevreden.
over ontwerpen, energiezuinige
uitvoering alle technische
“Het gaat ook om het maken
gebouwen en de praktische
tekeningen. Tevens help ik
van een duidelijke vertaalslag.
aspecten zijn onder andere de
de werkvoorbereiding met
Techneuten en opdrachtgevers
ander krachten die ik bundel.
de diverse controles van
moeten elkaar begrijpen. Dat
Architecten zitten doorgaans
onderaannemers zoals de
is wel eens fingerspitzengefuhl.
meer op de artistieke zijde van
bijv. staalconstructie. De
Dat heb ik goed kunnen
het spectrum. Mijn focus ligt
samenwerking met de mede-
ontwikkelen.”
op de uitvoerbaarheid.”
werkers van Nieuwenhuis verloopt prima. We hebben
Toekomst
Brink Climate Systems
korte lijnen door middel
“Samenwerking heeft de
“Door Bouwbedrijf Nieuwenhuis
van mailverkeer en digitale
toekomst met bedrijven zoals
ben ik benaderd om mee te
stukken.” Boksebeld is van
Nieuwenhuis. Wat betreft
denken vanaf het definitieve
mening dat de uitvoering goed
IDPLUS verwacht ik geen
ontwerp. We hadden vanaf
verloopt door de flexibele
schokkende veranderingen
het eerste moment een soort
instelling van Nieuwenhuis en
qua werkaanbod. De agenda is
klik, hetgeen uiteindelijk
de goede voorbereiding op
momenteel goed gevuld en de
resulteerde in een opdracht.
het project. Het constructief
verwachting is dat dit ook zo
Nu ben ik intensief betrokken
meedenken met de opdracht-
zal blijven”, besluit Peter
bij het project van Brink
gever zorgt voor betrokkenheid
Boksebeld.
Climate Systems. In opdracht
bij het project. Als je zover
Peter Boksebeld:
Mijn vorige werkgever zei wel eens: “Peter, je tekent met een hamer.” 12
BOUWEN IN HET OOSTEN
Lef en passie voor het vak basis voor stabiele ontwikkeling Deveko Deveko Klimaatbeheersing bv uit Deventer vertolkt een prominente rol bij de nieuwbouw van Brink Climate Systems aan de A28 in Staphorst. Het bedrijf realiseert een fors deel van de werktuigbouwkundige werkzaamheden bij het moederbedrijf. Directeur Ton Geluk toont zich content met de opdracht en blikt en passant vooruit.
Moederbedrijf
Flevoland. Daarnaast hebben
Een ander voorbeeld is
“Wij zijn als sinds de oprichting
we een aantal vaste landelijke
uitvaartorganisatie Yarden
in 1972 dochter en dealer van
opdrachtgevers. Een voorbeeld
welke overal in het land
Brink Climate Systems. Sinds
daarvan is het entertainment-
vestigingen heeft. Hier is
ik, 34 jaar geleden, bij Deveko
bedrijf JT (Jochems Theaters)
Deveko verantwoordelijk voor
in dienst trad is er altijd een
waarvoor we al diverse malen
het onderhoud aan de diverse
warme samenwerking geweest
de volledige klimaatbeheersing
airco-installaties. Ook hebben
met Brink Climate Systems en
van een bioscoop voor onze
we een goede samenwerking
dat kan in de komende jaren
rekening hebben genomen.
met onze zusterbedrijven in
wat mij betreft ook zo blijven.
Onlangs hebben we nog een
Soest en Eindhoven, hierdoor
Brink is een naam waaraan een
megabioscoop in Kerkrade met
kunnen we flexibel en landelijk
prima kwaliteitstandaard is
acht zalen en in totaal meer
opereren. Deze flexibiliteit
gekoppeld. Het is een naam die
dan 2000 stoelen opgeleverd.
komt met enige regelmaat
staat in de markt”, vertelt
Op dit moment zijn we ook
goed van pas.”
Geluk. “Deveko is een stabiel
druk bezig met 76 zeer
bedrijf. We werken al jaren
energiezuinige huurwoningen
met 26 collega’s, waarvan dit
in Dronten van woningbouw-
Project Brink Climate Systems
jaar zelfs drie man 40 jaar in
vereniging OFW die gebouwd
“Samen met Kooiker Installatie
dienst zijn. We hebben in deze
worden door Aannemersbedrijf
bv. uit Staphorst verzorgen we
economisch mindere tijden
Bramer uit Vriezenveen. In
de totale werktuigbouwkundige
gelukkig geen afslanking
deze woningen wordt het Brink
installaties voor de nieuwbouw
gekend.” In gemiddeld zeventig
Passiefhuistoestel geplaatst,
van Brink Climate Systems,
procent van de opdrachten
een toestel waarvan het hart
waarbij Deveko uiteraard
werken we met Brink
een zonneboiler is van 200 liter
garant staat voor het complete
producten. In de iets grotere
welke gevoed wordt door ruim
binnenklimaat. Dat mag
projecten kun je moeilijk
4M² zonnecollectoren en een
wellicht geen grote verrassing
zeggen dat je je beperkt tot
HR gaswandketel wanneer er
zijn, maar in het gehele traject
alleen het “Brinkgerelateerde
geen aanbod is van zonne-
zijn wij net als de andere
deel”. Hetzelfde geldt voor de
warmte. De longen bestaan
bedrijven een onderaannemer
onderhoudsmarkt. Daar kom je
uit een Renovent HR warmte-
van de bouwkundig hoofd-
ook regelmatig andere merken
terugwinunit die zorgt voor de
aannemer Nieuwenhuis
tegen. Ons werkgebeid omvat
benodigde ventilatie toe- en
Bouw. We kenden het bedrijf
in grote lijnen de provincies
afvoer.
natuurlijk van naam, maar hebben in het recente verleden
Overijssel, Gelderland en
BOUWEN IN HET OOSTEN
13
nog niet eerder samengewerkt.
is geïntegreerd in de lucht-
staan, lef tonen, de passie
Tot nu toe bevalt de
verwarmingsinstallaties. Ook
hebben een perfect comfort in
samenwerking ons uitstekend,
het magazijn en expeditie-
woningen en utiliteitsgebouwen
korte lijnen en een prima
ruimte worden voorzien van
te willen realiseren, dan zijn
afstemming zijn daarvoor
luchtverwarming. De basis-
wij er van overtuigd dat we
kenmerkend.”
installatie in de productie-
een goede toekomst tegemoet
ruimte is vloerverwarming
gaan.
Brink wil in haar nieuwe pand
en vloerkoeling. Het geheel
uiteraard een perfect werk- en
wordt gevoed door een bodem-
Zodra de economie aantrekt,
binnenklimaat voor haar mede-
wisselaar en warmtepomp.
verwacht Deveko verder te
werkers creëren. Ze willen hun
Voor de benodigde ventilatie
groeien. In een nichemarkt
nieuwe pand dan ook gebruiken
en aanvullende koeling in
als de onze, waarbij lucht-
als air Experience Centre,
de productieruimte en het
verwarming als systeem nog
nieuwe en bestaande klanten
afvoeren van de warmte van
veel terrein te winnen heeft,
kunnen hier het aangename
de poederspuiterij worden een
kun je ook snel groeien.
gevoel van Brink Climate
aantal Wolf luchtbehandelings-
Wanneer onze klanten tevreden
Systems komen beleven en
kasten op het dak geplaatst.
zijn en de aangename beleving
ervaren.
van luchtverwarming ervaren
Toekomst
hebben, zijn dit onze beste
Deveko is verantwoordelijk
In de huidige economische
ambassadeurs, dankzij dit
voor het complete ontwerp,
tijden doet Deveko het volgens
soort klanten kunnen we
de installatie en de oplevering
Ton Geluk goed. “In de branche
andere potentiele klanten
van circa 50 installaties met
waarin wij opereren vallen
laten delen in de beleving
bijbehorend kanalensysteem en
regelmatig ontslagen of gaan er
van luchtverwarming.
roosters waarbij ieder kantoor
bedrijven failliet. Dat Deveko
Aan Deveko zal het niet
zijn eigen regeling krijgt. De
dat niet heeft hoeven doen is
liggen. Wij zijn klaar voor de
installaties worden tevens
een duidelijk signaal. Als we
toekomst.”
voorzien van koeling welke
blijven doen waarvoor wij
BOUWEN IN HET OOSTEN
15
Kooiker Installatie tevreden met Brink Climate Systems Bij de nieuwbouw van Brink Climate Systems in Staphorst is een prominente rol weggelegd voor een plaatsgenoot, te weten Kooiker Installatie bv. Het bedrijf neemt in opdracht van bouwkundig hoofdaannemer Nieuwenhuis Bouw een belangrijk deel van zowel de W- als Einstallaties voor haar rekening. Woordvoerder Jan Compagner, vertelt onder andere over de werkzaamheden en de huidige markt.
Nieuwenhuis Bouw
luchtbehandeling verzorgt,
compleet gebouwbeheers-
“Van oorsprong is Kooiker
doen wij de overige installaties
systeem, het complete
een elektrotechnisch bedrijf,
bij Brink Climate Systems,
loodgieters werk, de vloer-
maar door de jaren heen is
een bedrijf waarvan we de
verwarming, de elektro-
de werktuigbouwkundige
producten uiteraard al sinds
technische installaties,
poot binnen ons bedrijf
jaar en dag kennen en ook
waaronder het KNX systeem
enorm toegenomen. Het
toepassen in onze installaties.”
(wereldwijde standaard voor
is nu ongeveer gelijk qua
bussystemen) en de brandmeld-
werkzaamheden. Globaal
Werkzaamheden
installatie. We kunnen de
gezien is ons werkgebied boven
De werkzaamheden van Kooiker
engineering van de installatie
de grote rivieren”, vertelt
zijn omvangrijk en divers. Zoals
in eigen beheer uitvoeren. Dat
Compagner. “Nieuwenhuis
gezegd worden zowel de W- en
komt onder andere goed van
Bouwbedrijf weet, onder
E-installaties door het
pas nu we samen met
andere uit een eerder
Staphorster bedrijf aangelegd.
Nieuwenhuis, Brink en Deveko een definitieve oplossing voor de klimaatbeheersing in de
Jan Compagner:
productiehal aan het
“De utiliteit, industrie en service & onderhoud vormt circa 80% van onze werkzaamheden.”
uitkristalliseren zijn. Ook in dit project wordt de warmte- en koude-opwekking op een duurzame wijze verzorgt middels grondwater en warmtepompen. Hier hebben wij in de loop der jaren heel
positief verlopen project in
Compagner hierover: “Absolute
veel ervaring mee opgedaan en
Genemuiden bij Breman
getallen noemen is lastig, maar
het uitwerken van het totale
Machinery, precies wat het aan
als het echt topdrukte is op de
concept van bron tot transport
ons heeft. Wij zijn dan ook
bouwplaats, dan kunnen er
en afgifte systeem is een
tevreden dat we via hen
zomaar tien mensen aan dit
specialiteit van ons bedrijf
betrokken mogen zijn bij
project werken.
geworden. De oplevering staat
dit project in onze eigen
Het is uiteraard een grote
gepland voor juni 2014. Als
vestigingsplaats.
opdracht, maar niet de meest
gezamenlijke bouwpartijen
In samenwerking met Deveko
gecompliceerde. De diversiteit
voorzien we hierin geen
uit Deventer, die de complete
bestaat onder andere uit een
problemen. We merken
BOUWEN IN HET OOSTEN
17
dat Nieuwenhuis een
de woningbouw voor de overige
ontwikkelende aannemer is
inkomsten zorgt”, aldus
met veel knowhow en dat wij
Compagner. Over de relaties
daardoor samen op kunnen
met andere bedrijven is de
trekken in het ontwikkeltraject
woordvoerder ook duidelijk:
en wij onze eigen expertise
“We hebben een grote vaste
samengebundeld met die
klantenkring. Dit is mede te
van Nieuwenhuis Bouw volop
danken aan onze flexibiliteit en
kunnen inzetten waardoor dit
oplossingsgerichte instelling.
traject optimaal kan worden
We denken in projecten
gerealiseerd. De werk-
waarvoor we worden benaderd,
voorbereiding is uiteraard
vanaf de start direct mee met
al volop in gang gezet, en
de opdrachtgever. Zodoende
momenteel zijn we op de
worden we regelmatig naar
bouwplaats al bezig met de
voren geschoven bij projecten.
aardingsinstallatie en het
Daarnaast zijn onze werk-
maken van sparingen in de
nemers op de bouwplaats het
funderingsbalken. Over enkele
visitekaartje van het bedrijf.
maanden zullen we een
Goede vakmensen, die
aanvang nemen met de overige
meedenken, zijn voor ons
werkzaamheden zodra het
van groot belang. We kennen
pand wind- en waterdicht is.”
gelukkig weinig verloop van werknemers, wat voor ons ook
Toekomst
een goed teken is. Daarnaast
“We hebben tot nu toe gelukkig
zijn wij in het bezit van de
een redelijk aantal opdrachten.
nodige certificeringen en
We zijn betrokken bij enkele
hechten we als bedrijf veel
grotere projecten. Wat dat
waarde aan de serviceverlening
betreft gaat het goed. De
na de oplevering. Dat is een
utiliteit, industrie en service &
belangrijk item voor opdracht-
onderhoud vormt circa 80% van
gevers en dat vergeten de
onze werkzaamheden, terwijl
mensen wel eens.” BOUWEN IN HET OOSTEN
19
Prominente rol IBZ bij nieuwbouw Brink Het Nijverdalse Ingenieursbureau IBZ is nauw betrokken bij de nieuwbouw van Brink Climate Systems. Het bureau berekende de volledige constructie tot en met de fundatie door.
20
“IBZ staat bekend om zijn
In het verlengde hiervan is het
professionele en betrouwbare
praktische en eenvoudige
klantenbestand van ons zeer
adviezen.”
oplossingen”, vertelt Henk
divers. Dat bestaat onder
IBZ, een afkorting van
Naafs, directeur en senior
andere uit aannemers,
Ingenieursbureau van der
constructeur bij IBZ
architecten, woningbouw-
Zwan, is in 1989 opgericht.
Raadgevend Ingenieursburo in
verenigingen, als ook uit
Grondlegger Paul van der Zwan
Nijverdal dat gespecialiseerd
leveranciers van dak-
startte een eenmansbedrijf in
is in het ontwerpen van
constructies en hout-
een, in economische opzicht,
grote draagconstructies voor
skeletbouw. We zijn een
bloeiende tijd. Onderneming
gebouwen. Van klein- tot
laagdrempelig bureau, ook
na onderneming werd gesticht
grootschalig en van eenvoudig
particulieren komen hier
en vele bouwplannen voor
tot complex. “De kwaliteit van
regelmatig voor advies over
bedrijfsgebouwen volgden.
ons advies zit in het ontwerpen
een verbouwing. Onze hoofd-
IBZ groeide dan ook in korte
van economische constructies
taken zijn gericht op het
tijd uit tot het middelgrote
waardoor de opdrachtgever
ontwerpen van draag-
ingenieursbureau van vandaag.
straks flink op de bouwkosten
constructies van utiliteits-
bespaart.”
gebouwen, woningen en
Kwaliteit
bedrijfshallen. Ze omvatten
“Een goedkope constructeur
We besteden veel aandacht
het maken van statistische
is niet altijd de voordeligste
aan de ontwikkelingen op het
berekeningen, constructie-
oplossing”, stelt Henk Naafs.
gebied van duurzaam bouwen,
tekeningen en het opstellen
“Een professional weet dat de
constructieve veiligheid,
van rapporten waarbij we
kwaliteit telt. Pionieren en
brandveiligheid, en energie-
streven naar economische
out-of-the-box denken leiden
besparing’, vertelt Henk Naafs.
constructies en het geven van
tot innovaties en soms
BOUWEN IN HET OOSTEN
berekenen van constructies en
technisch uiteraard een
verbindingen in koudgewalst
aandachtspunt. Omdat de
staal.
grondslag in Staphorst
IBZ is als innovatief bureau
uitstekend is, hebben we
actief betrokken bij de
gekozen voor een fundatie op
productontwikkeling voor onder
staal. Qua staalsoort is de keus
andere IPEX en HALFEN. Dit
gevallen op 355 in plaats van
omvat het ontwikkelen van
235.
constructies voor gevelbeplating, metselwerk-
Vakkennis
ondersteuningen en borst-
“Ons professionele team van
weringsteunen, koudebrug
ervaren, enthousiaste en
onderbrekingssystemen en
betrokken mensen met
vele andere constructies. De
gedegen vakkennis is de
berekeningen ten behoeve van
belangrijkste pijler van IBZ”,
het verkrijgen van een KOMO-
vertelt Henk Naafs. “Hoeveel
certificaat worden tevens door
moderne hulpmiddelen je
IBZ uitgevoerd. Overigens staat
ook in huis hebt, het zijn
de praktische uitvoerbaarheid
uiteindelijk de mensen die de
bij de innovaties voorop.
reputatie moeten waarmaken.
onorthodoxe oplossingen.
Onze constructeurs zijn
Voor IBZ geldt bijvoorbeeld dat
In het project in Staphorst is
raadgevende ingenieurs die hun
duurzaam construeren bovenal
Anne Lubbers projectleider:
vakkennis ten dienste stellen
een geïntegreerd besluit-
“We zijn verantwoordelijk voor
van architecten en bouw-
vormingsproces is. Tezamen
de volledige doorberekening
partners en binnen de
met de overige partijen in
van de constructie tot en met
voorwaarden zoeken naar
het ontwerp- en bouwproces
de fundatie. Het project
kwalitatief hoogwaardige
maken we afwegingen binnen
speelde vanaf vorig jaar toen
oplossingen. Ze hebben kennis
de gestelde financiële en
de eerste contouren bekend
van alle aspecten en stadia van
esthetische randvoorwaarden.
werden van het kantoordeel.
de uitvoering en kunnen snel
Onze duurzame constructies
De hallen volgden daarna.
schakelen. Onze uitdaging
zijn praktisch en veilig maar
Qua complexiteit was het niet
is om met een flinke dosis
niet overgedimensioneerd.
extreem. Veel recht toe recht
creativiteit, inventiviteit, en
De kwaliteit van ons advies
aan werk. Het kantoor vergde
flexibiliteit mooie en duurzame
zit tevens in de economische
extra aandacht op het gebied
bouwprojecten te realiseren.”
constructies, daarmee bespaar
van de stabiliteit, mede door
Veiligheid in constructie is
je uiteindelijk flink op de
de overkraging. Hetzelfde geldt
met IBZ zowel economisch,
bouwkosten en dat geeft de
voor de toepassing van schuine
duurzaam en mooi. Een
winst. Bovendien hanteren we
kolommen. Architectonisch
toegevoegde waarde voor
een goede prijs-kwaliteits-
heel mooi, maar constructie-
ieder bouwteam.
verhouding.” Berekenen Een andere bedrijfstak van IBZ is het berekenen van constructies en het tekenen van productietekeningen voor staalbouw. Voor opdrachtgever C-Construct hebben we eigen
Duurzaamheid Duurzaam construeren gaat voor IBZ verder dan het toepassen van betongranulaat en betonkern activering. Hergebruik van gebouwen legt relatief meer gewicht in de schaal. Tevens kunnen constructieve optimalisaties leiden tot rigoureuze vermindering van materiaalgebruik. De keuze van het materiaal bepaalt overigens voor een groot deel de duurzaamheid van een gebouw.
software ontwikkeld voor het BOUWEN IN HET OOSTEN
21
Caspar Jansen is directeur van Duoflex, een HalDu Groep onderneming waartoe ook Halkers en Gromada uit Groesbeek behoren. Het uitzend- en detacheringsbureau gericht op de sectoren bouw en installatietechniek wordt dagelijks geconfronteerd met het wel en wee van de arbeidsmarkt. Zaken als onderwijs, krapte en arbeidsvoorwaarden passeren in deze rubriek de revue. Serieus en veelal gelardeerd met een knipoog, geïllustreerd door cases vanuit de praktijk van alledag.
Al vijf jaar kunt u in dit vakblad mijn column lezen. De
u te luisteren.” De beursbezoeker voelt dat de
boodschap die ik altijd wil uitstralen is positivisme met
aandacht voor hem of haar niet verslapt. Ik beloof u:
gevoel voor realiteitszin wat bijdraagt aan het imago
voordat u het weet, zit uw nieuwe contact bij u aan
van Haldu Groep waartoe Duoflex behoort. Soms is
tafel en kunt u het gesprek langzaam kantelen naar
de column gedurfd, en een andere keer haken we in
uw beursboodschap. Aandacht geven heeft hier het
op de actualiteit. In deze beurseditie kan ik uiteraard
verschil gemaakt. Want iedereen vindt aandacht in
niet anders dan refereren aan de beurs. In deze tijd
de vorm van een luisterend oor prettig. Gewoon
van een permanent bombardement van digitale
proberen. Van knikje naar klant, zullen we maar
communicatie is het een verademing elkaar weer
zeggen.
eens in levenden lijve te ontmoeten. We vergeten soms dat een goed eerste gesprek het stevige fundament
Negeer alles, behalve uw gesprekspartner
kan leggen van een jarenlange zakelijke relatie. Een
Overigens komt er nog een techniek bij in dit eerste
relatie die rendeert en u opgeteld over de jaren een
gesprek: fixeren. Wat betekent dit? Nergens anders
ongekende klantwaarde kan opleveren.
komen er zoveel impulsen op u af als op een beurs. Het gonst, suist, de muziek speelt en om u heen vangt
Daarom wil ik iets ongebruikelijks doen in deze column.
u flarden op van vele gesprekken. Maar vanaf het
Met plezier presenteer ik u de meest elementaire regels
eerste hoofdknikje en handen schudden tot en met de
voor een goed, eerste verkoopgesprek op de beurs!
geleiding naar de tafel met koffie, negeert u bewust
Niet omdat ik u als dom inschat en zeker niet omdat
alles om u heen wat u af kan leiden. U kijkt dus niet
ik de wijsheid in pacht heb, maar door de digitale
over de schouder van uw potentiële nieuwe klant
revolutie verleren we het gewoon! Probeer de tips
heen naar ándere beursbezoekers. U reageert nergens
eens uit, als u dat wilt, tijdens de komende beurs.
anders op dan op de signalen die uw gesprekpartner
Dé ideale speeltuin om te zien dat ze voor een goed
geeft. Die voelt zich in al die beurschaos als in een
(verkoop)gesprek nog steeds hun kracht hebben
oase van rust en aandacht. Echt, zo werkt het. U kunt
behouden.
met de stem en ogen uw aandacht fixeren op de enige die op dat moment telt: uw gesprekspartner en mogelijk toekomstige klant.
Verkopen? Stop met praten Voor verkopen geldt nog steeds, dat luisteren beter is dan praten. Helemaal op een beurs waar de
Van kaartje naar klant
bezoekers als vrij wild rondlopen voor al die
Tot slot: het gaat tijdens de beurs om niets anders dan
enthousiaste accountmanagers. Hun hoofden gonzen
het visitekaartje van uw gast. Verlos uzelf van de druk
doorgaans al van alle prietpraat. Let op: ú gaat het
dat er orders getekend moeten worden. Laat het bij
anders doen. Komt er een bezoeker in uw vizier in het
een haalbaar doel: de uitwisseling van een visite-
gangpad? Werp dan ruim van te voren die potentiële
kaartje. Dit is namelijk een belangrijk sociaal signaal
klant een vriendelijk knikje toe. Blijf die persoon met uw
dat zegt: “okay, ik gaf je mijn kaartje, een tweede
blik volgen en u ‘hengelt’ de bezoeker als het ware
contact zou ik op zijn minst niet raar vinden.” Het is de
naar u toe. Het knikje komt visueel op afstand namelijk
kunst om al die kaartjes die u verzamelt ook écht op te
veel beter over dan een luide roep om aandacht. Reik
volgen. Maar weet u na een paar beursdagen nog
vervolgens een hand uit en vraag hoe de beurs bevalt.
wie bij welk kaartje hoorde en met welk gesprek? Leg
Voor de bezoeker is dit een verademing, omdat niet
daarom al tijdens de beurs snel een minidossier aan en
direct úw stand of beursproduct wordt opgedrongen.
noteer bij elk kaartje welke verkoopkans u ziet. Bel zo snel mogelijk terug, als de beurs voorbij is. Want óók
Van knikje naar klant
de beursbezoeker heeft een zak vol met kaartjes en
En dan komt het moeilijkste: het antwoord op de door
vergeet ook weer heel snel wie ú bent!
u gestelde vraag volledig uitluisteren, voorzien van begrijpende hoofdknikjes. Inderdaad: luisteren en
Ik wens u allen een goede beurs toe.
niet in de rede vallen. Pas als uw bezoeker compleet is uitgesproken, zegt u: “Uw evaluatie interesseert mij. Graag schenk ik u koffie in onze stand om verder naar
COLUMN
Uw beste beursverkoop door niets te verkopen
Caspar Jansen
BOUWEN IN HET OOSTEN
23
Wederom grote belangstelling Bouw Compleet Beurs Hardenberg Van dinsdag 8 tot en met donderdag 10 oktober vormt de Evenementenhal in Hardenberg voor de zestiende keer het decor van de beurs Bouw Compleet. De eerdere BouwRelatiedagen blijken nog steeds een echte trekker te zijn. Organisator Lambert van Gameren heeft vijf hallen nodig om de exposanten op een gestructureerde wijze te rangschikken. Daarnaast is er een interessant kennisprogramma.
BOUWEN IN HET OOSTEN
25
Anno 2013 volstaat een
vullen. Dat heeft wel meer
aantallen doet Lambert van
vakbeurs niet alleen met
energie gekost dan voorgaande
Gameren allang niet meer.
exposanten en noviteiten!
edities. Je kunt merken dat de
“Ik wil het beslist niet
Duurzaamheid en kennis-
branche zich in economisch
bagatelliseren, maar kwaliteit
overdracht worden steeds
zwaar weer bevindt. Wat
gaat te allen tijde boven
belangrijker, zeker gezien de
eerder snel telefonisch
kwantiteit. Exposanten willen
huidige markt. Lambert van
geregeld werd, heeft nu een
goede contacten opdoen of
Gameren: “Na veel gesprekken
veel langer beslissingstraject.
onderhouden. Het aantal
met onze exposanten en
Ook heb ik meer bedrijven
bezoekers is daar ondergeschikt
bezoekers, hebben we als
persoonlijk bezocht, wat op
aan. Laatst bij de Bouw
organisatie van Bouw
zich weer erg leuk is.
Compleet beurs in Gorinchem
Compleet een uitgebreid
Anderzijds is het ook een
was heet aantal bezoekers
kennisprogramma samengesteld
mooie constatering dat
minder dan vorig jaar maar de
en spelen zo in op de behoeften
bedrijven bewuster kiezen
reacties van de standhouders
van de markt. Het is een
om exposant te worden. Er
waren positiever. We hameren
landelijke trend om beurzen
wordt meer tijd en energie
op de kwaliteit van de
zoals de onze op deze wijze
gestoken aan de invulling en
bezoekers. Door onze
te upgraden. We hanteren
een eventuele speciale actie.
uitnodigingsservice schenken
deze formule ook bij de zuster-
Het kennisprogramma is
we daar ook specifieke aandacht
beurzen van Bouw Compleet
daarvan, zoals eerder
aan. Vorig jaar waren er om
in Gorinchem en Venray.”
gezegd, het meest sprekende
precies te zijn 20.038 bezoekers
voorbeeld van.”
in Hardenberg. Ben wel
Vijf hallen
benieuwd hoeveel dat er dit
Van Gameren toont zich
kwaliteit
tevreden met het aantal
Blindstaren op bezoekers-
jaar zijn.”
aanmeldingen van standhouders. “We hebben vijf hallen volledig kunnen
Organisator Lambert van Gameren:
“Ik wil het beslist niet bagatelliseren, maar kwaliteit gaat te allen tijde boven kwantiteit.”
BOUWEN IN HET OOSTEN
27
Deelnemerslijst BOUW 8, 9 en 10 Ok 28
BOUWEN IN HET OOSTEN
COMPLEET Hardenberg ktober 2013 BOUWEN IN HET OOSTEN
29
HARDENBERG Deelnemerslijst Bouw Compleet Hardenberg 8, 9 en 10 Oktober 2013 124 124 12build
326 Blåkläder
112 Cugla B.V.
211 Fischer Benelux
146 2Best
302* Bloeii Advies &
523 Custers Hydraulica B.V.
104 FK Marmer
161 Daas Baksteen B.V.
563 FKM Daglicht Systemen B.V.
114 2jours On-line Bouwen
Ontwikkeling B.V.
216 Aamink Kunststof Ramen
333 Bodegraven
119 Dagblad de Telegraaf
407 Foreco Foreco Dalfsen B.V.
411 ABC-ADAMAS
305 Boorwerk
563 Dak en gevelbeplating
321 Fristads
439 AFN Products B.V.
600 BOSCH B.V. (ROBERT)
156 AG Plastics
600 BOSTIK
301 Dassy ( Interprotect )
125 Gemack
122 AIC Harderwijk
434 Bostik B.V.
1
560 Glassolutions
316 All-in techniek
151 Bouwbureau Jansman
117 De Hoop Pekso B.V.
414 Green Label Products B.V.
327 Allshoes
209 Bouwen in het Noorden
443 De Jong betonvloeren B.V.
308 GU
230 Altrad Fort B.V.
409 Bouwimpex B.V.
600 DE MORS
522 Hakron
230 Altrad Plettac Nederland
141 Bpf Bouw
600 DE RAAT
522 Hakron-Terwa
317 Altrex
501 Bruil beton & mix
558 De Witte Smid
444 Hakvoort Daglicht B.V.
600 ALTREX B.V.
600 BUCKLER B.V.
322 Deltaplus
119A Handelsonderneming
222 Alvon
303 C1C
150 Dikkerboom Betonboringen
149 Annhil Systeemplafonds
162 Cadez B.V.
De IJzeren man B.V.
De Dump
B.V.
600 GADELLA BV
Otten 210 Handelsonderneming
222 Calduran kalkzandsteen
336 Dörken
108 Asapos B.V.
534 Cantex Rubber Coatings
226 Double Energy GmbH
423 Havebo B.V.
220 ASF Fischer B.V.
600 CARAT NEDERLAND BV
334 Duco
507 HDW Nederland
315 Assa Abloy
522 Certacon B.V
600 DUNNINK
329 Heco
101 ATEC Profile Systems B.V.
109 CES Nederland B.V.
222 Dycore
600 HECO-SCHRAUBEN GmbH
313 Axa Stenman
312 Charmag
145 Emsländer Baustoffwarke
539 BASF Nederland B.V.
536 CNV Vakmensen
509 EPDM Systems B.V.
222 Heembeton
325 Bata ( staat samen met
302* Cobouw
600 EQUI NEDERLAND BV
2
559 Comfort Company B.V.
153 Eternit NV
136 Bedal
402 Compri Aluminium
155 Eternit NV
419 Heras B.V.
600 BEEK EN HEIJERMANS BV
133 CRH Bouwmaterialenhandel
702 Europa Garage - Ford
219 Hilti Nederland B.V.
304 Evva
140 Hitachi Power Tools
B.V.
Telefunken )
208 Belastingdienst
BV
Van der Most B.V.
& CO.KG
Henk Heijkens Zoetwaren vo
438 Berdal Folietechniek
137 CRH Cebo
425 Fakro Nederland B.V.
107 HMB Profit Tools
144 BIA-beton
134 CRH Kloosterwaard
127 FEIN (RHH
600 HOENDERDAAL
600 BICK BV
138 CRH ProCasa
432 Fermacell B.V.
417 Hofman Constructies
423 Bison International B.V.
222 CRH Structural NL
232 Festool
205 Houtzagerij Twickel
BOUWEN IN HET OOSTEN
31
522 Innofix BV
704 Max Lease
422 Roval Aluminium B.V.
213 Unicoat Vloeren B.V.
600 ISM
526 Megamix Coöp BA
306 Ruro
204 Unilin Insulution B.V.
508 Isobouw Systems B.V.
431 Meilof Riks B.V.
306 RVC Industriele
307 Union Hechttechniek
430 Itannex B.V.
530 Metabo Nederland B.V.
310 ITW / Paslode
148 Milin B.V.
527 Saint-Gobain Abrasives B.V.
314 Urlings
235 Jacob Bakker B.V.
323 Milwaukee
561 Sanders Vakinformatie
309 Uzimet
703 Kampman & van de
225 Moeller stone care
420 Sanmetnl
442 Vakblad BouwTotaal
436 Molenaar Betonindustrie
207 Schlüter-Systems KG
133 Van Buren Bouwmaterialen
Wetering 410 Kingspan Insulation B.V.
Verpakkingen B.V.
506 Schrumpf Bouwstoffen
B.V.
525 Uretek Nederland B.V.
B.V.
218 Kingspan Unidek
132 Morgo Folietechniek B.V.
233 SE Standbouw
314 Van Buuren groep
557 Kiwitz B.V.
454 Mors Rijssen, de
504 Siniat B.V.
102 Van der Werff Logistics B.V.
600 KLOP INNOVATIONS BV
421 Multizaag B.V.
600 SNA
330 Van Voorden
540 Koster Werkplaats Techniek
129 Nelissen Bricks ML B.V.
600 SOLA-MESSWERKZEUGE
224 VBI Verkoop Maatschappij
143 Kreeft betonrenovatie &
203 Nögel Montagetechniek
GmbH
437 Noorder Isolatie Beton
128 Solide N.V.
103 Vebo beton & staal
424 Novatech International N.V.
335 Soudal
403 Veeneman B.V.
215 Ocean Interior B.V.
110 St. Middelkoop en Zn B.V.
130 Veldmans Technische
228 Kroon B.V.
113 Olbecon B.V.
110 St. Middelkoop en Zn B.V.
503 Kuipers Bouwmaterialen
332 Panasonic
600 STANLEY BLACK&DECKER
135 Kunststoffenindustrie Van
533 Pavatex Benelux B.V.
injectietechnieken B.V. 152 Kreeft betonrenovatie & injectietechnieken B.V.
NETH.BV
B.V.
Handelsonderneming B.V. 401 Veltink Bedrijfskleding 223 VINK Kunststoffen
539 PCI Ausburg GMBH
324 Stanley- Dewalt
217 Visser Assen B.V.
328 KWS / Helm
562 Permapack B.V.
159 Strikolith B.V.
528 Vloer adviseur Booij
447 L&M Workwear
564 Permoxx Nederland B.V.
234 Synroof
149A Vloertechniek Hoogeveen
567 Labor International B.V.
121 Peters Hout &
131 Technisch Bureau
Boven B.V.
163 Layher B.V.
Bouwmaterialen
115 Leeuwbouw B.V.
600 POLET QUALITY PRODUCTS
418 Linex Prefab Daksystemen
325 Telefunken ( Staat samen met Bata ) 120A Ten Have Beton
NV
B.V. 126 VLOK 405 Vogelzang Dakelementen B.V.
701 Pouw Automotive
201 Thermo-Garant
214 Wedi GmbH
600 LOAD LOK INTERNATIONAL
120 Press Hechttechniek
456 Theuma Door Systems B.V.
311 Weenk Schroeffunderingen
111 M.P.H. Aluminium gieterij
600 Probin
707 Tijhof
331 Maco:
531 Promat B.V.
229 Tim-Glasproducten
202 Wera Werk
318 Makita
404 Raab Karcher
416 Toilet Service Twente B.V.
412 Werkvriend.nl
455 Mapei Nederland B.V.
532 Raamdorpelelementen B.V.
212 Top Fire GMBH & Co. KG
106 Westendorp Scholten B.V.
428 Mastermate Brinkman
600 REHAMIJ
600 Tradeport BV
118 Wienerberger B.V.
600 MATADOR
426 Repair Care Internationa
600 TREMCO ILLBRUCK B.V.
408 Wildkamp B.V.
116 Matemco Hulpconstructies
600 REX TOOLS BV
415 Trespa International B.V.
529 Xella Nederland B.V.
568 Riens Freesmallen
231 Umarex GmbH & CO. KG
569 ZZP News
152 Matrix Software
502 Rockwool B.V.
231 Umarex Laserliner
600 MAUER
320 Rotec
213 Unicoat Vloeren B.V.
B.V.
B.V.
& Weenk Safety Control
Deelnemerslijst Bouw Compleet Hardenberg 8, 9 en 10 Oktober 2013 BOUWEN IN HET OOSTEN
33
- Advertorial -
Airdeck® de flexibele lichtgewicht vloerconstructie Vloerconstructies worden al eeuwenlang gebruikt en natuurlijk staan de innovaties rond deze constructies niet stil. De Airdeck vloer van De Hoop Pekso is hiervan een perfect voorbeeld. Deze traditioneel gewapende Breedplaatvloer is voorzien van gerecyclede kunststof boxen wat tal van voordelen met zich meebrengt.
Gewicht-, materiaalen tijdbesparend
hoogtes, afhankelijk van de
Door de stalen randbekisting te
gewenste vloerdikte. Een rand-
combineren met ingestorte
De toepassing van de
bekisting aanbrengen op de
houders voor valbeveiliging kan
Airdeck vloer zorgt voor een
bouwplaats is een tijdrovende
steigerloos gebouwd worden.
belangrijke besparing in de
aangelegenheid. De Hoop Pekso
Zodra de vrachtwagen op de
hoeveelheid in het werk te
kan een kant en klare ingestorte
bouw aankomt, kunnen de
storten betonmortel en staal.
stalen randbekisting met de
hekken direct in de instort-
Deze besparingen kunnen
vloerconstructie meeleveren.
hulzen worden geplaatst.
oplopen tot 30%. Airdeck is een
Zodoende kan het beton
Vervolgens wordt de Airdeck
in twee richtingen dragende
direct op de juiste vloerhoogte
vloer, inclusief veiligheids-
vloerconstructie. Door
worden gestort.
hekken, in het werk gehesen
het toepassen van Airdeck
en gemonteerd. Een effectieve
kunnen balken of andere
Safety First
valbeveiliging is hiermee
ondersteunings- constructies
Veiligheid op de bouwplaats
binnen no time gerealiseerd.
lichter uitgevoerd of
staat steeds meer in de
weggelaten worden. Als gevolg
schijnwerpers door de continu
daarvan is ook een lichtere
strengere wet- en regelgeving.
Integratie van installaties
fundering mogelijk. De totale
Met de Airdeck vloer speelt De
Rondom de Airboxen is
gewichtsbesparing van een
Hoop Pekso hierop in, omdat de
voldoende ruimte om
gebouw kan zo oplopen
constructie zeer stabiel is en
installaties als leidingen
tot 50%. Reden voor deze
goed beloopbaar. De Airboxen
voor elektriciteit en beton-
materiaalbesparing zijn de
hebben namelijk een vierkante
kernactivering te monteren.
zogenoemde geïntegreerde
bovenzijde en kunnen een
Als grotere installaties nodig
Airboxen, vervaardigd uit
puntbelasting dragen tot 180kg.
zijn voor bijvoorbeeld
gerecycleerd polypropyleen.
Het aanbrengen van installaties
ventilatieleidingen, kan
Deze gewichtsbesparende,
of het plaatsen van boven-
ervoor gekozen worden om
holle elementen zijn
wapening en koppel- en voeg-
een Airbox weg te laten
verkrijgbaar in vijf verschillende
wapening wordt hierdoor een
waardoor de noodzakelijke
stuk eenvoudiger.
ruimte gecreëerd wordt. De Hoop Pekso Hal 1, standnummer 117 www.dehoop-pekso.nl
34
BOUWEN IN HET OOSTEN
- Advertorial -
Unidek Aero: nog meer rendement uit de gebouwschil ‘Verlaag de EPC met Unidek Aero dakelementen’ dat is de stelling van Kingspan Unidek, fabrikant van bouwproducten uit isolatiemateriaal en bedenker van het sandwich dakelement. Op haar stand met nummer 218 in hal 2 presenteert de organisatie de Unidek Aero productfamilie voor het hellende dak. Deze maakt het voor de verwerker nog makkelijker om nauwkeurig te detailleren op de bouwplaats en tegelijkertijd het meeste rendement uit de gebouwschil te halen.
Vorig jaar lanceerde Kingspan
Duurzame keuze
Unidek op de beurs in
Niet alleen voor de verwerker
Hardenberg haar nieuwe
biedt Unidek Aero een oplossing:
generatie alles-in-1 dak-
ook het milieu profiteert
elementen Unidek Aero:
ervan. Unidek Aero heeft een
sneller, sterker en met nog
DUBOkeur® op al haar varianten
meer (geluids)comfort. Dit jaar
behaald. Een DUBOkeur® van
gaat de organisatie een stapje
NIBE bewijst dat een product tot
verder met het oog op de
de meest milieuvriendelijke
energiezuinige weg die de
keuze behoort. Daarnaast is
overheid is ingeslagen tot EPC
haar Unidek Aero Passief het
0,0 in 2020 (energieneutraal).
enige passieve dakelement
Dankzij de hoge thermische
met DUBOkeur® én het dunste
isolatie, uitstekende lucht-
passieve dakelement op de
dichtheid en het verminderen
markt. Aan energieopwekking is
van koudebruggen wordt de
ook gedacht: de dakelementen
EPC namelijk aanzienlijk
lenen zich uitstekend voor
verlaagd bij toepassing van
(zon)installaties op het dak.
Unidek Aero. Op de stand laat
Unidek Aero biedt voor iedere
het Kingspan Unidek beursteam
bouwsituatie een passende
zien hoe dit gerealiseerd kan
oplossing: vrijstaand of
worden: de do’s én de don’ts.
geschakeld, voor nieuwbouw
Eveneens wordt weer een
met hoge Rc-waarden of zelfs
gloednieuwe toepassing voor
passief bouwen; het kan
Unidek Aero gelanceerd.
allemaal. www.kingspanunidek.nl stand 218 hal 2.
BOUWEN IN HET OOSTEN
35
- Advertorial -
Lichtgewicht maar BETER en STERKER Investeren in een betere toekomst – voor iedereen
36
Met Layher is “meer mogelijk”.
Lightweight lijn betekent een
Layher, de fabrikant en
revolutie in het monteren en
leverancier van de multi-
demonteren van iedere steiger-
Lichter betekent MEER - tot
functionele Allround systeem-
constructie. Met een geringere
12% meer laden en lagere
steiger, onderstreept haar
wanddikte en een lager
transportkosten. Hogere
pioniersrol door met de nieuwe
gewicht door het gebruik van
productiviteit en lagere
Lightweight (lichtgewicht) lijn
hogesterktestaal realiseren wij
transportkosten zorgen er
te komen.
met deze nieuwe onderdelen
voor dat uw investering in
Dit is het resultaat van
dezelfde of zelfs een hogere
Layher Lightweight zichzelf
jarenlange ontwikkeling
belastbaarheid dan het huidige
snel terugverdient.
op de Layher Research &
bewezen Allround systeem.
Development afdeling en
Bovendien is de nieuwe Layher
met een duidelijk doel:
Allround ligger uitgerust met
Wij informeren u graag verder:
maak steigerbouw veiliger,
een innovatieve spiekop met
www.layher.nl of bezoek ons
voordeliger en eenvoudiger
het AutoLock automatisch
op onze stand 163 op de Bouw
voor al onze klanten.
sluitsysteem. Dit zorgt voor
Compleet beurs in Hardenberg.
De nieuwe modulaire
makkelijker, sneller en veiliger
BOUWEN IN HET OOSTEN
bouwen.
Kennisprogramma Bouw Compleet Hardenberg 2013 Dinsdag 8 oktober 2013 13.00 uur - 14.40 uur
Cobouw
Kosteninformatie (Let op: inschrijving vereist) ZZP event Kennisoverdracht ZZP
15.00 uur - 18.00 uur
18.30 18.55 19.20 19.45
uur uur uur uur
20.10 uur 20.35 uur PAUZE 21.05 uur 21.25 uur
SBRCURnet Dagvoorzitter Barbera Peters
- 20.30 uur - 20.50 uur
Workshops: Renovatie FEIN Festool Makita Kingspan Unidek Kennisoverdracht ZZP VLOK Zelfstandigen Bouw
- 21.20 uur - 21.40 uur
Belastingdienst Belastingdienst
-
18.50 19.15 19.40 20.00
uur uur uur uur
Hoe krijg ik en hoe behoud ik een klant? Keurmerken van materialen Energie besparen kan! Regelgeving Vergunningen Brandveiligheid Bescherm jezelf De FEIN MultiMaster en SuperCut Sanerings- en Freesmachines (RG80 en RG130) Informatie volgt later EPC en energieneutraal Een offerte interessant maken, hoe dan? Onderwerpen volgen later Auto en bedrijfsbus Ondernemersfaciliteiten
Woensdag 9 oktober 2013 Bouwberichten 13.00 uur - 15.00 uur
Cobouw
13.00 uur - 14.00 uur
Duurzaam Bouwen Event SBRCURnet Duurzame lunch (let op: voor genodigden) Slimmer bouwen met BouwTotaal
14.00 uur - 16.00 uur
Info volgt snel
16.00 uur - 18.00 uur
SBRCURnet
Bouwberichten (Let op: inschrijving vereist)
Bouwlokalen
18.30 uur - 22.00 uur
Kwantificeren van milieuprestaties van gebouwen • Aantoonbaar duurzaam materiaalgebruik (let op: inschrijven kan via www.bouwlokalen.nl) Vervolg Duurzaam Bouwen Event Energieconcepten SBRCURnet • Passiefhuis Dagvoorzitter Cindy Vissering • Active house • EnergieNul Gezond en comfortabel • Ventilatie, energie en vocht • Daglicht en uitzicht • Geluid • Luchtdicht bouwen Duurzaam materiaal gebruik • C2C • Biobased • Ecologisch / natuurlijk
Donderdag 10 oktober 2013 "BIM" congres 14.00 uur - 14.45 uur PAUZE 15.00 uur - 15.45 uur 15.00 uur - 22.00 uur
Bloeii Advies & Ontwikkeling, BrugVB De Vree en Sliepen ZEEP architecten Vervolg "BIM" congres Dagvoorzitter Wouter Notenbomer
BOUWEN IN HET OOSTEN
Vier bedrijven die ieder vanuit hun eigen invalshoek een eigen visie hebben op werken met BIM en bereid zijn u hier meer over te vertellen.
• • • •
BIM en facility management Duurzaam bouwen in BIM, waar ligt de link? Integraal samenwerken met behulp van BIM Dome-x (Hendriks bouw en ontwikkeling, de twee snoeken Oadis, etc) • BIM voor ZZP’er? • Tablets op de bouwplaats • Bouwteam + concept (Klosterman, équipe, SHFT) • Voorbeeldprojecten BIM
37
Hakron op standnummer 528 met veel noviteiten! Op Bouw Compleet Hardenberg treft u op standnummer 528 de vier divisies van Hakron aan. Samen bieden zij u een uitgebreid totaalpakket vanaf de ontwerpfase tot het aanbrengen van producten op de bouwplaats. Uw betrouwbare partner gedurende het gehele bouwproces.
bekistingen. Op de stand
trainingen hebben gevolgd.
vooral veel aandacht voor
Veilig werken staat voorop,
de innovatieve Multi-D gevel
ze zijn daarom ook in het
producten voor de civiele
dragers. Stalen lateien en
bezit van het VCA-diploma.
beton,- utiliteits- en woning
geveldragers van Certacon
Vraag op de stand naar de
bouw. De afdeling Engineering
worden onder KOMO-
vele mogelijkheden voor het
biedt u constructieve
certificaat geleverd.
ontzorgen op uw project!
De vier aanwezige divisies zijn: • Hakron: toeleverancier van
berekeningen en calculaties die betrekking hebben op de
• Innofix: dienstverlener in de
Enkele noviteiten die u op de
producten van Hakron en
montage- en afdichtings-
haar divisies. Ook zijn diverse
techniek voor het vakkundig
producttekeningen in zowel
aanbrengen van producten.
2D als 3D en BIM-objecten
Denk bijvoorbeeld aan het
uitbreiding van typen,
voor bijvoorbeeld Tekla en
afdichten van aansluitvoegen
inspelend op de nieuwe
Revit beschikbaar. In België
met Butylband, het
norm voor roestvast stalen
opereert de zelfstandige
gegarandeerd waterdicht
spouwankers. Voorzien van
vestiging Hakron b.v.b.a.
maken van betonnen kelder
CE-markering en Duitse
vanuit Roosdaal bij Brussel.
wanden met Flexproof,
zulassung.
beurs aantreft: - Spouwankers: forse
betoninjectie, het monteren • Hakron-Terwa: totaal-
van zwelbanden en injectie
leverancier/producent voor
slangen en het lassen van
de prefab-betonindustrie.
voegenbanden. De
Hakron-Terwa biedt een
werkzaamheden worden
uitgebreid productengamma
door bekwame medewerkers
dat voor een groot deel in
uitgevoerd, die gerichte vak
eigen beheer wordt geproduceerd. Deskundige - Multi-D geveldragers van
adviseurs voorzien u van technisch advies en
Certacon: Deze bieden vele
ondersteuning.
voordelen. Bijvoorbeeld het met behulp van een stelblok
• Certacon: actief in de
38
kunnen stellen van de gevel
verkoop, engineering en
drager in diepte. Dit blok
productie van metselwerk-
wordt alleen gebruikt als er
ondersteuningen (gevel-
in de praktijk afwijkingen in
dragers, lateien), borst-
de constructie zijn. Met
weringssteunen en rand-
andere woorden: bij rechte BOUWEN IN HET OOSTEN
en strakke vloerranden of
- Koolstoflijmwapening:
meeste gevallen worden hoge
prefab beton is een stelblok
Carbon combineert ongekende
eisen gesteld aan het
overbodig. Alleen bij
sterkte (maar liefst 7 keer
oplegmateriaal. Vaste punt
Certacon betaalt u uitsluitend
sterker dan staal) met een
opleggingen kunnen hoek-
voor een stelblok als u deze
laag gewicht (4 keer lichter
verdraaiingen en geringe
ook echt nodig heeft! Daarom
dan staal). Hiermee is carbon
horizontale bewegingen
worden stelblokken altijd
uitermate geschikt om toe te
opnemen. Bij grote lengte
optioneel aangeboden. Als
passen als externe wapening.
veranderingen dient te
enige leverancier in Nederland
Ter vergelijking: een
worden gekozen voor een
zijn de stelblokken achteraf
uitvoering in carbon is meer
(punt-) glijoplegging.
separaat te bestellen.
dan 25 keer lichter dan een
Puntopleggingen worden op
De levering is snel vanuit
uitvoering in staal.
maat geleverd. Waar gewenst
voorraad. Ook uniek:
Toepassingen variëren van
worden sparingen
overgebleven stelblokken
vloerversterkingen bij nieuwe
aangebracht.
worden bij retour
trapgaten tot vergroten van
gecrediteerd, ongeacht
de draagkracht van verkeers
geopende verpakking.
viaducten. Na het aanbrengen kan een stuclaag en/of brandwerende coating worden aangebracht. Carbostrips worden professioneel en gecertificeerd aangebracht
- Betonrib dekking 100 mm:
door gespecialiseerde
vanwege de toenemende
- Sandwichplaatverankering:
applicateurs op beton, hout,
vraag naar grotere dekkingen
wordt steeds vaker in met
baksteen of staal. Ook biedt
zijn bij Hakron nu ook
name de prefab-beton-
de afdeling Engineering
Betonribben met een dekking
industrie toegepast. Het zijn
van Hakron onder meer
van maar liefst 100 mm
draagankers die het buiten
ondersteuning op het gebied
verkrijgbaar. Deze Betonrib
blad met het dragende
van berekeningen.
heeft een afmeting van
binnenblad van een
230 x 80 x 100 mm. Het
sandwichelement verbinden.
aantal per pallet is 250 stuks.
Sandwichplaatankers zijn ook
Zoals alle andere cement-
toepasbaar bij grote spouw
gebonden afstandhouders van
afstanden en elementdiktes.
Hakron, is ook dit product
De verwerking is eenvoudig
KOMO- gecertificeerd en geschikt voor alle milieu
zoals in een korte, heldere 3D-film is te zien, die wij u
- Puntopleggingen ESZ: Dit
op aanvraag graag tonen. Op
materiaal, gemaakt van
de technische achtergronden
synthetisch rubber, wordt
en toepassingen van dit
toegepast op de steunpunten
systeem is het KOMO-
van opgelegde bouwdelen.
certificaat K26381/03 van
Belastingen worden met
toepassing, deze voldoet
behulp van een punt-
geheel aan de herziene BRL
oplegging geconcentreerd
0511.
overgebracht op de gewenste
klassen!
plaats. Het gebruik van
Op www.hakron.eu treft u
oplegrubber voorkomt schade
een handig overzicht van de
bij onnauwkeurigheden
Hakron-divisies aan.
tijdens de bouwfase. In de BOUWEN IN HET OOSTEN
39
Imabo Nobel wordt Bouwcenter Nobel Imabo Nobel met vestigingen in Haaksbergen, Lochem en Rijssen zal vanaf 01-12-2013 verdergaan onder de naam Bouwcenter Nobel.
Enige maanden geleden hebben de zelfstandige ondernemers van Imabo en Bouwcenter besloten om samen verder te gaan onder één formulenaam, Bouwcenter. Een nieuwe formule maar met vertrouwde gezichten. Een logisch gevolg van de stap die in 2006 is genomen. In dat jaar zijn de backoffice organisaties van Imabo en Bouwcenter gefuseerd en nu is het de
materialen vinden grotendeels
bouwmaterialengroothandels
beurt aan de commerciële
hun weg via de professionele
van Nederland.
kant van deze formule.
aannemers in de regio. Maar
Alle Bouwcenters zijn regionaal
ook zelfbouwers en de doe-het-
werkende bedrijven die zich
“Deze samenwerking zorgt
zelvers die professioneel te
onderscheiden in kennis en
ervoor dat bedrijven als de
werk gaan, komen steeds vaker
vakmanschap. Onder het motto
onze over gelijkwaardige
bij de bouwmaterialenhandel.
Samen Sterker bundelen we
middelen en mogelijkheden
De uitgebreide showrooms, met
onze krachten in één sterke
kunnen beschikken als
onder andere tegels, sanitair,
Bouwcenter formule.
onze collega’s, de grote
deuren, stenen en producten
internationale spelers.
voor duurzaam bouwen, zijn
De huidige bouweconomie
Hier liggen meteen ook de
gericht op professionele
bepaalt mede de planning,
belangrijkste voordelen voor
afnemers maar ook zeker
maar naar verwacht zal eind
onze klanten. Zij kunnen zaken
de consumenten.
dit jaar elke vestiging van
doen met lokale ondernemers
Bouwcenter Nobel de nieuwe
die flexibel zijn en bekend zijn
Bouwcenter is hiermee, met
naam op de gevel hebben
met de regio. Vanwege deze
86 vestigingen en een omzet
staan en de nieuwe huisstijl
samenwerking beschikken wij
van 500 miljoen euro, de
hanteren.
over een grote inkoopkracht en
grootste landelijke formule van
over up-to-date logistieke en automatiseringssystemen.” Bouwcenter Nobel wordt sinds 2007 geleid door Ben Wielens en Wim ten Bolscher. De bouwBOUWEN IN HET OOSTEN
41
- Advertorial -
Nieuwe, snelhardende voegmortel PCI Nanofug Premium De leverancier van tegellijmsystemen en bouwchemische hulpstoffen PCI heeft een voegmortel ontwikkeld met een unieke combinatie van eigenschappen en voordelen. Vergelijkbare producten bieden elk enkele voordelen, maar in PCI Nanofug Premium zijn deze samengevoegd.
De cementaire voegmortel
kleuren, waaronder ook de
hardt snel uit en is al na twee
sanitairkleuren jasmijn en
uur beloopbaar. Het fijne,
pergamon. Donkere kleuren,
gladde en zeer mooie
zoals zwart, zijn langdurig
oppervlak is water- en vuil-
kleurecht. De kleuren komen
afstotend, dus goed te
overeen met die van de
reinigen. Daarnaast is de
siliconen- kitten van PCI.
mortel niet alleen bestand
De voegmortel is smeuïg en
tegen zure reinigingsmiddelen,
eenvoudig verwerkbaar in een
maar biedt deze ook
voegbreedte van 1 tot 10 mm,
bescherming tegen diverse
binnen en buiten. Diverse
soorten schimmels en
soorten keramiek, ook met
bacteriën.
lage wateropname, glas en zelfs verkleuringsongevoelige
PCI Nanofug Premium is
natuursteen kunnen ermee
verkrijgbaar in achttien
worden afgevoegd. PCI levert Nanofug Premium in een handige, afsluitbare emmer van 5 kg. PCI tegellijmsystemen en bouwchemische hulpstoffen omvatten het gehele lijmproject, van primers, waterdichtingssystemen en XPS-hardschuimplaten tot tegellijmen, voegmortels en kitten. Aangevuld met bouwchemische producten, zoals aangiet- en betonreparatiemortels, kleurstoffen, vezels en reinigingsmiddelen.
Meer informatie: www.PCI-Afbouw.nl
42
BOUWEN IN HET OOSTEN
Vind ik (niet) leuk! (wat vinden we nou echt belangrijk!) We hebben het er maar druk mee, ”iets leuk vinden”, sharen, delen, interessant vinden, linken, tweeten et cetera. We kunnen er niet meer om heen. Social media
COLUMN
beslaat inmiddels al een deel van de dag, en of ik dat leuk vind! Moet ik dan maar geen Facebookpagina meer hebben, geen tweets meer ontvangen en geen contacten meer leggen via de digitale snelweg? Ach, was het maar zo simpel. W ant er zijn natuurlijk ook leuke applicaties die je vertellen waar goede restaurants zijn,
Jaap Middel is afdelingshoofd Arbo & Milieu en Hoger Veiligheidskundige bij Dion BV uit Hardenberg. Dagelijks ondersteunen hij en zijn team bedrijven met arbo- en milieuvraagstukken. Daarnaast biedt het bedrijf een scala aan opleidingen aan. Naast zijn reguliere werk bij Dion is hij actief in de Nederlandse Vereniging van Veiligheidskundigen (NVVK). In de periodieke columns gaat hij in op arbo-onderwerpen die spelen in een organisatie.
de weg aangeven naar goede websites enzovoort, dus ik doe er ook aan mee. ”sharen” en “liken” dat het een lieve lust is. En als je een beetje een sociaal leven hebt, sta je ook nog eens te kijk op de pagina's van heel wat andere mensen. Maar als we nu eens kijken in welke tijd we leven, dan zou je denken dat alles ineens niet meer leuk is, of wordt. De recessie is nog niet voorbij, we staan nog voor een aantal lastige jaren. De economie draait nog niet op volle toeren, het aantal werklozen neemt alleen maar toe en de ommekeer lijkt nog ver weg. Tja, dan zoek ik eigenlijk die andere button op mijn beeldscherm: “vind ik niet leuk”. Wat te denken van het feit dat straks onze grenzen opengaan voor migranten uit Midden- en Oost Europa, goed voor onze economie(?), of dreigen we juist dan nog meer werkeloosheid te krijgen. De nieuwe kabinetsplannen geven ook geen reden tot juichen, een verwachte stijging van werkzoekenden, nieuwe inzichten in het pensioenstelsel, 2400 banen bij defensie verdwijnen, 19 gevangenissen sluiten waarvan in 2014 al de eerste tien. We moeten bezuinigen, maar of dit het gewenst effect zal opleveren vraag ik me af. Nee, ook bij deze items zoek in weer die “niet leuk” button. Maar er zijn ook positieve plannen, allemaal gericht op het feit dat we met elkaar steeds meer “zelf de broek moeten ophouden”, De regering streeft er naar om het aantal regels en procedures te verminderen, dat moet de 2,5 miljard euro besparen. Geld wat ten goede komt aan de bedrijven en burgers. Misschien vind ik dit wel leuk! Zal het er echt veiliger van worden? Wellicht dat een aantal branches wel de kans oppakt en voortschrijdend de arbeidsveiligheid verbeterd, het is echter maar de vraag of dat werkt. Sinds de komst van de arbocatalogus is de veiligheid niet echt met sprongen verhoogd, ongevallen zijn aan de orde van de dag en de implementatie van die arbocatalogus is bij veel bedrijven nog ver te zoeken, Arbo kost immers nog altijd geld in de beleving van de ondernemer terwijl juist een veilige arbeidsplaats enorm veel oplevert. Veiligheid en gezondheid op het werk is een goede zaak en bovendien een wettelijke en maatschappelijke plicht. Ondernemingen zouden moeten onderkennen dat veiligheid en gezondheid op het werk voorkomt dat mensen letsel oplopen of ziek worden door hun werk, maar het is ook een essentieel aspect van een succesvol bedrijf, leuk hè. Veiligheid en gezondheid op het werk: • maakt duidelijk dat een bedrijf zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt; • beschermt en verbetert het imago en de waarde van een merk; • draagt bij aan de optimalisering van de productiviteit van werknemers; • vergroot de inzet van werknemers voor het bedrijf; • levert een deskundiger en gezonder personeelsbestand op; • verlaagt bedrijfskosten en vermindert het aantal onderbrekingen; • stelt ondernemingen in staat te voldoen aan de verwachtingen van klanten op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk; • stimuleert personeel om langer te blijven werken. Investeren in veiligheid en gezondheid op het werk kan elke onderneming aanzienlijke voordelen opleveren. Eenvoudige verbeteringen kunnen het concurrentievermogen, de rentabiliteit en de motivatie van de werknemers vergroten. De invoering van een beheerssysteem voor veiligheid en gezondheid op het werk zorgt voor een doeltreffend kader om ongevallen en gezondheidsproblemen tot een minimum te beperken. En ja, er zijn bedrijven die dit doen, en die bedrijven zouden we allemaal moeten ‘sharen’, ‘linken’ en ‘delen. Ik zeg: ’vind ik leuk’.
BOUWEN IN HET OOSTEN
43
KienhuisHoving informeert Het retentierecht in faillissement Zodra een opdrachtgever niet betaalt, kan de aannemer zijn retentierecht uitoefenen op het bouwwerk. Maar als de opdrachtgever vervolgens failleert, wat zijn dan de rechten (en verplichtingen) van de aannemer als retentor? In deze bijdrage wordt de positie van de aannemer in het faillissement van zijn opdrachtgever uiteengezet. In nummer 4 van 2012 van Bouwen in het Oosten verscheen een artikel van Erik Holland, waarin hij aandacht schonk aan het retentierecht. In aanvulling daarop zal ik ingaan op de situatie dat de opdrachtgever van de aannemer failleert. Retentierecht Het retentierecht is de bevoegdheid van de schuldeiser (de aannemer) om de afgifte van een zaak, die hij onder zich heeft, op te schorten, totdat de opdrachtgever de openstaande vordering heeft voldaan. Deze bevoegdheid is niet beperkt tot roerende zaken, maar kan ook worden toegepast op onroerende zaken, zoals een bouwwerk of grondperceel. Daarnaast kan het retentierecht worden ingeroepen tegenover derden, zoals de eigenaar of de hypotheekhouder van het perceel, waarop de (onder)aannemer het bouwwerk realiseert. Gevolgen faillissement voor retentierecht Hoewel het faillissement het retentierecht in stand laat, kan de positie van de aannemer als retentor toch veranderen. Dit heeft te maken met de bevoegdheden van de curator ten aanzien van het recht van de retentor en de wijze waarop het retentierecht in de Faillissementswet is geregeld. De curator die geconfronteerd wordt met een retentierecht heeft namelijk twee mogelijkheden. Hij kan: 1. de retentor voldoen, waarmee het retentierecht vervalt en het bouwwerk wordt teruggebracht in de faillissementsboedel, of; 2. het bouwwerk, dat door de retentor wordt teruggehouden, opeisen en verkopen, waarbij de retentor zijn voorrang op de opbrengst behoudt.
De eerste mogelijkheid is in de praktijk eerder uitzondering dan regel, omdat enerzijds het de curator ontbreekt aan financiële middelen om de retentor te voldoen en anderzijds hij op eenvoudige wijze gebruik kan maken van zijn bevoegdheid tot opeising van het bouwwerk (mogelijkheid 2; zie hierna).
Deze keer is de column geschreven door mr. Hendrie Aarnink, advocaat Herstructurering en Insolventierecht tel.nr. 053-4804737 hendrie.aarnink @kienhuishoving.nl
Zodra de curator het bouwwerk opeist, verkoopt de curator het bouwwerk, waarbij de verkoopopbrengst daarvan in de boedel vloeit. Weliswaar is de retentor bevoorrecht tot de verkoopopbrengst, maar de retentor wordt pas uit de opbrengst van het bouwwerk voldaan, zodra alle boedelkosten in het faillissement van de opdrachtgever zijn voldaan. Bij boedelkosten kunt u bijvoorbeeld denken aan het salaris van de curator en de vordering van het UWV over de opzegtermijn bij ontslag van personeel na de faillietverklaring. Het risico bestaat dat uiteindelijk aan de retentor geen uitkering kan plaatsvinden. Dat neemt niet weg dat het retentierecht van de aannemer in het faillissement van zijn opdrachtgever (in beginsel) ook werkt tegenover de hypotheekhouder of de “derdeeigenaar”, zodra niet de opdrachtgever maar een derde eigenaar is van het perceel waarop de aannemer bouwt. Vanwege deze negatieve gevolgen voor de hypotheekhouder en derde-eigenaar komt het in de praktijk voor dat de hypotheekhouder of derde-eigenaar en de aannemer overeenkomen dat de aannemer zijn retentierecht niet aanmeldt in het faillissement onder de voorwaarde dat de aannemer (buiten de curator om) door de hypotheekhouder of “derde-eigenaar wordt betaald, al dan niet gedeeltelijk. Kortom: het kan dus wel degelijk nut hebben om het retentierecht uit te oefenen, zodra u het faillissement van uw opdrachtgever voorziet.
BOUWEN IN HET OOSTEN
45
Certafix specialist in integrale gebouwveiligheid Certafix BV uit Rijssen is een landelijk opererende organisatie die zich bezighoudt met gebouwveiligheid. Het bedrijf is in 2007 gestart als legionella specialist en maakt sinds 2012 onderdeel uit van KCC, eveneens gevestigd in Rijssen. Peter Derks, Commercieel Manager vertelt over het bedrijf, de verbreding van activiteiten en de toekomst.
Certafix BV
ketens, overheid, industrie en
gebouwen. Prioritair zijn
“Direct na de legionella uitbraak
onderwijsinstellingen.
locaties met een logiesfunctie maar bijvoorbeeld ook
op de Westfriese Flora sloeg de wet- en regelgeving wat door,
Werkzaamheden
zwembaden en tankstations
maar vrij snel daarna kwam er
“Wij adviseren opdracht-
waar truckers kunnen douchen.
een meer realistische aanpak.
gevers, beheren gebouwen en
Wij verzorgen de verplichte
Hierop hebben wij ingespeeld
installaties en automatiseren
beheersmaatregelen zoals
door onze klanten één loket te
onderliggende werkprocessen.
periodieke bemonstering.
bieden voor legionella”, aldus
Bij het onderdeel advies
Hiermee kan worden
Derks. “Wij helpen klanten
verzorgen wij inspecties
aangetoond dat het water
om legionella problemen te
en rapporteren praktische
schoon en veilig is”, vertelt de Commercieel Manager. “Mocht
voorkomen of op te lossen
het water teveel legionella bevatten, dan zorgen wij samen met de beheerder van
Peter Derks, Commercieel Manager:
de locatie voor een oplossing.
“Onze integrale werkwijze spreekt klanten aan wat automatisch leidt tot verbreding van onze diensten.”
De wet schrijft voor dat zowel de monstername als de analyse onder accreditatie moet worden uitgevoerd. Daarom werken wij met gerenommeerde laboratoria samen en zijn onze medewerkers gecertificeerd om
waarbij we kijken naar bouw-
oplossingsrichtingen. Het gaat
monsters te nemen. ”Voor de
kundige, installatietechnische
hierbij om het beheersen van
automatisering heeft Certafix
en organisatorische aspecten.
risico’s en het voldoen aan
internetsoftware ontwikkeld
Vooral op dit laatste onderdeel
de (vaak complexe) wetten
waarmee met een Legionella
gaat het vaak mis. Onze
en regels. Dit doen we voor
Dashboard de uitvoering van
oplossing bestaat uit advies,
nieuwbouw en bestaande
alle beheersmaatregelen kan
beheer en automatisering
gebouwen. Bij legionella wordt
worden bewaakt. Derks: “De
en wij werken voor zorg-
onderscheid gemaakt tussen
klant krijgt automatisch bericht
instellingen, corporaties, hotel-
prioritaire en niet prioritaire
als zaken aandacht nodig
BOUWEN IN HET OOSTEN
47
hebben. Dit geeft rust omdat
Toekomst
Brandveiligheid, Asbest,
er zo nooit iets vergeten
“Onze integrale werkwijze
NEN3140 en Mileu. Zo
wordt. Klanten kunnen zelf
spreekt klanten aan wat
ontwikkelen wij ons tot een
het legionellabeheer voor hun
automatisch leidt tot
totaaldienstverlener die
rekening nemen of dit aan ons
verbreding van onze diensten.
organisaties helpt om
uitbesteden. Hiervoor kiezen
Samen met een aantal klanten
gebouwen veilig te maken en
steeds meer organisaties,
zijn wij druk bezig om gebouw-
te houden en dat is ook onze
omdat zo de continuïteit beter
veiligheid in de breedte op
ambitie”, aldus Derks.
gewaarborgd is en er tijd en
te pakken. Het gaat hierbij
geld wordt bespaard.”
om disciplines als Arbo,
BOUWEN IN HET OOSTEN
49
TBTG positief gestemd Sinds ruim een jaar is Ten Broeke Technische Groothandel importeur en leverancier van producten van Blücher uit Denemarken. Deze specialistische waterafvoerproducten, worden vanuit Groenlo in heel Nederland aan installateurs geleverd. Directeur Rob ten Broeke vertelt over Blücher, de huidige marktontwikkelingen en zijn verwachtingen.
Blücher
hebben gesproken.
Die kan nog wel een boost
“We voeren sinds een jaar
Prijstechnisch zijn de
gebruiken. Het is een punt
producten van Blücher in ons
producten uitstekend
waar we momenteel hard aan
leveringspakket. Dit krijgt
gekwalificeerd”, aldus ten
werken. TBTG is, in nauwe
steeds meer vorm en de
Broeke. “In Nederland is TBTG
samenwerking met Blücher,
reacties die we vanuit het veld
de enige aanbieder van
actief met deze uitdaging,
hebben gekregen zijn unaniem
de EuroPipe range in de
waarbij installateurs als het
positief. Deze reacties komen
installatiebranche. Ook over
ware onze belangrijkste
niet alleen van adviseurs en
de kwaliteit van de producten
ambassadeurs zijn. Overigens,
installateurs, maar ook van
wordt positief geoordeeld. Het
circa 55% van de Blücher-
bijvoorbeeld beursbezoekers
enige negatieve aspect is de
producten bestaat uit afvoer-
die we onlangs in Hardenberg
huidige naamsbekendheid.
leidingen.”
Werkzaamheden “Voorbeelden van projecten waarin veel producten van ons worden geïnstalleerd zijn parkeergarages. Daarnaast leveren we momenteel ook veel aan projecten in Nijmegen, de Randstad en Noord-Brabant. We kunnen snel, veelal binnen 24 uur, vanuit voorraad leveren vanuit onze vestiging in Groenlo. Dat is een groot voordeel. Vanuit Denemarken zijn de producten binnen drie dagen leverbaar, dus er hoeft nooit lang te worden gewacht door onze afnemers”, vertelt ten Broeke. “Voor de parkeergarages waarvoor onze producten worden gebruikt kan ik nog toevoegen dat deze in de hoogst denkbare categorie van
50
BOUWEN IN HET OOSTEN
brandveiligheid kunnen worden
noodzakelijk is in de
katalysator kunnen worden
gerangschikt. Deze afvoer-
binnendienst. Wat dat betreft
van een verdere groei. Naast
systemen die bijzonder snel
is de economische periode,
ons assortiment leggen we
gemonteerd kunnen worden,
waarin wij nu verkeren, een
het accent op het ons
zorgen ervoor dat het hemel-
lastige. Het is een beetje
onderscheiden van collegae.
water goed wegloopt.
“hollen of stilstaan, met af en
We zoeken het vooral in de
In de Randstad trekt de
toe de nodige hectiek. Ik ben
klantgerichtheid. Je moet dan
markt alweer iets aan. De
wel positief gestemd, zeker
denken aan het verlenen van
middelgrote installateurs,
ook omdat de samenwerking
service en transport op maat.
waarvoor wij veelal
met Blücher goed verloopt. De
Ook bieden we aanvullende
producten leveren, vragen
relaties met wie wij werken
diensten aan zoals de verhuur
steeds meer om producten,
proberen we ook steeds meer
van machines voor diverse
als is dit vaak ad hoc. De
te betrekken met Blücher,
materialen, het leveren van
flexibiliteit van de onze zes medewerkers wordt daarbij regelmatig gevraagd, maar dat is voor ons geen probleem. Buiten het westen van Nederland hebben we ook interessante projecten in Twente, wat dichterbij huis.
Directeur Rob ten Broeke:
“Vanuit Denemarken zijn de producten binnen drie dagen leverbaar, dus er hoeft nooit lang te worden gewacht door onze afnemers.”
Verwachting “Op dit moment is de markt
onder andere door ze mee te
prefab materialen en
nog niet dusdanig dat we er
nemen naar Denemarken om de
calculaties. De praktijk
mensen bij moeten, maar op
productie en de voordelen van
leert dat dit enorm wordt
niet al te lange termijn zou het
deze producten met eigen ogen
gewaardeerd.”
kunnen dat er een uitbreiding
te zien. Het zou wel eens een
BOUWEN IN HET OOSTEN
51
KO RT N I E U W S
College van Deskundigen moet zorgen voor efficiëntere inrichting bestratingkolom De Stichting Erkenning voor het Bestratingsbedrijf (SEB) presenteerde zaterdag 21 september, tijdens de manifestatie Dag van de Straatmaker op het Bouw & Infra Park in Harderwijk, het College van Deskundigen voor de Bestratingbranche. Dat gebeurde tijdens de viering van het 50-jarig jubileum van de Ondernemersvereniging Bestratingsbedrijven Nederland bij het Kenniscentrum Bestratingen. Het nieuwe college zal zich in brede zin inzetten ten behoeve van de kwaliteit van het Nederlands straatwerk. Voorzitter Jan Bijker van de SEB zei dat de huidige sociale, economische en maatschappelijke veranderingen ook invloed hebben op het straatwerk: “Budgetten staan steeds meer onder druk, terwijl straatwerk economisch aatrekkelijk moet zijn wat aanleg en onderhoud betreft. En dat heeft gevolgen voor prijzen en het proces. De Arbowetgeving is een impuls voor het mechanisch straten. Dat vraagt tegelijkertijd om een andere inrichting van het proces
en van scholing. Uit interviews met ketenpartijen is gebleken dat er te weinig samenwerking en overdracht plaatsvindt met betrekking tot functionaliteit en haalbaarheid. Dit vraagt om een verbindend overlegorgaan, waarin de gehele bestratingkolom samenwerkt. Hieruit is het College van Deskundigen ontstaan dat moet zorgen voor een betere en effectievere inrichting van de bestratingkolom om tot een betere borging te komen van de kwaliteit en van het gewenste eindproduct.” Het College van Deskundigen werd afgelopen zaterdag officieel geinstalleerd. Alle collegeleden kregen hierbij uit handen van Jan Bijker het boek De Kunst van het Straatwerk van Hans de Vaan overhandigd.
SEB-voorzitter Jan Bijker: “College moet zorgen voor een betere en efficiëntere inrichting van de bestratingkolom.” foto Monique Broer
Beurs, excursie en debat over energieneutraal bouwen in herfst Stadsregio Arnhem Nijmegen, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en DNA in de bouw organiseren in oktober en november. Beurs, excursie net over de grens en debat willen samen duurzame dynamiek in de regio stimuleren. De trilogie start op woensdag 23 oktober in Arnhem met een gratis toegankelijke beurs inclusief presentaties en workshops. ‘Beleven, zien en aan de slag’ is het motto van de Trilogie Energieneutraal Bouwen, die
52
De beurs wordt op 23 oktober in de faculteit Techniek van de
BOUWEN IN HET OOSTEN
HAN te Arnhem georganiseerd en gaat over alle facetten van energieneutraal bouwen. Professionals uit Nederland, Duitsland en België bewijzen dat energieneutraal bouwen gemakkelijk en betaalbaar kan. Het tweede deel op 13 november is een busexcursie naar passiefhuis projecten in de regio Mönchengladbach en Köln. De Trilogie wordt afgesloten met een debat in het Arnhemse bezoekerscentrum Sonsbeek op woensdag 27 november.