42 sabato zaterdag 17 december 2011
SPOORPALEIS
SOUTH AFRICA EXPRESS 1.600 kilometer dwars door Afrika in de meest luxueuze trein ter wereld. Van Kaapstad naar Pretoria, langs groene wijngaarden, dorre halfwoestijnen en een brok diamantgeschiedenis. Welkom aan boord van de Pride of Africa, een spoorpaleis waar zelfs Agatha Christie jaloers op zou zijn. TEKST: KRIS VAN HAMME FOTO: DOMINIC VERHULST
SPOORPALEIS
Met een glimlach staart Roger naar het treinspoor dat onder zijn voeten voorbijglijdt en in een lange, kaarsrechte lijn doodloopt ver weg tegen de horizon. ‘Ik hou van dit uitzicht’, zegt de Brit en zelfverklaarde treinfanaat. Het uitzicht vanaf het terras van onze ‘observatiewagon’ – een rijtuig met achteraan een overdekt terras met houten banken en binnenin comfortabele zetels achter grote vensters – heeft inderdaad iets hypnotiserend. We zijn nog maar enkele uren onderweg, en ik voel nu al dat dit rijtuig helemaal achteraan de gezapig tjoekende ‘Pride of Africa’ mijn favoriete stek zal zijn de komende twee dagen. De observatiewagon is het eerste wat passagiers van de Pride of Africa zien als ze onder leiding van hun persoonlijke gastheer of -vrouw de perrons van het drukke treinstation in Kaapstad betreden. Wanneer ik de donkergroene houten wagons van onze trein zie staan tussen de lelijke moderne sardinedozen die de pendelaars vervoeren, lijkt het even of ik in een sprookjesfilm ben terechtgekomen. Een film uit de jaren twintig of dertig van de vorige eeuw, om precies te zijn. Dat waren de hoogdagen van de spoorpaleizen, met de mythische Orient Express als bekendste voorbeeld. Het waren treinreizen die tot de verbeelding spraken: rijdende hotels waar acteurs, schrijvers, diplomaten, maar ook avonturiers, spionnen en louche figuren uit de hele wereld elkaar ontmoetten. Niet zozeer de voorbijrazende landschappen maar de trein zelf zorgde voor de exotische betovering.
Romantische gok Geen wonder dat Rohan Vos, de bezieler van de Pride of Africa, deze periode als thema koos voor zijn treinreizen door Afrika. Eind jaren tachtig stortte de blanke Zuid-Afrikaanse ondernemer zich zonder enige toerisme-ervaring in een treinavontuur dat hem en zijn familie sindsdien volledig in beslag neemt. Toen Vos in 1986 toevallig een veiling van spoorwegmaterieel bijwoonde, groeide eerst het idee om enkele wagons voor familieuitjes te kopen. Niet veel later zag hij het toeristisch potentieel van zijn treinbevlieging in. Vos moest uiteindelijk al zijn autoonderdeelbedrijven verkopen om oude wagons en stoomloco-
zaterdag 17 december 2011 sabato
motieven te kunnen opkopen en restaureren en zijn treinen rijklaar te houden. Maar na enkele moeilijke jaren bleek zijn romantische gok te renderen: Rovos Rail biedt vandaag diverse luxetreinreizen in Afrika aan, met de wekelijkse rit tussen Kaapstad en Pretoria (in beide richtingen) als populairste route. Je zou ook het vliegtuig kunnen nemen voor dit traject, maar dan mis je het landschap en vooral de treinervaring. De reis is hier belangrijker dan de bestemming. Vos probeert elke vertrekkende trein persoonlijk uit te wuiven en elke binnenkomende trein persoonlijk te verwelkomen, in Kaapstad én Pretoria. Bij mijn vertrek in Kaapstad is hij alvast van de partij in de ruime Rovoslounge, waar mijn 51 medereizigers verwelkomd worden met champagne en een streepje live muziek. Tijdens zijn korte speech maakt Vos relativerende grapjes: dat treinen in Afrika nooit op tijd zijn – zeker nu koperdieven volop bovenleidingen aan het stelen zijn ‘om kerstcadeaus te kopen’ – en dat we ‘een beetje in een museum rijden en er dus rekening mee moeten houden dat er al eens iets van het plafond kan vallen’.
Chinese opmars Even later rijden we – met lichte vertraging – de troosteloze stationsbuurt van Kaapstad uit voor een rit van 1.600 kilometer in 48 uur. Wanneer de Tafelberg uit het zicht verdwijnt, ga ik naar mijn suite, waar mijn koffer klaarstaat. Ik heb een ruime Deluxesuite met een permanent bed, een tussencategorie tussen de grotere Royalsuite en de kleinere Pullmansuite met opklapbaar bed. Alle suites hebben een eigen badkamer, een van de 21 redenen waarop Rovos zich beroept om het etiket van ‘meest luxueuze trein in de wereld’ te claimen. Met zijn houten muurbekleding en twee comfortabele stoelen voelt mijn suite in elk geval knus aan. Airconditioning en een kleine koelkast zorgen voor modern comfort. De gastenlijst in de informatiemap op mijn tafeltje leert dat het een erg kosmopolitische bedoening is: er zijn vier Britse koppels aan boord, vijf Duitse, enkele Finse en Zweedse paren, een
43
44 sabato zaterdag 17 december 2011
SPOORPALEIS
Alle suites hebben een eigen badkamer, soms zelfs met ligbad. Dit is dan ook de ‘meest luxueuze trein in de wereld’.
De Pride of Africa heeft twee restaurantwagons, elk met een eigen nostalgische sfeer.
Zwitsers en Oekraïens stel en twaalf Chinezen. De Chinese opmars is ook hier niet te stuiten. Intussen is de trein na goed een half uur sporen in de mooie wijnstreek rond Paarl en Stellenbosch aanbeland. Door het open raam van mijn suite zie ik weidse landschappen met groene wijngaarden tegen een achtergrond van bergen voorbijtrekken. Dit is het kloppende hart van de Zuid-Afrikaanse wijnindustrie. Net voordien mocht ik ook mijn eerste wild spotten: een struisvogel!
Hou er rekening mee dat dit een museum is. Er kan al eens iets van het plafond vallen
Scampi met sloppenwijk
Plots klinken de tonen van een xylofoon in de gang: het is lunchtijd. Het gastronomische viergangenmenu, uiteraard met aangepaste Zuid-Afrikaanse wijnen, wordt opgediend in twee verschillende restaurantwagons, elk met een eigen nostalgische sfeer. Ik nestel me in een wagon met houten bogen en sfeervolle lampen en ventilators tegen het plafond. In dit decor kan je perfect Agatha Christie van een glaasje wijn zien nippen terwijl ze een manuscript doorneemt. Tijdens het wachten op het eerste gerecht passeren we links een uit golfplaten en paletten opgetrokken sloppenwijk die tot vlak tegen het spoor is gebouwd. Couleur locale die mijn scampi’s toch een beetje wrang doet smaken. Wanneer ik na de lunch in de observatiewagon ga zitten,
neemt de trein net een grote bocht tussen twee bergen. Voor het eerst kan ik de hele lengte van de trein zien: liefst zeventien wagons getrokken door een oranje, elektrische locomotief. De zeven gerestaureerde stoomlocomotieven van Rovos blijven tegenwoordig op stal. Hun gigantische verbruik van water en kolen maakt ze milieuonvriendelijk en weinig praktisch, vooral nu de meeste oude bevoorradingsstops langs de route opgedoekt zijn. Alleen nog voor het binnenrijden van het particuliere Rovosstation in Pretoria wordt een dampende stoomlocomotief opgetrommeld. Maar zo ver zijn we gelukkig nog niet. Na enkele uren rijden door een golvend landschap met steeds weer die dramatische bergen in de achtergrond, houdt de trein rond 18 uur halt in Matjiesfontein. Het is tijd voor onze eerste van twee geplande excursies. Dit victoriaanse dorpje is een bevoorrechte getuige van de pioniersdagen van de Zuid-Afrikaanse spoorwegen. De Schot James Logan koos eind 19de eeuw deze afgelegen plek uit om een hotelletje te openen voor hongerige en dorstige treinreizigers. Matjiesfontein bloeide kort maar krachtig open, en vandaag herinneren een gerestaureerde kroeg, post- en bankkantoor, en vooral het Lord Milner Hotel aan die lang vervlogen hoogdagen. Bij ondergaande zon heeft de uitgestorven scene met alleen een rondtuffende oude dubbeldekkerbus bijna iets surrealistisch. Terug aan boord geniet ik met een glas brandy van het uitzicht. De zwarte silhouetten van breed uitwaaierende boomkruinen tekenen zich af tegen de oranje avondgloed. Ik ben helemaal alleen op het houten terras van de observatiewa-
46 sabato zaterdag 17 december 2011
SPOORPALEIS
Tijdens de lunch passeren we een uit golfplaten en paletten opgetrokken sloppenwijk.
De ‘Big Hole’, een 768 meter diepe diamantpijp die nu vol water staat.
gon. Plots besef ik waarom: iedereen is zich aan het opmaken voor het diner om 19.30 uur. Heren wordt gevraagd een maatpak met das te dragen voor het avondeten. De dresscode voor de dames luidt avondkledij. Ik wandel snel naar mijn suite om mij om te kleden. Bij het binnenkomen van de restaurantwagon maakt de aanblik van al die intussen vertrouwde gezichten in avondkleding de Orient Express-romantiek heel tastbaar. Ik beslis er een vervolg aan te breien door me na het eten neer te vlijen in de salonwagon waar stilletjes muziek uit de jaren twintig van vorige eeuw speelt. Een koppel leest de krant, een ander legt een kaartje.
Geheimzinnige spionnen Omdat er een kille tocht hangt – of is het de airco? – zoek ik nog maar eens de observatiewagon op. In de zetels naast de kleine bar heerst een gezellige sfeer. De twee bevriende Finse koppels zijn in de sterke drank gevlogen. De twee mannen van het gezelschap blijken een ietwat geheimzinnige job bij de staatsveiligheid te hebben. Veel willen ze er niet over kwijt. Misschien zijn het wel spionnen. Of misschien doet de gin-tonic mijn verbeelding op hol slaan. Hoe dan ook, tijd voor bed. In mijn suite heeft Nazeerah – de hostess van mijn wagon – tijdens mijn afwezigheid de verwarming aangezet en wat water laten koken voor een kopje thee. Ik duik onder de dekens voor wat een onrustige nacht zal worden. Ik heb het luchtige advies uit de informatiemap om een extra slaapmutsje te drinken misschien net iets te enthousiast geïnterpreteerd. Rohan Vos hoopt zijn reizigers zo te bedwelmen voor de overnachting op een rijdende trein. Indien het schema het toelaat, probeert de trein ’s nachts enkele uren halt te houden om het slapen te vergemakkelijken. Dat halt houden gebeurt ook, maar met een langgerekt gekrijs van de remmen, waardoor ik nog maar eens wakker word. Wanneer ik de volgende ochtend het houten vensterluik aan het voeteinde van mijn bed naar beneden duw, is het landschap veranderd. We zitten middenin de Karoo, de droge halfwoestijn
In Kimberley werd diamantgeschiedenis geschreven.
Alsof ik een kaartje heb voor een trein die me terugvoert in de tijd
De observatiewagon heeft een overdekt terras met houten banken.
die zich uitstrekt over een derde van ZuidAfrika. Karoo betekent ‘land van grote dorst’ in de taal van de inheemse Khoi, en dat is te merken aan het schrale landschap: eindeloze vlakten met hier en daar grassen en struiken en in de verte lage, afgeplatte tafelbergen.
Big Hole Het heeft iets van de Amerikaanse Far West, zeker met de typische windmolentjes die her en der boven de vlakte uitsteken. Ze fungeren als waterpompen voor de schapen die in dit dorre gebied moeten overleven. Wild is hier nog nau-
welijks: dat is vakkundig verdreven door de Boeren die zich hier vorige eeuw met hun schapenkuddes kwamen vestigen. Twee verdwaalde springbokken is het enige wat ik te zien krijg. In de vroege namiddag staat onder een verschroeiende zon de tweede uitstap op het programma: diamantstad Kimberley. Hoewel hier een belangrijk stuk geschiedenis werd geschreven, krijgt Kimberley door zijn afgelegen ligging weinig toeristen over de vloer. Dat is jammer, want er is hier de voorbije jaren aardig wat geïnvesteerd om via een leuk museum en gerestaureerde woningen de diamantkoorts tot leven te
48 sabato zaterdag 17 december 2011
SPOORPALEIS
Een dampende stoomlocomotief trekt de trein het eindstation in Pretoria binnen.
wekken die ooit deze uithoek in haar greep had. De absolute blikvanger van Kimberley is de ‘Big Hole’, een gigantische, met mensenhanden uitgegraven put met daarin een leeggehaalde diamantpijp die nu vol water staat. Het levert de aanblik op van een meer in een diepe krater. Toen de 768 meter diepe mijn in 1914 werd stopgezet, was er 14,5 miljoen karaat – zo’n 3 ton – aan diamant naar bovengehaald. Het erts waarin diamant wordt gevonden, heet dan ook niet toevallig kimberliet. Kimberley is ook de geboorteplaats van het in 1888 door Cecil Rhodes opgerichte De Beers, nu eigendom van Anglo American en nog steeds ’s werelds dominante diamantproducent.
Pink flamingo Wanneer we opnieuw in de koelte van de trein zitten, mogen we ons meteen klaar houden voor de volgende attractie. Over tien minuten moet links van de trein een groot meer verschijnen waarin met wat geluk tot 23.000 flamingo’s rondwaden. Door het open venster van mijn suite zie ik links en rechts hoofden en armen uit de trein steken, net als ik hoopvol wachtend op het spektakel. De trein vertraagt, maar voorlopig is
in de verste verte geen flamingo te bespeuren. Net wanneer ik me neerleg bij hun koppige afwezigheid, zie ik helemaal rechts roze puntjes opdagen. Het blijken twee groepen van elk een honderdtal flamingo’s te zijn: een schrale troost, maar eindelijk toch nog eens een beetje fauna. De volgende dag arriveert de Pride of Africa stipt op tijd in het mooie Rovosstation in Pretoria. Vroeger was dit een depot voor stoomlocomotieven, maar Vos bouwde het om tot zijn eigen station annex werkplaats en hoofdkwartier. Hier gebeuren alle herstellingen en staan ook de zeven eigen stoomlocomotieven geparkeerd. Stoomlocomotief Anthea – genoemd naar Vos’ vrouw – mag onze trein het station binnentrekken. Kruiers in groene uniformen ontfermen zich meteen over onze bagage. Wanneer alle gasten vertrokken zijn en Vos een net gearriveerde groep treinfanaten heeft rondgeleid, zet hij zich even bij mij aan tafel voor een babbel met uitzicht op zijn geliefde trein. Plots fixeert hij zijn blik op het dak van een wagon. Hij belt meteen zijn voorman om te zeggen dat een stukje oplapwerk op het dak overschilderd moet worden. Vos is een perfectionist. Dat moet wel voor iemand die ‘de meest luxueuze trein in de wereld’ claimt. S
Pretoria Johannesburg Klerksdorp Kimberley
Bloemfontein De Aar
PRAKTISCH
Paarl
Beaufort-West
Kaapstad
Trajecten De Pride of Africa rijdt het hele jaar door wekelijks tussen Kaapstad en Pretoria in beide richtingen. Rovos Rail biedt ook twee andere treinreizen aan, van Pretoria naar de Victoriawatervallen (grens ZambiaZimbabwe) en van Pretoria naar Durban (telkens in beide richtingen). Enkele langere treinreizen vinden drie tot vier keer per jaar plaats, waaronder Kaapstad-Dar es Salaam (Tanzania).
Prijs Voor de kleinste Pullmansuite (opklapbaar bed) betaal je 12.950 rand of 1.195 euro per persoon. Een Deluxesuite kost 1.795 euro, een Royalsuite 2.390 euro. Er geldt een toeslag van 50 procent voor wie alleen in een suite reist. Alle maaltijden en drank zijn inbegrepen. www.rovos.com
