Eindrapportage uitvoeringsplan jeugd en alcohol gemeente Drimmelen Voor de periode 2009 - 2011
Auteur:
Snel - Bareman, Rebecca
Titel:
Eindrapportage jeugd en alcohol
Datum:
december 2011
© GGD West-Brabant
Eindrapportage jeugd en alcohol
Inleiding De gemeente Drimmelen heeft in de periode 2009-2011 een breed interventieprogramma uitgevoerd om het alcoholgebruik bij jongeren aan te pakken. Dit is gebeurd door een aantal interventies in te zetten die betrekking hebben op alcoholgebruik en aansluiten bij de doelgroep jongeren en hun sociale omgeving. Met deze interventies wil de gemeente aansluiten bij de normen: 1. jongeren onder de 16 jaar drinken geen alcohol en 2. jongeren van 16 t/m 23 jaar zijn in staat om verantwoord om te gaan met alcohol. Dit zijn tevens de normen die worden uitgedragen door de regionale aanpak van alcohol en jongeren in West-Brabant (‘Think before you drink’; hierna: TBYD), waarin de gemeente Drimmelen voorzitter is. Cijfers over het drinkgedrag van jongeren in Drimmelen, die de aanleiding zijn geweest voor het interventieprogramma, zijn terug te vinden in de bijlage. De projectgroep ‘jeugd en alcohol’, waarin de gemeente Drimmelen, Novadic-Kentron (verslavingszorg) en de GGD West-Brabant zijn vertegenwoordigd, is verantwoordelijk voor de eindrapportage. In deze eindrapportage wordt ingegaan op wat het interventieprogramma heeft opgeleverd voor het alcoholgebruik door de jeugd in Drimmelen. De insteek was om de interventies apart te evalueren. In het evaluatieplan was aangegeven dat er minimaal een procesevaluatie uitgevoerd moet worden. Daarnaast wilde de projectgroep de doelen meten die in het uitvoeringsplan staan. Hoe dit heeft uitgepakt, is te lezen in deze eindrapportage. Leeswijzer In het uitvoeringsplan ‘alcohol en jongeren Drimmelen 2009-2011’ worden interventies voor vier doelgroepen onderscheiden: 1. ouders 2. jongeren 3. barvrijwilligers en horecapersoneel en 4. algemeen publiek. Tot het interventieprogramma behoort ook de informatievoorziening die aansluit bij de landelijke campagne ‘Voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind’ en de regionale aanpak ‘Think before you drink’. Alle interventies zijn geregistreerd in ‘het activiteitenschema’, waarin zoveel mogelijk informatie over het bereik van de doelgroepen is opgenomen. Het is van belang om zicht te hebben op wat de uitgevoerde interventies hebben opgeleverd. De projectgroep heeft daarvoor een aantal globale doelstellingen opgesteld. Het hoofdstuk ‘Interventies per doelgroep’ is als volgt opgebouwd: 1.
beschrijving van de geplande interventies, opgenomen in het uitvoeringsplan;
2.
overzicht van alle interventies die zijn uitgevoerd;
3.
resultaten uit evaluatie van een specifieke interventie.
2
Eindrapportage jeugd en alcohol
Interventies per doelgroep 1. ouders Op het Dongemondcollege (voortgezet onderwijs) is op 19 november 2009 een ouderavond gehouden. Deze ouderavond was niet in de vorm van een interactieve workshop, wat wel in het uitvoeringsplan staat. Op 30 maart 2011 zijn de ouders opnieuw uitgenodigd voor een ouderavond waarmee het project ‘Veilige school’ werd afgesloten. Zij kregen presentaties te zien van hun kinderen over groepsdruk in relatie tot alcoholgebruik. Novadic-Kentron was ook aanwezig voor een korte voorlichting over de positieve effecten van communiceren met je kind en duidelijke regels stellen op het verminderen of uitstellen van het alcoholgebruik van je kind. Voor de ouders van kinderen in groep 7 en 8 van het basisonderwijs is op 19 januari 2010 een ouderavond georganiseerd, die bij ‘SCC De Mayboom’ (in Made) heeft plaatsgevonden. Het overzicht hieronder laat zien met welke interventies de ouders van de jeugd in de gemeente Drimmelen zijn bereikt.
Interventie
Bereik
Ouderavond voor de ouders van
6 ouders in 2009 en 90 ouders in 2011
leerlingen op het Dongemondcollege in 2009 en 2011 Ouderavond voor de ouders van kinderen
Via de basisscholen zijn 665 uitnodigingen
in groep 7 en 8 van de basisschool
verspreid, samen met een brochure over de schadelijke gevolgen van alcoholgebruik door jongeren en wat ouders kunnen doen aan het drinken van alcohol door hun kind (‘Voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind, adviezen voor ouders’; Trimbos- instituut). Op de ouderavond waren 10 ouders aanwezig.
3
Eindrapportage jeugd en alcohol
Interventie
Bereik
Opvoedingsondersteuning door Novadic-
Ouders van 132 jongeren
Kentron. Ouders krijgen telefonisch en/of face-tot face informatie en advies over hun kind en het gebruik van genotmiddelen. Bijeenkomst voor ouders en jongeren
23 mensen, via ‘de Fuik’ (in Lage Zwaluwe)
naar aanleiding van overlastmeldingen (al dan niet onder invloed) Home-party. Een gastouder nodigt andere
5 ouders, via ‘Lage Zwaluwe ’t Honk’ (in dit
ouders van kinderen tussen 10 en 18 jaar
geval verkozen de ouders een neutrale locatie
(bijv. vrienden, kennissen, familieleden)
boven de thuissituatie)
thuis uit voor een voorlichting over alcohol en drugs. In een ongedwongen sfeer kunnen de ouders met elkaar praten over drugs, alcohol en het gebruik ervan. Het doel is om ouders beter te informeren en ze bewust te maken van de mogelijkheden die ze hebben in de opvoeding van hun experimenterende kinderen. Evenement ‘Huldiging van
Ouders die dit evenement bezoeken
sportkampioenen’ alcoholvrij maken Informatievoorziening Folder over ‘Het grootste feest van
Alle basisscholen in de gemeente Drimmelen
Nederland’ (landelijke campagne Trimbos-
zijn benaderd. De desbetreffende kinderen zijn
instituut) met begeleidende brief aan alle
gevraagd om de brief aan hun ouders te
basisscholen, voor de ouders van
geven.
kinderen uit groep 8 (11/12 jaar) J/M tijdschrift special alcohol, tijdschrift
Is verspreid via:
met artikelen over alcoholopvoeding
- publiekshal gemeentehuis - jeugd en jongerenwerk - Blitz - gezondheidscentrum ’t Vierendeel - 3 bibliotheeklocaties - ouderavond
Artikel over carnaval en alcohol aan alle
Via informatievoorziening aan de scholen
scholen, met een folder over de landelijke
kunnen ouders bereikt worden
campagne aan het voortgezet onderwijs (vanuit de regionale aanpak TBYD)
4
Eindrapportage jeugd en alcohol
Evaluatie van de ouderavond voor de ouders van kinderen in groep 7 en 8 van de basisschool De projectgroep is tevreden over de samenwerking tussen gemeente, Novadic-Kentron en GGD, zowel in de voorbereiding als in de uitvoering van de ouderavond. Er zijn geen organisatorische problemen geweest tijdens de uitvoering van de ouderavond. Daarnaast hebben de meeste ouders de ouderavond als goed beoordeeld. Tijdens de ouderavond is uitleg gegeven over: 1.
de risico’s van het drinken van alcohol op jonge leeftijd (doelstelling is dat de ouders vinden dat het alcoholgebruik door jongeren moet veranderen);
2.
het stellen van regels en grenzen aan het alcoholgebruik van het kind (verbieden van alcohol onder de 16 jaar) (doelstelling is dat ouders het eens zijn met de normen ‘jongeren onder de 16 jaar drinken geen alcohol’ en ‘jongeren van 16 t/m 23 jaar gaan verantwoord om met alcohol’);
3.
activiteiten die de gemeente uitvoert om het alcoholgebruik onder jongeren ‘aan te pakken’ (doelstelling is dat ouders kennis hebben van de activiteiten die hun gemeente op dit terrein uitvoert).
De doelstellingen zijn gehaald. Van de ouders gaat de helft de informatie en tips van de ouderavond gebruiken in de opvoeding van hun kind, de andere helft gebruikte deze informatie en tips al. 2. jongeren Op het Dongemondcollege (voortgezet onderwijs) heeft op 15 december 2009 een gesprek plaatsgevonden over het uitvoeren van het project ‘Gezonde school en genotmiddelen’ in 2010. De school heeft gekozen voor een docententraining (op 26 januari 2010), waarbij vooral is ingegaan op middeleninformatie, het signaleren van problemen rondom middelen en het voeren van een eerste gesprek met een leerling bij wie problemen rondom middelen vermoed wordt. Daarnaast is een voorlichtingskist aangereikt, die uit verschillende werkvormen bestaat, zodat alle leerlingen les kunnen krijgen over genotmiddelen. De beoogde effecten van de voorlichting over alcohol zijn: 1.
jongeren beginnen op latere leeftijd met het drinken van alcoholhoudende drank;
2.
jongeren kunnen omgaan met groepsdruk in relatie tot alcoholgebruik (m.a.w. jongeren kunnen ‘nee’ zeggen);
3.
het aantal binge-drinkers onder jongeren van 16 t/m 23 jaar neemt af, of het aantal 16- t/m 23-jarigen dat meer dan 20 glazen alcohol per week drinkt, neemt af.
Er hebben op het Dongemondcollege in 2010 geen activiteiten plaatsgevonden waarbij de DVD Alcoholrap ‘Zeg nee’ gebruikt kon worden. De DVD brengt de ernstige gevolgen van alcohol onder de aandacht van jongeren, op een manier die aansluit bij hun belevingswereld.
5
Eindrapportage jeugd en alcohol
In 2011 is met leerlingen uit de tweede klas van het Dongemondcollege het project ‘Veilige school’ uitgevoerd. De jongeren maken voor hun ouders een presentatie over groepsdruk in relatie tot alcoholgebruik. Tijdens het overleg ‘Jeugd-Veiligheid Drimmelen’ op 11 december 2009 is het aanbod van middeleninformatie gesprekken (door Novadic-Kentron) aan de orde geweest. Doel van deze gesprekken is de kans op het ontwikkelen van problematisch genotmiddelengebruik door jongeren verkleinen. Dit doel wordt bereikt door jongeren te informeren over de effecten en risico’s van genotmiddelen en de plek hiervan in hun leven. Hierdoor worden jongeren in staat gesteld, en gestimuleerd, een verantwoorde inschatting te maken van de risico’s van hun eigen genotmiddelengebruik. Dientengevolge neemt de kans op problematisch gebruik af. Het overzicht hieronder laat zien met welke interventies de jongeren in de gemeente Drimmelen zijn bereikt.
Interventie
Bereik
Docententraining op het Dongemondcollege
Via 16 docenten t.b.v. de jongeren
Lessen over genotmiddelen d.m.v.
D.m.v. de voorlichtingskist hebben de
voorlichtingskist
leerlingen les gehad over genotmiddelen
Project ‘Ben jij gek?’: gastlessen psychische
Docenten en leerlingen
stoornissen en verslaving op het Dongemondcollege Project ‘Veilige school’ op het
Alle leerlingen uit de tweede klas
Dongemondcollege Jongerenwerk en Novadic-Kentron in
12 jongeren, via ‘’t Honk Lage Zwaluwe’; 4
gesprek met jongeren over alcoholgebruik
jongeren hebben een info- en adviesgesprek
met carnaval
gehad
Kluisjescontrole op het Dongemondcollege
Alle leerlingen
Blitz Inloopavond voor jongeren. Novadic-
10 jongeren
Kentron was daarbij met de bus aanwezig en heeft met jongeren gesproken aan de hand van quizen en folders. Voorlichting meidenavond Blitz:
10 meiden, via ‘wijkcentrum in Wagenberg’
kennisquiz en alcoholvrije cocktails maken Aanbod middeleninformatie gesprekken
6 aanwezigen tijdens overleg ‘JeugdVeiligheid Drimmelen’, vertegenwoordigd door gemeente, Halt, straathoekwerk en jongerenwerk
Bijeenkomst voor ouders en jongeren naar
23 mensen, via ‘de Fuik’ (in Lage Zwaluwe)
aanleiding van overlastmeldingen (al dan niet onder invloed)
6
Eindrapportage jeugd en alcohol
Interventie
Bereik
Evenement ‘Huldiging van
Jongeren die dit evenement bezoeken
sportkampioenen’ alcoholvrij maken Informatievoorziening Artikel over carnaval en alcohol aan alle
Via de scholen
scholen, met een folder over de landelijke campagne aan het voortgezet onderwijs (vanuit de regionale aanpak TBYD) Digitale mailing aan het Dongemondcollege
Aan de school is gevraagd om het onderwerp
over de landelijke campagne ‘Goed
bespreekbaar te maken
voorbereid op vakantie’ (Trimbos-instituut) Zomeractie 2010 met VO groeten uit
Aan de school is gevraagd om het onderwerp
Zeeland
bespreekbaar te maken
Wedstrijd uitzetten onder de jeugd om een
Via netwerk van projectgroep
slogan te bedenken voor de regionale campagne over alcohol en jongeren (vanuit de regionale aanpak TBYD) Wedstrijd uitzetten voor het leukste filmpje
Hokken en keten in beeld. Uit de
over een hok, keet of schuur (West-
jongerenenquête blijkt dat 2% van de 12
Brabants Next Top Keet; vanuit de
t/m 18 jarigen uit de gemeente Drimmelen
regionale aanpak TBYD)
elke week in een hok of keet alcohol drinkt (2007). Absoluut gaat het om ongeveer 50 jongeren in Drimmelen. Geen van de jongeren heeft zich aangemeld voor de wedstrijd.
Wedstrijd uitzetten voor een schoolfeest in
Via het Dongemondcollege. De school heeft
het kader van de social media campagne
zich echter niet aangemeld.
‘Drinkt het tot je door?’ (vanuit de regionale aanpak TBYD) De online actie ‘Wat doe jij met vakantie?’
Jongeren bereikt via artikel in ‘E-news
van de social media campagne ‘Drinkt het
Jongeren’ (digitale nieuwsbrief), websites
tot je door?’ samen met SOA/Sense (vanuit
www.ggdjongeren.nl en
de regionale aanpak TBYD) om jongeren
www.drinkthetdoor.nl, hyves en twitter en
bewust te worden dat zij zelf grenzen
CJG
kunnen aangeven en “nee” kunnen zeggen tegen alcohol en dat zij gebruik van een condoom bespreekbaar durven maken.
7
Eindrapportage jeugd en alcohol
Evaluatie van het jongerenwerk De jongerenwerker van Surplus is benaderd voor een evaluatie van de samenwerking met Novadic-Kentron. Daaruit blijkt dat jongerenwerker en Novadic-Kentron elkaar heel snel weten te vinden. Op elke vraag wordt een gepast aanbod gedaan. Voor de jongeren is dit belangrijk, omdat zij met de jongerenwerker een goede vertrouwensband hebben en zodra er problemen zijn rond middelengebruik worden zij verwezen naar Novadic-Kentron voor begeleiding. 3. barvrijwilligers en horecapersoneel De gemeente Drimmelen heeft begin 2010 een behoeftepeiling gedaan voor zowel de instructie verantwoord alcoholschenken (IVA) als het programma ‘Barcode’ over een gezonde en veilige uitgaansomgeving. Daarmee is de bekendheid over beide trainingen vergroot. In totaal 17 DHW vergunninghouders hadden geen interesse, 2 waren geïnteresseerd in meer informatie over IVA en 3 over ‘Barcode’. Daarnaast toonden 3 DHW vergunninghouders interesse voor de cursus EHBDu: Eerste Hulp bij Drank- en drugsincidenten in het uitgaanscircuit. Voor mensen die werken in het uitgaanscircuit is het belangrijk te weten welke drugs gebruikt worden en hoe ze kunnen omgaan met problemen en acute gezondheidsverstoringen. Van de 2 verenigingen die voor IVA zijn benaderd, had 1 geen interesse en had 1 de IVA via NOC-NSF gedaan. Bij alle 10 de voetbalverenigingen is het BAS-project (Beleid, Alcohol en Sport) gepresenteerd (op 11 november 2009). Doelstellingen van het BAS-project zijn: 1.
geen alcohol voor jongeren onder de 16, en het terugdringen van overmatig alcoholgebruik bij jongeren boven de 16
2.
actualiseren van preventief beleid gericht op het voorkomen van en omgaan met ongewenste situaties door overmatig alcohol- en drugsgebruik binnen de sportcentra
3.
IVA-certificering van barvrijwilligers aansluitend op de gestelde eisen van de (vernieuwde) Drank- en Horecawet.
8
Eindrapportage jeugd en alcohol
Het overzicht hieronder laat zien met welke interventies de barvrijwilligers en het horecapersoneel in de gemeente Drimmelen zijn bereikt.
Interventie
Bereik
Behoeftepeiling IVA en Barcode (en EHBDu)
84 DHW vergunninghouders en voor IVA 2 verenigingen
Toelichting op het BAS-project
De 10 voetbalverenigingen in de gemeente Drimmelen
BAS-project
Voetbalvereniging ‘Madese Boys’ (476 jeugdleden)
Drank- en Horecawet
1015 controles in Drimmelen en Geertruidenberg uitgevoerd; 14 schriftelijke waarschuwingen en 3 boeterapportages
Gemeentelijk toezicht horeca
Horeca houdt zich goed aan de regels m.b.t. het schenken van alcohol aan jongeren
Bordjes huis- en gedragsregels voor horeca
30 bordjes zullen worden aangebracht
Opstellen horecabeleid
Startnotitie voorjaar 2011
Evaluatie van het BAS-project bij voetbalvereniging ‘Madese Boys’ De opzet van het project was prima. De uitvoering met de ouders en de jongeren was ‘duidelijk, spontaan, en kwalitatief goed’. Verbeterpunten zijn: 1. de voorlichting bij jongeren moet voortaan onder trainingstijd om meer jongeren binnen te krijgen en 2. de werving van ouders moet beter, mogelijk door ouders allemaal persoonlijk via de telefoon of in persoon uit te nodigen. In samenwerking met de voetbalvereniging ‘Madese Boys’ is opgeleverd: 1.
een actueel beleidsplan. De regels ten aanzien van het schenken van alcohol zijn besproken. Zo is het advies gegeven geen alcohol meer te schenken wanneer de jeugd speelt of traint;
2.
artikelen over alcoholschade voor op de website van de vereniging en een bericht voor op de monitors binnen de vereniging;
3.
IVA voor barvrijwilligers (in totaal 25 mensen);
4.
deskundigheidsbevordering trainers/coaches (in totaal 10 mensen);
5.
voorlichtingen Jeugd (A/B/C/D) (in totaal 1 elftal);
6.
ouderavond (in totaal 7 mensen);
7.
afspraken over aanbod middelen informatiegesprekken (door Novadic-Kentron) n.a.v. incidenten.
9
Eindrapportage jeugd en alcohol
4. algemeen publiek Het overzicht hieronder laat zien met welke informatie het algemeen publiek in de gemeente Drimmelen is bereikt.
Interventie
Bereik
Alcoholverbodgebieden t.b.v. het
9 van de 17 gebieden die zijn aangewezen
voorkomen van overlast Informatievoorziening Artikelen over ‘Het grootste feest van
Zijn verspreid via:
Nederland’ (landelijke campagne Trimbos-
- regionale krant
instituut)
- lokale media - gemeentepagina, link naar alcohol.nl, op de websites van GGD - en gemeente
Artikel over de landelijke campagne ‘Goed
Artikel geplaatst op de website van de
voorbereid op vakantie’ (Trimbos-instituut)
gemeente en in ‘’t Carillion’, waarin ook een
in 2009 en 2010
link is opgenomen naar de website van het Trimbos-instituut. De link naar de website van het Trimbos-instituut is ook te vinden op de websites van GGD en Novadic-Kentron.
10
Eindrapportage jeugd en alcohol
Samenvatting In de gemeente Drimmelen is veel aandacht voor het alcoholgebruik door jongeren. De interventies uit het uitvoeringsplan zijn uitgevoerd, waar dit mogelijk was. In totaal zijn zelfs meer interventies uitgevoerd dan aanvankelijk bedacht was. Positief is dat we met verschillende typen interventies verschillende doelgroepen hebben bereikt. Evalueren is voor de gemeente Drimmelen van belang. Wat hebben de interventies opgeleverd en hoe gaat de gemeente hiermee verder? Echter, het uitzetten van evaluaties blijkt in de praktijk wel eens lastig te zijn. Zo hebben voor het project ‘Veilige school’ de scholen aangegeven dat ze geen interesse hebben in evaluatie via vragenlijsten voor ouders. Het bereiken van de doelgroep is het belangrijkst en dat is gebeurd. Wel is het zo dat op een ouderavond meestal de ouders komen die al ‘goed gedrag ‘vertonen. Zij worden dan bevestigd in hun gedrag. Aanbevelingen voor een hoger bereik van een interventie 1.
Koppel een voorlichting voor ouders aan een activiteit die al bestaat. Hierdoor is het bereik van ouders waarschijnlijk groter.
2.
Actieve deelname van leerlingen voor ouderbetrokkenheid is van belang. Bijvoorbeeld in het project ‘Veilige school’ waar jongeren zelf een presentatie geven aan hun ouders.
3.
Het gebruik van social media zorgt voor betere aansluiting bij jongeren & meetbaar resultaat. Ook het betrekken van de jongeren bij de ontwikkeling van activiteiten draagt daartoe bij. Het is vooral belangrijk om aan te sluiten bij de belevingswereld van de jongeren. Wat jongeren triggert om mee te doen aan acties rondom het thema alcohol, wordt onderzocht (vanuit de regionale aanpak TBYD). Wanneer van scholen een actieve rol wordt verwacht in het benaderen van jongeren, betrek dan de scholen in de plannen.
Goed om te weten Met het project ‘The local link’ vanuit de regionale aanpak TBYD (‘Think Before You Drink’) wordt ingezet op: 1.
vergroting van de betrokkenheid bij en de zichtbaarheid van TBYD op lokaal niveau;
2.
verbreding van de lokale implementatie van TBYD activiteiten;
3.
verbinding van lokale en regionale activiteiten.
De projectgroep van de gemeente Drimmelen kan een beroep doen op ondersteuning vanuit TBYD (zie ook www.thinkbeforeyoudrink.nl). De nieuwe cijfers over het drinkgedrag van jongeren zijn medio 2012 gereed (gezondheidsenquête 12 t/m 18 jaar eind 2011).
11
Eindrapportage jeugd en alcohol
Bijlage cijfers over drinkgedrag van jongeren in Drimmelen
In 2007 is er in de gemeente Drimmelen een gezondheidsenquête onder jongeren van 12 t/m 18 jaar uitgevoerd. De volgende cijfers komen hieruit naar voren: -
53% heeft alcohol gedronken in afgelopen 4 weken;
-
7% drinkt meer dan 20 glazen alcohol per week;
-
37% heeft in afgelopen 4 weken bij één gelegenheid 5 glazen of meer gedronken (= binge-drinken);
-
22% is in de afgelopen 4 weken dronken of aangeschoten geweest;
-
de leeftijd waarop het eerste glas alcohol wordt gedronken, gelijk is aan: jonger dan 12 jaar (7%), 12-13 jaar (28%), 14-15 jaar (26%), 16 jaar of ouder (5%) en niet van toepassing, drinkt niet (34%)
Deze cijfers geven aanleiding om het alcoholgebruik bij jongeren aan te pakken. Uit de gezondheidsgegevens van de 12-18 jarigen in de GGD-regio West-Brabant blijkt dat: -
2% op 12 jarige leeftijd recent alcohol heeft gedronken, bij de 18 jarigen is dit 85%; er geen verschil is in recent alcohol gebruik tussen jongens (46%) en meisjes (47%);
-
56% van de 16-18 jarigen een binge-drinker is; jongens vaker binge-drinker zijn dan meisjes (34% versus 27%); en 6% van de jongens 20 glazen alcohol of meer per week drinkt, bij de meisjes is dit 2%;
-
scholieren van HAVO+ vaker recent alcohol hebben gedronken (49%) dan VMBOleerlingen (35%), van de MBO-leerlingen heeft 80% recent alcohol gedronken; MBOleerlingen vaker binge-drinker zijn (59%) in vergelijking met leerlingen van de opleidingniveaus VMBO (21%) en HAVO+ (31%)
12
Eindrapportage jeugd en alcohol
Figuur: Percentage binge-drinkers naar achtergrondkenmerken
Totaal VMBO MBO HAVO+ Tweeoudergezin Eénoudergezin Nieuw gezin Nederlands Westers niet-Westers sterk s tedelijk matig s tedelijk weinig s tedelijk niet s tedelijk 0
10
20 % bi
-
30
40
50
60
di k
22% van de jongens recent dronken of aangeschoten is geweest, bij de meisjes is dit 16%; onder de 16-18 jarigen 37% in de afgelopen vier weken wel eens dronken of aangeschoten is geweest.
13