PROGRAMMA
09.00
Ontvangst en inschrijving
10.00
Welkom en opening Hans Palings voorzitter Bestuur Afdeling Onderwijs (KNAG) Luc Zwartjes voorzitter Vereniging Leraren Aardrijkskunde (VLA)
10.10
Proeftuin Europa; Baarle-Hertog, Baarle-Nassau J. van Leuven, burgemeester van de Gemeente Baarle-Hertog, België drs. J.P.M.M. Hendrikx, burgemeester van de Gemeente Baarle-Nassau, Nederland
10.55
Uitreiking Glazen Globe
11.15
Bedrijvenmarkt / Vertrek excursies
11.45 – 12.45 Ronde A 12.45 – 13.45 Bedrijvenmarkt / Lunch / Vertrek excursies 13.45 – 14.45 Ronde B 14.45 – 15.15 Bedrijvenmarkt 15.15 – 16.15 Ronde C 16.15 – 17.00 Receptie
02 LEZINGEN, P R E S E N TAT I E S & WORKSHOPS De letter voor het workshopnummer in het programma verwijst naar de ronde waarin de workshop wordt gegeven: A = in ronde A, A-B = begint in ronde A en loopt door tot in ronde B als één blok, A,B,C = wordt aangeboden in zowel ronde A, B als C.
THEMA BURGERSCHAP EN IDENTITEIT
01
A • Coming home to Europe, AEDE Rick Matser (AEDE, Nederland) Presentatie, Burgerschap en Identiteit
De AEDE (Association Européenne des Enseignants) is de oudste Europese onderwijsorganisatie, opgericht in 1956 in Parijs. Bijna elk Europees land heeft een afdeling met leraren die diverse activiteiten organiseren. De AEDE werkt nauw samen met o.a. de European Movement International (EMI). De AEDE heeft enkele zeer goede onderwijstools voor het thema Europa. Met o.a. EMI werd vorig jaar de dvd ‘Coming home to Europe’ met bijhorende werkbladen gepubliceerd. De dvd bevat tien korte filmpjes over de tien landen die in 2004 tot de Europese Unie (EU) zijn toegetreden. Op www.aede.eu is een volledig pakket over Europa te vinden. De presentatie gaat in op o.a. deze dvd.
B • Atlas of European Values Loek Halman (Universiteit van Tilburg, Tilburg) Presentatie, Burgerschap en Identiteit
De European Values Study is een langlopend onderzoek naar fundamentele waarden van mensen in Europa. Het heeft drie unieke kwaliteiten: 1) na de nieuwe dataverzameling (2008) bestrijkt het project 30 jaar; 2) meningen en attitudes worden gepeild op levensdomeinen als werk & vrije tijd, familie & seksualiteit, politiek & samenleving en religie, moraliteit en solidariteit & burgerschap; 3) alle landen van Europa, van IJsland tot Azerbeidzjan, participeren. De maatschappelijke interesse is snel toegenomen, vooral omdat het project inzichten oplevert in culturele verschillen en overeenkomsten. Een thema dat in het uitdijende Europa bij politici, beleidsmakers, media en onderwijs in de belangstelling staat.
03
C • Atlas of European Values in de schoolpraktijk Uwe Krause (Fontys Hogeschool, Lerarenopleiding, Tilburg) Workshop, Burgerschap en Identiteit
In een pilotproject van de Universiteit van Tilburg en Fontys Lerarenopleiding Tilburg wordt een groot deel van het materiaal van de Atlas of European Values via de website www.atlasofeuropeanvalues.eu gratis voor het onderwijs ter beschikking gesteld. De Engelse kaarten zijn vertaald in het Nederlands en er is een aantal opdrachten beschikbaar (in het Nederlands, Engels en Duits). In deze presentatie worden verschillende manieren van gebruik van de website in de les toegelicht en besproken. Tevens ontvangt u materiaal dat u direct in de les kunt toepassen.
04
A • Internationale contacten als verrijking van de aardrijkskundeles Wolter Blankert (Europees Platform, Alkmaar) Presentatie, Discussie, Burgerschap en Identiteit
Europa en de wereld vormen vanzelfsprekende en traditionele onderdelen van het vak en internationale contacten maken het vak nog aantrekkelijker. Veel scholen in Europa werken met elkaar samen binnen een gemeenschappelijk onderwijsproject en vaak wisselen zij leerlingen uit. Het thema daarbij is soms geografisch, vaak is het vakkenoverstijgend met een belangrijk geografisch aspect.
De workshop bevat: 1) een korte schets van doel, inhoud en mogelijkheden van internationale contacten, met subsidiemogelijkheden; 2) twee voorbeelden met een geografisch thema uit de schoolpraktijk; (3) een opdracht in het verlengde hiervan; 4) vragen en discussie. De workshop wordt verzorgd door Wolter Blankert, geograaf bij het Europees Platform en aardrijkskundedocent.
05
B • Euroschool in Boekarest en Sofia Billy Gunterman (Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Nijmegen) Presentatie, Discussie, Burgerschap en Identiteit
Op 1 januari van dit jaar zijn Roemenië en Bulgarije lid geworden van de Europese Unie, hoewel beide landen voorlopig nog onder curatele blijven staan. De stichting Euroschool, die is ondergebracht bij het Europees Platform, maakte in september 2007 een studiereis naar beide landen om de ‘state of art’ in het onderwijs van beide landen te onderzoeken. Deze presentatie gaat in op o.a. deze studiereis en het belang voor de aardrijkskundedocent om een bezoek te brengen aan deze Balkanstaten. Ook wordt besproken hoe in deze landen Europa in de les aan de orde komt.
06
C • Van Nederlandse leerling tot Europees burger Austin O’Connor (Kandinsky College, Nijmegen) Presentatie, Workshop, Burgerschap en Identiteit
Voor de doorsnee leerling zijn Europa en de EU een ‘Ver Van Mijn Bed Show’. Begrippen als het Europese Parlement en de Europese Commissie zeggen hem of haar weinig, ondanks het feit dat deze organen het toekomstige leven in Europa bepalen. Helaas is er binnen de huidige schoolcurricula weinig aandacht voor Europa. Het project ELOS (Europese Leeromgeving Op School) brengt daar verandering in. In deze presentatie wordt een raamwerk geboden om Europa een centrale plaats te geven in het schoolcurriculum en de huidige Nederlandse leerling op te leiden als ‘Europees burger’.
THEMA MIDDELLANDSE ZEEGEBIED
07
A • Plaattektoniek rond de Middellandse Zee Bernd Andeweg (Vrije Universiteit, Faculteit Aardwetenschappen, Amsterdam) Presentatie, Middellandse Zeegebied
Terwijl Europa en Afrika naar elkaar toe bewegen, is de Middellandse Zee geopend, met gebergten er omheen. Een aardige plaattektonische puzzel, dus een mooi gebied om aan de hand van de algemene theorie van de plaattektoniek te kijken naar de oorzaken en gevolgen van botsingen van continenten. In deze presentatie komt ook de relatie tussen opheffing en daling (verticale bewegingen) en de plaatbewegingen (horizontale bewegingen) aan bod. Tevens wordt aandacht geschonken aan de effecten van die verticale bewegingen op klimaatzones en afwateringspatronen rond het Middellandse Zeegebied.
08
B • Actieve vulkanen van Europa Pim Beukenkamp (Universiteit Utrecht, Faculteit Geowetenschappen, Utrecht) Workshop, Middellandse Zeegebied
Een erupterende vulkaan is actief, maar een dergelijke definitie zou de Europese vulkanen beperken tot de Stromboli en de Etna. Meestal verstaat men onder een actieve vulkaan een vulkaan die in historische tijd is uitgebarsten, alhoewel de meeste vulkanologen die tijdsduur oprekken tot de laatste 10.000 jaar. Immers het begrip historische tijd verschilt per gebied, zo ook tussen de Mediterrane
en de Atlantische vulkanen. In deze workshop gaan we nader in op de Europese vulkanen: waar ze voorkomen en welke relatie er bestaat met de platentektoniek, en hoe actief en gevaarlijk ze zijn. De virtuele Europese vulkanenreis begint bij IJsland in de Atlantische Oceaan en gaat via de Azoren en de Canarische eilanden naar de Middellandse Zee om te eindigen in Italië en Griekenland.
09
C • Magna Graecia: succesvolle kolonisatie in de 8ste en 7de eeuw v. Chr. Hans van Drunen (docent Oosterhout, Stichting Phileas reizen) Presentatie, Middellandse Zeegebied
De uitspraken ‘west best’ en ‘going west’ associëren we vaak met de VS in de 19de eeuw, maar ze zijn ook van toepassing op de kolonisatiegeschiedenis van Zuid Italië en Sicilië. Al vanaf de 10de eeuw voor Chr. verlieten veel Grieken hun onvruchtbare land. Vooral de kolonisatie van de kuststrook van Sicilië werd een succes. Korinthiërs en Spartanen stichtten daar steden als Syracusa, dat lange tijd in cultureel en wetenschappelijk opzicht de evenknie van Athene was. De steden van Magna Graecia brachten grote geleerden voort, zoals Archimedes en Pythagoras. Agrarische innovaties maakten het succes compleet. Deze presentatie geeft een beeld van de bewoningsgeschiedenis, mede aan de hand van de reizen die Stichting Phileas naar deze gebieden organiseert.
10
B • Cyprus: gedeeld eiland? Henk van Houtum, Freerk Boedeltje (Radboud Universiteit, Faculteit der Management-wetenschappen, Nijmegen) Presentatie, Middellandse Zeegebied, Grensregio’s
De Green Line, die in 1974 met viltstift dwars over Cyprus werd getrokken, vormt een wrede scheiding tussen Grieks- en TurksCyprioten. De lijn kent sinds 2003 enkele openingen, maar dat geldt niet voor het diepgewortelde conflict tussen de eilanders. De Grieks-Cyprioten hebben angst voor de Turkse militaire dreiging en eisen dat zij hun bezittingen in het noorden terugkrijgen. De TurksCyprioten op hun beurt zijn bang voor de dominantie van de Grieks-Cyprioten, die de meerderheid uitmaken. De gemeenschappen op Cyprus hebben elkaar gedefinieerd door en in het conflict. De Green Line is een overlevingsinstrument. De presentatie gaat in op o.a. de vraag in hoeverre de erkenning van de identiteit van de bewoners bijdraagt aan de oplossing van het gedeelde Cyprus.
THEMA UITDAGINGEN MIGRAT I E
11
A • Migratie langs de Middellandse Zee Henk van Houtum, Freerk Boedeltje (Radboud Universiteit, Faculteit der Management-wetenschappen, Nijmegen) Presentatie, Uitdagingen (Migratie), Middellandse Zeegebied
De EU-buitengrenzen rond de Middellandse Zee zijn de afgelopen jaren letterlijk een deadline geworden. Reizigers (vakantiegangers) uit West-Europa worden gezien als de kurk waarop de kustgebieden en eilanden drijven. Maar reizigers zonder EU-inreisvisum, die met gammele bootjes vertrekken vanaf de Afrikaanse kust worden gezien als ongewenst. Maar wat is het verschil tussen de reiziger die toerist en de reiziger die gelukszoeker wordt genoemd? Op welke gronden richten we een camping in voor de ene groep en een kamp voor de andere? Wie bepaalt de kleur van de werkelijkheid van de Middellandse Zee? En welke kleur heeft de Middellandse Zee dan: azuurblauw of bloedrood? In deze presentatie worden bovenstaande vragen bediscussieerd.
12
B • Nieuwe migratiepatronen in Europa: Aantasting van het sociale gezicht? Marcel Nuyten (FNV Bondgenoten, Utrecht) Presentatie, Discussie, Uitdagingen (Migratie)
Een belangrijke doelstelling van de Europese Unie is vrij verkeer van goederen en mensen tussen de lidstaten; handig als je naar het buitenland op vakantie gaat. Maar wat als grote groepen werknemers landen met lage lonen blijvend verlaten om te gaan werken in landen met hogere lonen? Is dit een welkome aanvulling van de arbeidstekorten of vindt er verdringing plaats op de arbeidsmarkt? Marcel Nuyten van de FNV zal ingaan op deze en andere gevolgen die een vrij verkeer van mensen kan hebben op het gebied van werkgelegenheid, woonsituatie en sociale zekerheid.
13
C • Wedergeboorte van minderheidstalen in Europa Jan Mansvelt Beck (Universiteit van Amsterdam, Faculteit Maatschappij en Gedragswetenschappen, Amsterdam) Presentatie, Uitdagingen (Identiteit)
Terwijl de opmars van het Engels op wereldschaal bijna niet te stuiten is, beleven minderheidstalen in de Europese Unie ogenschijnlijk een tweede jeugd. Het enthousiasme van de Sami voor hun taal in het noorden doet niet onder voor dat van Basken en Catalanen in het zuiden, terwijl de Kelten van het westen in dit opzicht niet onderdoen voor de Sorben in het oosten. Deze presentatie gaat in op de vraag in hoeverre dit enthousiasme voor minderheidstalen ook werkelijk zoden aan de dijk zet. Speelt de wederopbloei van deze talen zich voornamelijk af in de hoofden van een kleine intellectuele elite of is er werkelijk sprake van een breed gedragen cultuurverandering? Zijn er wellicht regionale verschillen en in hoeverre spelen verschillen in taalgeografie en institutionele context een rol?
15
B • IJsland en duurzame energie Govert Werther (Europees Platform, Alkmaar) Presentatie, Uitdagingen (Energie)
In IJsland heeft ruim 75% van het energieverbruik een duurzaam karakter: het hoogste percentage ter wereld. Geografische factoren dragen bij tot dit grote aandeel, maar de IJslandse overheid voert ook een succesvol energiebeleid. De opvallende energiebalans is een goede aanleiding om aandacht te schenken aan IJsland. De workshop geeft aandacht aan: 1) een geografische schets van IJsland (met beeldmateriaal); 2) de rol van waterkracht en de gevolgen voor milieu en economische betekenis; 3) de rol van geothermiek: (omstandigheden, principe, toepassing). Tot slot wordt een aan te passen werkblad gepresenteerd voor toepassing in de klas.
16 ENERGIE EN TRANSPORT
14
A • Energievoorziening in Europa Lucia van Geuns (Clingendael International Energy Programme, Clingendael Instituut, Den Haag) Presentatie, Uitdagingen (Energie)
De pijlers van een evenwichtig energiebeleid zijn naast het milieu ook energie-voorzieningszekerheid en de prijs van energie. ‘Betaalbaar, betrouwbaar en schoon’ zijn doelen, die menig regeringsleider dezer dagen bezigt. In Europa (EU-27) zijn de eerste stappen naar een EU energiebeleid gezet met het formuleren van doelen: 20% energiebesparing, 20% minder CO2-uitstoot en 20% duurzame energie in 2020. De feiten liegen echter niet. Het International Energy Agency (IEA) voorspelt dat de vraag naar energie zal blijven stijgen en dat fossiele bronnen een dominante plaats in blijven nemen tot in 2030. Ook bij een sterk overheidsbeleid voor energie efficiency en duurzame energievormen zullen fossiele brandstoffen belangrijk blijven. Deze presentatie gaat in op de vraag hoe de energievoorziening in Europa er straks uit zal gaan zien: worden de doelen gehaald?
C • Europa in vervoering Frank Witlox (Universiteit Gent, Gent / Universiteit Hasselt, Hasselt) Presentatie, Discussie, Uitdagingen (Transport)
Europa maakt een fase van snelle en ingrijpende veranderingen door. De dynamiek en de nieuwe ontwikkelingen worden onder meer gestuurd door de toenemende internationalisering van de economie, de (verdere) rationalisering van de bedrijfssystemen, en de steeds meer (veel)eisende consument. Transport en logistiek vormen daarbij letterlijk het bindmiddel van het Europese netwerk en de Europese economie, maar tegelijkertijd lijdt Europa ook aan de gevolgen van de toegenomen vraag naar mobiliteit. In deze presentatie gaat Frank Witlox in op de vraag wat Europa doet aan het probleem ‘mobilitis’ en welke maatregelen effectief zijn.
L A N D S C H A P , K L I M A AT E N T O E R I S M E
17
A • Perspectieven op het (Europese) landschap Veerle van Eetvelde (Departement Geografie, Universiteit Gent, Gent) Presentatie, Uitdagingen (Landschap)
Vanuit diverse hoeken is er een groeiende belangstelling voor het landschap. Die interesse gaat echter gepaard met een groeiende bezorgdheid, want het landschap verandert steeds ingrijpender en sneller. Het landschap behoort tot ons gemeenschappelijk onroerend erfgoed en we weten nog niet goed hoe we moeten omgaan met al de nieuwe landschappen die verschijnen.
Deze presentatie biedt achtergrondinformatie om de hedendaagse landschappen te kunnen lezen en begrijpen. Zowel de traditionele landschappen, die de basis van dit onroerend erfgoed vormen, als de nieuwe komen aan bod. De aandacht gaat vooral uit naar de Europese landschappen die een grote diversiteit bezitten op het vlak van natuur en cultuur en waarvan de ontwikkeling grote gemeenschappelijke trekken vertoont.
18
20
A • Nederland-Vlaanderen: zo dichtbij, zo verschillend Jochem de Vries (Universiteit Amsterdam, Fac. der Maatschappij- en Gedragswetenschappen, Amsterdam) Presentatie, Grensregio’s en Buurlanden
B • Effecten van toeristische mobiliteit in Europa Ton van Egmond (Nationale Hogeschool voor Toerisme en Verkeer, Breda) Presentatie, Discussie, Uitdagingen (Toerisme)
De inwoners van Noord- en West-Europa besteden het meest per hoofd van de bevolking in het internationale toerisme. Van Egmond gaat met u na wat de redenen daarvoor kunnen zijn. Waarin verschillen de interesses van deze Europeanen van die van andere wereldburgers, oftewel: wat maakt deze interesses zo specifiek? Welke ontwikkelingen staan ons te wachten wat betreft toerisme in en naar Europa? Wat is het effect van het toerisme in Europa op natuur en milieu en wat zijn de problemen en in welke richting worden oplossingen gezocht? Kan massatoerisme eigenlijk wel duurzaam zijn?
19
THEMA GRENSREGIO’S EN BUURLANDEN
C • Een mediterraan klimaat aan de Nederlandse kust? Hans de Jong (Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Nijmegen) Presentatie, Uitdagingen (Klimaat)
Deze presentatie behandelt de kenmerken van de klimaten in het Middellandse Zeegebied. Er wordt ingegaan op de klimaatveranderingen in dit gebied en de consequenties voor het landschap en het toerisme. Welke verschillen zijn er nu in het klimaat in Europa en gaan hierin veranderingen optreden de komende 100 jaar? Gaat het klimaat aan de Nederlandse kust wellicht lijken op het huidige Middellandse Zeeklimaat?
Iedereen die de grens tussen Nederland en Vlaanderen over gaat, valt het op: de ruimtelijke inrichting is radicaal verschillend. Ondanks een aantal duidelijke overeenkomsten tussen Vlaanderen en Nederland hebben beide landen in de twintigste eeuw een zeer verschillende ruimtelijke ontwikkeling doorgemaakt. In deze presentatie wordt ingegaan op de verschillen en de oorzaken daarvan. Een vergelijking van Nederland en Vlaanderen geeft inzicht in de veelheid aan – culturele, politieke, institutionele en fysische - factoren die de ruimtelijke ontwikkeling bepalen. Een van de conclusies die dit oplevert, is een relativering van de mogelijkheden van ruimtelijke planning in het eigen land.
21
B • Grensoverschrijdend winkelen Marije Drost (BRO, Boxtel) Presentatie, Grensregio’s en Buurlanden
De inwoners uit de Belgische en Duitse grensstreken besteden aanzienlijk meer in Zuid-Limburg dan omgekeerd. Hoe is dit verschil te verklaren: zijn er soms verschillen in het koopgedrag tussen Belgen, Duitsers en Nederlanders? Wat zijn de profielen van de verschillende Limburgse steden daarin? Drost gaat, mede aan de hand van een onderzoek van BRO, in op deze vragen en zal ingaan op de betekenis ervan voor de positionering van Zuid-Limburg in Euregionaal verband. Hoe kan dit bijdragen aan het vormgeven van het detailhandelsbeleid op provinciale, regionale en lokale schaal? Welke mogelijkheden zijn er ten aanzien van marketing en promotie van winkelgebieden?
22
C • Living and Learning in Border Regions
THEMA DIDACTIEK
Markus Behne (Carl von Ossietzky Universität, Oldenburg), Nicole Ehlers (Volkshochschule, Aachen), Fer Hooghuis (Radboud Universiteit, Nijmegen) Presentatie, Didactiek, Grensregio’s en Buurlanden
DIDACTIEK ALGEMEEN
‘Living and Learning in Border Regions’ is een internationaal onderwijsproject, waarin o.a. lerarenopleiders uit zeven Europese landen samenwerken aan activerende leeractiviteiten, die bijdragen aan het besef dat grenzen door mensen gemaakte constructies zijn. Dit kan leiden tot meer begrip voor de bewoners aan de andere kant van de grens. Ook wordt onderzocht hoe buitenschoolse locaties als monumenten en musea kunnen worden ingezet in het onderwijs. De leeractiviteiten zijn geïnspireerd door ‘Leren denken met aardrijkskunde’. De presentatie laat voorbeelden zien van de leeractiviteiten en gaat in op de mogelijkheden om dergelijke activiteiten in te zetten in het aardrijkskundeonderwijs. De voertaal van deze presentatie is Nederlands/Duits.
23
A • Berlijn: leerlingen ontdekken het centrum van de macht Pieter Creemer (Revius Lyceum, Doorn / Duitsland Instituut Amsterdam) Presentatie, Grensregio’s en Buurlanden
Het DIA presenteert een methode voor een bezoek met uw leerlingen aan Berlijn. Aan de hand van materiaal rond het thema ‘Macht in Berlijn’ en het programma Google Earth bereiden leerlingen een excursie naar de hoofdstad van Duitsland voor. Zij maken zo kennis met de vele schitterende historische en geografische elementen, die de stad rijk is. Uiteindelijk maken de leerlingen een eigen kaart naar aanleiding van de excursieroute. De presentatie is gericht op docenten in de bovenbouw, die bij een excursie een inhoudelijke en actieve rol van hun leerlingen verwachten.
24
B, C • Teacher to Teacher Presentatie, Didactiek
Ook dit jaar is er de mogelijkheid om in een ongedwongen setting ideeën over aantrekkelijke aardrijkskundelessen met elkaar te delen. Dit onderdeel wordt in een wisselende samenstelling aangeboden. Het exacte programma komt op www.knag.nl te staan. Heeft u zelf interessante projecten, lesideeën of plannen die u wilt delen met anderen, dan kunt u contact opnemen met de coördinator van het programma Teacher to Teacher, Gotze Kalsbeek,
[email protected].
25
B • Meer leren denken met aardrijkskunde Joop van der Schee, Hilde Wildschut (Onderwijscentrum VU, Amsterdam), Leon Vankan (CEVO, Utrecht) Workshop, Didactiek
Aardrijkskunde tot een plezierige en effectieve ervaring maken voor leerling en docent: dat is het doel van de opdrachten in het boek ‘Meer leren denken met aardrijkskunde’. De opdrachten passen bij allerlei onderwerpen uit de schoolaardrijkskunde. Ze dagen leerlingen uit na te denken over de wereld om hen heen en over hun manier van werken en leren. Ze dagen leraren uit opnieuw na te denken over hun vak en hun lesgeven. Na het succesvolle boek ‘Leren denken met aardrijkskunde’ (2004) verscheen in 2006 ‘Meer leren denken met aardrijkskunde’. In deze workshop wordt geoefend met een hoofdstuk uit dit boek. Stimuleert dit het geografisch denken? Eerst aan de slag en dan napraten.
26
C • Kennisbasis Aardrijkskunde Cees de Heus (Educatieve Hogeschool van Amsterdam, Amsterdam) Workshop, Discussie, Didactiek
Wat moeten aanstaande en huidige leraren precies weten? Om dat te bepalen is de ADEF (Algemeen Directeuren Overleg van Educatieve Faculteiten, gelieerd aan de HBO-raad) het project Kennisbasis gestart. Alle lerarenopleidingen vo/bve werken hierin samen met het Ruud de Moorcentrum van de Open Universiteit. In het format
staan niet alleen algemene vereisten van het leraarschap (de ‘beroepskant’) maar ook vakinhoudelijke. In de workshop wordt uiteengezet hoe een commissie van geografen van diverse Lerarenopleidingen de Kennisbasis Aardrijkskunde heeft opgezet en uitgewerkt. De discussie heeft een voorlopig einde in de huidige kennisbasis. Voortzetting van de discussie begint in deze workshop.
27
B • Zuid-Limburg: een regio in beeld Katie Oost (Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Nijmegen) Workshop, Didactiek
Wilt u een onderzoek/veldwerk in een regio eens heel anders aanpakken? Tijdens deze workshop krijgt u een voorbeeld te zien van de vakdidactische mogelijkheden van het maken van een videodocumentaire als product van een veldwerkopdracht. Als voorbeeld wordt het afsluitende veldwerk gebruikt, dat eerstejaars studenten aan de lerarenopleiding aardrijkskunde van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen moeten uitvoeren in Zuid-Limburg in het kader van het vak Regionale geografie. Tot slot vindt er een inventarisatie plaats van de mogelijkheden in uw eigen regio.
28
C • Plan je Eigen Ruimte: praktisch burgerschap Jeffrey Raymakers (Natuurmuseum Brabant, Tilburg), Isjah Koppejan (Erfgoed Nederland, Amsterdam) Workshop, Didactiek, Burgerschap
In het onderwijsproject ‘Plan je Eigen Ruimte’ gaan leerlingen zelf aan de slag met de inrichting van een gebied in de eigen omgeving. Dit project wordt gebruikt als invulling van de praktische opdracht Aardrijkskunde, maar kan ook vakoverstijgend worden ingezet (CKV, Biologie, Geschiedenis, Economie, Nederlands). Geschikte bronnen worden gedigitaliseerd binnen een leeromgeving. Later kunnen andere gebieden, thema's en bronnen toegevoegd worden. Ervaar in deze workshop zelf hoe het onderwerp burgerschap aansluit bij de praktische opdracht door zelf aan de slag te gaan met inrichtingsvraagstukken. Als uitgangspunt wordt een gebied nabij Tilburg genomen.
GIS EN ICT
29
A • Met Google Earth Europa in Hub Stohr (Fontys Hogeschool, Lerarenopleiding, Sittard) Workshop, Didactiek, GIS/ICT
In korte tijd heeft Google Earth zich een plaats in het aardrijkskundeonderwijs verworven. De kloof tussen schoolboek en atlas enerzijds en de concrete werkelijkheid anderzijds is een stuk kleiner geworden. We kunnen met onze leerlingen gemakkelijk elke plek ter wereld bezoeken. Maar er kan meer: er is didactische winst te behalen door extra informatie aan een locatie te koppelen. In de workshop laten we zien hoe eenvoudig dat kan en oefenen we met kaarten, afbeeldingen en sites van Europa.
30
B • ESA School atlas: geography from space Luc Zwartjes (voorzitter VLA/ ESA Eduspace project) Workshop, Didactiek, GIS/ICT
32
A • ESERO: Europese ruimtevaart Marjolein van Breemen, Thomas Goethals (ESERO, Brussel) Presentatie, Discussie, Didactiek, GIS/ICT
Eind juni verscheen een nieuwe atlas als onderdeel van het Eduspace project. Het is geen gewone schoolatlas: allerhande onderwerpen komen uitsluitend via satellietbeelden aan bod. Doel van de atlas is leerlingen te leren hoe ze satellietbeelden kunnen gebruiken bij analyse van natuur en de menselijke impact op de aarde. Om de leraar daarbij te helpen is er ook een Teachers Textbook met voor elk onderwerp modelvragen. Om de interactiviteit met de leerlingen verder te vergroten is er ook een set met twee dvd’s waarop o.a. alle satellietbeelden in verschillende spectraalbanden terug te vinden zijn. Met de gratis software LEOWorks kunnen zo digitale oefeningen gemaakt worden. In deze workshop gaat u met het materiaal aan de slag.
ESERO (European Space Education Resource Office) is een initiatief van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Het fungeert als eerste contactpunt voor iedereen die educatieve ondersteuning kan gebruiken bij ruimtevaart-activiteiten in de klas. Docenten kunnen ESERO benaderen voor informatie, advies en educatief materiaal over ruimtevaart en sterrenkunde. ESERO biedt gratis informatie en ondersteuning. Er zijn ondermeer kantoren in Nederland (NEMO Amsterdam) en België (planetarium Brussel). In deze presentatie wordt ingegaan op ideeën om in de klas op een aantrekkelijke wijze les te geven over ruimte, maan, seizoenen en ruimtevaart.
31
33
C • EduGIS in de klas Tim Favier, Joop van der Schee (Onderwijscentrum VU, Amsterdam) Workshop, Didactiek, GIS/ICT
Geografische Informatie Systemen (GIS) worden steeds meer gebruikt door overheid en bedrijfsleven om o.a. voorzieningen en landgebruik te plannen en spreidingpatronen te analyseren. Digitaal kaartmateriaal biedt het aardrijkskundeonderwijs uitstekende mogelijkheden om situaties te visualiseren en ruimtelijke vraagstukken te analyseren. GIS in de klas, werkt dat? EduGIS geeft leerlingen, docenten en uitgevers de mogelijkheid gratis met GIS aan de slag te gaan. U krijgt te zien hoe EduGIS is uitgebreid met faciliteiten om GPS en Google Earth te gebruiken. Ook wordt ingegaan op ervaringen met GIS in verschillende onderwijssituaties. In de workshop kunt u zelf aan de slag met GIS en/of Google Earth. Natuurlijk is er ruimte voor discussie.
C • Atlasrijbewijs: ontwikkelen en stimuleren van kaartvaardigheden Paul van Son (Fontys Hogeschool, Lerarenopleiding, Tilburg) Workshop, Didactiek, Vmbo, GIS/ICT
Studenten van de Bachelor Lerarenopleiding Aardrijkskunde ronden hun opleiding af met een onderzoek dat gericht is op de verbetering van hun eigen vakdidactisch handelen in de schoolpraktijk. In dat kader heeft Paul van Son – inmiddels afgestudeerd – een manier bedacht om de kaartvaardigheden van leerlingen beter te ontwikkelen. Leerlingen in de brugklas van het vmbo (theoretische leerweg) dienen in de loop van het jaar een atlasrijbewijs te halen, dat hun toegang verschaft tot het gebruik van de atlas. Bijkomend effect van het rijbewijs was, dat leerlingen het gebruik van de atlas ook leuker gingen vinden. In deze workshop krijgt u meer informatie over het atlasrijbewijs en de ontwikkeling van kaartvaardigheden.
BASISONDERWIJS, ONDERBOUW
34
A • Aardrijkskunde en ontwikkelingsgericht onderwijs Marian Blankman (Hogeschool Inholland, Pabo Haarlem, Haarlem) Presentatie, Basisonderwijs, Onderbouw
Scholen die in de middenbouw werken volgens het ontwikkelingsgericht onderwijs, werken volgens een onderzoeksgericht curriculum. Onderwijs vindt plaats in betekenisvolle contexten waarin kinderen op onderzoek uitgaan met eigen vragen. Hoe kun je zorgen dat kennis en vaardigheden van aardrijkskunde goed geïntegreerd worden in dit onderzoeksgerichte curriculum? Welke instrumenten kun je hierbij inzetten? In deze workshop wordt gestart met een introductie over ontwikkelingsgericht onderwijs en de positie van het vak aardrijkskunde hierin. Vervolgens gaan de deelnemers aan de slag met de voorbereiding van een thema aan de hand van een actueel Europees onderwerp. Marian Blankman is docent aardrijkskunde en Kenniskringlid van het lectoraat ontwikkelingsgericht onderwijs.
35
B • Wereldburgers in Europa Madeleine Vreeburg (Zirkon, Amsterdam) Workshop, Basisonderwijs, Onderbouw
Kinderen op de basisschool gaan een wereld tegemoet met een internationaal georiënteerd maatschappelijk karakter. Ze zullen dan ook steeds meer in aanraking komen met diverse culturele en religieuze achtergronden. Dat schept de verplichting voor het onderwijs om kinderen een basis mee te geven waarmee zij de veranderende wereld kunnen duiden en begrijpen. Kennis en inzicht in consequenties van globalisering geven hen de nodige bagage om als verantwoordelijke wereldburgers te leven. In de workshop wordt ingegaan op het concept ‘wereldburgers’ en het gebruik van Samsam in de klas als een instrument om leerlingen voor te bereiden op een veranderende wereld. Zie ook www.samsam.net.
36
C • Europa in-delen: spelen met grenzen binnen Europa André de Hamer, Anton Bakker (Hogeschool Inholland, Pabo Amsterdam) Workshop, Basisonderwijs, Onderbouw
Brugklasleerlingen van morgen krijgen vandaag les uit de nieuwste generatie aardrijkskundemethodes voor het basisonderwijs. Deze methodes laten zien hoe de wereld verandert; hoe grenzen verschuiven. In deze workshop gaat u op zoek naar uw eigen grenzen met ‘leren-denken’ werkvormen. U krijgt een beeld van de inhoud en didactiek van actuele basisschoolmethodes en u doet ideeën op voor mooie lessen over Europa voor leerlingen van 10 tot 15 jaar; ook de onderbouw dus. André de Hamer en Anton Bakker zijn de makers van het geheel nieuwe didactiekboek ‘Aardrijkskunde geven’. Daarnaast zijn ze eindauteurs van respectievelijk de methode ‘Land in zicht’ en de methode ‘De blauwe planeet’.
