Kansen voor Landschapsfonds Mergelland
Gemeente Eijsden
Voor m e er infor m a ti e : sticht in g Inst an dh o ud i n g Kleine La ndsch a p selementen in Limb urg (IKL) Postbus 154, 6040 AD Roermond Contactpersoon: de heer P. Grooten T 0475 386 430 E
[email protected] I www.ikl-limburg.nl
C o ö peratieve Verenig in g L and sch a p sbeheer Mergell a nd De La Margellelaan 20, 6245 AR Eysden Contactpersoon: G. Lemlijn (voorzitter) T 06 519 8750 E
[email protected]
Samenstelling en tekst: Henk Kloen (CLM) Foto’s: IKL. Vormgeving: Francien de Groot (CLM) © CLM December 2007, www.clm.nl
K a n sen voor Lan d sc ha p sfon d s Mergel la n d
Met “koeien in de wei” en “landschappelijke wandelpaden” willen agrariërs, landschapsbeheerders en gemeenten samen aan de slag om het mooie Zuidlimburgse landschap een impuls te geven. De Coöperatieve Vereniging Landschapsbeheer Mergelland en de stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen in Limburg (IKL) willen hiervoor samen een landschapsfonds oprichten. Dit is de uitkomst van een brainstorm op 6 juni 2007 in Mesch, op initiatief van deze organisaties. Zij gaan deze speerpunten verder uitwerken en voorleggen aan mogelijke financiers.
Waar o m mee r aan dac ht vo o r het lan ds c hap ? Het landschap staat volop in de aandacht, zeker in Zuid-Limburg. Het landschap heeft zijn waarde voor bewoners van het buitengebied, de stedelingen van Zuid-Limburg en de bezoekende toeristen. Veel mensen genieten als recreant of toerist van het landschap, en maken vervolgens gebruik van horeca, hotels, campings en winkels. Daarmee is het landschap ook van economisch belang voor toeristische en recreatieve ondernemers. En het landschap maakt het aantrekkelijk om in Zuid-Limburg te wonen en te werken, en daarmee voor bedrijven om zich te vestigen. De kwaliteit van het landschap, en vooral het agrarische landschap (akkers, weilanden en daaraan grenzende lijnelementen) dreigt verder achteruit te gaan. De landbouw is bepalend voor het landschap: beken stromen door weilanden, bossen wisselen af met weilanden, en bovenop de plateaus zorgen akkers voor prachtige panorama’s. Maar veel bedrijven verdwijnen en de resterende bedrijven worden steeds groter en intensiever. Voor graften, bochtige perceelsranden en scheerheggen is steeds minder plaats.
Wat kan een Lan ds c hapsf o n ds d o e n ?
Er zijn al verschillende visies van de gemeenten en provincie verschenen over de waarde van het landschap en de noodzaak het te behouden, zoals “Nog lang niet uitgemergeld” in begin 2007. Deze leiden echter nog niet tot meer geld voor landschapsbeheer. De initiatiefnemers van het landschapsfonds willen graag op eerder verschenen visies aansluiten met concrete uitvoering van het landschapsbeheer. Daarvoor willen zij krachten en kennis bundelen en samen extra financiering verwerven. Een landschapsfonds is een goede vorm voor het bundelen van gelden en de coördinatie in plannen en uitvoering. In zo’n fonds kunnen vragers naar een mooi landschap samen met aanbieders bepalen wat er moet gebeuren.
V r aag e n aan b o d o ntw ikkele n De grondeigenaren en landschapsbeheerders kunnen optreden als aanbieders van het landschap, en een aantrekkelijk aanbod doen om het landschap te versterken. Daarmee dagen zij vragers (publieke en private financiers) uit om mee te doen. In onderling overleg kunnen ze het aanbod aanpassen aan de wensen van de vragers. Aanpassingen kunnen het soort maatregelen betreffen, maar ook de publiciteit rond de uitvoering, publieksactiviteiten en informatievoorziening. Door op kleine schaal te beginnen kan vertrouwen en respect ontstaan tussen vragers en aanbieders. Het is belangrijk dat vragers kans krijgen mee te denken en waar mogelijk mee te sturen in de activiteiten. Met andere woorden: in de organisatie van de activiteiten moeten ook vragende partijen zich vertegenwoordigd voelen. Daarbij valt te denken aan lokale overheden, vertegenwoordigers uit bedrijfsleven of organisaties daarvan en maatschappelijke organisaties die burgers, recreanten en toeristen vertegenwoordigen. Dan kan een duurzame samenwerking en financiering ontstaan.
D oe l van het Lan ds c hapsf o n ds
Doel op korte termijn: snelle uitvoering van enkele in het oog springende landschapsmaatregelen. Op langere termijn kan het doel van het landschapsfonds zijn: • samenwerking van grondeigenaren in het buitengebied, vooral agrariërs, terreinbeheerders en gemeenten; • waarborgen van duurzame financiering van gelden voor kosten van aanleg, maar vooral ook onderhoud van landschapselementen; • verbeteren van toegankelijkheid voor bezoekers; • vraagbaak voor verbetering/aanvulling van ontbrekende voorzieningen. De initiatiefnemers hebben voorlopig twee speerpunten gekozen die voor het publiek een zichtbaar, aantrekkelijk resultaat opleveren, eenvoudig zijn uit te voeren (zonder vergunningen, bestemmingswijzigingen) en urgent zijn:
Speerpunten:
Wandelpaden Koeien in de wei
Daarnaast zijn er nog veel meer ideeën die in een later stadium kunnen worden uitgewerkt, zoals: • topkam: aanleg van bufferstroken langs holle wegen, graften en wegen; • aanleg van bloemrijke akkerranden; • ecologisch beheer van gemeentelijke bermen door boeren; • aanleg van grasstroken, kruidenranden of heggen tussen percelen om erosie tegen te gaan en nieuwe verbindingen voor flora en fauna te maken; • uitbreiding van Korenwolf-teeltwijze buiten de aangewezen Hamsterleefgebieden.
Spee r p u nt 1: Wan d e l pad e n
W a a ro m m e er w andelpade n in h e t l andsch a p? •
W einig pad e n door bo e r e nland : in het verleden zijn veel oude paden weggehaald. Daardoor is het moeilijk om een wandelroute te verkorten of te variëren. In of langs perceelsranden is het echter goed mogelijk wandelpaden aan te leggen. Dit kan ook in weilanden, mits rekening wordt gehouden met beweiding.
•
Ve rh ard e w e g e n word en st e e d s mind er a a ntr e k k elijk voor wand el a ar s :
•
M e e r bel e ving v a n h e t l and sch a p:
het verkeer neemt steeds verder toe. paden door boerenland en natuur leiden tot meer wandelmogelijkheden en meer beleving van het landschap. •
W and elpa d e n v e rrijke n l andsch a p: door wandelpaden te combineren met een (nieuw netwerk) van bijvoorbeeld heggen of rijen knotbomen ontstaat een verrijkt landschap.
W a t kunn e n w andelpa de n de bo er biede n ? Boeren zijn niet altijd blij met wandelaars, soms schrikt het vee van honden of wordt afval achtergelaten. Als wandelaars met respect voor natuur en landbouw omgaan, zijn ze echter van harte welkom. Als zij genieten van het boerenland en met vrienden hierover praten, ontstaat er meer draagvlak voor behoud van het mooie landschap. Boeren kunnen vergoedingen krijgen voor aanleg en onderhoud van wandelpaden. Dit kan extra waarde voor boeren en wandelaars krijgen als dit voor een lange periode van 25 jaar kan worden vastgelegd in erfpachtcontracten. Door slimme combinaties te maken met kruidenrandenbeheer of natuurvriendelijke oevers langs beken zijn wandelpaden met weinig kosten aan te leggen.
W a t kunn e n wandelpa de n voor ondern e m er s in h et g e bie d be te k e n e n ? Veel wandelaars maken tijdens of na een wandeling graag gebruik van een café of restaurant. Een aantrekkelijk wandelgebied kan klanten opleveren voor horeca- en recreatieve bedrijven, en agrariërs die hier op in spelen. Ondernemers kunnen meewerken aan het tot stand brengen van een netwerk van wandelvoorzieningen, koppeling aan andere recreatieve activiteiten, en de ontwikkeling van arrangementen met collega-ondernemers. Ook agrarische bedrijven met een zorgtak, verkoop van streekproducten, ontvangstruimten of campings kunnen hierin deelnemen. Ook cultuurhistorische bouwwerken kunnen een functie hierin krijgen. Deze bouwwerken kunnen een markant attractiepunt vormen, en samen met kleinere elementen (bijvoorbeeld kapellen, kruisen, solitaire bomen, hekwerken) bijdragen aan het zichtbaar maken van de streekidentiteit. Agrarische bedrijven kunnen hun deelname en betrokkenheid uitstralen door met de erfinrichting hierop aan te sluiten met bijvoorbeeld groene elementen, zitjes, een poel en vogelbroedplaatsen.
Spee r p u nt 2: K o e i e n i n de we i
W a a ro m zijn ko ei e n in de w ei bel angrijk in h et lan dsch a p? •
Ko ei e n m a k e n h e t l and sch ap a a n tr e k k elijk: koeien zijn bewegende beelden in het landschap, trekken de aandacht van kinderen, zijn aaibaar en maken zichtbaar dat boeren hier werken.
•
I n e e n kl einsch alig landsch a p pa s s e n ko ei en in d e w ei: op een bedrijf met kleinere percelen en onregelmatige vormen, is het land lastig te bewerken met grote machines. Door weidegang zijn minder bewerkingen aan het land nodig. En daarmee passen ook graften, heggen en kruidenranden beter op een bedrijf dat koeien weidt. Bomen langs de randen zijn nuttig omdat ze koeien schaduw bieden op zonnige dagen.
•
Mind e r k a n s op e rosi e e n uitspo eling: door grasland en perceelsranden te behouden is er minder kans op erosie en uitspoeling, vooral op de hellingen.
•
Ko ei e n in d e w ei zijn goed voor d e f a un a : in mestflatten leven vliegen, kevers en wormen die weer als voedsel dienen voor bijvoorbeeld de das en vogels.
•
Beweid gr a sland le v e rt m e e r v a ria ti e : grashoogte, structuur en kleur variëren doordat koeien niet in een keer alles gelijkmatig wegvreten. Ook dit is weer aantrekkelijk voor diverse diersoorten.
W a a ro m ve rdwijnen ko ei e n uit de w ei ? In de landbouw lopen de meningen uiteen of koeien wel of niet in de wei zullen blijven. Melkveebedrijven worden groter en er komen meer melkrobots. Vaak kiezen boeren dan voor het permanent op stal houden van koeien omdat omweiden steeds lastiger wordt.
Andere argumenten die worden gebruikt zijn: • meer arbeid en hogere kosten bij weidegang; • een efficiëntere benutting van gras bij permanent opstallen; • een mestwetgeving die nadelig is voor weidegang, er mag dan minder mest per hectare worden uitgereden. Er is onder boeren en onderzoekers nog volop discussie over deze argumenten. Duidelijk is dat het permanent op stal houden een andere bedrijfsvoering vergt. Als de boer de koeien eenmaal op stal houdt, draai je dat niet meer terug.
W a t kunn e n bo e r e n m e t ko ei e n in de w ei nog me e r biede n a a n ondern e m e r s ? Een bedrijf of organisatie welke “koeien in de wei” ondersteunt kan bekendheid verkrijgen door naamsvermelding en “exposure” bij publieksactiviteiten. Ook kan voor het bedrijf op locatie een ontvangst of excursie worden aangeboden. Ook is het denkbaar dat een bedrijf bij uitbreiding of nieuwe activiteiten in de toekomst Verhandelbare Ontwikkelings Rechten (VORm) methode kan inzetten voor verdere ondersteuning.
Wi e ku n ne n part ne rs w o r d e n i n h et Lan ds c hapsf o n ds Mer g e l l an d ?
Bewoner s , be z o e k er s . . . . . Alle bewoners en bezoekers van Zuid-Limburg kunnen profiteren van een mooi landschap. De initiatiefnemers willen graag dat deze mensen een stem krijgen in het verder ontwikkelen van het Landschapsfonds en bijdragen aan het fonds.
Ge m e e nte n e n r e cr e a ti e ve org a nis a tie s . . . . . Gemeenten en recreatieve organisaties hebben baat bij een aantrekkelijk landschap. Daarom willen we in overleg met bijvoorbeeld VVV Zuid-Limburg en meer gemeenten.
Bedrijven . . . . Met de bewoners en bezoekers van het Zuidlimburgse landschap hebben bedrijven en organisaties die hier zijn gevestigd, hier veel werken of hier veel werknemers hebben wonen, voordeel van een aantrekkelijk landschap. Het levert hen en hun werknemers en klanten een mooie omgeving op, waar mensen zich thuis voelen, ontspannen en gezond voelen. De initiatiefnemers doen een oproep aan al deze bedrijven om een steentje, een boom of een wandelpad bij te dragen aan het landschapsfonds. Dat kan een financiële bijdrage zijn, maar ook steun in natura; materialen, kennis en advies en arbeid (professioneel of vrijwilligerswerk in kader van teambuilding of betrokkenheid). Het landschapsfonds denkt graag mee hoe u kunt bijdragen, en op welke manier zij iets voor u kan betekenen. Dit kan in de sfeer van publiciteit of naamsvermelding zijn, maar ook in het leveren van een typisch Zuidlimburgse ambiance voor bedrijfsactiviteiten.
Hoe k o mt het Lan ds c h apsfo n ds aan fi nan c i ë l e m i d d e l e n ?
De initiatiefnemers willen bovengenoemde partijen graag betrekken bij de plannen van het landschapsfonds, en voor de uitvoering zal ook financiering nodig zijn. We willen mogelijkheden bespreken, zoals: • • • • •
•
een gemeentelijke landschapsbelasting? inzet van een deel van OZB of toeristenbelasting van gemeenten? jaarlijkse, regionale landschapsveiling? adoptieplan voor planten- of diersoort per gemeente? uitwerking profijtbeginsel via de formule van “bezoekers terugbetaal systeem” (een opslag ten behoeve van landschapsbeheer op recreatieve producten)? inzet van Verhandelbare Ontwikkelings Rechten methode (VORm) op landschapsdoelen?
V e rv o l gstap pe n
•
De initiatiefnemers willen de speerpunten nader uitwerken: welke maatregelen zijn precies nodig, waar willen we dit doen, wat is een indicatie van kosten per ha of km, of voor het gebied.
•
De initiatiefnemers willen met gemeenten, recreatieve organisaties en bedrijven verkennen welke mogelijkheden zij zien om deel te nemen in een landschapsfonds of anderszins hieraan bij te dragen.
•
De initiatiefnemers stimuleren organisatie van activiteiten om een breder publiek te laten genieten van het mooi Zuidlimburgse landschap.
