Wond expertise centrum
Doorliggen voorkomen
1
Iedereen die vanwege ziekte of ongeval in bed, stoel of rolstoel moet blijven kan last krijgen van doorliggen (decubitus). Gelukkig kan decubitus in veel gevallen voorkomen worden. In deze folder kunt u lezen hoe decubitus ontstaat en wat er aan gedaan kan worden om het te voorkomen.
2
Wat is doorliggen? Doorliggen, ofwel decubitus, is een huidbeschadiging, die ontstaat door voortdurende druk of schuifkrachten. Deze druk beschadigt de huid en het onderliggend weefsel. Decubitus kan in verschillende vormen voorkomen: van mild (alleen rode huid) tot ernstig (diepe wond). Hoe ontstaat doorliggen? Vlak onder de huid bevinden zich weefsels en bloedvaten. De bloedvaten voorzien de huid en onderliggende weefsels van voedingsstoffen en zuurstof. Door langdurige druk op de huid worden deze bloedvaten samengedrukt. Hierdoor krijgen de huid en weefsels te weinig zuurstof en voedingsstoffen. De cellen sterven af en zo ontstaat decubitus. Ook andere factoren kunnen decubitus veroorzaken. Door schuiven of onderuit zakken in een bed of stoel kunnen bloedvaten beschadigen. Wanneer de algehele conditie verminderd is, word de kans op huidbeschadiging groter.
3
Waar ontstaat doorliggen? Decubitus ontstaat op plaatsen waar langdurig druk of schuifkrachten tussen huid en bot wordt uitgeoefend. Bij mensen die in bed moeten blijven, kan decubitus ontstaan aan de stuit, heupen en hielen. Bij mensen in een (rol)stoel hangt de plaats af van de zitpositie (bijvoorbeeld zitbeenknobbels of stuit). Ook kan decubitus ontstaan aan de knieën, enkels, schouderbladen, achterhoofd en wervelkolom. Op de tekeningen zijn de risico plaatsen weergegeven. Wanneer heeft U kans op doorliggen? De volgende factoren verhogen de kans op doorliggen: •
bedlegerig of stoelgebonden zijn;
•
niet kunnen bewegen;
•
incontinentie voor ontlasting en/of urine;
•
een slechte algemene toestand;
•
een slechte voedingstoestand.
4
Risicoplaatsen voor doorliggen
In het bijzonder:
− draagvlakken van het lichaam: afhankelijk van de lichaamshouding − waar een relatief dunne laag tussen bot en huid is
5
Maatregelen om doorliggen te voorkomen De volgende maatregelen kunnen helpen om doorliggen te voorkomen of om de toestand te verbeteren. Het is altijd verstandig om met uw arts of verpleegkundige te overleggen wat in uw geval het beste is. Huidverzorging •
Uw huid moet tenminste eenmaal per dag bekeken worden. De verpleegkundige doet dit wanneer u het zelf niet kunt. Let daarbij extra op de aangegeven punten op de tekeningen.
•
Wanneer de huid rood blijft moet u vaak van houding veranderen en proberen druk en/of schuiven te vermijden. Denk hierbij ook aan buikligging.
•
Goede hygiëne is van belang. Het is tevens van belang dat de huid niet uitdroogt. U kunt daartoe een voedende zeep of crème gebruiken.
•
Het is beter om direct contact van urine, ontlasting, transpiratie en wondvocht met de huid te vermijden. Verder kunt u een middel gebruiken die de huid beschermt tegen de inwerking van urine, ontlasting of wondvocht. Vermijd daarbij stevig wrijven.
•
Sieraden en lange nagels kunnen de huid ook beschadigen.
Praktische tips •
Beperk de druk op de risicoplaatsen door van houding te veranderen. Vraag hierbij zonodig hulp
•
Als u bedlegerig bent moet uw houding tenminste elke vier uur veranderen.
•
Als u rolstoelgebonden bent moet uw houding tenminste elk uur veranderen. Als u uw eigen gewicht kunt verplaatsen dient dit elke vijftien minuten te gebeuren terwijl u zit.
6
•
Als u een decubituswond heeft mag u niet op de wond liggen of zitten
•
U kunt schuifkrachten het best verminderen door uzelf op te tillen als u van houding wilt veranderen en niet gaan schuiven. U kunt zichzelf helpen door de papagaai, die boven uw bed hangt, vast te houden. Wanneer anderen u helpen kunnen zij eventueel gebruik maken van een tillift.
Adviezen voor bedlegerigen •
Speciale matrassen kunnen helpen decubitus te voorkomen
•
De hoofdsteun van het bed moet niet te veel omhoog gezet worden. Als de hoofdsteun te ver omhoog staat kan de huid namelijk over het laken schuiven (onderuit zakken), hierdoor worden de huid en bloedvaten beschadigd.
•
Kussens zijn aan te bevelen om te voorkomen dat knieën of enkels op elkaar drukken
•
Als u op uw zij ligt is het verstandig zo te gaan liggen dat uw gewicht en de druk goed verdeeld zijn. Kussens kunnen daarbij helpen.
•
Kussen onder de benen zodat de hielen vrij liggen.
Adviezen voor stoelgebonden mensen •
Om de druk te verminderen kunt u een speciaal kussen gebruiken. Vermijd een windringkussen, omdat dit de bloedcirculatie kan belemmeren. Een schapenvacht heeft geen positief effect bij doorliggen.
•
Probeer regelmatig een andere houding aan te nemen. Vermijd langdurig in dezelfde houding zitten.
Een goede houding Een goede houding in bed of stoel is van groot belang om doorliggen te voorkomen. Op de plaatjes verderop in deze folder ziet u voorbeelden van een goede en verkeerde houding. 7
Voeding •
Gezonde voeding is essentieel bij het voorkomen en genezen van doorliggen. Eiwitten, calorieën en vocht zijn erg belangrijk. Deze voedingsstoffen bevorderen de conditie van uw huid en de daaronder gelegen weefsels.
In het ziekenhuis komt de diëtiste zonodig bij u langs om u voedingsadviezen te geven. Eventueel krijgt u aanvullende voeding.
8
Maatregelen in het kort
Risicofactor
Maatregelen
• bedlegerig of
Algemeen - bekijk de huid tenminste één maal per dag - zorg voor een goede hygiëne - voorkom een natte huid Bedlegerig - verander tenminste elke 4 uur van houding - gebruik zonodig een speciaal matras - zet de hoofdsteun niet teveel omhoog Stoelgebonden - verander elk uur van positie - gebruik een speciaal kussen - verminder wrijving door op te tillen - geen windringkussen of schapenvacht
stoelgebonden zijn
• niet kunnen bewegen
Bedlegerig - plaats een kussen onder de onderbenen om de hiel vrij te houden van de onderlaag Stoelgebonden - maak gebruik van kussens of hielbeschermers om knieën en enkels van elkaar te houden
• incontinentie
- maak de huid zo snel mogelijk schoon na contact met urine of ontlasting - gebruik zonodig absorberende luiers, matjes en/of broekjes - bescherm de huid tegen vocht inwerking
• slechte voedingstoestand
- eet gezonde volwaardige voeding - vraag advies aan een diëtist of verpleegkundige over de aanvulling op uw voeding als u weinig eetlust hebt
9
Goede en verkeerde houdingen Liggen Fout
Schuifkrachten hielen en stuit bij halfzit in bed
Goed
Benen in dezelfde hoek omhoog als het hoofd
Zitten Fout
Kussen in de rug geeft: onderuitzakking m.a.g. - schuifkrachten - kleiner steunoppervlak boven benen
Te hoge voetsteunen: - de bovenbenen raken de zitting niet, waardoor gewicht op kleiner oppervlak (drukverhoging)
10
Goed
Gewicht verdelen over zitvlak, voeten, armen en rug. Voorkom schuiven door gekantelde zit. Steun voor bovenbenen, voeten, armen en rug (niet teveel achterover zitten)
De tekst van deze folder is deels overgenomen uit de brochure ”Doorliggen voorkomen “ van het W.C.S. Voor meer informatie of advies kunt u contact opnemen met het wond expertise centrum, tel. 0591 - 69 13 75.
11
12
MA 1009 07-14 –v1 H
Boermarkeweg 60 7824 AA Emmen Postbus 30002 7800 RA Emmen Tel. 0591 69 19 11
