www.khk.be
Wat hebben gezinnen nodig om menswaardig te participeren aan onze maatschappij? Garandeert je OCMW een menswaardig inkomen?
Bérénice Storms & Karel Van den Bosch Katholieke Hogeschool Kempen & Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck
Leuven, 12 februari 2011
SITUERING EN VERANTWOORDING www.khk.be
Inkomensbescherming in België: Bovenwettelijke en privé-verzekeringen Sociale verzekeringen Minimale voorzieningen Minimumuitkeringen sociale zekerheid Gewaarborgde minimuminkomens Individuele bijstand Recht op maatschappelijke integratie (Leefloonwet)
Recht op maatschappelijke dienstverlening Geldelijke materiële hulpverlening Niet-geldelijke materiële hulpverlening Immateriële hulpverlening
1
Recht op maatschappelijke dienstverlening: ruime en discretionaire opdracht www.khk.be
Gevolg: Grote ongelijkheden tussen de verschillende OCMW’s Lappendeken aan steunnormen
Aanvullende steun www.khk.be
Percentage van de OCMW’s dat aanvullende financiële steun verleent aan: Vl Cliëntsiuatie
A
Cliëntsiuatie
B
Cliëntsiuatie
(vrouw, relatiebreuk)
Kempen 69,2
C
71,2 (koppel, ziektekosten) 76,5 (koppel + kinderen) 81,7
Cliëntsiuatie
D
(asielzoeker)
55,6
46,2
Cliëntsiuatie
E
(langdurig werkloze)
64,6
61,5
Cliëntsiuatie
F
(vrouw, kachel)
62,4
65,4
Cliëntsiuatie
G
(student, messenset)
64,2
80,8
80,8 76,9
Bron: Van Mechelen, N., Bogaerts,K., 2008, aanvullende steun in Vlaamse OCMW’s, CSB-Berichten, juni 2008 Storms, B., 2008, Menselijke waardigheid en aanvullende steun in de Kempen, Geel: KHK
2
Aanvullende steun: omvang Minimum
Maximum
Mediaan
Cliënt A
(vrouw, relatiebreuk)
6 15
1 084 256
173 195
Cliënt B
(koppel, ziektekost)
15 50
982 426
190 209
Cliënt C
(koppel + kinderen)
16 15
860 612
235 250
6 16
1 238 1132
www.khk.be
Cliënt D (asielzoeker)
249 882/101
Cliënt E
(langdurig werkloze)
4 15
515 277
163 192
Cliënt F
(vrouw, kachel)
4 15
825 256
150 181
4 15
615 284
135 142
Cliënt G (student, messenset)
Bron: Van Mechelen, N., Bogaerts,K., 2008, aanvullende steun in Vlaamse OCMW’s, CSB-Berichten, juni 2008 Storms, B., 2008, Menselijke waardigheid en aanvullende steun in de Kempen, 2008, Geel: KHK
PROBLEEMSTELLING www.khk.be
Vraagstelling: Hoeveel middelen heeft een gezin nodig om op een menswaardige manier te participeren in onze samenleving?
Doelstelling: Richtnormen ontwikkelen voor het toetsen van leefsituaties aan de menselijke waardigheid.
3
MAATSCHAPPELIJKE EN WETENSCHAPPELIJKE RELEVANTIE www.khk.be
Behoeften aan een algemeen normensysteem voor:
Nood aan wetenschappelijke norm om uitspraken te doen over:
www.khk.be
OCMW’s Arbeidsrechtbanken Collectieve schuldenregeling Vredegerechten …
Omvang van de armoede Doeltreffendheid minimuminkomensbescherming
Maatschappelijke participatie: bijhoren & bijdragen Sociale uitsluiting
Gezondheid:
Autonomie:
• Gezonde voeding
•Veilige kindertijd
• Geschikte kleding •Adequate huisvesting • Gezondheidszorg en persoonlijke verzorging •Rust •Ontspanning
•Betekenisvolle relaties •Mobiliteit •Veiligheid
4
www.khk.be
Inhoud korven (aard, kwaliteit, hoeveelheid en prijs)
Drie criteria: Gezonde levensstijl mogelijk Autonome keuzes over invulling maatschappelijke rollen Aanvaard door lageinkomensgezinnen
Vuistregels: www.khk.be
Normatieve budgetten Maximale transparantie Flexibel aanpasbaar Lange termijnbudgetten
5
www.khk.be
Inhoud korven Vb. niet werkende gezinsleden op actieve leeftijd in goede gezondheid
GEZONDE VOEDING Criteria:
Gezonde, evenwichtige en gevarieerde voeding (Hoge gezondheidsraad, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie) voorkeur /middenweg: 5/2 Voorkeursproducten: goedkoopste middenwegproducten: zoveel mogelijk variatie, verantwoordbaar binnen een minimumbudget Aanvaardbaar (focusgroups) Inclusief eet-en bereidingsbenodigdheden
6
gezonde voeding
Gezonde voeding
7
Geschikte kleding www.khk.be
Criteria:
Bescherming bieden tegen alle weersomstandigheden Casual kleding, multifunctioneel Identiteit verschaffen Nieuwe kleding Ondergoed: Hoge kwaliteitseisen aan schoenen en regenkleding Lage, maar geen bodemprijzen Levensduur: kinderen (1 jaar), volwasssenen (2 jaar) Zeeman, Wibra, C&A, JBC, Brantano
Inclusief: materiaal voor opbergen en onderhouden van kleding
Geschikte kleding
8
Geschikte kleding
www.khk.be
Persoonlijke verzorging en adequate gezondheidszorg Achterliggende principes persoonlijke verzorging: Handhaven gezondheid en bestrijden van infecties Zelfrespect ( sociale exclusie) Persoonlijke verzorging Handhygiëne Mondhygiëne Algemene hygiëne Cosmetica Voorbehoedsmiddelen
9
Persoonlijke verzorging en adequate gezondheidszorg
www.khk.be
Achterliggende principes gezondheidszorg: Budgetten voor “gezonde” personen Gebruik van medische zorgen wordt bepaald door: - Behoefte - Neiging tot gebruik - Mogelijkheid tot gebruik Geen harde criteria: externe validering (Domus Medica) Gezondheidszorg: Arts, geneesmiddelen (infectieziekten, traumata, psychosociaal welzijn, preventie) Ziekenfondsbijdrage Hospitalisatieverzekering Zorgverzekering
reële medische kosten!
10
Adequate huisvesting www.khk.be
Criteria (geoperationaliseerd m.b.v data van de
Woonsurvey 2005 door K. Heylen (HIVA)) : Adequate huisvesting Kwaliteitsvolle woning:
Veiligheid en bescherming bieden Interne en externe bouwfysische kwaliteit Sanitair moet dagelijkse hygiëne toelaten Comfortniveau: badkamer (bad of douche), toilet Voldoende ruim Aantal slaapkamers: één voor ouders, één per twee kinderen van hetzelfde geslacht Woonomgeving Aanwezigheid van voorzieningen Woonzekerheid Een betaalbare prijs
11
Adequate huisvesting Adequateillustratief huisvesting Huisvestingskosten:
www.khk.be
Mediane huurprijs van kwaliteitsvolle woningen in Vlaanderen Private huisvestingsmarkt (sociale huisvestingsmarkt) Mediane verbruikerskosten in kwaliteitsvolle woningen Overige huisvestingskosten Onderhoud (poetsen, verven, behangen,…) Herstel
Hulpverlening: vertrekken van reële huisvestingskosten!
12
Veiligheid:veilig wonen Veiligheid
Basisbankdienst Brandverzekering Familiale verzekering Preventie brandveiligheid
13
Rust en ontspanning Uitgangspunten: Gezondheid Recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing (art. 23 Belgische grondwet) Participatiedecreet Steunpunt vakantieparticipatie
Rust en ontspanning: Bed en beddengoed Binnenlandse vakantie Deelname aan georganiseerde (verenigingsleven) en niet- georganiseerde vrijetijdsaanbod Tv, dvd, radio-cd
14
15
Veilige kindertijd Criteria : Opgroeien in liefde en veiligheid Nieuwe ervaringen opdoen Lof, erkenning en positieve feedback Graduele uitbreiding verantwoordelijkheden
Concreet gemaakt o.b.v. Internationaal verdrag inzake de Rechten van het Kind Vlaams Jeugdbeleidsplan Deskundigen jeugdbeleid en –zorg (Delphi)
16
Veilige kindertijd Concrete uitgaven:
Gezinsuitstap GSM tieners Verjaardagsfeestje voor klasgenootjes Bibliotheekabonnement Deelname aan georganiseerde (verenigingsleven) en niet- georganiseerde vrijetijdsaanbod Speelgoed Cultuurparticipatie Directe onderwijskosten Uit eten/afhaalmaaltijd Zakgeld
17
Onderhouden van relaties Mensen zijn sociale wezens: Fundamentele behoefte aan verbondenheid: identiteitsontwikkeling Wederkerige afhankelijkheid
Onderhouden van relaties Vrienden- en familiebezoek GSM, computer, internetaansluiting en fototoestel Feesten Uit eten, afhaalmaaltijd Huisdieren Gezelligheid thuis Burgerverplichtingen
18
19
Mobiliteit Uitgangspunten: Mobiliteit noodzakelijk om verschillende maatschappelijke rollen adequaat te kunnen vervullen Decreet basismobiliteit: 90% woonzones een gegarandeerd aanbod openbaar vervoer
Mobiliteit: Fiets Busabonnement Rail Pass
20
TOTAAL BUDGET 2008 2151 1905
1683 1554 1295 1874 1579
1403 1274 978
Budget 2011= budget 2008*1,023
TOTAAL BUDGET met sociale voordelen en sociale huisvesting 2008 1715 1482
1336 1210 1052 1457 1232
1076 950 704
Budget 2011= budget 2008*1,023
21
Kostprijs kind Eenoudergezin
Tweeoudergezin
Valorisatiemogelijkheden budgetstandaard www.khk.be
De budgetstandaard kan worden gebruikt voor: 1. Beoordelen van doeltreffendheid minimuminkomensbescherming 2. Bepalen van aanvullende steun, leefgelden in kader van schuldbemiddeling, bepalen van kredietwaardigheid, … 3. Financiële opvoeding en preventie; 4. Meten van armoede 5. Aanmoedigen van politici voor verder het uitbouwen van een sociaal inclusieve samenleving
22
1. Doeltreffendheid minimuminkomens Niet werkenden op actieve leeftijd Huurder prive sector
Huurder sociale sector
Eigenaar, zonder hypotheek
Leefloon
Werkloos
Invaliditeit
Eigenaar, met hypotheek
2500
www.khk.be
2000
1500
1000
500
0
2500
2000
1500
1000
500
0 koppel
koppel + kind (j, 2 jaar)
koppel + kind (m,4jaar)
koppel + kind (j, 8 jaar)
koppel + kind (m,15 jaar)
koppel + kinderen (2, 4 jaar)
koppel + kinderen (4, 8 jaar)
koppel + kinderen (8, 15 jaar)
1. Doeltreffendheid leefloon en aanvullende steun www.khk.be
-300
-244 -179 -106
23
1. Doeltreffendheid minimuminkomens www.khk.be
Niet werkenden op actieve leeftijd Leefloon en minimumwerkloosheidsuitkering schieten tekort voor bijna alle gezinstypen Tenzij bij beperkte woonkosten door sociale huur of eigendom zonder hypotheek Aanvullende steun dicht kloof niet Minimuminvaliditeitsuitkering voldoende voor alleenstaanden of alleenstaande met jonge kinderen, maar schiet tekort voor koppels en alleenstaanden met oudere kinderen (Zonder rekening te houden met ziektekosten) Minimuminkomensbescherming voor niet werkende actieven is: Beter voor alleenstaanden dan voor koppels Minder goed naarmate kinderen ouder zijn
1. Doeltreffendheid minimuminkomens Gezinnen met werkenden (éénverdieners) www.khk.be
Huurder prive sector
Eigenaar met hypotheek
Eigenaar zonder hypotheek
Minimumloon
3000
Autokost en
2500 2000 1500 1000 500 0 Vrouw
Vrw+1K 2j
Huurder prive sector
Vrw+1K 4j
Vrw+1K 8j
Eigenaar met hypotheek
Vrw+1K 15j
Vrw+2K 2,4j
Eigenaar zonder hypotheek
Vrw+2K 4,8j
Vrw+2K 8,15j
Minimumloon
3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Koppel
Kop+1K 2j
Kop+1K 4j
Kop+1K 8j
Kop+1K 15j
Kop+2K 2,4j
Kop+2K 4,8j
Kop+2K 8,15j
24
1. Doeltreffendheid minimuminkomens www.khk.be
Gezinnen met werkenden (éénverdieners) Minimumloon is voor alleenstaanden in sommige omstandigheden voldoende: geen kinderen én geen auto geen hypotheek én geen auto (Eén) minimumloon is voor koppels veelal onvoldoende, tenzij bij lage huisvestingskosten en er geen auto nodig is Tekort neemt toe naarmate de kinderen ouder zijn
1. Doeltreffendheid minimuminkomens www.khk.be
Gezinnen met studenten Ouders werken niet
Huurder prive sector
Huurder sociale sector
Eigenaar, zonder hypotheek
Eigenaar, met hypotheek
Leefloon
Werkloos
Invaliditeit
3000,00
2500,00
2000,00
1500,00
1000,00
500,00
Eén ouder werkt
0,00 Vrouw + kind (v, 20, pendelstudent)
Vrouw + kind (m, 20, kotstudent)
Koppel + kind (v, 20, pendelstudent)
Huurder prive sector
Eigenaar met hypotheek
Eigenaar zonder hypotheek
Minimumloon
Koppel + kind (m, 20, kotstudent)
3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Vrouw + pendelstudent
Vrouw + kotstudent
Koppel + pendelstudent
Koppel + kotstudent
25
1. Doeltreffendheid minimuminkomens Gezinnen met studenten www.khk.be
Leefloon of minimumwerkloosheidsuitkering + kinderbijslag + studiebeurs bijna steeds tekort Minimuminvaliditeit en minimumloon schieten tekort tenzij bij lage huisvestingskosten
Hogere studiebeurs voor kotstudent is toch te klein om hogere kosten van kotleven tov. pendelen te dekken.
1. Doeltreffendheid minimuminkomens www.khk.be
Niet-hulpbehoevende bejaarden IGO schiet tekort voor huurders in de privé sector IGO ligt boven de budgetstandaard voor Eigenaars zonder hypotheek Huurders in de sociale sector 1400 Huurder prive sector, zonder sociale verminderingen
1200 1000
Huurder sociale sector + sociale tarieven
800 600
Eigenaar, zonder hypotheek
400 200
IGO 0 Alleenstaande vrouw niet hulpbehoevend
Koppel niet hulpbehoevend
26
1. Doeltreffendheid minimuminkomens www.khk.be
Hulpbehoevende bejaarden IGO + federale tegemoetkoming voldoende bij lage huisvestingskosten IGO + federale tegemoetkoming + Vlaamse zorgverzekering steeds voldoende IGO + Federale tegemoetkoming + Vlaamse zorgverzekering Eigenaar, zonder hypotheek Huurder sociale sector + sociale tarieven Huurder prive sector, zonder sociale verminderingen
Koppel hulpbehoevend
Alleenstaande man hulpbehoevend
0
200
400
600
800 1000 1200 1400 1600 1800
De budgetstandaard naar huishoudelijke bestedingscategorieën all (vrouw)
Bank en verzekering Huur, verbruikerskosten Ziekenfondsbijdrage, zorgverzekering, hospitalisatieverzekering internet, kabeltv, vakbondsbijdrage, provinciebelasting TOTAAL vaste (maandelijkse) uitgaven (niet-discretionair inkomen) Voeding Klein onderhoud woning (poetsgerief, spaarlampen) Gezondheid en verzorging Kleding Herstel schoenen,schoensmeer, naaigerief en waspoeder Vervoer (trein, bus, onderhoud fiets) Ontspanning, onderhoud relaties, onderwijs, zakgeld Nazicht boiler, centrale verwarming, herstellingen aan woning Rest- en GFT afval TOTAAL Leefgeld (discretionair inkomen) Keukenuitrusting Rookmelders en zaklamp Bed en toebehoren Wasmachine, strijkijzer en -plank, droogrek, wasspelden, kleerkast Fiets Groot onderhoud woning (verven, behangen, vloerbekleding en gordijnen vervangen) computer, printer, fototoestel, tv+dvd+radiocd, GSM, zetel, kast, tafeltje TOTAAL Spaargeld duurzame consumptiegoederen (discretionair inkomen)
all (man)
all+ ki all+ ki 2 8
all+ ki 15
all+ ki 2,4
all+ ki 8,15
kop+ki kop+ki 2 8
kop
kop+ ki 15
kop+ 2,4
kop+ 8,15
15 510
15 510
16 656
16 656
16 656
16 656
18 715
15 556
16 657
16 657
16 657
16 657
18 716
16
16
20
20
20
23
23
27
30
30
30
33
33
42
42
43
43
43
43
43
43
43
43
44
44
44
584 150
584 166
736 202
736 261
736 298
739 263
800 405
641 285
747 328
747 391
747 430
750 397
811 540
2 32 34
2 24 29
2 49 77
2 51 87
2 58 99
3 67 121
3 79 151
2 54 63
3 71 106
3 73 116
3 81 127
3 89 149
3 100 180
6 25
6 25
10 25
10 27
9 48
14 27
13 50
8 50
12 50
12 52
12 72
16 52
16 75
61
61
85
139
197
115
269
102
129
183
241
157
311
13 2 327 12 4 2
13 2 329 12 4 2
13 2 465 13 4 9
13 2 593 16 4 4
13 2 726 16 4 4
13 4 626 14 4 11
13 4 987 17 4 6
13 2 579 16 4 4
13 4 716 17 4 10
13 4 848 17 4 6
13 4 984 17 4 6
13 13 4 4 880 1242 17 18 4 4 12 8
5 3
5 4
6 4
6 4
6 6
7 6
7 7
6 7
7 8
7 9
7 10
7 10
7 11
11
11
13
13
13
15
16
11
14
14
14
15
16
29
29
29
30
33
29
33
31
32
32
34
32
34
66 977
67 77 77 979 1278 1406
81 85 1542 1450
89 79 91 87 91 97 98 1876 1299 1555 1683 1822 1727 2151
27
Noodzakelijk inkomen en uitgekeerd leefgeld in het kader van schuldbemiddeling Noodzakelijk inkomen (budgetstandaard)
all all all+ ki all+ ki all+ ki all+ ki all+ ki (vrouw) (man) 2 8 15 2,4 8,15
kop
kop+ kop+ kop+ kop+ kop+ ki 2 ki 8 ki 15 2,4 8,15
TOTAAL Leefgeld TOTAAL Spaargeld duurzame consumptiegoederen
327
329
465
593
726
626
987
579
716
848
984
66
67
77
77
81
85
89
79
91
87
91
TOTAAL DISCRETIONAIR INKOMEN
393
396
542
670
807
711
1076
658
807
935 1075
880 1242 97
98
977 1340
Cumulatief % dossiers naar toegekend maandelijks leefgeld (VCS, 2009) 0-100
0-200
0-300
0-400
0-500
0-750
10
19
50
79
93
99
100
Eenoudergezin
4
6
19
37
64
89
100
Koppel Koppel met kinderen
3
6
14
27
58
90
96
7
13
33
52
70
87
96
Alleenstaand
0-1000
1. Doeltreffendheid minimuminkomens www.khk.be
Algemene conclusies
Leefloon of minimumwerkloosheidsuitkering zijn praktisch altijd te laag om menswaardig te leven Minimuminvaliditeit schiet in veel situaties tekort, vooral voor koppels Minimumloon is in veel situaties onvoldoende, wanneer er kosten zijn voor hypotheek, auto en/of kinderopvang. Leefgelden (schuldbemiddeling) in meer dan de helft van de dossiers ontoereikend Minimuminkomensbescherming is slechter voor koppels dan voor alleenstaanden En schiet meer tekort wanneer kinderen ouder worden IGO voldoende voor eigenaars zonder hypotheek, indien geen bijzondere ziektekosten
28
2. Bepalen van aanvullende steun, leefgelden : ontwikkeling van een praktisch instrument (REMI) www.khk.be
3. Financiële educatie/preventie www.khk.be
29
4. Armoedemeting Budgetstandaard voor niet werkenden, in goede gezondheid, Vlaanderen 2010
Sociale huur Private rent Eiigenaar met afbetaling Eigenaar zonder afbetaling EU-SILC
www.khk.be
5. Aanmoedigen van politici om verder te werken aan een sociaal inclusieve samenleving
• De budgetstandaard geeft niet enkel het inkomen dat nodig is om menswaardig te leven, • politici kunnen hem gebruiken als inspiratiebron om verder te bouwen aan een sociaal inclusieve samenleving
30
5. Aanmoedigen van politici om te werken aan een sociaal inclusieve samenleving Indien auto nodig+ 292€ !
Geen maximumfactuur SO Maximumfactuur Basisonderwijs
Huisvestingskosten+ 50% !
leefkosten
Vaste kosten Noodzakelijk spaargeld
Besluit www.khk.be
Bugetstandaard: richtnorm voor beoordelen van individuele leefsituaties in functie van de menselijke waardigheid Adequate armoedelijn? Ja, menswaardig participeren niet mogelijk met gezinsinkomen < budgetstandaard Neen, in realiteit hebben gezinnen vaak meer nodig (bij gebrek aan vereiste competenties, wegens ziekte, hogere huisvestingkosten, …)
31
Besluit www.khk.be
Adequate hulpverlening: Menswaardig inkomen Minimuminkomens zijn vandaag de dag ontoereikend
Aandacht voor individuele en maatschappelijke condities Individuele competenties: leren budgetteren Maatschappelijke condities: pleidooi voor rechtvaardiger,offensiever en dynamischer (lokaal) sociaal beleid
Voor wie meer wil lezen: www.khk.be
• Storms, Van den Bosch, 2009, Wat heeft een gezin minimaal nodig? Een budgetstandaard voor Vlaanderen, Leuven:Acco • www.menswaardiginkomen.be
• Ppt terug te vinden vanaf op: http://onderzoek.khk.be/domein_SociaalEcon omischBeleid/dienstverlening.asp
32
