Welkom op het 2
e
Onderwijssymposium
Schets je eigen school! Vandaag, 4 oktober 2014, hopen we u een inspirerende dag te bieden over vernieuwingen in het onderwijs. Leren en leerprocessen veranderen in hoog tempo. Door nieuwe digitale technieken en hulpmiddelen, toenemende internationalisering, snel wijzigende beroepsprofielen, is het onderwijs, van basisonderwijs tot universiteit, aan snelle veranderingen onderhevig. Ook leerlingen en studenten stellen nieuwe vragen en eisen aan hun onderwijs. Kennisoverdracht en het aanleren van vaardigheden gebeurt niet meer alleen door de interactie tussen studenten en docent. De iPad, Google, Wikipedia en serious gaming nemen daarin een steeds grotere plaats. Hetzelfde geldt voor de verbinding tussen theorie en praktijk. Ging een student vroeger een paar weken op stage, nu is dat vaak een half jaar en scripties worden in samenwerking met een externe opdrachtgever tot stand gebracht. De rol van het bedrijfsleven, de toekomstige werkgever wordt in het onderwijsproces steeds belangrijker. Voor werkenden wordt Erkenning van Verworven Competenties steeds belangrijker. Het permanent leren door de generaties heen, vindt steeds meer plaats via maatwerk en afgeronde modulen. In het basisonderwijs is er steeds meer kennis over afwijkend leergedrag.
Dit kan te maken hebben met leerdeficiënties maar ook met hoogbegaafdheid en dus is er op dit symposium ook aandacht voor excellentie. Alle vernieuwingen die in hoog tempo op ons afkomen vragen heel veel van het onderwijs en onderwijsorganisaties. Kern in dit proces is de rol van de docent. Vandaar dat de Jonge Democraten en D66 op het 2e onderwijssymposium het thema de school, maar vooral ook het leren en leerprocessen centraal stellen. Ons symposium biedt u een aantal boeiende inleidingen van topsprekers, maar biedt vooral de mogelijkheid om met anderen de uitdaging aan te gaan om “je eigen school te schetsen”. Deze uitdaging wordt in verschillende workshops uitgewerkt over de hele onderwijskolom. Er is veel ruimte voor interactie. Uw inbreng wordt zeer gewaardeerd in de workshops en tijdens de discussies. Bovendien zijn er illustratoren aanwezig die de school van de toekomst ook daadwerkelijk gaan schetsen. We wensen u een mooie en inspirerende dag toe. De symposiumcommissie.
Het programma
09:30-10:30
Inloop en ontvangst met koffie en thee
10:30-12:30
Plenaire sprekers
Tijdens de inloop kunt u zich inschrijven voor één van de workshops
■■Patrick Cramers: Opening en welkomstwoord ■■Fleur Gräper: Welkom en inleiding namens D66 ■■Thom de Graaf: Visie op vernieuwingen in het onderwijs ■■Marietje Schaake: Onderwijs-innovaties in Europees en internationaal perspectief
Marietje Schaake zal haar bijdrage leveren in de vorm van een videoboodschap die na afloop van het symposium ook op de website te vinden zal zijn
■■Anka Mulder: De rol van online leren in het hoger onderwijs ■■Jaap Versfelt: Vernieuwen van binnenuit: de rol van de docent in het onderwijsproces
12:30-13:30
Lunch voor alle bezoekers
12:30-13:30
Lunch voor wethouders
13:30-15:00
Workshops
Tijdens de lunch voor wethouders verzorgen Steven van Weyenberg en Daniëlle de Jager een sessie
De workshops worden parallel gehouden. U kunt zich voor één van deze sessies opgeven tijdens de inloop.
■■1. Annette van Valkengoed: Een voorbeeld van vernieuwend basisonderwijs: Laterna Magica Amsterdam ■■2. Theo Capel: Excellentie in het basisonderwijs ■■3. Henk Beerten: Passend onderwijs en ouderparticipatie ■■4. Bart Woord en Paul Scharff: De rol van de leerkracht in het onderwijs ■■5. David Hof: Internationalisering in het voortgezet onderwijs ■■6. Karin Kleine en Harry de Bruin: Praktijkleren en diploma’s in de toekomst (EVC’s) ■■7. Steffi Waslander en Oscar Helferich: Afstandsleren: nieuwe mogelijkheden voor volwassenen-onderwijs ■■8. Hans den Hartog en Mieneke van Horzen: Hoger Onderwijs en mogelijkheden en beperkingen van digitalisering
15:00-15:15
Thee- en koffiepauze
15:15-16:00
Plenaire afsluiting
16:00-17:00
Informele afsluiting en borrel
■■Jelmer Evers: Inleiding ■■Paul van Meenen en Ingrid van Engelshoven: Reflectie op de uitkomsten, ideeën en aanbevelingen van de workshops en inleidingen ■■Interactieve discussie met het publiek ■■Patrick Cramers en Mark van Hillo: Afsluiting
Plenaire sprekers
■■Patrick Cramers
■■Fleur Gräper
■■Thom de Graaf
■■Marietje Schaake
Patrick Cramers is directeur bij de Hogeschool Codarts en is voorzitter van de thema-afdeling Onderwijs en Wetenschappen. Hiij is vandaag de dagvoorzitter.
Thom de Graaf is voorzitter van de vereniging Hogescholen en lid van de Eerste Kamer voor D66.
Fleur Gräper is voorzitter van het landelijk bestuur van D66.
Marietje Schaake is lid van het Europees Parlement. Marietje Schaake zal haar bijdrage leveren in de vorm van een videoboodschap die na afloop van het symposium ook op de website te vinden zal zijn
■■Anka Mulder
Anka Mulder is sinds 2013 vicevoorzitter van de TU Delft, waar ze onder meer verantwoordelijk is voor onderwijs. De afgelopen acht jaar was ze internationaal actief op het gebied van online en open onderwijs. Zo was ze voorzitter van het Open Courseware Consortium en sinds 2013 lid van de University Advisory Board van edX, een van de grootste MOOC organisaties. Daarnaast is ze lid van het Comité d’orientation stratégique van de universiteit van Sorbonne. Anka bespreekt in haar bijdrage de ontwikkelingen op het gebied van online onderwijs, die de laatste jaren een grote vlucht hebben genomen. Hoe kan online onderwijs een bijdrage leveren aan uitdagingen in het hoger onderwijs. Aan de orde komen: kwaliteit, toegankelijkheid van hoger onderwijs, lEverslang leren en de internationale reputatie van het Nederlands hoger onderwijs. Aan de hand van voorbeelden van de TU Delft laat ze zien wat de eerste ervaringen zijn voor de universiteit, individuele docenten, studenten en “learners” wereldwijd.
■■Jaap Versfelt
Jaap Versfelt is bestuurslid bij de Stichting leerKRACHT.
De workshops 1. Een voorbeeld van vernieuwend basisonderwijs: Laterna Magica Amsterdam
Onder leiding van Annette van Valkengoed Laterna Magica: school van de toekomst in het heden. Voor 650 kinderen van 0-12 jaar van 07.30-18.30 uur Wij denken dat kinderen later beroepen uit zullen oefenen die wij nog helemaal niet kunnen bedenken. Onze missie is dan ook dat kinderen iedere flinter talent ontdekken en ontwikkelen zodat zij de toekomst kunnen uitvinden.
Vanuit visie hebben we een duidelijke focus. Tegelijkertijd willen we ‘het zekere weten van de vorm voorkomen’. Twijfel is noodzakelijk voor het verwerven van kennis. Als we niet blijven nadenken dan leiden gekozen vormen tot een set van vaststaande rituelen die we als vanzelfsprekend aannemen. Zolang we perioden van vrij, creatief denken maar afwisselen met perioden van toetsing van de bruikbaarheid van kennis, blijft ons denken zich aanpassen aan constante verandering. Bij Laterna Magica zien wij dit als uitdaging. Meer informatie op www. laternamagica.info
Op dit moment is er een smalle kijk op onderwijskwaliteit in Nederland. Er wordt vooral gemeten wat gemakkelijk meetbaar is en niet altijd wat van waarde is. Laterna Magica werkt vanuit het concept sociaal- constructivisme aan de brede ontwikkeling van kinderen. De ontwikkeling wordt gevolgd met onder meer een leerling-volg-jezelf-systeem. Economisch denken zit verweven in de hele onderwijs- en kinderopvangzuil. Laterna Magica merkt dat meer pedagogisch en democratisch denken nodig is. Het economisch model maakt van ouders klanten i.p.v. medeopvoeder. Laterna Magica zoekt hier oplossingen voor. In onze optiek is er op dit moment te weinig koppeling tussen uitvoerders in het onderwijs en onderzoekers (wetenschap). Laterna Magica verbindt juist onderwijzen, ontwerpen en onderzoeken. Er is een gezamenlijke uitvoeringspraktijk ten dienst van het verbeteren van de kwaliteit van leren, didactiek en pedagogiek. Een voorbeeld hiervan is dat Laterna Magica een eigen interne opleiding biedt aan alle medewerkers. De doorlopende leerlijn 0-12 jaar is in Nederland versnippert (kdv, psz, vos tos, nso, vve). Laterna Magica vervangt Opvangen en Onderwijzen voor Ontwikkelen. Een voorbeeld hiervan is dat niet de leeftijd of methode centraal staat maar de ontwikkeling van het kind. Ieder kind heeft een persoonlijk ontwikkelplan en een eigen coach. Wij werken met teams van HBO/WO medewerkers in units met kinderen van 0-3, 3-7 en 7-12 jaar. We zijn er trots op dat Maurice de Hond zich heeft laten inspireren door Laterna Magica. Hij is meerdere dagen bij ons op bezoek geweest en wij hebben meegeschreven aan zijn concept O4NT. Hij heeft ons gevraagd om in de media als ‘flagship’ te fungeren voor O4NT, maar wij wilden graag inhoudelijk verder ontwikkelen en daarbij onze eigen koers blijven varen.
■■Annette van Valkengoed
Annette van Valkengoed, directeur van integraal kindcentrum Laterna Magica geeft leiding aan de inhoudelijke ontwikkeling van Laterna Magica. Ze geeft een inclusieve setting vorm waar ieder kind opvalt.. en niemand uit. Uitgangspunt is dat wat een kind (wel) kan. Leraar-ouder-en kind zijn full-partner in het leren. Ook geeft zij leiding aan de organisatieontwikkeling 0-12 jaar vanuit één visie en één team.
2. Project “Excellentie in het Basisonderwijs”
Onder leiding van Theo Capel Voeg voor topleerlingen uit de bovenbouw online expertise van buiten toe aan de basisschool. Dat heet www.dedigitaletopschool.nl. Simpel en effectief. De Digitale Topschool is er voor de top van de bovenbouw van de basisschool. Inpasbaar in de klas. Online beschikbaar via www. dedigitaletopschool.nl. Niet alleen een onderwijsmiddel, maar ook een voorbeeld van maatschappelijke betrokkenheid. Topstudenten zetten zich in voor hun zielsverwanten op de basischool. Zo verhoog je het rendement van leren en het plezier in leren. En met de technologie van vandaag.
3. Passend onderwijs & Ouderparticipatie
Onder leiding van Henk Beerten Op 1 augustus 2014 is voor het primair en het voortgezet onderwijs het Passend Onderwijs ingegaan. Samenwerkingsverbanden van schoolbesturen hebben de verantwoordelijkheid gekregen om er voor te zorgen dat leerlingen de (speciale) zorg en begeleiding krijgen die ze nodig hebben.Meer dan in het verleden zullen scholen hun basiszorg moeten versterken en zo meer kinderen in het regulier onderwijs houden en minder verwijzen naar het speciaal onderwijs. In de workshop verkennen we wat de aanleiding voor Passend Onderwijs is, welke veranderingen dat oplevert voor leerkrachten, schoolbesturen maar vooral ook voor ouders. Na een korte inleiding over Passend Onderwijs, praten we in kleinere groepen over een aantal stellingen. De discussie moet concrete suggesties opleveren voor het beeld dat we hebben van de school van de toekomst, schets je eigen school. (We gaan er vanuit dat de deelnemers aan deze workshop basiskennis hebben van het begrip Passend Onderwijs.)
■■Theo Capel
Theo Capel is bestuurslid bij Samenwerking-2/ Ons Nieuwe Hof, een Amsterdamse woningcoöperatie, en adviseur van het bestuur bij de Stichting Cognitief Talent. Theo Capel is auteur en publiceerde onder andere “Zeurt u maar” en “Sterf snel”
■■Henk Beerten
Henk Beerten (1952), Tot mei 2014 wethouder onderwijs, cultuur en mobiliteit in Nijmegen. Studeerde onderwijskunde, was leerkracht basisonderwijs en daarna schoolbegeleider in het voortgezet onderwijs. Was daarna van 1998 tot 2009 oprichter en mede eigenaar van LaVerbe, bureau voor communicatie in Nijmegen.
4. De rol van de leerkracht in het onderwijs
Onder leiding van Bart Woord en Paul Scharff Stichting leerKRACHT – een stichting zonder winstoogmerk – ontwikkelde samen met 16 scholen in 2012-2013 een transformatieprogramma om scholen te helpen een stap vooruit te maken in hun onderwijskwaliteit. In schooljaar 20132014 sloten zich nog eens 75 scholen aan bij leerKRACHT en in september 2014 verdubbelde het aantal deelnemende scholen tot 200. Het doel van het programma is om in een tweejarig traject op scholen de basis te leggen voor een cultuur van ‘elke dag samen een beetje beter’. Stichting leerKRACHT wil een katalysator zijn voor een beweging die het hele Nederlandse onderwijs helpt de stap van ‘goed’ naar ‘geweldig’ te maken, door deze verbeteraanpak verder te ontwikkelen en via leraren en partnerorganisaties op scholen te introduceren. Centraal in de aanpak staan een aantal interventies die onderdeel worden gemaakt van de normale manier van werken op school, namelijk het wekelijks bij elkaar in de klas kijken, samen lessen voorbereiden en via staande bordsessies met teamdoelen aan de slag gaan met het verbeteren van de onderwijskwaliteit op school. De aanpak is gebaseerd op kennis uit het buitenland over succesvolle onderwijsverbeteringen, ervaring uit het bedrijfsleven en de lessen van de deelnemende scholen aan het programma.
■■Bart Woord
Bart Woord is programlleider bij de Stichting leerKRACHT. Hij was eerder business analist bij McKinsey en voorzitter van de International Federation of Liberal Youth. Hij studeerde aan de Columbia University en de Universiteit van Groningen.
■■Paul Scharff
Paul Scharff is gastheer van ons symposium. Hij is de rector van het Erasmiaans Gymnasium in Rotterdam, en was hiervoor rector bij het Libanon Lyceum en voorzitter van de Centrale Directie bij een scholengemeenschap in Zwolle. Paul is onder andere initiatiefnemer van het Rotterdams Project Talentklassen. Het gaat om jongeren uit onze pluriforme samenleving die kansrijk zijn om een gymnasium- of vwoopleiding te volgen, maar nog een achterstand hebben in taal- en algemene ontwikkeling. Tenslotte zet hij zit al jarenlang in voor optimale scholing van docenten in het voortgezet onderwijs.
5. Internationalisering in het voortgezet onderwijs
Onder leiding van David Hof Toen je zelf op de middelbare school zat ben je wellicht wel eens met een uitwisseling mee geweest. Maar internationalisering is veel meer dan enkel het bezoeken van een ander land en daar een weekje rondlopen. In deze workshop kijken we naar de hedendaagse praktijk van internationalisering in het voortgezet onderwijs. Vanuit de gedachte dat leerlingen opgeleid moeten worden om in een internationale context te opereren wordt door steeds meer scholen uitgebreid aandacht besteed aan internationalisering, onder andere door deel te nemen aan de netwerken van UNESCO en ELOS. Vanuit praktijkvoorbeelden zien we de verschillende manieren waarop internationalisering vorm kan krijgen. Afhankelijk van de behoefte gaan we aan de slag met een werkvorm die de leerlingen tijdens internationaliseringsprojecten ook voor de kiezen krijgen om zo te ervaren hoe dit in de praktijk uitpakt. Een andere mogelijkheid is om bezig te gaan met de vormgeving van een internationaal curriculum volgens de principes van de International Baccalaureate Organization (IB) die gehanteerd worden door International Schools over de hele wereld. Een praktische inkijk in de internationalisering van vandaag.
■■David Hof
De workshop wordt verzorgd door David Hof, docent Geschiedenis, Aardrijkskunde en Maatschappijleer op een school in Zwolle.
6. Praktijkleren en diploma’s in de toekomst
Onder leiding van Karin Kleine en Harry de Bruin Hoe ziet een leertraject in de toekomst eruit als iemand al ervaring heeft in de praktijk? Hoe ziet een opleiding in de toekomst eruit in het kader van leven lang leren? Welke waarde heeft het leren in de praktijk? Op deze vragen gaat de workshop in. Zowel nationaal als internationaal zijn er ontwikkelingen om het leren in de praktijk meer te structureren en waarde te geven. Te denken valt aan EVC, EC-vet en NLQF. Hoe komt het dat hier nog weinig gebruikt van wordt gemaakt en wat zou de politiek hierin kunnen betekenen. Na een beroepsopleiding is men niet uitgeleerd. Pas tijdens het werken maakt men zich het vak eigen, wordt men specialist en heeft men een bijdrage aan de verdere ontwikkeling van het beroep. Wat is de rol van beroepsopleidingen en wat van andere aanbieders?
■■Harry de Bruin en Karin Kleine
Beiden hebben ervaring in het beroepsonderwijs en de praktijk. Zij combineren deze kennis door het leren in de praktijk op allerlei manieren te stimuleren en meetbaar te maken. Zo hebben zij o.a. een traineeship voor jeugdzorg ontwikkeld, een competentie voor het voorkomen en omgaan met seksueel misbruik die aan het beroepsprofiel wordt toegevoegd en zijn zij EVC-aanbieder.
7. Afstandsleren: nieuwe mogelijkheden voor volwassenen-onderwijs
Onder leiding van Steffi Waslander en Oscar Helferich van de LOI In de workshop afstandsonderwijs wordt uit de doeken gedaan wat de belangrijkste kenmerken zijn van afstandsonderwijs. Dit zal gebeuren aan de hand van een korte persoonlijke kennismaking met afstandsonderwijs zelf, een samenvatting van principes en een korte uitleg hoe begrippen als online leren en e-learning zich daartoe verhouden. Afstandsonderwijs is door de jaren heen van schriftelijk naar gedigitaliseerd en online onderwijs opgeschoven. Internet en nieuwe technologieën maken verdere flexibilisering en individualisering van onderwijs mogelijk. Dat biedt vele kansen voor alle vormen van onderwijs. In de School van de Toekomst zal diezelfde technologie een cruciale verschuiving teweeg brengen in de wijze waarop toegang tot en organisatie van het onderwijs is geregeld. In het tweede deel van de workshop zal in groepen aan de slag worden gegaan om te verkennen hoe afstandsonderwijs kan bijdragen aan de School van de Toekomst.
■■Oscar Helfferich
Oscar Helfferich is al ruim 20 jaar actief in het ontwikkelen van afstandsonderwijs voor volwassenen voor zowel beroepsonderwijs als functiegericht onderwijs. Leidend principe in zijn handelen: adequaat toegankelijk onderwijs in aansluiting op wat het werkveld vraagt. Als business development manager richt hij zijn pijlen binnen LOI Hogeschool op de onderwerpen onderwijsinnovatie en internationalisering.
■■Steffi Waslander
Steffi Waslander is juriste van huis uit en per toeval in het onderwijs terecht gekomen. Zij is verantwoordelijk voor de inhoud van curricula en de aansluiting van programma’s op de arbeidsmarkt. Daarnaast beheert ze de portefeuille B2B. Als programmamanager is zij binnen de LOI Hogeschool verantwoordelijk voor alle bachelor opleidingen binnen de domeinen management & law.
8. Hoger Onderwijs en mogelijkheden en beperkingen van digitalisering
Onder leiding van Hans den Hartog “Mijn workshop zal gaan over de mogelijkheden van digitaal publiceren, device onafhankelijk en platformonafhankelijke applicaties. Het draait niet om apparaten of techniek, maar om content & context. De nadruk zal liggen op information – tidbits, kleine onderwijsapplicaties, die aan moeten sluiten bij de interesse van studenten. Ook het coproduceren (door en voor studenten) van onderwijsmateriaal zal worden toegelicht en van voorbeelden voorzien. mLearning is een onmisbaar onderdeel van het “moderne onderwijs”. Dat is niet alleen leren op je mobieltje, maar ook leren als mobiele student / werknemer.”
■■Hans den Hartog
“Als onderzoeker (researchfellow) ben ik nu 10 jaar verbonden aan het lectoraat Digital World van de hogeschool Inholland met als speciaal aandachtspunt Onderwijs en ICT. Wat mij betreft is de impact van internet op het onderwijs richtinggevend. Hoe kan het onderwijs van de 21e eeuw gebruik maken van de huidige (en nog komende) devices om aan te sluiten bij de student van nu? Ik heb onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van mLearning en de toepassing van digitale publicaties in het onderwijs.”
Plenaire afsluiting
■■Jelmer Evers
■■Paul van Meenen
■■Ingrid van Engelshoven
■■Mark van Hillo
Jelmer Evers is vooraanstaand onderwijsvernieuwer, docent en mede-auteur van Het Alternatief.
Ingrid van Engelshoven is wethouder Kenniseconomie, Internationaal, Jeugd en Onderwijs bij de gemeente Den Haag namens D66, en was vice-partijvoorzitter van D66 en senior adviseur bij Dröge & Van Drimmelen.
Paul van Meenen is Tweede Kamerlid voor D66 en was directievoorzitter van het college van bestuur van de Scholengroep Spinoza in de regio Leidschendam-Voorburg/Den Haag en rector van het Veurs College.
Mark van Hillo is voorzitter van het organisatiecomité van het onderwijssymposium en was voorzitter van de Jonge Democraten Rotterdam
Het Onderwijssymposium 2014 wordt mede mogelijk gemaakt door:
ONDERWIJS SYMPOSIUM 2014
