Doorliggen voorkomen
Wat is decubitus? Decubitus (doorligplekken) wordt veroorzaakt door voortdurende druk. Door druk wordt de huid en het onderliggende weefsel beschadigd. Decubitus kan in verschillende vormen voorkomen, variërend van mild (roodheid van de huid) tot ernstig (diepe wond tot in spieren en tot op het bot). Iedereen, die langere tijd in bed, op een stoel of in een rolstoel moet blijven, kan decubitus (doorligplekken) krijgen. Vaak leidt dit tot pijn en een langer verblijf in een ziekenhuis of verpleeghuis. Deze wonden genezen traag. Gelukkig kan decubitus vaak voorkomen worden. Deze folder beschrijft hoe decubitus ontstaat en hoe het voorkomen kan worden.
Hoe ontstaat decubitus? Door een voortdurende druk op de huid worden bloedvaten dichtgedrukt. Bloedvaten voorzien de huid en de weefsels van voedingsstoffen en zuurstof. Wanneer huid en onderliggende weefsels te lang van hun bloedvoorziening worden afgesloten, sterven cellen af en ontstaat decubitus. Er zijn ook andere factoren die decubitus veroorzaken. Door schuiven in bed of op een stoel ontstaan schuifkrachten op de huid. Hierdoor worden de kleine bloedvaatjes (haarvaten) afgekneld of uitgerekt. Dit verstoort de doorbloeding en de huid gaat stuk. De huid moet goed droog gehouden worden. Een natte huid wordt week en gaat sneller stuk. Bij transpireren moet dus tijdig de kleding en zonodig ook het bed worden verschoond. Bij ongewild urineverlies is het gebruik van goed incontinentiemateriaal vereist.
2
Wanneer is er een verhoogde kans op decubitus? De volgende risicofactoren vergroten de kans op decubitus: • Niet in staat zijn zelf te bewegen, bijvoorbeeld bij rolstoelafhankelijkheid of na een ongeval • Bedlegerigheid, bijvoorbeeld na operaties aan buik, knie, heup of vaten • Ongewild verlies van urine of ontlasting • Onvoldoende eten en drinken, bijvoorbeeld bij ziektes of lichamelijke klachten • Verminderde weefseldoorbloeding, bijvoorbeeld tengevolge van roken • Hogere leeftijd • Verminderde lichamelijke conditie • Diverse medicijnen, zoals slaapmiddelen en antibiotica • Verminderd bewustzijn, bijvoorbeeld bij coma of shock • Bepaalde aandoeningen, bijvoorbeeld hersenbloeding of dwarslaesie • Verminderde waarneming van pijnprikkels, door bijvoorbeeld slecht werkende zenuwtakjes ten gevolge van diabetes (suikerziekte)
Waar ontstaat decubitus? Decubitus ontstaat op plaatsen waar langdurig veel druk op de weefsels tussen huid en bot aanwezig is. Bij mensen, die in bed moeten blijven, ontstaat decubitus vaak op de stuit, heupen en hielen. Bij mensen in stoelen of rolstoelen hangt de plaats van de decubitus af van de zitpositie (bijvoorbeeld zitbeenknobbels, stuit). Afhankelijk van de houding in bed of stoelen kan eveneens decubitus aan knieën, enkels, schouderbladen, achterhoofd, oorschelpen en wervelkolom ontstaan. Gewoonlijk “vertellen” de zenuwen door het afgeven van pijnprikkels het lichaam wanneer er bewogen moet worden. Op basis van de pijnprikkels gaat u verliggen of verzitten. Mensen die niet in staat zijn om te bewegen of geen pijnprikkels ervaren, kunnen al binnen 1 tot 2 uur decubitus ontwikkelen.
3
Hoe kunt u decubitus voorkomen? Verzorging van de huid Uw huid moet tenminste 1 x per dag gecontroleerd worden op beschadigingen. Dit kunt u zelf doen of uw hulpverlener. Een rode plek, die zichtbaar blijft als u gaat verzitten of verliggen, kan een voorteken van decubitus zijn. Extra aandacht verdienen de plaatsen met uitstekende botten (drukpunten). Dit zijn: stuit, heupen, hielen, zitbeenknobbels, knieën, enkels, schouderbladen, achterhoofd en wervelkolom. Geprobeerd moet worden om direct contact van de huid met urine, ontlasting of wondvocht te vermijden. Vaak kan urineverlies door absorberend materiaal (inleggers of luiers) opgevangen worden. Deze beschermen de huid tegen het langdurig inwerken van vocht. Tevens kan het zinvol zijn om de huid met een crème of een barrièrefilm tegen de inwerking van urine, ontlasting of wondvocht te beschermen. Om uitdroging van de huid te voorkomen moet de huid niet met zeepproducten, maar met badolie gewassen worden. Indien nodig kan na het wassen bodylotion worden gebruikt. Deze smerend of kloppend, en niet wrijvend, aanbrengen. Door te veel wrijven kan het weefsel worden beschadigd. Bescherming van de huid • Vermijd de drukpunten van uw lichaam bij wrijving van de huid. Dit wrijven kan het weefsel onder de huid beschadigen. Hierdoor wordt het risico om decubitus te krijgen groter. • Wanneer u lang in bed ligt, moet uw houding door middel van wisselligging tenminste elke twee uur achtereenvolgens veranderd worden. Dit houdt in, dat u elke twee uur afwisselend op de linkerzijde, rug en rechterzijde rug ligt. U kunt ook op uw buik liggen. Bij zijligging moet veel druk op het heupbeen vermeden worden. U ligt daarbij in een 300 houding waarbij de bilnaad niet steunt op het matras en de rug ondersteund wordt met een kussen.
4
• Verander bij lang zitten in een stoel uw positie tenminste elk uur. Wanneer u in staat bent om uw eigen gewicht te verplaatsen, dient u dat elke 15 minuten doen. Steeds in dezelfde stand en houding zitten leidt tot problemen. • Wanneer u een decubitus-wond heeft, kunt u beter niet op de wond liggen of zitten. • Voorkom het schuiven over de huid. Door schuiven kan de toplaag van de huid afschuren. Goed optillen is beter dan schuiven. Wanneer u in bed ligt, kunt u uzelf verplaatsen door gebruik te maken van de papegaai die boven uw bed hangt. • Sierraden en lange nagels kunnen de huid beschadigen. Het is beter sierraden af te doen en nagels kort te houden. De verpleegkundige kan u er zonodig bij helpen. • Decubitus aan de oorschelpen kan, bij het in bed liggen, veroorzaakt worden door gebruik van gehoorapparaten, oorbellen, zuurstofbrillen etc. Trek de zuurstofbril niet te strak aan. De slang kan eventueel worden bevestigd op een beschermend verband (hydrocolloïd) Gebruik van matrassen en kussens • Speciale matrassen van vezels, schuim of lucht helpen decubitus te voorkomen. • Zet de hoofdsteun van uw bed niet te hoog. Hiermee wordt voorkomen dat u onderuit schuift. Door onderuit schuiven wordt de huid beschadigd. • Bij lang in bed liggen, vooral in zijligging, is een kussen tussen knieën en enkels aan te raden om te voorkomen dat er op die plaatsen drukplekken ontstaan. • Houdt de hielen vrij. Dit kan door een kussen onder de kuiten te leggen. Plaats nooit kussens onder de knieholte, omdat het de bloedvaten afknelt. • In stoelen kunnen schuim-, gel- of luchtkussens gebruikt worden om de
5
druk te verminderen. U kunt aan de verpleegkundige vragen welk kussen het beste voor u is. Gebruik geen windringkussen, aangezien het de bloedcirculatie kan belemmeren en zwelling van huid en weefsel kan veroorzaken. Hierdoor neemt de kans op de ontwikkeling van decubitus toe.
Gezonde voeding • Een volwaardige voeding is van belang. Overleg met de verpleegkundige over een aanvulling op uw voeding. Extra energie en eiwitten zijn nodig om wonden te laten genezen. • Eiwitten en calorieën bevorderen de conditie van uw huid en van daaronder gelegen weefsels. Bij een goede lichamelijke conditie is er minder kans op het ontstaan van decubitus. • U moet voldoende vocht binnen krijgen. Drink daarom per dag ongeveer twee liter. Als u extra vocht verliest door bijvoorbeeld transpiratie, wondvocht of diarree is nog meer vocht nodig.
Wees actief in uw zorg Deze folder vertelt op welke manier u de kans op het krijgen van decubitus kunt verminderen. Niet alle maatregelen zullen op u van toepassing zijn. Ga na welke maatregelen u kunt nemen. De verpleegkundigen kunnen u daarbij behulpzaam zijn. U kunt aan hen vragen stellen en uw wensen of zorgen bespreken. Waarschuw in ieder geval wanneer u steeds pijn voelt op dezelfde plek van de huid. Zonodig neemt de verpleegkundige contact op met de decubitusverpleegkundige.
6
7
