Kanaleneiland Zuid Vernieuwt
Vooruit in Kanaleneiland Zuid Aanpak Kanaleneiland Zuid 2010-2020
l i r p 8a 2010
STR AKS
TOEN
NU
d stel e g t ad vas tera n e e m in ge
Kanaleneiland Zuid
Gemeente Utrecht
Inhoud Inleiding Resultaten inspraak Analyse en toekomstbeeld Verbetering hoofdstructuur
4 6 8
Aanpak woningen en directe woonomgeving
12
Clustering basisscholen en voorzieningen
16
Nieuwbouw in het hart en op vrijkomende schoollocaties
20
Imago
22
Voorlopige planning
24
Organisatie en participatie
26
Bijlagen • Verantwoording participatie • Feiten en cijfers Kanaleneiland Zuid • Uitgangspunten verbetering hoofdstructuur • Uitgangspunten aanpak woningen en directe woonomgeving • Uitgangspunten nieuwbouw in de hoofdstructuur De bijlagen, de laatste versie van ‘Vooruit in Kanaleneiland Zuid’ en alle informatie over de uitvoering kunt u vinden via www.utrecht.nl/zuidwest, dan doorklikken naar ‘De wijk’, ‘Projecten Zuidwest’ en dan ‘Kanaleneiland’.
1
3
Uit ‘Suburbia Blues’ van Martin Bril Ik ben in een buitenwijk geboren, het Kanalen Eiland in Utrecht, en het dreunen van heimachines is de soundtrack van mijn jeugd en de vooruitgang. Die dingen hangen onlosmakelijk samen, ik kan er niets aan doen. Die jeugd speelde zich af in het begin van de jaren zestig, toen Nederland de handen uit de mouwen had gestoken voor een toekomst die nu eens geen droom was, maar een werkelijkheid om de hoek, voor iedereen bereikbaar die maar wilde werken. Ik geloof dat ik een gelukkige jeugd heb gehad, in ieder geval hing er een sfeer van optimisme en daadkracht overheen, van frisse lakens aan alle balkons op iedere maandagmorgen en mannen die met het bovenste knoopje van hun overhemd los en de stropdas omlaaggeschoven verfrommeld thuis kwamen, te laat voor het eten dat klaar stond om vuurvast te worden opgewarmd. Daarna gingen de kinderen naar bed en zaten pa en ma in de huiskamer te rekenen, want ze wilden verder, naar een nieuw huis, een groter huis, een eigen huis. Volgens die logica zagen de ouders van mijn jeugd het leven, en velen slaagden erin die logica aan hun wilskracht te onderwerpen. Vooruitgang bestond, als je maar werkte. De buitenwijk was het startpunt van al die dromen, het was de bakermat van de stijgende lijn – het ideaal van het eigen bezit, onafhankelijkheid. Vrijheid. Zo zie ik het. Zo heb ik het beleefd. Het kan zijn dat het beeld vertekend is door jeugdsentiment, heimwee en melancholie, ongetwijfeld, maar het doet er niet toe. Het is een beeld dat staat, als het spreekwoordelijke huis.
2
Inleiding Voor u ligt ‘Aanpak Kanaleneiland Zuid’. Daarin staat be-
Aanpak Kanaleneiland Zuid bestaat uit de volgende
Leeswijzer
schreven welke maatregelen gemeente en corporaties
ingrediënten:
Analoog aan de geschiedenismethode ‘Nu, toen, straks’ uit de jaren zestig voor het basisonderwijs, is de aanpak
voor de komende tien jaar in Kanaleneiland Zuid hebben gepland. Besloten is tot een ‘restauratieve aanpak’ van dit deel van Kanaleneiland. Het is een ‘aanpak’ en geen visie, want bewoners, corporaties en gemeente willen concreet aan de slag. En het is een ‘restauratieve’ aanpak, omdat Kanaleneiland Zuid prachtig is ontworpen. De stedenbouwkundige kwaliteit is goed en de woningen zijn voldoende gevarieerd en van redelijke technische kwaliteit.
• Verbetering hoofdstructuur • Aanpak woningen en directe woonomgeving • Clustering basisscholen en voorzieningen • Nieuwbouw in het hart en op vrijkomende schoollocaties
als kolommenstuk geschreven. In de eerste twee kolommen (nu) staat beschreven hoe de situatie op dit moment is en wordt beleefd. In de middelste twee kolommen (toen) is te lezen hoe Kanaleneiland Zuid oorspronkelijk was en zich in de loop der jaren heeft ontwikkeld. In de laatste twee kolommen (straks) wordt aangegeven hoe de buurt er in 2020 uit zal zien en wat er in het kader van de aanpak gaat gebeuren.
Echter na zoveel jaren is de buurt versleten en aan een grondige opknapbeurt toe. Voor de vernieuwing van de
De aanpak is een vervolg op de Ruimtelijke Visie Kanalen-
woningen en de woonomgeving zal worden teruggegre-
eiland uit 2005 en gericht op fysieke maatregelen in de
Gekozen is voor een kort en bondig verhaal. Wie behoefte
pen op het oorspronkelijke ontwerp. Vervolgens zal wor-
komende tien jaar. De aanpak is nog geen plan, maar
heeft aan meer achtergrondinformatie, wordt verwezen
den bekeken wat er moet gebeuren om de oorspronkelijke
geeft richting aan de plannen die samen met bewoners
naar de bijlagen. Wie snel wil weten wat er de komende
kwaliteiten terug te halen én te zorgen dat de buurt een
en andere belanghebbenden concreet zullen worden ge-
tien jaar gaat gebeuren, kan volstaan met de oranje tus-
duurzame, perspectiefrijke toekomst tegemoet gaat. Een
maakt. De aanpak sluit aan bij Wijkactieplan Kanalenei-
senpagina’s. Daarin worden de beoogde maatregelen be-
aantal voorzieningen zal worden geclusterd in nieuw-
land Leert!; Aanpak en Wijkactieplan samen moeten er-
knopt beschreven met illustraties van nu (hoe het er nu
bouw in het hart van de buurt. Daardoor komen er loca-
toe leiden dat Kanaleneiland Zuid weer een moderne
uitziet) en straks (hoe het kan worden).
ties voor aanvullende nieuwbouw vrij.
buurt wordt. Een buurt met veel licht, lucht en ruimte, een groene en verzorgde woonomgeving, duurzaam verbeterde en nieuwe woningen en moderne schoolgebouwen en voorzieningenaccommodaties. Een buurt waar starters, gezinnen met opgroeiende kinderen en ouderen met lagere en middeninkomens graag komen en blijven wonen. Een buurt die net als in de jaren vijftig en zestig allerlei stimulansen biedt om vooruit te komen. Vandaar de titel ‘Vooruit in Kanaleneiland Zuid!’
3
Resultaten inspraak Inleiding
voor basisscholen over ontdekkingsreizigers zoals Marco
De Aanpak Kanaleneiland Zuid stond in december 2009 en
Polo. Zo hebben tientallen kinderen hun eigen Marco
januari 2010 in het teken van inspraak in de buurt. In deze
Poloplantsoen-maquette gemaakt. Met de kinderen,
periode mochten bewoners en andere betrokkenen in de
kwamen ook veel ouders naar het buurthuis. In totaal
buurt hun mening geven over de voorgestelde plannen. De
waren zo’n 80 bewoners (en 90 kinderen) bij de aftrap op
formele inspraakperiode was een vervolg op de actieve
het Krajicek Playground (zie foto) en de presentatie van
deelname van een kleinere groep bewoners tijdens de
de plannen in het buurthuis.
planvorming in 2009. De woningcorporaties, de gemeente en Doenja hebben zich samen met zelforganisaties en
Bewoners
scholen in de wijk ingespannen om zoveel mogelijk bewo-
Mensen in Kanaleneiland Zuid zijn kritisch over vernieu-
ners bekend te maken met de aanpak. Het belangrijkste
wingen in hun buurt. Het aantal insprekers (14) laat zien
moment was een drukbezochte inspraakmiddag.
dat weinig bewoners de behoefte hebben formeel in te spreken. Tijdens de middag was daarom veel ruimte voor
ders die een eigen woning bezitten in een stempel, willen
Inspraakmiddag, zondag 17 januari
persoonlijke vragen en wensen van bewoners. Bewoners
graag dat ook particuliere woningverbetering onderdeel
De inspraakmiddag Aanpak Kanaleneiland Zuid was een
hebben op de hoofdlijnen van de aanpak weinig kritiek,
is van de stempelaanpak. Daarnaast vinden bewoners
succes. Zowel kinderen als volwassenen waren in groten
ook de sfeer was zeer positief tijdens de inspraakmiddag.
dat ook geïnvesteerd moet worden in het sociaal beheer
getale aanwezig tijdens een sfeervolle en positieve bijeen-
De meeste aanwezigen waren vooral nieuwsgierig naar
en dat er meer aandacht moet komen voor het onder-
komst. Speciaal voor de kinderen uit buurt waren activi-
de concrete plannen; nadat zij dan meer hoorden over de
houd van de woningen en de woonomgeving, zodra de
teiten georganiseerd, die aansluiten bij het lesprogramma
plannen waren de reacties grotendeels positief. Bewo-
fysieke verbetermaatregelen zijn uitgevoerd.
ners waren vooral enthousiast over de uitvoering van maatregelen op korte termijn, waaronder de aanpak van
…over de renovatie van het Marco Poloplantsoen
het Marco Poloplantsoen en de stempelaanpak. Er is nog
Bij de inspraakmiddag was één tafel in het buurthuis in-
wel wantrouwen: eerst zien, dan geloven.
gericht om ideeën van bewoners te verzamelen, voor de renovatie van het Marco Poloplantsoen. Buurtbewoners
4
…over de stempelaanpak
zijn blij met het plantsoen. Ze komen er met de kinderen,
Over de stempelaanpak zeggen bewoners dan ook: liever
maar ook als mensen er niet komen, dan wordt zo’n open,
vandaag dan morgen. Het merendeel van de bewoners is
groene ruimte midden in de wijk als prettig ervaren. Wel
het eens met de ‘restauratieve aanpak’ gericht op uitstra-
moet het een en ander verbeteren: bijvoorbeeld mooie
ling en identiteit. Een enkeling had toch liever ingrijpende
beplanting, een fijne verblijfsplek en minder troep in het
maatregelen als sloop-nieuwbouw gezien. Kanaleneilan-
plantsoen.
…over de nieuwbouwplannen
De boodschap van bewoners is: ‘eerst zien, dan geloven’.
voeren. Wel kunnen noodzakelijke maatregelen eerder
Er is bezorgdheid en onzekerheid over de ontwikkeling van
Voor de woningcorporaties en de gemeente is dit een
worden uitgevoerd, zoals de aanpak van enkele binnen-
de nieuwbouwplannen voor het hart van de buurt en de
aansporing om snel aan de slag te gaan en uit te voeren
pleintjes en onderhoud in corporatiewoningen.
vrijvallende schoollocaties. Ten eerste tonen bewoners
wat in de aanpak is opgeschreven. Op dat moment is par-
hun bezorgdheid over het clusteren van alle basisscholen,
ticipatie van bewoners belangrijk, want dan gaat het im-
Met de bezorgdheid van bewoners over de nieuwbouw
waardoor de loopafstand en de verkeersdruk toenemen.
mers over de eigen straat, of over het mooier maken van
van voorzieningen dient bij de uitwerking van de nieuw-
Daarbij zijn bewoners bezorgd over te hoge bebouwing
het plantsoen. Door de maatregelen samen met bewo-
bouwplannen rekening te worden gehouden. Eén van de
voor de deur, ook bij de vrijvallende schoollocaties. Ten
ners te bedenken kan ook het sociaal en fysiek beheer –
onderwerpen van bezorgdheid is hoge bebouwing. In de
tweede zijn bewoners bezorgd over de beschikbaarheid
een belangrijke zorg van bewoners - tijdens en na uitvoe-
aanpak is omschreven dat de nieuwbouw twee tot drie
van voorzieningen en ruimte voor activiteiten van bewo-
ring verbeteren.
lagen zal bedragen, dit past goed in de huidige structuur
ners in de transformatieperiode.
van Kanaleneiland Zuid. De planning van de aanpak omvat een behoorlijk lange
…over imago, speelplekken en woningbouw
periode. Dat betekent dat sommige bewoners, die de
De beschikbaarheid van voorzieningen en ruimte voor ac-
Bewoners benadrukken het belang van het imago van de
voorgenomen maatregelen weliswaar toejuichen, graag
tiviteiten tijdens de transformatieperiode, is ook een be-
buurt; zij zouden graag willen dat dit verbetert. Veel ou-
zouden zien dat er eerder iets gebeurt. De planning van
langrijk aandachtspunt bij de sloop en nieuwbouw van
ders vragen om goede speelplekken voor hun kinderen.
de stempelaanpak is over meerdere jaren verspreid, om-
voorzieningen. Goede communicatie met bewoners voor-
Oudere bewoners in Kanaleneiland Zuid geven aan dat er
dat het voor de woningcorporaties en gemeente niet
af en tijdens de nieuwbouw is hierbij van groot belang.
behoefte is aan nieuwe seniorenwoningen in de buurt. Op
mogelijk is om de hele stempelaanpak in één keer uit te
het voorgestelde idee van collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO) voor woningbouw op de vrijvallende schoollocaties wordt met waardering en belangstelling gereageerd.
Conclusie De uitkomst van de inspraak sterkt de corporaties en gemeente in de overtuiging dat de voorgestelde aanpak de juiste aanpak is voor Kanaleneiland Zuid. Er is echter wel een aantal onderwerpen dat, gezien de aandacht daarvoor van bewoners, extra aandacht verdient bij de uitvoering van de aanpak.
5
Analyse en toekomstbeeld komst van Kanaleneiland Zuid dat dit weinig binnen de
Nu wonen in Kanaleneiland Zuid voor Utrechtse be-
wijk gebeurt en dat er weinig diverse instroom is. Als
grippen veel alleenstaande jong volwassenen en veel
belangrijke oorzaken daarvan noemen bewoners de ar-
allochtone gezinnen. Hun ambitie is vergelijkbaar met
moedige uitstraling van de buurt en het slechte imago
de eerste bewoners uit de jaren vijftig: vooruitkomen
van Kanaleneiland als geheel. Dankzij de inspanningen
in de samenleving.
in de afgelopen jaren in sociaal en fysiek beheer, lijkt de
Leidsche Rijn is de meest recente nieuwbouwwijk. Veel
neerwaartse spiraal tot stilstand gebracht. Maar de
sociale stijgers uit Kanaleneiland Zuid stromen door
echte omslag moet nog komen. Daarvoor zijn forse in-
naar deze nieuwe wijk. Daaronder bevinden zich steeds
vesteringen noodzakelijk, ook fysiek. Daarbij kan de
vaker ook allochtonen. Het is normaal dat sociale stij-
gunstige ligging van Kanaleneiland worden uitgebuit.
gers doorstromen, maar het is bedreigend voor de toe-
Door de bouw van Leidsche Rijn is Kanaleneiland in het
TOEN
NU
Doorgangswijk
midden van de stad komen te liggen. Hierdoor én door de centrale ligging in het land en de nabijheid van uitvalswegen en sneltram, spreken sommigen van een Alocatie! Er wordt hard aan gewerkt dat Kanaleneiland als geheel een perspectiefrijke toekomst tegemoet gaat. Kanaleneiland Centrum wordt ingrijpend vernieuwd. Ook
Van vooruitgangswijk naar doorgangswijk
in Kanaleneiland Noord zullen de nodige vernieuwin-
Toen de oorlog voorbij was, in de jaren vijftig, is Kana-
gen plaatsvinden. Voor Kanaleneiland Zuid zijn minder
leneiland ontworpen en gebouwd. De puinhopen wa-
ingrijpende maatregelen nodig. Want Kanaleneiland
ren grotendeels opgeruimd. De maatschappij had een
Zuid is ruimer van opzet dan Noord, kent een meer ge-
vast geloof in de vooruitgang. De nieuwe wijk Kanalen-
varieerde woningvoorraad en heeft een meer gediffe-
eiland weerspiegelde dat geloof: weg van de bedompte
rentieerde bevolkingssamenstelling. Maar ook hier
woningen van voor de oorlog. Licht, lucht en ruimte,
moet worden geïnvesteerd. Om te zorgen dat de neer-
aan de rand van de stad. Goede woningen met goed sa-
waartse spiraal wordt omgebogen. Om te zorgen dat
nitair. En voor die tijd een flinke variatie in woningen
Kanaleneiland niet enkel een doorgangswijk is, waar je
naar kamertal, verhouding huur/koop en verhouding
zo snel mogelijk uit vertrekt.
meergezins/eengezins. Ook de stedenbouw was nieuw. Functies werden gescheiden. Winkels werden verzameld in winkelcentrum of winkelstrip. Doorgaand ver-
6
Gemeente en corporaties zijn ervan overtuigd dat de
Straks, in 2020, is Kanaleneiland Zuid weer een buurt
nieuwe identiteit van Kanaleneiland, als jonge, moder-
waar mensen voor kiezen. Een buurt met een positief
ne wijk, zeer centraal gelegen, voor mensen die vooruit
klonk ook in de straatnamen: Marco Polo, Amerika, Co-
imago. Een buurt die veilig is en er verzorgd uitziet. Ka-
willen, breed uitgedragen moet worden.
lumbus… De eerste bewoners, veel jonge gezinnen, wa-
naleneiland Zuid is weer een buurt die bewoners de
ren dolgelukkig met hun nieuwe huis. Alleen al het
gelegenheid geeft om vooruit te komen. Een buurt met
woord ‘flat’ deed mensen duizelen van geluk. De wel-
goede scholen, uitdagende speelgelegenheden, eigen-
vaart nam toe.
tijdse voorzieningen en uitnodigende verblijfsgebie-
Begin jaren zeventig, toen de kinderen van de eerste
den. Kanaleneiland Zuid is straks een buurt waaruit
bewoners naar de middelbare school gingen, kwamen
niet iedereen die het beter krijgt verdwijnt. Een buurt
de groeikernen op. Sociale stijgers verhuisden daar
met een gevarieerd woningaanbod met onder meer
naar toe. De leeggekomen plekken werden snel opge-
aantrekkelijke woningen voor sociale stijgers en ge-
vuld, want Kanaleneiland stond goed aangeschreven.
schikte woningen voor ouderen. Een buurt met een
In de jaren tachtig werden de vooroorlogse wijken ver-
sterk verbeterde openbare ruimte die is toegesneden
nieuwd. In Zuid werd Lunetten gebouwd. Ook de over-
op de verschillende wensen van de diverse bewoners-
loopgebieden bouwden veel nieuwe woningen. Kana-
groepen. De buurt staat symbool voor maatschappelijke
leneiland schoof in de waardering op naar beneden.
vooruitgang. De buurt heeft voldoende gerenoveerde
Niet omdat de wijk slecht was, maar omdat de nieuwe
en nieuwe woningen die de verbeterde maatschap
wijken ‘beter’ waren.
pelijke positie weerspiegelen.
In de jaren negentig werd nog steeds veel gebouwd in
Aanpak Kanaleneiland Zuid is gericht op ‘restauratieve’
de regio, ook meer koopwoningen. De vooroorlogse
vernieuwing van de woningen en de woonomgeving,
wijken werden populairder bij jonge stedelingen en
een nieuw voorzieningenhart en nieuwbouw op een
‘dunner’ bewoond. Onder allochtonen vond gezinsher-
aantal vrijkomende schoollocaties. De fysieke maatre-
eniging plaats. Bij hen waren de woningen in Kanalen-
gelen zullen in nauwe samenwerking met de bewoners
eiland populair. Die waren beter dan de kleine, gehorige
worden voorbereid. Dit om te zorgen dat zij er gebruik
woningen in de vooroorlogse wijken.
van zullen maken en er met zorg mee om zullen gaan.
Met de bouw van Leidsche Rijn werd het doorgangska-
Deze aanpak, in combinatie met het Wijkactieplan én
rakter van Kanaleneiland verder versterkt. Ook alloch-
een wijkbrede communicatiestrategie voor Kanalenei-
tone stijgers wisten de weg naar dit stadsdeel steeds
land als geheel moeten Kanaleneiland Zuid er weer bo-
vaker te vinden.
venop helpen.
compleet aanbod aan voorzieningen. De tijdgeest van een nieuwe wereld, optimisme en vooruitgang weer-
STR AKS
Van doorgangswijk naar vooruitgangswijk
keer werd om de wijk heen geleid. En de wijk kreeg een
7
Verbetering hoofdstructuur Playground is bedoeld als hangplek voor de jongeren
naal en de Beneluxlaan en wordt in het noorden be-
die bij winkelcentrum Vasco da Gama hangen. Het lukt
grensd door de Amerikalaan en ten zuiden door de
nog niet erg de jongeren te verleiden om daarheen te
lossen. Eerst werd Kanaleneiland Noord gebouwd,
groenstrook aan de Aziëlaan.
komen. Het pierenbad ligt er verlaten bij. Het is hoog-
daarna Kanaleneiland Zuid. Kanaleneiland Zuid is ont-
Ook al zijn er in de loop der jaren verkeersremmende
nodig aan een opknapbeurt toe en er moet een oplos-
maatregelen getroffen, nog steeds worden de lange la-
sing komen voor het beheer, want de vrijwillige beheer-
nen in noord-zuidrichting als racebanen ervaren. De
der is verhuisd. De oevers van de waterlopen zijn nog
dwarslaantjes met hun prachtige bloesembomen wor-
niet zo lang geleden vernieuwd. De waterlopen zijn
den zeer gewaardeerd. Maar verder is er veel op de
prachtig, maar regelmatig ligt er zwerfvuil in het water,
woonomgeving aan te merken. Op diverse plaatsen lig-
wat smerig en armoedig aandoet.
gen stoeptegels schots en scheef, met name rond bo-
De brede groenstrook langs het Amsterdam-Rijnkanaal
men, waar boomwortels de stoeptegels omhoog druk-
wordt zeer gewaardeerd. Het plan om hier een echt
ken. Bij de groenperken voor de voorgevels en kopgevels
park van te maken met meer gebruikskwaliteit wordt
van de portiekflats zijn de rozen vervangen door prik-
toegejuicht.
groen, waar zwerfvuil in blijft hangen. Rond de groen-
Tenslotte is daar de groenstrook aan de Aziëlaan. Die
perken staan verschillende soorten hekjes, vaak ver-
heeft in het midden een fraai wandelgebiedje met
roest en kapot. De voortuinen van de eengezinswoningen
bloemperken en bankjes. Voor de oostkant is op initia-
hebben verschillende erfafscheidingen. Dat doet soms
tief van kinderen die daar wonen een plan gemaakt
rommelig en/of armoedig aan. Overal worden auto’s
voor een nieuwe speelplek. Bijzondere aandacht ver-
geparkeerd. Ook dat is een rommelig gezicht.
dient de westkant. IKEA gaat daar uitbreiden tot op de
Het Marco Poloplantsoen geeft de buurt weliswaar een
grens van de groenstrook. Tegen de wand van de par-
ruimtelijk gevoel, maar het oogt verwaarloosd en wordt
keergarage is beplanting gepland.
niet goed gebruikt. Alleen op de Krajicek Playground dat in 2006 is aangelegd wordt intensief gespeeld, deels onder professionele begeleiding. Regelmatig verdringen daar groepen elkaar. Gezien de grote hoeveelheid jeugdigen en de grote vraag naar sport- en spelgelegenheid is het goed dat er naast de Krajicek Playground, ter plekke van het voetbalgrasveldje, een Cruijff Court komt. Het stalen koepeltje bij de Krajicek
8
TOEN
NU
Kanaleneiland Zuid ligt tussen het Amsterdam-Rijnka-
Toen Kanaleneiland volgens een plan uit 1958 werd gebouwd, was dat om de naoorlogse woningnood op te
Straks, in 2020, zijn de lange ontsluitingslanen, de kor-
ingerichte Amsterdamrijnkanaalzone aan de westkant
te dwarslaantjes, het Marco Poloplantsoen en de brede
van de buurt naar het reeds gerenoveerde Park Trans-
groenstroken opgeknapt. Hierbij is rekening gehouden
wijk in het oosten. Ook hier moet het parkeren worden
vaste patronen van portiekflats en eengezinswoningen
met het oorspronkelijke ontwerp, de eisen van de toe-
geordend en het groen gerenoveerd.
rond een binnenstraat. Hierdoor kreeg de buurt een
komst - in het bijzonder op het gebied van duurzaam-
Ten slotte komt aan de oostkant van de groenstrook
duidelijke structuur. De dwarslaantjes en de binnen-
heid - én de wensen van de bewoners.
aan de Aziëlaan een mooie, speelplek met duurzame
straten lagen in de luwte; daaraan was het rustig wo-
Bij de lange ontsluitingslanen en de korte dwarslaan-
materialen. Ook de randen van de groenstrook worden
nen. Langs de dwarslaantjes werden bomen geplant
tjes gaat het om: het opknappen van het groen, het
verbeterd.
die nu in de bloesemtijd prachtig in bloei staan. Kana-
vervangen van verschillend straatmeubilair door een
leneiland heette ‘rozeneiland’ omdat er rozen stonden
eenduidig pakket van materialen (één type lantaarn-
in de vele bloemperken langs de lange lanen. Op enkele
paal, prullenbak, voethekje), het vergroten en eendui-
plekken staan deze er nog.
dig begrenzen van boomspiegels, het straktrekken van
In het hart van de buurt werd het Marco Poloplantsoen
stoepen, het bijplanten en vervangen van bomen, het
aangelegd. Dit plantsoen is ontworpen met een water-
herinrichten van de entreegebieden voor de flats - met
loop en rechte paden met daartussen rechthoekige ‘ka-
aandacht voor het fietsparkeren - en het plaatsen van
mers’ die gebruikt konden worden door verschillende
ondergrondse vuilcontainers.
bewonersgroepen. Op de hoek Marco Pololaan-Vasco
Voor de renovatie van het Marco Poloplantsoen be-
da Gamalaan werd de protestantse Triumfatorkerk ge-
staan diverse maatregelen en ideeën. Het opknappen
bouwd. Op de hoek van de Marco Pololaan met de Afri-
van de speelplekken waaronder het afmaken van de
kalaan werden een rooms-katholieke kerk, een buurt-
Krajicek Playground, het inpassen van een nieuw Cruijff
huis, een huisartsenpraktijk en een school gebouwd.
Court en het vernieuwen van het pierenbadje zijn drie
De waterloop van het plantsoen kreeg een uitloop aan
maatregelen voor de korte termijn. Verder wordt ge-
de westkant naar het Amsterdam-Rijnkanaal en aan de
dacht aan het renoveren van het groen, het markeren
oostkant naar Park Transwijk. Deze ‘groene bajonet’
van de entrees van het plantsoen en het toevoegen van
was bedoeld om de buurt samen met het Marco Polo-
verblijfsplekken langs de hoofdpaden. Ten slotte zou er
plantsoen, de groenstrook langs het Amsterdam-Rijn-
een verblijfsgebied centraal in het plantsoen toege-
kanaal en de groenstrook langs de Aziëlaan een rijk
voegd kunnen worden waar je bijvoorbeeld een ijsje
gevoel van licht, lucht en groene ruimte te geven. Tot op
kunt eten.
de dag van vandaag worden deze kwaliteiten herkend
De beoogde maatregelen bij de ‘groene bajonet’ zijn
en gewaardeerd.
gericht op een aantrekkelijke wandelroute van de her-
ting en korte, dwarslaantjes in oost-westrichting. Tussen de lanen door kwamen acht vergelijkbare ‘stempels’,
STR AKS
worpen met lange ontsluitingslanen in noord-zuidrich-
9
Plannen en ideeën voor verbetering hoofdstructuur VO O RG E N OM E N M A ATR E G E L E N
NU
NU
Langs lange ontsluitingslanen en dwarslaantjes Eindbeeld: eenduidige profielopbouw • Herstraten voetpaden (hergebruik best. tegels) • Invoeren straatmeubilair Kanaleneiland • Rijweg en parkeren: asfalt zonder markering • Renovatie van het groen (bomen, plantvakken, corporatietuinen, hagen voor particuliere tuinen) • Ondergrondse vuilcontainers Renovatie Marco Poloplantsoen Eindbeeld: gerenoveerd plantsoen, als verblijfsplek voor iedereen • Nieuw Cruijff Court • Afmaken Krajicek Playground • Renovatie speel- en verblijfsplekken, groen, centrale ontmoetingsplek en markering entrees
Verbeteringen overig groen Eindbeeld: eenduidige hoofdgroenstructuur met de opzet van een singel • Wandelroute Amsterdamrijnkanaalpark – Park Transwijk • Groen opknappen • Rooilijn terugleggen en groene rand rond ‘groene bajonet’ • Opknappen overige groene randen Lange noord-zuidlanen
10
Korte dwarslaantjes
NU
Groenstructuur
NU
STR AKS
Lange ontsluitingslaan
Lange ontsluitingslaan
Dwarslaantje
Dwarslaantje
Plantsoen
Plantsoen
11
Aanpak woningen en directe woonomgeving ten geen liften bij de portiekflats te plaatsen en de por-
pels’, een vast patroon van portiekflats en eengezins-
tiekflats voor tenminste 15 jaar op te knappen. Voor
woningen rond een binnenstraat.
ouderen wordt gekeken naar de nieuwbouwlocaties
Acht stempels werden gebouwd aan weerszijden van
Onderling zijn er verschillen, maar alle stempels heb-
buiten de stempels. Daarnaast zijn er enkele flats met
de voorzieningenstrook tussen de Columbuslaan en de
ben een versleten uitstraling en bewoners missen een
lift in de buurt die voor hen geschikt zijn, zoals de flats
Marco Pololaan. De acht stempels kenden dezelfde
eigen identiteit in hun straat.
van Mitros aan het kanaal. Ook voor sociale stijgers
‘bouwstenen’: vier lange portiekflats, vier blokken een-
De portiekflats zijn betaalbaar en technisch redelijk op
wordt gekeken naar de nieuwbouwlocaties buiten de
gezinswoningen op vier hoeken, een binnenstraat en
orde, al zijn er verschillen tussen de diverse eigenaren.
stempels. Binnen de stempels zijn de eengezinskoop-
twee binnenterreinen. De structuur van de stempels
De grootste eigenaar is Bo-Ex. Daarna komen Portaal
woningen voor hen mogelijk aantrekkelijk en misschien
was nagenoeg hetzelfde. Maar de bouwsystemen en
en Mitros en aan het kanaal staan nog twee beleggers-
hebben zij interesse voor een portiekflat op de eerste
de architectuur van de portiekflats en de eengezinswo-
flats die worden verkocht aan particulieren.
verdieping, gekoppeld aan woon- of werkruimte in de
ningen waren verschillend. Verreweg de meeste por-
Buiten de stempels heeft Portaal nog drie portiekflats in
plint, of willen zij een opgeknapte portiekflat kopen.
tiekflats werden gebouwd met systeem Intervam. Dat
de voorzieningenstrook tussen Marco Pololaan en Co-
De eengezinskoopwoningen op de hoeken van de stem-
gold ook voor de drie portiekflats van Portaal die buiten
lumbuslaan en heeft Mitros nog een hoogbouwflat met
pels staan er over het algemeen verzorgd bij, maar ne-
de stempels in de voorzieningenstrook staan. Drie por-
lift in de groenstrook langs het Amsterdam-Rijnkanaal.
gatieve uitzonderingen komen voor. In ieder geval is
tiekflats aan de Livingstonelaan werden gebouwd met
De portiekflats hebben vier verdiepingen, maar geen
voor een betere uitstraling op diverse plekken een ge-
het systeem Bredero Beton Bouw. Vier portiekflats in
lift. De portiekflat als dominant woningtype komt on-
zamenlijke aanpak van de erfafscheidingen van de
de zuidwesthoek van de buurt werden nog weer vol-
voldoende tegemoet aan de woonvoorkeuren van ou-
voortuinen gewenst. De particuliere flats en buiten-
gens een ander systeem gebouwd. Dit waren aanvan-
deren en sociale stijgers. Dit zijn groepen die extra aan-
ruimte aan de Beneluxlaan zien er goed uit en behoe-
kelijk beleggerswoningen.
dacht behoeven om ervoor te zorgen dat zij in de wijk
ven daarom geen extra aandacht.
Toen de buurt werd gebouwd was men trots op het ide-
kunnen en willen blijven wonen. Liftbijplaatsing zou
Elke stempel kent in de binnenstraat een speelplein.
aal dat gerealiseerd werd: goede en betaalbare wonin-
voor de ouderen een oplossing zijn. Maar dat is alleen
Deze lijken allemaal op elkaar en hebben veelal ouder-
gen voor diverse doelgroepen. Het was in een tijd van
economisch verantwoord in combinatie met ingrijpen-
wetse en versleten speeltoestellen.
grote saamhorigheid en collectiviteitszin. De woningen
de woningverbetering. En dat is qua kosten en huur
De binnenterreinen bestaan uit diepe privé-tuinen ach-
waren ruim, licht en modern. De woningen hadden
vergelijkbaar met sloop/nieuwbouw. Uit een pilotstu-
ter de flats die er soms verwaarloosd bij liggen. Achter
centrale verwarming. Dat was ongekend in die tijd.
die van Bo-Ex is gebleken, dat daar geen draagvlak on-
de eengezinswoningen liggen pleintjes met garages en
Voorzieningen en groen waren binnen handbereik. Wat
der bewoners voor te vinden is. Daarom én omdat be-
binnenpleintjes om te spelen of te verblijven. Deze bin-
wilde je nog meer?
kend is dat sociale stijgers vaak nieuwbouw verkiezen
nenpleintjes zijn veelal aan een opknapbeurt toe.
Onder een laagje ouderdom is veel oorspronkelijke
TOEN
NU
12
Kanaleneiland Zuid heeft nu acht vergelijkbare ‘stem-
Net als andere naoorlogse wijken van toen heeft Kanaleneiland Zuid een zogenaamde stempel-structuur.
boven oudbouw én omdat de huidige portiekflats naar
kwaliteit verborgen. De subtiele kleuren van weleer
verwachting nog jaren goed verhuurbaar zijn, is beslo-
zijn vervangen door andere kleuren, die in veel gevallen
STR AKS
Straks, in 2020, zijn alle ‘stempels’ uiterlijk opgeknapt.
geving en een stedenbouwkundig kader voor de bui-
Dat geldt in ieder geval voor de portiekflats, de open-
tenruimte.
bare binnenstraten en de collectieve binnenpleintjes.
De stempelaanpak ging als een ‘treintje’ door de buurt.
Duurzaamheid is een belangrijk thema bij de stempe-
Ieder jaar werd een volgende stempel onder handen
laanpak, zowel sociaal als technisch. Sociaal doordat de
genomen. De woonomgeving werd aansluitend aan de
bewoners actief betrokken zijn bij de plannen en nog
woningen aangepakt.
steeds betrokken zijn bij het beheer. Technisch doordat
De enkele flats van Mitros en Portaal buiten de stem-
bijzondere aandacht is besteed aan energiebesparing,
pels en de ruimte daar omheen, zijn ook aangepakt.
waterbesparing, waterberging, inbraakpreventie, soci-
De portiekaanpak van Mitros met leefstijlgestuurde
ale veiligheid en duurzame materialen. De portiekflats
woningtoewijzing wordt bij gebleken succes ook in an-
zijn gerenoveerd met aandacht voor het oorspronkelij-
dere flats toegepast.
ke ontwerp. Tegelijkertijd heeft de aanvankelijke sober-
De particuliere woningverbetering in Kanaleneiland
heid plaats gemaakt voor duurzame kwaliteit en heeft
Noord is een voorloper op een mogelijke verbetering
elke stempel een eigen identiteit gekregen. De binnen-
van de eengezinswoningen in de stempels in Kanalen-
straten hebben goede parkeeroplossingen en fraaie en-
eiland Zuid. Voor de eengezinswoningen in de stempels
treegebieden met ‘deurmatten’ naar de portiekflats en
worden de resultaten afgewacht van de particuliere
mooie pleinen met veel groen en duurzame materia-
woningverbeteringsaanpak in Kanaleneiland Noord.
len. Ook de binnenpleintjes achter de woningen zijn
Wanneer de eigenaren in Zuid daar belangstelling voor
fraai en duurzaam opgeknapt.
hebben, wordt analoog aan de aanpak in Noord een
Op diverse plekken zijn garages in de plint omgebouwd
particuliere woningverbeteringsaanpak voor Zuid ont-
‘goedkoop’ aandoen. Het oorspronkelijke kale beton is
tot kleine woon- en/of bedrijfsruimtes, al dan niet ge-
wikkeld. Waar nodig zal in ieder geval worden aange-
‘weggeschilderd’ en de houten kozijnen zijn vaak door
koppeld aan de erboven gelegen woningen. Bijzondere
stuurd op een gezamenlijke aanpak van de erfafschei-
kunststof vervangen. Daardoor is het subtiele reliëf in
ontwerpoplossingen zijn gekozen voor de kopgevels aan
dingen in de voortuinen, omdat dat een belangrijke
de gevels verdwenen.
de ‘groene bajonet’. Een deel van de corporatieflats is
bijdrage levert aan een betere uitstraling van de stem-
Ook de eengezinswoningen in Rietveldstijl hebben me-
verkocht, waaronder een blok aan de Livingstonelaan.
pel als geheel.
tamorfoses ondergaan, waardoor de oorspronkelijke
De ontdekkingsreizigers waarnaar de straten zijn ver-
kwaliteiten niet altijd meer zichtbaar zijn.
noemd, zijn als inspiratiebron gebruikt voor de onder-
De inrichting van de woonomgeving was sober en uni-
scheidende identiteit van iedere stempel. Andere be-
form, bijna uitsluitend gericht op moeders met kleine
nutte inspiratiebronnen zijn: leefstijlonderzoek, een
Ontdekkingsreizigers
kinderen.
toolkit met ideeën voor de woningen en de woonom-
Stanley en Polo
13
Toolkit: ideeën voor aanpak woningen en directe woonomgeving M O G E L I J K E M A ATR E G E L E N
Uitstraling portiekflat • Kleurstelling vernieuwen • Beton reinigen • Entrees vernieuwen • Balkonhekken vernieuwen • Antennes centraliseren • Garages ombouwen tot woon/verblijfs/ bedrijfsruimtes • Kopgevels verbijzonderen
Energieprestatie en comfort portiekflat • Nieuwe keukens en badkamers • Dakisolatie en isolerende beglazing • Energiezuinige cv-ketels • Verbeteren ventilatie
Binnenstraat • Wildparkeren voorkomen • Nieuwe inrichting speel/verblijfsruimte • Nieuwe inrichting gebied langs de gevels
Binnenpleintjes op de binnenterreinen • Groene tuinafscheiding eengezinswoningen • Nieuwe inrichting pleintjes
14
NU
STR A KS
Bron: Toolkit Kanaleneiland Zuid Vollmer & Par tners stedebouw en landschap | BouwhulpGroep advies en architec tuur
15
Clustering basisscholen en voorzieningen Verder is de buurt op dit moment redelijk goed bedeeld
buurt staan en een deel van het voorzieningencluster
met voorzieningen, vinden zowel bewoners als profes-
aan het Marco Poloplantsoen zijn van slechte bouw-
sionals. Ook in de toekomst lijkt er voldoende ruimte
kelcentrum aan de Vasco da Gamalaan en een winkel-
technische en bouwfysische kwaliteit. Ook de indeling
voor voorzieningen te zijn. Want naast het nieuwe
strip aan de Marco Pololaan, kerken en basisscholen
van de gebouwen is niet meer geschikt voor het huidi-
voorzieningenhart worden in het Centrum van Kana-
voor de diverse zuilen, een buurthuis en een huisart-
ge gebruik. Daarom wordt hard gewerkt aan plannen
leneiland extra vierkante meters voor voorzieningen
senpraktijk. Terwijl het wonen voornamelijk in de stem-
voor nieuwbouw.
gerealiseerd. Deze ruimte is bedoeld voor een biblio-
pels werd gesitueerd, kwamen de voorzieningen te-
De schoolbesturen ontwikkelen een plan voor nieuwe
theek, centrum voor jeugd en gezin, wijkbureau en
recht in aparte voorzieningenstroken. Uitzonderingen
scholen met een mate van clustering van die scholen in
commerciële functies.
daarop waren de woningen boven de winkels en een
en aan het Marco Poloplantsoen. Daarnaast is Bo-Ex
Belangrijke aandachtspunten zijn de vraag naar goed-
drietal Intervamflats die samen met de Vasco da Gam-
bezig om voor de rooms-katholieke Kerk, welzijnsorga-
kope ruimte voor diverse groepen en initiatieven van
aflat in de voorzieningenstrook kwamen te staan. De
nisatie Doenja, gezondheidscentrum en tandartsen-
bewoners en de vraag naar ruimte voor kleinschalige
architectuur van de voorzieningenaccommodaties was
praktijk een plan te ontwikkelen voor vervangende
bedrijvigheid. Dit is het beeld op dit moment over het
net als die van de woningen modernistisch, in de stijl
nieuwbouw op dezelfde plek in het Marco Poloplant-
voorzieningenniveau nu en in de komende jaren. Dit
van Rietveld: licht, lucht en ruimte.
soen.
beeld kan in de toekomst wijzigen.
Aanvankelijk stonden er in de buurt drie kerken, een
De initiatieven van schoolbesturen en Bo-Ex zijn een
Bijzondere aandacht wordt ten slotte gevraagd voor de
Rooms-katholieke, een Hervormde en een Gerefor-
unieke kans voor een nieuw wervend brede schoolaan-
toekomst van het jongerencentrum dat even buiten de
meerde. Toen in 1985 de hervormden en gereformeer-
bod in de buurt, zowel qua programma als qua ontwerp
buurt is gevestigd in een niet al te aantrekkelijke ac-
den ‘samen op weg’ gingen, is de hervormde Lukaskerk
en uitstraling. Met het nieuwe voorzieningenhart kan
commodatie.
gesloopt. In de loop der jaren werd er nieuwbouw aan
TOEN
NU
De meeste schoolgebouwen die nu verspreid over de
Zoals te doen gebruikelijk in die tijd kreeg Kanaleneiland Zuid een compleet voorzieningenpakket: een win-
Kanaleneiland Zuid zich als nieuw en vernieuwend pro-
de voorzieningenstroken toegevoegd: eengezinswo-
fileren.
ningen achter winkelcentrum Vasco da Gama, het ROC ASA in de strook tussen de Cortezlaan en de Bontekoelaan, het appartementencomplex en het rijtje een gezinswoningen in de strook tussen de Vasco da Ga malaan en de Fernandezlaan en de bedrijfsgebouwen aan de JC Maylaan. Deze nieuwbouw heeft de oorspronkelijke kwaliteiten van het gebied aangetast. In 1985 werd in het zuiden, even buiten de buurt, een jongerencentrum gebouwd dat door Doenja wordt geëxploiteerd.
16
STR AKS
Straks, in 2020, heeft Kanaleneiland Zuid een nieuw
Het voorzieningenhart wordt goed beheerd, zodat op-
kloppend voorzieningenhart dat functioneert als de
timaal gebruik gemaakt wordt van de voorzieningen,
huiskamer van en voor iedereen in de wijk. Daar wordt
ook door groepen die minder draagkrachtig zijn.
geleerd, ontmoet, ontspannen, gesport, creativiteit ontwikkeld, gewerkt aan de gezondheid en gebeden. De leerlingen kunnen daar langer dan de normale schooldag verblijven. Ook voor de ouders en de andere wijkbewoners is daar allerhande aanbod. Het pedagogisch concept ‘vreedzame school’ is overgenomen door de andere instellingen in de buurt. Daardoor is overal het klimaat, ook op straat, enorm verbeterd. Diverse voorzieningen zijn naar nieuwbouw verhuisd: vier basisscholen met ouderlokalen en gymzalen, een multifunctioneel buurtcentrum, buitenschoolse opvang en een gezondheidscentrum. De voorzieningen zijn gevestigd op locaties in en aan het Marco Poloplantsoen. De locaties zijn op een subtiele manier aan elkaar verbonden met veilige en aantrekkelijke wandelroutes. Daardoor kunnen de kinderen zich binnen en buiten schooltijd gemakkelijk tussen de voorzieningen verplaatsen. Er wordt bijzondere architectuur toegepast. De gebouwen stralen licht, lucht en ruimte uit. Het groen omringt de voorzieningen en is ook binnen de gebouwen aanwezig via groene lobben of groene hoven. Op het moment van uitgave van dit document is het In Kanaleneiland Noord kwamen een Marokkaanse en
plan om de voorzieningen te verdelen over drie loca-
een Turkse moskee. Dit werden ook de gebedshuizen
ties: JC Maylaan, Afrikalaan en locatie Marco Poloplant-
voor de islamitische bewoners van Kanaleneiland Zuid.
soen.
17
Clustering basisscholen en voorzieningen VO O R LO P I G G E P L A N D E M A ATR E GELEN
NU
Locatie J.C. Maylaan Onderdeel van nieuw voorzieningencluster
De Kaleidoscoop aan J.C. Maylaan
Locatie Afrikalaan Onderdeel van nieuw voorzieningencluster
Rafaëlschool VSO aan de Afrikalaan
Locatie Marco Poloplantsoen Onderdeel van nieuw voorzieningencluster
RK kerk aan Marco Poloplantsoen
18
Buurthuis Zuid aan Marco Poloplantsoen
STR A KS
19
Nieuwbouw in het hart en op vrijkomende schoollocaties de stempels bedoeld voor bijzondere functies, zoals de
Straks, in 2020, heeft Kanaleneiland Zuid er een aantal bijzondere woningbouwcomplexen bij gekregen. Bij-
benut om buiten de stempels nieuwe woningen te
noordzuidstrook waar ook het Marco Poloplantsoen in
bouwen voor ouderen en sociale stijgers. Dit zijn de
ligt en de groene bajonet die daar dwars op staat. Deze
vanwege de speciale aandacht die is besteed aan duur-
doelgroepen die de buurt wil vasthouden en waarvoor
stroken waren dus niet bedoeld voor wonen. Maar bij
zaamheid. En bijzonder omdat ze grotendeels in samen
de portiekflats minder aantrekkelijk of geschikt zijn.
de bouw werd daar al iets van afgeweken door wonen
spraak met de bewoners zijn ontwikkeld.
Aan ouderen wil de buurt de gelegenheid geven om in
boven winkels en een drietal portiekflats in de noord-
In het hart van de buurt of bij andere nieuwe woonlo-
hun vertrouwde omgeving te blijven wonen. Sociale
zuidstrook toe te staan.
caties, dicht bij de voorzieningen, zijn seniorenwonin-
stijgers wil de buurt vasthouden omdat iedere buurt
Later, in de jaren tachtig zijn er nog meer afwijkingen
gen gerealiseerd, onder meer voor een Turkse woon-
mensen nodig heeft die op eigen kracht vooruit ko-
gekomen: de eengezinswoningen achter het winkel-
groep.
men en (mede)verantwoordelijkheid nemen voor hun
centrum en de eengezinswoningen en appartementen
Op de voormalige schoollocaties zijn verschillende soor
omgeving.
zonder vanwege de afwijkende architectuur. Bijzonder
tussen de Vasco da Gamalaan en de Fernandezlaan.
ten woningbouwprojecten gerealiseerd. Daar wonen
Buiten de stempels zijn er enkele kansen voor nieuw-
grotendeels jonge gezinnen. Een deel daarvan is door
bouw: de voorzieningenlocaties in het hart van de
de bewoners zelf in Collectief Particulier Opdrachtge-
buurt en de locaties die vrijkomen omdat de scholen
verschap ontwikkeld. Het grootste deel van de bewo-
naar het hart van de buurt gaan verhuizen. Alles bij
ners komt uit de buurt, het kleinste deel uit de rest van
elkaar gaat het om zes locaties. Voor de locaties in het
de stad. De projecten voegen zich prachtig in de om
hart van de buurt wordt gedacht aan ouderen, van
geving.
wege de centrale ligging én omdat het belangrijkste
In het voorzieningenhart ligt de nadruk op voorzienin-
programma hier uit voorzieningen bestaat. Als er al
gen. Op de vrijkomende locaties komt een mix van
ruimte is voor aanvullende woningbouw, zal dit al
wonen en voorzieningen. Voorlopig dient voor deze
gauw in de vorm van appartementen boven de voor
locaties rekening gehouden te worden met een moge-
zieningen zijn. Voor de verspreid liggende schoolloca-
lijke claim in de toekomst van een of meerdere basis-
ties wordt gedacht aan woningen voor sociale stijgers.
scholen.
Wellicht dat één of meer locaties beschikbaar kunnen worden gesteld voor Collectief Particulier Opdrachtgeverschap. Dat blijkt elders in het land een uitermate geschikte manier te zijn om bewoners aan buurten te binden én nieuwe bewoners aan te trekken.
20
Toen de buurt gebouwd werd, waren de stroken tussen
STR AKS
ve’ aanpak, moeten de kansen zoveel mogelijk worden
TOEN
NU
Nu voor de stempels is gekozen voor een ‘restauratie-
Nieuwbouw in het hart en op vrijkomende schoollocaties M A ATR E G E L E N
STR AKS
NU
Hart van de buurt (locaties J.C. Maylaan, Afrikalaan en Marco Poloplantsoen)
wit
• Nieuwe appartementen/seniorenwoningen
Locatie achter Vasco da Gamalaan, Fernandezlaan en Bontekoelaan • Nieuwe woningen, gecombineerd met kleinschalige bedrijvigheid en/of voorzieningen.
nieuwbouwlocaties
21
Imago voor heel Kanaleneiland. De negatieve reputatie van de
TOEN
NU
Kanaleneiland heeft nu een slecht imago. Dat geldt
Vanuit de vooroorlogse wijken werd toen met bewondering en verlangen uitgekeken naar de nieuwe wijk
wijk zit veel bewoners van Kanaleneiland Zuid hoog.
Kanaleneiland. Een ruim opgezette wijk met moderne
Voor een deel omdat het niet klopt of te zwaar wordt
woningen, goed sanitair (niemand hoefde meer naar
aangezet. Maar ook omdat niemand in een buurt wil
het badhuis!) en nieuwe voorzieningen, grotendeels
wonen die slecht staat aangeschreven. Het slaat terug
gescheiden van het wonen. De nieuwe bewoners kwa-
op het gevoel van eigenwaarde. Het beeld van Kanalen-
men veelal uit overbevolkte woningen in dichtbebouw-
eiland behoeft bijstelling. Voor een deel omdat het wo-
de wijken. De geur van rook uit kolenkachels hing daar
nen in de wijk beter is, dan hoe het wordt afgeschilderd.
tussen de woningen. De nieuwe wijk had centrale ver-
Voor een ander deel omdat een negatief beeld de nei-
warming en schone lucht en veel openbare ruimte. Ein-
ging heeft zichzelf waar te maken.
delijk konden de jonge stellen op zichzelf wonen. Ze
Gelukkig liggen er de komende jaren talloze aankno-
hadden lang moeten wachten op hun nieuwe wonin-
pingspunten om aan te geven dat de wijk verandert. De
gen die volgens strikte regels werden toegewezen. De
nieuwbouw in het Centrum van Kanaleneiland is het
kinderen gingen naar de nieuwe scholen. De wijk
meest aansprekende punt. Maar ook de investeringen
ademde niet alleen vooruitgang, ze was het zinnebeeld
in Kanaleneiland Noord en de investeringen in de hier
van vooruitgang. De ruimte tussen de gebouwen, het
voorliggende aanpak in Kanaleneiland Zuid bieden
vele groen, de ordelijkheid, er was een nieuw tijdperk
aangrijpingspunten voor een imagoverbeteringscam-
aangebroken waarin alles beter werd. De woontoe-
pagne. En natuurlijk alle inspanningen op sociaal ge-
standen van voor de oorlog waren hier het eerst duide-
bied.
lijk overwonnen. Het verleden werd achtergelaten, de toekomst veroverd. Nou ja, dat gold voor de woontoestanden en het uiterlijk van de wijk. Daarbinnen bleef een ieder aanvankelijk nog in zijn zuil. Voor elke belangrijke geloofsrichting was er een kerk en een school en een kruisvereniging. En de toewijzing van de woningen gebeurde via de woningbouwverenigingen die ook vaak een verzuilde achtergrond hadden. Toch maakten de nieuwe bewoners zich al gauw van hun zuilen los en verbreedden zij hun
22
opzet van de wijk, de openheid, het licht, de lucht en de ruimte?
STR AKS
blik. Zou dat te maken kunnen hebben met de ruime
Straks, in 2020, is Kanaleneiland Zuid een gewilde
een project met de scholen in het kader van ‘Echt Ge-
buurt met een goede naam. Een buurt waar bewoners
beurd’ over de ontdekkingsreizigers, waarnaar de stra-
net als in de beginperiode trots op zijn. Een buurt waar
ten zijn vernoemd. Deze wereldreizigers die kennis
iedereen wil wonen die vooruit wil komen, omdat er
maakten met nieuwe culturen zouden inspiratie kun-
moderne woningen staan in een groene en duurzaam
nen bieden voor bepaalde elementen/kunstwerken in
vernieuwde woonomgeving. Een veelkleurige buurt
de openbare ruimte, waardoor de stempels herken-
met een rijk voorzieningenaanbod. Een buurt die bo-
baarheid en identiteit krijgen.
vendien fantastisch ligt, niet alleen in Utrecht (vlakbij bij het oude stadscentrum, het nieuwe Leidsche Rijn,
Voor alle inspanningen geldt dat een imagoverbetering
de uitvalswegen en de sneltram), maar zelfs centraal in
alleen tot stand kan komen met en door bewoners. Po-
het land.
sitieve verhalen van huidige en nieuwe bewoners van
De reputatie van Kanaleneiland Zuid kan niet los wor-
Kanaleneiland zijn veel krachtiger dan alleen geplande
den gezien van die van Centrum en Noord. In het alge-
promotie-activiteiten.
meen zal men blijven spreken over Kanaleneiland als geheel. Alleen inwoners van de wijk maken onderscheid tussen Noord en Zuid. Daarom wordt een communicatiecampagne voor heel Kanaleneiland ontwikkeld met één overkoepelende boodschap, waar deelcampagnes op aansluiten. De deelcampagnes zullen worden gevoerd naar aanleiding van concrete projecten in de deelgebieden. Binnen de overkoepelende campagne kunnen ook de bestaande kwaliteiten onder de aandacht worden gebracht, zoals de mooie dwarslaantjes in Kanaleneiland Zuid. Een voorbeeld van concrete projecten is het benutten van de oplevering van het Cruijff Court in het Marco Poloplantsoen of de eerste verbeteringen in de stempels in de buurt en in de media. Een voorbeeld van de vorm van zo’n deelcampagne is
23
Voorlopige, indicatieve planning Verbetering hoofdstructuur Wat
Wanneer
Afmaken Krajicek Playground
Begin 2010
Herinrichting Amsterdam-Rijnkanaalzone
2010-2012
Voorbereiden renovatie Marco Poloplantsoen
2010
Uitvoeren renovatie Marco Poloplantsoen
2011-2012
Aanpak woningen en directe woonomgeving binnen de stempels Wat
Wanneer
Voorbereiden en uitvoeren stempel Stanley Noord
2010 en 2011
Voorbereiden en uitvoeren stempel Magelhaen Noord
2011 (overleg met VvE starten in 2010)* en 2012
Voorbereiden en uitvoeren stempel Stanley Midden
2012 en 2013
Voorbereiden en uitvoeren stempel Magelhaen Zuid
2013 (overleg met VvE starten in 2012)* en 2014
Voorbereiden en uitvoeren stempel Stanley Zuid
2014 en 2015 (binnenpleintjes 2011/2012)**
Voorbereiden en uitvoeren stempel A. de Grote Noord
2015 en 2016 (binnenpleintjes 2011)**
Voorbereiden en uitvoeren stempel van Eechoud
2016 en 2017 (binnenpleintjes 2010/2011)**
Voorbereiden en uitvoeren stempels A. de Grote Zuid
2017 en 2018 (binnenpleintjes 2010)**
*) tijdig overleg met de flateigenaren van de flats aan het Kanaal is noodzakelijk om hen te enthousiasmeren voor de aanpak **) de corporaties willen niet wachten met opknappen van de binnenpleintjes in de laatste stempels, dus dat pakken zij al eerder op
Totaalplanning in beeld 2011 V 2012 U Magelhaen Noord 2012 O ARK zone
zomer 2016 opl. nieuwbouw
zomer 2014 opl. scholencluster zomer 2013 opl. voorzieningencluster 2010 V 2011 U 2012 O Marco Polo Plantsoen
2015 V 2016 U Alexander De Grote Noord
Wanneer
Voorbereiden en uitvoeren flat Amerikalaan
2012 - 2013
Voorbereiden en uitvoeren flat Afrikalaan
2012 - 2013
Voorbereiden en uitvoeren flat Aziëlaan
2014 - 2015
Voorbereiden en uitvoeren flat Rooseveltlaan
2014 - 2015
2017 V 2018 U Alexander De Grote Zuid
V = Voorbereiding U = Uitvoering O = Oplevering
24
zomer 201416 opl. nieuwbouw 2014 V 2015 U
Nieuwbouw IKEA
2012 V 2013 U Stanley Midden
2014 V 2015 U Stanley Zuid
zomer 2014 opl. nieuwbouw
Aanpak woningen en directe woonomgeving buiten de stempels Wat
2010 V 2011 U Stanley Noord
2012 V 2013 U 2013 V 2014 U Magelhaen Zuid
2014 V 2015 U
2012 V 2013 U behoud of mee in scholencluster
2016 V 2017 U Van Eechoud
Financiële paragraaf Clustering voorzieningen en nieuwe woningbouw op vrijkomende schoollocaties
De maatregelen en projecten in de Aanpak Kanaleneiland worden uitgevoerd tus-
Wat Locatie Marco Poloplantsoen
Wanneer
sen 2010 en 2020. Nog niet voor alle maatregelen in die periode is dekking.
Voorbereiding nieuwbouw voorzieningencluster
Heden
Marco Poloplantsoen
Voor de uitvoeringsperiode 2010 tot en met 2014 zijn financiële middelen beschikbaar om de openbare ruimte her in te richten bij vier van de acht ‘woon’stempels
Tijdelijke verhuizing voorzieningen Marco Poloplantsoen
Begin 2011
in Kanaleneiland Zuid. Bij die herinrichting wordt de openbare ruimte aangren-
Start sloop/nieuwbouw voorzieningencluster
Zomer 2011
zend aan de doorgaande wegen meegenomen. Voor deze aanpak zijn 2 miljoen
Marco Poloplantsoen Oplevering nieuwbouw voorzieningencluster
euro ISV3-middelen beschikbaar. Tevens zijn er voor de renovatie van het Marco Zomer 2013
Marco Poloplantsoen
Pololaan in 2011 en 2012 0,5 miljoen euro aan middelen beschikbaar gesteld vanuit het Meerjarengroenprogramma.
Locatie Afrikalaan
Voor de investering in de openbare ruimte voor de periode 2015-2020 zal nog wor-
Voorbereiding nieuwbouw scholencluster Afrikalaan
Heden
den gezocht naar dekking van de benodigde financiële middelen. Dit geldt zowel
Verhuizing Rafaëlschool locatie Afrikalaan
Zomer 2012
voor de openbare ruimte binnen als buiten de stempels.
Start sloop/nieuwbouw scholencluster Afrikalaan
Najaar 2012
Oplevering scholencluster Afrikalaan
Zomer 2014
De corporaties zullen zelf zorgen voor de dekking van de benodigde financiële mid-
Verhuizing Joannes XXIII en Da Costa
Zomer 2014
delen voor renovatie van hun complexen in de periode 2010-2020. Daarvoor zullen
Voorbereiding nieuwbouw Fernandez- en Bontekoelaan
Eind 2011
ze eerst in overleg met de bewoners plannen uitwerken. Vervolgens zullen zij voor
Start sloop/nieuwbouw Fernandezlaan en Bontekoelaan
Eind 2014
de feitelijke uitvoering per complex nog een formele investeringsbeslissing nemen.
Oplevering nieuwbouw Fernandezlaan en Bontekoelaan
Zomer 2016
Het is de bedoeling dat de basisscholen in Kanaleneiland Zuid worden ver
Locatie JC Maylaan
nieuwd, deels door vervangende nieuwbouw, in en aan het Marco Poloplantsoen.
Voorbereiding bouw scholencluster JC Maylaan
Heden
De ambitie voor deze scholenclustering ligt hoog en er moet nog bekeken worden
Tijdelijke verhuizing noodlokalen Kaleidoskoop
Eind 2013
in hoeverre deze ambitie ruimtelijk, programmatisch en financieel haalbaar is.
Start sloop/nieuwbouw scholencluster JC Maylaan
Begin 2014
Oplevering scholencluster JC Maylaan
Eind 2015
In samenhang met de vernieuwing van de basisscholen zal er ook een voorzienin-
Verhuizing Kaleidoskoop en Luc Stevens
Eind 2015
gencluster in het Marco Poloplantsoen nieuw worden gebouwd. Daarbij gaat het
Voorbereiding nieuwbouw achter Vasco da Gamalaan
Begin 2013
om Doenja, gezondheidscentrum, een tandarts, RK-kerk en seniorenwoningen.
Start sloop/nieuwbouw achter Vasco da Gamalaan
Begin 2016
De realisatie van deze voorziening betreft een samenwerking van particuliere ont-
Oplevering nieuwbouw achter Vasco da Gamalaan
Zomer 2017
wikkelingen.
De tabel hierboven is een indicatie en wordt de komende tijd met de betrokken partijen nader uitgewerkt. Genoemde jaartallen staan daarom nog niet vast.
25
Organisatie en participatie
Programma’s en een van Bo-Ex. Dit coördinatieteam rapporteert regelmatig over de voortgang aan programmateam en wijkraad en aan de Stuurgroep Utrecht
Voor de projecten worden projectleiders aangesteld. Per project vormt de projectleider een projectgroep met vertegenwoordigers van gemeentelijke diensten en corporaties die in het betreffende stempel bezit hebben.
Vernieuwt van Bo-Ex en de gemeente.
PARTIC I PATI E
tieteam’ aan zet met een vertegenwoordiger van SO
PROJ ECTEN
ORGAN ISATI E
Voor de coördinatie van de aanpak blijft een ‘coördina-
De aanpak bestaat uit de volgende projecten. Daarbij worden globale participatiesuggesties gedaan. • Afmaken Krajicek Playground: een feestelijke sportactiviteit ter gelegenheid van de oplevering én de aftrap van Aanpak Kanaleneiland Zuid met aftrap participatieproces renovatie Marco Poloplantsoen;
De samenwerking tussen gemeentelijke diensten is es-
• Renovatie Marco Poloplantsoen: ontwerpateliers/
sentieel om binnen de Aanpak combinaties te kunnen
ontwerpsessies met verschillende beoogde toekom-
maken tussen diverse programma’s. De uitvoering van
stige gebruikersgroepen; definitief ontwerp bespre-
de Aanpak is een gedeelde verantwoordelijkheid van
ken met alle deelnemers en actieve bewoners;
StadsOntwikkeling (SO) en Stadswerken (SW). De Aan-
• Aanpak woningen en directe woonomgeving: per
pak is immers voor een belangrijk deel een openbare
stempel bepalen hoe met de diverse bewoners (van
ruimte-opgave. Door samen de plannen uit te werken,
jong tot oud) wordt samengewerkt om te komen tot
kunnen investeringsmiddelen van SO en SW worden
eigen, herkenbare plannen voor de portiekflats, de
gebundeld. Het voorgaande geldt ook voor bijvoor-
binnenstraten, de binnenpleintjes en de (tuinen van
beeld het Wijkbureau of de Dienst Maatschappelijke
de) eengezinswoningen; idem voor de enkele flats
Ontwikkeling. Verder is actieve deelname van Stads-
buiten de stempels;
werken onmisbaar omdat investeringen in de openbare
• Nieuwbouw scholenclusters en voorzieningenclus-
ruimte alleen duurzaam zijn als deze ook goed kunnen
ter: nieuwbouwplannen ontwikkelen met de toe-
worden onderhouden.
komstige gebruikers en in de ‘definitief ontwerp’ fase voorleggen aan de omwonenden met bijzondere
Voor alle projecten wordt een enthousiasmerend parti-
aandacht voor de inrichting van de buitenruimte en
cipatietraject ontwikkeld, waarin de projectleiders en
de routes tussen de locaties en de gebouwen;
de ontwerpers samen optrekken met de bewoners en
• Nieuwe woningbouw in het hart van de buurt:
andere toekomstige gebruikers, afhankelijk van het
nieuwbouwplannen ontwikkelen met de beoogde
type project. Interactieve ontwerpprocessen zijn on-
toekomstige bewoners en in de ‘definitief ontwerp’
ontbeerlijk om ervoor te zorgen dat het uiteindelijke
fase voorleggen aan de toekomstige gebruikers van
resultaat door de buurt wordt toegeëigend. Daarmee valt of staat het succes van de aanpak op langere termijn.
26
de voorzieningen en de omwonenden; • Nieuwbouw op de vrijvallende schoollocaties: onderzoeken welke locatie geschikt is voor CPO, per lo-
catie tijdig gaan werven voor belangstellenden voor
Kanaleneiland Zuid opfrissen
Collectief Particulier Opdrachtgeverschap, de nieuw-
Het is vakantietijd, begin augustus, en prachtig zomer-
De gemeente en Bo-Ex zetten een werkgroep op, be-
bouwplannen door de bewoners zelf laten ontwikke-
weer. Ik zit op mijn balkon in Kanaleneiland Zuid en ge-
staande uit verschillende afdelingen van de gemeente,
len, zorgen dat de definitieve ontwerpen worden
niet. Op het plein spelen wat kinderen op de speeltui-
wijkinstellingen, corporatievertegenwoordigers en be-
voorgelegd aan de omwonenden.
gen, kinderen in alle kleuren en maten. De wat groteren
langstellende bewoners. Deze groep hield een inspec-
zitten gezellig te kletsen, jongens voetballen, alles zon-
tietocht, legde de resultaten bij elkaar en sprak over
der elkaar te hinderen. Dat klinkt vast vreemd voor
mogelijke maatregelen om de wijk ‘een opfrisbeurt’ te
mensen die als je vertelt dat je op Kanaleneiland woont
geven. Dit gebeurde in de eerste helft van 2009. De ge-
wat misprijzend zeggen: ‘O, woon jij op het Kanalenei-
meente heeft de vakantieperiode gebruikt om plannen
land!’
te maken en uit te werken. In september is de groep nogmaals bijeengekomen en zijn de uitgewerkte plan-
Ja, ik woon daar en al vanaf 1961. Op 1 december kwa-
nen besproken. Het is de bedoeling om met maatrege-
men we er als jong gezin wonen, in het eerste rijtje wo-
len te beginnen die duidelijk laten zien dat er wat ge-
ningen dat klaar was. We hebben er altijd met plezier
beurt in de wijk. De medewerking van alle bewoners
gewoond en dat doen we nog. We hebben de wijk zien
zal het mogelijk maken de wijk weer net zo mooi te
veranderen in de loop der jaren. De mooie rozenperken
maken als in de zestiger jaren!
verdwenen, de bevolkingssamenstelling veranderde. Maar het bleef voor ons een prettige wijk om te wonen.
Loek Olij, bewoonster Kanaleneiland Zuid
Het was leuk om een beetje op de hoogte te raken van de achtergrond en gewoontes van mensen die uit andere delen van de wereld komen. Langzamerhand begon je echter te merken dat de wijk er wat minder ‘fris’ begon uit te zien. Het groen werd minder goed bijgehouden, de straten werden hobbelig, het parkeren werd een probleem, we werden onderdeel van een van de ‘prachtwijken’. Er werden verbeteringsplannen gemaakt voor Kanaleneiland Noord en Centrum, en uiteindelijk kwam ook Zuid aan de beurt.
27
Oorspronkelijk plan Kanaleneiland (C.M. van der Stad, 1958)
28
Colofon Dit is een uitgave van de gemeente Utrecht, Bo-Ex, Portaal en Mitros Projectteam Aanpak Kanaleneiland Zuid Rolf van der Weide (Bo-Ex) Mechtild Linssen (StadsOntwikkeling gemeente Utrecht) Mark Kauw (StadsOntwikkeling gemeente Utrecht) Met dank aan Vollmer & Partners stedebouw en landschap | BouwhulpGroep advies en architectuur Makers Toolkit Kanaleneiland Zuid Vormgeving Taluut, Utrecht Versie April 2010, vastgesteld door de gemeenteraad
