1.5 KANSEN VOOR CAMPUSONTWIKKELINGEN

1.5 KANSEN VOOR CAMPUSONTWIKKELINGEN

• •

Erik Leijten, directeur Hurks Vastgoedontwikkeling Paul Nijhout, partner Stone22

Gespreksleider: René Buck, directeur Buck Consultants International

Kansen voor campusontwikkelingen: aantrekkelijke niche

NEPROM Dag van de Projectontwikkeling ‘s- Hertogenbosch, 23 mei 2013 René Buck

Directeur Buck Consultants International

Buck Consultants International Postbus 1456 6501 BL Nijmegen Telnr : 024 379 02 22 Mobiel : 065 337 26 12 Fax : 024 379 01 20 E-mail : [email protected]

Agenda 1 Afbakening 2 Meerwaarde voor bedrijven 3 Succesfactoren 4 Van concept naar succes 5 Conclusies

 Buck Consultants International, 2013

3

0 Buck Consultants International Buck Consultants International & & Science Parks/ Campussen Science Parks/Campussen


4

1 Afbakening Vier kernelementen van een campus 1 Fysieke locatie met hoogwaardige vestigingsmogelijkheden & faciliteiten

2 Focus op R&D en/of kennisintensieve activiteiten

Campus 3 Aanwezigheid van manifeste kennisdragers

4 Actieve Open Innovatie

Bron: Ministerie van Economische Zaken/BCI  Buck Consultants International, 2013

5

Definitie campus (Nederlandse context) Campussen

Science & research parken (Parkachtige) bedrijventerreinen, waar R&D plaatsvindt door universiteiten, ziekenhuizen, onderzoeksinstituten en bedrijven Voorbeelden: Amsterdam Science Park Kennispark Twente

Open innovatie campus (Voormalige) bedrijfscampus waar een ‘anchor tenant’ R&D verricht, waarop ook andere bedrijven zich kunnen vestigen en onderlinge wisselwerking en samenwerking op onderzoeksgebied actief wordt gestimuleerd Voorbeelden: HTC Eindhoven Chemelot Campus Sittard/Geleen Unilever, Colworth Park


6

Overzicht Campussen en Campusinitiatieven – medio 2012

In totaal: 74 initiatieven

Bron: Buck Consultants International  Buck Consultants International, 2013

7

Resultaten beoordeling Type campussen

Aantal

A Gaat niet door

11

B Idee, geen R&D en manifeste kennisdrager

11

C Bestaand, maar voldoet niet aan campus definitie

19 8

D Idee fase, focus op R&D en manifeste kennisdrager in principe aanwezig E Campussen: • Opstart fase • Groei fase • Volwassen fase Totaal


25 10 8 7

‘Echte’ campussen/ campusinitiatieven

74

8

‘Echte campussen/ campusinitiatieven

4 1

5

2 3 6

20 14

Idee Opstart Groeifase Volwassen

13 9 17 19

18

8

24 23 22

7 16 15

21

12

11 25

30

26

31

28

10

29

27

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33.

Wetsus/ Watercampus - Leeuwarden Dairy Campus – Leeuwarden High Tech Campus – Drachten Healthy Ageing Campus - Groningen Zernike Science Park – Groningen Kennispark Sendortechnologie -Assen Kennispark Twente - Enschede Thales High Tech Campus – Hengelo Polymer Science Park - Zwolle NovioTech Campus - Nijmegen Mercator Science Park - Nijmegen Wageningen UR Campus – Wageningen Emerging Disease Campus – Lelystad Geomatics Business Park - Marknesse Science Park Utrecht – Utrecht Life Science Campus – Bilthoven AMC Medical Business Park – Amsterdam VU Campus- Amsterdam Amsterdam Science Park – Amsterdam ECN Petten - Petten TU Delft/ Technopolis (TIC Delft) - Delft Biotech Campus – Delft (TIC Delft) Bio Science Park - Leiden Space Business Park – Noordwijk Food & Health Campus - Den Bosch Brainport Innovation Campus – Eindhoven High Tech Campus - Eindhoven Tue Campus - Eindhoven High Tech Automotive Campus – Helmond Green Chemistry Campus – Bergen op Zoom Life Sciences Park - Oss Health Campus - Maastricht Chemelot – Sittard - Geleen

33 32

Bron: Buck Consultants International  Buck Consultants International, 2013

9

2 Meerwaarde voor bedrijven  Technologieontwikkeling is per definitie internationaal. De concurrentie-strijd om nieuwe IP, producten en processen is wereldwijd. Vrijwel alle technologiegedreven bedrijven in Nederland hebben samenwerkings-partners en klanten over de hele wereld. Afstand is géén barrière  Uit de literatuur blijkt dat vestiging op campussen voordelen heeft voor de bedrijven in termen van makkelijke toegang tot kennisdragers, researchfaciliteiten, imago (‘place to be’) en praktische voordelen in de zin van gemeenschappelijke voorzieningen  Het belang van toegang tot (directe) kennis is groter geworden door open innovatie. Dat wil zeggen dat bedrijven niet alleen meer zelf R&D doen, maar een (groeiend) deel in samenwerking met universiteiten, kennisinstituten, spin offs, etc. Open innovatie begint vaak met informele contacten. Fysieke nabijheid werkt dit soort contacten in de hand  Buck Consultants International, 2013

10

Functies van een campus  Een campus faciliteert open innovatie, wat een kernelement in de versnelling van innovatie in Nederland is  Een campus is een natuurlijke habitat (‘leefomgeving’) voor onderzoeksafdelingen en daaraan gerelateerde onderzoeksfaciliteiten  Een aantrekkelijke campus is uitnodigend voor internationale kenniswerkers, die immers ook (internationale) keuzemogelijkheden hebben

Conclusie Een campus is niet alleen het natuurlijke en voor kenniswerkers en R&D afdelingen aantrekkelijke kristallisatiepunt voor open innovatie en publiek private R&D-samenwerkingsmogelijkheden, maar is door zijn onderscheidend vermogen en inspelend op nationale en regionale prioriteiten ook een innovatieversneller van formaat. In de internationale concurrentiestrijd om R&D-centra en kenniswerkers kan een goede campus een troef van formaat zijn  Buck Consultants International, 2013

11

3 Succesfactoren van een campus BCI Cluster Klok Bij het ontwikkelen en versterken van clusters spelen tal van elementen een rol; de campussen zijn daar één van

Bron: Buck Consultants International

Relatie clusters en campussen  Een technologiecluster kan succesvol zijn zonder een campus  Een campus kan niet succesvol zijn zonder een dynamisch en levendig cluster  Buck Consultants International, 2013

12

Succesfactoren van een campus        

Technologie link Talent pool Onderzoeksfaciliteiten Netwerk/community Kwaliteit van het park Professioneel management ‘Place to be’ / branding Dienstverlening

Zeer belangrijk

Minder belangrijk

Lessen  Succes hangt af van de propositie (‘proposition’), en minder van het vastgoed (‘property’)  ‘Soft infrastructure outweighs hard structures’  Buck Consultants International, 2013

13

4 Samenwerking met de vastgoedsector Positionering conceptontwikkeling Locatie/omgeving/ vastgoed

Conceptontwikkeling ● ● ● ●

Wensen doelgroepen  Buck Consultants International, 2013

Herkenbaar Inspirerend Doelgroepgericht Integraal

Realiseerbaarheid/ marketing 14

Waarom zijn campussen interessant vanuit vastgoed-perspectief?  Meer en meer technologie-gedreven bedrijven  Meer en meer technologie-gedreven bedrijven hebben een professionele omgeving nodig  Universiteiten/kenniscentra zijn gretig  Steden/regio’s willen campussen/science parks ontwikkelen  Goede rendementen/risicoverhouding


15

Doelgroepen

Doelgroepen

Technologiegeoriënteerde MKB bedrijven

Spin-off’s

Bestaand

R&D outlets van bedrijven

R&D vestigingen Nieuwe ondervan bedrijven zoeksinstituten

Nieuw


16

Gebouwpropositie  Verschillende omvang/focus technologiegeörienteerde bedrijven  Doel van de campusorganisatie is het kunnen huisvesten van bedrijven in elke ontwikkelingsfase  Gebouwpropositie afstemmen op ontwikkelingsfase van een bedrijf

1 Incubator/accelerator

Incubator  Flexibele huurvoorwaarden  Lage/middelhoge huurprijzen  Gedeelde voorzieningen  Gedeelde onderzoeksfaciliteiten


2 Multi tenant

Multi tenant  Grotere oppervlakte  Marktconforme prijs

3 Stand-alone vestiging Stand-alone vestiging  Minder flexibele huurvoorwaarden  Eigen voorzieningen  Eigen onderzoeksfaciliteiten

17

Bestaand of nieuw vastgoed?

Start

Bestaand

Campusinitiatieven met revitalisering bestaand vastgoed

Campusinitiatieven met nieuwe locaties/nieuwe gebouwen

 Research & Business Campus  Utrecht Science Park Chemelot (Sittard-Geleen)  Technopolis Delft  Wetsus Leeuwarden  Space Business Park, Noordwijk  Kennispark Twente  Health Campus Maastricht  Novio Tech Campus, Nijmegen  AMC Medical Business Park (Amsterdam)  Life Sciences Campus, Oss  TU/e campus (Eindhoven)  Aerospace en maintenance Campus (Ericsson, Gilze Rijen)


18

Risico’s  Investeringen vooraf

gefaseerd/publieke cofinanciering

 Technische faciliteiten

publieke co-financiering

 Dynamiek MKB

‘fact of life’

 Leegstand

relatief laag

 Lage huren

goede grond deal/mix van bedrijven op het park

 Academische wereld is anders

kwestie van inleven en wennen


19

Voor- en nadelen ontwikkelen & investeren in campussen Voordelen

Nadelen

 Lager risicoprofiel van op campus gevestigde bedrijven, meer financiële ruimte waardoor betere verhuursituatie  Hogere gemiddelde huurprijzen campusvastgoed dan gemiddelde bedrijvenmarkt en logistiek vastgoed  Hoger kwaliteitsniveau dan regulier kantorenvastgoed  Kapitaalwaarde van laboratoria blijft veelal behouden  Instandhoudingskosten zijn meestal voor huurder (nl. verweven met eigen R&D activiteiten en de benodigde bouwen installatietechnische voorzieningen

 Hoog investeringsniveau  Leegstand is in het begin hoog daarna neemt deze af  Risico dat bedrijven afhaken omdat ze het niet redden, is groot  Taxatiewaarde lastig vast te stellen

Bron: Keeris, 2012 (bewerking)  Buck Consultants International, 2013

20

High Tech Campus Eindhoven (Nederland) HighTech TechCampus CampusEindhoven Eindhoven(Nederland) (Nederland) High 

  

 In maart 2012 heeft de Chalet Group de High Tech Campus in Eindhoven voor € 425 miljoen gekocht van Chalet Philips. Philips zal verschillende gebouwen op de€ Campus In maart In maart 2012 heeft Group High Tech Campus in Eindhoven voor 425 miljoen gekocht 2012 heeft de de Chalet Group de de High Tech Campus in Eindhoven voor € 425 miljoen gekocht terughuren. Het betreft de gebouwen waarin de activiteiten op het gebied van IT, van Philips. De verkoop omvat ook de ongeveer twintig medewerkers omvattende organisatie van Philips. De verkoop omvat ook de ongeveer twintig medewerkers omvattende organisatie diedie de de Campus beheert. Philips gebouwen Campus terughuren. betreft intellectueel eigendom enverschillende innovatiegebouwen zijn gehuisvest Campus beheert. Philips zalzal verschillende op op de de Campus terughuren. HetHet betreft de de gebouwen waarin activiteiten het gebied IT, intellectueel eigendom innovatie waarin de de activiteiten op op hetinvesteerders gebied vanvan IT, onder intellectueel eigendom en en innovatie zijnzijn gebouwen De Chalet Group is een groep leiding van ondernemer/investeerder gehuisvest gehuisvest Marcel Boekhoorn. De transactie is mede-gefinancierd door een consortium van banken De De Chalet Group is een groep investeerders onder leiding ondernemer/investeerder Marcel Chalet Group is een groep investeerders onder leiding vanvan ondernemer/investeerder Marcel (w.o. NIBC entransactie ABN-AMRO) en Amerikaanse pensioenfondsen. Boekhoorn. is mede-gefinancierd door een consortium banken (w.o. NIBC ABN Boekhoorn. De De transactie is mede-gefinancierd door een consortium vanvan banken (w.o. NIBC en en ABN AMRO) en Amerikaanse pensioenfondsen en Amerikaanse AMRO) High Tech Campus pensioenfondsen Eindhoven werd in 1998 door Philips opgericht en in 2003 High High Tech Campus Eindhoven werd in 1998 door Philips opgericht en in 2003 opengesteld voor Tech Campus Eindhoven werd in 1998 door Philips opgericht en in 2003 opengesteld voor opengesteld voor andere bedrijven. In 2012 zijn er meer dan honderd bedrijven andere bedrijven. In 2012 er meer honderd bedrijven gevestigd, in totaal meer 8.000 andere bedrijven. In 2012 zijnzijn er meer dandan honderd bedrijven gevestigd, metmet in totaal meer dandan 8.000 gevestigd, met in totaal meer dan 8,000 medewerkers medewerkers medewerkers High Tech Campus omvat hectare 45.000 m² onderzoekscentra, labs clean rooms, DeDe High Tech Campus omvat 103 hectare met m2 onderzoekscentra, labs en High Tech Campus omvat 103103 hectare metmet 45.000 m²45.000 onderzoekscentra, labs en en clean rooms, 150.000 m² ontwikkelingsfaciliteiten en 185.000 m² kantoren 2 2 150.000 ontwikkelingsfaciliteiten en 185.000 m² kantorenen 185.000 m kantoren cleanm² rooms, 150.000 m ontwikkelingsfaciliteiten


21

Kent Science Park (Verenigd Koninkrijk)

Namens een institutionele belegger heeft LaSalle Investment KentScience Park (Verenigd Koninkrijk)

Management in het Verenigd Koninkrijk vijf science parken aangekocht: Namens een institutionele belegger heeft LaSalle Investment Management  Kent Science Park in het Verenigd Koninkrijk vijf science parken aangekocht:

 Science The Wilton  Kent Park Center  Wilton Stoneleigh  The Center Park Namens Langstone Technology Park   Stoneleigh Park een institutionele belegger heeft LaSalle Investment Management in hetHexagon Tower  Langstone Technology Park Verenigd Koninkrijk vijf science parken aangekocht:   Hexagon Tower  Kent Science Park volledige science parken als multi-tenant Het betreft zowel

Kent Science Park (Verenigd Koninkrijk)

 The Wilton Center science parken als multi-tenant gebouwen voor Het betreft zowel volledige gebouwen voor technologie-gedreven bedrijven in specifieke Kent  Stoneleigh Park KentScience SciencePark Park(Sittingbourne) (Sittingbourne) technologie-gedreven bedrijven in specifieke sectoren als ICT, life sciences sectoren als ICT, life sciences en landbouw  Langstone Technology Park en landbouw  Hexagon Tower van Kent Science Park (Sittingbourne):  Karakteristieken Karakteristieken van Kent Science Park (Sittingbourne):  Het betreft zowel volledige science als multi-tenanthet gebouwen voor Voormalige research site vanparken Shell Research gebied Kent Science Park (Sittingbourne)  Voormalige research site Shell Research op het gebied vanop agro-chemie (22van technologie-gedrevenvan bedrijven in specifieke sectoren als ICT, life sciences hectare) agro-chemie (22 ha) en landbouw  Campus van 45.000m², 35 gebouwen vangebouwen vrijstaand single-tenant tot multi-tenant  Campus van 45.000 m2, 35 van vrijstaand single-tenant  verzamelgebouwen Karakteristieken van Kent Science Park (Sittingbourne): tot multi-tenant verzamelgebouwen  Voormalige research site van Shell Research het gebied agro-chemie (22  Huidige bezetting van het park: 70 bedrijven met inop totaal 1.100 van medewerkers hectare)  Huidige bezetting van het park: 70 bedrijven met in totaal 1.100  Sterke ontwikkelde clusters in Life Sciences, ICT en Chemie  Campus van 45.000m², 35 gebouwen van vrijstaand single-tenant tot multi-tenant medewerkers  Beschikbare units tussen 10m² in multi-tenant gebouwen en 4.000m² als vrijstaande verzamelgebouwen eigen specifieke mogelijk  bedrijfsgebouwen; Sterke ontwikkelde in LifeisSciences, ICT medewerkers en Chemie Huidige bezetting van hetclusters park:nieuwbouw 70 bedrijven met in totaal 1.100 Hexagon Tower (Manchester) 2 in  Hoogwaardige laboratoriumfaciliteiten zijn per direct Sterke ontwikkelde clusters in Life Sciences, ICTbeschikbaar en Chemie gebouwen en  Beschikbare units tussen 10 m multi-tenant  Beschikbare units tussen 10m² eigen in multi-tenant gebouwen en 4.000m² als vrijstaande 4.000 m2 als vrijstaande bedrijfsgebouwen; specifieke eigen bedrijfsgebouwen; specifieke nieuwbouw is mogelijk Hexagon Tower (Manchester) nieuwbouw is mogelijk Hexagon Tower (Manchester)  Hoogwaardige laboratoriumfaciliteiten zijn per direct beschikbaar  Hoogwaardige laboratoriumfaciliteiten zijn per direct beschikbaar  Buck Consultants International, 2013

22

5 Conclusies  Technologiegedreven bedrijven zien voordelen in campussen: er is een markt  Een succesvolle campus heeft een sterke propositie; vastgoed is secundair maar noodzakelijk én vraagt maatwerk

 Behoorlijke rendementen in combinatie met hanteerbare ontwikkelings- en financieringsrisico’s


23

High Tech Automotive Campus Helmond

Erik Leijten, directeur Hurks vastgoedontwikkeling

Onderwerpen Introductie Campusontwikkelingen High Tech Automotive Campus

Hurks Dit is wie wij zijn.

Hurks bijna 100 jaar familiebedrijf platte structuur, hechte bedrijfscultuur top 15 speler in vastgoedontwikkeling en bouw strategisch belang van 20% in Ballast Nedam

Uitdagende projecten ontwikkelen, bouwen en onderhouden.

Organigram

Van bouwer naar ontzorger, van capaciteit naar kennis.

Waarden

Strategie waarmaken van ambities landelijke dekking duurzame groei: financieel solide integraal werken

Met een integrale aanpak komt het ownership weer waar het hoort: bij de opdrachtgever.

Voorbeelden

FrieslandCampina, Wageningen

HTAC, Helmond

MMC, Veldhoven

DSM, Delft

HTAC, Helmond

HTAC, Helmond

HTAC, Helmond  

Een na grootste industriële sector ter wereld Hart van de Nederlandse automotive industrie



Vertaald naar: - Onderzoek en innovatie - Opleiden - Ondernemen - Organiseren - Omgeving

HTAC, Helmond     

Uitbouw aanwezige topinstituten Shared Facility Center Inbedding Brainport Flexibiliteit qua vestigingsmilieus Dynamisch campusmanagement

HTAC, Helmond

Scenario’s

Scenario’s

HTAC, Helmond

HTAC, Helmond

HTAC, Helmond

HTAC, Helmond

Partners

Campus Site Management Diensten - bedrijfsrestaurant - energie Parkeren - gezamenlijk beheer - zwerfplaatsen Acquisitie - AutomotiveNL

Planning Masterplan; 2008-1011 Verwerving Benteler; 2011 Overeenkomsten; 2012-2013 Bestemmingsplan; 2013-2014

Acquisitie; 2010-…….. Opstalontwikkeling; 2012-2021

Dank voor uw aandacht.

Business Case Brainport Industries Park “towards the smartest high tech manufacturing hub” Paul Nijhout Dag van de Projectontwikkeling 16 mei 2013

58

Onderwerpen 1. Casus & Concept

2. Business Case: Doelstelling & Aanpak 3. De uitdagingen

Casus: locatie A58

Eindhoven Airport

A2

60

Casus: Locatie Ruimtegebruik •Totaal BIP

= 200,0 ha

•Totaal uitgeefbaar

= 65,0 ha

•1e cluster

= 13,0 ha

61

Casus: supply chain vraagt samenwerking 2000: OUTSOURCING PART OF THE VALUE CHAIN

1. Research & Development

2. Design & Engineering

3. Prototyping & Industrialization

4.Component production

5. System integration

6. Sales & Service

Sourcing & Life Cycle Mngt.

2020: OPEN SUPPLY CHAIN

1. Research & Development

2. Design & Engineering

3. Prototyping & Industrialization

4. Component production

5. System integration

6. Sales & Service

2nd Tier 3rd Tier 62

Casus: drijfveren & ambitie Samenwerking in de keten versterken • Next step in efficiency • Delen van faciliteiten • Belang van gerichte schaalgrootte • Synergie vergroten • Concentratie van high tech maak-kennis, kunde en competenties

Zichtbaar high tech ecosysteem • Aantrekkingskracht vergroten technisch personeel • Uitstraling high tech toeleveranciers • Schoon imago • Keten/Brainport Industries als groep zichtbaar maken • Prettige werkomgeving

Nieuwe OEM1s aantrekken • Onderscheidend vermogen ten opzichte van andere toeleveranciers • Onafhankelijke campus niet naast/op terrein klanten (ASML/Philips/FEI/etc) om nieuwe klanten niet af te schrikken

Groei in business en welvaart in regio Grotere aantrekkingskracht op gekwalificeerd personeel 63

Casus: het resultaat Brainport Industries Park: • Bijzonder werklandschap met internationaal leidende positie op het gebied van samenwerking in een open supply chain in high tech • Community van toeleverende bedrijven rondom high tech systems, equipment en materialen • Een ‘etalage’ van vakmanschap • Een inspirerende werken verblijfomgeving > aantrekken gekwalificeerd personeel • Focus op het stimuleren van ontmoeting en ‘open innovatie’ • Samenwerking in Triple Helix (overheid, onderwijs en bedrijfsleven) • Onderdeel van Landelijk Strijp en gelegen aan de A2 naast Eindhoven Airport • Optimaal bereikbaar via alle modaliteiten 64

Casus: breed draagvlak Industrie

Brainport Industries Park

Onderwijs en Kennisinstellingen

Overheden Overige stakeholders

CFT 2.0

Bewoners

65

Business case • Besluit van Stuurgroep (=Provincie, Eindhoven, BI) tot opstellen van business case, gebaseerd op behoefte van de industrie • Go / no go-besluit over business case in 2013 • Benodigd resultaat voor “go-besluit”:  Commitment van bedrijven voor de 1e cluster BIP met omvang ca 70.000 m2 bedrijfsfaciliteiten

66

Aanpak Stuurgroep Provincie, Eindhoven, Brainport Industries

Brainport Industries: Gedelegeerd opdrachtgever

Projectgroep

Werkgroep Campus Concept

Werkgroep Financiën & Juridica

Werkgroep Acquisitie & Branding

Werkgroep Vertreklocaties

Werkgroep Factory of future, shared facilities

67

De uitdagingen 1. Concretiseren van de samenwerking /synergie

2. Vormgeven van coöperatieve gedachte 3. Business case shared facility

Logica & Emotie

69

Concretiseren van de samenwerking /synergie Inventarisatie: • •

Gezamenlijke sessies en bilaterale gesprekken met bedrijven Diverse modellen gemaakt en getoetst nog geen universele oplossing

Tussenstand: •

•

Bij start 1e cluster lastig om productie-faciliteiten te delen t.g.v.: – Gefaseerde realisatie van 1e fase over periode van ca 5 jaar – Verschillen in processen van bedrijven Groeiende consensus over gezamenlijke faciliteit “Engineering & Prototyping”

Scenario: • •

starten o.b.v. uitbouwen “groeibriljant” in vorm “engineering & prototyping” (= focuspunt van Open Innovatie”) Samenwerking in bedrijfsruimten organisch laten groeien

Aandeelhouderschap in coöperatie

Concept duurzame waarde creatie

Vormgeven coöperatieve gedachte

Investeerde rs EV (grond, opstallen etc)

Financiers VV

“Open innovatie” bedrijven

Duurzame waardegroei BIP

Groei in business

€ Investeerders Bedrijven op BIP EV

Maatschappelij k rendement

Aandeelhouders coöperatie

€

Coöperatief samenwerkingsmodel voorkeurmodel BI Campusmanagement**

Collectief campusmanagement

of

Collectieve exploitatie

of

Campus coöperatie

Individueel inkopen

Shared facilities Individueel huren

Vastgoedexploitatie Collectief huren

Grondexploitatie

of

Individueel huren

** : binnen Campusmanagement wordt ook de duurzame ontwikkeling van het campus concept (=open innovatie, acquisitie bedrijven ed) geborgd. Aandeelhouder in de grondexploitatie

= voorkeur BI

of

Participant in planontwikkeling

Financieel model > Cumulatieve kasstroom biedt onvoldoende inzicht en sturingsmogelijkheden

> Oplossing: opzet van model in deel-business cases per stakeholder

Financieel model

Business case: shared facilities Shared facility: “engineering & prototyping”

Uitdagingen: • •

Het lijkt op flex-concepten in kantorenmarkt maar gaat verder dan “stenen” Hoe dit concept gefinancierd en geëxploiteerd te krijgen?

Actuele ontwikkelaarsthema’s • Gefocuste doelgroep: vormgeven samenwerking en vertalen naar ruimtelijke en financiële oplossingen • Coöperatie: concretiseren van “wat-” en “hoe-”vraag • Special purpose shared facilities: hoe financierbaar en

exploitabel maken

76

1.5 KANSEN VOOR CAMPUSONTWIKKELINGEN

Recommend Documents