GO Jeugd 2008 Alcohol
Samenvatting alcohol Uit de gegevens van GO Jeugd 2008 van GGD Fryslân blijkt dat 63% van de Friese 12 t/m 18 jarigen wel eens alcohol heeft gedronken, 51% nog in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek. Het percentage alcoholdrinkende jongeren is afgenomen in vergelijking met 2004. In de vier weken voorafgaand aan het onderzoek heeft 38% van de 12 t/m 18 jarigen minimaal één keer aan binge drinken gedaan. Daarnaast is 41% van de jongeren wel eens aangeschoten geweest, 24% nog in de vier weken voor het onderzoek. Risicogroepen bij alcoholgebruik onder 12 t/m 18 jarigen zijn over het algemeen de jongens, vmbobasisleerlingen en bij extremer alcoholgebruik (binge drinken, dronkenschap) de 16 t/m 18 jarige jongeren en mbo-leerlingen. Ook zijn er veel jongeren onder de 16 jaar die ervaring hebben met (teveel) alcohol. Over het algemeen drinken jongeren (bij iemand) thuis of in een discotheek en lijken ze zich grotendeels te houden aan de wettelijke regels voor alcoholverkoop. Veertien procent van de jongeren onder 16 jaar koopt wel eens zelf alcohol. Inleiding In deze rapportage komt onder andere aan bod welk deel van de Friese jongeren van 12 t/m 18 jaar alcohol drinkt, hoeveel ze drinken en waar ze dat doen. Ook wordt beschreven of er verschillen zijn tussen jongens en meisjes, leeftijdsgroepen en opleidingsniveaus. Belangrijke afwijkingen worden in de tekst genoemd. Er wordt alleen van een dergelijk verschil gesproken als er na toetsing een significant verschil bestaat, dat wil zeggen dat het gevonden verschil niet op toeval berust. De cijfers in deze rapportage zijn gebaseerd op de gegevens van GO Jeugd 2008 (GGD Fryslân). Waar mogelijk wordt een vergelijking gemaakt met het vorige GO Jeugd uit 2004 en/of landelijke cijfers. Meer achtergrondinformatie bij het onderzoek over bijvoorbeeld de methode, aantallen jongeren en indeling van de soorten onderwijs staat in de rapportage ‘Achtergrondinformatie’ behorende bij GO Jeugd 2008. Alcoholgebruik Iets minder dan tweederde (63%) van de 12 t/m 18 jarigen in Fryslân heeft wel eens alcohol gedronken, ruim een derde (37%) dus nog nooit (tabel I). De helft (51%) van de jongeren heeft in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek nog gedronken. Het percentage jongeren dat wel eens alcohol heeft gedronken blijkt te zijn afgenomen sinds 2004. Toen gaven namelijk nog vier op de vijf jongeren (78%) aan dat zij wel eens alcohol hadden gehad. De gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst alcohol hebben gedronken is ongeveer 13 jaar, vergelijkbaar met 2004. In Nederland heeft in 2007 79% van de jongeren wel eens alcohol gedronken. Ook 1 daar is een daling te zien. In 2003 had nog 85% wel eens alcohol gedronken . Jongens (66%) blijken iets vaker wel eens alcohol te hebben gedronken dan meisjes (60%). In 2004 waren deze verschillen niet zichtbaar. Daarnaast neemt het percentage jongeren dat ooit alcohol heeft gedronken 1
http://www.trimbos.nl/Downloads/Producten/11939-TB-Jeugd%20en%20Riskant%20gedrag%20(AF0814).pdf
GO Jeugd 2008 – Leefstijl – Genotmiddelengebruik – Alcohol (oktober 2009)
-1-
toe met de leeftijd van de jongere. Van de 12-jarigen zegt 19% wel eens alcohol te hebben gedronken. Bij de 18-jarigen is dit percentage opgelopen naar 91% (figuur 1). Ruim de helft (54%) van de jongeren onder de 16 jaar heeft ervaring met alcohol, twee op de vijf (40%) hebben recentelijk nog gedronken. Uit tabel I blijkt ook dat het recent alcoholgebruik onder jongens en oudere jongeren hoger ligt. Tabel I: alcohol gedronken naar geslacht, leeftijd en opleiding (%)
ooit alcohol gedronken
alcohol gedronken in afgelopen 4 weken
jongen
66%
54%
meisje
60%
48%
12 t/m 15 jaar
54%
40%
16 t/m 18 jaar
89%
82%
vmbo-basis
69%
56%
vmbo-theoretisch
60%
47%
havo
52%
39%
vwo
61%
50%
mbo
94%
93%
Fryslân
63%
51%
2
Het niveau van het onderwijs hangt ook samen met het alcoholgebruik. Van de vmbo-basisleerlingen heeft een iets groter deel wel eens gedronken (69%). Ook mbo-leerlingen hebben relatief vaak wel eens alcohol gedronken (94%), maar gemiddeld genomen zijn deze leerlingen ook wat ouder. Ook recent alcoholgebruik is onder deze leerlingen hoger. Verder blijken jongeren die hun eigen gezondheid niet zo positief beoordelen en jongeren die roken ook vaker alcohol te hebben gedronken (respectievelijk 79% en 96%). Relatief minder allochtone (57%) jongeren hebben wel eens alcohol gedronken. Jongeren drinken over het algemeen bier (43%), breezers en andere kant-en-klare mixdrankjes (36%) of drankjes die zelf gemixt worden (29%). Wanneer wordt gekeken waar de 12 t/m 18 jarigen alcohol drinken, leidt dit tot de volgende top 5: 1 thuis, alleen of samen met anderen (34%); 2 discotheek (31%); 3 bij anderen thuis (29%); 4 café, (snack)bar of terras (23%); 5 keet, hok of schuur (17%).
Deze top 5 komt grotendeels overeen met die van 2004. Een van de verschillen is het drinken in een keet, hok of schuur. Deze antwoordmogelijkheid was er in 2004 niet, terwijl toen bijvoorbeeld wel de houseparty als antwoordmogelijkheid werd genoemd. Bij jongeren tot en met 15 jaar staan de discotheek en het café iets lager in de top 5, terwijl bij de oudere jongeren (16 t/m 18 jaar) de Figuur 1: pe rce ntage jonge re n dat w e l e e ns alcohol he e ft ge dronk e n naar le e ftijd discotheek en het café juist helemaal bovenaan staan als gelegenheid waar 18-jarigen 91 alcohol wordt gedronken. 17-jarigen
Ruim driekwart (77%) van de jongeren die wel eens alcohol drinken zegt dit nooit doordeweeks te doen, 14% zegt nooit op een weekenddag te drinken. Van de jongeren die in het weekend drinken, drinkt 7% 15 glazen of meer op een dag, 7% drinkt 11-14 glazen
95
16-jarigen
85
15-jarigen
75
14-jarigen
58 38
13-jarigen 12-jarigen
19 0
20
40
60
80
100
percentage (%)
2
De gekozen leeftijdscategorieën bij alcohol wijken af van de overige onderwerpen. Vanwege de wettelijke kaders omtrent alcoholverkoop aan jongeren tot 16 en 18 jaar is gekozen voor deze leeftijdsindeling.
GO Jeugd 2008 – Leefstijl – Genotmiddelengebruik – Alcohol (oktober 2009)
-2-
Tabel II: 5 of meer drankjes gedronken per gelegenheid in de afgelopen 4 weken naar geslacht, leeftijd en opleiding (%)
nooit
jongen
24%
42%
meisje
25%
34%
12 t/m 15 jaar
26%
28%
16 t/m 18 jaar
22%
67%
vmbo-basis
22%
47%
vmbo-theoretisch
26%
34%
havo
24%
27%
vwo
30%
31%
mbo
16%
78%
Fryslân
25%
38%
minimaal 1 keer
en 32% drinkt 5-10 glazen. De overigen (54%) drinken minder dan 5 glazen op zo’n weekenddag. Oudere jongeren drinken meer. Van de 16 t/m 18 jarigen drinkt namelijk één op de vijf (21%) meer dan 10 glazen en onder de 12 t/m 15 jarigen is dit één op de tien (10%). Aan de Friese jongeren van 12 t/m 18 jaar is ook gevraagd wat hun ouders vinden van het feit dat zij alcohol drinken. Het meest genoemd werden: 1 ze vinden het goed (27%); 2 ze raden het af (13%); 3 ze zeggen er niets van (10%). Zowel bij de 12 t/m 15 jarigen als bij de 16 t/m 18 jarigen worden de eerste twee meningen relatief het meest genoemd. De jongere leeftijdscategorie zegt echter iets vaker dat de ouders niet weten dat ze alcohol drinken. Binge drinken Wanneer iemand grote hoeveelheden alcohol drinkt bij één gelegenheid wordt gesproken van binge drinken. Binge drinken is gedefinieerd als het drinken van vijf of meer drankjes per gelegenheid. Doordat jongeren in korte tijd veel alcohol consumeren neemt de kans op een black-out of alcoholvergiftiging toe.
Van de 12 t/m 18 jarige Friese jongeren hebben ongeveer twee op de vijf (38%) in de vier weken voorafgaand aan het onderzoek vijf of meer drankjes gedronken bij minimaal één gelegenheid (tabel II). Relatief meer jongens (42%) dan meisjes (34%) doen wel eens aan binge drinken. Hetzelfde geldt voor de oudere jongeren (67%) in vergelijking met de 12 tot en met 15 jarigen (28%). Van de jongeren die een vmbo-basis of mbo-opleiding volgen heeft ook een relatief groter deel wel eens aan binge drinken gedaan (respectievelijk 47% en 78%), havo-leerlingen doen dit aanzienlijk minder (27%). Ook allochtone jongeren doen in verhouding minder aan binge drinken (32%). Het landelijk 3 percentage binge drinkers (36%) is vergelijkbaar met Fryslân . Dronkenschap Van de 12 t/m 18 jarige jongeren uit Fryslân zijn er twee op de vijf (41%) wel eens aangeschoten of dronken geweest (tabel III). Een relatief groot deel van de oudere jongeren (73%), die in principe al zelf bepaalde alcoholische dranken mogen kopen, is wel eens aangeschoten geweest. Echter, ook bijna één op de drie (30%) jongeren onder de 16 jaar is wel eens dronken geweest. Wanneer we naar het soort onderwijs kijken dat de jongeren volgen, blijkt ook dit met dronkenschap samen te hangen. Met name van de mbo-leerlingen is een relatief groter deel wel eens aangeschoten geweest (79%). Zoals al eerder gezegd zijn dit over het algemeen ook de wat oudere jongeren. Van de allochtone jongeren is een relatief kleiner deel (37%) wel eens aangeschoten of dronken geweest. Een kwart (24%) van de jongeren is in de vier voorafgaande weken dronken geweest. Het gaat relatief om iets meer jongens (27%) dan meisjes (22%). 3
http://www.trimbos.nl/Downloads/Producten/11939-TB-Jeugd%20en%20Riskant%20gedrag%20(AF0814).pdf
GO Jeugd 2008 – Leefstijl – Genotmiddelengebruik – Alcohol (oktober 2009)
-3-
De jongeren is ook gevraagd wat ze er van vinden als iemand van hun leeftijd dronken is. Ruim de helft (56%) van de jongeren vindt dit (heel) slecht. Bijna een derde (31%) vindt dit een beetje slecht en 14% van de 12 t/m 18 jarige jongeren vindt dit helemaal niet slecht. Over het algemeen oordelen meisjes negatiever over dronkenschap bij leeftijdsgenoten. Ook leeftijd speelt een belangrijke rol. Van de 12-jarigen vindt 93% het (heel) slecht wanneer een leeftijdsgenoot dronken is, dit neemt daarna geleidelijk af tot 24% bij de 18-jarigen. Daarnaast is opleidingsniveau van invloed waarbij vmbo-basisleerlingen minder negatief oordelen. De mening over dronkenschap bij leeftijdsgenoten blijkt ook samen te hangen met het feit of de jongere al dan niet zelf wel eens aangeschoten of dronken is geweest. Van de jongeren die zelf wel eens dronken zijn geweest zegt bijna een kwart (23%) dronkenschap bij leeftijdsgenoten (heel) slecht te vinden. Onder jongeren die nog nooit zelf dronken zijn geweest is dit 67%. Een derde (31%) van de jongeren denkt dat ze minder alcohol drinken dan hun leeftijdsgenoten. Eén op de tien (10%) zegt dat ze iets (of veel) meer drinken. Aanschaf van alcohol Een jongere mag voordat hij 16 jaar is, wettelijk gezien, zelf geen alcoholhoudende dranken kopen. Vanaf het e 16 levensjaar mag in principe zwakalcoholische drank worden gekocht. Sterkalcoholische dranken mogen worden gekocht nadat de jongere 18 jaar is geworden. Het blijkt dat ongeveer één op de zeven (14%) 12 t/m 15 jarigen wel eens zelf alcohol koopt. Eén op de tien (10%) koopt wel eens zelf zwakalcoholische drank en 1% wel eens sterkalcoholisch. De overigen kopen zowel zwakals sterkalcoholische drank zelf.
Tabel III: ooit aangeschoten naar geslacht, leeftijd en opleiding (%)
nooit aangeschoten geweest
minimaal 1 keer aangeschoten geweest
jongen
24%
43%
meisje
19%
40%
12 t/m 15 jaar
24%
30%
16 t/m 18 jaar
16%
73%
vmbo basis
24%
45%
vmbo theoretisch
24%
36%
havo
20%
32%
vwo
19%
43%
mbo
16%
79%
Fryslân
22%
41%
Drie procent van de 16 t/m 18 jarigen koopt zelf wel eens sterkalcoholische dranken en één op de vijf (18%) zowel zwak- als sterkalcoholische dranken. Alcoholgebruik in gemeenten Van een aantal indicatoren alcoholgebruik zijn de gemeentelijke percentages berekend. Gemeenten die met hun percentage significant afwijken van de overige gemeenten in Fryslân zijn gemarkeerd met een asterisk 4 (*) . De gemeenten die positief afwijken van de overige gemeenten in Fryslân op het merendeel van de indicatoren zijn: Dongeradeel, Harlingen, Heerenveen, Kollumerland c.a., Lemsterland en Sneek. Ongunstig wijken af: Het Bildt, Boarnsterhim, Gaasterlân-Sleat, Leeuwarderadeel, Tytsjerksteradiel en Wûnseradiel.
4
Elke gemeente is steeds vergeleken met de overige gemeenten in Fryslân. Het kan voorkomen dat meerdere gemeenten eenzelfde percentage scoren maar niet allen significant afwijken van de rest van Fryslân. Dit kan onder andere komen door verschillende aantallen respondenten in deze gemeenten.
GO Jeugd 2008 – Leefstijl – Genotmiddelengebruik – Alcohol (oktober 2009)
-4-
Tabel IV: indicatoren alcoholgebruik naar gemeente (%)
ooit alcohol gedronken
alcohol gedronken in afgelopen 4 weken
Achtkarspelen
66%
Het Bildt
ooit aangeschoten geweest
aangeschoten geweest in afgelopen 4 weken
57% *
5 of meer drankjes bij een gelegenheid gedronken afgelopen 4 weken 40%
42%
21% *
75% *
64% *
47% *
49% *
28% *
Boarnsterhim
70% *
58%
43% *
51% *
32% *
Bolsward
62%
41% *
36%
30% *
16%
Dantumadeel
67%
56%
43%
45%
27%
Dongeradeel
56% *
43% *
27% *
32% *
9% *
Ferwerderadiel
66%
51%
35%
39%
25%
Franekeradeel
58%
51%
41% *
38%
27% *
Gaasterlân-Sleat
72% *
63% *
57% *
55% *
27% *
Harlingen
56% *
39% *
27% *
31% *
18% *
Heerenveen
58% *
45% *
33% *
37% *
21% *
Kollumerland C.A.
67%
48% *
33% *
39%
16% *
Leeuwarden
61%
50%
37%
43% *
27% *
Leeuwarderadeel
75% *
59% *
47% *
50% *
32% *
Lemsterland
61%
46%
30% *
30% *
14% *
Littenseradiel
61%
47%
39%
42%
20%
Menaldumadeel
68%
61% *
49% *
48%
30%
Nijefurd
64%
58% *
41%
35%
23%
Ooststellingwerf
59%
48%
39%
40%
27% *
Opsterland
65%
52%
39%
39%
23%
Skarsterlân
67%
53%
42%
43%
27%
Smallingerland
62%
48%
33% *
42%
24%
Sneek
50% *
38% *
32% *
35% *
28% *
Tytsjerksteradiel
69% *
56%
42% *
48% *
25%
Weststellingwerf
65%
55%
41%
43%
27%
Wûnseradiel
73% *
67% *
54% *
53% *
32% *
Wymbritseradiel
63%
54%
42%
41%
27%
Waddeneilanden
64%
50%
40%
39%
25%
Fryslân
63%
51%
38%
41%
24%
GO Jeugd 2008 – Leefstijl – Genotmiddelengebruik – Alcohol (oktober 2009)
-5-
