AARDRIJKSKUNDE VOOR DE BASISSCHOOL

AARDRIJKSKUNDE VOOR DE BASISSCHOOL

SAMENVATTINGEN groep 7

ISBN 90 345 1845 0

212398

Blok 1 Veranderend Europa Les 1 Van Afrika naar Europa

Les 3 Europa is de hele wereld

Ethiopië ligt in Afrika. De hoofdstad is Addis

Tussen 1960 en 1980 kwamen veel migranten

Abeba. Er wonen meer dan twee miljoen mensen.

naar Europa. Er waren niet genoeg mensen om

Het land is dertig keer zo groot als Nederland.

hier al het werk te doen. Daarom werden

De meeste mensen wonen en werken op het

mensen uit andere landen gevraagd. Ze werden

platteland. Maar steeds meer mensen trekken

gastarbeiders genoemd. Ze kwamen vooral uit

naar de steden. Daar hopen ze werk te vinden.

landen rond de Middellandse Zee, zoals Turkije,

Anderen willen naar Europa om werk te zoeken.

Marokko en andere landen van Noord-Afrika.

Soms laten ze zich naar Europa smokkelen.

De meeste van hen wilden in Europa blijven.

Verstopt in een boot wagen ze de overtocht.

Hier was het leven beter dan in hun eigen land.

Maar in Europa is het vaak minder leuk dan ze

Er zijn ook migranten die uit de vroegere kolonies

denken. Ook kunnen velen moeilijk wennen aan

komen zoals Suriname. In de kolonies waren

de andere manier van leven. Bovendien is er

Europese landen de baas. De mensen uit die

moeilijk werk te vinden. Mensen die naar een

landen mogen wel verhuizen naar het Europese

ander land verhuizen, noemen we migranten.

land dat er vroeger de baas was. Door de migratie wonen in Europa mensen uit

Les 2 Welkom in Europa?

alle delen van de wereld. Veel migranten hebben

Mensen uit een land van de Europese Unie (EU),

een ander geloof en andere gewoonten uit hun

mogen in alle andere landen van de EU wonen

geboorteland meegebracht. In Nederland wonen

en werken. Mensen van buiten de EU worden

veel Turken, Marokkanen en Surinamers. In

alleen toegelaten als ze in hun eigen land niet

Duitsland wonen veel Turken. In Frankrijk wonen

veilig zijn. Dat gold bijvoorbeeld voor mensen uit

veel mensen uit Algerije en Vietnam. In Groot-

Joegoslavië toen daar in 1990 een oorlog begon.

Brittannië wonen veel mensen uit India.

Sommige migranten komen illegaal Europa binnen. Ze melden zich niet bij de douane.

Les 4 Veranderend Europa, veranderend Utrecht

Niemand weet dus officieel dat ze er zijn. Ze

Met name door de migranten groeit het aantal

proberen werk te zoeken om op die manier

inwoners van Europa. In Nederland wonen

toch wat geld te verdienen.

migranten vooral in de grote steden. Daardoor veranderen de steden. Een voorbeeld daarvan is de wijk Lombok in Utrecht waar vroeger alleen Nederlandse winkeliers woonden. Nu komt de helft van de winkeliers uit een ander land.

EEN WERELD VAN VERSCHIL- Groep 7

Kopieerblad blok 1 samenvatting

© Malmberg ’s-Hertogenbosch

33

Blok 1 Veranderend Europa 1 Waar ligt Ethiopië?

1 In Afrika.

2 Wat is de hoofdstad van Ethiopië?

2 Addis Abeba.

3 Waarom trekken veel mensen naar de stad?

3 Ze hopen in de stad werk te vinden.

4 Waarom willen veel mensen naar Europa?

4 Omdat ze hopen daar werk te vinden en geld te verdienen.

5 Hoe noem je mensen die naar een ander

5 Migranten.

land verhuizen? 6 Wie mogen vrij in elk land van de EU wonen

6 Mensen die afkomstig zijn uit een land van de EU.

en werken? 7 Voor welke mensen buiten de EU wordt soms een uitzondering gemaakt? 8 Waarom kwamen veel gastarbeiders tussen 1960 en 1980 naar Europa? 9 Waar kwamen de gastarbeiders vandaan?

7 Voor vluchtelingen die in hun land niet veilig zijn. 8 Omdat in Europa te weinig mensen waren om al het werk te kunnen doen. 9 Ze kwamen vooral uit landen rond de Middellandse Zee.

10 Waarom wilden ze hier blijven?

10 Omdat ze het hier beter hadden dan in hun geboorteland.

11 Wat is een kolonie?

11 Een land waar een ander land de baas is.

12 Welk land is vroeger een kolonie van

12 Suriname.

Nederland geweest? 13 Wat is het gevolg van de migratie naar

13 Er wonen mensen uit alle delen van de wereld.

Europa? 14 Waarin verschillen veel migranten met

14 Ze hebben een ander geloof en andere gewoonten.

Europeanen? 15 Noem een voorbeeld van een Nederlandse

15 In de Utrechtse wijk Lombok waren vroeger

stad waaraan je kunt zien dat steden

alleen Nederlandse winkeliers. Nu bestaat de

veranderen door de komst van migranten.

helft uit winkeliers die uit het buitenland komen.




34

Blok 2 De aarde beweegt Les 1 Natuurrampen met grote gevolgen

Les 3 De aarde als legpuzzel

In 1883 explodeerde de vulkaan Krakatau in

Miljoenen jaren geleden bestond de aardkorst uit

Indonesië. De schokken waren over de hele

water en één grote landmassa. Langzaam begon

wereld te voelen. Aswolken hielden het zonlicht

de landmassa uit elkaar te vallen. Zo ontstonden

tegen, waardoor de temperatuur met een halve

losse platen die de werelddelen zouden vormen.

graad daalde. Er ontstonden zeer hoge

Tussen de platen ontstonden nieuwe zeebodems

vloedgolven die overstromingen veroorzaakten

die zich naar twee kanten uitbreidden. Dat

en vele mensenlevens kostten. In grote delen van

werden de oceanen.

de wereld steeg het zeewaterpeil.

De platen waaruit de aardkorst bestaat, heten

Een andere grote ramp vond plaats in 1999. De

(aard)schollen. Die kunnen een beetje

plaats Izmit in Turkije werd getroffen door een

verschuiven, waardoor aardbevingen ontstaan.

zware aardbeving. Duizenden mensen vonden

Op de plek waar aardbevingen plaatsvinden zit

de dood, raakten gewond of werden dakloos. Uit

een spleet in de aardkorst. Door die spleet

de hele wereld werden voedsel en medicijnen

kunnen gloeiende stenen uit het binnenste van

gestuurd.

de aarde naar boven komen. Zo ontstaan vulkanen. Vulkanen en plaatsen waar aardbevingen

Les 2 Aardbeving en vulkaan: broer en zus

voorkomen liggen dus dicht bij elkaar.

Aardbevingen komen overal voor. Bijna elke dag beeft de aarde wel ergens. De meeste zijn niet

Les 4 Aardbevingen in Nederland

ernstig.

Tussen de aardschollen lopen breuken. Maar ook

Bij een vulkaanuitbarsting worden gas, as en

op de schollen zelf kunnen kleine breuken zitten.

soms ook lava uit de vulkaan omhoog gespoten.

Langs die breuken kan de aarde soms ook iets

Lava bestaat uit gesteente dat door de hitte

verschuiven. Zo’n aardbeving is veel zwakker dan

binnen in de aarde vloeibaar is geworden. Soms

een aardbeving langs de randen van de schollen.

wordt ook water zo heet dat het als stoom naar

In Nederland komen zwakkere aardbevingen ook

buiten spuit. De plaats waar dat gebeurt, heet

voor, vooral in Noord-Brabant en Limburg. In het

een geiser. Je vindt ze vooral in IJsland.

westen en noorden van Nederland zijn ook wel

Omdat de grond op een vulkaan erg vruchtbaar

aardbevingen geweest. Die ontstonden niet door

is, wonen veel mensen op een vulkaan. In 79 na

breuken, maar doordat er gas uit de grond was

Christus werd de stad Pompeji bedolven onder

gehaald en de bodem een beetje inzakte.

de as van de vulkaan Vesuvius bij Napels. Het ging zo snel dat zowel de stad als de inwoners onder de as bedolven raakten. Pas in 1748 werd het stadje weer ontdekt. In sommige landen zoals Hawaii wordt geld verdiend aan vulkaanuitbarstingen. Toeristen betalen om ’s nachts naar het ‘vuurwerk’ te kunnen kijken.




35

Blok 2 De aarde beweegt 1 Wat waren de gevolgen van de vulkaanuitbarsting van de Krakatau in 1883?

1 De schokken waren over de hele wereld te voelen. Aswolken hielden het zonlicht tegen, waardoor de temperatuur met een halve graad daalde. Er ontstonden enorm hoge vloedgolven die overstromingen veroorzaakten en vele mensenlevens kostten.

2 Wat waren de gevolgen van de aardbeving

2 Duizenden mensen vonden de dood, raakten gewond of werden dakloos.

in Izmit in 1999? 3 Wat valt op als je op de wereldkaart kijkt

3 Ze liggen dicht bij elkaar.

waar vulkanen liggen en waar veel aardbevingen voorkomen? 4 Gloeiend gesteente uit het binnenste van de

4 Wat is lava?

aarde. 5 Een plek waar heet water uit de aardkorst naar

5 Wat is een geiser?

boven spuit. 6 Waar vind je veel geisers?

6 In IJsland.

7 Waarom wonen er mensen op een vulkaan?

7 Omdat de lavabodem vruchtbaar is.

8 Welke Italiaanse stad werd in 79 na een

8 Pompeji.

vulkaanuitbarsting helemaal onder de as bedolven? 9 Wat hebben vulkanen en toerisme met

9 Toeristen betalen om naar het ‘vuurwerk’ tijdens een vulkaanuitbarsting te kijken.

elkaar te maken? 10 Heeft de aarde altijd uit de werelddelen bestaan die we nu kennen? 11 Hoe worden de platen van de aardkorst

10 Nee, ze zaten heel lang geleden allemaal aan elkaar vast. 11 Schollen of aardschollen.

genoemd? 12 Op welke plaatsen vinden vooral

12 Op de randen van de schollen.

aardbevingen en vulkaanuitbarstingen plaats? 13 Komen in Nederland ook aardbevingen

13 Ja.

voor? 14 Doordat in het zuiden kleine breuklijnen liggen

14 Waardoor komt dat?

en in het westen en noorden gas uit de grond is gehaald. 15 Zijn de aardbevingen in Nederland even erg

15 Nee.

als bijvoorbeeld in Turkije?




36

Blok 3 Bodemschatten Les 1 Gaten in het landschap

grind wordt beton gemaakt. Langs de Maas in

Veen, bruinkool en steenkool zijn overblijfselen

Limburg wordt veel grind afgegraven.

van plantenresten die jarenlang in de natte grond

Kalksteen wordt uit de Sint-Pietersberg bij

van een moeras hebben gezeten. Omdat er geen

Maastricht gehaald. Het is een overblijfsel van

lucht bij kon, is een dikke vaste massa ontstaan.

schelpdieren uit de tijd dat dit gebied nog zee

Alle drie worden ze gebruikt als brandstof,

was. Kalk wordt gebruikt om cement te maken.

bijvoorbeeld om elektriciteit op te wekken.

Zout wordt in Twente en het zuiden van

In Nederland bestaat de bodem op veel plaatsen

Groningen uit de grond gehaald. Het is daar

uit veen. Een groot deel daarvan is afgegraven en

terechtgekomen, omdat er vroeger een zee was.

gedroogd tot turf.

Toen het water verdampte, bleef het zout in de

Tot 1974 is in Limburg steenkool uit de grond

bodem achter.

gehaald. Die steenkool zat zo diep onder de grond dat er mijngangen gegraven moesten

Les 3 Delfstoffen in de wereld

worden. In Duitsland zit veel bruinkool in de

Bijna overal op de wereld zitten delfstoffen in de

grond. Dat zit niet zo diep. Het wordt met

grond. Behalve aardolie en aardgas worden ook

enorme graafmachines uit de grond gehaald.

ertsen uit de grond gehaald. Ertsen zijn stenen

Turf, bruinkool, steenkool, aardolie en aardgas

waar metaal in zit. De belangrijkste ertsen zijn

zijn fossiele brandstoffen. Ze zijn ontstaan door

ijzererts, kopererts en bauxiet dat gebruikt

de vervorming van plantenresten. Bij verbranding

wordt om aluminium van te maken.

komen veel schadelijke stoffen vrij. Ook kunnen

Grondstoffen zijn stoffen die nodig zijn om een

fossiele brandstoffen opraken. Daarom wordt

product te maken, bijvoorbeeld een fiets. Dat

gezocht naar brandstoffen die schoon zijn en nooit

kunnen delfstoffen zijn zoals ijzer of aluminium

opraken, zoals wind-, zonne- en kernenergie.

voor het frame, maar ook stoffen die niet uit de grond komen zoals rubber voor de banden.

Les 2 Delfstoffen in Nederland

Aardolie wordt voor veel dingen gebruikt. In een

Stoffen die uit de grond worden gehaald, heten

olieraffinaderij wordt er benzine en diesel van

delfstoffen. In Nederland worden allerlei

gemaakt. Van de afvalstoffen worden in de

delfstoffen uit de grond gehaald: aardolie,

chemische industrie allerlei soorten plastic

aardgas, klei, grind, zout en kalksteen. Vroeger

gemaakt.

hoorden daar ook turf en steenkool bij. Aardolie en aardgas worden uit de grond gehaald

Les 4 Industrie, welvaart en delfstoffen

met een lange boor. In Groningen zit veel

Japan is een land met veel industrie. Omdat het

aardgas in de bodem. Sinds 1975 worden ook

land zelf geen delfstoffen heeft, moet het die uit

aardolie en aardgas uit de bodem van de

andere landen halen. In Japan worden veel auto’s

Noordzee gehaald. Via pijpleidingen wordt het

gemaakt. Net als Japan horen de Verenigde

naar het vasteland vervoerd.

Staten en West-Europa tot de rijke landen. Er is

Klei en grind vind je vooral langs de rivieren.

veel welvaart. Maar welvaart kost veel delfstoffen.

Ze worden aangevoerd door het water. Klei wordt gebruikt om stenen van te bakken. Van




37

Blok 3 Bodemschatten 1 Waaruit zijn veen, bruinkool en steenkool

1 Uit overblijfselen van plantenresten.

ontstaan? 2 Waarvoor worden ze gebruikt?

2 Als brandstof, bijvoorbeeld voor het opwekken van elektriciteit.

3 Hoe wordt veen uit de grond gehaald?

3 Veen wordt afgegraven.

4 Hoe wordt bruinkool uit de grond gehaald?

4 Door enorme graafmachines.

5 Hoe wordt steenkool uit de grond gehaald?

5 Door het graven van mijngangen.

6 Wat is turf?

6 Gedroogd veen.

7 Wat zijn fossiele brandstoffen?

7 Delfstoffen die ontstaan zijn door vervorming van plantenresten.

8 Noem twee nadelen van fossiele brandstoffen.

8 Bij verbranding komen schadelijke stoffen vrij. Ze kunnen opraken.

9 Welke drie schone vormen van energie ken je?

9 Wind-, zonne- en kernenergie.

10 Wat zijn delfstoffen?

10 Stoffen die uit de grond worden gehaald.

11 Welke delfstoffen worden in Nederland uit

11 Aardolie, aardgas, klei, grind, kalksteen en zout.

de grond gehaald? 12 Hoe worden aardolie en aardgas uit de

12 Met een lange boor.

grond gehaald? 13 Waar in Nederland zit veel aardgas in de

13 In Groningen en de Noordzee.

grond? 14 Waar zitten klei en grind in de grond?

14 Langs de rivieren.

15 Waar wordt veel grind afgegraven?

15 Langs de Maas in Limburg.

16 Waar wordt klei voor gebruikt?

16 Om stenen te bakken.

17 Waar wordt grind voor gebruikt?

17 Voor beton.

18 Waar zit kalksteen in de grond?

18 In de Sint-Pietersberg bij Maastricht.

19 Hoe is het daar terechtgekomen?

19 Als overblijfsel van schelpdieren toen het gebied nog zee was.

20 Waar wordt kalksteen voor gebruikt?

20 Om cement van te maken.

21 Waar zit zout in de grond?

21 In Twente en het zuiden van Groningen.

22 Hoe is het daar terechtgekomen?

22 Uit de tijd dat het gebied nog zee was en het water verdampte.

23 Wat is erts?

23 Steen met metaal erin.

24 Noem drie ertsen.

24 IJzererts, kopererts, bauxiet.

25 Wat zijn grondstoffen?

25 Stoffen die je nodig hebt om een product te maken.

26 Wat wordt van aardolie gemaakt?

26 Benzine, diesel, plastic.

27 Waar haalt Japan zijn delfstoffen vandaan?

27 Uit andere landen.

28 Wat wordt in Japan veel gemaakt?

28 Auto’s.

29 Waarom kost welvaart veel delfstoffen?

29 Omdat er veel brandstof nodig is en veel metalen apparaten, meubels en sieraden gebruikt worden.




38

Blok 4 Klimaten op aarde Les 1 Van Suriname naar Nederland

gebieden samenwonen.

Suriname ligt in Zuid-Amerika. Het grootste

De Rocky Mountains zijn het grootste gebergte

deel van het land bestaat uit bergen en is

van de VS. Sommige bergtoppen zijn meer dan

onbewoonbaar. In Suriname vind je tropisch

4000 meter hoog. Achter de bergen liggen

regenwoud: een dicht oerwoud waar het altijd

uitgestrekte graanvelden. Vroeger waren dat

warm en vochtig is. Het vervoer vindt vooral

grasvlakten of prairies waar de indianen op

plaats over de rivier. In Suriname zijn geen

bizons jaagden.

seizoenen zoals in Nederland. Het is er altijd warm, maar het regent vaak en veel. Er heerst

Les 3 Naar Alaska

een tropisch klimaat.

Canada is ruim 200 keer zo groot als Nederland.

Vroeger was Suriname een kolonie van Nederland.

Er zijn veel bossen: in het zuiden loofbossen en

Aan de namen van sommige plaatsen kun je dat

in het noorden naaldbossen. Veel landen kopen

nog zien: Groningen, Nieuw-Amsterdam,

hout uit Canada.

Wageningen. De Nederlanders haalden slaven

Ten noordwesten van Canada ligt Alaska, de

vanuit Afrika naar Suriname en dwongen hen te

grootste staat van de VS. Bossen zijn er bijna

werken op plantages.

niet. Er groeien alleen mossen en lage struiken.

In Suriname wonen mensen van verschillende

Er leven rendieren en elanden. Alaska is zo

culturen:

dunbevolkt dat het eigenlijk één groot

– indianen die er altijd al woonden;

natuurgebied is. In het noorden wordt aardolie

– nakomelingen van de negerslaven;

uit de grond gehaald. Die wordt via een

– nakomelingen van arbeiders uit India en

pijpleiding naar een haven in het zuiden vervoerd.

Indonesië die na de afschaffing van de

In Alaska wonen de inuït, in Nederland bekend

slavernij in Suriname kwamen werken.

als eskimo’s. Vroeger woonden ze in ijshutten of iglo’s, nu in huizen met elektriciteit en telefoon.

Les 2 Door de Verenigde Staten De Verenigde Staten (VS) bestaan uit 50 staten

Les 4 Het Aralmeer

plus het eiland Hawaii in de Grote Oceaan. Van

Het Aralmeer ligt in Azië. Vroeger stroomden er

de oostkust naar de westkust is een afstand van

twee grote rivieren naar het meer en werd er

ongeveer 4000 kilometer. Aan de westkust ligt

veel gevist. Toen men in de omgeving van het

Los Angeles. In die stad wonen bijna evenveel

meer katoen ging verbouwen, werd het water

mensen als in heel Nederland. In de omgeving

van de rivieren gebruikt voor irrigatie. Irrigatie

vind je sinaasappelboomgaarden en wijngaarden.

is het bevloeien van land. Daardoor daalde het

Er heerst een Middelandse-Zeeklimaat. Verder

waterpeil in het Aralmeer. Nu is het meer drie

het binnenland in is een woestijn. Daar ligt Las

keer zo klein. Daardoor is ook het klimaat

Vegas, een stad die speciaal gebouwd is om uit

veranderd. Het water zorgde vroeger voor warme

te gaan. Er komen veel rijke mensen. Verder het

lucht in de winter en koele lucht in de zomer.

binnenland in wonen indianen. Het zijn de

Nu is het in de winter ijzig koud en in de zomer

oorspronkelijke bewoners van de VS. Door de

ontzettend heet.

Europeanen zijn veel van hen vermoord of verdreven. Nu mogen ze weer in enkele




39

Blok 4 Klimaten op aarde 1 In welk werelddeel ligt Suriname?

1 In Zuid-Amerika.

2 Welk klimaat heerst er?

2 Een tropisch klimaat.

3 Waaraan herken je dat klimaat?

3 Het is het hele jaar warm en vochtig en het regent veel.

4 Waar haalden de Nederlanders de slaven

4 Uit Afrika.

vandaan? 5 Wie zijn de oorspronkelijke bewoners van

5 De indianen.

Suriname? 6 Uit welke landen kwamen er arbeiders

6 Uit India en Indonesië.

werken na de afschaffing van de slavernij? 7 Uit hoeveel staten bestaat de VS?

7 Uit 50 staten plus het eiland Hawaii.

8 Hoeveel kilometer is het van de oostkust

8 Ongeveer 4000 kilometer.

naar de westkust van de VS? 9 Waar in de VS ligt Los Angeles?

9 Aan de westkust van de VS.

10 Welk klimaat heerst daar?

10 Een Middellandse-Zeeklimaat.

11 In wat voor gebied ligt Las Vegas?

11 In een woestijn.

12 Wat is het voor een stad?

12 Een stad om uit te gaan.

13 Wie zijn de oorspronkelijke bewoners van

13 De indianen.

de VS? 14 Wat is het grootste gebergte van de VS?

14 De Rocky Mountains.

15 Waarom wordt veel hout geëxporteerd

15 Omdat er heel veel bossen zijn.

vanuit Canada? 16 Waar ligt Alaska?

16 Ten noordwesten van Canada.

17 Bij welk land hoort Alaska?

17 De VS.

18 Welke mensen wonen er?

18 De inuït.

19 Waarom ligt er een pijpleiding van het

19 De olie die in het noorden uit de grond wordt

noorden naar het zuiden in Alaska?

gehaald gaat via een pijpleiding naar een haven in het zuiden.

20 In welk werelddeel ligt het Aralmeer?

20 In Azië.

21 Waardoor is het Aralmeer kleiner geworden?

21 Doordat het water van de rivieren gebruikt werd voor de katoenteelt, vloeide er minder water in het Aralmeer.

22 Wat is irrigatie?


22 Kunstmatige bevloeiing van het land.



40

Blok 5 Steden in Europa Les 1 Parijs en Londen

Moskou is de hoofdstad van Rusland. Het oudste

Parijs is de hoofdstad van Frankrijk. De stad is

deel van de stad is het Kremlin. Bekend is het

het hart van het land. Veel snelwegen leiden

Rode Plein. Tussen 1945 en 1990 werden vooral

naar Parijs. Grote industrieën en bedrijven

kleine en goedkope flats gebouwd. Na 1990 zijn

hebben er hun hoofdkantoor. Er zijn veel musea,

er grotere huizen gebouwd. Door de komst van

universiteiten en theaters. Ook de regering zit in

grote bedrijven hopen veel mensen werk te

Parijs. Toeristen bezoeken de stad vanwege de

vinden.

Eiffeltoren, de musea, de theaters en het gezellige stadscentrum. Veel mensen uit het

Les 3 Uitbreiding van steden

buitenland trekken naar Parijs als student,

De meeste grote steden in Europa zijn ontstaan

kunstenaar of toerist. Er zijn ook veel immigranten.

langs een rivier. Daar werd handel gedreven. Er

Londen is de hoofdstad van Engeland en het

kwamen bedrijven, huizen en winkels. Daardoor

hart van het land. De meeste wegen leiden naar

groeide het handelscentrum uit tot een grote

de hoofdstad. Er vestigen zich veel grote bedrijven

stad. Vroeger stonden de bedrijven midden in

en er zijn veel musea en theaters. Ook de regering

de stad. Tegenwoordig vind je ze op

zit in Londen. Ook Londen wordt bezocht door

bedrijventerreinen aan de rand, vaak langs een

veel toeristen. Een bekend gebouw is de Big

snelweg. Dat is handig voor het snelle vervoer.

Ben. En net als in Parijs wonen er veel

De meeste grote steden hebben een metro. Veel

immigranten.

grote steden zijn verbonden door snelwegen.

Tussen Parijs en Londen is een snelle verbinding

Soms groeien grote steden zo dicht naar elkaar

onder de zee aangelegd: de Kanaaltunnel.

toe dat ze bijna één stad lijken. Bijvoorbeeld Leeds, Bradford en Wakefield in Engeland en

Les 2 Berlijn en Moskou

Duisburg, Essen en Dortmund in Duitsland. Rond

Tot 1945 was Berlijn de hoofdstad van Duitsland.

veel grote steden liggen dorpen die aan het

Na de Tweede Wereldoorlog werd het land

centrum zijn vastgegroeid. Het zijn voorsteden

gesplitst in Oost- en West-Duitsland. Ook Berlijn,

geworden.

dat in Oost-Duitsland lag, werd in tweeën gesplitst. Vanuit West-Duitsland kon je er alleen

Les 4 Boedapest aan de Donau

komen met het vliegtuig. Tussen Oost- en West-

Boedapest is de hoofdstad van Hongarije en ligt

Berlijn werd een muur gebouwd om te voorkomen

aan de Donau. De stad bestaat uit drie delen:

dat mensen uit Oost-Duitsland naar West-

Oboeda, Boeda en Pest. Het is het centrum van

Duitsland vluchtten. In 1989 werd de Berlijnse

het land. Na 1990 is er veel veranderd. Er

Muur afgebroken. Oost- en West-Duitsland

hebben zich grote bedrijven gevestigd, er zijn

werden weer één en Berlijn werd weer de

nieuwe huizen, kantoren en winkels gebouwd

hoofdstad. Sindsdien trokken veel grote bedrijven

en veel toeristen bezoeken de hoofdstad.

naar Berlijn. Theaters trokken volle zalen en toeristen bezochten de stad. Ook de regering verhuisde naar Berlijn. Toch wonen veel OostBerlijners in slechte huizen en velen hebben geen werk. Ze hopen in West-Berlijn werk te vinden.




41

Blok 5 Steden in Europa 1 Waarom zijn Parijs en Londen de centra van

1 – De meeste wegen leiden naar de hoofdstad; – de meeste bedrijven hebben er hun

het land?

hoofdkantoor; – de regering zetelt in de hoofdstad; – er zijn veel theaters en musea; – er komen veel toeristen; – er zijn veel immigranten. 2 Noem van elke stad een bekend gebouw.

2 De Eiffeltoren in Parijs en de Big Ben in Londen.

3 Hoe kun je het snelst van Londen naar Parijs

3 Door de Kanaaltunnel.

reizen? 4 Van welk land is Berlijn de hoofdstad?

4 Duitsland.

5 Is Berlijn altijd de hoofdstad geweest?

5 Nee, niet van 1945 tot 1990.

6 Wat gebeurde er met de stad na 1945?

6 De stad werd in tweeën gesplitst door een muur. West-Berlijn hoorde bij West-Duitsland en Oost-Berlijn bij Oost-Duitsland.

7 Wat gebeurde er in 1989?

7 De Berlijnse Muur viel. Oost- en West-Duitsland werden weer één land. Berlijn werd weer de hoofdstad.

8 Waarom hebben veel Oost-Berlijners het

8 Ze wonen in slechte huizen en hebben vaak geen werk.

slecht? 9 Van welk land is Moskou de hoofdstad?

9 Rusland.

10 Wat is het oudste deel van Moskou?

10 Het Kremlin.

11 Wat is een bekend plein in Moskou?

11 Het Rode Plein.

12 Wat is er na 1990 veranderd?

12 Er zijn veel nieuwe huizen, winkels en kantoren gebouwd.

13 Waar zijn de meeste grote steden in Europa

13 Langs een rivier.

ontstaan? 14 Waardoor zijn de steden gegroeid?

14 Door de handel.

15 Hoe zijn de meeste grote steden

15 Ze bestaan uit een stadskern met daaromheen voorsteden.

opgebouwd? 16 Waardoor zijn de steden met elkaar

16 Door een netwerk van wegen.

verbonden? 17 Wat gebeurt er als steden steeds verder

17 Dan kunnen ze aan elkaar vastgroeien.

uitbreiden? 18 Van welk land is Boedapest de hoofdstad?

18 Hongarije.

19 Aan welke rivier ligt de stad?

19 De Donau.

20 Uit welke drie delen bestaat de stad?

20 Oboeda, Boeda en Pest.

21 Wat is er na 1990 in Boedapest veranderd?

21 Er zijn veel nieuwe huizen, kantoren en winkels gebouwd.




42

Blok 6 Steeds dichterbij Les 1 Water en wegen in België

Les 3 De stilte van Scandinavië

België bestaat uit twee delen: het

Scandinavië bestaat uit Noorwegen, Zweden en

Nederlandstalige Vlaanderen en het

Finland. Noorwegen bestaat vooral uit bergen,

Franstalige Wallonië. In de hoofdstad Brussel

Zweden uit bossen en Finland uit meren. In

wordt zowel Nederlands als Frans gesproken. In

Noorwegen zijn veel fjorden. Dat zijn diepe,

België zijn tussen de steden maar ook tussen

lange inhammen in de kust. Ze zijn vaak meer

rivieren veel kanalen gegraven. Het Albertkanaal

dan 100 km lang.

bijvoorbeeld verbindt de havenstad Antwerpen

Scandinavië is erg dunbevolkt, vooral in het

met de industriestad Luik. Later is er een

noorden. Daar is het koud, bergachtig en er

snelweg aangelegd tussen deze twee steden, net

groeit weinig. Het is het gebied waar de Sami

als tussen de andere grote steden. Het landschap

wonen. Vroeger leefden deze mensen van de

in het westen van België is vlak. Vanaf Brussel

rendierjacht en trokken ze rond met hondensleeën.

wordt het naar het oosten toe bergachtig. In het

Nu zijn het veehouders die met sneeuwscooters

zuidoosten liggen de Ardennen, een gebergte

en helikopters de rendieren volgen. De zon gaat

dat doorloopt tot in Luxemburg. Daar wordt

in het noorden van Scandinavië van 27 mei tot

vooral Duits gesproken. In Luxemburg komen

18 juli niet onder. Dat heet de middernachtzon.

drukke wegen en spoorlijnen uit België, Duitsland Les 4 De Kanaaltunnel

en Frankrijk samen.

De Kanaaltunnel verbindt Frankrijk met Les 2 In vogelvlucht door Duitsland

Engeland. Er rijden treinen doorheen die

Het landschap in Duitsland bestaat uit de Noord-

personen, auto’s en goederen vervoeren. De

Duitse laagvlakte, het Alpengebied in het

Kanaaltunnel bestaat eigenlijk uit drie tunnels.

zuiden en daartussenin het middelgebergte.

Twee zijn er voor het treinvervoer. De derde is

De grote steden in Duitsland zijn onderling ook

voor het vervoer van onderhoudspersoneel en

bereikbaar met het vliegtuig. In de havenstad

onderhoudsmaterialen, het vervoer van

Hamburg worden veel kranten uitgegeven.

hulpdiensten zoals brandweer en zieken, en als

Frankfurt aan de Main is het handelscentrum

vluchtroute voor de reizigers.

van Duitsland. Keulen aan de Rijn is beroemd om de Dom, een oude kerk met twee torens. Op de hellingen langs de Rijn liggen wijngaarden. München is een oude stad met veel theaters en musea. In het zuiden van Duitsland beginnen de Alpen, die doorlopen tot in Oostenrijk en Zwitserland. Het leven in Zuid-Duitsland lijkt dan ook veel op dat in Oostenrijk en Zwitserland.




43

Blok 6 Steeds dichterbij 1 Uit welke twee delen bestaat België?

1 Vlaanderen en Wallonië.

2 Welke talen worden er gesproken?

2 Nederlands in Vlaanderen en Frans in Wallonië.

3 Wat spreken de mensen in Brussel?

3 Frans en Nederlands.

4 Hoe zijn de grote steden met elkaar

4 Door kanalen en snelwegen.

verbonden? 5 Tussen welke twee steden ligt het

5 Antwerpen en Luik.

Albertkanaal? 6 Hoe ziet het landschap in België eruit?

6 In het westen vlak, in het oosten bergachtig.

7 Waar liggen de Ardennen?

7 In het zuidoosten van België en in Luxemburg.

8 Welke taal spreken de mensen in Luxemburg?

8 Duits.

9 Waarom is Luxemburg een belangrijk

9 Wegen en spoorlijnen uit België, Duitsland en Frankrijk komen er samen.

knooppunt? 10 Waaruit bestaat het landschap in Duitsland?

10 Laagvlakte in het noorden, bergen in het zuiden en daartussen een middelgebergte.

11 Hoe zijn de grote steden onderling

11 Door snelwegen en via het vliegtuig.

bereikbaar? 12 Waardoor is Hamburg bekend?

12 Door de haven en de vele kranten.

13 Waardoor is Keulen bekend?

13 Door de Dom en de Rijn.

14 Waardoor is Frankfurt bekend?

14 Het is de handelsstad van Duitsland.

15 Waardoor is München bekend?

15 Door het oude centrum met theaters en musea.

16 Welke landen horen bij Scandinavië?

16 Noorwegen, Zweden en Finland.

17 Hoe ziet het landschap in die landen eruit?

17 Bergen in Noorwegen, bossen in Zweden en meren in Finland.

18 Welke mensen wonen in het noorden?

18 De Sami.

19 Hoe leefden deze mensen vroeger?

19 Op hondensleeën trokken ze rond op rendierjacht.

20 Hoe leven ze nu?

20 Als veehouders die met sneeuwscooters en helikopters de rendierkuddes volgen.

21 Wat zijn fjorden?

21 Diepe, lange inhammen in de kust.

22 Waarom is de Kanaaltunnel aangelegd?

22 Om een snelle verbinding tussen Engeland en Frankrijk te maken.

23 Wat wordt door deze tunnel vervoerd?

23 Auto’s, personen en goederen.

24 Waarom zijn er drie tunnels gemaakt?

24 Twee voor de treinen en één voor onderhoud, hulpdiensten en als vluchtroute.




44

Blok 7 Samenwerken Les 1 De Europese Unie

Les 3 Nog meer landen

Europa is ‘kleiner’ geworden, omdat reizen

Een land kan niet zomaar lid van de EU worden.

gemakkelijker en sneller gaat dan vroeger. Er zijn

Het moet alle wetten van de EU overnemen. Het

overal snelwegen, spoorlijnen, bruggen, tunnels

land moet bijvoorbeeld een democratie zijn. In

en vliegvelden. Steeds meer mensen gaan op

een democratie kiezen de mensen hun leiders.

vakantie naar het buitenland.

Ook mag iedereen een eigen mening en geloof

Vanaf 1950 werken veel Europese landen samen.

hebben.

Ze zijn lid van de Europese Unie (EU). Op dit

Er zijn verschillende landen in Oost-Europa die

moment zijn alle landen van West-Europa lid van

graag lid van de EU willen worden, zoals Polen,

de EU, behalve Zwitserland, IJsland en Noorwegen.

Estland en Roemenië.

Ook enkele Oost-Europese landen zijn ondertussen

Polen is bijna acht keer zo groot als Nederland.

lid geworden.

Het land is lange tijd bezet geweest door

De landen van de EU maken afspraken,

omringende landen, waardoor de inwoners

bijvoorbeeld over landbouw, visserij, verkeer,

weinig vrijheid hadden. Vanaf 1990 is Polen een

veiligheid en het milieu. Die worden vastgelegd

zelfstandig land met vrije verkiezingen.

in wetten die voor alle landen gelden. Ook

Estland ligt in Noordoost-Europa aan de

Nederland is lid van de EU.

Oostzee. Het land is iets groter dan Nederland, maar er wonen slechts anderhalf miljoen mensen.

Les 2 Over de grens

De hoofdstad is Tallinn, een oude stad met kleine

Binnen de EU zijn verschillende afspraken gemaakt:

straatjes en een stadsmuur. Sinds 1990 is Estland

– In de meeste landen kun je met de euro

zelfstandig, maar heeft het te kampen met veel

betalen. Daardoor hoef je niet meer zoals

milieuvervuiling.

vroeger geld te wisselen.

Roemenië ligt in Oost-Europa en is ongeveer zes

– Aan de binnengrenzen hoef je geen paspoort

keer zo groot als Nederland. De hoofdstad is

meer te laten zien. Binnengrenzen zijn

Boekarest. Lange tijd werd Roemenië geregeerd

grenzen tussen de EU-landen.

door een dictator die zich weinig aantrok van

– De prijzen van landen tuinbouwproducten

de bevolking. In 1989 werd hij afgezet en werd Roemenië een democratie. Er heerst nog veel

zijn overal hetzelfde. – Voor de invoer van producten uit een ander

armoede.

EU-land hoeven geen invoerrechten betaald te worden. Dat heet vrij verkeer van

Les 4 Europa in het klein

producten.

Een euregio is een gebied in Europa dat in

– Er mag niet zoveel gevist worden dat een

verschillende landen ligt en waarvan de regio’s samenwerken op het gebied van gezondheid

vissoort uitsterft. – Ook over de vervuiling van rivieren door

(ziekenhuizen), veiligheid (brandweer en politie),

lozing van afvalwater zijn afspraken gemaakt.

onderwijs, natuur en milieu. Een voorbeeld is de

Daardoor is de kwaliteit van het rivierwater

Euregio Maas-Rijn. Daarin werken regio’s in

verbeterd.

België, Nederland en Duitsland samen.

De landen van de EU leggen geld bij elkaar om alle afspraken goed uit te kunnen voeren.




45

Blok 7 Samenwerken 1 Waardoor gaat het reizen in Europa sneller

1 Er zijn overal snelwegen, spoorlijnen, tunnels, bruggen en vliegvelden.

dan vroeger? 2 Wat betekent de afkorting EU?

2 Europese Unie.

3 Waarover maken de landen van de EU

3 Over landbouw, visserij, verkeer, veiligheid, milieu.

afspraken? 4 Geef drie voorbeelden van deze afspraken. 5 Wat zijn binnengrenzen? 6 Is Nederland lid van de EU? 7 Waarom wil de EU graag uitbreiden? 8 Waar moet een land aan voldoen om lid van

4 Voorbeelden van afspraken zijn: – In de meeste landen kun je met de euro betalen. – Aan de binnengrenzen hoef je geen paspoort te laten zien. – De prijzen van landen tuinbouwproducten

de EU te worden? 9 Wat betekent democratie? 10 Waar liggen Polen, Estland en Roemenië? 11 Wat zijn de hoofdsteden van deze drie

zijn overal hetzelfde. – Voor de invoer van producten uit een ander EU-land hoeven geen invoerrechten betaald te worden.

landen? 12 Rond 1990 is de politiek in deze drie landen veranderd. Wat is er veranderd? 13 Wat weet je over de grootte van Polen, Estland en Roemenië ten opzichte van

– Er mag niet zoveel gevist worden dat een vissoort uitsterft. – Over de vervuiling van rivieren door fabrieken zijn afspraken gemaakt. 5 Binnengrenzen zijn grenzen tussen de EU-

Nederland?

landen.

14 Wat is een euregio? 15 Geef twee voorbeelden hoe binnen een euregio wordt samengewerkt.

6 Ja. 7 Om een grotere eenheid binnen Europa te krijgen. 8 Het land moet alle wetten van de EU overnemen. 9 In een democratie kiest de bevolking zijn leiders. 10 In Oost-Europa. 11 Warschau (Polen), Tallinn (Estland) en Boekarest (Roemenië). 12 De mensen mochten hun regering kiezen. 13 Estland is ongeveer even groot als Nederland. Roemenië is zes keer groter en Polen acht keer groter. 14 Een streek in Europa die in verschillende landen ligt. 15 Voorbeelden zijn: – een gezamenlijk ziekenhuis; – de brandweer die samenwerkt; – de politie die samenwerkt; – een gezamenlijke natuur- en milieu-aanpak; – contact tussen scholen.




46

Blok 8 Warm of koud? Les 1 Het Iberisch Schiereiland

Italië is een schiereiland dat de vorm van een

Spanje en Portugal vormen samen het Iberisch

laars heeft. Toeristische trekpleisters zijn de

Schiereiland. Een schiereiland is een stuk land

steden Rome en Venetië, het gebied ten noorden

dat aan één kant vastzit aan het vasteland en

van Rome en de stranden. Venetië bestaat uit

verder is omgeven door water.

meer dan 100 kleine eilandjes die met bruggen

Spanje, met de hoofdstad Madrid, is twaalf keer

aan elkaar zijn gebouwd. Ook Italië kent

zo groot als Nederland. Spanje is een van de

verschillende landschappen: hoge bergen, grote

grootste visserijlanden ter wereld.

meren en een grote laagvlakte langs de rivier de

Portugal, met de hoofdstad Lissabon, is twee

Po. In Italië staan vulkanen die soms nog actief

keer zo groot als Nederland. Het land wordt door

zijn. Toch wonen veel mensen op de hellingen

de rivier de Taag verdeeld in twee stukken. Ten

van de vulkaan, omdat de lavagrond erg

zuiden van de Taag vind je laagland waar het erg

vruchtbaar is.

warm is en weinig groeit. Ten noorden van de rivier zijn bergen waar het veel groener en minder

Les 3 Zomer en winter

warm is.

In het zuiden van Europa is het warmer dan in

Veel mensen gaan op vakantie naar Spanje en

het noorden. De zon schijnt er bijna het hele jaar

Portugal. De meeste toeristen gaan naar de kust.

door, vooral rond de Middellandse Zee. Daarom

In de Algarve in Portugal liggen de kleine strandjes

houden er veel vakantiegangers hun zomervakantie.

meestal tussen de rotsen. Maar ook grote steden

In de winter gaan ze vooral naar wintersportlanden

zoals Madrid en Barcelona trekken veel toeristen,

zoals Tsjechië en Oostenrijk. Behalve voor de

met name door de cultuur. Mensen die van rust

wintersport komen veel mensen ook naar die

houden, gaan naar het binnenland. Spanje en

landen vanwege de hoofdsteden Praag en

Portugal zijn blij met de toeristen, hoewel die

Wenen. Beide steden liggen aan een grote rivier

soms voor overlast en vervuiling zorgen.

en hebben veel oude gebouwen. Er zijn paleizen,

Vroeger werkten de meeste Spanjaarden en

musea en parken.

Portugezen op het platteland. Tegenwoordig

De vakantielanden ontvangen de toeristen graag.

werken ze vooral in de dienstensector: ze werken

Maar soms zorgen ze ook voor overlast en

voor andere mensen of kiezen een beroep als

vervuiling.

dokter, winkelier of hotelier. Les 4 Op reis door Griekenland Les 2 Bergen en dalen

Griekenland is een land met heel veel grote en

Het landschap in Frankrijk is erg afwisselend:

kleine eilanden. Daar gaan elk jaar veel toeristen

heuvels in Bretagne, hoge bergen op de grens

naartoe, vooral omdat daar bijna het hele jaar de

met Spanje, Zwitserland en Italië, stranden aan

zon schijnt. Vanuit Athene, de hoofdstad van

de Middellandse Zee. Daarnaast vind je verspreid

Griekenland, vertrekken elke dag grote boten

over het land akkers en bossen. Frankrijk is ook

voor een tocht langs de eilanden.

rijk aan musea, oude gebouwen en kastelen. Door de veelheid aan natuur en cultuur is Frankrijk een geliefd land voor toeristen.




47

Blok 8 Warm of koud? 1 Welke landen horen bij het Iberisch

1 Spanje en Portugal.

Schiereiland? 2 Wat is een schiereiland?

2 Een eiland dat aan één kant vastzit aan het vasteland en verder omringd is door water.

3 Waarom is de visserij belangrijk voor Spanje?

3 Het is een van de grootste visserijlanden ter wereld.

4 Welke rivier verdeelt Portugal in twee delen?

4 De Taag.

5 Wat is het verschil tussen die twee delen?

5 In het zuiden vind je laagland; het is er erg warm en er groeit weinig. In het noorden zijn bergen; het is er veel groener en minder warm.

6 Waarom is het toerisme belangrijk voor

6 Heel veel mensen brengen er hun vakantie door. Ze geven veel geld uit.

Spanje en Portugal? 7 Waarom zijn Spanje en Portugal niet altijd

7 Omdat ze soms voor overlast en vervuiling zorgen.

blij met de toeristen? 8 Geef drie voorbeelden van diensten in het

8 Reisgids, hoteleigenaar, ober.

toerisme. 9 Wat is het grootste land van West-Europa? 10 Geef voorbeelden van landschappen in

9 Frankrijk. 10 Heuvels in Bretagne, hoge bergen op de grens met Spanje, Zwitserland en Italië, stranden

Frankrijk.

aan de Middellandse Zee. 11 Is Italië een eiland of een schiereiland?

11 Een schiereiland.

12 Waarom wordt Italië de laars van Europa

12 Omdat het land de vorm van een laars heeft.

genoemd? 13 Welke plekken bezoeken de meeste toeristen

13 Ze bezoeken oude gebouwen, musea, steden, kastelen of gaan naar het strand.

in Frankrijk? 14 Welke plekken bezoeken de meeste toeristen

14 Het noorden, de stranden en de steden, zoals de hoofdstad Rome.

in Italië? 15 Hoe ziet Venetië eruit?

15 Het is een stad die uit kleine eilandjes bestaat.

16 Waarom willen sommige mensen op de

16 Omdat de lava op de hellingen erg vruchtbaar

helling van een vulkaan wonen? 17 Waarom gaan veel mensen op vakantie naar het zuiden van Europa? 18 Noem twee wintersportlanden in Europa met hun hoofdsteden.

17 Omdat het daar bijna het hele jaar door warm is. 18 Tsjechië met de hoofdstad Praag en Oostenrijk met de hoofdstad Wenen.

19 Waarom gaan er veel toeristen naar Griekenland?

is.

19 Omdat daar bijna het hele jaar de zon schijnt. Je kunt er heerlijk uitrusten en genieten van zon, zee en strand.




48

AARDRIJKSKUNDE VOOR DE BASISSCHOOL

Recommend Documents