VISION & ROBOTICS. Stop! Hekwerken en veiligheidsonderdelen. Inclusief Dossier Verpakken. Time of Flight opent de deur. Robot verovert bowlingbaan

VISION & ROBOTICS

j a a r g a n g 4 | n u m m e r 2 | a p ri l 2 0 1 2

Stop! ier s s o D f Inclusie n ke Verpak

Hekwerken en veiligheidsonderdelen Time of Flight opent de deur Robot verovert bowlingbaan

CNC | ROBOTICS | ROBOMACHINE

The colour of

automation

WWW.FAN UC.EU 02

FAN U C – N O.1 I N FACTOR Y AU TOM ATI ON AN D R OBOTS.

www.zuk.de

We accelerate your business. FANUC CNC · Robotics · Robomachine The power of three strong companies – together now as one leading entity: FANUC

Colofon Vision & Robotics is hét vakblad over automatise-

Icarus

ringsoplossingen voor de maak-, agro-en foodindustrie door specialisten in robotica en visionsystemen.

Voor één dag hadden we onlangs onze eigen Nederlandse Icarus. Jarno Smeets was de eerste mens ter wereld die zijn vleugels uitsloeg en met hevig armgewap-

j a a r g a n g 4 | n u m m e r 2 | a p ri l 2 0 1 2

per het luchtruim betrad. De daarop volgende honderd meter legde hij, schijnbaar onaangetast door de zwaartekracht, niet over het mooie gras van een parkje af,

Vision & Robotics verschijnt zes maal per jaar. Toezending

maar in vrijheid door de staalblauwe lucht. De op YouTube vastgelegde jongens-

geschiedt op abonnementbasis en controlled circulation.

droom was groot nieuws. En niet alleen in Nederland. Van CNN tot BBC, wereldwijd vroegen de mediamagnaten zich af hoe hij het geflikt had. Het NOS rapporteerde

Uit g e v e r

iets over Wii controllers, mobiele telefoons en motoren die het zware wapperende

Henk van Beek, Fenceworks BV

werk deden. Tegelijkertijd duiken de geruchten van een hoax op. Vliegen als een

Telefoon: 06 - 28 41 70 73

vogel? Dat kan niet. De MythBusters bemoeiden zich ermee en zelfs de special-

E-mail: [email protected]

effectsspecialisten van Starwars onderzochten of er niet met de beelden geknoeid was. Er was iets met een inconsistent vlekje op de vleugels en ook kwam een

R e d a cti e

journalist van het Belgische blad Humo erachter dat Jarno Smeets, in tegenstelling

Liam van Koert, The Text Factory

tot zijn beweringen, helemaal niet aan de TU Delft had gestudeerd en al helemaal

Joanna Hughes, The Text Factory

niet bij Philips had gewerkt. Eén dag, honderden nieuwsflitsen en miljoenen views

Telefoon: 06 - 17 58 82 65

op YouTube later kwam het hoge woord er bij De Wereld Draait Door dan toch uit.

Email: [email protected]

Hoewel acht maanden voorbereid, met zeer veel geloofwaardige documentatie op zijn blog bleek Icarus dan toch een mythe. Jarno Smeets bleek een Lying Dutch-

R e d a cti e r a a d

man, was geen ingenieur en had nooit bij Philips gewerkt. Sterker nog, hij heette

Pieter Jonker, TU Eindhoven en TU Delft

geen Jarno Smeets maar Floris Kaayk en was een filmmaker. Zijn vliegproject had

Jaap van de Loosdrecht, Computer Vision Lab, NHL

weinig met engineering van doen en was meer een experiment om te kijken hoe

Martin van der Have, RAB en ABB

de huidige (sociale) mediakanalen werken. Met de snelheid van het licht, zou ik

Fred Bokhorst, RAB en Ferdar

concluderen.

Bas Wondergem, DVC

Zelf heb ik bij het zien van de eerste beelden getwijfeld. De beelden zagen er wat

Hans Lenos, lenosonline.info

stuntelig uit, maar ik hoopte dat het waar was. Ook acht ik het niet uitgesloten dat

Wim Hoeks, NTS groep

er ooit een Icarus zal opstaan. Als een Leonardo da Vinci dacht dat het kon, wie ben ik dan om aan zijn overtuiging te twijfelen? En misschien is een Icarus precies wat

V or m g e vin g

we nodig hebben om dergelijke zaken mogelijk te maken. Natuurlijk ligt in deze

Laura Willemsen, Grafisch ontwerp

Griekse klassieker een waarschuwing voor hoogmoed verscholen. De vliegende hoofdpersoon mocht niet te hoog vliegen, omdat de was die zijn vleugels bijeen

Dr u k

hield dan zou smelten. En hoewel dit natuurlijk precies is wat er gebeurde, denk ik:

Drukkerij ProFeeling, België

dat is wel waar, maar dat vliegen had hij toch maar even mooi voor elkaar!

Posta d r e s r e d a cti e Maredijk 17, 2316 VR Leiden

LIAM van koert

E-mail: [email protected] Abonn e m e nt e n [email protected] A d v e rt e nti e - e x p l oitati e Mike de Jong, Bureau voor Marketing Media BV Telefoon: 06 - 43 05 30 25 E-mail: [email protected] A a n d it n u m m e r w e r k t e n m e e Bram Janssen, Safora S.S. Macdonald, Bert Stap, Yves De Groote, Hans Lenos

Column 03

www.zeroseven.de

Automation becomes easy. Ontdek hoe KUKA zich heeft toegelegd op het vereenvoudigen van de robotica in elke dimensie: Automation becomes easy! Eenvoudig te plannen. Eenvoudig te integreren. Eenvoudig te bedienen. Eenvoudig in onderhoud. Eenvoudig in aanpassen naar specifieke vragen. Met de QUANTEC robotgeneratie – veelzijdiger en sterker dan nooit ervoor. Met de KR C4 kontroller – waar overbodige Hardware geëlimineerd is. Met het nieuwe KUKA smartPAD – de gemakkelijkste manier om een robot te bedienen.

Meer informatie over de nieuwe KUKA-producten kan U vinden op: www.automation-becomes-easy.com Of scan deze QR-code met je smartphone.

KUKA Automatisering & Robots, Centrum Zuid 1031, 3530 Houthalen, België. Email: [email protected]. Tel.: +32 (0)11 51 61 60.

In dit nummer

De veilige robotcel

08



Time of Flight camera’s



klaar voor de praktijk

12

Overzicht TechniShow 2012

16

Dossier Verpakken

21





Robot verovert bowlingbaan

27



Rubrieken

8

Redactioneel

03

Colofon

03



Nieuws

06



Branche Bulletin

30



Robotveiligheid

32



(Un)Safe

36



Productnieuws

38



Adverteerdersindex

41



Column Mikrocentrum

42



21





27

April 2012| VISION & ROBOTICS

Inhoud 05

Robot Pablito fotografeert Pablo Picasso’s Guernica één van Pablo Picasso’s bekendste schilderijen, Guernica, wordt onderworpen aan een gezondheidsonderzoek. De onderzoeker is een robot. Het doek is inmiddels 75 jaar oud. Een robot die luistert naar de naam Pablito gaat tienduizend microscopische fotootjes maken van Picasso’s pacifistische meesterwerk. Met het robotonderzoek willen wetenschappers

volgens conservator Jorge Garcia Gomez-Tejedor

waarneembaar zijn. De onderzoekers willen

beter dan ooit inzicht krijgen in de staat van het

in ‘delicate staat’, omdat het zo vaak is ver-

onder meer ontdekken welk scheppingsproces -

zwart-witte tableau, dat in zijn lange bestaan

plaatst. Pablito, die volgens de krant El País zo’n

welke verkennende schetsen en terloopse aan-

onder andere twintig jaar de hele wereld heeft

driehonderdduizend euro heeft gekost, is een

passingen - ten grondslag ligt aan de creatie van

rondgereisd. Het Reina Sofia Museum in Madrid,

pietje-precies. Hij kan details zien op een schaal

Guernica. Het schilderij hoeft volgens Gomez-

waar het doek hangt, werkt samen met een te-

van 25 micrometer, oftewel 25-duizendste mil-

Tejedor voorlopig niet gerestaureerd te worden.

lecommunicatiebedrijf om Guernica ter plaatste

limeter. Analisten kunnen zo luchtbelletjes en

te kunnen onderzoeken. Het schilderij verkeert

krasjes zien die onmogelijk met het blote oog

Het Ridderkerkse bedrijf Vertiblast heeft een robot ontwikkeld waarmee een schoonmaker met een joystick een scheepshuid kan reinigen. De schoonmaakrobot, die enkele tientallen kilogrammen weegt, heeft krachtige magneten in zijn wielen waarmee hij zich vastklampt aan de stalen scheepshuid terwijl hij daarover rondrijdt. De HP Cleaning reinigt de scheepshuid met water onder hoge druk. Daarnaast brengt Vertiblast een robot op de markt die de scheepshuid van verf ontdoet door deze te ‘beschieten’ met kleine kogeltjes – de Vertiblast 250. De robots hoeven, voordat ze gebruiksklaar zijn, alleen te worden verbonden met een paar kabels en slangen. Tot nu toe worden in scheepswerven scheepshuiden gereinigd door schoonmakers in speciale veiligheidspakken die op steigers met hogedruklansen water onder 2.500 bar op de huid spuiten. Niet alleen is dit werk gevaarlijk en zwaar, ook zijn de kosten ervan hoog. Ook voor schoonmaakklussen waarbij slechts een gering oppervlak hoeft te worden gereinigd, moeten schoonmakers immers vaak eerst steigers en stellingen opbouwen. Vertiblast 250 heeft een watergekoelde elektromotor die slechts zes kilogram weegt en een schoepenrad aandrijft die met grote kracht kogeltjes op de huid schiet. Al die kogeltjes vangt hij weer af en hergebruikt hij. Het pomphuis waar de kogeltjes doorvliegen, bestaat uit een speciale, extreem harde staalsoort. Volgens de uitvinders, Christo Kok en David de Jong, laat Vertiblast 250 alle andere bestaande robots ‘met meer dan een straatlengte’ achter zich.

06 Nieuws

Schoonmaakrobot maakt steiger overbodig

Nieuws

Nieuwe Amerikaanse drone beslist zelf

Mobee-robot geschikt voor massaproductie

De Amerikaanse marine test momen-

neer een persoon op de knop drukt

Onderzoekers van de Harvard-universiteit hebben een

teel een nieuw type drone, de X-47B,

en doet dus enkel wat er gevraagd

nieuwe productiemethode voor robots ontwikkeld. De

die in staat zou moeten zijn om zelf

wordt. Als de X-47B de basistaken -

techniek maakt de massaproductie van uitvouwbare

beslissingen te nemen. In tegenstel-

opstijgen, landen en bijtanken - goed

robots en andere kleine apparaten mogelijk door ‘uit-

ling tot het huidige type drone kan

onder controle heeft, zou er een heel

drukplaten’ te gebruiken.

de X-47B zelf opstijgen en landen

arsenaal aan mogelijkheden moe-

De productiemethode die door de onderzoekers is

vanaf een vliegdekschip, in de lucht

ten komen. Zelf beslissen of er aan-

ontwikkeld, lijkt op origami of ‘pop-up-plaatjes’. Door

bijgetankt worden en op termijn zelf

gevallen wordt, hoort daar bij. Carl

verschillende laagjes materiaal te gebruiken, kunnen

beslissen of het de tegenstander

Johnson is de projectleider van de

flexibele verbindingen gemaakt worden in platte ma-

aanvalt of niet. Dat meldt de Ameri-

X-47B. Volgens hem zal deze drone

terialen. Met een laser worden de gewenste vormen

kaanse krant Los Angeles Times. Dro-

een oorlog veel veiliger maken voor

voorgesneden, waarna een robot of ander apparaat

nes vormen al jaren een belangrijk

het Amerikaanse leger. Het toestel

omhoog gedrukt kan worden. Op die manier zouden

militair wapen. Op het moment van

zorgt ervoor dat minder Amerikanen

niet alleen eenvoudige robots, maar ook andere elek-

de aanslagen van 11 september was

in de frontlinie belanden, zonder aan

tromechanische structuren geschikt zijn voor mas-

het aantal legerdrones op één hand

slagkracht te verliezen. Er zijn echter

saproductie. De onderzoekers maakten met achttien

te tellen. Een decennium later zijn er

veel tegenstanders van dit nieuwe

laagjes een robot, die ze de Harvard Monolithic Bee of

zo’n 7.500 drones in gebruik. Dat is

aanvalswapen. Door drones in te zet-

Mobee noemden. De laagjes bestaan uit onder meer

goed voor een derde van al het vlie-

ten, zou niemand verantwoordelijk

koolstofvezel, plastic, titaan, koper en keramische ma-

gend materieel dat de Amerikaanse

kunnen worden gehouden voor een

terialen. De Mobee is slechts 2,4 millimeter hoog en

strijdkracht tot zijn beschikking heeft.

(mislukte) aanval. Er zou namelijk

kan door het omhoog drukken van het plaatmateriaal

Het huidige type drone heeft een

niemand specifiek de opdracht heb-

‘geactiveerd’ worden. Daarbij worden ruim twintig

ingegeven vluchtplan, vuurt wan-

ben gegeven.

vouwen gebogen. Op deze manier zouden tientallen kleine robots uit een enkele plaat materiaal gesneden en uitgedrukt kunnen worden. De techniek is gestoeld op de productiemethode voor het vervaardigen van printplaten voor de elektronica-industrie, wat de productie van de kleine robots eenvoudig en goedkoop maakt. De benodigde elektronica kan tussen de materiaallaagjes worden ingeklemd, maar ook later worden ingebouwd. De Harvard-medewerkers zijn bezig hun techniek commercieel aantrekkelijk te maken.

Robotkrab verwijdert maagkanker Wetenschappers in Singapore hebben een lichaam kan kijken. De robotkrab is uitgekleine robotkrab ontwikkeld die in een

rust met een tang om het slechte weef-

vroeg stadium maagkanker kan verwij-

sel vast te houden en een haak om het te

deren zonder dat er littekens ontstaan.

verwijderen. Met behulp van de camera op

Het krabbetje wordt gemonteerd op een

de endoscoop kan de arts de robotarmen

endoscoop, een instrument waarmee de besturen. De onderzoekers hopen dat het arts via een meestal flexibele buis in het apparaat over drie jaar op de markt is.

Nieuws 07

08 Robotveiligheid

Fysieke barrière blijft belangrijke bescherming

Safora S.S. Macdonald Liam van Koert

De veilige robotcel Robotveiligheid kan op tal van manieren gerealiseerd worden. De meest in het oog springende manier is natuurlijk het plaatsen van een robot binnen een cel of hekwerk. Ook kan er gewerkt worden met lichtschermen, matten of andere detectiemethoden. Relatief nieuw zijn hierbij de veilige besturingsonderdelen die de robotfabrikanten bieden en die bij kleinere payloads de fysieke barrière overbodig maken. Een overzicht.

De Machinerichtlijn geeft aan dat men bij het in gebruik nemen van de

stopzetting wordt afgegeven wanneer de afscherming verplaatst of niet

machine of robot niet blootgesteld mag worden aan risico’s en gevaren.

meer gesloten is.

Dat wil zeggen dat er een wettelijke verplichting bestaat voor het beschermen van eenieder die met de machine werkt. De verantwoordelijkheid

Veiligheidsafstanden

hiervoor zit gedeeltelijk aan de kant van de fabrikant en gedeeltelijk aan

Voordat we verder gaan met de hekwerken en andere afschermingen is

de kant van de werkgever. Bovendien valt in Bijlage I van de machine-

het belangrijk om de veiligheidsafstanden goed te bepalen (NEN-EN-ISO

richtlijn te lezen dat indien er risico bestaat van gevaar van bewegende

13857). Wanneer men een robot geleverd krijgt, hoeft het niet zo te zijn

delen, deze dienen te zijn afgeschermd. Wanneer het om een robot gaat,

dat het hekwerk er direct bij geplaatst wordt. De fabrikant weet immers

dient hierbij rekening te worden gehouden met de reikwijdte van de ro-

niet altijd in welke opstelling de robot zal komen te staan.

bot. Wanneer de robot onderdeel uitmaakt van een groter geheel is het

Een methode voor het vermijden of reduceren van risico’s veroorzaakt

niet altijd mogelijk alles af te schermen door middel van hekwerken of

door robots is het gebruikmaken van veiligheidsafstanden, die voorko-

andere afschermingen, omdat men mogelijk nog bij andere delen van

men dat gevaarlijke zones worden bereikt. De veiligheidsafstanden zijn

de machine (het productiesysteem) moet kunnen komen. Daarom wordt

bedoeld om personen te beschermen die onder de beschreven omstan-

in bepaalde gevallen gekozen voor een vaste afscherming, en in andere

digheden (werking van de robot) gevaarlijke zones proberen te bereiken.

gevallen voor beweegbare afschermingen met blokkeervoorziening door

Bij het vastleggen van veiligheidsafstanden moet een aantal aspecten in

middel van interlocking movable guards. Een hekwerk, ook wel een be-

overweging worden genomen. Eén daarvan is de reikwijdte van de robot,

schermende constructie genoemd, wordt gezien als een beveiligingsvoor-

een ander is een betrouwbaar overzicht van antropometrische gegevens,

ziening (een belemmerende voorziening) of een fysieke barrière die de

rekening houdend met bevolkingsgroepen die waarschijnlijk in de betrok-

toegang tot gevaarlijke delen beperkt om te voorkomen dat men de ge-

ken landen voorkomen. Daarnaast moet er rekening worden gehouden

vaarlijke zones bereikt.

met biomechanische factoren, zoals het samendrukken en strekken van li-

Vaste afschermingen moeten zodanig zijn bevestigd, dat zij alleen met

chaamsdelen en de begrenzingen van de draaiing van gewrichten, alsook

behulp van gereedschappen kunnen worden geopend of verwijderd. Waar

met de technische en praktische aspecten. Dan zijn er nog de aanvullende

mogelijk mogen afschermingen niet zonder hun bevestigingsmiddelen op

maatregelen voor bepaalde groepen van personen, zoals bijvoorbeeld

hun plaats kunnen blijven. Beweegbare afschermingen met blokkeer-

personen met bijzondere behoeften, die kunnen zijn vereist ten gevolge

voorziening moeten, wanneer geopend, zoveel mogelijk met de machine

van een afwijking van de vastgelegde lichaamsafmetingen.

verbonden blijven. Ze dienen zodanig te zijn ontworpen en gebouwd,

Voor het bepalen van de veiligheidsafstand die voorkomt dat mensen ge-

dat ze enkel met een opzettelijke handeling kunnen worden afgesteld.

vaarlijke zones bereiken, is het noodzakelijk om te beslissen of waarden

Over het algemeen is het zo dat beweegbare afschermingen met blok-

voor hoog of laag risico worden toegepast. Daarom moet een risicobeoor-

keervoorziening gecombineerd moeten zijn met een vergrendelinrichting.

deling (NEN-EN-ISO 12100-1 en NEN-EN-ISO 14121-1) worden uitgevoerd.

Dit voorkomt dat gevaarlijke robotfuncties in werking treden voordat de

De risicobeoordeling moet worden gebaseerd op de waarschijnlijkheid

afscherming is gesloten of is teruggeplaatst, en dat er een opdracht tot

van het optreden van letsel en de voorzienbare ernst van dat letsel. Een

Robotveiligheid 09

analyse van de technische en menselijke factoren waarvan de risicobeoor-

derdelen’ toegepast. Uitgerust met druksensoren, schakelen deze on-

deling afhankelijk is, is van essentieel belang voor het kunnen maken van

derdelen het bijbehorende noodstopcircuit in geval van een mechanisch

een geschikte keuze voor het bepalen van de afscherming.

drukcontact. Het bekendste tactiele element is de veiligheidsmat. Meestal wordt deze mat gebruikt om te voorkomen dat een persoon niet in de

Hekwerken

gevaarlijke zone stapt, maar hij kan ook omgekeerd – als dodemans-

Een productiesysteem kan zijn uitgerust met allerlei soorten veiligheids-

schakelaar – worden gebruikt. Op een vergelijkbare manier zijn tevens

voorzieningen. Zo bestaan er blokkeervoorzieningen, lichtschermen, mat-

veiligheids­lijsten en veiligheidsbumpers. Eerstgenoemde zijn met name

ten en een tweehandenbediening. Verder zijn er hekwerken, de ‘distance

bestemd voor het afwenden van beklemmingsgevaar van bijvoorbeeld

guards’, om de robots heen geplaatst die er voor zorgen dat men op een

schuifdeuren, terwijl de bumper juist geschikt is voor mobiele veiligheid

veilige afstand van de robot blijft. Dit soort hekwerken is over het alge-

bij bijvoorbeeld een AGV.

meen permanent bevestigd, bijvoorbeeld door middel van lassen of het

Tot slot zijn er diverse optische elementen op de markt die kunnen wor-

gebruik van bevestigingsmiddelen zoals bouten, moeren en schroeven,

den ingezet om een zone af te schermen. Vaak worden zij gebruikt in

waardoor het onmogelijk is de hekwerken zonder gebruik van gereed-

combinatie met veilige robotbesturingen, waarover zo direct meer. Een

schap te verplaatsen. Het is dus duidelijk de fysieke barrière die voorkomt

bijzondere uitvoering hiervan is de Safety Eye van Pilz. Dit is in feite een

dat men onbedoeld in een gevaarlijke zone terechtkomt. Een vast hek-

3D-visionsysteem dat gebruikt maakt van drie camera’s en boven een

werk hoeft per definitie niet volledig omsluitend te zijn, waardoor er nog

robotcel kan worden gehangen. Door verschillende zones te definiëren,

voldoende mogelijkheden overblijven om toegang tot andere delen van

kan een robot of machine eerst langzamer gaan draaien wanneer een

de machine te verschaffen. Door de afmetingen van het hekwerk wordt

operator in de buurt komt. Wordt het gevaarlijk en bevindt de operator

een uitstraling gecreëerd, die aangeeft dat het niet de bedoeling is dat

zich in de laatste zone, dan worden zij door het veiligheidssysteem vol-

men er achter komt, noch dat er overheen dient te worden geklommen.

ledig tot stilstand gebracht.

Ook bestaan er zogenoemde ‘tunnel guards’, die worden gebruikt wanneer een kleiner gedeelte van de machine afgeschermd dient te worden.

Veilige robotbesturingen

Wanneer het nodig is dat regelmatig toegang verschaft moet worden aan

Eigenlijk ligt de gevolgde werkwijze met veilige robotbesturingen in het

gevaarlijke bewegende delen, kan er ook gekozen worden voor een be-

verlengde van de hiervoor geschreven aanpak: middels optische elemen-

weegbare afscherming met een (scharnier)blokkeervoorziening. Dit type

ten wordt de robot zich van de diverse veiligheidsniveaus van gedefini-

afscherming omsluit alleen een beperkt gedeelte van de machine of robot

eerde zones bewust, zodat deze bij nadering van de operator langzamer

wanneer deze in werking is.

gaat werken of in bepaalde gebieden helemaal niet zal komen. Wordt het

Afhankelijk van de sector waarin de robot of het gehele productiesysteem

te gevaarlijk, dan stopt hij. Het redundant uitgevoerde deel van de robot-

wordt ingezet, zal uit de risicobeoordeling naar voren komen welk materi-

besturing dat een dergelijke werkwijze mogelijk maakt, is te allen tijden

aal het beste geschikt is voor de hekwerken, alsmede wat voor type ma-

volledig toegewijd aan de veiligheidsfunctie.

teriaal voor het hekwerk de veiligheid het beste waarborgt. Indien het een

Er zijn twee grote robotleveranciers die hun robots optioneel met deze

productiesysteem betreft in de voedselindustrie, zal het aspect hygiëne

technologie hebben uitgerust. Zo heeft ABB al enige tijd SafeMove in de

extra aandacht vergen. De hekwerken zullen op een verantwoorde manier

aanbieding, en is ook Dual Check Safety (DCS) van Fanuc sinds kort in de

schoongehouden moeten worden, waarbij onder andere de ruwheid van

Benelux leverbaar. Doordat hekwerken kunnen worden weggelaten is het

het materiaal en de lasnaden een belangrijke rol speelt.

enerzijds mogelijk om ruimte t e besparen (al moet nog steeds rekening gehouden worden met veiligheidsafstanden en schakeltijden). Een ander

Veiligheidsonderdelen

voordeel kan zijn dat operator en robot zij aan zij kunnen werken, wat

Eén van de meest toegepaste veiligheidsonderdelen is misschien wel het

een productiviteitsvoordeel kan opleveren. Hierbij dient wel te worden

lichtscherm. Lichtschermen werken op basis van infrarood licht afkomstig

opgemerkt dat er maximale waarden gelden voor wat betreft payloads

van een zender. Als de uitgezonden lichtstralen vanuit de zender de ont-

en snelheid van de robot.

vanger bereiken, is de situatie veilig. Zodra er gedetecteerd wordt dat de ontvanger niet alle uitgezonden stralen ontvangt, betekent dit dat het lichtscherm doorbroken is en wordt het noodstopcircuit ingeschakeld. Lichtschermen zijn er in vele soorten en maten. Belangrijkste grootheden zijn de resolutie (wat is de onderlinge afstand van de stralen) en de afmeting, welke combinatie ze geschikt maakt voor bijvoorbeeld vingerbeveiliging of inloopbeveiliging. Ook kunnen lichtschermen functies als muting,

Een productiesysteem kan

fixed blanking en floating blanking bezitten. Hiermee kan een beveiliging

voorzien zijn van allerlei

dusdanig worden ingericht dat deze wel reageert op een persoon, maar

soorten

niet op een productstroom. Zoals eerder genoemd, gelden ook voor licht-

zieningen.

schermen veiligheidsafstanden. Hierbij dient niet alleen rekening gehouden te worden met de reikwijdte van de robot, maar ook met schakeltijden. Een uitgebreide uitleg over de bepaling van deze schakelafstanden is te lezen in Vision & Robotics 5 uit 2011. Naast lichtschermen worden ook zogenoemde ‘tactiele veiligheidson-

010 Robotveiligheid

veiligheidsvoor-

Inspecteer sneller met NI Vision Builder AI

Maak uw visie een realiteit. National Instruments Vision Builder for Automated Inspection (AI) biedt een innovatieve state machine-editor. Hiermee komt u sneller van het eerste concept naar de uiteindelijke geautomatiseerde visiontoepassing. De meer dan 100 inbegrepen stappen voor beeldverwerking, compatibiliteit met duizenden camera’s en de eenvoudige integratie met bestaande industriële besturingen maken dat uw implementatie sneller en eenvoudiger verloopt. Er is geen programmering nodig.

>>

Vraag de GRATIS 30-dagen evaluatieversie aan op ni.com/vision/vbai

National Instruments Netherlands BV ■ Pompmolenlaan 10 ■ Postbus 124 ■ 3440 AC Woerden ■ Tel +31 348 433 466 ■ Fax +31 348 430 673 Chamber of Commerce ■ # 301 168 13 ■ Utrecht ©2012 National Instruments. Alle rechten voorbehouden. National Instruments, NI en ni.com zijn handelsmerken van National Instruments. Andere vermelde producten en firmanamen zijn handelsmerken of handelsnamen van hun respectievelijke bedrijven. 04529

VISION BUILDER AI Configureerbare machine vision Geen programmering nodig Acquisitie van duizenden camera’s

0346 433 466

011

Met RGBd ook kleur- en buitenapplicaties mogelijk

Liam van Koert

ToF-camera’s openen de deur De Time of Flight-camera’s zitten duidelijk in de lift. Waar zij in het recente verleden nog de naam hadden wat onnauwkeurig en daardoor weinig praktisch te zijn, presteert de nieuwe generatie een heel stuk beter. Bovendien geraakte deze 3D-visietechniek aangevuld met kleur en worden die camera’s robuuster tegenover IR-tegenlicht en zonlicht. Dit opent de deur voor tal van innovatieve applicaties. Time of Flight-camera’s gaan dan ook vlot de deur uit… letterlijk!

Via SoftKinetic is de DepthSense 311 te verkrijgen. Deze Time of Flight-camera is speciaal ontwikkeld voor het herkennen van gebaren ten behoeve van gaming, maar Human Machine Interfacing (HMI) is even goed mogelijk. Met behulp van de OptriView Software kunnen tal van parameters als frame rate, betrouwbaarheidsniveau en NIR-lichtintensiteit worden aangepast. Begin dit jaar toonde SoftKinetic tevens een prototype van de eerste opvolger: de DS320. Deze beschikt onder andere over een dertig procent grotere ‘field of view’ van 73 graden. (Beeld: SoftKinetic)

012 Vision

In het Belgische Hoboken (Antwerpen) is het

den ze daarom onder de vlag van hun tetrapro-

zou moeten zijn, ze leidde heel dikwijls tot in-

Industrieel Visielab van de Karel de Grote-Ho-

ject: RGBd, ToF!, een studiedag, waarin de tech-

dustriële ontgoocheling. De reden daarvoor is

geschool gevestigd. Hier experimenteren dr.

niek zorgvuldig uit de doeken werd gedaan. In

dat onze ogen en ons brein een hele reeks ta-

ir. Luc Mertens (docent en gastprofessor Uni-

samenwerking met een twintigtal bedrijven

ken simultaan, redundant en synergetisch kun-

versiteit Antwerpen) en rechterhand ing. Wim

werden zeer boeiende lezingen gebracht over

nen afhandelen. Dit laat ons (mens en dier) toe

Abbeloos met de relatief recente 3D-vision

de werkingsprincipes, de toepassingsmogelijk-

een coherente interpretatie te maken van de

technologie: namelijk, 3D op basis van Time

heden en de valkuilen. Deze lezingen werden

ruimte waarin we ons bevinden en de ‘mecha-

of Flight-metingen (ToF ). Hoewel 3D-vision

aangevuld door tal van praktische demonstra-

nische handelingen’ die we er dagelijks in uit-

steeds meer doordringt naar de praktijk, is zij

ties. De deelnemers konden ook rekenen op

voeren met succes te volbrengen. We openen

als studiedomein natuurlijk niet nieuw. Wie

1 GB aan relevante teksten, papers en data

een voordeur vlot met behulp van een sleutel,

zich een beetje in de materie verdiept heeft,

sheets. Deze informatie zal in een bijgewerkte

we spelen pingpong of biljart, we snowboar-

zal de termen triangulatie en stereovisie niet

versie worden aangeboden op de Vision & Ro-

den, we schenken koffie in. Het lijkt allemaal zo

onbekend voorkomen. Voor de Tof-camera’s

botics-beurs 2012.

vanzelfsprekend. Totdat we deze taken aan een robot willen toevertrouwen. Op dat ogenblik

ligt dit misschien anders. Die technologie wordt in de praktijk nog maar sporadisch toegepast,

Vanzelfsprekend

blijkt elke stap in een sequentie van handelin-

terwijl recente ontwikkelingen (zoals de fusie

“Traditioneel wordt 3D-informatie verkre-

gen een uitdaging en beseft men dat duizend

van kleur en diepte: RGB + distance) het speel-

gen met behulp van gekalibreerde camera’s

subroutines samen nog niet volstaan om te

veld van die 3D-vision wel degelijk veranderen.

die een scène stereografisch vastleggen”, zo

evenaren wat een kleuter van vier jaar reeds

Er was beide onderzoekers dan ook veel aan

opent Mertens de studiedag en zijn uitleg over

aan vaardigheden bezit.”

gelegen om de mogelijkheden eens letterlijk in

de RGBd ToF-camera’s. “Het 3D-tafereel moet

de kijker te brengen. Eind januari organiseer-

vervolgens ontleed worden op basis van om-

Time of Flight

slachtige

De

Gelukkig kunnen we voor sommige meetprin-

correspondentieberekeningen.

relatieve betekenis van de objecten binnen de

cipes ook bij de natuur zelf aankloppen. Neem

De Fotonic C70 is uitgerust met een 120x160 pixels CMOS

scène kan men moeizaam trachten af te lei-

bijvoorbeeld de vleermuis. Met zijn indrukwek-

sensor en beschikt over een nieuwe infrarode (385 nm)

den uit de herkende vormen en kleuren.” De

kende sonar verschaft hij zich moeiteloos een

laserdiode (0,5W) van Osram. De modulatie bedraagt 44

moeilijkheden van zulke identificatie worden

toerijkend 3D-beeld van zijn omgeving. Met

MHz, waardoor in een bereik van 0,1 tot 7 meter met een

volgens Mertens met regelmaat onderschat.

zijn typerende behendigheid ontwijkt hij op het

nauwkeurigheid van 3 tot 30 millimeter kan worden ge-

Hoewel je zou vermoeden dat deze stereobe-

laatste ogenblik elk object. In volle vlucht vindt

meten. (Beeld: Fotonic)

nadering net als bij onze eigen ogen succesvol

hij een insect als prooi voor zijn middagmaal:

Vision 013

de NIR-bron wordt gevarieerd. Bij een frequen-

verhouding in de overwegingen opnemen.

Time of Flight is zeer geschikt voor zogenoemde ‘Auto-

tie van 30 megahertz bijvoorbeeld, kan tot vijf

Een tweede reeks vectoren bepaalt de oriën-

matic Guided Vehicles’, zo ondervond ook Egemin. Een

meter ver worden gekeken.” Abbeloos legt uit

tatie van de locale omgeving van die wereld-

centimeternauwkeurige stapeling van pallets, in rekken

dat voor de uiteindelijke bepaling van de af-

punten (de locale gradiënten). Deze ‘normaal-

tot twaalf meter hoogte, wordt met succes doorgevoerd.

stand tot een wereldpunt de faseverschuiving

vectoren’ staan loodrecht op de oppervlakjes

(Beeld: Egemin International NV)

van de terugkerende lichtgolf wordt gemeten.

die als pixel zijn waargenomen. Voor een vrij

“Omdat een sinusoïdale lichtgolf beschreven

vloeroppervlak of het werkblad van een tafel,

op de millimeter nauwkeurig! In tal van appa-

kan worden met behulp van een rondraaiende

zullen deze vectoren bijvoorbeeld systematisch

raten werd deze techniek inmiddels succesvol

vector, slaagt men er in de faseverschuiving φ

naar boven zijn gericht. Een volgende reeks

toegepast en kan men ‘zien’ hoe objecten met

te bepalen vanuit vier opvolgende intensiteits-

data beschrijft de locale kromming in de buurt

behulp van een geluidsveld kunnen worden

metingen, telkens om de negentig graden. Met

van de wereldpunten. In het geval van de

opgemeten. De tijd werd rijp om deze techniek

behulp van de formule 2.d = λmod (φ/2π) kan

hiervoor genoemde vloeroppervlakken zal die

nu ook te gebruiken in een andere industriële

dan de afstand d worden berekend.”

kromming nagenoeg nul zijn, maar bij holle of bolle objecten zijn deze uitgesproken positief

context. Al is er natuurlijk wel een belangrijk verschil: bij camera’s heeft men niet te maken

Vectorvelden en coördinaten

of negatief. Verder is het ook eenvoudig een

met geluid, maar met licht. Het meetprincipe

Met één enkele meting ontstaat er nog geen

systeem op te zetten waarin men de vorige co-

mag dan al vergelijkbaar zijn, het medium

3D-beeld. Daarvoor heeft men vele gerichte

ördinaten ‘dynamisch’ beschouwt. Dit is vooral

waarin de golven zich uitbreiden is totaal ver-

metingen nodig. Time of Flight-camera’s leve-

nuttig indien de camera, zoals bij Automatisch

schillend. Geluid gebruikt de lucht als drager,

ren tegenwoordig haast honderdduizend meet­

terwijl licht zich bedient vanuit het elektro-

richtingen op hetzelfde ogenblik! Mertens legt

magnetisme. Bovendien is er sprake van een

uit: “Een eerste reeks metingen (vectoren) ver-

aanzienlijk verschil in golfsnelheid en golflente.

bindt het centrum van de camera met de tast-

Waar de ‘vleermuis-tsjirp’ zich voortplant met

bare wereldpunten die zich binnen het blikveld

een snelheid van 340 meter per seconde bij

(field of view) van het toestel bevinden. Deze

een frequentie van 25 tot 120 kilohertz, heeft

vectoren kunnen in elk assenstelsel ontbonden

het zichtbare licht een golflengte tussen de 380

worden in x, y en z-coördinaten. Bovendien is

en 750 nanometer en reist het licht met een

het eenvoudig om naast de intensiteit en de af-

snelheid van 300.000 kilometer per seconde.

stand, ook een betrouwbaarheidswaarde (con-

Dit heeft uiteraard gevolgen voor de waarne-

fidence value) aan de metingen toe te voegen.

ming en de toegepaste technologie. Abbeloos:

Deze betrouwbaarheid volgt uit de verhouding

”Bij Time of Flight-camera’s wordt doorgaans

L/D van de helderheid (Luminance) tot de af-

voor een NIR-lichtbron gekozen. De Near Infra

stand (Distance). Nabije wereldpunten zullen

Ook de O3D200 stamt uit 2008. Hij heeft een meer in-

Red golven die deze bron uitzenden, hebben

dan hoog scoren omdat de helderheid hoog is

tense NIR-lichtbron en een betere warmteafvoer dan

een golflengte van ongeveer één micrometer.

en de afstand eerder klein; terwijl verderaf ge-

voorheen. Hierdoor zijn hogere frame rates (tot 25 Hertz)

Het basismeetbereik van de camera is echter

legen punten nauwelijks licht terugstalen in de

mogelijk. De SBI-technologie (Suppression of Back-

verbonden aan de golflengte (λmod) van de

richting van de camera en de afstand groot is.

ground Illumination) elimineert daarbij de effecten van

zogenaamde ‘modulatiefrequentie’. Dit is het

Om te oordelen of punten een faseverschuiving

het omgevingslicht. Gecontroleerde outdoor-applicaties

sinusoïdale tempo waarin de lichtsterkte van

bezitten die groter is dan 2*π, kan men de L/D-

kunnen getoond worden. (Beeld: IFM)

014 Vision

Geleide Voertuigen (AGV’s), een eigenbewe-

mera’s zorgen voor een globale dieptesegmen-

ging bezit tegenover de omgeving. Het is dan

tatie, terwijl men via het kleurenbeeld zoekt

nodig om het tijdstip te noteren waarop het

naar de subpixelnauwkeurige randen van die

beeld gemaakt werd en de plaats uit te me-

objecten. Het is vooral op dit vlak dat de RGBd-

ten waar de camera zich op datzelfde ogenblik

camera’s de overhand halen op de klassieke

bevond. Voor industriële ToF-camera’s spreken

stereo, of multiple view vision. Mertens noemt

we dan over tijdsverschillen, opgemeten in be-

ook enkele praktische overwegingen die voor

trouwbare nanoseconden. In het geval van ToF-

een keuze ‘RGBd’, kunnen pleiten. “Doordat

kleurencamera’s is er tot slot ook nog kleur-

met RGBd zowel diepte- als kleurinformatie

informatie aanwezig die voor elke pixel kan

verkregen wordt, is het mogelijk om beide in-

worden meegenomen. Het zal niemand verba-

formatiekanalen aanvullend in te zetten. Denk

zen dat de volgende generatie camera’s naast

bijvoorbeeld aan de kwalitatieve keuring van

al deze data ook een multispectrale versie zal

groenten of fruit: een robot kan opmeten tot

aanbieden. Op dat ogenblik kan men dan ook

welke volumeklasse een appel behoort en

Door gebruik te maken van het Time of Flight-principe, is

nog infraroodbeelden (warmtecamera, nacht-

gelijktijdig aan welke kleuraantrekkelijkheids-

Hero Technologies in staat robotsturingen te ontwikken

kijker) of ultra-violetbeelden verwachten.

klasse hij beantwoordt. Zulke toepassingen

waarin biervaten gemanipuleerd en op kwaliteit worden

waren misschien ook met stereovisie te reali-

geoordeeld. (Beeld: Hero Technologies)

Kleur

seren, maar het optreden van beeldocclusies

Het is snel gegaan met de Time of Flight-ca-

(beeldoverlappingen) maakte dit in de praktijk

nen vaststellen op welke coördinaat en vanuit

mera’s. Waar in 2002 de eerste systemen met

een stuk onbetrouwbaarder en ingewikkelder.”

welke richting hij de vaten moet grijpen. Gelijktijdig moet geoordeeld worden in welke toe-

zo’n drieduizend pixels maar weinig industriële indruk maakten, heeft ook hier de micro-elek-

Praktijk

stand zulk vat in het algemeen verkeert. Is er

tronica niet stilgestaan. Niet alleen is de sig-

Zoals gezegd waren er ook vele praktijkvoor-

sprake van schade en met welke klasse hebben

naal/ruisverhouding veel gunstiger geworden,

beelden in Hoboken te vinden. De toepassingen

we dan te maken? Bovendien men kan aan de

ook de resolutie van de camera’s is erg toege-

waarbij Time of Flight een centrale rol vervulde,

hand van een kleurcode de herkomst van het

nomen, waardoor er ontzettend veel nieuwe

waren hierbij van zeer uiteenlopende aard en

vat bepalen. Kortom, RGBd-camera’s op volle

toepassingen in het vizier komen. Mertens:

kunnen met innovatieve arbeid nog zeer sterk

kracht vooruit!

“We hebben in de titel van onze studiedag niet

worden uitbreid. Zo liet het Belgische Egemin

Enkele spraakmakende toepassingsvoorbeel-

voor niets de term RGBd (d staat voor distance)

de bezoekers kennismaken met hun AGV’s, of-

den tot slot, waarin de industriële context ver-

gebruikt, want samen met het verbeteren van

wel Automatisch Geleide Voertuigen. Uitgerust

vangen werd door toepassingen uit het dage-

de specificaties is ook kleur aan het pallet van

met de Time of Flight technology maken deze

lijkse leven, werden getoond in samenwerking

de ToF-camera’s toegevoegd. Omdat kleurca-

onbemande transportsystemen vergaande ma-

met de onderzoeksgroep EAVISE. Deze onder-

mera’s voorlopig op een veel hogere resolutie

gazijnautomatisering mogelijk. Onder andere

zoekers van de Lessius Hogeschool te Mechelen

kunnen rekenen, lijkt het logisch dat de ToF-ca-

voor het automatisch stapelen en ontstapelen

werden overtuigd van de mogelijkheden die

van pallets bleek de extra 3D-informatie een

Time of Flight biedt, ten dienste van het mo-

grote aanwinst. De uitdagingen komen vooral

nitoren van mensen thuis. Hierbij kan gedacht

Met de SR4000 introduceerde MESA Imaging in 2008 één

voor in omstandigheden waarbij elastische

worden aan het detecteren van epilepsieaan-

van de eerste Time of Flight-camera’s die ook geschikt

materialen gestapeld worden (zoals toiletpa-

vallen of het ongelukkig vallen van ouderen.

was voor industriële toepassingen. Dit cameratype

pier of keukenrollen). Het gewicht van de pal-

Het gebruik van een 3D Time of Flight-systeem

wordt opgevolgd door de SR4500, die ruim beter scoort

lets zorgt onvermijdelijk voor onzekerheid ten

blijkt hier belangrijke voordelen te bieden,

bij de ‘outdoor-toepassingen’. (Beeld: Mesa Imaging)

aanzien van de hoogte en de oriëntatie van

aangezien een snelle dieptesegmentatie toe-

de pallets. Indien de tanden van een vorklift

laat de voor- en achtergrond snel en accuraat

lichtjes verstelbaar zijn, dan kan men met zulke

van elkaar te onderscheiden. Een aanverwante

scheefstand gemakkelijk omgaan. Een tweede

applicatie is de ADL-meting, waarbij de graad

voorbeeld dat we opmerkten, kwam van het

van beperking in het dagelijkse functioneren

bedrijf Hero Technologies. Als robotspecialist

bij ouderen in de gaten wordt gehouden. Tot

in de brouwerijwereld ontwikkelden zij met

slot vertelt EAVISE over een rolstoel die aanvan-

behulp van Time of Flight een systeem dat de

kelijk was uitgerust met een 2D-camera, maar

terugname van lege vaten automatiseert. Niet

waar Time of Flight vele voordelen brengt. Zo

zelden komt het voor dat de binnenkomende

kan op basis van SLAM-technology (Simultane-

pallets met biervaten op zijn zachts gezegd een

ous Localisation and Mapping) de omgeving in

rommeltje zijn. Vaten van verschillende forma-

realtime en in 3D in kaart gebracht worden: ob-

ten staan rechtop of ondersteboven, al dan

stakels kunnen dan vermeden worden, terwijl

niet voorzien van plastic doppen, loshangende

de gebruiker met een druk op de knop naar een

tape of stukken hout. De robot moet dan kun-

gewenste plek wordt gevoerd.

Vision 015

TechniShow 2012: een robotfeestje Liam van Koert

Wie veel robots wil zien op de Nederlandse beursvloer heeft eigenlijk maar één plek waar hij terecht kan: de TechniShow. Met weliswaar een grote focus op de metaalsector, waren er ook dit jaar weer tal van interessante nieuwigheden te bespeuren. Aangezien de nu volgende vier pagina’s te weinig zijn om iedereen in beeld te brengen, beperken we ons tot de trouwe achterban van Vision & Robotics. Zij heeft echter genoeg te melden. Valk Welding wint Innovatie Award

les volledig automatisch te programmeren, si-

daal namelijk de Smartcell. Dit is een intel-

Hoewel er meerdere robotleveranciers mee-

muleren en natuurlijk te lassen. Met de 3D Free

ligente robotcel voor verspaning, die ervoor

dongen naar de prijzen, was het Valk Welding

Shape Welding Solution kan nu ook het lassen

moet zorgen dat een bedrijf gemiddeld per

dat dit jaar een TechniShow Innovatie Award

van gekromde onderdelen, die vaak maar één

spiluur van een machine de personele bezet-

in de wacht sleepte. Het was de stem van het

keer voorkomen, eenvoudig worden geauto-

ting met zestig tot tachtig procent kan redu-

grote publiek dat voor een bijzondere oplossing

matiseerd. Groot fan van het systeem is Thys-

ceren. De volledige automatisering van kleine

van de robotlasspecialist uit Alblasserdam had

sen Krupp Encasa uit Krimpen aan den IJssel. Zij

series en enkelstuks repeatproductie wordt

gekozen en hen de felbegeerde prijs bezorgde.

produceren gebogen raildelen voor trapliften.

mogelijk omdat in deze Smartcel alle hande-

De oplossing in kwestie luistert naar de naam

Technisch directeur van Valk Welding Adriaan

lingen van een operator volledig automatisch

3D Free Shape Welding Solution. Het is een

Broere is erg blij met de award. “We zijn uiter-

gaan. Bram de Koning, directeur van Cellro licht

systeem bestaande uit een Panasonic lasro-

aard zeer trots op het mogen ontvangen van de

toe: “De Smartcell is het resultaat van een in-

bot met geïntegreerde stroombron, 3D offline

Innovatie Award. Het is een duidelijk erkenning

tensieve samenwerking met Fanuc Robotics,

software van Panasonic, een zelf ontwikkelde

van het innovatieve gehalte van dit project en

Schunk, Siemens, Sandvik, Renishaw en Grob.

3D-laservisioncamera en eigen software om al-

blijkbaar wordt het door de markt ook zo ge-

Dat is best uniek. Ieder heeft zijn specialistische

zien.” Het unieke zit hem er volgens Broere in

kennis ingebracht om te komen tot deze geza-

dat het een echte totaaloplossing is. “Natuurlijk

menlijke innovatie. Het kostte ons ongeveer

zijn sommige afzonderlijke componenten al

drie jaar om de automatische productiecel te

wel langer op de markt verkrijgbaar, maar het

maken.” De verwachting is dat de cel eind dit

is de nauwe integratie van robot, stroombron,

jaar of begin volgend jaar verkoopklaar is. “En

3D-laservision en software die het technisch en

het is niet zo dat we dan meteen in groten ge-

economisch haalbaar maakt ook het lassen van

tale kunnen leveren, maar dat is ook nooit de

lastige gekromde enkelstuks onderdelen te au-

intentie geweest”, aldus De Koning. “De bedoe-

tomatiseren.”

ling is om een innovatieve en hoogwaardige oplossing te vinden voor een probleem dat in

Valk Welding wint Innovatie Award.

016 TechniShow 2012

Cellro toont slimme cel

de toekomst alleen maar erger wordt, namelijk

Cellro beloofde de TechniShow-bezoeker een

het tekort aan geschoold technisch personeel.

wereldprimeur, en deze kregen zij ook. Op hun

Veel van de benodigde intelligentie, kennis en

stand toonde de automatiseerder uit Veenen-

knowhow zit al in de productiecel. De vakman

Cellro toont slimme cel.

hoeft alleen te leren hoe hij ermee om moet

Het programmeerpaneel is zowel ergonomisch

gaan. Dat leren wij hem tijdens een intensieve

als functioneel verbeterd. Zo is het gewicht ge-

training. Eigenlijk kun je het vergelijken met

reduceerd van 1,3 kilogram naar 970 gram en

een drukkerij. De werknemer stelt het in en

is het paneel nu standaard uitgevoerd met een

drukt op de knop en de machine drukt, knipt

touchscreen. Bovendien kunnen klantspecifie-

en bundelt alles.”

ke windows worden aangemaakt. Hierdoor kan

Terugkerende orders worden in seriegroottes

de bediening op een eenvoudige manier nog

van 1 tot 250 stuks efficiënt geautomatiseerd.

beter worden afgestemd op de toepassing. De

De Smartcell richt zichzelf geheel automatisch

introductie van de nieuwe generatie OTC-robots

in voor ieder product. Hij spant zelf de produc-

wordt in de tweede helft van dit jaar verwacht.

ten op en bewerkt deze van alle zijden. Ook de

Overigens was de nieuwe besturing niet het

controle, reiniging en afvoer van de producten

enige wat op de Rolan Robotics stand te zien

is volledig geautomatiseerd. Nadat een op-

was. De beschikbare 190 vierkante meter werd

dracht gereed is, pakt de robot automatisch de

niet verspild. In totaal waren er zeven syste-

volgende opdracht op. De Smartcell is eigenlijk

men, waaronder ook een demo met de Stäu-

een compleet zelfstandig opererende minifa-

bli Unimation robot die was uitgerust met een

briek die onder toezicht van één enkele pro-

flexibele vierpuntsgrijper. Te midden van al het

grammeur in de dagdienst 24 uur, zeven dagen

metaalgeweld pakte het systeem zonder er

Stäubli zet

per week draait.

schade aan toe te brengen achtereenvolgens

grote stap in

een sinaasappel, kropje ijsbergsla en een rode

robotfrezen.

Rolan geeft voorproefje OTC-robotbesturing

kool.

Speciaal voor de TechniShow had Rolan Ro-

Stäubli zet grote stap in robotfrezen

botics de hand weten te leggen op een pro-

Niet alleen de integratoren, maar ook Stäubli

totype van de nieuwe generatie OTC-robots.

zelf is op de TechniShow van de partij. En om

Hiermee had ook Rolan een primeur te pak-

hun pronkstuk loop je niet zomaar even heen.

ken: hun stand was de eerste plek waar deze

De nieuwe RX170HSM is namelijk zonder over-

te zien was. Belangrijkste ontwikkelingen van

drijven fors te noemen. En dat terwijl hij een

de nieuwe besturing zijn een verhoogde reken-

as minder heeft dan de traditionele ‘articula-

kracht, waarbij communicatietijd met randap-

ted’ robotarmen. In plaats daarvan is in de pols

paratuur met een factor twintig is gereduceerd.

een hogesnelheidsspindle opgenomen waar

Rolan geeft voorproefje OTC-robotbesturing.

Robomotive kiest voor menselijke maat.

ZVS toont gevarieerd grijperaanbod.

diverse gereedschappen in kunnen worden ge-

gende visie uit. “In dit geval hebben we er-

plaatst. De reden van de stevige bouw wordt

voor gekozen de robot, een SDA van Yaskawa,

duidelijk als ons wat andere getallen worden

bokwieltjes in elkaar te laten zetten, maar dat

meegedeeld: de robot heeft een reikwijdte van

hadden natuurlijk ook tal van andere taken

1835 millimeter en een herhaalnauwkeurig-

kunnen zijn. Belangrijkste is dat de robot met

heid van maar liefst 0,04 millimeter. Tezamen

zijn twee grijpers net als de mens gereedschap

met het extra stijve ontwerp maakt dat de ro-

kan oppakken om bepaalde handelingen uit te

bot natuurlijk zeer geschikt voor freestoepas-

voeren. Waarom zou een robot namelijk niet

singen. En laat dat nou net zijn waar hij voor

gewoon een steeksleutel gebruiken om een

bedoeld is. De RX170HSM freest niet alleen

moer aan te draaien? Soms zullen natuurlijk

hout, aluminium en steen, maar ook glas, com-

wel speciale stukjes gereedschap nodig zijn. In

posieten, koper en zelfs roestvast staal. Boven-

het geval van de bokwielassemblage moeten

dien zijn er drie spindels voorhanden die elk

er bijvoorbeeld M8-moertjes uit een bakje ge-

hun eigen specificaties hebben. Kabels zijn in

pakt worden. En hoewel het door Beltech ont-

de robot weggewerkt en de robot beschikt over

wikkelde 3D-binpicking deel de afzonderlijke

een ingebouwd micro-smeringssysteem.

moertjes snel herkent, zijn de vingers van de robot te groot om ze goed op te pakken. Het

Destaco introduceert elektrische vacuümgrijper.

Robomotive kiest voor menselijke maat

principe blijft echter hetzelfde: benader roboti-

Eén van de bedrijven die wel genomineerd was

sering van een meer menselijke kant. Op deze

voor een award, maar uiteindelijk net buiten de

manier kunnen robots veel gemakkelijker in

prijzen viel, is Robomotive. Samen met gere-

bestaande productieprocessen worden geïnte-

nommeerde partners als Yaskawa en Beltech

greerd.”

ontwikkelde het bedrijf een robotsysteem dat

018

als uitgangspunt heeft de dingen precies zo

ZVS toont gevarieerd grijperaanbod

aan te pakken als de mens. Dat betekent dat

Natuurlijk mocht ook grijperspecialist ZVS

er twee armen en handen nodig zijn en dat de

Techniek niet op de TechniShow ontbreken. En

robot tevens in 3D moet kunnen zien. Alleen

hoewel niet het grootste bedrijf op de beurs,

dan kan de robot flexibel en snel op een plek

was dat aan de stand niet af te zien. Een mooie

worden ingezet waar normaliter een mens het

doorsnede van het zeer ruime grijperassorti-

werk doet. Directeur Michael Vermeer legt in

ment van Sommer Automatic lag uitgestald

het kort de demo-opstelling en de achterlig-

en ook de aanverwante producten (loopwa-

genklemmen en stootdempers van Zimmer,

ingehuurd die zo uit de film Starwars gestapt

sensoren van Vester Elektronic, Fibro indexeer-

had kunnen zijn en een praatje met de voor-

tafels en robothoezen van RPS) werden on-

bijgangers aanknoopt. Toch is dit niet de echte

der de aandacht gebracht. Gevraagd naar het

highlight van de show. Want hoewel een min-

pronkstuk van de show, wil directeur Jeroen

dere blikvanger, is tussen de mechanische grij-

van de Heuvel niet één specifiek product naar

pers een bijzondere vacuümgrijper te vinden:

voren schuiven. “Het belangrijkste bij de hand-

de EcoCup. Deze in eind 2011 geïntroduceerde

ling van producten is dat de juiste grijper voor

grijper is naar eigen zeggen de eerste ter we-

de juiste toepassing wordt gebruikt. Er is dus

reld die voor vacuüm elektriciteit in plaats van

niet een ‘one size fits all’ oplossing. Waar onze

pneumatiek gebruikt. Hierdoor is de vacuüm-

zeer intuïtieve grafische interface kan eigenlijk

kracht ligt, is om vanuit het zeer ruime portfolio

grijper niet alleen stiller en schoner, maar ook

elke technische medewerker van een bedrijf de

van standaard componenten dat Sommer Auto-

sneller te installeren. In een omgeving waar

robot bedienen. Bovendien zijn er geen hekken

matic biedt, de juiste samenstelling voor onze

geen perslucht voorhanden is, hoeven immers

of lichtschermen nodig. En omdat de robots zelf

klanten te realiseren. Op deze manier hebben

geen extra voorzieningen getroffen te worden.

ook niet al te zwaar zijn, respectievelijk 18 en

zij het beste van twee werelden: een hoge

Destaco ziet dan ook een mooie toekomst weg-

25 kilogram, kunnen deze snel verplaatst wor-

kwaliteit tegen een betaalbare prijs door stan-

gelegd voor de EcoCup in zowel sectoren als de

den om op een andere plek een klusje te toen.”

daardisatie en tegelijkertijd een oplossing op

solar-, plastic-, glas- en elektronica-industrie.

De Universal Robots kunnen worden ingezet

Gibas doet goede zaken met Universal robot.

voor rechttoe rechtaan machinebelading, pick

maat. Dit maatwerk kunnen we leveren door-

& place-toepassingen. In veel gevallen heeft de

matisering rondlopen en op grijpergebied alles

Gibas doet goede zaken met Universal robot

van de hoed en de rand weten. Door de korte

Het is niet de eerste keer dat de Universal Ro-

Ook de complexere taken zijn geen probleem.

lijnen weten we precies wat onze klanten no-

bot, waarvan Gibas Automation de importeur

De interface van de robot werkt namelijk prima

dig hebben en kunnen we snel schakelen. Ook

is, veel bekijks trekt op een beurs. Maar het is

samen met de meest gangbare sensoren en

de lijnen richting de fabrikant zijn kort, zodat

wel de eerste keer dat dit met de grotere tien

controllers.

eventuele speciale wensen die niet vanuit de

kilogram (draagvermogen) variant gebeurt: de

standaard kunnen worden opgelost, toch kun-

UR10 is namelijk splinternieuw. Directeur Ste-

Fanucs M1ia-robots stelen de show

nen worden gerealiseerd.”

faan Poppe snapt wel waarom de robot zoveel

Hoewel klein, is het haast onmogelijk om de

dat we al heel wat jaartjes in de productieauto-

robot zich dan binnen het jaar terugverdiend.

belangstelling wekt: hij is zeer snel ergens neer

M1ia-robots op de Fanuc-stand over het hoofd

Destaco introduceert elektrische vacuümgrijper

te zetten en te programmeren, zonder dat er

te zien. Want ze zijn met velen en grote drom-

extra veiligheidsmaatregelen of echte pro-

men mensen vergapen zich aan de applicaties

Destaco is bij de meeste mensen bekend als

grammeerkennis vereist is. “We hebben sinds

die met de grote democel worden uitgebeeld.

een specialist in spantechniek. Wie de klem-

de introductie van de vijf kilogram versie vorig

Soms razendsnel pick & place, soms samenwer-

metjes met de rode handvaten ziet, moet al

jaar al veertig Universal Robots verkocht. En dat

kend en soms horizontaal of ondersteboven

snel aan dit bedrijf denken. Een bezoekje aan

voor zeer uiteenlopende bedrijven en toepas-

gemonteerd, is het duidelijk dat deze kleine

de stand op de TechniShow leert echter dat dit

singen. Reden hiervoor is het feit dat de Uni-

nieuwste aanwinst van Fanuc zeer flexibel is.

beeld toch wat moet worden bijgesteld. Om dit

versal de traditionele struikelblokken van auto-

Het kan allemaal doordat de robot een laag ei-

kracht bij te zetten, heeft Destaco een robot

matisering wegneemt. Via het touchpanel met

gen gewicht heeft en er daardoor voldoende stijfheid overblijft voor een positionering die je aanvankelijk niet van een deltarobot zou verwachten. De flexibiliteit wordt nog groter wanneer het gepatenteerde Genkotsu-systeem, wat ‘vuist’ in het Japans betekent, is toegepast. De robot heeft dan twee extra assen in de pols, waardoor er in feite de bewegingsvrijheid van een menselijke hand ter beschikking staat. Dit is helemaal het geval wanneer geïntegreerde vision aan de pols wordt toegevoegd. De robot ziet dan precies waar hij mee bezig is en heeft geen blinde vlekken. Hoewel de M1ia al vaker zijn werk op de beursvloeren van de Benelux heeft gedaan, geldt dat niet voor het DCS-systeem dat bij partner Robojob te vinden was. DCS staat in dit geval niet voor Distrubuted Control System, maar voor

Fanucs M1ia-robots stelen de show.

Dual Check Safety. Het is de relatief nieuwe vorm van robotveiligheid waarover u één en

TechniShow 2012 019

krachtige hardware icoon gestuurde vision tools ---------------------------------------- + ultra snelle FPGA image processing

Bel voor: -

advies training ondersteuning projectoplossingen

020

VISION & ROBOTICS Dossier Verpakken Trends Techniek Standaarden

Verpakken: Een collage van trends, techniek en standaarden Yves De Groote & Hans Lenos

In dit dossier over verpakken hanteren we een iets andere aanpak. In lijn met het thema hebben we de onderdelen dit keer wat meer in panklare brokjes verpakt. Op deze manier kunt u er zelf uitpikken wat u wilt. Veel uitpakplezier!

022 Dossier Verpakken

Verpakken

Trend: mengverpakkingen

Het verpakken van voedingsmiddelen om-

Mengverpakkingen bieden een brede variëteit

vat gewoonlijk drie stappen. De eerste is het

en kleine volumes per product. Bij mengver-

primair verpakken, meestal direct na het pro-

pakkingen ligt een uitdaging voor de verpak-

ductieproces. Hier kunnen bij stuksproducten

kingsketen, inclusief producenten en retailers,

(bijvoorbeeld koekjes of chocolaatjes) deltaro-

evenals voor fabrikanten van verpakkingsma-

bots worden gebruikt om met behulp van ca-

chines. Mengverpakkingen zijn bijvoorbeeld

merabegeleiding de producten van een band

drie verschillende paprika’s op een schaal of fo-

te pakken, en in de machine te leggen die de

lie, of een maaltijdpakket met de componenten

eerste verpakking aanbrengt. Dit kan de ver-

in verschillende zakjes in een doosje. Verder

koopverpakking zijn, maar nogal eens gaat om

zijn er de verschillende smaken van een dis-

de eerste verpakking (de binnenverpakking)

play in een winkel- of consumentenverpakking,

nog een tweede verpakking, de verkoopver-

bijvoorbeeld verschillende soorten cornflakes,

pakking in het winkelschap. Ook hierbij is het

chips of ijsjes. Zo zijn er ook assortimentsver-

mogelijk om deltarobots in te zetten. Een vol-

pakkingen met twee lagen verschillende sma-

gende stap is bekend als ‘case packing’. De re-

ken pralines of koekjes. Iedereen heeft wel de

tailverpakking wordt in de transportverpakking

nodige voorbeelden in de voorraadkast, of kent

geplaatst. Omdat het hier om grotere gewich-

ze uit de winkel of horecagelegenheid. Ook kan

ten en afmetingen gaat en de snelheid lager

een mengverpakking worden toegepast op de

ligt, wordt vaak een tweeassige pick & place-

transportverpakking.

installatie of een delta XL-robot toegepast. De

Er is een aantal drijfveren voor de groei van

laatste verpakkingsstap in een bedrijf betreft

mengverpakkingen. Als eerste zijn er de lo-

het plaatsen van de transportverpakkingen op

gistieke redenen voor de retailsector. Meng-

pallets. Hiervoor is een zware robot nodig met

verpakkingen bieden de mogelijkheid om in

vier vrijheidsgraden.

een beperkte schapruimte toch verschillende producten aan te bieden. Ook kunnen de bedrijven zo de logistieke kosten drukken, omdat ze in één verpakking toch meerdere varianten

Verpakkingen

van een product kunnen inkopen, en deze ‘just in time’ geleverd kunnen krijgen. Op een sterk

Verpakkingen beschermen producten tegen

concurrerende markt, waar iedere cent telt, is

bijvoorbeeld stof, vocht en bacteriën. Boven-

dit van steeds groter belang. Bij verse produc-

dien zijn verpakkingen handig om producten

ten is het bovendien belangrijk dat de produc-

te vervoeren en te verhandelen, alsmede om

ten snel verkocht zijn en het versschap aan het

productinformatie en reclame-uitingen op te

einde van de dag leeg is. Wat ook voorkomt, is

vermelden. Er zijn drie soorten verpakkingen.

dat retailers in onderhandelingen met produ-

Ten eerste is er de verkoopverpakking, zoals de

centen nogal eens één smaak extra willen als

verpakkingen die in winkels staan. Verzamel-

bonus, waardoor de verpakking een uitzonde-

verpakkingen zijn verpakkingen die een aantal

ring kan vormen op het normale aantal. Voor

verpakte producten bevatten. En dan zijn er

producten bieden producenten allereerst on-

nog de verzendverpakkingen. Dit zijn verpak-

derscheid in het winkelschap, en levert de con-

kingen om een aantal producten of verzamel-

sument variatie in wat hij uiteindelijk op tafel

verpakkingen te vervoeren. Het overheidsbe-

zet. Zo heeft iedereen zijn eigen smaak in corn-

leid is erop gericht om verpakkingsmateriaal

flakes of chips. Tegelijkertijd speelt de fabrikant

zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Dat bete-

zo in op de fascinatie voor miniaturisatie. Ook

kent dat zo min mogelijk verpakkingsmateriaal

kan hij met minder populaire smaken of zelfs

wordt gebruikt, dat verpakkingen meermalen

nieuwe –al dan niet uit te testen- smaken in

worden gebruikt en dat materialen worden

de winkel komen. Mengverpakkingen zijn ook

hergebruikt.

uitstekend geschikt voor promotie- of reclameacties: twee plus één gratis.

Dossier Verpakken 023

Verpakkingsrobots

Vision

In het verleden zijn Scararobots veelvuldig ge-

Typische visiongestuurde verpakkingstoepas-

bruikt in verpakkingstoepassingen. De laatste

singen maken gebruik van een robot om een

jaren verschuift dit meer en meer naar het

chaotische stroom van materiaal te sorteren en

gebruik van robotsystemen, die speciaal voor

in de verpakking te plaatsen. Om deze taak uit

dergelijke toepassingen met hoge snelheid en

te kunnen voeren, kijkt een visionrobotsysteem

lage draaglast worden benut. De maximale ca-

naar de chaos en herkent de positie en oriën-

paciteit voor Scararobots in dergelijke toepas-

tatie van de onderdelen die gehanteerd moe-

singen ligt rond de zestig tot tachtig ‘parts per

ten worden. Eén of meerdere camera’s in het

minute’. Parallelle robotconstructies zijn veel

systeem herkennen de onderdelen op een be-

geschikter voor dergelijke toepassingen. Zo

wegende lopende band. Nadat het onderdeel

heeft een deltarobot als de ABB flexpicker met

is herkend, wordt de positie van het onderdeel

drie parallelle armen en een telescopische as

gevolgd door middel van een encoder die aan

voor de rotatie een capaciteit tot circa 120 parts

de lopende band is bevestigd. Doordat de robot

per minute. Inmiddels zijn ook varianten van

precies weet waar de lopende band zich in de

de deltarobot verkrijgbaar die de snelheid nog

ruimte bevindt, kan deze relatief ten opzichte

verder opvoeren. Een voorbeeld hiervan is een

van de bewegende lopende band bewegen.

vierarmige variant van Adept die geen telesco-

Hierdoor kan het een onderdeel oppakken met

pische as heeft. De vier armen kunnen een slim

dezelfde instructies die gebruikt worden om

scharnierend platform in de ruimte manipule-

een willekeurig ander onderdeel op te pakken.

ren, waardoor ook deze robot vier vrijheids-

Doordat de bewegingen van de robot volledig

graden heeft, zich in X-, Y- en Z-richting kan

softwarematig zijn vastgelegd, is het eenvou-

bewegen en tevens een grijper kan roteren.

dig om te schakelen naar een programma voor

Door de opbouw worden 140 parts per minute

een ander onderdeel en een andere verpak-

haalbaar. Een ander voorbeeld van ontwikke-

king. Eén van de belangrijkste aspecten om

lingen in de deltarobot zijn de M3iA en M1iA

robots efficiënt te laten zien, is een nauwkeu-

van Fanuc. Deze robots hebben weliswaar drie

rige objectherkenning. In het verleden werd

parallelle assen, maar beschikken tevens over

eenvoudige blobherkenning gebruikt om de

twee extra assen in de pols, waardoor sterk aan

positie en oriëntatie van een onderdeel te be-

snelheid en flexibiliteit gewonnen kan worden.

palen. Het nadeel van deze methode is dat het

Overigens heeft ook de ontwikkeling van de

hoge deterministische eisen aan de verlichting

Scararobot niet stilgestaan. Zo introduceerde

stelt. Daarnaast is het lastig om elkaar rakende

Stäubli op de Anuga Foodtec onlangs de TP80

onderdelen goed te herkennen. Deze techniek

fast Picker. Volgens de fabrikant haalt deze ra-

vereist meer aandacht voor het verenkelen van

zendsnelle vierasser tot maar liefst tweehon-

de onderdelen, voordat de robot deze oppakt.

derd picks per minuut.

Integratie Toepassingen in de verpakkingsindustrie kun-

het visionsysteem de afbeelding maakt, moet

heid van een aantal microseconden voor de

nen erg dynamisch zijn. De stroom van onver-

nauwkeurig worden gesynchroniseerd met de

synchronisatie tussen het visionsysteem en de

pakte onderdelen en de gevulde verpakkingen

robotcontroller. De robot moet precies de po-

robotcontroller. Net als andere visionrobotsy-

lopen door de verpakkingslijn. Hiervoor zijn

sitie van het onderdeel op de band weten. Een

stemen moet de camera ten opzichte van de

hoge bandsnelheden nodig. Vaak is de band-

variatie van bijvoorbeeld één milliseconde bij

robot gekalibreerd worden. Voor verpakkings­

snelheid ongeveer twintig tot dertig meter per

een bandsnelheid van één meter per seconde

toepassingen zoals hier beschreven, moet ook

minuut. Snelheden van zestig meter per mi-

resulteert al in een onnauwkeurigheid van

de lopende band ten opzichte van de camera

nuut zijn ook al gerealiseerd. De beeldverwer-

één millimeter. De totale nauwkeurigheid van

en de robot worden gekalibreerd. Een geïnte-

king en bewegingen van de robot(s) moeten

een systeem is meestal ongeveer één of twee

greerd visionrobotsysteem voorziet standaard

elkaar goed aanvullen. Het moment waarop

millimeter, wat resulteert in een nauwkeurig-

in dergelijke kalibraties.

024 Dossier Verpakken

Een kijkje in de verpakkingskeuken van Nestlé

Liam van Koert

Systeemoverschrijdende communicatie door PackML Nestlé kent tal van bedrijfseigen standaarden die de kwaliteit van hun producten garandeert. Dat dit soms een duivels dilemma voor hun OEM’s oplevert, begrijpt het bedrijf maar al te goed. Er wordt daarom hard gewerkt aan een volgende fase van de Pack Machine Language standaard die probleemloze communicatie tussen een woud aan verschillende systemen mogelijk maakt. Nestlé is allesbehalve een kleine

Veel verpakken

onze technische dienst geregeld de

terechtkomt, groeit het aantal fa-

speler in de voedingsmiddelenin-

“We hebben echt heel veel ma-

nodige kopzorgen.”

bricaten met hun dedicated au-

dustrie. Met 281.000 werknemers

chines bij Nestlé”, start Griffen zijn

en 475 fabrieken wereldwijd, is het

betoog. “Dat moet ook wel, wan-

Strijdige belangen

Dit komt doordat het aantal ver-

dan ook een behoorlijke opgave

neer je je bedenkt dat we sinds de

Van oudsher is Nestlé een echt pro-

schillende machines en hun varia-

om alle productiefaciliteiten op één

oprichting in 1866 inmiddels tien-

cesbedrijf. Dit houdt in dat de focus

ties, waarvan je in dit deel van de

lijn te krijgen. Dit is helemaal het

duizend producten in het portfolio

vooral ligt op de weg van recept

productie verstand moet hebben,

geval aan het einde van het pro-

hebben waarvan er dagelijks één

naar product. Dit is volgens Griffin

voor Nestlé en andere producenten

ductieproces, waar de diversiteit

miljard over de toonbank gaan.”

bij andere voedselproducenten niet

te groot wordt om zelf te kunnen

van machines en hun toeleveran-

Volgens hem is er vooral op ver-

anders en heeft grote consequen-

behappen. Voor installaties als vul-

ciers toeneemt en er gebruik wordt

pakkingsniveau een zeer grote

ties voor de manier waarop er met

lers en verpakkingsmachines wordt

gemaakt van lokale systeeminte-

behoefte en hoewel de machines

standaarden wordt omgegaan. “Je

daarom een beroep op de OEM’s

gratoren. Tijdens een voordracht op

van Nestlé goed zijn ontworpen en

moet je voorstellen dat veel voed-

gedaan. En deze leveren uitste-

Machines NOW, een gebruikerseve-

prima hun werk doen, zijn ze vaak

selproducenten het procesgedeelte

kend werk: vele van hun machines

nement van Schneider Electric dat

stand-alone. “Integratie en eendui-

van de productie redelijk hebben

draaien jaren aan één stuk zonder

eind 2011 in München plaatsvond,

digheid is een veel voorkomend

dichtgetimmerd met hun eigen

problemen. Althans, in technisch

heeft de automatiseringsbaas van

probleem. Zo is het geen vanzelf-

voorschriften. Dat betekent dat

opzicht dan. Zoals gezegd, is dit

Nestlé Bryan Griffen echter goed

sprekende exercitie om een vuller

automatiseringssystemen

nauw-

vanuit het perspectief van de ope-

nieuws. De pilots met de laatste

of depalletiseerstation in de lijn te

keurig worden gespecificeerd en

rator die met vijftien verschillende

versie van de PackML standaard

integreren. En als dat dan is gelukt,

dat, wanneer een fabriek gebouwd

HMI’s te maken heeft of de onder-

zien er zeer veelbelovend uit.

dan wil dat niet zeggen dat het voor

wordt, de installaties probleem-

houdsman die wijs moet kunnen

Niet alleen stelt de norm Nestlé in

de operator even duidelijk is hoe hij

loos met elkaar praten. Het is niet

uit een willekeur aan storings-

staat om wereldwijd een eendui-

de verschillende onderdelen moet

vreemd dat dit deel zeer strak in de

meldingen, vaak een behoorlijke

dige werkwijze te hanteren, ook de

bedienen. Vijftien verschillende in-

hand wordt gehouden: het is hier

chaos.“ Griffin legt uit dat het voor-

OEM’s kunnen hun eigen standaard

terfaces en werkwijzen is geen uit-

waar het geheim van de smid huist

schrijven van een standaard aan de

handhaven. Hierdoor kunnen zij

zondering en deze allemaal onder

en slechts weinigen is een kijkje

OEM hier niet de oplossing is. Want

zich van hun concurrenten onder-

de knie krijgen kost veel energie.

in dit concurrentiegevoelige deel

net als Nestlé zelf, hebben ook zij

scheiden en hun time-to-market

Bovendien vergroot dit de kans op

van de keuken gegund. Wanneer

hun standaard. Wil de eindgebrui-

verkorten.

fouten en bezorgt het onderhoud

je echter meer stroomafwaarts

ker toch dat ene merk PLC of HMI,

tomatiseringssystemen explosief.

Dossier Verpakken 025

dan kan dat natuurlijk wel, maar dan gaat de levertijd omhoog, komt de garantie te vervallen en gaat de prijs met een factor twee omhoog. “Vanuit het perspectief van de OEM is het begrijpelijk dat ze niet voor elke eindgebruiker hun eigen standaard op de helling kunnen zetten. Om dezelfde redenen dat wij in het procesdeel hard vasthouden aan onze standaarden, moeten ook zij dat doen om te kunnen concurreren op kwaliteit, functionaliteit, prijs en levertijden. Met de laatste versie van PackML lijkt aan de paradox die dit oplevert eindelijk een einde te komen. Of de

maar ook onder ogenschijnlijk voor

technische voorkeuren en uiteenlo-

van een eerste versie. Deze is ech-

OEM nu kiest voor een Schneider-,

de hand liggende commando’s als

pende belangen. Griffin herinnert

ter nooit voor de industrie vrijge-

Rockwell- of Siemens-platform, de

start en stop hetzelfde wordt ver-

zich één van de te nemen hordes

geven. Twee versies verder heeft

machines verstaan elkaar zonder

staan. Derde argument was het

nog goed: de keuze van het com-

Nestlé onlangs echter een succes-

problemen.”

kunnen focussen op ‘best in class’

municatieprotocol. Want hoewel

volle pilot afgerond waarbij meer-

oplossingen. Dit leidt namelijk tot

diverse betrokken leveranciers hun

dere installaties, inclusief een pick

Veel vliegen, één klap

innovatie en brengt bovendien de

voorkeursstandaard als open type-

& place unit, draaiend op vier ver-

Voor Nestlé waren er meerdere

Total Cost of Ownership omlaag.”

ren, bleek dit een rekbaar begrip.

schillende automatiseringsplatfor-

redenen om in het PackML-project

Griffin bespeurt vergelijkbare voor-

ProfiNet werkt nu eenmaal niet

men succesvol met elkaar commu-

te stappen. Griffin legt uit dat

delen voor de OEM op het gebied

hetzelfde als Ethernet IP of Power-

niceerden. “Na een paar maanden

hoewel financiële prestaties van

van ontwikkeling, klanttevreden-

link. Griffin: “Uiteindelijk hebben

hard werken hadden we het voor

hun installaties het voornaam-

heid en intellectueel eigendom.

we ervoor gekozen om echt open

elkaar. Zonder bovenliggende PLC

ste bovenliggende argument was

“Doordat PackML platformonaf-

Ethernet IP te gebruiken voor ma-

waarin alle systemen geïntegreerd

om aan de standaard te werken,

hankelijk is, is meer hergebruik van

chine to machine-communicatie

waren, kwam met één druk op de

er op verschillende deelgebieden

softwarecode mogelijk, waardoor

middels een specifiek protocol. De

‘HMI-knop’ de hele lijn tot leven en

verbeteringen optraden voor zo-

minder energie gestoken hoeft

standaard zelf schrijft vervolgens

deed hij probleemloos zijn werk. En

wel de eindgebruiker als de OEM.

te worden in een klantspecifieke

niet elk bitje voor en zegt ook niet

ook wanneer we de lijn op andere

“Wil je vandaag de dag de kosten

code. Gevolg is natuurlijk dat door-

of je een PLC bijvoorbeeld in ladder

snelheden lieten draaien, werd

omlaag brengen, dan is automati-

looptijden korter worden en meer

moet programmeren. Wel legt hij

alles netjes aan de afzonderlijke

sering onvermijdelijk. Tegelijkertijd

handen vrij blijven voor innovatie.

de manier van werken vast. Hierbij

units doorgegeven. Ik denk dat het

moet dit niet ten koste gaan van

De klant profiteert van een snel-

wordt gebruik gemaakt van zoge-

de eerste keer in de geschiedenis

de stabiliteit en dus de OEE van het

lere en betrouwbaardere levering

noemde ‘PackTags’. Deze geven

was dat Siemens en Rockwell echt

machinepark. Om dit te kunnen

en is bovendien minder afhanke-

aan hoe bijvoorbeeld snelheden en

rechtstreeks met elkaar praatten”,

realiseren was het voor ons van

lijk van die ene engineer die het

veranderingen

gecommuniceerd

grapt Griffin. Wel benadrukt hij

belang dat de ontwikkelde stan-

totale plaatje in zijn hoofd heeft.

worden. Ook zijn hier de ‘opera-

dat dit wat Nestlé betreft pas het

daard een internationale standaard

Belangrijkste voor de OEM is echter

tional modes’ opgenomen, zodat

begin is. Er is nog genoeg te doen.

zou zijn. We zijn nu eenmaal een

misschien wel de bescherming van

machines van elkaar weten of er

“Een belangrijk punt wat hoog op

internationaal bedrijf en kunnen

het intellectueel eigendom. Alle

bijvoorbeeld sprake van een ‘clean

ons verlanglijstje staat, is verticale

het ons niet veroorloven bij elke

slimmigheidjes in de eigen onder-

out’ mode is, of dat er juist een

integratie. Door vergelijkbare kop-

implementatie met een heront-

scheidende software hoeven niet

‘fault’ is. In het ene geval kan de

pelingen met de MES-laag is het de

werp geconfronteerd te worden.

meer aan de integrator te worden

buurman namelijk ‘on hold’ gaan

bedoeling dat ook zaken als real-

Een tweede belangrijk punt was

vrijgegeven. Deze kan op een ho-

waarbij de verwarming wordt aan-

time OEE mogelijk worden. En last

operationele

ger niveau zijn werk doen.”

gelaten, terwijl in het andere geval

maar zeker niet least is er natuurlijk

een volledige stop noodzakelijk is.”

de machineveiligheid waar we on-

verbetering.

Zoals

gezegd, is het ondoenlijk voor operators en onderhoudspersoneel om

Politiek en techniek

telkens weer de handleiding erbij

Het komen tot een internationale

Praktijk

we tegen vergelijkbare problemen

te moeten pakken. Dit betekent dat

standaard is zelden een vanzelf-

PackML is niet nieuw. Sterker nog,

aan voor wat betreft de openheid

er een standaard template voor de

sprekend proces. En ook bij de tot-

al in 2000 startte het OMAC (Orga-

van communicatie. Of dit dus op

HMI’s moest komen, waarbij niet

standkoming van PackML was er

nization for Machine Automation

korte termijn gaat werken is de

alleen kleurgebruik eenduidig is,

sprake van een kleurrijke mix van

and Control) met de ontwikkeling

vraag, maar ik heb goede hoop.”

026 Dossier Verpakken

langs mee gestart zijn. Hier lopen

Met EtherCAT werken aan het perfecte materiaal

Robot verovert de bowlingbaan

Bram Janssen

Bowlen is in de hele wereld een populaire sport. En vooral in de Verenigde Staten wordt er heel wat afgebowld. Hoewel ook hier vele mensen af en toe partijtje spelen, zijn hier talloze serieuze bowlers te vinden die regelmatig een balletje werpen en lid zijn van een bowlingclub. De ‘United States Bowling Congress’ (USBC) draagt hierbij zorg voor de technisch perfecte worp door uitgebreide materiaal- en kwaliteitstesten. In 2010 introduceerde de vereniging E.A.R.L. (Enhanced Automated Robot Launcher) een bowlingrobot die de sport naar een hoger niveau tilt.

Het in het Texaanse Austin gesitueerde ARM

voor laserbewerkingen in de halfgeleiderin-

Simuleren spelersgedrag

Automation is een veelzijdige automatiseer-

dustrie. De kracht van ARM Automation ligt in

De reden dat de USBC zo gebrand was op een

der. Het bedrijf ontwikkelt tal van op maat

de ontwikkeling van op maat gemaakte oplos-

bowlingrobot had alles met onderzoek te ma-

gemaakte automatiseringsoplossingen voor

singen die precies op de toepassing zijn toe-

ken. De vereniging kan met E.A.R.L namelijk

lastige industriële toepassingen. Zo bouwt het

gespitst. “ARM Automation bleek één van de

veel beter de bij het bowlen gebruikte pro-

robots voor testsystemen voor orthopedische

weinige bedrijven die bereid was om de zeer

ducten en materialen testen. Stremmel: “Door

implantaten, robots voor het omgaan met nu-

ongebruikelijke E.A.R.L. robot te bouwen”, licht

een robot in te zetten voor onze testen kun-

cleaire materialen, onderwaterrobots voor fon-

Neil Stremmel, Managing Director van de USBC

nen we veel betere correlaties leggen tussen

teinshows, robots voor verpakken en assem-

National Governing Body de keuze voor de

de balbeweging en de behaalde score, om hier

blage, mobiele robots voor de automatisering

automatiseering toe. “En dat terwijl de robot

vervolgens onze conclusies uit trekken. E.A.R.L.

van magazijnen, maar ook gereedschappen

echt zeer goed konden gebruiken.”

is namelijk in staat om elke bowlstijl virtueel

Sport 027

te repliceren. Enerzijds zal dit de opleiding

een eenvoudige draai van de arm, zijn er vanaf

externe I/O met de besturing als de posities

van personeel ten goede komen, doordat we

het moment dat robot de bowlingbal vastgrijpt

van de drives worden gecoördineerd in het

nu goed inzichtelijk krijgen hoe omstandighe-

tot aan het moment dat de bal over de baan

submillisecondegebied door de positie van de

den veranderen op het moment dat individu-

rolt veel parameters voor één enkele gooitest.

actuatoren van de E.A.R.L. robots naar de Ether-

ele bowlers het tegen elkaar opnemen. En ook

Een doorsnee E.A.R.L. testsetting bestaat uit de

CAT drives te communiceren, om zo de exacte

voor het bepalen van de juiste aanpassingen

oriëntatie van de robotgrijper in relatie tot het

tijd waarop de bal moet worden vrijgegeven te

aan een telkens veranderende bowlomge-

zwaartepunt van de bowlingbal, het loslaat-

bepalen. Deze positiemeting is uiterst nauw-

ving is de robot van belang.” E.A.R.L is overi-

punt van de bal in relatie tot de bowlingbaan

keurig en zorgt ervoor dat de werphoek van de

gens niet de eerste robot die USBC gebruikte.

(hoogte, positie ten opzichte van de foutlijn,

bal elke keer ‘spot on’ is: E.A.R.L. is in staat om

Stephen Grupinski, president van ARM Automa-

positie ten opzichte van de baanbreedte, werp-

een bowlingbal los te laten binnen 250 micro-

tion licht toe: “Om de variaties te elimineren

hoek, baltraject), alsook de uittreedsnelheid als

seconden nadat de positie is gescand.”

die optreden wanneer getest wordt met een

de rotatie van de bal bij het loslaten.

menselijke bowler, gebruikte de USBC in het

“De grootste uitdaging voor de ontwikkeling

Snel parameters aanpassen

verleden de bowlende robot Harry. De her-

van de mechanische en elektrische besturing

Om de strenge precisie-eisen van deze robot­

haalnauwkeurigheid van Harry was echter niet

was het verkrijgen van de exacte timing van

applicatie aan te pakken, selecteerde ARM

hoog genoeg om goed te kunnen testen en

het moment waarop de bowlingbal wordt los-

Automation het op EtherCAT en PC gebaseerde

was redelijk arbeidsintensief wanneer de test

gelaten,” licht Greg Wiese, Project Engineer

besturingssysteem van Beckhoff. De USBC-

moest worden aangepast aan bijvoorbeeld een

van ARM Automation de automatiseringsuit-

medewerkers kunnen gemakkelijk hun testset-

nieuwe positie.”

dagingen toe. “USBC wilde een loslaatsnelheid

tings via een Control Panel invoeren. Er zijn elf

van zo’n 38 kilometer per uur, ofwel zo’n 10,7

variabelen voor het configureren van verschil-

Synchronisatie en bewegingssequenties

meter per seconde. Mocht het systeem één

lende worpen om de snelheid en oppakoriënta-

Het motionsysteem van robot E.A.R.L. bestaat

milliseconde haperen, dan zou dit namelijk

tie aan te passen. De robot kan hierbij in minder

uit een lineaire as voor het positioneren van de

ongeveer één graad verschil met de gewenste

dan tien seconden opnieuw worden geconfigu-

bal over de baanbreedte, een vijfassige positio-

werphoek en 12,7 millimeter verschil ten op-

reerd voor totaal verschillende parameters. Het

neringsrobot, een ballendraaier en een op een

zichte van de foutlijn (de lijn die bepaalt of een

besturingssysteem bestaat uit een Beckhoff

grijper geïnstalleerd loslaatmechanisme. Hoe-

worp ongeldig of uit is) tot gevolg hebben. Dus

C6920 Industrial PC met TwinCAT NC PTP soft-

wel het op het eerste gezicht misschien lijkt op

ook de kleinste vertraging kan de bal richting

ware en Windows CE besturingssysteem. Ether-

het plafond sturen, wardoor deze met een (te)

CAT dient als communicatiesysteem voor I/O’s

grote klap op de bowlingbaan belandt. “Ge-

en drives. Het Beckhoff CP6901 Control Panel

Het United States Bowling Congress staat al jarenlang

lukkig hebben we dankzij de gedistribueerde

met 12- inch touchscreen wordt gebruikt als

aan de voorgrond van het bowlingonderzoek en het tes-

klokfunctie van EtherCAT een optimale synchro-

operator interface.

ten van nieuwe technologie en materialen.

nisatie en precisie weten te bereiken. Zowel de

028 Vision

positiegegevens vanuit de drives, voert inverse kinematica uit, genereert de volgende gewrichtspositiecommando’s en verstuurt de nieuwe positiecommando’s en gegevens naar de drives.” ARM verzorgde tevens een omzetting van het kinematische model voor E.A.R.L., welke in TwinCAT werd geïntegreerd en aan de NC wordt doorgegeven via de extern ingestelde waardegeneratie. Geisinger: “We hebben hiervoor de motion control-functies van TwinCAT gebruikt. Met NC PTP besturen we de bewegingsassen en monitoren we de status van de EtherCAT drives continu.” Het veiligheidsmechanisme van de bowlingrobot werd eveneens aangepast, zodat TwinCAT nu alle veiligheidsonderdelen onder zijn hoede heeft. Als er iets mis zou gaan tijdens het functioneren, dan worden de drives direct uitgeschakeld en schiet de robot in een veilige modus, totdat het systeem op de juiste wijze wordt gereset. E.A.R.L. is omheind met een beschermingskooi met veiligheidssensoren, lichtgordijnen en veiligheidsrelais voor optimale veiligheid.

Conclusie “We beschikken nu over veel meer opties en een betere resolutie voor de loslaathoogte, voor de te volgen baan, balsnelheid, rotatiesnelheid en werphoek”, besluit Stremmel. “E.A.R.L. heeft bovendien een veel groter bereik voor wat betreft baldiameters en de spin stelt ons bovendien in staat om een diagnose

die we aan een bal kunnen geven. Tot slot is

Terwijl het op het eerste gezicht misschien lijkt op een

op de bus uit te voeren voor het opsporen van

het verplaatsen van E.A.R.L. en het wijzigen

eenvoudige draai van de arm, zijn er in feite op het mo-

kapotte verbindingen in de fysieke laag. Op

van zijn instellingen er een stuk eenvoudiger

ment dat de robot de bowlingbal vastgrijpt en de bal

deze manier kunnen we eenvoudig vaststellen

op geworden en zijn onze testen veel nauw-

over de baan rolt juist veel parameters nodig voor één

waar een mogelijk probleem zich precies op

keuriger dan voorheen.”

gooitest.

de lijn bevindt. En dankzij de open architectuur van de TwinCAT besturingssoftware biedt het

Het personeel van USBC kan op eenvoudige wijze via een

Geïntegreerde motion control en I/O’s

systeem ons tevens de flexibiliteit om op be-

Beckhoff CP6901 Control Panel met een 12-inch touch­

ARM Automation is al jarenlang actief lid van

staande SERCOS-apparaten aan te sluiten mid-

screen display de testinstellingen invoeren. De E.A.R.L.

de EtherCAT Technology Group (ETG) en heeft

dels een mini SERCOS-veldbuskaart die op de

robot kan in minder dan tien seconden opnieuw worden

diverse EtherCAT slave apparaten ontwik-

C6920 Industrial PC is geïnstalleerd.”

geconfigureerd voor een volledig nieuwe test.

keld. “We stapten enkele jaren geleden over op EtherCAT, omdat dit voor ons in vergelij-

Ontwikkeling in TwinCAT

king met traditionele veldbussystemen vele

E.A.R.L. heeft de mogelijkheid om de inputs

voordelen opleverde,” legt Grupinski uit. “De

van een groot aantal verschillende apparaten

bekende fysieke kenmerken van Ethernet, de

te verzamelen en eenvoudig met verschillende

hoge specificaties ten aanzien van prestatie,

drives in een flexibele omgeving te communi-

de stijgende interesse vanuit onze klanten in

ceren. Geisinger vervolgt: “TwinCAT System Ma-

op Ethernet gebaseerde netwerken, evenals de

nager en EtherCAT zorgen hiervoor – we kunnen

mogelijkheid om motion control en I/O in het-

op eenvoudige wijze verschillende platformen

zelfde netwerk te combineren, waren belang-

samenbrengen. De TwinCAT automatiserings-

rijke redenen voor de verandering. EtherCAT

software coördineert de acquisitie van I/O- en

Vision 029

Naast robots ook veel vision op Automatica 2012 Automatica is de grootste en belangrijkste internationale vakbeurs die inspeelt op alle vormen en facetten van robotica en automatisering. De beurs vindt elke twee jaar plaats. Dit jaar zal het evenement worden georganiseerd van 22 tot 25 mei in het New Munich Trade Fair Centre. In de Duitse machine vision indus­

chine vision technologieën zorgen

geleidende productie-industrie en

driedimensionaal gebeurt. Veel ad-

trie gaat jaarlijks zo’n anderhalf bil-

voor een extra boost. Verschillende

ASSEMBLYEen AND HANDLING TECH-die driedimen­ robotica. robot NOLOGY MACHINE VISION

ditionele, nieuwe applicatiemoge-

joen euro om. Technologische voor-

systemen zijn al beschikbaar voor

DRIVE TECHNOLOGY SENSOR sionaal waarneemt, kan in interTECHNOLOGY CONTROL SYS TEMS

lijkheden zijn nauw verbonden met

ROBOTICS

POSITIONINGSYSTEMS

TECHNOLOGY SAFETY TECHNOLOGY SUPPLY TECHNOLOGY

uitgang is daarbij een belangrijke

dit doel. In het voetspoor van het

actie treden met zijn omgeving.

het gebruik van 3D-ystemen. Het is

stimulator gebleken voor econo-

jarenlange succes van 2D, heeft de

Flexibeler dan een 2D-robot dat

dan ook niet verwonderlijk dat le-

misch succes. Industriële machine

industriële machine vision de blik

kan. Bovendien kunnen zowel het

veranciers van industriële machine­

vision vervult steeds complexere

met een extra dimensie verwijd.

volume van zogenaamde ball-grid

vision constructies verdere groei

taken, maar het wordt tegelijker-

De vraag naar 3D-machinevision

arrays als andere voedingstoffen

verwachten. Kortom, het belooft

tijd steeds eenvoudiger om deze

groeit. Vooral vanuit de hoek van de

bepaald worden aan de hand van

een mooie editie te worden van

technologieën te gebruiken. Alle

belangrijke automation drivers van

3D-data. En ook het detecteren van

Automatica 2012.

deskundigen zeggen het: 3D ma-

de automobielindustrie, de semi-

personen werkt het beste als het

Aut12_Anz_230x295_VisionRobotics_E-NL.indd 1

Van Ekeris Expo Service B.V. Haarlem | Tel. +31 (0) 23 525 8500

| [email protected]

21.12.11 13:04

Ook RoboCup Junior in 2012 In 2012 worden er twee evenementen georganiseerd waar RoboCup Ju-

beste Nederlandse teams kwalificeren zich tijdens deze wedstrijden voor

nior teams aan kunnen deelnemen: tijdens de Dutch Open op 28 en 29

de wereldkampioenschappen in 2013. Voor scholen die wel aan Robo-

april in Eindhoven en de Nationale Kampioenschappen in Science Center

Cup Junior, maar niet met de Dutch Open wedstrijden meedoen is het

NEMO op 2 juni. De Dutch Open wedstrijden worden georganiseerd door

zeker interessant om in Eindhoven een kijkje te gaan nemen. Daar tre-

de Technische Universiteit Eindhoven in samenwerking met de gemeente

den ook de RoboCup-teams van universiteiten aan met voetballende en

Eindhoven. Bij deze internationale wedstrijden komen teams vanuit ver-

huishoudelijke robots. Het Nederlandse voetbalteam van de Technische

schillende landen bijeen om deel te nemen aan de RoboCupwedstrijden,

Universiteit Eindhoven is al enkele jaren achter elkaar tweede geworden

voetbal Midsize League en de RoboCup@Home-wedstrijden. Dit zijn teams

bij de wereldkampioenschappen. Op 2 juni worden in NEMO de nationale

van universiteiten uit onder andere Duitsland, China, Italië en Nederland.

kampioenschappen gehouden. Hier worden dan uitsluitend wedstrijden

RoboCupJunior neemt deel met teams uit Duitsland, Italië, België en Ne-

gespeeld, die niet op de wereldkampioenschappen voorkomen, zoals

derland. De wedstrijden die daar gespeeld worden zijn voetbal 2:2 en

Voetbal 1:1, Rescue met het groene veld en Dansen. Deze wedstrijden

Rescue Arena. Voor het eerst wordt er ook een nieuwe wedstrijd gespeeld:

zijn uitsluitend bedoeld voor deelnemende scholenteams met leerlingen

RoboCupJunior at Home. De juniorwedstrijden vinden plaats op zaterdag

van negen tot en met vijftien jaar oud. De inschrijving voor de Dutch Open

28 en zondag 29 april. Op 27 april worden er demonstraties gehouden.

en de Nationale kampioenschappen zijn geopend. Aanmelden kan via de

Deze internationale wedstrijden zijn uitsluitend bedoeld voor deelne-

websites. Er zijn twee inschrijfprocedures, één voor de Dutch Open in Eind-

mende teams met leerlingen van vijftien tot en met negentien jaar. De

hoven (www.robocupdutchopen.nl, www.robocupjunior.nl).

030 Branche Bulletin

Branche Bulletin

Robotics Association Benelux opgeheven

RoboNED-conferentie tijdens Vision & Robotics

De Vereniging Robotics Association Benelux (RAB) heeft zichzelf opgehe-

Op 5 en 6 juni organiseert RoboNED haar tweede conferentie. Dit jaar

ven. In een summier persbericht meldt branchemanager Barend Nesse

zal deze samengaan met Vision & Robotics, wat een mooie kans is om

dat dit tijdens een bijzondere algemene ledenvergadering op 30 janu-

de resultaten met een groot publiek te delen. Tijdens de conferentie

ari met meerderheid van stemmen door de leden is besloten. Hieraan

presenteert de organisatie haar Strategic Agenda, het resultaat van

ligt een verschil van mening over de toekomstige koers van de RAB ten

onder andere twee jaar RoboNED. Chris Buijink, secretaris generaal van

grondslag. Volgens Nesse zijn de leden in goede harmonie uit elkaar ge-

het ministerie van EL&I, zal de Strategische Agenda in ontvangst nemen

gaan. De RAB had tot doel het delen en uitdragen van kennis die inzicht

en een reactie geven. Op de beursvloer van Vision & Robotics richt de

geeft in de toegevoegde waarde van industriële robotsystemen voor al-

organisatie twee themapleinen in. Hierop zullen kennisinstellingen en

lerlei toepassingen in verschillende sectoren (zoals metaal en voeding)

industrie laten zien wat ze te bieden hebben met live demonstraties.

Ook behartigde de RAB de economische en technische belangen van haar

Ook verzorgt de organisatie op beide dagen één van de drie parallelle

leden. Eén van de belangrijkste pijlers van de vereniging was het tonen

tracks binnen het lezingenprogramma. Deze zullen focussen op de ro-

aan de markt dat industriële robots perfect samengaan met veiligheid.

boticatechnologiegebieden en hun toepassingsmogelijkheden. Eén van

Hiervoor is het veiligheidskeurmerk RAB Robotics Safety Mark ontwikkeld.

de lezingen wordt verzorgd door Henrik Christensen, hoogleraar Robo-

De Stichting RAB Robotics Safety Mark is een aparte entiteit en derhalve

tica aan het Amerikaanse Georgia Institute of Technology. Hij zal onder

heeft de opheffing van de RAB formeel geen impact op deze stichting.

andere ingaan op zijn ervaring als voorzitter van het European Robotics

Deze stichting is verantwoordelijk voor de uitgifte van het gelijknamige

Research Network (EURON) en als voorzitter van de Amerikaanse Robo-

veiligheidskeurmerk voor de industriële robotbranche. Recentelijk hebben

tica Roadmap Commissie. Registreren kan via www.vision-robotics.nl.

diverse leden van de RAB dit keurmerk geprolongeerd.

Meer informatie vindt u op www.roboned.nl.

Safety Event 2012: van re-engineering tot cybercriminaliteit Op 8 mei aanstaande organiseert Mybusinessmedia voor de derde maal

en aluminium constructieonderdelen, ofwel de CE-markering, zijn gere-

het Engineering Event: Safety. Tijdens deze dag, die wederom wordt ge-

geld, wordt verder ingegaan door Bert van Beek. Het middagprogramma

houden in het Evoluon te Eindhoven, staan onder andere centraal de ef-

omvat drie learnshops van anderhalf uur waarin aan de hand van prak-

fecten van re-engineering op CE-markering, de security-aspecten van vei-

tijkvoorbeelden de diepte wordt ingegaan. Dit keer is gekozen voor Risi-

ligheidssystemen, CE-markering van constructies, alsmede de import en

cobeoordeling in de praktijk aan de hand van een verpakkingslijn (Paul

export van veilige machines. Dagvoorzitter tijdens het event is ook deze

Hoogerkamp), Bewust afwijken van normen, kan dat zo maar? (Martijn

keer Paul Hoogerkamp. Het ochtendprogramma omvat drie lezingen over

Drost, NC 341018/Pilz Nederland en Michael Gerrits, Van Diepen Van der

uiteenlopende actuele onderwerpen. Allereerst de consequenties van

Kroef Advocaten) en Veilige machines importeren/exporteren (Jan Ger-

het re-engineeren van machines voor CE-markering. In veel productiebe-

rits, TCPM). Net als de vorige edities van het Safety Event is ook dit keer in

drijven worden oudere machines voorzien van een nieuwe besturing en

het programma ruimte gecreëerd voor de speciale Safety-doctor-sessies.

daarbij gekoppeld met andere nieuwe en bestaande productiemiddelen.

Hierbij worden van tevoren door event-bezoekers ingediende vragen uit-

Wanneer moet het productiebedrijf de veranderde machine CE-markeren

gebreid beantwoord en toegelicht door de Safety-doctors. Safety-doctor

en wat zijn de technische consequenties van het re-engineeren van be-

dit jaar zijn Paul Hoogerkamp, Mecid; Nick de With, Fusacon; Martijn Drost,

staande machines? Dat zijn enkele van de vragen die Nick de With in zijn

NC 341018/Pilz Nederland; Michael Gerrits, Van Diepen Van der Kroef Ad-

lezing zal beantwoorden. Eén aspect dat in de industrie steeds actueler

vocaten; Jan Gerrits, TCPM; Bert van Beek, Telford Consult; Rob Hulsebos,

wordt, is dat van de veiligheid van onze veiligheidssystemen. Hoe be-

Enode; Bert Stap, ESV-Groep en Harry Krosse, D & F. Voor informatie over

stand zijn deze systemen tegen softwareonheil in de vorm van virussen,

het programma en voor het aanmelden ga naar www.engineersonline.nl.

wormen, Trojaanse paarde, kortweg cybercriminaliteit? Rob Hulsebos, industrieel netwerk expert, gaat in op de gevaren van cybersabotage voor de industrie en op de mogelijkheden om veiligheidssystemen cyberveilig te maken. Op de achtergronden van de norm NEN-EN 1090-1, waarin de eisen voor het vaststellen van de conformiteit van constructieve stalen

Branche Bulletin 031

Signalering: een ondergeschoven kindje

Liam van Koert

Op de productievloer waar robots al dan niet in een cel onverstoord hun werk doen, zijn als het goed is ook de nodige aanduidingen te vinden die de medewerkers op het juiste pad houden. Onder de verzamelnaam signalering vinden we er gekleurde lampen, borden en stickers met veelzeggende symbolen. Enig onderzoek leert ons al snel dat deze lang niet altijd de aandacht krijgen die ze verdienen.

Het verschilt van bedrijf tot bedrijf hoe er met signalering wordt om-

aan de bedieningshandleiding, die een toelichting geeft op de gebruikte

gegaan. CE-consultant Bert Stap, die als gerenommeerd schrijver voor

symbolen. Er staat waar de sticker zit en waarom die er zit. Je kan de pic-

Vision & Robotics en als lid van de normcommissie 302 145 ‘Grafische

togrammen dan ook niet los zien en de handleiding is volgens eis 1.7.4.

Symbolen’ ook jaren als voorzitter van de NVVS (Nederlandse Vereniging

van Bijlage I van de Machinerichtlijn 2006/42 EG een onlosmakelijk deel

voor Veiligheidssignalisatie) heeft opgetreden, kent de uitersten als geen

van de machine. Toch komt het in drie kwart van de gevallen voor dat hij

ander. “Eens werd ik gebeld door een bedrijf dat grondverzet machines

ergens bij de TD in een la ligt en niet bij de operator. Een andere veelvoor-

bouwde. De vraag was of ook maskeerstickers waren die na het spuiten

komende fout is de taal van de handleiding. Want hoewel symbolen niet

vervangen konden worden door waarschuwingsstickers. Belangrijkste

taalgebonden zijn, hoort de toelichting wel degelijk in het Nederlands

rede was niet de veiligheid, maar het feit dat de coatings duur waren en

te worden gegeven en niet in het Duits of Engels. Natuurlijk ligt hier een

het volplakken met waarschuwingen een stuk goedkoper. Maar goed,

taak voor de machinebouwer, maar uiteindelijk is de werkgever verant-

dat zijn de extremen. Veel vaker komt het voor dat brandbussers op goed

woordelijk voor het bieden van een veilige werkplek. En meestal hebben

verstopte plekken hangen of door pallets en haspels onbereikbaar zijn of

in deze beide partijen boter op het hoofd.”

dat de signalering met betrekking tot vluchtwegen te wensen over laat. Het heeft geen prioriteit. Totdat het mis gaat natuurlijk.”

Middelen, kleuren en symbolen Stap geeft aan dat het voor wat betreft het gebruik van de juiste symbo-

Risicoanalyse

len wel goed zit. De norm NEN 3011 die hier over gaat is redelijk bekend

Eigenlijk is een juiste toepassing van signalering helemaal niet zo in-

en helemaal de symbolen die hier in voor komen zijn, doordat ze al jaren

gewikkeld. Voor de installaties en machines volgt hij namelijk groten-

meegaan, goed ingeburgerd. Een uitzondering hierop is de draagbare

deels uit de risico-inventarisatie die volgens de Machinerichtlijn gedaan

defibrillator die door steeds meer bedrijven wordt aangeschaft en waar

moet worden. Stap:”Signalering komt in Nederland hoofdzakelijk voort uit arbowetgeving. Dat betekent dat er een gedegen risicoanalyse voor de werkvloer moet worden gedaan waaruit de gevaarlijke plekken naar voren komen. Vervolgens is het een kwestie van maatregelen treffen. Dit kunnen ook procedures zijn, die middels signalering worden ondersteund. Enerzijds is er hierbij de gebouwensignalering, bijvoorbeeld met betrekking tot brandpreventie en vluchtwegen en anderzijds de werkplek gerelateerde gevaren zoals explosiegevaar.” Gevraagd naar de rol van de machinebouwer in deze onderschrijft Stap dat ook hier de signalering in orde moet zijn en in feite uit de risicoanalyse volgt. “De machinebouwer moet een veilige machine of installatie leveren. Natuurlijk in technisch opzicht, maar ook voor wat betreft signalering. Vaak is deze gekoppeld

032 Robotveiligheid

elk land zijn eigen symbool lijkt te maken. Europees is er momenteel een

Internationaal

hart met een bliksemschicht en een plusje in de bovenhoek in gebruik, al

Signalering op de vloer wordt extra lastig in een wereld waarin de han-

is ook hierover discussie. De bliksemschicht zou te veel op het elektrisch

delsgrenzen vervagen. Een beroemd voorbeeld is natuurlijk de Ameri-

gevarenteken lijken. Met het gebruik van kleuren is het een heel ander

kaanse aanpak, waarbij in de handleiding van de magnetron ook wordt

verhaal. Stap: “In feite is er wel een analogie met de verkeersveiligheid te

gezet dat je je hond er niet in mag drogen. Stap: “In Amerika gaat het

trekken. Rood voor verbodsborden, blauw voor gebodsborden. Daarnaast

om jezelf indekken, wat is ingegeven door de claimcultuur als er iets

heeft rood bij de mensen wel de juiste associatie met brandveiligheid.

fout gaat. Gevolg is dat machines met hele lappen tekst kunnen worden

En dat vluchtwegen in het groen worden aangegeven weten de mees-

volgeplakt, zodat je vaak door de bomen het bos niet meer ziet. Een

ten ook nog wel. Maar dat dit ook geldt

gewaarschuwd mens telt blijkbaar voor

voor alle calamiteitenborden is minder

tien. Wij adviseren voor geïmporteerde

bekent. Groen is namelijk ook de kleur

machines goede afspraken te maken

voor het aangeven van de oogdouche,

met de leverancier en de teksten op

brancard en defibrillator. Geel zwart is

zijn minst te vertalen, maar nog liever

voor waarschuwingen en ook hier gaat

te vervangen door symbolen. In Europa

het vaak mis. Zo zullen de bliksemschich-

gaan we namelijk meer voor algemeen

ten op Amerikaanse machines vaak rood

herkenbare symbolen zonder tekst. Ook

zijn en worden nog vaak verboden in het

hier zie je overigens het gevolg van de

geel zwart aangegeven. Op gebodsge-

globalisering. Net als met andere nor-

bied, denk aan helm of bril dragen, gaat

men, wint ook hier de ISO aan terrein.

het dan wel weer goed.” Op de vraag of

En omdat hierin opgenomen symbolen

er ook regels met betrekking tot de markering van de looppaden is ant-

wereldwijd herkenbaar moeten zijn, staat het europees uitziende manne-

woord Stap negatief. “In de arboregels staat dat je wel iets moet doen,

tje op de tocht. Er wordt gewerkt aan een meer universele kop die meer

maar je mag een looppad elke kleur van de regenboog geven. Als je maar

vanaf de zijkant te zien is. Op zich is er natuurlijk niks mis mee om met de

aantoont dat je er over hebt nagedacht. Ten aanzien van de breedte – je

tijd mee te gaan, maar ik voorspel toch wel wat problemen. Op termijn

moet kunnen passeren – zijn er overigens wel regels. Hetzelfde geldt voor

zullen we namelijk eerst tal van symbolen door elkaar heen hebben –

tijdelijke markeringen. Dit kunnen pionnen, paaltjes met kettingen of af-

niemand gaat zijn stickers en handleidingen aanpassen aan de nieuwe

zetlint zijn. Officieel dienen deze te worden gebruikt wanneer men zich

situatie – voordat de nieuwe symbolen zijn ingeburgerd.”

zelf moet veiligstellen, bijvoorbeeld tijdens werk aan een machine. Bij de grote bedrijven in de voedselverwerkende industrie wordt dit netjes

Veel gemaakte fouten

gedaan, maar bij andere bedrijven wordt het vaak als lastig ervaren en

Naast eerder genoemde problemen, steekt er nog steeds een aantal

overgeslagen als er even snel iets moet gebeuren.”

klassieke fouten met kop en schouders bovenuit. En zoals gezegd hebben

Robotveiligheid 033

Nooduitgang via het toilet: alleen bij hoge nood.

Mag het een waar­ schuwinkje meer zijn?

Ga terug naar start.

de meeste betrekking op de brandpreventie en vluchtweg signalering.

deken in verband met gladheid – houden we ons aan de regels. Het zit

“In een groot bedrijf met meerdere uitgangen (hoofd en nood) moet je

blijkbaar in ons DNA en voorlopig zal signalering dus wel een onderge-

vaak door middel van bordjes naar de hoofdingang geleid worden. Vaak

schoven kindje blijven.”

worden hier de vluchtwegborden in de vorm van het NS-symbool voor gebruikt, terwijl deze volgens de norm maar één keer mag voorkomen

Enkele belangrijke richtlijnen en normen

(bij de hoofduitgang). Of de vluchtroutesignalering wordt helemaal ach-

EU Richtlijn 92/58/EG - Minimumvoorschriften voor de veiligheids- en/

terwege gelaten. Men redeneert: het personeel weet het toch wel en

of gezondheidssignalering op het werk

bezoek hebben we zelden. Men vergeet echter de factor paniek. Wat als

NEN 3011: 2004 - Veiligheidskleuren en -tekens in de werkomgeving en

in het geval van een calamiteit het licht uitvalt, er geen noodverlichting

in de openbare ruimte

is en je op een werkvloer werkt waar de opstelling nog wel eens kan wij-

ISO 3864-1: 2002 - Graphical symbols -- Safety colours and safety signs

zigen? Grote kans dat je ergens tegenaan knalt. En is dit wel in orde, dan

- Part 1: Design principles for safety signs in workplaces and public areas

is de nooduitgang vaak geblokkeerd. Men moest de spullen immers toch

ISO 7010 - Graphical symbols -- Safety colours and safety signs -- Safety

even ergens kwijt. Hetzelfde geldt voor de brandblussers. Als die al zijn

signs used in workplaces and public areas

opgehangen – belangrijk, want een brandblusser die ongelukkig omvalt kan als een raket door het gebouw vliegen – zijn ze vaak slecht te zien.

Voor meer informatie: Nederlandse Vereniging voor Veiligheidssignalisa-

Ook bij haspels is dit het geval. Even een bordje op voldoende hoogte er-

tie. www.nvvsignalisatie.nl

boven hangen en het probleem is opgelost. Je zit dan al van grote afstand waar het blusmateriaal zich bevindt.”

Mentaliteit Volgens Stap is het met name een mentaliteitskwestie. Het is het aloude kalf en de put verhaal en iets typisch Nederlands. “In Duitsland geeft de Berufsgenossenschaft zogenoemde BGV-regelingen uit, waarin gesteld wordt aan welke regels signalering moet voldoen. De meeste bedrijven, misschien ook omdat de instantie ook de verzekering verzorgd, houden zich hier keurig aan. Maar in Nederland wil de overheid minder regeldruk en zelfregulering. Op signalering wordt niet gecontroleerd en blijkbaar hebben we het wel nodig. Zo heeft jaren na de brand in het Hemeltje dertig procent van de horecabedrijven het nog steeds niet voor elkaar en pas als de politie zegt dat ze ook bij de matrixborden op snelheid gaan controleren – zoals laatst het geval was met de ingevoerde snelheids-

034 Robotveiligheid

optimize through AutomAtion Discover all the potential now: At AUTOMATICA 2012.

ASSemBLY AnD hAnDLing teChnoLogY mAChine ViSion roBotiCS poSitioning SYStemS DriVe teChnoLogY SenSor teChnoLogY ControL SYStemS teChnoLogY SAFetY teChnoLogY SuppLY teChnoLogY

Van Ekeris Expo Service B.V. Haarlem | Tel. +31 (0) 23 525 8500 | [email protected]

Diepere gedachten van een CE-consultant

De terughoudende rol van overheid en arbeidsinspectie In eerdere columns heb ik verschillende keren

val te weinig aan veiligheid”. Het persbericht

In mijn vorige column heb ik gewezen op de

richting Den Haag geroepen dat meer over-

betreft een inspectierapport ongevallen van

relatie van het menselijk gedrag (human be-

heidsbemoeienis volgens mij een gunstig ef-

de Arbeidsinspectie met de titel: “Voorkomen

havior) en machineveiligheid. Nu zit het schijn-

fect zou hebben op de naleving van de Euro-

van ongevallen in kleine bedrijven”. Wat een

baar ook in de Nederlandse genen dat wij al-

pese veiligheidsregelgeving binnen Nederland.

tref. Wil je over de terughoudende rol van de

tijd op zoek zijn naar eventuele mazen in de

Ik wil mij beperken tot Nederland, omdat ik

arbeidsinspectie schrijven, komen ze juist met

wetgeving om hiermee een bepaald voordeel

daar de meeste ervaring heb. Maar ook omdat

een rapport dat ze afgelopen jaar 438 kleine

te kunnen behalen. Ondernemers onder ons

ik soms het gevoel heb dat onze Europese part-

bedrijven, waar in voorgaande jaren een onge-

huren dure fiscalisten in, met als doel minder

ners en buurlanden beter toezicht houden dan

val geweest was, gecontroleerd hebben. Op-

belasting te moeten betalen. Alles wel legaal

onze liberale Nederlandse overheid. Bij buiten-

eens dan toch een reactie uit Den Haag. Hierbij

natuurlijk.

landse projecten van onze klanten komen we

denk ik natuurlijk dat ze mijn eerdere columns

meestal een ander (strenger) optreden van de

gelezen hebben (?/!). Maar helaas voor de

Dit gedrag zien we ook op het gebied van ma-

controlerende instanties en overheid tegen. Nu

Arbeidsinspectie, ik wilde het in deze column

chineveiligheid. Machinefabrikanten die zeg-

vinden wij, Nederlanders, dat natuurlijk weer

niet hebben over de controle die men bij kleine

gen dat ze de veiligheidsrichtlijnen naleven,

heel vervelend en betuttelend. Nee, wij zijn

bedrijven doet op de naleving van de ARBO

maar diep in hun hart vinden dat het absoluut

mans genoeg om zelf onze zaakjes op orde te

wetgeving. Op zich natuurlijk ook een goede

onzin is en dat het zeker niet te veel mag kos-

hebben en te houden. Toch moet ik op grond

zaak en kan ik het eens zijn met de conclusie

ten. Een vaak gehoorde argumentatie luidt:

van ervaring bij deze houding wel enige vraag-

dat over het algemeen, zelfs na een ongeval,

“want dan prijzen we ons uit de markt”. Waar-

tekens plaatsen. Ik constateer regelmatig dat

er te weinig gedaan wordt om een veilige

mee dan eigenlijk bedoeld wordt: “het gaat

er nog steeds onveilige machines worden gele-

werkplek te realiseren. Het gedrag van kleine

ten koste van onze winstmarge, omdat we bij

verd. Machines die niet gecontroleerd worden

bedrijven zal op dit gebied dan ook moeten

de calculatie geen of onvoldoende rekening

door de Arbeidsinspectie.

veranderen. Al ben ik van mening dat men een

hebben gehouden met de kosten van de vei-

dergelijk rapport ook

ligheidsoplossingen”. In een eerdere column

zou kunnen opstellen

heb ik al gewezen op de pech voor de kopende

voor grotere bedrijven.

partij, die door het aankopen van een onveilige

Maar goed, ik wilde het

machine of installatie zich zelf schuldig maakt

nu niet over dit aspect

aan een overtreding van de ARBO-wetgeving.

van het werk van de

Misschien moet ik dat even toelichten. In onze

Arbeidsinspectie

heb-

ARBO-wetgeving (ook weer gebaseerd op Eu-

ben, maar over het ontbreken van de con-

ropese regelgeving) staat dat de werkgever

Bij de voorbereiding voor deze column, waar-

trole op de levering van onveilige machines

machines / installaties voorzien van een ‘CE-

in ik weer eens een hoop ongezouten kritiek

door machinefabrikanten. Misschien kan ik

markering’ moet kopen. Daarnaast staat er ook

richting Den Haag wilde spuien, lees ik op in-

dat in het vervolg van deze column duidelijk

dat hij verplicht is om veilige arbeidsmiddelen

ternet opeens een persbericht van 15 februari

maken.

(waaronder ook machines en installaties val-

“ Veiligheid mag niet te veel kosten want dan prijzen we ons uit de markt”

2012 met de kop: “Klein bedrijf doet na onge-

036 (Un)Safe

len) te verstrekken aan de werknemers. Als hij

Bert Stap

nu te goeder trouw aanneemt dat de machine

fabrikant voor de rechter slepen en de fabrikant

zicht van de gemeente? Of u als gebruiker? U

met een ‘CE-markering’ veilig is (wat door de

voor de schade en gemaakte kosten aanspra-

mag het zelf invullen. U kent als gebruiker toch

machinefabrikant namelijk beweerd wordt) en

kelijk stellen. Maar waarom via zo’n omweg

alle regelgeving, want u wordt geacht de wet

de machine blijkt uiteindelijk niet veilig te zijn

als de controlerende instantie op grond van

te kennen.

en één van zijn medewerkers loopt door deze

de Europese Regelgeving ook het recht heeft

machine een verwonding op, dan is het een

om direct naar de fabrikant te stappen en deze

Misschien moet de overheid zich eens bezin-

gulden regel dat de Arbeidsinspectie de werk-

te controleren en eventueel te beboeten? Fa-

nen op wat hun rol is en terugkeren naar hun

gever een boete oplegt. Wie ontspringt bij dit

brikanten zijn volgens de Europese Richtlijnen

taak zoals vastgelegd in de Machinerichtlijn

regressieve beleid van de Arbeidsinspectie de

verplicht een hele kerstboom aan documenten

2006/42/EG artikel 4 lid 3. Fijn dat ze zelf dui-

dans: de echte schuldige, namelijk de machi-

op te tuigen (waaronder een risicoanalyse,

delijk hebben vastgelegd waarop we mogen

nefabrikant!

verklaringen en een gebruiksaanwijzing) en

rekenen!

uiteindelijk wordt dat dossier dan niet geconOp het moment dat ik dit schrijf bedenk ik op-

troleerd door de controlerende instantie.

eens wat ik ooit geleerd heb bij het bestuderen van de Europese Regelgeving. Waarom moeten

Ik heb lang moeten nadenken of ik nog zo’n

fabrikanten een EG-Verklaring van Overeen-

voorbeeld van optreden van de overheid zou

stemming en een Technische Dossier opstellen?

kunnen bedenken. En ja hoor, er is er nog één

Omdat zij in het geval van een veiligheid tech-

voorhanden. Stel u wilt een nieuw gebouw

nisch gebrek door een controlerende instantie

bouwen. U laat een architect de tekeningen

(in Nederland de Arbeidsinspectie) gevraagd

maken en vertrouwt erop dat hij bekend is met

kunnen worden om als bewijslast het opgestel-

de laatste bouwvoorschriften ten aanzien van

de Technisch Dossier (voorheen Technisch Con-

de materialen en het creëren van rookcompar-

structie Dossier) te overleggen. Aan de hand

timenten en vluchtwegen. De tekeningen wor-

van het Technisch Dossier kan de controlerende

den ingediend bij de bouwaanvraag en u ont-

instantie dan bepalen of de fabrikant wel of

vangt een bouwvergunning. Een tijd later laat

niet rechtmatig gehandeld heeft.

u door een deskundige een calamiteitenplan

Nu gaat het volgens mij op dit punt fout. De

opstellen. Een onderdeel van een calamitei-

fabrikant van de machine die, volgens de re-

tenplan is een vluchtplan. Tijdens het opstellen

gelgeving, moet kunnen bewijzen dat zijn

van het vluchtplan komt een deskundige tot de

machine veilig was wordt niet aangesproken

ontdekking dat er op een verdieping sprake is

maar de kopende partij, die misschien door on-

van tegen de vluchtroute in draaiende deuren

wetendheid te goeder trouw geweest is wordt

en dat er maar één vluchtroute beschikbaar is.

wel aangesproken en moet een boete betalen.

Wie wordt in het geval van een calamiteit aan-

Ja, roept dan een jurist. Hij kan in dat geval de

gesproken? De architect? De afdeling bouwtoe-

(Un)Safe 037

Your partner for industrial robot programming

Innovatief automatiseren met vacuüm

Meer dan 20 jaar ervaring in het ontwikkelen van machine­ besturingen en meer dan 15 jaar ervaring in het programmeren en integreren van robotsystemen maken van Alpha Robotica een ervaren partner voor zowel gebruikers als systeemintegrators.

Bezoek ons op

Empack Den Bosc h Sta

Wij pakken het aan!

ndnr. C1012

Of het nu plaatdelen, blikken, dozen of andere verpakkingen zijn, Schmalz zorgt ervoor dat alles snel, efficiënt en veilig omgepakt wordt! Vraag gelijk onze brochure aan!

T +31 (0)172 41 95 53 F +31 (0)172 41 60 32 038

www.schmalz.com | Tel. +31 74 255 5757 Informatie [email protected]

Schmalz BV, Lansinkesweg 4, NL- 7553 AE Hengelo, Nederland

061AdvVisionRoboticsApril2012.indd 1

038

21-3-2012 21:46

Productnieuws

De In-Sight 7000-serie slaat volgens Cognex een

voedingsbronnen nodig zijn. Door de opname-

Markless sensor voor labelingmachines

belangrijke brug tussen prestatie en gebruiksge-

snelheid van maximaal honderd beeldopnames

Om goed te functioneren hadden sensoren

mak. Door de kleine afmetingen, robuuste bouw

per seconde zijn inspectieresultaten ook op de

voor labelingmachines tot nu toe altijd

en hoge specificaties, is de serie geschikt voor

snelste productielijnen betrouwbaar. Alle inspec-

een drukmerk nodig. Bij gebruik hiervan

zeer uiteenlopende industrieën en toepassingen.

tie-, defectdetectie-, geleidings-, uitlijnings- en

worden labels – om cosmetische redenen

En de beschikbare configuratietools moeten ver-

meettoepassingen worden opgezet middels de

– ook nog eens overlappend geplakt. Los

volgens een snelle inbedrijfname garanderen.

gebruikersvriendelijke EasyBuilder-interface.

van het feit dat dit niet mooi is, is het ook

Cognex komt met nieuwe In-Sight 7000-serie

In-Sight 7000 biedt de mogelijkheid om betrouw-

verspilling. De ML20 markless van Sick re-

bare inspecties te voeren, ongeacht de grootte

kent hier mee af: drukmerken heeft hij

van de beschikbare ruimte en ongeacht de draai-

niet meer nodig. Qua principe en opbouw

snelheid van de productielijn. De compacte indu-

doet de markless in alles aan drukmerk-

striële IP67-behuizing maakt hem bovendien ge-

sensoren denken. Hij maakt echter een

schikt voor zwaar industriële omgevingen. De

beeldpatroon van het etiket en schakelt op

camera’s zijn uitgerust met Ethernet, RS-232 seri-

dat patroon. Voor toepassing van de ML20

eel en meerdere discrete IO’s. Het systeem kan

markless moet de verpakkingsmachine

rechtstreeks communiceren met een PLC of een

wel worden aangepast. Zo is bijvoorbeeld

robotcontroller en kan meerdere slimme came-

een encodersignaal vereist. Maar na om-

ra’s op afstand aansturen vanaf een pc of HMI

bouw wordt zoveel op de verpakkingsma-

met netwerkaansluiting. Ook heeft de In-Sight

terialen bespaard, dat de investering zich

7000 de mogelijkheid om verlichting rechtstreeks

snel terugverdient.

te voeden en te regelen, zodat er geen externe

Zorg dat uw lichtschermen juist zijn geëngineerd De kans op verwondingen is groot, wanneer verkeerd geëngineerd wordt met lichtschermen. Iemand kan onwetend de installatie betreden, verwacht dat deze afschakelt en wordt blootgesteld aan een onveilige situatie.

Ideale beveiliging wanneer actief in het productieproces moet worden ingegrepen www.pilz.nl

Stäubli TP80 fast Picker Stäubli Robotics introduceert de TP80 fast Picker, een ultrasnelle vierassige configuratie high-speed robots voor standaard pick & place-toepassingen. Deze innovatieve serie pickers bereikt snelheden van meer dan tweehonderd picks per minuut en biedt meer flexibiliteit tegen een lagere kost in alle sectoren. Sinds lang bepaalt Stäubli de standaard voor highspeed en precisie in gerobotiseerde systemen opdat het best mogelijke resultaat en de kortste cyclustijden verzekerd worden. Deze nieuwe robot

honderd millimeter. Bijkomende kenmerken zijn: heel hoge rigiditeit, re-

vertegenwoordigt de laatste innovatie – beweeglijker en lichter terwijl

petitiviteit van ongeveer 0,05 millimeter en een IP65 beschermingsgraad

zeer snelle cyclustijden afgeleverd kunnen worden, zonder in te boeten

indien uitgerust met beschermingsbalgen. Gebruikersleidingen zoals

aan precisie. Een eenvoudige basis of wandconstructie elimineert de be-

pneumatische (vier en zes millimeter en elektrische leidingen (vier twis-

hoefte aan een grote kostelijke structuur, wat de kostenefficiëntie en het

ted shielded pairs) zitten afgeschermd in de arm en bereikbaar aan de

integratiegemak ten goede komen. Andere kenmerken zijn zowel een

robotflens. Optionele kenmerken zijn twee pneumatische ventielen, ge-

compacte voorarm om in smalle machineopeningen te bewegen als een

bruikersinstallatie en beschermingsbalgen. De TP80 wordt gestuurd door

interne kabelboom en userleidingen door de Z-as. De robot is rigide en

de CS8 controller series, een enkelvoudig controleplatform voor de aanstu-

heeft een competitieve prijszetting waardoor hij een economisch alterna-

ring van alle Stäubli-robots. VAL-softwarepakketten zijn eveneens be-

tief vormt voor heel wat standaard applicaties zonder te moeten inleveren

schikbaar en geschikt voor alle eindgebruikers, integrators, OEM’s en ma-

aan kwaliteit, duurzaamheid of prestatie. De robot is beschikbaar in een

chinebouwers. De robot is aangepast aan de behoeftes van alle

vierassige versie waardoor een grote flexibiliteit kan geboden worden af-

industrietakken zoals PV/solar, pharma, verbruiksgoederen, voeding,

hankelijk van de behoeften van de gebruiker. Standaard kenmerken om-

elektronica en automobiel. Typische toepassingen omvatten high-speed

vatten een maximum payload van een kilogram, tweehonderd picks per

pick & place, verpakking, assemblage, materiaalverwerking en machine

minuut (onafgebroken), achthonderd millimeter bereik en Z-as spindel van

tending.

Global solutions

cyclocam ad 115x150mm_def.pdf

18-10-2011

14:57:56

Intelligente high speed camera

ontworpen voor machine inspectie C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Binnen 10 minuten zien wat er fout gaat

Real-time: vertraagd meekijken terwijl je filmt

+31 (0)297 285332 www.destaco.nl

[email protected] www.laser2000.nl 0297-266 191

MULTIFUNCTIONAL GATE BOX Alle denkbare functies in één behuizing. Dankzij transpondertechnologie voldoet het systeem aan de hoogste veiligheids-niveau’s. De set is geschikt voor scharnierende deuren en schuifdeuren. Drie halfgeleideruitgangen melden de status: deur dicht (1), grendelpen gedetecteerd (2), veilig vergrendeld (3). Nadat een veilige toestand is bereikt worden bovendien twee veilige getakte halfgeleider-uitgangen geactiveerd.

De LC15Dx digitale laserscanner van Nikon Metrology brengt een vernieuwing in de evolutie van laserscanners. De LC15Dx heeft een hoogwaardige Nikon lens en is mede daardoor een accurate laserscanner voor 3D inspectie op coördinaatmeetmachines, met een nauwkeurigheid vergelijkbaar met die van tactiele metingen. Door de nieuwe optica en de digitale beeldverwerking kunnen ook de meeste reflecterende voorwerpen beter en sneller (meer dan 70.000

• Detectie met transpondertechniek • Stabiele metalen montagedelen • Hoge vergrendelingskracht • Verlichte knoppen • Vluchtontgrendeling achterop

punten/seconde) worden gemeten. Het drie-dimensionele scanresultaat is een puntenwolk die wordt vergeleken met het oorspronkelijke CAD model. De resulterende kleurenmap visualiseert op een eenvoudige manier de dimensionale afwijkingen en aandachtspunten. De LC15Dx komt hiermee tegemoet aan de marktvraag voor het sneller inspecteren van kleinere voorwerpen die

Nieuwsgierig? Check de filmpjes op de nieuwspagina van de website!

hoge nauwkeurigheid vereisen, zoals precisie-(spuit)gietonderdelen, turbineschoepen, medische compo-nenten en andere complexe onderdelen.

Adverteerdersindex 43

Exner

38

National Instruments 11

Alph Robotica

38

Fanuc

2

Pilz

39

Automatica

35

Iris Vision

20

Schmalz

38

Avans

41

Kuka

4

Van Rooij

38

Destaco

40

Laser 2000

40

Euchner

41

Mikrocentrum

44

Avans Hogeschool is een brede hogeschool met ruim 25.000 studenten en 2.200 medewerkers in Breda, ’s-Hertogenbosch en Tilburg. Studenten, docenten, lectoren en professionals in het werkveld vormen in ons onderwijs een levendig netwerk. Onze moderne leeromgeving maakt het mogelijk dat iedere student zijn of haar talent en ambitie maximaal kan ontwikkelen. Inspirerende docenten met inhoudelijke expertise en verstand van leerprocessen dagen studenten uit hun grenzen te verleggen en te excelleren. Avans Hogeschool werkt in onderwijs en onderzoek samen met bedrijven en organisaties.

Voor de Academie voor Technologie en Management (ATM) in Breda zijn wij op zoek naar een:

Docent hbo informatica/ besturingstechniek m/v 0,8 - 1,0 fte, vacaturenummer 12/024 De volledige tekst van deze vacature is te vinden op onze website. Kijk op www.werkenbijavans.nl voor uitgebreide informatie en sollicitatie. Acquisitie naar aanleiding van deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.

Avans Hogeschool, beste grote hogeschool van Nederland! Bron: Keuzegids Hoger Onderwijs

Veelzijdige hekschakelaar w w w.eu chner.nl

ABB

EUCHNER (Benelux) BV - Postbus 119 - NL-3350 AC Papendrecht - Tel +31 (0)78 615 47 66 - Fax +31 (0)78 615 43 11 - [email protected] - www.euchner.nl

Laserscanner voor 3D inspectie

Column Vision & Robotics

Ik zeg niks Ik realiseer me dat dit een beetje een raar begin van een column is. Eigen-

programmeerbaarheid voor bediening van externe apparaten in mens-

lijk zou er na een dergelijke aankondiging een blanco pagina over moeten

vijandige of gevaarlijke omstandigheden”, liet een senior specialist me

blijven. Toch ga ik u niet persoonlijk vertellen waarom u op 5 en 6 juni

weten. Gevraagd of het wat opleverde antwoordde hij: “Een passende

naar Veldhoven moet komen. Het leek me beter dit nu eens over te laten

oplossing was nog niet voor handen maar de ontwikkelingen hierin zijn

aan de bezoeker zelf. Waarom zijn ze vorig jaar op de jubileumeditie ge-

hoopvol dus blijf ik ze nauwgezet volgen.” Meer geluk hadden wat dat

weest en hebben ze er gevonden wat ze zochten? Ik heb het hen gevraagd

betreft de mensen van BAM Wegen. “Dankzij het bezoek aan Vision &

en hoewel ze niet allemaal herkenbaar in beeld willen, willen ze hun er-

Robotics 2011 zijn de vragen die we hadden uiteindelijk beantwoord. Het

varingen graag met u delen.

was wel een via via traject , maar het heeft wel geresulteerd in de aankoop van een product bij een relatie van een deelnemer”, lieten ze me

“Ik was zeer geïnteresseerd in de diversiteit van robotleveranciers. Het

weten. En ook voor Frog bleek de beurs een belangrijke opstap naar de

was een geslaagde bijeenkomst op een mooie, goed bereikbare locatie”,

oplossing. “Wij waren op zoek naar een partij die ons kan helpen met het

vindt een bezoeker van Heerema uit Zwijndrecht. Kijk. Dat is klare taal.

ontwikkelen van een systeem voor de detectie van de positie van pallets

Ook een bezoeker van Holland Detlaflex Rubbertechniek kwam met een

middels een3D-camera. En dat is precies wat we daar hebben gevonden.

brede blik en nam een hoop mee naar huis. “Ik ben niet met een speci-

Succes dus!”

fieke vraag naar de beurs gekomen”, liet hij weten. “Ik was er meer ter oriëntatie en dat is ruimschoots geslaagd.” Een werknemer van HUMN

Graag had ik nog veel meer bezoeker de revue willen laten passeren. Zo

Fabricage- & Productontwikkeling vindt het vooral belangrijk een vinger

was het leuk geweest Packland te laten vertellen dat zij met specifieke

aan de pols te houden. “Doel van mijn bezoek was het me op de hoogte

vragen voor een inspectiesysteem voor een inpakmachine kwamen en

te stellen van de ontwikkelingen. Dat is waar de beurs voor bedoeld is en

hier antwoord op kregen. Ook had ik de baas van Lasercraft graag laten vertellen over zijn ambitie om geen personeel aan te hoeven nemen, maar vision en robotica in te zetten om hem met de productie te helpen.

Ik ga u niet vertellen waarom u op 5 en 6 juni naar Veldhoven moet komen

Stuk voor stuk concrete voorbeelden van wat er allemaal op Vision en Robotics te halen valt. Maarja, een column kent nu eenmaal zijn grenzen. Zelfs al zeg ik niks. Els van de Ven

het is gelukt.” Ook Sirrus was om deze rede van de partij, al was er een

Manager Vakbeurzen

duidelijke voorkeur voor high-end vision. “Ik heb Vision & Robotics vorig

& Congressen

jaar bezocht om mezelf een beeld te vormen over de state-of-the-art van machinevisie in industriële toepassingen. Vision & Robotics is hiervoor wat mij betreft zeker de geschikte beurs gebleken.” Specifieker werd het voor de KLPD. “Ik heb vooral gekeken naar het lerend vermogen en ad hoc

042 Column Vision & Robotics

Eenvoudiger produceren? Houd het standaard!

ABB levert standaard robotoplossingen voor de industrie. Deze zijn eenvoudig, snel, kostenbesparend en eenvoudig in bestaande of nieuwe productielijnen te integreren. ABB Robots zijn zeer gebruiksvriendelijk, betrouwbaar, efficiënt, onderhoudsarm, accuraat en werken 24/24/7 op topsnelheid. Kiest u een ABB Robot dan weet u wat u kiest! Bezoek ons op www.abb.com/robotics

Conferentie

11e editie • Gratis

toegang

cs.nl

www.vision-roboti

Vakbeurs & Congres Dinsdag 5 en woensdag 6 juni 2012 NH Conference Centre Koningshof te Veldhoven

Organisatie:

Mediapartners:

Officiële beurscatalogus