Bijlage II :
Actieplan Alcohol en jeugd Teylingen
Actieplan alcohol en jeugd gemeente Teylingen 2008-2011 Definitieve versie: 10 juli 2008 1. Inleiding Jongeren in ons land drinken te jong, te vaak en te veel. Uit onlangs gepubliceerde cijfers blijkt wel dat er een daling te zien is in het alcoholgebruik in de groep van 12 tot 14 jaar. Niettemin is het alcoholgebruik in deze groep nog steeds te hoog. Er is geen afname in het alcoholgebruik door jongeren van 15 jaar en ouder. Als jongeren drinken, drinken ze nog steeds te vaak en te veel. Dat geldt ook voor de 12-14 jarigen1. Ook in de gemeente Teylingen hebben we te maken met jongeren die jong, vaak en veel drinken. Een bloemlezing uit de jongerenpeiling 2003 van de GGD Hollands Midden2: • 21 procent van de basisschoolleerlingen uit groep 7 en 8 alcohol heeft wel eens alcohol gedronken. In 1996 was dat nog 15 procent; • 12-14 jarigen in het voortgezet onderwijs, hebben de laatste keer dat zij alcohol dronken, gemiddeld 4,5 glazen gedronken. Dit is gemiddeld 2,0 glazen meer dan in 1996; • drinkt 87 procent van de 18-26 jarigen alcohol. In 1998 was dit 82 procent. Uit het gemeentelijk signaleringsoverleg jeugd, het overleg jeugd in de buitenruimte en uit gesprekken met huisartsen, jongerenwerkers en de wijkagenten blijkt dat overmatig alcoholgebruik onder jongeren in de gemeente Teylingen een groot probleem is. Het geeft (geluids)overlast en leidt tot vandalisme. De politie geeft aan dat er bij de meeste gevallen van vandalisme in de gemeente een verband is te leggen met overmatig alcoholgebruik. Daarnaast weten we dat overmatig alcoholgebruik door jongeren kan leiden tot blijvende hersenschade. Als kinderen voor hun 15e beginnen met drinken, is de kans groter dat ze alcoholverslaafd raken op latere leeftijd (Grant en Dawson, 1997). Naast risico's specifiek voor jongeren kan overmatig alcoholgebruik op de lange termijn onder meer de volgende gevolgen hebben: schade aan organen als lever, maag en darmen, hartinfarcten, een bepaald type herseninfarcten, aantasting van het zenuwstelsel en bepaalde vormen van kanker (Poppelier, et al, 2002; Van de Wiel, 1998). Gezien de gevolgen voor de gezondheid van onze inwoners heeft de gemeenteraad van Teylingen in juli 2007 alcoholmatiging onder de jeugd aangewezen als één van de speerpunten uit de nota lokaal gezondheidsbeleid 2007-2011. Omdat de problemen die overmatig alcoholgebruik met zich meebrengen het beleidsterrein volksgezondheid overstijgen, is met het vaststellen van de nota afgesproken acties te formuleren in samenspraak met de beleidsterreinen jeugd, sport, veiligheid en onderwijs. Voorliggend actieplan is de uitwerking van deze afspraak. De algemene doelstelling van dit actieplan is om alcoholmatiging onder jongeren in onze gemeente te bevorderen waardoor de negatieve effecten van alcoholgebruik worden verminderd. Meer concreet moeten de acties leiden tot het volgende in 2011: • inwoners van Teylingen zijn zich bewust van het feit dat drinken voor het 16e levensjaar niet normaal is; 1
Peilstation onderzoek 2008, Trimbos instituut. De cijfers zijn afkomstig uit 2003. Dit zijn de meest recent beschikbare cijfers. In het najaar van 2008 voert de GGD opnieuw een jongerenpeiling uit. Hierin wordt ook alcoholgebruik gemeten. De cijfers zijn naar verwachting in 2009 beschikbaar. 2
1
• het aantal kinderen dat voor het 16e jaar begint met drinken is gedaald; • jongeren tussen 16 en 25 jaar drinken minder (frequentie en hoeveelheid). De doelgroep van dit actieplan is de Teylinger jeugd tussen de 10 en 25 jaar. We weten dat veel van deze jongeren buiten de gemeentegrenzen uitgaan en buiten de gemeentegrenzen naar school gaan. Om te voorkomen dat jongeren in andere gemeenten gaan drinken ‘omdat het daar wel kan’ is regionale afstemming van regelgeving gewenst. In het samenwerkingsverband Holland Rijnland is daarom afgesproken om samen met de gemeenten van de Rijnstreek te komen tot regionale basisregelgeving. Deze regels zijn er echter nog niet. Vooruitlopend op de regionale basisregels worden in dit plan ook een aantal acties op het gebied van regelgeving voorgesteld. Waar er overlap gaat bestaan met de regionale aanpak wordt aangesloten bij de regio. De gemeente Teylingen levert haar input bij het opstellen van de basisregels door deelname in de regionale werkgroep door de ambtenaar volksgezondheid. De opbouw van dit actieplan is als volgt. In hoofdstuk 2 volgt een overzicht van het alcoholgebruik onder jongeren in de Duin- en Bollenstreek. In hoofdstuk 3 worden twee belangrijke uitgangspunten voor het formuleren van lokaal alcoholbeleid genoemd. De werkzaamheden en activiteiten die plaatsvinden in het kader van alcoholmatiging onder de jeugd in de gemeente Teylingen zijn weergegeven in een overzicht in hoofdstuk 4. In dit overzicht worden ook de nieuwe actiepunten benoemd.
2. Alcoholgebruik onder jongeren in de Noordwest Duin- en Bollenstreek Onderstaande tabellen geven een overzicht van het alcoholgebruik van de jongeren in Teylingen, Hillegom, Lisse en Noordwijkerhout. Deze gemeenten zijn samengevoegd omdat zij een aaneengesloten gebied vormen in de bollenstreek van Zuid-Holland. De percentages worden vergeleken met de gemiddelden voor Zuid-Holland Noord.
Tabel 1
Percentage dat alcohol drinkt .
Hillegom, Lisse etc. Duin- en Bollenstreek Zuid-Holland Noord
12-17 jarigen 1998 2003 46 53% 47% 50%
18-26 jarigen 1998 2003 82% 87% 82% 85%
Leerlingen basisschool groep 7 en 8 1996 2003 15% 21% 15% 22%
Leerlingen v oortgezet onderwijs 1996 2003 59% 71% 58% 63%
Toelichting tabel 1 In Hillegom, Lisse etc. in 2003… • drinkt ongeveer de helft van de 12-17 jarigen alcohol. Dit is meer dan in 1998 en evenveel als gemiddeld in Zuid-Holland Noord. De toename zit vooral bij jonge meisjes (zie tabel 2). • drinkt 87% van de 18-26 jarigen alcohol. Dit is meer dan in 1998 en evenveel als gemiddeld in Zuid-Holland Noord. Vooral meer vrouwen zijn gaan drinken. In de Duin- en Bollenstreek in 2003… • drinkt 21% van de leerlingen in groep 7 en 8 van de basisschool alcohol. Dit is meer dan in 1996 en evenveel als in Zuid-Holland Noord.
2
•
Tabel 2
drinkt 71% van de leerlingen op het voortgezet onderwijs alcohol. Dit is meer dan in 1996 en meer dan in Zuid-Holland Noord.
Percentage dat alcohol drinkt . 12-14 jarige jongens 1998 2003 Zuid-Holland Noord 25% 25%
12-14 jarige m eisjes 1998 2003 16% 23%
Toelichting tabel 2 In Zuid-Holland Noord in 2003… • drinkt een kwart van de 12-14 jarige jongens alcohol. Dit is evenveel als in 1998. • drinkt 23% van de 12-14 jarige meisjes alcohol. Dit is meer dan in 1998.
Tabel 3
Percentage dat vaak en veel* alcohol drinkt . 12-17 jarigen 1998 2003 Hillegom, Lisse etc 9% 7% Zuid-Holland Noord 9% 5% * vaak en veel = meer dan vier glazen per keer meer dan vier
18-26 jarigen 1998 2003 29% 26% 23% 21% keer per maand
Toelichting tabel 3 In Hillegom, Lisse etc. in 2003… • drinkt 7% van de 12-17 jarigen vaak en veel alcohol. Dit is meer dan gemiddeld in Zuid-Holland Noord. • drinkt 26% van de 18-26 jarigen vaak en veel alcohol. Dit is meer dan gemiddeld in Zuid-Holland Noord. Tabel 4
Gemiddeld aantal glazen alcohol van de drinkers naar leeftijd 12-14 jarigen in 15-17 jarigen in voortgezet v oortgezet onderwijs onderwijs 1996 2003 1996 2003 Duin- en Bollenstreek 2,4 4,5 5,3 6,3 Zuid-Holland Noord 2,5 3,7 5,0 6,0
Samengevat zijn uit bovenstaande tabellen de volgende trends op te maken: • Het aantal jongeren dat op jonge leeftijd begint met drinken stijgt;
3
•
Jongeren (12-26 jaar) in de gemeenten Teylingen, Hillegom, Lisse en Noordwijkerhout/ Duin en Bollenstreek drinken meer en vaker dan in de rest van Zuid-Holland Noord.
Ook landelijk gezien zijn er een aantal trends en feiten te benoemen die belangrijk zijn voor het formuleren van alcoholbeleid: • Jonge scholieren drinken vooral thuis en dus vaak met instemming van de ouders; • Thuis alcohol drinken is in het basisonderwijs bij ruim éénderde van de scholieren toegestaan; • Ondanks de wettelijke bepalingen koopt op 15-jarige leeftijd tweederde van de alcoholdrinkende scholieren wel eens zelf alcohol (met name in de supermarkt).
3. Lokaal alcoholbeleid Om de trends die genoemd zijn in voorgaand hoofdstuk te kunnen keren is het formuleren van alcoholbeleid op gemeentelijk niveau van belang. De gemeente staat namelijk het meest dicht bij de burger. Zo is de gemeente bevoegd maatregelen te nemen op het gebied van veiligheid en openbare orde, is verantwoordelijk voor de naleving van de drank- en horecawet en voert op grond van de Wet collectieve preventie volksgezondheid (Wcpv) een eigen gezondheidsbeleid. Lokaal alcoholbeleid beoogt de schadelijke gevolgen van overmatig alcoholgebruik te voorkomen die niet alleen de gezondheid betreffen, maar ook de veiligheid en de openbare orde binnen een gemeente. Om een effectief alcoholmatigingsbeleid te kunnen voeren is een integrale benadering vanuit verschillende beleidsterreinen essentieel. De disciplines gezondheid en veiligheid dienen daarom samen op te trekken. Daarnaast is een voorwaarde dat interventies langere tijd achter elkaar uit worden gevoerd3. We moeten er rekening mee houden dat alcoholgebruik in sterke mate wordt bepaald door de omgeving van de drinker, zowel in fysieke zin (prijs van alcohol, productaanbod, verkoopregels) als in sociaal opzicht (normen, tradities, sociaal netwerk). Het is de omgeving van de drinker waar de gemeente haar interventies veelal op moet richten. Voor het formuleren van effectief lokaal alcoholbeleid hanteert het ministerie van VWS de volgende vier pijlers: 1) Publiek draagvlak Het creëren van draagvlak voor de doelen van het alcoholbeleid is een belangrijke voorwaarde voor een succesvol beleid. Het gaat er niet slechts om brede steun en begrip voor het beleid te verkrijgen, maar ook om te bevorderen dat inwoners het beleid naleven. Kernbegrippen zijn bewustwording en communicatie. 2) Regelgeving Regels stellen, naleven en handhaven blijkt van grote invloed te zijn op het alcoholgebruik (Babor, 2003). De kracht van goede regelgeving zit daarbij niet zozeer in het stellen van een regel als wel de naleving en de handhaving ervan. Gemeenten kunnen op grond van de Drank en Horecawet en de Gemeentewet verordeningen vaststellen en deze gebruiken bij de vormgeving van het lokale alcoholbeleid. 3) Handhaving 3
Handleiding lokaal alcoholbeleid, Voedsel en Warenautoriteit (2007)
4
Het handhaven van alcoholregels behoort tot de meest effectieve regels die de overheid kan nemen. Door onvoldoende handhavingscapaciteit blijkt in de praktijk dat jongeren vaak slagen als ze proberen alcohol te kopen (Gosselt, 2006). De verkoop van alcohol aan jongeren onder de leeftijdsgrens kan al met 35 tot 40 procent afnemen met een kleine intensivering van de handhaving.
4) Vroegsignalering Het ontdekken van alcoholproblemen in een vroeg stadium biedt de meeste kans op herstel en voorkomt veel ernstiger alcoholschade. Hoe eerder hulp geboden wordt, hoe groter het effect en hoe lager de kosten. Deze pijlers worden in het volgende hoofdstuk gehanteerd om tot een alcoholactieplan voor Teylingen te komen. 4. Activiteiten gemeente Teylingen Op dit moment vindt in de gemeente Teylingen al een aantal activiteiten en werkzaamheden plaats ten behoeve van het voorkomen, terugdringen en bestrijden van problemen als gevolg van overmatig alcoholgebruik. Onderstaand schema geeft een overzicht van de werkzaamheden en activiteiten die binnen de gemeente op dit moment worden uitgevoerd. De activiteiten/werkzaamheden zijn verdeeld over de vier pijlers voor effectief alcoholbeleid die worden gehanteerd door het ministerie van VWS. Daarnaast zijn onder het kopje ‘acties’ nieuwe actiepunten geformuleerd voor de jaren 2008-2011. Daarachter staat achtereenvolgens in kolommen aangegeven wanneer de actie wordt uitgevoerd, wat het kost, wie het betaalt en door wie de actie wordt uitgevoerd. Zoals in de inleiding vermeld moeten de acties uit dit plan leiden tot het volgende in 2011: • alle inwoners van Teylingen zijn zich bewust van het feit dat drinken voor het 16e levensjaar niet normaal is; • het aantal kinderen dat voor het 16e jaar begint met drinken is gedaald; • jongeren tussen 16 en 25 jaar drinken minder (frequentie en hoeveelheid). Evaluatie Om te kunnen meten of de doelen die gesteld zijn ook worden behaald is een nulmeting noodzakelijk. De meest recente cijfers van de GGD (jongerenpeiling) zijn uit 2003. In het najaar van 2008 wordt opnieuw een jongerenpeiling gehouden. De cijfers die hierbij beschikbaar komen kunnen als nulmeting gebruikt worden. De daarop volgende jongerenpeiling is in 2013. Deze peiling kan gebruikt worden om het effect van de uitvoering van de acties uit dit plan te evalueren. Het is wel noodzakelijk dat het alcoholmatigingsbeleid voortgezet wordt, ook na 2011.
5
1) Publiek draagvlak Interventie
Wat gebeurt er al
Acties
Wanneer
Preventie op school
Project ‘Weet wat je wilt’ Voorlichtingsprogramma van de GGD over de risico’s van genotmiddelengebruik voor leerlingen, leerkrachten en ouders Deelname door: • alle basisscholen in Sassenheim en Warmond • twee van de vijf basisscholen in Voorhout • KTS
Scholen benaderen die niet deelnemen (via directeurenoverleg oktober 2008)
2008
Wat kost het en wie betaalt het? Nvt
Uitvoering door
Deelname voortzetten
2008 e.v.
Inzet regulier GGD
Lesprogramma Stichting Voorkom
Rijnlands overweegt te stoppen met het lesprogramma van Stichting Voorkom
2008 e.v.
Inzet regulier GGD
Afdeling MO ism GGD
2009
PM
Afdeling MO
Afdeling MO ism GGD
Deelname door Rijnlands Lyceum aan GGDprogramma
Weerbaarheidstraining op scholen (mogelijkheden uitzoeken)
6
Interventie
Wat gebeurt er al
Acties
Wanneer
Preventie voor opvoeders
Voorlichting voor ouders/verzorgers door GGD 1 x in februari 2008
Afspraken maken met onderwijs (BO en VO) over structurele voorlichting voor ouders/verzorgers (creatieve manier zoeken zodat ouders er bij móeten zijn)
2008
Voorlichting laten uitvoeren door de GGD
Vanaf schooljaar 2008/ 2009 ieder jaar
Uit budget lokaal gezondheidsbeleid* € 2.500,-- per jaar
2008
Nvt
Afdeling MO ism communicatie
Informatie voor websites scholen aanleveren
2008
Nvt
Afdeling MO ism communicatie
Voorlichting inbedden in Centrum voor Jeugd en Gezin
2011 e.v.
PM
Afdeling MO ism partijen in CJG
In jongerencentra wordt geen alcohol verkocht aan jongeren onder de 16
Structureel voorlichting binnen het jongerenwerk Voor zowel jeugd als de vrijwilligers.
Vanaf 2009
Uit budget lokaal gezondheidsbeleid € 500,-- per jaar
Afdeling MO ism jongerenwerk
Op schoolfeesten van het Rijnlands Lyceum en KTS is geen alcohol beschikbaar.
Blaastesten of simulator bij schoolfeesten
Vanaf najaar 2008
Uit budget lokaal gezondheidsbeleid* € 500,-- per jaar
Afdelingen MO& BL ism politie en VO-scholen
Informatie in schoolgidsen etc. Informatie voor ouders op website van de gemeente plaatsen
Creëren van een alcoholvrije omgeving
Wat kost het en wie betaalt het? Nvt
Uitvoering door Afdeling MO ism onderwijs en GGD
7
Interventie
Wat gebeurt er al
Acties
Wanneer
Wat kost het en wie betaalt het?
Uitvoering door
Jaarlijks vanaf 2008
Nvt
Afdelingen MO& BL
Na opstellen convenanten sportkantines (zie Regelgeving) blaastesten bij sportfeesten. Bewustwording bij verkopers van alcohol
-
In overleg gaan met supermarkten over aanpak ‘geen verkoop alcohol < 16’ Bespreken weerbaarheidstrainingen voor kassamedewerkers
Inhaken op massamediale campagnes
Folder ‘alchol en opvoeding’ verstuurd aan alle ouders van jongeren van 12 jaar
Meedoen met landelijke campagnemomenten van o.a. Trimbos en GGD (afspreken dat zij ons op de hoogte houden)
PM
Voortdurend
Uit budget lokaal gezondheidsbeleid* € 500,-- per jaar
Afdeling MO
Actief foldermateriaal verspreiden Het gemeentebestuur inzetten op deze momenten om beleid uit te dragen
8
2) Regelgeving Interventie
Wat gebeurt er al
Acties
Wanneer
Opstellen convenanten
Kwaliteitsmeter veilig uitgaan (KVU) per 1 april 2008 (voor de periode van 1 jaar)
Evaluatie KVU
Vanaf 2008
•
•
• •
Wat kost het en wie betaalt het? Nvt
Uitvoering door Gemeente, horecaondernemers en politie
Zwak-alcoholhoudende dranken worden alleen verstrekt aan personen ouder dan 16 jaar. Sterke drank wordt alleen verstrekt aan personen ouder dan 18 jaar (verbod geldt bij wet) Bezoekers die zichtbaar onder invloed zijn van alcohol of drugs, wordt de toegang geweigerd (verbod geldt bij wet) Doorschenkverbod (verbod geldt bij wet) Geen happy hours
9
Interventie
APV
Wat gebeurt er al
Acties
Wanneer
Wat kost het en wie betaalt het? Uit budget lokaal gezondheidsbeleid* € 500,-- eenmalig
Uitvoering door
-
Mogelijkheden onderzoeken APV aanpassen voor sportkantines en opstellen convenant voor sportkantines (bijv. geen alcohol voor 17:00, alcoholbeleid vereiste voor subsidie)
2008
-
Mogelijkheden onderzoeken APV aanpassen voor jongerencentra en opstellen convenant met jeugdwerk
2008
Uit budget lokaal gezondheidsbeleid* € 500,-- eenmalig
Afdelingen BL& MO ism jeugdwerk
Het gebruik van alcohol of bezit van aangebroken flessen etc. op of aan de openbare weg is verboden op grond van de APV Controle en handhaving door politie.
APV aanpassen en instellen verbod op het bezit van alcohol op/aan de openbare weg voor jongeren onder de 16
2008
Nvt
Politie, afdeling BL Regionaal
Afdelingen BL& MO ism sportverenigingen
10
3) Handhaving Interventie
Wat gebeurt er al
Acties
Wanneer
Handhaving leeftijdsgrenzen bij horeca en supermarkten (Drank& horecawet)
Controle door VWA
VWA opdracht geven tot controle leeftijdsgrenzen bij supermarkten. Inzet BOA of Mystery Guest.
Naleving afspraken KVU
Controle door politie Bij overtreding uitsluiting van KVU Controle en handhaving door politie
Naleving APV
2009
Wat kost het en wie betaalt het? PM
Afdeling BL
Evaluatie KVU
Begin 2009
Nvt
Afdeling BL en politie
Afspraken maken over aanpak ‘thuisbrengen van dronken jongeren onder de 16’
2009
PM
Afdelingen BL & MO ism politie (incl. teamchef)
Handhaving in toekomst door gemeente. Nu kijken naar mogelijkheden extra inzet BOA en/of Mystery Guest.
Ouders informeren bij uitgeschreven boetes aan jongeren
11
4) Vroegsignalering Interventie
Wat gebeurt er al
Acties
Wanneer
Screening
Overleg jeugd in de buitenruimte
Overleg voortzetten.
Vanaf 2009
Wat kost het en wie betaalt het? Kosten worden meegenomen in de Jeugdnota
2008 e.v.
Nvt
Signalering beter mogelijk maken dmv aanstellen ambulant jongerenwerker. Daarnaast kijken naar mogelijkheid herbepalen taken huidige jongerenwerkers.
Uitvoering door Deelnemers overleg buitenruimte
(Medewerker volksgezondheid sluit regelmatig aan bij overleg) Signaleringsoverleg jeugd Signalering van jongeren met alcoholproblemen en doorverwijzing naar juiste instantie
Overleg voortzetten
Afdeling MO, bureau Halt, AMW, jeugdcoördinator politie, wijkagenten, jongerenwerk, regionaal bureau leerplicht, JPP, Bureau Jeugdzorg
*Het budget voor de uitvoering van de nota lokaal gezondheidsbeleid bedraagt € 10.000,-- per jaar tot 2011. De acties vragen tot 2011 jaarlijks € 4.000,-- uit dit budget en in 2009 € 1.000,-- eenmalig.
12
