uit de Holocaust Lessen Lessen uit de Holocaust Opdracht behorende bij de Atlas of European Values

Lessen uit de Holocaust

Opdracht behorende bij de Atlas of European Values

||Lessen| e uit d |Holocaust|

1

Robert Boonstra – CH Windesheim en Uwe Krause – Fontys Lerarenopleiding Tilburg


Post uit Oekraïne

Inleiding In je geschiedenisboek heb je gelezen over de Holocaust, de moord op miljoenen Joden in de Tweede Wereldoorlog. Ouders en hun kinderen die gewoon met hun leven bezig waren, werden zonder waarschuwing uit hun huizen gehaald en van elkaar gescheiden. Veel kinderen hebben hun vader en hun moeder, hun broertjes of zusjes daarna nooit weer gezien. Tegenwoordig is het moeilijk om voor te stellen dat zoiets heeft kunnen gebeuren. De Holocaust, ontketend en georganiseerd door het nationaal-socialistische Duitsland, lijkt wel van een andere wereld. Een meneer die dit allemaal heeft meegemaakt stelde vragen die wij ook willen stellen: ‘Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Waarom hebben mensen niets gedaan of gezegd, terwijl ze wisten dat miljoenen werden vermoord? Waarom hebben mensen hieraan meegewerkt? Hadden we dit niet kunnen voorkomen?’ In deze les vind je antwoorden op deze vragen door de geschiedenis van de stad Lviv stapsgewijs te onderzoeken. Toen de Duitsers de stad in 1941 binnenvielen en de Sovjets verdreven, werden duizenden Joden vermoord. Het waren echter niet alleen Duitsers die bij de moordpartijen betrokken waren. Ook delen van de Oekraïense en Poolse bevolking hielpen mee. Voorheen leefden Joden, Oekraïeners en Polen naast elkaar in dezelfde stad. Opeens stonden verschillende groepen elkaar naar het leven. De belangrijkste vragen die je aan het einde van de les gaat beantwoorden zijn dan ook:

Waarom hebben groepen mensen, die eerder in één stad naast elkaar woonden, geprobeerd de andere groep uit te moorden en wat kun jij doen om zoiets te voorkomen?

Afbeelding voorblad: http://www.flickr.com/photos/15374048@N06/2658669055/in/set-72157606111856041/


Stap 1:



|Verschrikkelijke|bee lden|uit|een| |Oekraïense|stad| Open de envelop. In de envelop zitten verschillende documenten uit Oekraïne. Neem de tijd om de documenten goed te lezen of te bekijken en beantwoord de onderstaande vragen. Je kunt de taken verdelen binnen de groep waarin je werkt. Zorg wel dat iedereen alle antwoorden opschrijft! 1. Atlaskaarten Als je de kaarten bekijkt, wat kun je dan vertellen over de geschiedenis van Lviv?

2. Foto´s Bekijk de foto’s goed. Vul onderstaand schema in: Wat gebeurt er?

Foto 2

Foto 1

Wat zie je?

3. Reisverslag Hoewel in 1941 onder de bezetting van de Duitsers het geweld tegen Joden uitbarstte, was ervoor in Lviv ook haat tussen de bevolkingsgroepen onderling. Leg uit waarom de verschillende bevolkingsgroepen niet met elkaar overweg konden. Maak in je uitleg gebruik van twee uitspraken uit het reisverslag.

3


Opdracht behorende bij de Atlas of European Values Post uit Oekraïne 4. Ooggetuige Kun je uit de bron opmaken waarom de kinderen worden achtervolgd en opgepakt? Leg je antwoord uit.

Waarom begrijpt David Kahane niet dat deze kinderen worden opgepakt? Noem 3 redenen.

Wie zorgen ervoor dat de kinderen worden opgepakt? Schrijf op welke algemene informatie je nu over de situatie in Lviv rond 1941 hebt gekregen.

Alle bronnen die je hebt gezien en gelezen gaan over Lviv. Schrijf op welke algemene informatie je over de situatie in Lviv rond 1941 hebt gekregen.

Stap :

|Lviv|in|de|eerste|helft|van|de| |twintigste|eeuw| In het begin van de 20e eeuw kende Lviv verschillende heersers: eerst het Oostenrijks-Hongaarse Rijk, van 1918 tot 1939 de Polen en vanaf 1939 de Sovjets. Met de inname van Lviv door de Duitsers in 1941 begon ook hier het drama van de Holocaust voor de Joodse inwoners. Na het vertrek van de Sovjets maakten de Duitsers synagogen met de grond gelijk, werden Joden in getto’s (aparte

4



Opdracht behorende bij de Atlas of European Values wijken) gestopt en golden voor Joden strengere wetten dan voor Polen en Oekraïeners. Hier bleef het echter niet bij. De inname van Lviv ging samen met gruwelijke moordpartijen op duizenden Joden. Een jaar na de inval was de helft van de 160.000 Joden in Lviv vermoord of naar een vernietigingskamp afgevoerd. Bij de bevrijding in 1944 hadden van de 160.000 Joodse inwoners slechts 800 de oorlog overleefd. 5. Waarom hebben de Duitsers voor Joden strengere wetten ingesteld dan voor Polen en Oekraïeners?

Oekraïense en soms ook Poolse inwoners van Lviv werkten voor een deel mee aan de treiterijen en moordpartijen op Joden. De Duitsers maakten handig gebruik van de etnische tegenstellingen tussen de verschillende bevolkingsgroepen. De Oekraïeners vormden de kleinste minderheid (15%) van de bevolking in Lviv. Voordat de Sovjets en vervolgens de Duitsers het land bezetten, voelden zij zich door de Polen (50%) benadeeld in de ontwikkeling van hun eigen cultuur. De Poolse regering sloot bijvoorbeeld Oekraïense scholen en hield het bouwen van een Oekraïense universiteit tegen. Dit gaf aanleiding tot een ontevreden en sterk nationalistisch gevoel onder de Oekraïense bevolking. 6. In de tekst staat dat de Duitsers gebruik maakten van de etnische tegenstellingen. Leg uit welke etnische tegenstellingen in Lviv bestonden en hoe de Duitsers daarvan gebruik konden maken. Laat in je antwoord blijken dat je weet wat het woord etnisch betekent.

Toen de Sovjet Unie (communistisch Rusland) van 1939-1941 over Lviv regeerde werd de situatie voor de Oekraïeners iets beter. Maar toen de Sovjets Lviv in 1941 verlieten werden 4000 Oekraïense nationalisten vermoord achter gelaten. Met de inval van de Duitsers kregen de Oekraïense nationalisten echt de gelegenheid om hun onvrede hierover te uiten. De Joden werden beschuldigd, met de Sovjets te hebben samengewerkt. De Oekraïeners keerden zich toen tegen de Joden. De Joden maakten tot dat moment een iets groter deel uit van de inwoners van Lviv dan de Oekraïense bevolking, ongeveer 33% van Lviv was Joods. 7. Als je goed leest, herken je in de tekst twee oorzaken voor het uitbreken van geweld tegen Joden. De ene heeft te maken met het bestuur, de andere met de bevolking. Beschrijf de twee oorzaken die worden bedoeld.

5



Post uit Oekraïne

1:

: 8. Lees nog eens het reisverslag. In de tekst hierboven staat dat de Oekraïense bevolking ontevreden was. Noem twee voorbeelden van die onvrede uit het reisverslag.

9. Bekijk nogmaals Foto 1. Waaraan zie je dat niet alleen soldaten, maar ook burgers elkaar te lijf gingen?

10. Lees nog eens het dagboekfragment van David Kahane. Beschrijf op welke manier duidelijk wordt dat de Duitsers gebruik maakten van de etnische tegenstellingen.

Stap 3:

|Geweld|verklaren|

Net als tijdens de Holocaust staan vandaag de dag mensen elkaar naar het leven. Om uit te leggen waarom opeens de vlam in de pan slaat en groepen geweld gaan gebruiken, hebben wetenschappers verschillende verklaringen bedacht. Hieronder vind je één mogelijke verklaring: Mensen zoeken vaak andere mensen van dezelfde cultuur op om bij elkaar in de buurt te wonen. Dit geeft een gevoel van veiligheid, omdat de manier van samenleven erg vertrouwd is, want de gewoonten en gebruiken zijn dezelfde.

6



Opdracht behorende bij de Atlas of European Values Soms is het zo dat verschillende groepen mensen bij elkaar in de buurt wonen. Ze blijven dan toch alleen met mensen van hun eigen groep omgaan. De groepsbinding is erg sterk. Andere groepen met andere gewoonten en gebruiken kunnen als negatief worden ervaren. Dat kan tot conflicten leiden. Als er in een land duidelijke regels zijn, die iedereen accepteert en waar streng op gelet wordt, weten de burgers wat mag en wat niet mag. Groepen met verschillende gewoonten en gebruiken kunnen dan vredig met elkaar leven. Als die regels niet meer duidelijk zijn, omdat er bijvoorbeeld geen sterke regering is, kunnen groepen die eerst naast elkaar leefden met elkaar slaags raken.

- zwak

REGELS

sterk +

Het schema hieronder zegt eigenlijk precies hetzelfde als de tekst hierboven. Bekijk het schema goed. - Er is geen sterke groepsbinding. - Mensen leven voor zichzelf, niet voor de groep. - Er is een strenge regelgeving (wetten worden nageleefd).

- De groepsbinding is sterk met duidelijke grenzen naar de andere groepen. - Het individu is vooral groepslid. - Er is een strenge regelgeving (wetten worden nageleefd). - Er zijn geaccepteerde afspraken en verdragen tussen groepen. 1 2

4 - De groepsbinding is niet sterk. Mensen leven voor zichzelf, niet voor de groep. - Er is geen strenge regelgeving (wetten worden niet nageleefd). - Er is concurrentie tussen individuen, niet tussen groepen (voor bijvoorbeeld baantjes). - Samenwerken, met wie dan ook, is nodig om te overleven.

- zwak

3 - De groepsbinding is sterk met duidelijke grenzen naar de andere groepen. - Het individu is vooral groepslid. - Er is geen sterke regelgeving (geen strenge wetten die worden nageleefd). - Als er meer groepen zijn ontstaat een sterke partijvorming. - Oude ruzies tussen groepen zorgen voor een vijandelijke houding en negatief beeld van de ander.

GROEP

sterk +

11. Geef uit de bronnen in de envelop of de geschiedenis van Lviv een voorbeeld van:

- de sterke groepsbinding:

- een negatief beeld van anderen: - het ontbreken van regels die iedereen accepteerde:

12. Hieronder staan 8 genummerde uitspraken. Plaats de nummers van de uitspraken in het juiste vlak van het schema op de volgende bladzijde. 1.Polen zorgen voor een rustige situatie, maar onderdrukken andere bevolkingsgroepen. Polen krijgen bijvoorbeeld alle belangrijke baantjes. De Oekraïeners krijgen minder kansen om zich te ontwikkelen. 2.Rechten en plichten zijn voor alle mensen gelijk. De overheid ziet er op toe dat iedereen zich aan zijn of haar plichten houdt. De overheid zorgt ook voor de bescherming van de rechten. 3.Iemand wil op eigen kracht carrière maken. Dat kan hij door samen te werken met mensen van welke groep dan ook.

7


sterk +

Opdracht behorende bij de Atlas of European Values Post uit Oekraïne 4.Polen, Joden en Oekraïeners gaan veel met hun eigen groep om en hebben een vertekend beeld van elkaar. Door vooroordelen is de relatie tussen de groepen vijandig. 5.Er is weinig contact tussen de groepen. De mensen leven binnen de grenzen van hun eigen groep, maar er is geen geweld. 6.Joden ‘mogen’ lastig gevallen en vermoord worden 7.De regering ziet niet goed toe op het naleven van de regels. Dit leidt in de samenleving niet tot conflicten, omdat inwoners ook veel met mensen van een andere groep omgaan. 8.Mensen zijn in eerste instantie individu en geïnteresseerd in zichzelf. Gelukkig zorgt de overheid voor stabiliteit.

REGELS

1 2

- zwak

4 3

- zwak

GROEP

sterk +

13. Nederland heeft niet zo veel verschillende machthebbers gehad als Lviv. Hier wonen wel verschillende etnische groepen. Hoe kun je de gemengde samenstelling van onze bevolking verklaren?

8

+5 +4 +3

Geweldsmeter

14. De geweldsmeter Op de volgende bladzijde staan een aantal uitspraken. Hoe groot is de kans dat een gewelddadig conflict uitbreekt? En welke oorzaken zijn belangrijk? Je bedenkt in deze opdracht hoe belangrijk verschillende oorzaken zijn voor het uitbreken van geweld. • Op de verticale lijnen staan nummers. • Kijk welke omschrijving bij het nummer hoort en zet een stip op de lijn tussen -5 en +5. • Bij -5 is er weinig kans op geweld bij +5 is er juist veel kans op een geweldsuitbarsting. • Verbind dan de lijnen met elkaar. • Je hebt nu je eigen geweldsmeter getekend die aantoont of er kans is dat geweld gaat plaats vinden.

+2 +1 1

2

3

4

-1 -2 -3 -4 -5


5

6

7

8



1.Er is een sterke regering. 2.Er bestaan verschillende vooroordelen over andere groepen. 3.Er vindt een revolutie of oorlog plaats in een land, waardoor onduidelijk is wie het bestuur heeft: er ontstaat onrust. 4.Er is weinig contact tussen de verschillende groepen. 5.Etnische groepen worden onder het bestuur van een andere etnische groep onderdrukt. 6.Er zijn geen duidelijke regels, rechten plichten gelden niet op dezelfde manier voor iedereen. 7.Inwoners in een samenleving gaan veel om met mensen uit andere groepen. De groepsbinding is zwak. 8.Inwoners in een samenleving weten niets van mensen uit een andere groep. 15. Welke van deze factoren waren in Lviv aanwezig? Kleur de nummers in de vakjes.

Stap 4:

||Wie|wil|jij|als|buurman|?|

Als verschillende groepen in hetzelfde gebied leven, dan kunnen zij ook letterlijk naast elkaar wonen. Zij zijn dus buren. Niet iedereen is altijd blij met zijn of haar buren. Stel je had het voor het kiezen, wie wil jij dan naast je hebben wonen? 16. Vul de namen van alle groepsleden in de tabel. Ondervraag met behulp van de onderstaande tabel je groepsleden: wie wil je graag als buurman hebben en wie liever niet? Je kunt hierop antwoord geven op een schaal van 1 (geen probleem) tot 10 (echt niet). Schrijf de resultaten van ieder groepslid op. Wie? 1

Moslims

2

Mensen met AIDS

3

Migranten, allochtonen

4

Homoseksuelen

5

Joden

6

Sinti of Roma (Zigeuners)

7

Stevige drinkers, alcoholverslaafden

8

Drugsverslaafden

Groepsresultaten

18. Teken nu de resultaten voor je groep in. Neem het gemiddelde van jullie antwoorden. Als je bijvoorbeeld bij groep 1 (moslims) een 2 hebt neergezet, je buurman 4, en de andere twee groepsleden 3, dan is het gemiddelde 3. Kleur dan de onderste drie vakjes in kolom 1 in.

Jouw resultaten

17. Teken je eigen resultaten uit de tabel in het diagram hieronder. Als je bijvoorbeeld bij groep 1 (moslims) een 2 hebt neergezet, dan kleur je de onderste twee vakjes in kolom 1 in.

1 2 3 4 5 6 7 8

1 2 3 4 5 6 7 8


Opdracht behorende bij de Atlas of European Values Post uit Oekraïne 19. Wijken jouw resultaten af van de gemiddelde resultaten van je groep? Zo ja, heb je hiervoor een verklaring?

Stap 5:

|Geweld|verklaren|

Wat heeft het geweld in Lviv nu te maken met de vraag wie je als buurman zou willen hebben? Hieronder vind je een verklaring: Als mensen en groepen open staan voor anderen, dan worden ze tolerant genoemd. Tolerantie is: dat je afwijkend gedrag of afwijkende opvattingen niet verwerpt. Ook al ben je het er niet mee eens. Tolerantie is moeilijk te meten. Je kúnt tolerantie wel meten door mensen te vragen wie ze wel of niet als buurman willen hebben. Mensen en ook samenlevingen tolereren niet alles en iedereen. Men wil bijvoorbeeld geen criminaliteit of conflicten. Dat wijst men dus af. De mate waarin anderen worden afgewezen verschilt echter per mens en per samenleving. Meer open en tolerante samenlevingen wijzen bijvoorbeeld alleen buren af, die voor overlast zorgen. Meer gesloten en intolerante samenlevingen wijzen ook mensen af die ´gewoon anders´ zijn. In een minder tolerante samenleving is de kans op conflicten dus groter. Je kunt dus stellen: Hoe meer tolerantie → hoe minder kans op geweld! 20. In heel Europa hebben mensen dezelfde vragen als jij beantwoord. In de diagrammen op de volgende bladzijde staan de resultaten. Vergelijk nu onderstaande grafieken uit verschillende Europese landen en beantwoord de volgende vragen: Welke twee samenlevingen zijn het meest tolerant?

Welke twee samenlevingen zijn het minst tolerant?

10



Opdracht behorende bij de Atlas of European Values Waarom is bij Turkije iedereen tolerant ten opzichte van groep 1?

Tegen welke soort groepen bestaat in alle landen de minste tolerantie?

1 2 3 4 5 6 7 8

1 2 3 4 5 6 7 8

1 2 3 4 5 6 7 8

Turkije

Polen

Oekraïne

Tsjechië

Duitsland

Nederland

Welke groepen worden wel in West-Europa, maar niet in Oost-Europa graag als buurman gezien?

1 2 3 4 5 6 7 8

1 2 3 4 5 6 7 8

1 2 3 4 5 6 7 8

Meer weten hoe mensen in Europa hierover denken? Ga naar www.atlasofeuropeanvalues.eu.

Stap 6:

|Wat|kun|je|nou|met|| |geschiedenis?| Was het mogelijk om de Holocaust in Lviv te voorkomen?

Deze vraag is moeilijk beantwoorden. Wat wel kan, is van de geschiedenis leren. Zoals je hebt gezien zijn een te sterke groepsbinding en een gebrek aan tolerantie voor mensen uit andere groepen mogelijke oorzaken voor geweldsuitbarstingen. Tolerantie kun je ontwikkelen door kennis te maken met mensen uit andere groepen. Je bent immers niet bang voor en je voelt je niet bedreigd door iemand die je kent. Dus, wat kun je doen? Hoe kun je proberen vooroordelen weg te nemen of tolerantie te kweken? In de tabel op de volgende pagina staan een aantal voorstellen hiervoor.

11



Post uit Oekraïne

Wat kun je doen? Informatie opzoeken over een (etnische) groep, die in eigen land leeft. Samen met iemand van een andere (etnische) groep huiswerk/opdrachten maken. Iemand van een andere groep thuis uitnodigen (bijv. om te komen eten). Iemand van een andere groep voor een feestje uitnodigen. Een instelling van een andere groep bezoeken, bijv. kerk, moskee, synagoge, enz. Een vooroordeel over een andere groep onderzoeken. Je ouders vragen, of zij contact met mensen van andere groepen hebben. Een multicultureel ontbijt op je school organiseren.

Cijfer

21. Geef per voorstel aan, of: je het zeker zou doen/al doet = 1; van plan bent te doen = 2; eventueel zou doen = 3; niet zou doen = 4. 22. Vul de lijst in de tabel aan. Wat kun je nog meer doen om kennis te maken met gewoonten en gebruiken van iemand van een andere groep? Vul voor deze activiteiten ook een cijfer in als bij opdracht 21. 23. Bespreek de lijst in je groep of met een groepsgenoot. Bepaal samen welk voorstel het meest effectief lijkt en licht het antwoord toe:

OMDat:

24. Welke reden is in deze lesbrief voor de geweldsuitbarstingen in Lviv gegeven?

tap 7: S |bijeenkom voorstellen.

|lesbrief| mee naarchtde volgende pdra moet inbrengen/ st| , waar je de |resultaten| van deze oopdracht Neem de hele

1


Lessen uit de Holocaust Verdiepingsopdracht:


Lees op de volgende pagina het krantenartikel uit de Volkskrant van 23-5-2009.

- zwak

REGELS

sterk +

A. Hieronder vind je nog een keer het schema waarmee je eerder kennis hebt gemaakt. Leg uit welk deel van het kwadrant de situatie in Tsjechië het beste weergeeft. Je kunt voor het beantwoorden van deze vraag op zoek gaan naar aanvullende bronnen.

- Er is geen sterke groepsbinding. - Mensen leven voor zichzelf, niet voor de groep. - Er is een strenge regelgeving (wetten worden nageleefd).

- De groepsbinding is sterk met duidelijke grenzen naar de andere groepen. - Het individu is vooral groepslid. - Er is een strenge regelgeving (wetten worden nageleefd). - Er zijn geaccepteerde afspraken en verdragen tussen groepen. 1 2

4 - De groepsbinding is niet sterk. Mensen leven voor zichzelf, niet voor de groep. - Er is geen strenge regelgeving (wetten worden niet nageleefd). - Er is concurrentie tussen individuen, niet tussen groepen (voor bijvoorbeeld baantjes). - Samenwerken, met wie dan ook, is nodig om te overleven.

- zwak

3 - De groepsbinding is sterk met duidelijke grenzen naar de andere groepen. - Het individu is vooral groepslid. - Er is geen sterke regelgeving (geen strenge wetten die worden nageleefd). - Als er meer groepen zijn ontstaat een sterke partijvorming. - Oude ruzies tussen groepen zorgen voor een vijandelijke houding en negatief beeld van de ander.

GROEP

sterk +

B. Kun je met alle kennis die je hebt opgedaan over het ontstaan van conflicten, verklaren waarom ook in landen als Nederland of Duitsland de tolerantie t.a.v. Roma (zigeuners) lager is, dan ten opzichte van migrantengroepen in het algemeen?

13


Opdracht behorende bij de Atlas of European Values Post uit Historisch gegroeide wraak- en angstgevoelens t.o.v. andere etnische groepen

Oekraïne

1=laag 10=hoog 1,0 - 2,6 2,8 - 4,6 4,6 - 6,4 6,4 - 8,2 8,2 - 10

2007 - The Fund for Peace

C. Bekijk de kaart hierboven. De kaart geeft weer in welke landen van de wereld er haatgevoelens bestaan tussen (etnische) groepen. Hierbij kan het gaan om historische rivaliteiten (ruzies die al jaren, decennia of eeuwen tussen groepen bestaan), gewelduitbarstingen, achterstelling door overheid of meerderheidsgroepen, politieke uitsluiting, beschuldiging als zondebok. (Bron: Fund for Peace 2007) 1. Zoek Tsjechië op. Leg uit of de kleur van Tsjechië overeen komt met het beeld dat in het artikel over de Roma wordt geschetst.

2. Het uitgangspunt van deze lesbrief is de stad Lviv in Oekraïne. Klopt het beeld dat je van Oekraïne hebt gekregen met de kleur op de kaart? Licht je antwoord toe.

14




15


Opdracht behorende bij de Atlas of European Values Post uit Oekraïne D. Lees op de volgende bladzijde de tekst ‘Akkoord Sudan over conflict Abyei’ en bekijk de afbeelding. 10 Irak 10 E. Onder de top van de landen, waar “groepshaat” het sterkst vertegenSoedan woordigd is (zie kaart op de vorige bladzijde), staan vier Afrikaanse landen 9,8 Ivoorkust uit de tabel hiernaast. 9,6 Bangladesh 9,5 Nigeria 1. Om welke vier landen gaat het? 9,5 Sri Lanka 9,5 Tsjaad

2. Welke groepen staan in deze landen tegenover elkaar?

3. Leg aan de hand van de afbeelding hiernaast uit waarom de groepen die je bij vraag 2 hebt genoemd tegenover elkaar zijn komen te staan.

16




Bron: http://www.bndestem.nl/algemeen/buitenland/3246435/Akkoord-Sudan-over-conflict-Abyei.ece

Bron: Allgemeine Illustrierte Zeitung 1884, S.308, Tekening van de deelnemers van de Kongoconferentie in Berlijn 1884

17


Post uit Oekraïne


Colofon Dit lesmateriaal is ontwikkeld door CH Wind-

Concept, samenstelling en eindredactie

esheim Zwolle en Fontys Lerarenopleiding

Robert Boonstra en Uwe Krause

Tilburg in het kader van het Project “Lessons from the Holocaust in the Ukraine and in the

Ontwerp en lay-out

Low Countries”. Het wordt digitaal beschikbaar

tumbleweed BROS

gesteld op de website: www.atlasofeuropeanvalues.eu

Druk printcarrier.nl Voor meer informatie kunt u terecht bij:

© (september 2009) CH Windesheim Zwolle &

Robert Boonstra: [email protected]

Fontys Lerarenopleiding Tilburg

of Uwe Krause: [email protected]

18


uit de Holocaust Lessen Lessen uit de Holocaust Opdracht behorende bij de Atlas of European Values

Recommend Documents