COMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN WEST 2005 - 14 Verslag van de honderdvijfenveertigste vergadering, gehouden op dinsdag 19 juli 2005 in de Regentenzaal, Zwaansteeg te Utrecht. Aanwezig:
P. Vermeulen (voorzitter), de leden G. Andela, J. van den Bout, A. van Herk, P. Kilsdonk, B. Mispelblom Beyer en G. Smienk, J. Koning (secretaris), J. van Haaften (uitvoerend secretaris) en I. Bakhuis (verslag).
OVERZICHT VERSLAG A.
Ingekomen stukken en mededelingen
B.
Notulen Commissie Welstand en Monumenten West d.d. 5 juli 2005
C.
Algemeen
D. D1
Planbespreking Vleuterweide, deelplan 4.3
D2 D3
D4 D5 D6
I Nieuwbouw 80 appartementen en 34 eengezinswoningen; Scala II Nieuwbouw 142 eengezinswoningen, Jef Reintjes III Nieuwbouw 137 eengezinswoningen, Himsmade Vleuterweide, deelplan 4.1 Nieuwbouw cultuurcampus Vleuterweide; Vera Yanovshtchinsky architecten Terwijde-Zuid, spoorzone oost I. Nieuwbouw 210 eengezinswoningen en appartementen; Geurst & Schulze II 71 appartementen en voorzieningen; Dil & Bonazzi III 212 eengezinswoningen en appartementen; Theo Verburg Papendorp Nieuwerijn-Noord kantoorgebouw KPN; Bocanet Papendorp, De Cope Zuid Schetsontwerp parkeergarage; JHK Architecten Papendorp, Groenewoudsedijk Wijzigingsaanvraag bouwaanvraag; OIII
E.
Overige bouwplannen Plannen met preadvies, lijst d.d. 14-07-2005
F.
Nagekomen plannen
G.
Rondvraag en sluiting
Commissie Welstand en Monumenten West d.d. 19 juli 2005
A.
Ingekomen stukken en mededelingen Commissielid Smienk deelt mee dat nader overleg over de inrichting van het terrein tussen de autobedrijven Ekris en Hessing heeft geleid tot een oplossing, waarin het gebied wordt benaderd als een veld, waarin twee gescheiden wegen met een brede middenberm liggen. Deze oplossing wordt nader uitgewerkt en door partijen besproken, waarna deze wordt voorgelegd aan de commissie.
B.
Notulen van de Commissie Welstand en Monumenten West d.d. 5 juli 2005 Het verslag wordt met een enkele wijziging vastgesteld.
C.
Algemeen Geen punten.
D. D1 (R)
Planbespreking Vleuterweide, deelplan 4.3 Stedenbouwkundige opzet I Voorlopig ontwerp nieuwbouw 80 appartementen en 34 eengezinswoningen Aanvraag: Portaal Vastgoed Advies Ontwerp: Scala Architecten II Voorlopig ontwerp nieuwbouw 142 eengezinswoningen Aanvraag: AM Wonen Ontwerp: Jef Reintjes Architecten III Voorlopig ontwerp nieuwbouw 137 eengezinswoningen Aanvraag: Bouwfonds Fortis Ontwerp: Himsmade Bouwkunst Deelplan 4.3 ligt aan een van de toegangsassen tot het Centrumgebied, tussen de Cultuurcampus en de Europaweg. Supervisor Kohl licht toe dat het stedenbouwkundig ontwerp is gebaseerd op de zogenoemde varenstructuur. De nerf wordt verbeeld door de centrale as van de Europaweg naar het Centrumgebied, onderbroken door enkele meer of minder formele pleinen. Aan weerszijden waaieren de bouwblokken uit. Door een toenemende transparantie wordt een verbinding aangegaan met het groen rondom de wijk. De woningen worden door drie verschillende projectontwikkelaars gerealiseerd. Zij hebben hiervoor ieder een eigen architect aangetrokken. Over de deelontwerpen hebben de architecten veelvuldig overleg gehad om de plannen op elkaar af te stemmen, gedeelde referentiebeelden te kiezen en gezamenlijke uitgangspunten te formuleren, maar toch zijn er nog abrupte overgangen tussen de plannen. Met name de hoekoplossingen bij de pleinen en de onderdoorgang naar de brink verdient nog verbetering. Het ontwerpproces is dan ook nog niet afgerond. Deze presentatie heeft ten doel de commissie een eerste indruk te geven. Aan de hand van een samengestelde maquette lichten de architecten de deelplannen toe. Aan de zijde van het Centrumgebied, aan de HOV-baan, ligt een complex met een stedelijk karakter, ontworpen door Scala architecten. Hierin worden zorgvoorzieningen ondergebracht. Een deel van de appartementen is bestemd voor zorggeïndiceerden en een deel van de achterliggende woningen heeft de functie van gezinsvervangende groepswoning. Gestreefd is naar een rustig beeld en een samenhang in materiaalgebruik. Het complex wordt gemarkeerd door vier torens van verschillende hoogte en architectuur. In de tussenliggende wanden is afgeweken van de parcellering die het gebied kenmerken. De galerijen aan de achterzijde van de strookbebouwing die de as begeleidt, hebben een breedte van 1,80 meter en zijn als balkon vormgegeven. De as naar de Europaweg wordt beëindigd door een crescent die door de architectenbureaus Jef Reintjes en Himsmade gezamenlijk wordt ontworpen. Voor het gebied ten westen hiervan worden eengezinswoningen in verschillende stijlen en prijsklassen ontwikkeld. Aan de as krijgt de bebouwing een strenge uitstraling, maar naar buiten toe wordt deze losser. Waar mogelijk, worden parkeervoorzieningen in de binnenhoven gegroepeerd, waardoor bruikbare openbare ruimte ontstaat die kan worden benut als speelplek. Ook ten oosten van de as wordt de bebouwing geleidelijk transparanter en informeler en komt de 'menselijke maat' geleidelijk sterker tot uitdrukking in smalle woonstraten. Die transparantie is voor de twee-onder-een-kapwoningen aan de zijde van de Europaweg vertaald in een toenemende individualiteit. Er vindt nog overleg plaats over het dichter
Commissie Welstand en Monumenten West d.d. 19 juli 2005
2
bijeenbrengen van de typologie van de woningen in de overgangsgebieden en over de hoekoplossingen bij de pleinen. De commissie vindt het een goede werkwijze om in deze fase een totaalbeeld te presenteren van de plannen die gezamenlijk één deelgebied vormen. Deze werkvorm maakt duidelijk dat het stedenbouwkundig ontwerp is geënt op een aan de geschiedenis ontleend stadsbeeld met een centrale as met pleinen, maar laat ook zien dat de betekenis van de openbare ruimte, als drager van de stedenbouwkundig opzet, nog onderbelicht is gebleven. De inrichting van de openbare ruimte moet de as – als scheidend dan wel bindend element tussen de deelplannen – betekenis geven. Het is noodzakelijk het ontwerp van de openbare ruimte te laten samenlopen met de bouwplannen. Het programma en de architectonische uitwerking ervan moeten hiervoor de bouwstenen leveren. Ook de inrichting van het plein en de brink moet in deze fase worden ontworpen. Mede in relatie tot de betekenis van de as, is te overwegen de woningen in het oostelijk deel van het gebied te verschuiven, waardoor de groene wig zich tot aan de centrale as kan uitstrekken. De commissie heeft behoefte aan een visualisatie van de relatie van de bebouwing met het groen rondom het deelgebied en van de samenhang met het Centrumgebied. Zij kan zich vinden in de metafoor van een varenstructuur, die zich naar buiten toe opent. Die structuur van een stevig en grootschalige centrumgebied en een lossere, argelozer en vrijere architectuur in de buitenrand, komt nog onvoldoende tot uitdrukking in de maquette. In dit licht is de crescent nog te formeel vormgegeven. De westrand van het gebied verdraagt enige hardheid, maar dit vraagt een nadere studie van de vormgeving van de hoeken. De kleine woningen die aan de rand van het westelijk gebied zijn geprojecteerd, maken een povere indruk. Hierin zou meer eenheid moeten worden gezocht met de noordelijker gelegen woningen. De consequenties van een stedelijk middengebied zijn nog niet consistent doorgevoerd. Het ontbreekt aan accenten. Parcellering is een belangrijk stijlmiddel voor dit deelgebied. Zoals de referentiebeelden laten zien, kent de oud-Hollandse stad met de geparcelleerde burgermanswoningen ook grootschaliger bebouwing voor bijzondere functies, zoals weeshuizen en scholen. Een benadering van het zorgcomplex als grootschalig en afwijkend element in de geparcelleerde omgeving, kan de spanning in het gebied verhogen. Ten opzichte van de transparante bebouwing in de buitenranden, kan het zorgcomplex meer collectiviteit uitstralen. Een goede organisatie van plattegronden kan de levendigheid op straatniveau vergroten en met goede hoekoplossingen kan een intieme binnenhof ontstaan. De overgang van het zorgcomplex naar de achterliggende strokenbouw roept vragen op. Te overwegen is de torens verder te verbijzonderen en deze los te maken van het complex, waardoor de galerijen meer ruimte krijgen. Een punt van aandacht is de parkeerdruk in de omgeving van het zorgcomplex. De commissie constateert enkele stijlbreuken met het referentiebeeld van een oudHollandse stad die zich kenmerkt door parcellering. Zij noemt de extra brede woningen in het westelijk deel van het gebied, de twee-onder-een-kapwoningen in het oostelijk deel en de toepassing van erkers. De informele thematiek van de onderdoorgangen naar de brink, met de poortkamers, past niet bij het karakter van een klassieke brink. Een formalisering van die woningen, bijvoorbeeld door de toevoeging van stevige "staldeuren", kan een brinkwand laten ontstaan. De parkeerkamer in het binnengebied geeft in dit binnengebied ordening. Waar mogelijk zou dit element moeten worden herhaald. In algemeen zin dienen parkeervoorzieningen in de binnenhoven steviger te worden ontworpen, waardoor de betekenis van deze ruimten kan worden versterkt. D2 (R)
Vleuterweide, deelplan 4.1 Nieuwbouw Cultuurcampus Aanvraag: Gemeente Utrecht OGU/DMO Ontwerp: Vera Yanovshtchinsky Architecten (Zie notulen 15/02, 15.03, 21/06 en 05/07 2005) Supervisor Kohl toont een stedenbouwkundige maquette. Het wegprofiel is evenwichtiger geworden door de plinthoogte van het gebouw tegenover de Cultuurcampus te verhogen, waardoor deze correspondeert met de maat van de Cultuurcampus. Een verschuiving van de positie van de Cultuurcampus ten opzichte van de kavelgrenzen heeft het wegprofiel verbeterd, maar deze weg stuit nog op het vrijstaande gebouw achter de Cultuurcampus.
Commissie Welstand en Monumenten West d.d. 19 juli 2005
3
Het lijkt de supervisor mogelijk de vorm van dit gebouw aan te passen (smaller en hoger) zonder het volume ervan aan te tasten. Hierdoor kunnen de pleinen aan weerszijden op een goede manier aan elkaar worden verbonden. De commissie is teleurgesteld dat er ondanks herhaald verzoek nog geen bevredigende oplossing op stedenbouwkundig niveau is gevonden in overleg met betrokken partijen. Ook de vraag de (gelijkwaardige) ruimten aan weerszijden van het vrijstaande gebouw en de onderlinge hiërarchie daarin te verduidelijken, is niet beantwoord. Onduidelijk is of die ruimte wordt aangemerkt als één plein, waarin een bouwkundig element is opgenomen, als twee afzonderlijke pleinen, of als aan elkaar verbonden straten. In deze situatie kan het effect van een herziening van het ontwerp niet worden beoordeeld. Een verhoging van het gebouw zal meer schaduwwerking geven, waardoor de levendigheid van de ruimte negatief wordt beïnvloed. Met het oog op de voortgang in de procedure is de commissie bereid in te stemmen met het vrijstellingsverzoek voor de Cultuurcampus, onder de uitdrukkelijke voorwaarde dat de rooilijnen voor het achterliggende gebouw in dit stadium nog niet worden vastgelegd, maar in bespreking komen in het kader van het desbetreffende bouwplan. Zo blijven er voldoende oplossingsmogelijkheden voor de toekomst. D3 (R)
Terwijde-Zuid, spoorzone oost I. Voorlopig ontwerp voor circa 210 eengezinswoningen en appartementen Aanvraag: Bo-Ex Ontwerp: Geurst & Schulze II. Voorlopig ontwerp voor voorzieningen en 71 appartementen Aanvraag: Bo-Ex Ontwerp: Dil & Bonazzi III. Voorlopig ontwerp voor circa 212 eengezinswoningen en appartementen Aanvraag: Bo-Ex Ontwerp: Theo Verburg Architecten Supervisor Fleer geeft een toelichting. In Terwijde-Zuid, tussen het spoor en Leidsche Rijn Centrum, wordt een stedelijk gebied ontwikkeld. In tegenstelling tot het monofunctionele woonmilieu in andere delen van Terwijde, is dit een gemengd gebied, waarin wonen, sociaal-maatschappelijke en commerciële functies zijn verenigd. Het gebied wordt ontwikkeld in gedeeld opdrachtgeverschap tussen Bo-Ex en SB Bouw en ontworpen door drie architectenbureaus, maar het wordt beschouwd als één project, dat een sterke regie vraagt. Geïnspireerd op het Java-eiland loopt een catwalk als één lange zichtlijn door het gebied. Hieraan liggen bouwblokken van 150 bij 80 meter met (semi-openbare) collectieve tuinen en buitenruimten, afgewisseld met zogenaamde reserveringsstroken, bedoeld voor speciaal programma. Bouwmassa's, woningcategorieën en -aantallen liggen op hoofdlijnen vast. Parkeren wordt een-op-een in de binnenhoven georganiseerd, soms op maaiveld soms onder een dek, waarop terrassen worden gelegd. De route moet interessant genoeg zijn om het gebied meerwaarde te geven. Voor de inrichting van de openbare ruimte en de collectieve tuinen maakt het IBU een landschapsontwerp. De architecten lichten het voorlopig ontwerp toe aan de hand van een gezamenlijke maquette. De centrale as en de collectieve tuinen zijn leidend geweest voor de ontwerpen. Het eerste plan, van Geurst en Schulze, ligt aan de Rijnkennemerlaan. De schaalgrootte aan de buitenrand neemt naar binnen toe geleidelijk af. De entrees tot de woningen op de begane grond liggen aan de Rijnkennemerlaan. De bovenwoningen worden ontsloten via een galerij. Het tweede deelplan, van Dil en Bonazzi, is een van de zgn. reserveringsstroken, en doorsnijdt het gebied in een noord-zuidoriëntatie. In smal vormgegeven schijven met golvende daken worden voorzieningen gerealiseerd, zoals een kerk, sport- en fitnessruimten, een gezinsvervangende woonvoorziening met bijbehorende functies en bedrijfsruimten. Hierboven liggen appartementen. Pleinen tussen de gebouwen zijn openbaar maar toch enigszins besloten. Het derde plan bestaat uit een grootschalig bouwblok aan het spoor met een hoge plint voor commerciële ruimten. Daarboven liggen appartementen. Aan de achterzijde van dit blok worden parkeervoorzieningen onder een dek gebracht, waarop terrassen worden aangelegd. Verder bestaat het plan uit maisonnettes en eengezinswoningen in vier lagen met tussenliggende semi-openbare collectieve ruimten.
Commissie Welstand en Monumenten West d.d. 19 juli 2005
4
De commissie reageert positief op de stedenbouwkundige opzet. Deze is interessant en veelbelovend. Wel is het van belang in de centrale binnenroute met de opeenvolgende pleinen en binnenhoven duidelijke grenzen aan te geven tussen openbare, semi-openbare en privé-gebieden in de verschillende lagen. Het concept van de dwars geplaatste schijven is boeiend, maar vraagt nog verduidelijking en doorwerking, ook in relatie tot de binnenroute. Een risico is dat het dubbel parkeren aan weerszijden van de reserveringsstrook het beeld gaan overheersen. Een en ander vraagt nuancering. Het plan kent diverse hoogtepunten. De spanning hierin kan verder worden opgevoerd door een verfijning en een grotere variatie in de gevelbehandeling. De blokken aan de Rijnkennemerlaan kunnen nog verbijzonderd worden, door de schuine belijning van de Rijnkennemerlaan, met name op de hoeken met het binnenpad, verder uit te buiten. Een vraag is of het blok aan het spoor realiseerbaar is met het oog op de geluidsbelasting. D4 (R)
Papendorp Nieuwerijn-Noord BV2052593 Bouwaanvraag kantoorgebouw KPN Aanvraag: AM Vastgoed Ontwerp: Veenendaal Bocanet (Zie notulen 26/04 en 10/05 2005) Naar aanleiding van het commentaar van de commissie is de relatie van het ontwerp met het landschap versterkt. Architect Bocanet licht toe dat het grasvlak oploopt tot een hoogte van vier meter. Hierin zijn transparante insneden zijn gemaakt, waarin het basement van het gebouw is opgenomen. Voorgesteld wordt de afwerking van de insneden van blauw staal in casettevorm te vervangen door zwart gemoffelde persstaafroosters. De schuine insneden worden beschouwd als onderdeel van het landschap en worden voorzien van deze roosters. De openingen die deel uitmaken van het gebouw, krijgen stalen lamellen. Supervisor Verschuren begrijpt de keuze voor de roosters, met het oog op de natuurlijke ventilatie van de parkeergarage. Toch heeft hij een voorkeur voor de aanvankelijke keuze voor strekmetaal, omdat dit een veel diffuser zicht geeft op hetgeen zich achter de openingen bevindt. Hij is bezorgd over de gehanteerde parkeernorm en dringt erop aan in plaats van 1 : 62,5 de maximaal toegestane norm van 1 : 53 te hanteren, om te voorkomen dat op termijn auto's in het landschap worden geparkeerd. Ook zou moeten worden gekozen voor parkeerplaatsen met een breedte van 2,50 meter, opdat de parkeerruimte volledig kan worden benut. Namens de opdrachtgever wordt meegedeeld dat op dit moment niet wordt overgegaan tot realisering van de tweede parkeerlaag, maar dat wel de benodigde bouwkundige voorzieningen worden getroffen om die tweede laag op termijn mogelijk te maken. De commissie is tevreden met deze toezegging van de ontwikkelaar. De conceptuele uitgangspunten zijn op een goede wijze vertaald in een ontwerp, dat in voldoende mate beantwoordt aan de vragen van de commissie. Echter, de toepassing van strekmetaal maakt de suggestie van scherpe insneden in het landschap beter waar dan persstaafroosters. Bovendien geven deze roosters bij het entreegebied zicht in de parkeergarage, waardoor afbreuk wordt gedaan aan de strakke vormgeving van het gebouw. De commissie keurt het bouwplan goed onder de voorwaarde dat ofwel strekmetaal wordt toegepast – eventueel in een grove structuur – ofwel roosters met schuine louvres, die het zicht op het gebied achter de openingen grotendeels wegnemen.
D5 (R)
Papendorp, De Cope Zuid Schetsontwerp parkeergarage Aanvraag: Kroon Vastgoed Ontwerp: JHK Architecten Het schetsontwerp betreft de locatie C5, in het entreegebied van Papendorp. Dit terrein ligt ingeklemd tussen de persluchtleiding, de Papendorpseweg en omliggende bebouwing. Hier wordt een parkeergarage gebouwd, gecombineerd met kantoorruimte. Architect De Jonge heeft getracht het ruimtegebruik te optimaliseren. Twee identieke volumes zijn uit elkaar gelegd, zodat het doorzicht op de omgeving wordt behouden. Deze volumes reiken tot aan de terreingrens, maar de ronde beëindigingen verzachten de overgang naar de omgeving. De parkeergarage wordt gedeeltelijk ondergronds aangelegd (tot een diepte van 7 à 8 meter) en boven de parkeergarage worden kantoorruimten gerealiseerd in drie lagen. Een en ander komt overeen met de maximaal toegestane bouwhoogte. Bestudeerd wordt
Commissie Welstand en Monumenten West d.d. 19 juli 2005
5
of op de begane grond een foyerachtige ruimte kan worden toegevoegd, voor algemene voorzieningen ten behoeve van de omliggende kantoren. Voor de materialisering van het geheel wordt gedacht aan glas en metaal, teneinde een lichte en luchtige uitstraling te bereiken. Supervisor Verschuren is enthousiast over het initiatief van de ontwikkelaar om een parkeergarage te bouwen. Dit is een goede oplossing voor de parkeerproblemen in Papendorp. Ook de suggestie ondersteunende voorzieningen voor andere bedrijven te realiseren, heeft zijn steun. Met het oog op de planning wordt nu een eerste schetsontwerp aan de commissie voorgelegd, maar de discussie over de stedenbouwkundige inzichten is nog niet geheel afgerond. De ronde open vormen die de beweging van auto's zichtbaar maken, beantwoorden aan het streven naar een licht en luchtig gebouw, maar de gesloten opbouw, waarin kantoorruimten worden ondergebracht, geven een te massief en te dominant beeld, vooral omdat in het ontwerp de maximale bouwhoogte en de terreingrenzen zijn gezocht. De toevoeging van een ontvangstruimte met aanvullende voorzieningen is denkbaar, maar de entree hiervan moet zich niet oriënteren op de Papendorpseweg, maar hiervan worden losgemaakt, alsof die weg wordt ontkend. De commissie heeft sympathie voor de zoektocht naar de optimalisatie van het ruimtegebruik. Er is echter een omgekeerde weg bewandeld, door de maximale maat als uitgangspunt te nemen, in plaats van het volume dat deze locatie toelaat. De getoonde schetsen laten zorgvuldig gekozen vormen zien, maar uit de maquette komt de massiviteit sterk naar voren. De ronde, opengewerkte vormen kunnen als scherm fungeren, maar voor de onderlinge verbindingen tussen de volumes moeten geraffineerde oplossingen worden gezocht, die het gebouw minder zwaar maken. Hierin moet meer spanning en subtiliteit worden gezocht, bijvoorbeeld door verschillende volumes in verschillende vormen, die losser op het terrein zijn geplaatst. De commissie wacht de doorwerking af en hoopt op een gedurfd ontwerp, waarin de ronde vormen uit deze eerste schets zijn te herkennen. D6 (R)
Papendorp, Groenewoudsedijk Verkennend advies op wijzigingsaanvraag op eerdere bouwaanvraag Aanvraag: Niroc Ontwerp: OIII Voorgesteld wordt de opbouw op het goedgekeurde bouwplan te schrappen en de technische installaties inpandig weg te werken. Voor het overige blijft het ontwerp ongewijzigd. De commissie beschouwt het verwijderen van de opbouw als een verbetering en keurt deze wijziging goed.
E
Overige plannen De plannen, genoemd in de lijst d.d. 14 juli 2005, zijn met een preadvies van de secretaris aan de commissie voorgelegd. De leden van de commissie hebben besloten de advisering over te nemen. De preadvisering is verricht op basis van de aan de verschillende beleidsniveaus verbonden criteria, zoals vastgelegd in de welstandsnota. Samenvattend: Open: Verandering en handhaving zijn beide mogelijk, zowel naar structuur als naar architectuur. Respect: Essentiële eigenschappen van de aanwezige bebouwings- en omgevingskarakteristiek worden gerespecteerd. Behoud: Behoud en herstel van het aanwezige bebouwingsbeeld en versterken van de bestaande of historisch bepaalde karakteristiek van stedenbouwkundige, architectonische, landschappelijke of cultuurhistorische aard. Stimulans: Het gebied vraagt vanwege zijn bijzondere of markante karakter extra aandacht voor versterking en stimulering van het beeld. Indien van toepassing zijn de aanvragen getoetst aan de sneltoetscriteria, dan wel aan de criteria, zoals geformuleerd in de welstandsnota. Derhalve zijn bedoelde plannen akkoord. De lijst is ter inzage op het secretariaat.
F
Nagekomen plannen Geen.
G
Rondvraag en sluiting Geen onderwerpen.
Commissie Welstand en Monumenten West d.d. 19 juli 2005
6
De vergadering van 2 augustus vervalt. De volgende vergadering vindt plaats op 16 augustus 2005. De voorzitter
De secretaris
P. Vermeulen
J. Koning
Per 1 juli 2004 wordt de welstandsadvisering verricht op basis van de aan de verschillende beleidsniveaus verbonden criteria zoals geformuleerd in de welstandsnota 'De schoonheid van Utrecht' (vastgesteld door de raad van de gemeente Utrecht d.d. 24 juni 2004). (O) = open (R) = respect (B) = behoud (St) = stimulans (Ont) = ontwikkelingsgebied
Commissie Welstand en Monumenten West d.d. 19 juli 2005
7
