Bachelor eindwerkstuk Bouwkunde, TU Delft Real Estate & Housing voorjaar Maarten Dansen

Bachelor eindwerkstuk Bouwkunde, TU Delft Real Estate & Housing voorjaar 2005 Maarten Dansen 1060341

Eindwerkstuk Re&H - Faculteit Bouwkunde, TU Delft – M.A.P. Dansen

Voorwoord Voor u ligt mijn eindwerkstuk van de bacheloropleiding Bouwkunde aan de TU Delft. De hieraan voorafgaan ontwerpopdracht van Real Estate & Housing was het maken van een initieel ontwerp aan de hand van een zelf gekozen ontwerpopgave. Deze ontwerpopgave kan door betrokken partijen als advies gebruikt worden in hun verdere besluitvorming. Ook voor niet betrokken kan dit ontwerp interessant zijn en misschien een frisse kijk op intergraal ontwerpen geven. In het eindwerkstuk staat de verantwoording, evaluatie en reflectie op academisch niveau van zowel het ontwerpproduct als ontwerpproces centraal. Na het lezen van een aantal verslagen van afgelopen jaren heb ik eerst een duidelijke inhoudsopgave gemaakt. Deze heeft me geholpen zo gestructureerd mogelijk te werk te gaan, waar ik anders halverwege het spoor bijster was geweest. Aangezien het moeilijk is de hoeveelheid informatie waarover je beschikt beknopt te verwoorden. Naast de hoofdpunten in de inhoudsopgaven zitten er ook nog twee bijlagen bij om het verhaal te begeleiden en te verduidelijken. Mijn dank gaat uit naar de docenten de heer H.J.M. Vande Putte, ir. L. Lousberg en drs. ing. J. Soeter, die mij en mijn groepsgenoot Léon Brandwijk in de afgelopen periode hebben begeleid in het ontwerpproces.

Maarten Dansen

1


Inhoudsopgave 1. Beschrijving van de ontwerpopgave. § 1.1. De ontwerpopgave. § 1.2. Gebouw Noord, academisch ziekenhuis Maastricht § 1.3. Waarom dit onderwerp? § 1.4. Ruimtelijk programma van eisen

3 3 3 4 4

§ 1.5. Eisen § 1.6. Randvoorwaarden. § 1.7. Uitgangspunten. § 1.8. Concept.

6 7 8 9

2. Beschrijving van het ontwerpproduct § 2.1 Ontwerp op stedenbouwkundig niveau § 2.2 Ontwerp op gebouwniveau

10 10 11

§ 2.3 Ontwerp op verdiepingsniveau

11

3. Verantwoording van het ontwerpproduct

13

4. Evaluatie van het ontwerpproduct

15

5. Beschrijving van en reflectie op de meest saillante, generieke (deel)oplossingen, en beargumentering van de keuze van de oplossingsvariant

16

6. Het ontwerpproces § 6.1 Beschrijving van het ontwerpproces § 6.2 Verantwoording van het ontwerpproces § 6.3 Evaluatie van het ontwerpproces

17 18 19 19

§ 6.4 Reflectie op het ontwerpproces

20

7. Samenvatting en conclusies

21

8. Literatuurlijst

22

Bijlage I: Leerplan Bijlage II: Tekeningen en ontwerpdocumenten 2


1 Beschrijving van de ontwerpopgave. § 1.1 Opbouw van de ontwerpopgave. Zoals voorgeschreven moet de ontwerpopgave voldoen aan de eisen zoals die gesteld zijn door de faculteit bouwkunde. “De ontwerpopgave van de variant Real Estate & Housing bestaat uit het vervaardigen van een functioneel ontwerp voor een zelf gekozen programma en het beargumenteren ervan vanuit programmatische, functionele, vormelijke, technische, besliskundige en economische hoek. Het accent ligt op het integreren van de inzichten uit verschillende disciplines en op de consistentie van de gekozen ontwerpoplossing, wat bereikt kan worden door het ontwerpproces cyclisch vorm te geven. Het rapport moet een initiatiefnemer een beeld geven van de haalbaarheid van het project in al zijn facetten. Het rapport beschrijft daartoe de marktvraag, de eisen van de gebruiker en de randvoorwaarden van externe partijen en positioneert het ontwerp daartegenover. Het beschrijft de uitgangspunten van de ontwerper, documenteert het ontwerp en motiveert de ontwerpoplossing. Wanneer varianten worden afgewogen, geeft het rapport de keuzecriteria en –methode aan. In het rapport worden de kosten en opbrengsten aangegeven, waaraan de economische haalbaarheid wordt getoetst. Het rapport besluit met een aanbeveling en een oriëntatie voor de volgende fase van het ontwerpproces.”1 § 1.2. Gebouw Noord, academisch ziekenhuis Maastricht De keuze viel op het ontwerpen van een nieuw te plaatsen gebouw op het terrein van het academisch ziekenhuis Maastricht. Dit gebouw, gebouw Noord, moet de volgende onderdelen gaan bevatten:

1

• • • •

GGD Staf psychiaters Staf psychologen Huisartsenpost

• •

Crisisopvang psychiatrie Parkeren

“Vakbeschrijving en toelichting BK 6100 R - Ontwerpopgave-eindwerkstuk, variant Re&H”,

Technische Universiteit Delft, Faculteit Bouwkunde, November 2004 3


Naast deze zes functies, zijn wij op zoek gaan naar een extra functie. Hierbij zijn wij gaan kijken naar welke functie er vraag is in het desbetreffende plangebied. Het is dan ook de vraag of het een functie wordt die gerelateerd is aan het academisch ziekenhuis, of een functie die daar apart van staat. § 1.3. Waarom dit onderwerp? In 2001 heeft de Minister van VWS (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) besloten dat WZV-instellingen (Wet Ziekenhuisvoorzieningen) om de vier jaar een Lange Termijn Huisvestingsplan (LTHP) moeten indienen bij de Minister en het College bouw ziekenhuisvoorzieningen (Cbz). Naar aanleiding hiervan heeft het academisch ziekenhuis Maastricht in 2000/2001 het huisvestingsplan "Geef het azM de ruimte" opgesteld. Een huisvestingsplan voor de periode 2002-2012. In dit huisvestingsplan is aandacht besteed aan de ontwikkelingen binnen en rond het azM gedurende de periode 1991-2001 en zijn de verwachte ontwikkelingen voor de periode 2002-2012 weergegeven. Wij hebben relatief eenvoudig deze documentatie kunnen ontvangen, samen met het document “Pijlers onder de ruimtevraag” 2 . Hieruit konden we opmaken dat verscheidene functies uitbreiding behoeven, waaronder de operatiekamers, polikliniek, staf, onderwijs, laboratoria en een aantal kleinere functies. De meeste van deze functies konden door interne verschuivingen binnen het huidige ziekenhuis blijven of deze konden door het toevoegen van een extra verdieping de nodige ruimte krijgen. Alleen de functies GGD, Staf psychiaters, Staf psychologen, Huisartsenpost ,Crisisopvang psychiatrie staan gepland om in een nieuw te bouwen gebouw te komen, “gebouw Noord”. Welke overige functies hier nog bij zouden komen was niet bekend. Voor ons de uitdaging om dit project te gaan onderzoeken. § 1.4. Ruimtelijk programma van eisen Helaas hadden wij problemen met het samenstellen van een definitief programma van eisen, aangezien er nog geen kant en klaar Programma van Eisen aanwezig was voor gebouw Noord. Uit de documentatie die wij hadden gekregen van de Stuurgroep Nieuwbouw van het academisch ziekenhuis Maastricht konden wij louter en alleen de verschillende functies halen die werden verwacht in het nieuw te plaatsen gebouw Noord, niet de bijbehorende ruimten en hun oppervlakten. 2

'Pijlers onder de ruimtevraag, globaal ruimtelijk programma van eisen azM', notitie PRC BC d.d. 15 november 2002. 4


Hierdoor hebben wij een opzet gemaakt voor het Programma van Eisen door interviews te houden met de volgende mensen: • •

Dhr. Dansen, lid van Stuurgroep Nieuwbouw azM. Dhr. Walraven, architect van het bureau Architecten aan de Maas die ook het gebouw zullen gaan ontwerpen.

• • •

Dhr. Verploegh, van PRC bouwcentrum. Dhr. van der Gugten, functionaris beheer van het RIAGG Maastricht. Dhr. Ferry X., hulpverlener van crisisopvang de Gravin te Delft.

•

Mevr. Senden, coördinator zorghotel Hilversum.

De resultaten van deze interviews hebben wij afgewogen tegen de Bouwmaatstaven van het College Bouw Ziekenhuisvoorzieningen3. Deze bouwmaatstaven geven voor verschillende onderdelen van ziekenhuizen minimale oppervlaktes aan voor verschillende ruimtes. Verder wordt er aangegeven welke functies welke ruimtes behoeven. Door deze informatie hebben wij een compleet Programma van Eisen kunnen samenstellen voor de verschillende onderdelen van gebouw Noord. Hieronder de totale oppervlakten van de diverse functies. Totaal overzicht PvE Psychiatrie

1346 m²

PvE Riagg

1666,5 m²

PvE Psychologen

519 m²

PvE GGD

470 m²

PvE Crisisopvang

129 m²

PvE Huisartsenpost

328 m²

PvE zorghotel

2581 m²

TOTAAL

7039,5 m²

fno

10911,225 m²

bvo

8855 m²

bvo

19766,225 m²

bvo

Parkeren

Totaal

Riagg en Zorghotel zijn functies welke we later hebben toegevoegd, verklaring wordt in § 6.1, beschrijving van het ontwerpproces, beschreven. 3

www.bouwcollege.nl, geraadpleegd op 3 april 2005 5


§ 1.5.

Eisen

Door de documenten te bestuderen van de Stuurgroep Nieuwbouw kregen wij een compleet beeld van het Lange Termijn Huisvestingsplan van het academisch ziekenhuis Maastricht. Verder hebben wij de architect4 geïnterviewd die zich zal gaan bezig houden met het ontwerp voor gebouw Noord. Door deze verschillende stromen informatie zijn wij tot verschillende eisen en randvoorwaarden gekomen. In deze paragraaf zullen eerst de eisen beknopt worden gegeven, vervolgens zullen in paragraaf 1.6 de randvoorwaarden naar voren komen. Het academisch ziekenhuis Maastricht heeft criteria opgesteld waaraan de huisvesting moet worden getoetst, dit zijn de volgenden5: • • • •

Huisvesting is een verlengstuk van de missie van het azM. Een optimale ondersteuning van de patiëntenlogistiek. Efficiënte ondersteuning werkprocessen binnen het azM. Zo min mogelijk desinvesteren.

Gebouw Noord is een nieuw te bouwen gebouw op het terrein van het academisch ziekenhuis Maastricht en hoort daardoor zijn eigen identiteit op het terrein te krijgen, maar wel aan te sluiten bij de bestaande bebouwing op het terrein. Dit nieuwe gebouw moet de hoge kwaliteit, die rond het plein "Forum" gevraagd wordt, gaan afmaken. Niet alleen dus een A1-locatie, maar ook belangrijk beeldbepalend voor de omgeving. 4 Het interieur van gebouw Noord moet een moderne uitstraling krijgen. Ook dient het kleurrijk, open en vriendelijk te zijn4. De materialen die toegepast zullen worden, moeten onderhoudsvriendelijk en duurzaam zijn4. Wat betreft de eisen met betrekking tot bereikbaarheid moet het gebouw in directe

4 5

Ir. Walraven, architect azM, Architecten aan de Maas 'Pijlers onder de ruimtevraag, globaal ruimtelijk programma van eisen azM', notitie PRC BC d.d. 15 november

2002.

6


verbinding staan met het ziekenhuis, bij voorkeur door gebruik van een loopbrug. Maar ook van buiten het ziekenhuis moet het gebouw eenvoudig te bereiken zijn met de auto of met het openbaar vervoer. Het parkeren voor gebouw Noord dient onder de grond te worden geplaatst.6

§ 1.6. Randvoorwaarden Uit de Bouwkostennota 2004 van het college bouw Ziekenhuisvoorzieningen hebben wij meerdere randvoorwaarden kunnen halen, deze zijn verdeeld in verschillende categorieën: Kosten: - Er geldt een afschrijvingstermijn volgens de CTG-beleidsregels van gemiddeld 33 jaar. - Er geldt een rentepercentage van 6%. - Afhankelijk van de toegepaste WTG methode moet men rekening houden met een huurstijging van 2,5%. - Voor huur van kantoorruimte wordt afhankelijk van ligging, kwaliteit en functie uitgegaan van een maximumnorm van € 141,-- per m² per jaar(prijspeil 2004). Voor bedrijfsruimte wordt een normhuur van € 60,-- per jaar (prijspeil 2004) als maximum aangehouden. Voor voorzieningen voor dagbesteding geldt een normhuur van € 108,-- per m² per jaar (prijspeil 2004). Brandveiligheid: - De wettelijke minimumvoorschriften (zie Bouwbesluit) liggen op de meeste punten op een lager niveau. Er zullen een aantal extra voorzieningen moeten worden getroffen, zoals zelfsluitende deuren van subbrandcompartimenten en het gebruik van (spiegeldraad)glas als brandwerende scheiding. Parkeren: - Betaald parkeren wordt niet vergoed door WZV (Wet Ziekenhuis Voorzieningen). Ecologie:

6

'Pijlers onder de ruimtevraag, globaal ruimtelijk programma van eisen azM', notitie PRC BC d.d. 15 november 2002. 7


- Eigenaar is verplicht om bij oplevering, verkoop of verhuur van het gebouw een energie-prestatiecertificaat te tonen. - Onderzoek naar de toepassing van duurzame energie, warmtekrachtkoppeling (WKK), collectieve warmtelevering en, in bepaalde gevallen warmtepompen, is verplicht. § 1.7. Uitgangspunten. Door het Lange Termijn Huisvestingsplan van het academisch ziekenhuis Maastricht7 te bestuderen en de toekomstig architect8 van gebouw Noord te interviewen, hebben wij de volgende uitgangspunten per categorie opgesteld:

Bereikbaarheid: - Het gebouw moet gemakkelijk bereikbaar te zijn; zowel voor automobilisten, fietsers en voetgangers. - Het gebouw moet een ondergrondse parkeergarage hebben, waar 70% van het totale aantal medewerkers en gebruikers hun auto kunnen parkeren. Deze parkeergarage dient te worden ontworpen met zo'n goedkoop mogelijke oplossing. - Het gebouw moet één centrale entree bevatten. - Het gebouw moet verbonden worden aan het hoofdgebouw van het azM om functies uit te kunnen wisselen. - Het gebouw moet een optimale logistiek hebben van patiënten. Uitstraling: - Het gebouw moet een eigen identiteit krijgen, maar wel een relatie laten zien met het azM. - Het gebouw moet een bouwhoogte hebben die overeenkomt met de omliggende bebouwing. In dit geval is dat een bouwhoogte van 24 meter, verdeeld over zes bouwlagen. Overige uitgangspunten: - Het gebouw moet voldoen aan de eisen die worden gesteld in de verschillende NENnormen. Dit zijn de volgende normen: NEN 5088 "Inbraakveiligheid", NEN 5128 "Energie", NEN 5066 "Temperatuur". NEN 1087 "Ventilatie", NEN 1014 "Bliksembeveiliging, NEN 2555 en NEN 2535 "Brandveiligheid". 7 8

‘Lange Termijn huisvestingsplan AzM 2003-2013’, notitie PRC BC d.d. 19 september 2003 Ir. Walraven, architect azM, Architecten aan de Maas 8


- Het gebouw dient flexibel te zijn, oftewel gemakkelijk van functie kunnen wisselen.

9


§ 1.8. Concept. Naar aanleiding van de verschillende uitgangspunten, eisen en randvoorwaarden hebben wij meerdere concepten opgesteld. Uiteindelijk hebben we voor het concept de oester gekozen. De oester is een natuurlijk product welke zeer gesloten en donker van buiten is, maar waar zich binnenin een zeer lichte parel bevindt en de omgeving zeer zacht aandoet. Van de buitenkant geeft het een solide en stevige indruk. De oester past zich van nature aan aan zijn omgeving, hetgeen wij willen bereiken met ons gebouw in zijn omgeving van het azM. Het lichte en zachte karakter in het gebouw zelf wilden wij bereiken door een afgeknotte kegel als atrium op te nemen in het gebouw, waar ontstaat een zeer licht gebouw van binnen, hetgeen zeer belangrijk is voor een ziekenhuis. De mensen die ziekenhuizen bezoeken hebben namelijk behoefte aan een natuurlijke en lichte omgeving, aangezien dit een rustgevende werking heeft. 9 Verder geeft de geslotenheid van het gebouw aan de buitenkant een gevoel van bescherming en privacy. De afgeknotte kegel leidt naar een centraal plein, waar de verschillende verkeersstromen binnen het gebouw bij elkaar samenkomen. De oester is een natuurlijk product, hetgeen wij ook wilden nastreven in ons ontwerp.Ecologie zou een belangrijke rol moeten spelen in ons ontwerp. Het gebouw (k)oestert het binnenmilieu.

9

Gross, R. (1998). General Hospital Psychiatry, p 108-114: “Healing Environment in Psychiatric Hospital Design”. Elsevier Science Inc. 10


2. Beschrijving van het ontwerpproduct In dit gedeelte zal ik het ontwerpproduct beschrijven. Eventueel kunnen de afbeeldingen in bijlage 2 ondersteuning bieden. § 2.1 Ontwerp op stedenbouwkundig niveau Het academisch ziekenhuis Maastricht ligt ten zuid-oosten van het centrum van het Maastricht in de nieuwbouw wijk Randwyck. Ten noorden van het academisch ziekenhuis Maastricht ligt een braak terrein welke bestemd is voor de uitbreiding gebouw Noord.10 Het kavel wordt aan zowel de noord, zuid en west kant omsloten door wegen. Samen met het in de buurt liggende NS-station (ten noordoosten van gebouw Noord) en de snelweg A2/E25 (ten oosten van gebouw Noord) zorgen deze wegen voor een zeer goede ontsluiting in het plangebied. Aan de noorden van gebouw Noord ligt een groot bedrijvenpark en het MECC, een grote evenementenhal. Tussen het MECC en het gebouw Noord ligt het plein het Forum, hier ligt ook een hotel aan. Aan de Oost en Zuid kant liggen gebouwen van het academisch ziekenhuis Maastricht. Aan de Westkant tenslotte ligt een grote woonwijk. (zie bijlage I, pag. 6-7)

Kenmerkend voor het terrein is dus de grote bezettingsgraad en de zeer goede bereikbaarheid en ontsluiting van het terrein. In het ontwerp hebben deze belangrijkste eigenschappen van de locatie uitgebuit. Aan de westgevel van gebouw Noord hebben wij een plein gecreëerd, als verlenging van het plein ten noorden van gebouw Noord, het Forum. Het plein zal een gezelligheidsfunctie moeten bekleden, maar ook zeker een verkeerszone worden. Er zijn namelijk een aantal taxistandplaatsen opgenomen, en vanaf het plein bereikt men de centrale entree van gebouw Noord. Op het plein wordt als bestrating twee kleuren baksteen gebruikt, waarvan er één doorloopt naar de centrale entree. Op deze manier wordt de overgang van plein naar gebouw soepel en geleidelijk gebracht. De afmetingen van gebouw Noord refereren aan het hoofdgebouw van het academisch ziekenhuis Maastricht, de oosten westgevel van gebouw Noord lopen in het verlengde van de gevels van het academisch ziekenhuis. 10

‘Lange Termijn huisvestingsplan AzM 2003-2013’, notitie PRC BC d.d. 19 september 2003 11


Het kegelvormige atrium is aan de noord-westzijde van het gebouw geplaatst om zo veel mogelijk daglicht in het gebouw te krijgen en om als centraal knooppunt te fungeren in het gebouw, dichtbij de entree en het plein.

§ 2.2 Ontwerp op gebouwniveau In gebouwen met ziekenhuisfuncties is het zeer belangrijk dat de routing duidelijk is geregeld. Het gebouw wordt bezocht door mensen die in de war zijn of bijvoorbeeld slecht ter been zijn, hierdoor dient de routing duidelijk en overzichtelijk te zijn. Belangrijk is dat vanuit de hoofdlooproutes altijd de ovale opening, als centraal herkenningspunt, te zien is. Deze hoofdlooproutes lopen ook allen van en naar verticale ontsluitingen. Verder is het bij ziekenhuizen en soortgelijke functies binnen gebouwen belangrijk dat er wordt ontworpen met het oog op flexibiliteit. Ziekenhuizen dienen gemakkelijk aangepast te worden. Hierdoor hebben wij gekozen voor een ruim stramien van 10,8 x 13 meter, waarop kolommen zijn geplaatst. Hierdoor kan men relatief eenvoudig de binnenwanden verplaatsen. Ook de toilet voorzieningen zijn op elke verdieping op dezelfde locatie geplaatst om een betere herkenbaarheid en flexibiliteit te creëren. Om de regelmaat in de gevel te vergroten hebben naast het hoofdstramien op elke verdieping een substramien gekozen welke beter past bij de functies die op de verdieping geplaatst zijn. Dit substramien vereenvoudigd ook het indelen van brandcompartimenten.

§ 2.3 Ontwerp op verdiepingsniveau Parkeren Vanaf de weg die langs de westgevel van gebouw Noord loopt, kan men aan de zuidwest zijde de parkeergarage inrijden. Deze parkeergarage bestaat uit drie lagen, heeft tweerichtingsverkeer en bevat meerdere nooduitgangen. Aan de oostzijde zijn er veiligheidstrappen te geplaatst, die leiden naar het maaiveld. In de parkeergarage komen in totaal 3 personenliften uit en 1 goederenlift. Naast de liften op de eerste verdieping van de parkeergarage is een installatie geplaatst ter bestrijding van de rookontwikkeling in het gebouw tijdens brand.

12


Begane grond Op de begane grond worden de volgende functies gehuisvest: - GGD. Deze is op de begane grond geplaatst omdat het een functie is waar

-

-

vele mensen naar toe komen en daardoor centraal en op de begane grond geplaatst dient te worden. Crisisopvang psychiatrie. Deze is op de begane grond geplaatst omdat men in deze functie te maken heeft met mensen die in de war zijn, en het voor hen niet goed is wanneer zij hoog in een gebouw zitten. Verder dient deze functie laagdrempelig te zijn, gemakkelijk te bereiken te zijn en een mogelijkheid hebben tot een eigen ontsluiting. De huisartsenpost. Dit is net zoals de GGD een functie waar mensen veel in en uit lopen, waardoor deze functie op de begane grond geplaatst dient te worden.

Eerste verdieping Hier wordt de functie psychiatrie gehuisvest. Doordat wij te maken hebben met een functie waar mensen aanwezig kunnen zijn die sterk in de war zijn, mag deze functie niet hoger in het gebouw geplaatst worden. Wij hebben voor een vide gekozen om meer daglicht in het gebouw te krijgen. Ook boven de entree is een vide opgenomen om een ruimere, lichtere entree te creëren. Verder hebben we een loopbrug ontworpen die vanuit het academisch ziekenhuis naar de hoofdontsluiting op de eerste verdieping gaat. Tweede verdieping Op de tweede verdieping is het RIAGG geplaatst. Een functie die bestaat uit veel grote ruimtes, hierdoor hebben we voor een ruimer substramien gekozen. Derde en vierde verdieping Op de derde en vierde verdieping is het zorghotel gelegen. Vanuit de verticale ontsluitingen, die tegen de ovaal lopen, bereikt men de foyer van het hotel. Deze foyer grenst aan een buitenruimte van het hotel. Dit is een buitenruimte waar ligstoelen geplaatst kunnen worden of waar men rustig een drankje buiten kan doen. Alle hotelkamers zijn aan de buitengevel gelegen. Op de derde verdieping is een restaurant gelegen welke de als restaurant en ontbijtruimte fungeert. Dit restaurant heeft een glazen gevel en krijgt daardoor een ruimtelijk effect en een mooi zicht op de open ovaal. Op de vierde verdieping is in plaats van het restaurant een revalidatie/fitness ruimte gesitueerd. Vijfde verdieping 13


Op de vijfde verdieping hebben we diverse functies geplaatst: - installaties, relatief groot oppervlak in vergelijking met bijvoorbeeld kantoren - kantoorruimte, eventueel verhuurbaar aan derden - archiefruimte, opslag documentatie cliënten/patiënten - congresruimte, eventueel verhuurbaar aan derden.

3. Verantwoording van het ontwerpproduct Hier worden de eisen, randvoorwaarden en uitgangspunten nogmaals beknopt genoemd en vervolgens worden deze verantwoord. -

Optimale ondersteuning patiëntenlogistiek De patiënten logistiek, intern en extern, hebben continu centraal gestaan in ons ontwerp. Patiënten kunnen zich overal in het gebouw eenvoudig oriënteren door de vele zichtlijnen naar de verticale ontsluitingen en het centrale atrium.

-

Zo min mogelijk desinvesteren Door het ruime hoofdstramien en de op alle verdiepingen doorgetrokken ontsluitingen, leidingkokers en toiletten is het eenvoudig om binnen wanden te verplaatsen voor andere functies. Dit maakt het gebouw erg flexibel en kan men het eenvoudig verhuren aan derden. Ook voor een bedrijf is deze locatie een A1 locatie. De flexibiliteit is wel minder geworden door het atrium.

-

Eigen identiteit, maar wel aansluiten bij de bestaande bebouwing op het terrein. Het gebouw heeft door het materiaal gebruik, een dieprode baksteen, duidelijk een eigen identiteit gekregen. Verder sluit het wel aan op de bestaande bebouwing door het op hetzelfde stedenbouwkundig raster te plaatsen als het ziekenhuis. Verder hebben de gevels dezelfde hoogte (24m) en zijn de ramen in gevels op een soortgelijke manier opgebouwd dat ze vergelijkbaar zijn met de gebouwen daar omheen.

-

Hoge kwaliteit van het “Forum” afmaken De westzijde van gebouw noord is ruim en open gelaten om zo een verlengstuk van het forum te worden. Dit is tevens de belangrijkste looproute van het grote busstation voor het ziekenhuis naar het Forum en het MECC.

14


-

Kleurrijk, open en vriendelijk van binnen Door een atrium in het gebouw te maken in de vorm van een kegel hebben de hoeveelheid daglicht in het atrium geoptimaliseerd. Door de afdelingen in zachte kleuren in te delen hebben we het gebouw een kleurrijke uitstraling gegeven welke ook de oriëntatie van bezoekers ten goede komt. Verder hebben geprobeerd van veel groen gebruik te maken.

-

Goede bereikbaarheid Aansluiting te vinden met de huidige infrastructuur was geen probleem, aangezien het kavel direct aan de stedelijke hoofdontsluitingen ligt. Alleen de bereikbaarheid naar het ziekenhuis hebben we verbeterd door een directe luchtbrug naar ziekenhuis.

-

Parkeergelegenheid voor 70% van medewerkers en gebruikers Met de drie parkeer lagen onder het gebouw Noord met 1 stramienmaat extra onder het plein hebben we voldoende parkeerplaatsen voor 70% medewerkers en gebruikers.

-

Kosten Na het bepalen van de functies voor gebouw Noord hebben we de investeringskosten berekend aan de hand van de eisen van het College Bouw Ziekenhuisvoorzieningen. Waar wij uitkwamen op een investering van 42 miljoen euro. Daarnaast hebben we een elementen begroting gemaakt en hebben geprobeerd onder deze waarde te blijven, dit is met 41,7 miljoen euro gelukt. Mede doordat we in het model de kosten van het dak van het atrium (1,6 miljoen euro) hebben kunnen laten financieren door het zorghotel. Dit komt verder ter sprake in § 6.1 beschrijving van het ontwerpproces.

-

Brandveiligheid Door het substramien wat we gebruikt hebben was het eenvoudig om de verschillende delen van het gebouw te compartimenteren. Verder ligt bij een gebouw met ziekenhuisfuncties de prioriteit in de eerste fasen van de brand bij het ontruimen van gebouw. Daarom hebben we er voor gekozen ventilatie kleppen in het dak van het atrium te plaatsen. Dan kan door een noodventilatiesysteem in de garage via roosters het atrium worden doorgeblazen. Dit blaast de rook weg en verbetert het zicht. Het kan het vuur wel extra aanwakkeren maar dat is minder erg, ook de sprinkler installatie zal dit al tegengaan.

15


-

Parkeren Doordat het parkeren niet vergoed wordt hebben voor een zo compact mogelijke oplossing gekozen. Op maaiveld parkeren zou alleen een goedkopere oplossing zijn geweest, maar dan hadden we niet aan de “uit het zicht”-parkeereis van de Stuurgroep Nieuwbouw gedaan.

-

Ecologie Door gebruik te maken van natuurlijke ventilatie/koeling in het atrium hebben we geprobeerd de energie prestatie norm te voldoen. Verder hebben we gebruik gemaakt van eenvoudige oplossingen zoals FSC-keurmerk hout, hergebruikt papier isolatie en bouwafval scheiding. Het natuurlijke ventilatie concept is echter onvoldoende uitgewerkt.

4. Evaluatie van het ontwerpproduct Bij dit onderdeel zullen er een aantal belangrijke punten uit de vorige paragraaf geëvalueerd worden. Hierbij heb ik de punten gekozen waarbij er niet voldaan werd aan de in het begin gestelde uitgangspunten. - Flexibiliteit De flexibiliteit van het gebouw had hoger kunnen zijn als er geen kegelvormig atrium in het gebouw had gezeten. Dit terwijl de flexibiliteits eis een zeer belangrijke is, niet alleen voor het azM, maar in het algemeen bij het ontwerpen van ziekenhuizen. Maar wij waren van mening dat het atrium niet alleen esthetisch maar ook conceptueel, qua zonlicht en als herkenningspunt een dermate meerwaarde heeft dat het ten kosten mag gaan van de flexibiliteit. Dit betekent niet dat we de flexibiliteits eis overboord hebben gegooid, maar dat we de ontwerpproblemen die we zijn tegengekomen door het atrium hebben geaccepteerd en geprobeerd daar een zo goed mogelijke oplossing voor te vinden. Bijvoorbeeld door een minimaal aantal van extra kolommen te plaatsen. En deze kolommen op het hoofd- of substramien te plaatsen. Los staand van dit atrium hebben we geprobeerd een zo’n flexibel mogelijk gebouw te ontwerpen. - Ecologie Dit een punt wat niet door een conflict binnen de eisen, uitgangspunten en concept is ontstaan, maar een punt dat puur door tijdgebrek niet verder is uitgewerkt. We hadden in het begin van het ontwerpproces ons wel voorgenomen het natuurlijke ventilatie concept in het atrium uit te werken, maar toen hadden we ons nog niet gerealiseerd 16


hoeveel tijd het zoeken van een goed stramien ging kosten. Uiteindelijk hebben we wel een aantal kleinere ecologische punten in het ontwerp verwerkt, maar deze staan niet in verhouding met de plannen die we in eerste instantie hadden. In de ontwerpproces evaluatie zal dit punt verder ter sprake komen.

5. Beschrijving van en reflectie op de meest saillante, generieke (deel)oplossingen, en beargumentering van de keuze van de oplossingsvariant Voor ons was achteraf de keuze wel/geen atrium in het gebouw waarschijnlijk de belangrijkste. Vreemd genoeg was dit voor ons waarschijnlijk ook de makkelijkste, omdat we er amper bij hebben stil gestaan. We hebben al vrij vroeg in het ontwerpproces de kegelvorm in ons ontwerp opgenomen vanwege de in het vorige hoofdstuk beschreven redenen. Maar was de daar achterliggende gedachte en waarom hebben we ons kosten wat kost vastgebeten in het oester/kegel concept ? Dit antwoord ligt in de “Form follows function” discussie, welke ik even kort zal toelichten. In deze discussie staat de volgorde van het ontwerpen centraal. Waarbij een deel van de ontwerpers van mening is dat men moet beginnen met het maken van een functioneel ontwerp, waarbij de vorm vanzelf naar buiten komt. Anderen zijn van mening dat dit precies tegenovergesteld hoort te gaan, dat de vorm eerst ontworpen hoort te worden en dat vervolgens de functies hierin geplaatst/gepast moeten worden. Carel Weeber is bijvoorbeeld een functionalist, hij ontwerp puur uit de functie, de vorm komt veel later. Hij is van mening dat een gebouw ten eerste wordt beoordeeld op functionaliteit. “De beschrijving van slapen leidt niet tot de vorm van slaapkamer, zelfs niet van een bed.”11 Zelf ben ik het slechts gedeeltelijk eens met Carel Weeber. Ik ben van mening dat hij zich te laat met de vorm bezig houdt en iets te ver is doorgeschoten naar het functionele. Het gevaar hierbij is dat de creativiteit (voor een vorm) moet inleveren voor de functionaliteit. Met het dermate functiegericht ontwerpen, haal je het leven uit het ontwerp. Dat is ook precies de reden dat we ons zo hebben vastgehouden aan ons concept. Het gebruik maken van een concept is een goede manier om de levendigheid

11

(Hoofdstuk 31) De Jong, T. M. en D. J. M. van der Voordt (2002). Ways to study and research urban, architectural and

technical design. Delft: DUP Science

17


in je ontwerp te houden, aangezien je dit nog al eens uit het oog kan verliezen tijdens het ontwerpproces. De vraag rest natuurlijk, of de mensen die in het gebouw lopen het gebouw wel als een oester evaren. Waarschijnlijk niet, maar dat is ook niet het doel. Het doel van het conceptueel ontwerpen is het begeleiden van de ontwerper tot het maken van een consistent ontwerp. Waarbij er een duidelijke logische gedachtengang achter het ontwerp schuil gaat. En dit ervaar je zeker, als je door het gebouw loopt. De vorm en de functie moeten in balans zijn, hierbij moeten er soms consessies gedaan worden. De extra kolommen die nodig waren voor het maken van het ovale atrium was daar een van.

6. Het ontwerpproces § 6.1 Beschrijving van het ontwerpproces In dit onderdeel van het werkstuk wordt stapsgewijs het ontwerpproces beschreven. Dit is in sommige gevallen moeilijk aangezien veel verschillende processen parallel liepen. Uit de documentatie12 die we hadden over gebouw Noord konden we opmaken dat er al diverse functies gepland stonden voor gebouw Noord. Maar het was nog onduidelijk welke extra functies er geplaatst zouden worden en hoe groot de diverse zouden zijn. Daarom hebben we ons eerst verdiept in de algemene stof die er beschikbaar was over psychiatrische instellingen, ziekenhuizen, zorgboulevards etc. Verder hebben we gesproken met diverse personen die actief bezig met gebouw Noord of daar raakvlakken mee hebben. En hebben we een analyse gemaakt van de omgeving en gekeken naar de vraag naar bepaalde functies in het gebied. Deze informatie hebben we gestructureerd en zijn daarmee tot een aantal functies die we eventueel ook op die locatie zouden kunnen plaatsen: klinische pathologie, Riagg, zorghotel, operatiekamers. Deze hebben we afgewogen en zijn tot de extra functies Riagg en Zorghotel gekomen. Riagg omdat deze goed aansluit bij de psychiatrische en psychologische functies die reeds voor het ontwerp gepland staan. Zorghotel is een goede combinatie van zorgfunctie en hotelfunctie tussen het azM en het MECC en het bedrijvenpark. Deze kan mogelijkerwijs voor beiden een interessante, winstgevende oplossing zijn. Na het praten met Riagg Maastricht en het Zorghotel in Hilversum 12

'Pijlers onder de ruimtevraag, globaal ruimtelijk programma van eisen azM', notitie PRC BC d.d. 15 november

2002.

18


(een vergelijkbaar project) konden we een duidelijk beeld vormen over de ruimten en oppervlakten die deze nieuwe functies nodig zouden hebben. Een ruimtelijk beeld van de ziekenhuisfuncties konden we krijgen door de informatie die we reeds hadden samen te voegen met de oppervlakte-eisen die gesteld worden vanuit het College Bouw Ziekenhuisvoorzieningen. Doordat we deze oppervlakten hadden konden we ook een beeld krijgen van de financiële kant van het verhaal. Hier hebben we in het verdere ontwerpproces, eventueel bij extra ingrepen, rekening mee gehouden. Om tot een concept te komen welke binnen de gestelde eisen, randvoorwaarden en uitgangspunten zou liggen hebben we een brainstormsessie gehouden. Hierbij kwam het concept “de oester” al snel als beste naar voren. Tevens zijn we in deze periode gaan lineair programmeren om tot een model waarbij de hoeveelheid groen en open ruimte geoptimaliseerd kon worden. De hoeveelheid groen en open ruimte is van directe invloed op de behandeltijd van een patiënt13, wat weer interessant is voor het ziekenhuis. Het meest tijdrovende in het gehele ontwerpproces was het zoeken naar de beste ontsluiting en stramien voor het ontwerp. Dit was een “trial & error” proces wat weken heeft gekost. Telkens kwamen hierbij in conflict met ander onderdelen van het ontwerp. Hierover meer in de komende paragrafen. In de laatste twee weken hadden we uiteindelijk een ontwerp waarbij de ontsluiting goed werkte en het stramien ook klopte. Op dit punt in het proces hadden we nog niet de brandveiligheid, ecologie, gevels en de elementenbegroting uitgewerkt. Brandveiligheid en gevels konden we oplossen door invoeren van een substramien, wat wel wederom aanpassing van onze plattegronden betekende. Met de elementenbegroting hebben we gekeken of we nog binnen de eisen van het CBZ zaten. Hier zaten we nog net binnen de 42 miljoen die gesteld werd, als we de kosten van het glazen dak niet meerekende. De kosten van het dak zouden op 1,6 miljoen euro komen te liggen. Vervolgens hebben we het model er weer bij gepakt om te kijken of we met de een percentage van de winst van het zorghotel het glazen dak konden financieren om zo binnen het gestelde budget te blijven. Wel in acht genomen dat een hogere bezettingsgraad in het hotel ook invloed zou hebben op de hoeveel liften en parkeerplaatsen voor gebouw Noord. Hier zijn we uiteindelijk in geslaagd met een bezettingsgraad van 57 procent en voldoende ruimte voor groen in het gebouw.

13

Gross, R. (1998). General Hospital Psychiatry, p 108-114: “Healing Environment in Psychiatric Hospital Design”. Elsevier Science Inc. 19


20


§ 6.2 Verantwoording van het ontwerpproces Zoals in de beschrijving al duidelijk werd, zijn de ontsluiting en het stramien belangrijkste struikelblokken geweest in ons ontwerpproces. Deze twee onderdelen van het ontwerp zijn dermate tijdrovend geweest, dat het consequenties heeft gehad voor de rest van het gebouw. Die ziet men terug in de oplossingen die zijn gekozen voor ecologie en in de afwerking van de gehele presentatie. Qua ecologie hebben we bijvoorbeeld het onderdeel natuurlijke ventilatie niet kunnen uitwerken. Bij de presentatie zijn de sfeerbeelden voor het atrium onvoldoende uitgewerkt, dat terwijl die belevingswaarde juist erg belangrijk was in ons concept. § 6.3 Evaluatie van het ontwerpproces Was de tijd die we hebben gestoken in het uitwerken van de ontsluiting en het stramien het waard ? Hadden we onze tijd beter moeten verdelen ? Misschien meer tijd moeten steken in ecologie en afwerking sfeerbeelden ? Zelf ben ik van ik mening dat het de tijd meer dan waard was. Het heeft aangetoond dat ondanks de moeilijkheden die het concept met zich meebracht zeer zeker uit te werken valt. Alleen kost dit veel tijd. Het is niet voor niks dat ook professionele bureaus er soms twee weken of langer mee bezig zijn om voor een dermate groot en divers ontwerp een goed stramien te kiezen. We hadden onze tijd wel beter kunnen indelen. We hadden eerder in het proces voor een betere routing kunnen kiezen. Maar dat moet je ook gewoon ervaren, daar moet je tegenaan lopen. Hetzelfde met zoeken naar een juiste stramienmaat voor kolommen, ten eerste moeten ze voor de draagconstructie op een goede afstand staan. Vervolgens moeten de afstanden bij de parkeerplaatsen kloppen, de kantoren, de gangen, hotelkamers, behandelkamers etc. Dit lukt alleen door het te proberen, te kijken of het past, te schuiven en weer te proberen, tot het uiteindelijk overal past. Het steken van extra tijd in het uitwerken van het ecologische aspect was zeker interessant geweest. Mede omdat we vanuit het concept de ecologie een belangrijke rol wilden laten spelen in ons ontwerp. Maar als we dat hadden moeten afwegen tegen andere punten die we behandeld hebben, ben ik van mening dat we een goede keus hebben gemaakt. Het ging binnen deze opdracht om het maken van een initieel ontwerp. We hierin nog alle ruimte vrij gelaten voor de ecologische uitwerking. Wat betreft de sfeerbeelden is het uitwerken een stuk minder interessant. 21


§ 6.4 Reflectie op het ontwerpproces In het proces van het ontwerpen van een goede ontsluiting en een goed stramien hebben we direct ondervonden hoe tijdrovend deze manier van proefondervindelijk probleem oplossen kan zijn. Deze manier van probleem oplossen wordt ook wel de “empirische cyclus in reflectie”14 genoemd. Hierbij wordt een zelfde traject meerdere malen doorlopen om tot de oplossing van een probleem te komen: 15 -

waarnemen van de situatie

-

vermoeden van een oplossing, persoonlijk getint, door opgedane ervaring verwachten van de gevolgen die de vermoedens te weeg kunnen brengen toetsen aan de gewenste effecten evalueren van het denkproces, en hoe kan de opgedane ervaring in een volgende cyclus benut kan worden.

Het belangrijkste binnen deze cyclus is de opgedane ervaring. De ervaring vermindert het aantal keren dat je deze cyclus moet doorlopen, omdat de kennis je vermoedens voor een oplossing verbetert. Hierbij ben ik van mening dat deze ervaring zelf opgedaan moet zijn. Als voorbeeld zal ik het ontwerpen van een hotelfunctie noemen. Iemand kan je meerdere keren zeggen dat een hotelkamer rond de 6 en 8 meter diep moet zijn, om een goede indeling te kunnen maken. Maar pas als je daadwerkelijk (na een aantal keren proberen) zelf alle meubels erin geplaatst hebt, vergeet je het nooit meer. Dat is de kracht van het proefondervindelijk ontwerpen. Om deze reden is de extra tijd die we hebben gestoken in het kiezen van een goed stramien zeker geen verloren tijd geweest, maar heeft het bijgedragen aan het opdoen van ervaring.

14

Methodologie; grondslagen van onderzoek en denken in gedrachtswetenschappen, de

Groot 15

Productontwerpen, structuur en methoden, NFM Roozenburg en J. Eekels 22


7. Samenvatting en conclusies Bij het ontwerpen van gebouw Noord hebben we aan vrijwel alle eisen, randvoorwaarden en (conceptuele) uitgangspunten kunnen voldoen. Dit heeft naar mijn inziens tot een evenwichtig ontwerp geleid. Belangrijker zijn echter de punten waar we niet aan de gestelde uitgangspunten hebben voldaan. Omdat de achterliggende gedachte hiervan van grotere meerwaarde is dan het ontwerp zelf, dit omdat zij je stil laten bij de manier waarop je ontwerpt. Kort zal ik deze punten samenvatten. Ten eerste hebben we consessies moeten doen ten opzichte van de flexibiliteit. Dit kwam doordat we ons hebben vastgehouden aan het concept “de oester” met zijn optimale zonlicht toetreding in het gebouw door middel van een atrium. Het is de “form follows function” discussie die hier centraal staat. Wij hebben ervoor gekozen de vorm niet geheel te laten leiden door de functie, omdat dit de levendigheid uit het ontwerp haalt. Verder is het accepteren van het tijdgebrek in de latere fase van het ontwerp een goed leermoment geweest. Door het proefondervindelijke ontwerpen van de ontsluiting en het stramien van het ontwerp hebben we veel meer geleerd. Helaas hebben we hierdoor de ecologie en sfeerbeelden van het gebouw tekort gedaan. Ondanks deze tekortkomingen in het ontwerpproduct zijn deze punten niet doelloos aan mij voorbij gegaan, ze helpen me wel stil staan bij eventuele verdere ontwerpopdrachten en ontwerpprocessen.

23


8. Literatuur

- Mens, N. (2003). De architectuur van het psychiatrisch ziekenhuis. Wormer: Immerc bv. - Gross, R. (1998). General Hospital Psychiatry, p 108-114: “Healing Environment in Psychiatric Hospital Design”. Elsevier Science Inc. - Malkin, J. (1982). The design of mental and dental facilities. Van Nostrand Reinhold company. - Koch, G.M.B.H. (1980). Krankenhausbau. - Bouwkosten Nieuwbouw en renovatie projectenanalyses. Reed Business Information bv - Groot, A.D. de (1981). Methodologie; grondslagen van onderzoek en denken in de gedachtenwetenschappen. Den Haag: Mouton - Roozenburg, N.F.M. en Eekels, J.(2001). Productontwerpen,structuur en methoden. Utrecht: Lemma - De Jong, T. M. en D. J. M. van der Voordt (2002). Ways to study and research urban, architectural and technical design. Delft: DUP Science

Internetsites - www.azm.nl

Website van het academisch ziekenhuis Maastricht.

- www.ggdzzl.nl

Website van de ggd Zuidelijk Zuid-Limburg.

- www.hapml.nl

Huisartsenpost Midden Limburg

- www.bouwcollege.nl

Website College bouw ziekenhuisvoorzieningen

- www.riaggamersfoort.nl

Website van het RIAGG in Amersfoort

- www.bouwkostenonline.nl

Website van Archidat

- www.dycore.nl

Website van Dycore bv.

- www.boonedam.nl

Website van Boonedam

- www.kone.com

Website van Kone

Overig -

'Pijlers onder de ruimtevraag, globaal ruimtelijk programma van eisen azM', notitie PRC BC

d.d. 15 november 2002. - Topografische kaarten van Maastricht, verkregen via Kaartenarchief Bouwkunde, TU Delft. - Bouwkostennota 2004. College bouw ziekenhuisvoorzieningen. Rapportnummer 572, ISBN 90-8517017-6

24


Interviews - Interview met Dhr. Dansen, lid van de Stuurgroep Nieuwbouw azM. - Interview met Dhr. Walraven, architect van het bureau Architecten aan de Maas die ook het gebouw zullen gaan ontwerpen. - Dhr. Verploegh, van PRC Bouwcentrum - Dhr. van der Gugten, functionaris beheer van het RIAGG Maastricht. - Dhr. Ferry X., hulpverlener van crisisopvang de Gravin te Delft.Mevr. Senden, coordinator zorghotel Hilversum.

25

Bachelor eindwerkstuk Bouwkunde, TU Delft Real Estate & Housing voorjaar Maarten Dansen

Recommend Documents