Beeldtaal in toekomstgericht onderwijs
Eind januari bracht het Platform Onderwijs2032 het eindadvies uit met hun visie op toekomstgericht onderwijs. Het rapport bevat veel bruikbare ideeën en aandacht voor eigentijdse thema’s. De plek van beeldtaal in de digitale wereld wordt in het advies erkend: beeldtaal is een van de belangrijkste communicatiemiddelen in onze samenleving. Beeldtaal kritisch kunnen beschouwen en zelf kunnen creëren en delen zijn essentiële vaardigheden om nu en zeker in de toekomst te kunnen functioneren. Het onderwijs heeft hierin een belangrijke emanciperende taak. In deze reactie laten we zien waar begrijpend kijken, creatief maken en effectief delen concreet een plek moet krijgen in het nieuwe kerncurriculum. Vakoverstijgend, maar ook bij digitale geletterdheid, taal, kunst en cultuur en burgerschapsvorming.
We leven in een (digitale) beeldcultuur. We kijken, maken en delen iedere dag, zeker kinderen en jongeren die ermee zijn opgegroeid. Zij gaan er op een natuurlijke manier mee om. Dit betekent echter niet dat ze ook automatisch begrijpend kunnen kijken; beeld kunnen duiden en effectief kunnen creëren. De media spelen een belangrijke rol in identiteitsvorming. De internationale verwevenheid en culturele diversiteit in de samenleving neemt toe. De media scheppen een beeld van deze complexe wereld die niet altijd genuanceerd en representatief is. Maar dat wat we zien, lijkt op de werkelijkheid en is heel geloofwaardig. Ook in dit licht is onderwijs in beeldtaal essentieel. Filmen mediaeducatie vergroot sociale vaardigheden, een open houding en kennis van en begrip voor andere culturen en religies. Ook biedt bewegend beeld de mogelijkheid je in cultuur te verdiepen, je te verplaatsen, te reizen en empathie te voelen. De door EYE gecoördineerde expertgroep ‘film in school’, waarin representanten van film- en mediaeducatie zijn vertegenwoordigd zoals leden van de Community filmdocenten, het Netwerk Filmeducatie, het Nederlands Filmfonds, de Nederlandse Filmacademie, Dutch Academy For Film, Stichting Mediawijsheidscholen en docenten van PABO’s, zijn blij met aandacht voor film- en mediaeducatie in het advies. Graag benadrukken wij middels dit document nogmaals de urgentie van beeldtaal in het onderwijs en voeden we de ontwerpgroep 2032 en de leerlabs met voorbeelden hoe onderwijs in beeldtaal verder vorm te geven.
Waar past beeldtaal in het onderwijscurriculum? Vakoverstijgend
Film en media lenen zich bij uitstek om vakoverstijgend aan bod te komen. Bewegend beeld wordt in het dagelijks leven geïntegreerd gezien, gemaakt en gedeeld. Naast tekst en het gesproken woord, is bewegend beeld steeds belangrijker geworden in onze communicatie. Denk aan reclames, YouTube, nieuwsreportages, bedrijfspromoties, vakantiefilms, documentaires, speelfilms, experimentele kunstfilms en video installaties. Film wordt ingezet als entertainment, om te overtuigen, als propaganda, expressiemiddel of om van te leren. De combinatie van (bewegend) beeld en geluid maakt het makkelijker om je in te leven, iets te begrijpen en te onthouden: dat biedt enorme kansen voor het onderwijs, mits ook bewust aandacht wordt besteed aan de taal van beeld en geluid. Film is meer dan een alleen een bewegend plaatje. Het is niet alleen een informatiebron, maar ook een product van een maker met een boodschap en een doel. Dit verdient dan ook de aandacht als film wordt ingezet als informatiebron, bij elk willekeurig vak of project. Zelf een film maken leidt tot actieve verwerking van de lesstof. Net als bij het schrijven van een verslag, helpt het toepassen van een kwalitatieve cinematografische taal (scenario, camera, montage, geluid). Een goed gefilmde boodschap komt nou eenmaal beter over. Als je beelden analyseert of maakt, leer je kritisch denken, creëren en samenwerken, ongeacht het onderwerp van de film. Actief bezig zijn met beeld stelt leerlingen in staat uitdrukking te geven aan persoonlijke gevoelens en de werkelijkheid te ordenen en te begrijpen.
Film en digitale geletterdheid
In Ons Onderwijs2032 wordt het belang van film- en mediaeducatie vooral genoemd onder de kop Digitale geletterdheid. Het platform geeft een lijst van vaardigheden die nodig zijn bij de omgang met (digitale) beelden. Zoals het kunnen inschatten of informatie betrouwbaar is, actieve en kritische houding tegenover eigen mediagedrag en dat van anderen, privacy, veiligheid, strategisch gebruik van media, en de manier waarop media gedrag beïnvloeden. Aan de kracht van bewegend beeld wordt in het advies echter niet concreet aandacht besteed. Ook al zijn de on- en offline wereld voor veel leerlingen geïntegreerd, dat betekent niet dat digitale informatie duiden, verzamelen en creëren vanzelf gaat. In het kader hiervan is kritische vragen stellen met betrekking tot je eigen mediagedrag behulpzaam in het analyseren van die kracht. Wat doen beelden met jou? Wat doe jij met beelden? Wat is de impact van (het delen van) bewegend beeld?
Film en taal
Digitale teksten en beelden komen steeds vaker in de plaats van papieren tekstvormen. Om de informatie te kunnen verwerven uit deze bronnen moet je digitale teksten kunnen lezen en schrijven. Begrijpend kijken, luisteren en maken zijn noodzakelijke vaardigheden. De functionele taalvaardigheden (bewust zijn van het doel, publiek, toonzetting en type communicatiemiddel) verdienen aandacht. Verder is van belang aan de deelgebieden ‘lezen – spreken – luisteren – schrijven’ samenhangend aandacht te besteden, ook als dat beeldtaal betreft. Bij literatuur zijn lessen over boekverfilmingen en verhalen vertellen met tekst en/of beeld effectief en relevant.
Film en burgerschapsvorming
Beeldtaal biedt mogelijkheden om ondersteunend te zijn in het ontwikkelen van sociale, maatschappelijke competenties en een moreel kompas. Films zijn bruikbaar in het ontdekken van gemeenschappelijke waarden en hoe die een rol spelen in omgang met anderen, ook wanneer opvattingen over waarden botsen. Complexe onderwerpen als mensenrechten en kinderrechten, maatschappelijke verantwoordelijkheid en sociale vaardigheden en omgangsvormen kunnen door middel van beeldtaal op een toegankelijke manier worden behandeld.
Film en cultuur
Cultuur bepaalt in hoge mate wat we maken en doen, hoe we betekenis geven aan de werkelijkheid en hoe we met elkaar omgaan en communiceren. Belangrijk is dat leerlingen inzicht krijgen in hun eigen cultuur en hoe die in uitdrukking komt in taal en kunst. Ook leren ze over cultuuruitingen in andere landen. Steeds meer mensen gebruiken bewegend beeld om zichzelf uit te drukken, om te laten zien we ze zijn, wat hun opvattingen zijn, wat ze mooi vinden en waar ze goed in zijn. Het is onderdeel van hun persoonsvorming. In de kunstwereld wordt steeds meer gebruik gemaakt van video-installaties om zich te uiten. Toch wordt het bewegend beeld (film) nog vaak niet gezien als kunstdiscipline. Op de meeste scholen staan de traditionele kunsten centraal (muziek, drama, dans, beeldende vorming). Om beter aan te sluiten bij de huidige gemedialiseerde wereld, kan film niet langer ontbreken.
Hoe verder: toekomstgericht onderwijs begint vandaag Film en andere media hebben tot nu toe in het reguliere onderwijscurriculum en de bijbehorende kerndoelen en eindtermen geen plek. Toch zien steeds meer partijen de waarde van film in het onderwijs. De online petitie film in het nieuwe onderwijscurriculum is ruim 1400 keer getekend door docenten, filmmakers en opvoeders. De petitie is te vinden via https://petities.nl/petitions/ film-in-het-nieuwe-onderwijscurriculum. Een aantal scholen heeft inmiddels zelf initiatief genomen en biedt onderwijs dat past bij de huidige beeldcultuur, de belevingswereld en behoefte van leerlingen. Toch is het bij de meeste scholen nog geen vanzelfsprekendheid om les te geven over beeld. Bij veel scholen ontbreekt een visie op filmen mediaeducatie. Het eindadvies van het Platform Onderwijs2032 biedt een kader om deze visie vorm te geven. Daarnaast zijn er diverse organisaties die kunnen helpen bij de concretisering van die visie. Leden van de Community Filmdocenten delen hun ervaringen in de praktijk en lesmaterialen via een online platform. Er zijn leerlijnen en nascholingstrainingen beschikbaar rondom dit onderwerp. Leden van het Netwerk Filmeducatie werken samen met elkaar en PABO’s om aankomende docenten te scholen. Op filmeducatie.nl bieden zij gezamenlijk aanbod voor alle niveaus in het onderwijs. EYE geeft advies op maat, heeft een gevarieerd aanbod aan educatieve tools, activiteiten en lesmaterialen voor scholen in het hele land. Het verbindt verschillende partijen om beeldtaal een structurele plek te geven in het onderwijs. Het Platform Onderwijs2032 benadrukt in het advies, dat scholen niet zouden moeten wachten op het nieuwe kerncurriculum. Ze kunnen meteen beginnen met het implementeren van veranderingen, gericht de toekomst. Wij zijn het daar van harte mee eens; Lessen in beeldtaal bieden het onderwijs vele kansen. Het is aantrekkelijk, eigentijds en doelmatig. Film is bij uitstek een medium dat aansluit bij de belevingswereld van kinderen. De expertgroep gaat graag in gesprek met docenten en de ontwerpgroep 2032 om beeldtaal in het onderwijs te realiseren.
EYE Filmmuseum Sandra den Hamer, directeur Florine Wiebenga, hoofd educatie
Mede namens de leden van de Community filmdocenten, het Netwerk Filmeducatie, het Nederlands Filmfonds, de Nederlandse Filmacademie, Dutch Academy For Film, Stichting Mediawijsheidscholen en docenten van PABO’s en de 1394 mensen die de petitie voor film en beeldtaal in het onderwijs ondertekenden waaronder docenten, acteurs, filmmakers, educatief medewerkers, museummedewerkers, visueel kunstenaars, producenten, psychologen, leerlingen, scenaristen, schooldirecteuren en ouders.
EYE filmmuseum Amsterdam bezoekadres IJpromenade 1 1031KT Amsterdam
postadres Postbus 37767 1030 BJ Amsterdam
contact +31(0)20-5891400
[email protected]
