VISION & ROBOTICS. Safety first! Robotcel als samengestelde machine. TU Delft opent robotinstituut. Software-uitdagingen bij robotvision

VISION & ROBOTICS

j a a r g a n g 5 | n u m m e r 1 | f e br u a ri 2 0 1 3

Safety first! ossier Inclusief D aal Hout & Met

Robotcel als samengestelde machine TU Delft opent robotinstituut Software-uitdagingen bij robotvision

CNC | ROBOTS | ROBOMACHINES

De FANUC R-30iB besturing is de nieuwe standaard voor intelligente productiviteit. Deze nieuwste generatie van robotbesturing zit boordevol geavanceerde technologie en geïntegreerde FANUC hardware met meer dan 250 software functies. Deze optimaliseren cyclustijden, snelheid, nauwkeurigheid en veiligheid. FANUC DCS (Dual Check Safety) is een intelligente software die ervoor zorgt dat zowel de operators, robot en tools 100% veilig zijn. En dit zonder de extra kost van hardware. De nieuwe iPendant Touch geeft de operator de mogelijkheid de voor gedefinieerde veiligheidszones te zien.

Safety First – intelligente Dual Check Safety software

Scan the QR code en zie hoe FANUC DCS werkt!

T.: +32 15 20 71 57

02

WWW.FANUC.EU

Colofon Vision & Robotics is hét vakblad over automatiseringsoplossingen voor de maak-, agro-en foodindustrie door specialisten in robotica en visionsystemen. j a a r g a n g 5 | n u m m e r 1 | f e br u a ri 2 0 1 3 Vision & Robotics verschijnt zes maal per jaar. Toezending geschiedt op abonnementbasis en controlled circulation. Uit g e v e r

Kennisoverdracht Het was een van de paradepaardjes van een zeer gewaardeerd Vision&Robotics auteur: van kennis naar kunde en natuurlijk ook naar de kassa. Volgens Cees van Heijkoop, en ik kan niet anders dan het roerend met hem eens zijn, was het de kennisontwikkeling en de vermarkting hiervan,wat de BV Nederland haar voorsprong geeft. Deze ontwikkelde kennis zou dan wel zijn weg moeten vinden naar de juiste en praktische toepassingen en de juiste skillsets. Een keten van kennis die zorgvuldig moest worden samengesteld, naadloos moest aansluiten en immer gekoesterd moest worden. Ergens in deze kennisketen had ook Vision&Robotics, en dus ook Cees, zijn rol te vervullen. Deze rol vervulde hij jarenlang met verve.

Henk van Beek, Fenceworks BV Telefoon: 06 - 28 41 70 73 E-mail: [email protected] R e d a cti e Liam van Koert, The Text Factory Joanna Hughes, The Text Factory Telefoon: 06 - 17 58 82 65 Email: [email protected] R e d a cti e r a a d Pieter Jonker, TU Eindhoven en TU Delft Jaap van de Loosdrecht, Computer Vision Lab, NHL Martin van der Have, RAB en ABB Fred Bokhorst, RAB en Ferdar Bas Wondergem, DVC Hans Lenos, lenosonline.info Wim Hoeks, NTS groep

De oplettende lezer zal het niet ontgaan zijn dat ik hier een verleden tijd heb gebruikt. Met de jaarwisseling bereikte ons namelijk het droevige bericht dat Cees in het ziekenhuis was overleden. Ondanks meerdere ziekenhuisbezoeken in de afgelopen jaren, kwam dit bericht toch onverwacht. Want ondanks gezondheidsproblemen en een respectabele leeftijd van 77 jaar, dacht Cees er niet aan zijn pen aan de wilgen te hangen. Hij begaf zich dan ook nog geregeld in de krochten van de industrie, op zoek naar een aansprekend verhaal. Zo was Cees, altijd nieuwsgierig en een verteller in hart en nieren. Daarnaast schuwde hij ook het vergezicht richting een mogelijk betere horizon niet. Deze filosofische inslag bleek ook tijdens zijn door orgelmuziek gesierde uitvaart. Hier las zijn dochter een e-mail voor die begon als boekbespreking, maar een heldere uiteenzetting werd van zijn gedachten over het leven en die onlosmakelijke keerzijde van de dood. Zijn reflectie over materie, energie en natuurlijk informatie ontroerde en gaf nieuwe inzichten. Zo was Cees. Zelfs nadat het licht in hem was gedoofd, wist hij zijn nieuw vergaarde kennis over het menselijk wezen en zijn vergankelijkheid op bijna poëtische wijze over te dragen aan familie, vrienden en collega’s. Cees, bedankt. We zullen je missen.

V or m g e vin g Laura Willemsen, Grafisch ontwerp Druk Control Media, België P osta dr e s r e d a cti e Maredijk 17, 2316 VR Leiden

LIAM van koert

E-mail: [email protected] Abonn e m e nt e n [email protected] Adv e rt e nti e - e x p l oitati e Mike de Jong, Bureau voor Marketing Media BV Telefoon: 06 - 43 05 30 25 E-mail: [email protected] A a n dit n u m m e r w e r k t e n m e e Bert Stap, Nick de With, Gerald van Engeland, Bram Janssen

Column 03

www.zeroseven.de

Automation becomes easy. Ontdek hoe KUKA zich heeft toegelegd op het vereenvoudigen van de robotica in elke dimensie: Automation becomes easy! Eenvoudig te plannen. Eenvoudig te integreren. Eenvoudig te bedienen. Eenvoudig in onderhoud. Eenvoudig in aanpassen naar specifieke vragen. Met de QUANTEC robotgeneratie – veelzijdiger en sterker dan nooit ervoor. Met de KR C4 kontroller – waar overbodige Hardware geëlimineerd is. Met het nieuwe KUKA smartPAD – de gemakkelijkste manier om een robot te bedienen.

Meer informatie over de nieuwe KUKA-producten kan U vinden op: www.automation-becomes-easy.com Of scan deze QR-code met je smartphone.

KUKA Automatisering & Robots, Centrum Zuid 1031, 3530 Houthalen, België. Email: [email protected]. Tel.: +32 (0)11 51 61 60.

In dit nummer

De robotcel als samengestelde machine

08

Software-uitdagingen bij robotvision

12





Schneider versterkt aandacht



voor machinebouw

16



Robotica blijft populair op Europa’s



grootste aandrijfbeurs

18



12



Houtscanner optimaliseert snijproces



houten vloeren

22



TU Delft opent robotinstituut

26



Rubrieken Redactioneel

03

Colofon

03

Nieuws

06

Dossier Hout & Metaal

21



Branche Bulletin

28



(Un)safe

30

Robotveiligheid

34



Productnieuws

38



Column

42



21 32



februari 2013 | VISION & ROBOTICS

Inhoud 05

Delftse looprobots gaan nu ook rennen De looprobots van de TU Delft zijn nu ook voorzichtig toe aan rennen. Doel is vooral om de menselijke renbeweging beter te leren begrijpen. Onderzoeker Daniël Karssen bouwde hiervoor de robot Phides. Karssen promoveerde op vrijdag 18 januari op dit onderwerp. Het onderzoek van Daniël Karssen, dat mede

reldtop. De TU gaat bij de ontwikkeling van de

verstoringsgedrag van tweebenige rennende

werd gefinancierd door Technologiestichting

diverse robots zo veel mogelijk uit van de men-

robots. De verbeteringen kunnen komen door

STW, heeft vooral als doel om de menselijke ren-

selijke manier van lopen en rennen.

mechanische aanpassingen, zoals het toepas-

beweging beter te begrijpen. ‘Het begrijpen van

Om meer inzicht te krijgen in de menselijke ren-

sen van speciale (niet-lineaire) veren of door het

de menselijke renbeweging is noodzakelijk voor

beweging, analyseerde Karssen de renbeweging

verplaatsen van het massazwaartepunt, of door

de ontwikkeling van hulpmiddelen die gehan-

met simulatiemodellen en robots, waaronder de

veranderingen aan de regelaar, bijvoorbeeld

dicapte mensen laten rennen, zoals hardloop-

speciaal ontwikkelde robot Phides.

door het been achterwaarts te laten zwaaien

protheses, en voor hulpmiddelen die gezonde

Karssen benadrukt dat Phides pas een allereer-

vlak voordat de robot contact maakt met de

mensen beter laten rennen’, zegt Karssen. ‘Deze

ste stap is op weg naar echt rennende robots. Zo

grond.

hulpmiddelen worden nu al wel ontwikkeld,

zit Phides nog vast aan een middelpunt met een

Het promotie-onderzoek leverde tevens opties

maar het ontbreekt nog aan fundamenteel in-

‘boom’ en ook de torso kan nog niet roteren. ‘Dit

voor het verbeteren van renhulpmiddelen. Een

zicht in de renbeweging. Een grote onbekende

doen we om het geheel in het begin nog over-

veelbelovende is het toepassen van niet-lineaire

factor vormen verstoringen, zoals een onver-

zichtelijk te houden. Maar uiteindelijk zullen we

veren in exoskeletten, want niet-lineaire been-

wachte duw of hoogteverschillen in de onder-

echt rennende robots kunnen maken, al kan dat

veren lieten een grote verbetering van het ver-

grond.’ De TU Delft heeft ruime ervaring met

nog geruime tijd duren.’

storingsgedrag zien. Bovendien is het toepassen

looprobots en behoort daarbij, en nu dus ook bij

Karssen constateerde in ieder geval dat er veel

van deze veren in exoskeletten relatief gemak-

rennende robots, tot de wetenschappelijke we-

mogelijkheden zijn voor het verbeteren van het

kelijk.

Kunnen we een overvaller automatisch volgen via beveiligingscamera’s door het centrum van Rotterdam? Dat is een van de toepassingen van het onderzoek waar de afdeling Intelligent Systems van de TU Delft zich mee bezighoudt. Eerder deze maand opende de afdeling officieel haar InsyghtLab, waar twintig voorbeelden van onderzoek gedemonstreerd werden. Insyghtlab is uitgerust met de modernste hardware setups voor de diverse technologieën waar de afdeling Intelligent Systems zich op richt: Computer Graphics & Visualisatie, Interactieve Intelligentie, Multimedia Signaalverwerking en Patroonherkenning & Bio-Informatica. Bij de opening van het lab zijn meer dan twintig demo’s van allerlei toepassingen te volgen. Een voorbeeld uit het InsyghtLab is de 3D-tafel. Op deze tafel kun je allerlei gebeurtenissen zeer precies simuleren. Deze simulaties zijn via een speciale bril door de omstanders in 3D te volgen. Dit kan handig zijn voor groepen onderzoekers. Via de 3D-tafel is bijvoorbeeld een overstroming (en de gevolgen daarvan) in allerlei varianten te laten zien. Ook een operatie is in 3D te simuleren en te volgen. Een andere opstelling in het lab betreft Visual Perception & Eye Tracking. Daarbij is te zien hoe een computer willekeurige objecten kan volgen (tracken) in een live video. Dit kan interessant zijn in bijvoorbeeld de beveiliging: kunnen we een overvaller automatisch volgen via beveiligingscamera’s door het centrum van Rotterdam? Een andere mogelijke toepassing hiervan is het automatisch monitoren van snelwegen: rijden de auto’s of staan ze stil, en botsen die twee auto’s op elkaar?

06 Nieuws

InsyghtLab toont intelligente systemen

Nieuws

Automatiseren in de Agro en Food

Op 6 maart 2013 organiseert Mikrocentrum de themamiddag Automatiseren in de Agro & Food. De topsector Agro & Food vormt een essentieel en prominent onderdeel in de Nederlandse economie en is goed voor bijna 10% van de Nederlandse economie en werkgelegenheid. De sector heeft echter ook te kampen met de stijgende loonkosten en de alsmaar groeiende vraag naar voedsel. Automatisering speelt hierbij een zeer belangrijke rol. Maar hoe moet je efficiënt en flexibel (manarm) produceren? Experts en eindgebruikers van best-in-class bedrijven uit de Agro & Food sector delen hun kennis over onderwerpen als; flexibiliteit, traceability en Return On Investment. Het event zal plaatsvinden bij het bedrijf Anthura in Bleiswijk, zij veredelen en vermeerderen Anthuriums en Orchideeën voor zowel pot- als snijcultuur. Voor deze gelegenheid zullen zij hun deuren openen voor een kijkje achter de schermen.

Hoornbeeck College krijgt robot

Phaer exclusief distributeur e2V in Benelux

Robots spelen wereldwijd een steeds

studenten willen graag meer van mo-

belangrijkere rol, omdat fabrikanten met

derne machines weten. Om die redenen

robots hun concurrentiepositie kunnen

zullen wij in 2013 ook andere onderwijsin-

Phaer en e2V kwamen recentelijk overeen dat Phaer de

versterken. Het is dan ook van belang dat

stellingen gaan benaderen.’

exclusieve vertegenwoordiger van e2V-lijnscancamera’s

toekomstige ingenieurs robotkennis ver-

ABB en RobWelding zullen deze onder-

in de Benelux wordt. Phaer was al het vertrouwde aan-

garen. Daarom leveren lasrobotspecialist

wijsinstellingen een aantrekkelijke aan-

spreekpunt voor e2V in België en Luxemburg, maar nu

RobWelding en robotleverancier ABB in

bieding doen: ‘Ons ‘schooloffer’ bestaat

wordt ook Nederland aan dit rijtje toegevoegd.

december en januari twee moderne zes-

uit een IRB 120 robot met 50 RobotStudio-

“Voor de distributie van hoogwaardige producten heb

assige robots aan het Hoornbeeck College

netwerklicenties. Met dit pakket kunnen

je partners met kennis van zaken nodig”, vindt Laurence

in Amersfoort. ‘Wij willen actueel onder-

docenten en leerlingen zowel online als

Cieslak, Sales Account Manager bij e2v. “Voor de distri-

wijs blijven bieden’, beargumenteert op-

offline programmeren. Voor bedrijven is

butie van de nieuwe ELiixa+ camera’s en andere e2V-

leidingsmanager Vink.

offline programmeren ideaal, omdat de

producten hebben we zo’n partner gevonden in Phaer.

Het betreft de kleinste (IRB 120) en de op

productie dan niet onderbroken hoeft te

Ze hebben kennis van zowel de technologie als van de

één na kleinste robot (IRB 140) uit het as-

worden voor het programmeren’, aldus

applicaties, en staan daarom dicht bij de OEM. Na vier

sortiment. ‘Deze robots zijn zeer geschikt

Visser. ‘Voor leerlingen is het ideaal, want

jaar zeer positieve ervaringen met Phaer in België en

voor scholen en demonstraties, dankzij

zo kunnen grote groepen tegelijkertijd le-

hun formaat en aantrekkelijke prijs. De ro-

ren programmeren’, vult Van Vlastuin aan.

bots lenen zich er bij uitstek voor om het

De robots die binnenkort bij het Hoorn-

real-life programmeren onder de knie te

beeck College komen, kunnen worden ge-

krijgen’, licht RobWelding-directeur Karel

bruikt bij lassen, plasmasnijden, product-

van Vlastuin toe. Zijn compagnon bij dit

assemblage, palletiseren et cetera. Vink:

project, ABB sales engineer Martin Visser,

‘Wij willen onze leerlingen niet alleen

vult aan: ‘Ons speciale onderwijspakket

kennis laten maken met de robotsoftware,

biedt kansen voor zowel studenten als

maar hen ook daadwerkelijk met robots

docenten; scholen willen immers werken

laten werken. Daarom zullen wij de robots

met betaalbare onderwijsmiddelen en

ook in onze projecten inpassen.’

Nieuws 07

Eindgebruiker moet vaak CE-markeren

De robotcel als samengestelde machine in Nederland worden, door de steeds groter wordende automatiseringsgraad, vaak robots en machines samengevoegd tot één productielijn. Dit samenbouwen tot een robotcel is in de praktijk vaak niet alleen veiligheidstechnisch erg lastig, maar kan ook grote juridische

Tekst: Nick de With

consequenties hebben.

08 Robotveiligheid

Door het samenbouwen van twee of meer

wel in gebruik. Grote vraag is nu: “Moet eind-

Machinerichtlijn 2006/42/EG lid i:

nieuwe machines tot een productielijn ontstaat

gebruiker W nu voldoen aan de Machinerichtlijn

”fabrikant”: elke natuurlijke persoon of

een zogenaamd ‘samenstel van machines’. Een

– oftewel de Warenwet Besluit Machines – als

rechtspersoon die een onder deze richtlijn

dergelijk nieuw samenstel van machines valt

hij het samenstel bouwt, puur voor eigen ge-

vallende machine of niet voltooide ma-

onder de Europese Machinerichtlijn 2006/42/

bruik”?

chine ontwerpt en/of produceert, en die

EG (MRL) die volledig in de Nederlandse Wet,

verantwoordelijk is voor de overeenstem-

de Warenwet Besluit Machines (WaWBM) is

Het antwoord op deze vraag vindt u in de

ming van deze machine of niet voltooide

opgenomen. De samenbouwer wordt door de

nieuwe Machinerichtlijn, in artikel 2 lid i, waar

machine met deze richtlijn teneinde haar

wetgever gezien als fabrikant van een nieuwe

de definitie van “fabrikant” duidelijk staat om-

onder zijn eigen naam of merk of voor

machine en dient aan alle CE-verplichtingen,

schreven (zie kader 1). Uit de nieuwe definitie

eigen gebruik in de handel te brengen

inclusief CE-markering te voldoen.

blijkt dat een ieder die een machine, dus ook

of voor eigen gebruik *(in te zetten). Bij

een nieuw samenstel van machines, voor ei-

gebreke van een fabrikant die aan deze

Voorgenoemde is natuurlijk ook het geval voor

gen gebruik inzet, wordt gezien als fabrikant.

definitie voldoet, wordt elke natuurlijke of

de robotcel. De robot is immers ook gewoon

Dit betekent dus dat een eindgebruiker die een

rechtspersoon die een onder deze richtlijn

een machine die onder de Machinerichtlijn

bepaald bewerkingsproces ‘ontwerpt’ en bij di-

vallende machine of niet voltooide machi-

valt. Om zoveel mogelijk de Machinerichtlijn te

verse leveranciers deelmachines koopt en deze

ne in de handel brengt of in bedrijf stelt,

volgen en omdat robots in de regel met andere

in lijn zet of laat zetten, als fabrikant van een

als fabrikant beschouwd;

machines of onderdelen worden geïntegreerd,

samenstel moet worden gezien!

zal dit in dit artikel de algemene term ‘machi-

* Redactie: In de huidige vertaling van de

ne’ in plaats van ‘robot’ worden gebezigd. En

Kortom, de CE-verplichtingen van de Machi-

Machinerichtlijn ontbreken de woorden

daar waar sprake is van een ‘samengestelde

nerichtlijn en mogelijk andere EG-Richtlijnen

“in te zetten” achter voor eigen gebruik.

machine’ of ‘productielijn’, is het de lezer zon-

(zoals bijvoorbeeld de EMC, Laagspannings-

De Engelse bron tekst zegt “or for its own

der meer toegestaan hier het woordje ‘robot-

en ATEX Richtlijn) gelden voor iedere entiteit

use”, dus het gaat wel degelijk om inzet

cel’ te lezen.

(persoon, bedrijf of stichting) die een machine,

voor eigen gebruik. in dit geval vaak om de totale CE-verantwoordelijkheid neer te leggen bij één van de machinebouwers. Leveranciers van deelmachines willen hier vaak niet aan of willen deze verantwoording alleen op zich nemen tegen hoge kosten. Zo ontstaat een “stoelendans’ om CEverantwoordelijkheid” zoals weergegeven in figuur 2. Na het stoppen van de muziek, oftewel de discussies, is het vaak de eindgebruiker die geen stoel heeft kunnen bemachtigen. De CEeindverantwoordelijkheid blijft volledig bij de eindgebruiker liggen.

Figuur 1: Nieuw samenstel van machines;

Figuur 2: Stoelendans om CE-markering.

Bron: FUSACON B.V.

Bron: FUSACON B.V.

Samenbouw van machines

samenstel van machines of verwisselbaar uit-

kader 1 luidt zelfs: “Bij gebreke van een fabri-

Stel een eindgebruiker W schaft bij twee fabri-

rustingsstuk in de handel brengt of voor eigen

kant die aan deze definitie voldoet, wordt elke

kanten (A en B) een voltooide standalone ma-

gebruik vervaardigt.

natuurlijke of rechtspersoon die een onder deze

De laatste zin van de definitie van fabrikant uit

richtlijn vallende machine of niet voltooide ma-

chine (IIA) en bij fabrikant C een niet-voltooide ter elkaar gezet en mechanisch en besturings-

Stoelendans om CEverantwoordelijkheid!?

technisch gekoppeld tot een productielijn (zie

Steeds meer eindgebruikers zijn inmiddels be-

figuur 1). Het bedrijf voert geen risicobeoorde-

kend met het feit dat ook de samenbouwer

CE + CE + CE ≠ CE

ling uit, maakt geen gebruikersaanwijzing, stelt

volgens de wet CE-verplichtingen heeft. Machi-

Ook als de drie machines die een samenstel

geen Technisch Dossier samen en plaatst ook

nebouw behoort bij de meeste eindgebruikers

vormen, afzonderlijk zijn gecertificeerd, bete-

geen CE-markering op de productielijn. Eind-

niet tot hun ‘core-business’ en zal dat ook nooit

kent dit nog niet dat het samenstel daarmee

gebruiker W stelt de productielijn (A + B + C)

worden. Inkopers bij eindgebruikers proberen

ook is CE-gecertificeerd. CE + CE + CE ≠ CE. Een

machine (IIB) aan. Deze machines worden ach-

chine in de handel brengt of in bedrijf stelt, als fabrikant beschouwd;”

Robotveiligheid 09

samenbouwer moet meer doen dan het in

te voor een economisch delict bedraagt 75.000

Europese EN-normen in ieder geval moet wor-

één mapje stoppen van de drie ontvangen EG-

Euro of maximaal 2 jaar gevangenisstraf voor

den voldaan. Zie kader 2.

Verklaringen van overeenstemming en de drie

de verantwoordelijke manager. Stillegging van

gebruiksaanwijzingen. Hij zal een overall risi-

het bedrijf op basis van een economisch delict

Het komt in de praktijk regelmatig voor dat een

coanalyse moeten uitvoeren en (mogelijk) risi-

kan voor een periode van maximaal 1 jaar.

eindgebruiker een ondertekende EG-verklaring van overeenstemming (IIA) krijgt met geen of

coreducerende maatregelen moeten aanbrengen. Een belangrijke eis uit de Machinerichtlijn

Ook op basis van de Arbowet kan de Arbeidsin-

slechts een deel van de voor de betreffende

is bijvoorbeeld de koppeling van het noodsto-

spectie nog aanvullende arbosancties aan het

machine geldende geharmoniseerde EN-nor-

psysteem van de drie machines. Daarna moet

bedrijf opleggen. De handhavinginzet van de

men. Om te beoordelen welke EN-normen van

hij een Technisch Dossier opzetten en een

Arbeidsinspectie is uiteraard afhankelijk van de

toepassing zijn op een machine heeft het Ne-

“overall” gebruiksaanwijzing opstellen. Na het

ernst van de situatie, de grootte van het risico

derlands normalisatie instituut (NEN) de gids

eigenhandig opstellen en ondertekenen van

en de zwaarte van de overtreding. Naast deze

“ADV 9” gemaakt die kosteloos is te downloa-

de EG-Verklaring van overeenstemming (IIA-

zware sancties kan de Arbeidsinspectie ook

den van www.nen.nl

verklaring) voor de productielijn mag hij uitein-

besluiten een schriftelijke waarschuwing met

delijk het machineplaatje met de CE-markering

termijn te geven, bijvoorbeeld bij een gering

Conclusie

aanbrengen. Veel eindgebruikers hebben hier-

restrisico of bij het ontbreken van de benodigde

Uit de hierboven besproken praktijkcase blijkt

voor onvoldoende kennis en ervaring in huis,

documenten.

dat het volgens de Nederlandse overheid voor

met als gevolg dat de CE-markering vaak ach-

Bij onduidelijkheid over de noodzaak van CE-

het CE-certificatieproces geen verschil maakt

terwege blijft.

markering voor een aangepaste machine of

wie het samenstel van machines realiseert.

productielijn kan een eindgebruiker zich tegen-

Door vroegtijdig in het project de verantwoor-

Handhaving Arbeidsinspectie

woordig schriftelijk wenden tot het Ministerie

delijke partij voor de overkoepelende CE-mar-

Stel de Arbeidsinspectie stuit tijdens een steek-

van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

kering vast te stellen kan een CE-stoelendans worden voorkomen. Belangrijk is om duidelijke

proef op de handelswijze van eindgebruiker W ten aanzien van de zelf samengebouwde pro-

Bepaal vooraf wie fabrikant wordt

afspraken te maken over de informatieover-

ductielijn (A + B + C). Welke gevolgen kan een

In grote projecten ontstaat vaak verwarring

dracht van fabrikant(en) naar integrator en/of

dergelijke ontdekking voor het bedrijf hebben?

over welke partij de eindfabrikant is en de over-

eindgebruiker. Hiermee wordt het voor de fa-

Eindgebruiker W wordt door de toezichthouder

koepelende CE-markering gaat aanbrengen. De

brikant van de productielijn mogelijk om een

(Arbeidsinspectie) gezien als de fabrikant van

projectleider is druk bezig met het in juiste ba-

correct en compleet Technisch Dossier te ma-

de ‘nieuwe’ productielijn. Hij had eerst de certi-

nen leiden van zijn project en ziet de CE-mar-

ken en een goede overkoepelende gebruiks-

ficeringsverplichtingen van de Machinerichtlijn

kering van het samenstel van machines als een

aanwijzing voor de productielijn op te stellen.

2006/42/EG dienen na te komen, alvorens de

bijkomende papieren exercitie. Vaak wordt dit

nieuwe productielijn in gebruik te stellen.

thema daarom veel te laat aangesproken met

Aan deze eis is niet voldaan, wat in beginsel

alle gevolgen van dien. Door vroegtijdig in het

een gebruiksverbod op basis van artikel 2 Wa-

project een CE-verantwoordelijke aan te stel-

renwetbesluit machines (WaWBM) oplevert en

len kan een dergelijke CE-stoelendans worden

mogelijk leidt tot een stillegging en het aan-

voorkomen.

zeggen van een boete. Het verzegelen van de machine is mogelijk, bij zeer ernstig gevaar

Belangrijk is dat voorafgaand aan de koop van

voor personen, evenals het opmaken van een

machines duidelijk wordt vastgelegd wie de

proces-verbaal op basis van de Wet Economi-

overkoepelende CE-markering gaat aanbren-

sche Delicten (WED) bij onevenredig veel voor-

gen op de nieuwe productielijn. Daarnaast zal

deel als gevolg van deze samenbouw, op basis

moeten worden vastgelegd aan welke Euro-

van oneerlijke concurrentie. De maximale boe-

pese Richtlijnen (Lees: Nederlandse Wetten) en

Meer informatie over Richtlijnen/wetten/normen voor machines: Machinerichtlijn: www.newapproach.org > ‘Directives & Standards’ > ‘2006/42/EC Machinery safety’ WaBM, Warenwet besluit Machines: http://wetten.overheid.nl, zoek op ‘machines’ WED, Wet op economische delicten: http://wetten.overheid.nl, zoek op ‘WED’ Arbeidsomstandighedenwet: http://nl.osha.europa.eu/legislation > ‘Sociale Richtlijnen’ (onderaan) ADV 9: NEN Catalogus Machinenormen: google op ADV <spatie> 9 of via www.nen.nl

010 Robotveiligheid

I N VA L UA B L E K N O W L E D G E F R O M T H E E X P E RTS . . .

. . . A N D I T ' S A B S O L U T E LY F R E E

THE NEW IMAGING & VISION HANDBOOK I LLUMI NATION

Packed with about 450 pages of information including

OPTICS

detailed technical explanations, informative diagrams,

CAMERAS CAB LI NG ACQU ISITION

illustrations and photos, THE IMAGING & VISION HANDBOOK from STEMMER IMAGING provides everything you need to know about vision applications, solutions, components and the comprehensive service we provide. Imaging is our passion.

SOFTWAR E SYSTEMS

Call us now for your FREE copy, or visit our website at

ACCESSOR I ES

www.stemmer-imaging.nl

Phone +31 575 495159 www.stemmer-imaging.nl

Vaak kost het meer tijd om de communicatie tussen softwarepakketten te realiseren, dan de ontwikkeling van de oplossing zelf 012

Tekst: Carlton Heard, National Instruments

Softwareuitdagingen bij robotvision

Systemen worden almaar complexer Elk jaar lijken robots minder op figuren uit een sciencefictionfilm en maken ze meer onderdeel uit van ons dagelijks leven. Het vakgebied van de robotica groeit en niet alleen in de fabrieken, maar ook in het publieke domein. Eén van de grootste obstakels die deze groei in de weg staat, is dat de meeste robots blind zijn. Ze hebben maar weinig besef van hun omgeving, een eigenschap die wij als mensen voor vanzelfsprekend aannemen. Onze ogen en ons brein hebben de mogelijkheid om zaken als diepte, textuur en kleur waar te nemen en constant onze focus aan het licht aan te passen als we ons voortbewegen. Vision geeft robots de mogelijkheid om te zien. En moderne software stelt hen in staat de omgeving te begrijpen. Dit zet de deur open voor tal van nieuwe toepassingen, maar komt ook met de nodige uitdagingen.

Eén van de meest voorkomende visioentoepassingen in de

stemen een enkel beeld gebruiken aan het begin van een

Onder:

robotica is ‘vision guided robotics’. Historisch gezien is dit

taak, zonder feedback achteraf. Het gebruik maken van een

een op laser gebaseerde oogchirurgie-

een fabriekstoepassing voor bijvoorbeeld het samenstellen

techniek die ‘visual servo control’ wordt genoemd, kan hier

machine, waarbij vision en NI LabVIEW

of hanteren van materialen. De camera wordt hierbij gebruikt

uitkomst bieden. Bij visual servo control is de camera of aan

werden gebruikt om de positie van het

om een beeld te verkrijgen om de positieve van een onder-

de robot bevestigd, of vlak in de buurt en geeft hij continue

oog te bepalen. Een FPGA stuurt ver-

deel te bepalen. Vervolgens worden de coördinaten naar

visuele feedback om kleine bewegingsfouten te corrigeren.

volgens in het femtosecondenbereik

de robot gestuurd om een functie als het oppakken van het

Optimedica

implementeerde

de laser- en motion-fasen aan. Hij ver-

onderdeel te kunnen uitvoeren. Door vision aan dergelijke

Autonoom

vangt daarmee de minst voorspelbare

applicaties toe te voegen, maakt de opstelling een stuk flexi-

Terwijl de combinatie vision en robotica in industriële toe-

en meest technisch veeleisende stap-

beler. Dezelfde machine kan namelijk gebruikt worden om

passingen is ingeburgerd, wordt hij ook steeds gebruikelijker

pen van conventionele cataractchirurgie

een variëteit aan onderdelen te verwerken, omdat hij kan

in de afgebakende ruimte. Een voorbeeld is het vakgebied

(staar).

zien met welk onderdeel hij te maken heeft. Het oppakken

van de mobiele robotica. Robots verlaten de fabrieksvloer en

van onderdeel uit een krat ( binpicking), wordt ook eenvou-

treden het publieke domein binnen. Van servicerobots die de

diger wanneer een camera wordt gebruikt om de oriëntatie

gangen van onze ziekenhuizen ‘bewandelen’ tot en met au-

van een onderdeel te bepalen, terwijl deze zich te midden

tonome tractoren die zelfstandig de akkers omploegen. Bijna

van vergelijkbare onderdelen bevindt. Bovendien heeft het

elke mobiele robot heeft geavanceerde visionmogelijkheden

gebruik van vision als voordeel dat dezelfde beelden voor

nodig. Denk hierbij aan het vermijden van obstakels, maar

inlijn-inspectie kunnen worden gebruikt. Daarmee maakt vision de robot niet alleen nog flexibeler, maar wordt tevens de kwaliteit verhoogd. Dit kan ook tegen lagere kosten worden gedaan, omdat het visionsysteem zaken als opstoppingen kan detecteren, voorspellen en voorkomen. Wanneer een hoge mate van nauwkeurigheid vereist is, kunnen componenten als camera of motionsysteem zeer kostbaar worden, aangezien vele met vision uitgeruste robotsy-

Software 013

robotica heeft mogelijk gemaakt, blijft er een aantal toepassingen over dat nog meer rekenkracht vergt. Een voorbeeld wordt gevonden in de medische hoek, waar robotchirurgie en lasersturing zeer nauwkeurig gesynchroniseerd worden met de beeldverwerking. Voor dergelijke veeleisende visiontoepassingen worden Field Programmable Gate Arrays (FPGA’s) ingezet voor de beeldverwerking of het gebruiken van de beeldinformatie als terugkoppeling in hogesnelheidsapplicaties. FPGA’s zijn uiterst geschikt om zeer deterministische en parallelle beeldverwerkingsalgoritmes en het vervolgens nauwkeurig synchroniseren van de resultaten met het motion- of robotsysteem. Werkende voorbeelden hiervan zijn te vinden in onder andere de medische hoek. Denk hierbij aan oogchirurgie met behulp van laser, waar de kleinste bewegingen in het oog van de patiënt met camera worden Boven: Autonome voertuigen, zoals

ook aan het tegelijkertijd lokaliseren en opbouwen van een

gedetecteerd en als feedback worden gebruikt voor het au-

grasmaaiers en onderzeevoertuigen,

kaart van de omgeving. In het volgende decennium zal het

tofocussysteem. Maar ook kunnen FPGA’s uitkomst bieden in

gebruiken visionsoftware om obstakels

aantal visionsystemen dat dergelijke robots siert, het aantal

surveillance-, robot-, of autotoepassingen, door op zeer hoge

te detecteren. Zij doen dit op basis van

industriële systemen met vaste robotarm ver overstijgen.

snelheid specifieke kenmerken te volgen (feature tracking) of deeltjes te analyseren.

kleur en textuur.

3D-vision Links: Vision maakt robots flexibeler en

Een groeiende trend die robots kan helpen nog meer van

Ontwikkelomgeving

beter schaalbaar. Assembly-lijnen kun-

hun omgeving waar te nemen, is 3D-vision. 3D-beeldverwer-

De combinatie van robots en vision brengt significante soft-

nen met variërende onderdelen over-

kingstechnologie heeft het ver geschopt sinds de komst uit

ware-uitdagingen met zich mee. De systemen kunnen snel

weg, zelfs wanneer deze zich in een

de academische onderzoekslaboratoria. Dankzij innovaties in

zeer complex worden. Neem het voorbeeld van een mobiele

‘bin’ bevinden.

sensoren, belichting en vooral het embedded verwerken van

robot die een industriële robotarm draagt om geautomati-

data, duikt 3D-vision overal op. Naast robot-binpicking speelt

seerd een vliegtuig van brandstof te voorzien. Hier hebben

het een belangrijke rol in precisiemeten en mobiele robo-

we niet alleen met de robot en het visionsysteem te maken,

tica. De nieuwste generatie processoren kunnen met enorme

maar ook met sensoren, motoren voor de wielen, pneuma-

hoeveelheden data overweg, iets wat het gebruik van ge-

tiek en veiligheidssystemen. Ook in dit voorbeeld kan het

avanceerde algoritmes mogelijk maakt om snel diepte-infor-

voorkomen dat het gebruik van specifieke (propriety) talen,

matie te verzamelen en snel beslissingen te maken. Mobiele

protocollen en zelfs hele ontwikkelomgevingen die de af-

robots gebruiken deze diepte-informatie voor het meten van

stand tussen de verschillende subsystemen niet overbrug-

de grootte van en de afstand tot obstakels, om zo een precies

gen. Software hoort de lijm te zijn tussen elektrische en

pad te kunnen plannen en obstakels te kunnen vermijden.

mechanische onderdelen. Toch kost het vaak meer tijd om

Stereovisionsystemen kunnen een rijke 3D-dataset voor na-

de communicatie tussen softwarepakketten en communi-

vigatieapplicaties verzorgen en doen het zelfs goed in veran-

catieprotocollen te realiseren, dan de ontwikkeling van de

derende lichtcondities. Bij stereovision worden twee of meer

oplossing zelf. Om dit te voorkomen, is een hoge program-

verschillend geplaatste camera’s gebruikt die naar hetzelfde

meertaal nodig die vision, motion, FPGA, I/O-communicatie

object kijken. Door de verschillende beelden met elkaar te

en andere programmeereisen in een grafische ontwikkelom-

vergelijken, kunnen de dispariteit- en diepte-informatie wor-

geving combineert. Het gebruik van dergelijk gereedschap

den berekend, wat 3D-informatie oplevert.

maakt het mogelijk om over alle nodige subsystemen te beschikken, terwijl de architectuur toch schaalbaar blijft. Dit

014 Software

FPGA

laatste wordt steeds belangrijker, aangezien we ervan kun-

Hoewel de toename in prestatie van embedded processoren

nen uitgaan dat embedded vision en robotapplicaties alleen

het gebruik van algoritmes voor 3D-vision in combinatie met

maar complexer zullen worden.

e2v.com/imaging

The power and speed of vision The new ELiiXA+ 8k/4k enabled by e2v multi-line CMOS technology > The two most wanted resolutions – available in the same camera: > 8,192 pixels, 5µm pixel pitch > 4,096 pixels, 10µm pixel pitch > Each resolution can activate e2v multi-line CMOS technology > Compatible with standard F-mount lenses > e2v multi-line CMOS technology offers one order of magnitude increases in sensitivity > Ultra-fast line rate up to 100,000 lines/s

Find out more at e2v.com/imaging

[email protected]

Robotica blijft populair op Europa’s grootste aandrijfbeurs

SPS/IPC-Drives Neurenberg in trek Crisis of niet, de internationale machinebouw liet geen verstek gaan tijdens de laatste SPS/ IPC-Drives in Neurenberg. Om precies te zijn kwamen dit jaar 56.874 bezoekers naar deze beurs voor aandrijf- en besturingstechniek. Het aantal exposanten lag op 1.458; een lichte plus ten opzichte van vorig jaar (en uitsluitend te danken aan de 430 niet-Duitse exposanten). Hetzelfde gold voor de bezoekers, waarvan er dit jaar weer 500 meer waren. je anders alleen in Utrecht tegenkomt. En behalve die kaaskoppen, komen er nog veel meer mensen uit Italië, Zuid- en Oost-Europeaan, het Verre- en Midden-Oosten plus nog wat Amerikanen. Tegenwoordig is twintig procent van alle SPSbezoekers niet-Duits.

Goede cijfers Van crisis was op de beurs niet veel te merken; logisch gezien de goede cijfers van de Duitse machinebouw. In 2012 waren de eerste drie kwartalen goed voor een omzetgroei van 0,8 procent ten opzichte van dezelfde periode in 2011. Onze oosterburen noteren dus nog steeds een economische groei, ook Het water loopt altijd naar het laagste punt en in de econo-

al is die minimaal. Natuurlijk is men zeer voorzichtig over de

mie betekent dat de grote beurzen gehouden worden waar

toekomst. Duitsland is net als Nederland enorm afhankelijk

vraag en aanbod het meeste denken te verdienen. Zuidwest-

van de wereldwijde export, waardoor kansen en tegenval-

Duitsland is zo’n regio waar een enorm aantal vooraanstaan-

lers zich altijd zullen voordoen.

016 Beursupdate

is. Neurenberg, gelegen op de as Frankfurt, Stuttgart, Mün-

Box-PC

chen, heeft zich de afgelopen jaren bewezen als aantrekke-

B&R had als noviteit een nieuwe Box-PC op basis van de

lijk ontmoetingspunt voor de industrie. Logisch dus dat deze

derde generatie Intel Core i-Technologie. Een andere novi-

beurs enorm trekt. Daarbij komt de duidelijke formule: geen

teit was het vernieuwde modulaire ACOPOSmulti-aandrijfsy-

bijzaken waar je geen zin in hebt. Alleen aandrijf- en be-

steem. Getoond werd de ACOPOSmotor, een servoversterker

sturingstechniek, waardoor de zaak nog te behappen valt.

met geïntegreerde motor in IP65. Deze motor is inzetbaar

De toenemende belangstelling geldt ook voor exposanten en

als mechatronische servoactuator met geïntegreerde Safe-

bezoekers uit het buitenland. Een jaar of zes geleden zag je

Motion-functies en openSAFETY. Eén van de voordelen is

amper Nederlanders op deze beurs. Nu is het al heel nor-

ruimtebesparing in de schakelkast en flexibiliteit dankzij de

maal als je in de gangpaden meerdere mensen ontmoet die

decentrale architectuur.

Tekst: Bart Driessen, The Text Factory

de bedrijven in de hightech machinebouw geconcentreerd

Jurjen Verhoef van Beckhoff Nederland is de belangstelling groot. ‘Het bespaart een aparte servodrive en een dikke servokabel en is zo veel gemakkelijker te bouwen. Nu wordt er in montagelijnen nog veel gewerkt met kettingen, vaste pick- en place-units of robots. Overal waar in hoog tempo gemonteerd of geassembleerd moet worden, kan de XTS worden ingezet. Het werkt uiterst precies en op de mover

Lineair transport- en handlingsysteem

kun je ook allerlei componenten plaatsen, zoals grijpers,

Eén van de belangrijkste vernieuwing bij Beckhoff is XTS (eX-

magneetjes en lezers. We verwachten dat in 2013 nog veel

tended Transport System), een lineair transport- en handling-

meer producten hiervoor op de markt zullen komen en dat

systeem. XTS bestaat uit een baan die sterk doet denken aan

het aantal applicaties heel snel zal groeien.’

de baan voor elektrische raceautootjes en meerdere ‘movers’ die over die baan lopen. In feite zijn het servomotortjes

Remote maintenance

waarvan de rotor in de mover zit en de stator bestaat uit

Het belangrijkste nieuws van eWON was M2Web. EWON,

de baan. De movers worden los van elkaar bestuurd vanuit

fabrikant van routers voor remote maintenance, levert met

een IPC waarop EtherCAT draait. Zodoende kunnen de movers

M2Web een webbrowser voor Talk2M, zodat gebruikers via

dienen als ‘klemmen’ tussen producten die gefixeerd moe-

smartphones en tablets inzicht kunnen krijgen in machine-

ten worden om ze te kunnen bedrukken, uitlezen of vouwen.

besturingen. Tot voor kort konden klanten via Talk2M alleen

Beckhoff heeft dit product vorig jaar voor het eerst op de

machinedata vanuit de eWON-router inzien als ze de eCat-

Hannover Messe getoond. Inmiddels zijn er al verschillende

cher client software op hun Windows PC hadden staan. Nu

bedrijven die dit product voor het eerst toepassen in verpak-

is deze extra stap niet meer nodig. Met M2Web is Talk2M di-

kingsmachines, waaronder een onderneming in Nederland.

rect toegankelijk. Een ander belangrijk voordeel is dat eWON

In 2013 start Beckhoff met de grootschalige verkoop van de

nu compatible is met de mobiele wereld. Machinebouwers

eerste serie die dan volledig gebruiksklaar zal zijn. Volgens

en klanten willen vanuit elke plek een snelle toegang tot

Beursupdate 017

PLC-variabelen, terwijl veel machines hun werk doen op

buitenmantel is gemaakt van gerecycled PVC dat vrijkomt

onbereikbare locaties waar onderhoudsmensen maar met

tijdens het productieproces bij Lapp. Dit type kabel wordt in

moeite kunnen komen. Door M2Web kunnen gebruikers en

veelgevraagde standaardmaten van vijftig tot duizend meter

onderhoudspersoneel nu de status van hun machines via

geleverd, met zeven cores tot 2,5 kwadraat millimeter.

een smartphone of tablet inzien. Met een Wi-Fi in de buurt kan men de webpagina’s van de eWON-router of het bedien-

Rendundante besturing

scherm (HMI) achter de eWON zelf zien.

Bachmann liet onder meer zien secured hoe je met een dubbel uitgevoerde PLC voor een rendundante besturing kan

Hexapod robot

zorgen. Met name bij energiesystemen waar werken zonder

Een interessante robot op de SPS was de xicron van Eckel-

onderbreking topprioriteit verdient, is deze oplossing zeer

mann (uit het Duitse Wiesbaden). Te zien was een hexapod

gevraagd. Maar ook in productiesystemen is het werken

robot, ontwikkeld voor de röntgeninspectie van computer-

zonder onderbreking vanwege de enorme gevolgkosten te-

prints. Met name soldeerverbindingen kunnen hiermee ge-

genwoordig een belangrijk thema. Bachmann heeft daartoe

controleerd worden. Het geheim van de smid is hier de exac-

het M1 Automation System dubbel uitgevoerd en voorzien

te positionering van het werkstuk dat geïnspecteerd moet

van software die draait over een redundant realtime Ether-

worden. De hexapod kan middels een ‘space mouse’ zo aan-

netnetwerk. De software is gebaseerd op het Precision Time

gestuurd worden dat het object onder een ideale hoek wordt

Protocol (PTP). Aangezien deze oplossing uitsluitend steunt

gebracht, waarbij ook 3D-analyes mogelijk zijn. Eckelmann

op software, is er geen extra redundante hardware nodig.

gebruikt daarvoor een eigen high-end controller waarmee

Een aardige bijeenkomst bij deze oplossing is dat Bachmann

tot 32 CNC-assen bestuurd kunnen worden.

deze oplossing in Nederland samen met Bakker Sliedrecht heeft ontwikkeld.

Twee nieuwe kabeltypen Lapp introduceerde tijdens de beurs op haar stand twee nieuwe kabeltypen: de Ölflex classic 110 en de Smart 108. De Ölflex classic is een bekende serie vanwege oliebestendigheid en flexibiliteit. De nieuwste loot aan deze boom, de Ölflex classic 110, is bestand tegen extremere temperaturen; namelijk van min 15 tot plus 70 graden Celsius, in applicaties waar de kabel permanent stil ligt, zelfs tot min 40 graden Celsius. Om tegemoet te komen aan de eisen van klanten, heeft Lapp 145 verschillende varianten en tot honderd verschillende cores mogelijk. De Ölflex Smart 108 onderscheidt zich door duurzaamheid en efficiëntie. De binnenkant van de

018 Beursupdate

Schneider Electric Automation

versterkt aandacht voor machinebouw

Exact één dag voor de start van de SPS/IPC Drives in Neurenberg opende Schneider Electric in Marktheidenfeld het Competence Center voor high performance automatiseringsoplossingen, ondergebracht in een splinternieuw gebouwencomplex in de Noord-Beierse plaats Marktheidenfeld. Met deze stap maakt dit bedrijf de strategische keuze voor een aparte benadering van de machinebouwmarkt. Alle competenties in oplossingen voor de internationale machinebouw zijn voortaan gebundeld op deze locatie. De doelstelling achter deze keuze is de versterking van de

Nergens zijn er zoveel hoogwaardige fabrikanten en toele-

Picklijn met drie PacDrive-P4-Delta3-

marktpositie van Schneider Electric Automation op het gebied

veranciers op dit gebied te vinden en is er zoveel kennis als

Robots.

van de machinebouw. De persvoorlichter in Marktheidenfeld

in dit deel van Europa. Nabijheid bij de klant, het hoge ken-

verwoordde het als volgt: “Ons bedrijf wil de komende jaren

nisniveau van mensen, de juiste taal, logistieke voordelen

De complete lijn met banden word door

grote stappen zetten in de machinebouw. De branche van

en de wens om waardecreatie in eigen regio te houden, in

een PacDrive 3-Controller bestuurd; te

de machinebouw wordt binnen Schneider Electric vanuit de

plaats van weg te geven aan andere werelddelen; het zijn al-

zien zijn de besturing, het centrale net-

businessunit Industrie verzorgd, waarbij wel steeds gebruik

lemaal zaken die hier bepalend zijn voor managementbeslis-

deel plus de servoversterkers voor alle

gemaakt wordt van de expertise die in andere businessunits

singen. Tegelijk speelt hier een andere kwestie; de keuze om

robot- en andere servo-assen van de lijn

binnen ons bedrijf beschikbaar is. Met ons concept Machine-

te werken met een aparte business unit: Schneider Electric

op basis van het Lexium LXM 62-multi-

Struxure bieden we een compleet programma van compo-

Automation. De machinebouw is een aparte markt die ook

assysteem.

nenten en oplossingen voor de machinebouw. De doelstel-

een specifieke benadering vereist. Voor het grote Schneider

ling is om in 2016 een marktaandeel van 17% in producten

Electric met zijn sterke posities in energiesystemen en netbe-

en oplossingen voor aandrijvingen en besturingen van ma-

heer reden genoeg om de Europese machinebouw op deze

chines te verwerven. We hebben veel competenties op aller-

manier te benaderen.

Tekst: Bart Driessen, The Text Factory

lei gebied die nodig zijn bij de ontwikkeling en productie van mechatronische concepten. Tot dusver waren die verspreid

Nieuw gebouw

over verschillende locaties. Door deze competenties op één

Het nieuwe gebouwencomplex heeft een nuttige vloeropper-

locatie bij elkaar te brengen, zorgen we voor synergie en ver-

vlakte van 24.000 meter en biedt onderdak aan vijfhonderd

sterken we onze positie.”

medewerkers. Wat doen deze mensen in Marktheidenfeld? In hoofdzaak werken ze aan oplossingen voor verpakkingsma-

Specifieke benadering

chines, logistieke systemen, pompbesturingen, hijstechniek

De keuze voor Marktheidenfeld ligt min of meer voor de

en HVAC-systemen. De opdrachten daartoe komen uit heel Eu-

hand. Het voormalige Elau was hier gevestigd en zoals be-

ropa. OEM’ers uit bijvoorbeeld Nederland kunnen dus terug-

kend behoort Duitsland – met name Beieren en Baden-Würt-

vallen op support bij de ontwikkeling van nieuwe machine-

temberg – tot ‘s werelds sterkste regio’s in de machinebouw.

concepten waarin Scheider Electric-besturingen geïntegreerd

Aandrijftechniek 019

zijn. Tot de competenties behoren onderdelen als trainingen,

en voedingen in 110 tot 230 volt of in driefase van 208 tot

service, support, engineering, innovatie, klantervaringen en

480 volt zijn er behoorlijk wat combinatiemogelijkheden. De

systeemconsistentie. Zoals Schneider Electric in het afgelopen

koeling van de drives wordt verzorgd door koelribben; een

jaar al meerdere malen heeft gecommuniceerd, gebruikt het

geforceerde koeling is niet nodig. Norbert Hoyer, productma-

voor engineering en besturing een geïntegreerd platform,

nager bij Schneider Electric Duitsland, zegt over de voorde-

genaamd MachineStruxure. MachineStruxure is de paraplu-

len van de geïntegreerde opbouw van de servoaandrijving

naam voor een geïntegreerd pakket van hard- en software

Lexium 32: “Volgens onze berekeningen bespaart de gebrui-

waarmee de machinebouwer eenvoudige tot zeer complexe

ker dertig procent van zijn normale aanschafkosten in verge-

Demonstratie van de Safety-functie

systemen kan bouwen. Bekende onderdelen daarvan zijn

lijking met bestaande servodrives. Dat is te danken aan de

‘veilig gereduceerde snelheid’ met Lexi-

de Modicon PLC’s, Altivar frequentieregelaars, Magelis HMI

kleinere schakelkasten en het weglaten van de geforceerde

um LXM 32 Servodrives; rechts op de

controllers, TeSys motorstartercomponenten en het over-

koeling. Een bijkomende besparing ontstaat door de snellere

achtergrond de nieuwe geïntegreerde

koepelende SoMachine-softwareplatform. Voor communi-

montage vanwege het minder aantal meters bekabeling. Het

stand-alone-aandrijving Lexium 32i.

catie wordt veelal CANopen, CANmotion, Modbus, Sercos en

komt erop neer dat de machine veel eerder in gebruik geno-

ethernet gebruikt. Voor de programmering zijn er geteste en

men kan worden.”

Voorbeelden van applicaties met syn-

gevalideerde bibliotheken met functieblokken beschikbaar.

PacDrive libraries

chroon lopende motoren op basis van TVDA-Ready to use-architectuur (TVDA:

Integratieregelaar en servomotor

Voor het programmeren van verschillende machinebesturin-

Tested, Validated and Documented Ar-

Een voor de hightech machinebouw belangrijk onderdeel van

gen biedt Schneider Electric zogenaamde ‘PacDrive libraries’.

chitecture).

MachineStruxure zijn de nieuwe Lexium servodrives. Tijdens

Het gaat om geteste en gevalideerde functieblokken. Speci-

de opening van het Competence Center en de SPS/PIC Drives

fiek voor robotapplicaties zijn er tools beschikbaar voor onder

Demo met snelle lineaire assen portaal:

in Neurenberg introduceerde Schneider Electric onder meer

meer geautomatiseerde baangeneratie en optimalisering,

de hevel gooit een golfbal met een

een geïntegreerde servodrive, de Lexium 32 Integratie. Ge-

transformatie naar verschillende kinematische oplossingen,

gedefinieerde kracht; door een snelle

ïntegreerd wil zeggen dat de servomotor Lexium BMH en de

belt tracking en synchronisatie van robots. Maar ook voor

berekening van de plaats waar de bal

servoregelaar Lexium 32 met elkaar in één unit verenigd zijn.

de programmering van andere onderdelen heeft Schneider

terecht zal komen en een stelsel van li-

Plat gezegd komt het erop neer dat de elektronica bovenop

Electric functieblokken beschikbaar. Belangrijke voorbeelden

neaire assen beweegt de korf zich naar

de motorbehuizing wordt geplaatst. Anders dan normaal het

voor PacDrive en Modicon zijn functieblokken voor PLC-func-

de plaats waar die de bal moet opvan-

geval is, wordt nu de regelaar niet meer in de schakelkast

ties, veldbusdiagnose, beveiligingsschakelaars voor motoren

gen (voor deze operatie is geen vision-

gemonteerd, maar decentraal bij de motor of in de machi-

en frequentieregelaars, motion, safety, asbesturing, nokken-

systeem nodig).

ne. Het voordeel is natuurlijk dat er minder kabel getrokken

as, PID-controller en koppelbegrenzing, besturing en invoer

hoeft te worden en dat er meer vrijheid is. Afgeschermde

van dubbele transportbanden. Voor HMI-applicaties bestaan

motorkabel vereist nu eenmaal een hoop aandacht en dat

er aparte tools. De verzameling libraries wordt in Markthei-

wordt met deze opzet een stuk eenvoudiger. Een belangrijk

denfeld voortdurend uitgebreid en getest. Voorbeelden van

extra bij deze servodrives is de modulaire opbouw. Machine-

de unieke applicatiefunctieblokken zijn een functieblok voor

bouwers hebben nu de mogelijkheid om vanuit een online-

het tegengaan van slingerbewegingen in hijsapplicaties en

configurator een eigen aandrijfvariant te selecteren. Met mo-

besturing voor meerdere frequentiegeregelde pompen in

toren tot 2,2 kilowatt in flensmaten van 70 en 100 millimeter

gebouwen.

020

VISION & ROBOTICS

Dossier Hout & Metaal Houtscanner optimaliseert snijproces houten vloeren Geparametriseerd metaal bewerken

Krachtige industriële PC zorgt voor hogesnelheid beeldverwerking

Het Finse bedrijf Oy Delta Enterprise Ltd is een specialist als het gaat om beeldverwerking voor de industrie. Een recentelijk klantspecifiek project is de ontwikkeling van een toepassing voor het scannen van houten vloeren. De vorm van de natuurlijke randen van het verwerkte hout wordt vastgelegd. Ook worden afwijkingen als knoesten en spinthout geregistreerd, die van invloed zijn op het snijproces. De gescande gegevens worden naar een industriële PC van Beckhoff gestuurd via TwinCAT ASD en Gbit Ethernet. TwinCAT bestuurd zowel het transportsysteem als de lichtgordijnen. De klant in kwestie van het in het

ductie van dergelijke houten vloe-

een bepaald vloeroppervlak. Hier-

PC-besturing

intro

beeldverwer-

ren mogelijk te maken. De ruwe,

bij wordt een nauwkeurige match

Op basis van de voorlopige studies

kingssysteem was Bolefloor. Dit

nog steeds onbewerkte vloerdelen

gemaakt met de contouren van de

waarin Delta Enterprise de beeld-

Nederlandse bedrijf, dat gevestigd

worden eerst gevlakt en nauwkeu-

vloerdelen, zodat deze wanneer ze

verwerkingstechnieken en over-

is in Amsterdam is een voorloper

rig gemeten. Vervolgens doet de

gelegd worden precies passen. Een

eenkomstige algoritmes voor een

als het gaat om de industriële pro-

houtscanner die door Delta Enter-

CNC-machine wordt ingezet om de

order specificeerde, moesten uiter-

ductie van volledig houtenvloerde-

prise is ontwikkeld zijn werk.

vloerdelen precies op maat te snij-

aard ook de mechanische en elek-

len uit één stuk. In plaats van de

Het camerasysteem, dat gebruik

den, om ze tot slot te schuren en te

trische uitvoering ontworpen en

gebruikelijke rechte snijlijnen in

maak van kleur en 3D-informatie,

verpakken.

geselecteerd worden. Men kwam

het hout, volgen de vloerdelen de

bekijkt het hout gelijktijdig van

natuurlijke groeicurve en draad van

twee zijden: de uitwendige con-

Het camerasysteem, dat kleur en 3D-informatie registreert, neemt het hout ge-

de boom. Naast een evident esthe-

tour, knoesten en het spinthout

lijktijdig aan twee zijden waar. De externe contour, knoesten en het spinthout aan

tisch effect heeft dit tot gevolg dat

worden online aan de randen van

de randen worden online gemeten. Hieruit wordt vervolgens het snijprogramma

er nauwelijks restafval bestaat. Het

het harthout gemeten. De hier uit

gedestilleerd.

verwerkingsproces is daarmee een

voortvloeiende

schoolvoorbeeld van het optimaal

den opgeslagen in een database.

gebruiken van natuurlijke hulp-

Vervolgens worden de gescande

bronnen.

items op een tijdelijke plek op-

Dergelijke

mooie

gegevens

wor-

voornemens

geslagen. Later gaat een semi-

staan zelden op zichzelf. Een zeer

geautomatiseerd CAD-programma

ver doorontwikkelde technologie

aan de slag om de vloerdelen te

bleek nodig om de industriële pro-

vinden die overeenkomen met

022 Dossier Hout & Metaal

Tekst: Bram Janssen

genoemde

Het Nederlandse bedrijf Bolefloor innoveert met de industriële productie van hardhouten vloeren. In plaats van rechte randen, zijn de vloerdelen gekromd, waarbij ze de natuurlijke vorm van de nerf volgen. Naast een esthetisch voordeel, zorgt het proces voor een minimale hoeveelheid restafval.

daarbij tot een volgende opstelling.

seerd. Elke encoder stuurt zijn ca-

voor een succesvol verloop: flexi-

hoogte-informatie vast om zo alle

Een vloerdeel wordt komt op een

mera aan met een interval van 0,5

biliteit, betrouwbaarheid, prestatie

kenmerken van het hout te kunnen

transportband terecht en wordt

mm. De nauwkeurigheid van de

en een goede beschikbaarheid,

vangen. Hierbij gaat het zowel om

aan weerzijde gemeten wanneer

meting wordt gegarandeerd mid-

ook op de langere termijn. Delta

gewenste data voor de volgende

het zich langs de camera’s begeeft.

dels een specifiek meetprotocol en

Enterprise nam daarom het besluit

productiestap als om ongewenste

Beide door een frequentieregelaar

het signaal van de encoder.

om de beeldverwerking en de be-

data. Een beeldverwerkingsalgo-

aangestuurde transportbanden zijn

Na het afwegen van de voors en

sturing met Beckhoff componenten

ritme gebruikt deze gegevens ver-

uitgerust met een encoder, waarbij

tegens van de diverse aanbieders,

op te bouwen, waarbij de keuze

volgens om het optimale snijpad

de snelheden zijn gesynchroni-

bleek een aantal zaken cruciaal

viel op een PC gebaseerd platform.

te bepalen. De HMI is een CP6902

Het systeem maakt gebruik van

touch-screen; de embedded PC

twee krachtige industriële C6920

CX9000 met Bus Terminals en Twin-

PC’s, elk met een Gbit Ethernet

CAT PLC bestuurd het transport en

aansluiting richting de 3D-kleu-

het beeldverwerkingssysteem en

rencamera’s. De twee beeldver-

leest bovendien de sensoren uit.

werkende systemen die zowel de bovenzijde als de onderzijde registreren,

werken

nagenoeg

onafhankelijk van elkaar. Door

Een vloerdeel wordt op een transportband

twee PC’s te gebruiken, kan de

geplaatst en zowel van boven als van

gegevensstroom met zeer hoge

onder gemeten bij het passeren van de

snelheid worden verwerkt. De ca-

camera’s. Een encoder stuurt de camera’s

mera’s leggen gelijktijdig kleur en

aan met een interval van 0,5 mm.

Dossier Hout & Metaal 023

Ontelbaar veel applicaties, één platform

Maak kennis met de meest complete systeemontwerpomgeving

NI LabVIEW is de enige complete ontwikkelomgeving met de beste hardware-integratie en compatibiliteit waarmee u elke meet- en testapplicatie met vertrouwen kunt realiseren. LabVIEW staat centraal in de grafische systeemontwerpmethode. Met deze methode wordt u niet langer beperkt in uw mogelijkheden en ontwikkelt u uw systeem sneller door de combinatie van een open platform van productieve software en herconfigureerbare hardware.

>> Realiseer uw systemen sneller. Bezoek ni.com/labview-platform

0348 433 466 National Instruments Netherlands BV n Pompmolenlaan 10 n Postbus 124 n 3440 AC Woerden n Tel +31 348 433 466 n Fax +31 348 430 673 Chamber of Commerce n # 301 168 13 n Utrecht

024

©2013 National Instruments. Alle rechten voorbehouden. LabVIEW, National Instruments, NI, en ni.com zijn handelsmerken van National Instruments. Andere vermelde producten en firmanamen zijn handelsmerken of handelsnamen van hun respectievelijke bedrijven. 07926

De LabVIEW ontwerpsoftware biedt een ongeëvenaarde hardware-integratie en helpt u programmeren precies op de manier zoals u denkt: grafisch.

Na weer een jaar met een omzetgroei van meer dan vijftien procent, zal 2013 voor AWL-Techniek in het teken staan van het thema ‘crossing borders’. Hierbij wordt niet alleen aan de landsgrenzen gedacht, maar ook aan technologische grenzen, materiaalgrenzen en marktgrenzen.

Grensoverschrijdend met nieuwe R&D-afdeling Het afgelopen jaar stond voor AWL-

Het thema ‘crossing borders’ wordt

adequaat op in springen.” Ook het

gestandaardiseerde bouwblokken.

Techniek vooral in het teken van

in 2013 van groot belang voor de

hergebruiken van bestaande cellen

Dit zogeheten Configure-to-Order

groei. Niet alleen van het aantal

onderneming. “Door nieuwe of

is een trend die naar verwachting

(CTO) proces geeft klanten nog

orders en de omzet, maar ook in

aangepaste technologieën te ge-

meer aandacht gaat krijgen. Hierbij

steeds een ‘tailor-made’ machine,

het aantal medewerkers en huis-

bruiken, ben je in staat om nieuwe

worden de cellen volledig schoon-

waarbij zowel de besturing, de

vesting. Dit jaar groeide het per-

materiaalcombinaties aan elkaar te

gemaakt en, waar nodig, voorzien

technologie als de cel opgebouwd

soneelsbestand tot boven de 250

hechten. Hiermee open je nieuwe

van nieuwe mallen en nieuwe las-

is uit bestaande componenten.

medewerkers en ook bij zuster-

markten en bied je bestaande

programma’s. Hierdoor zijn de cel-

In het beleidsplan van het bedrijf is

organisatie MechDes Engineering

klanten nog meer mogelijkheden

len langer inzetbaar. “Veel klanten

voor de middenlange termijn koers

verdubbelde het aantal medewer-

om hun productieproces te optima-

hebben tientallen cellen staan voor

gezet op klanten, technologie en

kers. Dit heeft ervoor gezorgd dat

liseren”, aldus technische directeur

grote automotive-projecten. Het

kwaliteit. Daarmee kan de Harder-

de nieuwbouw die op 30 maart

Brand van ‘t Hof.

kan toch niet zo zijn dat als een lijn

wijkse onderneming voorop blij-

verandert of uit de productie wordt

ven lopen in deze hightech markt.

maal bezet is. Aangezien er op het

Een grote verandering voor 2013

gehaald, de cellen bij het grof vuil

“2013 wordt ongetwijfeld weer

AWL-terrein weinig aanvullende

zal te vinden zijn op het gebied van

worden gezet”, merkt Van ‘t Hof op.

een fantastisch jaar. We hebben

uitbreidingsmogelijkheden zijn, is

R&D. Binnen AWL is hiervoor een

er gekeken naar mogelijkheden

nieuwe afdeling opgericht die zich

Korte doorlooptijden blijven ook

productieomgeving en vooruitstre-

om de bestaande oppervlakte zo

puur en alleen bezig gaat houden

bij AWL een heet hangijzer. Om er-

vende klanten. Als we onze focus

efficiënt mogelijk te benutten. Di-

met nieuwe ontwikkelingen en in-

voor te zorgen dat machines snel

op het einddoel houden, ben ik

verse afdelingen binnen het bedrijf

novaties. Van ‘t Hof geeft aan dat

worden afgeleverd, maar toch be-

ervan overtuigd dat we er samen

zijn opnieuw ingedeeld volgens het

door de klantcontacten het bedrijf

trouwbaar en van een hoogwaardi-

wat moois van kunnen maken”,

lean-principe. Hierbij wordt verspil-

weet wat er speelt en waar behoef-

ge kwaliteit zijn, maakt de onder-

sluit Van ‘t Hof af.

ling tot een minimum beperkt.

tes liggen. “Hier kunnen we dan

neming steeds meer gebruik van

officieel werd geopend, nu al hele-

een geweldig team, een prachtige

Dossier Hout & Metaal 025

Binnen een week een huurrobot Metaalbewerkingsbedrijf Wolswin-

was. Handlassen bleek niet vol-

kel Lasertech werkte aan een dus-

doende. Een lasrobot was min of

danig grote klus, waarbij handlas-

meer noodzaak. Maar het ging té

sen niet toereikend was. Ze zochten

ver om voor deze ene klus direct

een oplossing in robotlassen. En die

in een nieuwe robot te investeren.

vonden ze. Binnen één week lever-

Toen deed RobWelding ons het

de lasrobotspecialist RobWelding

voorstel om een lasrobot te huren.

lasmal en lasprogramma, aan het

een nieuwe lasrobot. “Wij hebben

op huurbasis een complete lasro-

Dat bleek een uitkomst. Als je geen

metaalbewerkingsbedrijf - per ge-

nu een grote opdracht in aanvraag.

botinstallatie.

vast robotlaswerk hebt, is huren

bruikt uur. Wolswinkel: “Dat was

Als daar een handtekening onder

ideaal.”

perfect, want wij gebruikten de ro-

komt, overwegen wij om een nieu-

Jan Cees Wolswinkel was er blij

Wolswinkel Lasertech huurde de

bot slechts drie dagen per week.”

we lasrobotinstallatie te kopen.”

mee. “We zaten écht omhoog,

robotinstallatie

Flexarccel

Toch denkt de metaalbewerker

omdat onze productie al op gang

IRB 1600) - inclusief lasontwerp,

serieus na over de aanschaf van

Wolswinkel

Lasertech-directeur

(ABB

Valk Welding beste onderneming Drechtstreek Tijdens

de

nieuwjaarsreceptie

‘beste ondernemer uit de Drecht-

van de Kamer van Koophandel in

streek 2012’.

Papendrecht is Valk Welding uit-

De vakjury liet zich lovend uit over

geroepen tot winnaar van de On-

de bedrijfsvoering, de opgebouw-

dernemersprijs Drechtstreek 2012.

de kennis en de hoge servicegraad

Ondernemers Remco Valk en Adri-

van de winnaars. “Wij zijn onder

aan Broere ontvingen de prijs uit

de indruk van de groei en de re-

handen van kringvoorzitter Drecht-

sultaten die het bedrijf heeft ge-

streek Theo Schut.

realiseerd. Ook nu in economisch

De ondernemersprijs wordt jaar-

mindere tijden. Met een duidelijke

lijks georganiseerd om succesvol

visie innoveert het bedrijf in pro-

ondernemerschap in de regio in

ductontwikkelingen in de lasindu-

de schijnwerpers te zetten en te

strie. Valk Welding is zo uitgegroeid

bekronen. De competitie stond dit

tot marktleider in de Benelux en

jaar in het teken van ‘grensverleg-

opereert succesvol op de internati-

gend en succesvol ondernemer-

onale markt.”

schap’. Verkozen uit ruim vijftig kandidaten, streden de drie genomineerden, EGM Architecten, Van Aalst Group (beide uit Dordrecht) en Valk Welding uit Alblasserdam, de afgelopen maanden om de titel

026 Dossier Hout & Metaal

Omstellen robot kinderlijk eenvoudig Acotech Automation, lid van ABB

te stellen. Dankzij dit nieuwe soft-

Metaalstraat, brengt een nieuw

warepakket is dit niet meer nodig.

softwarepakket op de markt: Ro-

Dit scheelt veel omsteltijd, maakt

botDirector. Dit softwarepakket is

de kans op fouten kleiner en het

een grote stap naar volledig gepa-

totale robotprogramma is beter be-

rametriseerd programmeren.

heersbaar. Per product kunnen de

“Door vooraf de verwachte pa-

instelwaarden worden opgeslagen

rameters aan proceswijzigingen

en beheerd.”

in RobotDirector in te voeren, is

Het idee voor dit softwarepakket

herprogrammeren vaak niet eens

ontstond tijdens een slijp- en po-

meer nodig of snel geregeld. Hier-

lijstproject voor Slijpko. “De slijtage

door ontstaan dus minder fouten

aan de slijpband en de afwijkingen

tijdens het herprogrammeren en

aan de gietstukken ontregelden

ook de negatieve beïnvloeding

voortdurend hun slijpproces. Met

van andere programma’s wordt zo

Acotech Automation hebben wij

voorkomen”, aldus bedenker Corné

toen meerdere parameters in hun

Henselmans.

software ingevoerd, en dit werkte

Slijpko-ervaringen wordt het pak-

ciers voor alle mogelijke metaal-

“Tijdens bijna elk project moet het

ideaal. Het proces lag minder vaak

ket inmiddels toegepast bij tal van

bewerkingen, zoals snijden, (laser)

proces tussendoor bijgesteld wor-

stil en het slijpproces werd be-

andersoortige

lassen,

den; de ene keer zit het gat bijvoor-

heersbaar”, vertelt Henselmans.

palletiseren, eieren-handling en

stralen, CNC-machinebelading en

beeld toch iets meer naar links, of

Het softwarepakket is geschikt

waterstraalsnijden. “In dit verband

spuiten. Met de RobotDirector kan

een pallet moet net iets hoger ko-

voor alle robottypes en robot-

is onze samenwerking met vier

ABB Metaalstraat een nog betere

men. Dan is het verre van ideaal

merken en inzetbaar tijdens alle

andere robotleveranciers bij ABB

gerobotiseerde totaaloplossing aan

om steeds het hele programma te

processen waarbij (onverwachte)

Metaalstraat heel handig. Onder

de metaalindustrie bieden.”

herprogrammeren en de robot om

afwijkingen plaatsvinden. Na de

hen zitten namelijk robotleveran-

Kuka boekt recordorder

processen,

zoals

handling,

nabewerken,

Kuka profiteert nog steeds van de

sief KR C4 controllers. Deze order

mondiale autoboom. Onlangs stel-

betekent voor Kuka het grootste

de de Augsburger robotspecialist

contract ooit.

zijn prognose bij met vijfhonderd

Het contract met Volkswagen be-

miljoen euro. Hiermee wordt de

staat uit 1.800 nieuwe generatie

verwachte jaaromzet geschat op

robots voor de productie van het

1,65 miljard euro, met een winst-

volgende model van de Passat in

verwachting van tenminste zes

Emden en Zwickau. Daarnaast zijn

procent.

er voor Audi AG 2.600 robots be-

Debet aan deze groei is onder an-

steld voor de prodictie van de nieu-

dere het deze week afgesloten

we Audi A4 in Ingolstadt en Nec-

contract met Volkswagen voor de

karsulm. De overige 1.600 robots

levering van zesduizend industriële

zijn voor de Volkswagenfabriek in

robots. Het gaat om de nieuwe KR

Bratislava, Slowakije.

Quantec industriële robots, inclu-

Dossier Hout & Metaal 027

Groot Europees robotonderzoek van start Robots die als ‘companion’ voor de mens fungeren zijn geen afstandelijke apparaten, maar werken op een natuurlijke manier samen met de mens. In het Europese programma RoboCom willen partners robots ontwikkelen die veilig, sociaal, sensitief en betaalbaar zijn. De Nederlandse partners in het pro-

sociale en een ethische. Zo gaat de

ren ontrafelen om ze te kunnen in-

participeren 73 partners uit 24 lan-

ject zijn de Universiteit Twente (CTIT)

groep Robotics and Mechatronics

zetten voor efficiënte en ‘natuurlijke’

den. Er is een voorlopig budget van

en het Nederlands Instituut voor

van professor Stefano Stramigioli

robots.

52 miljoen euro voor een periode

Neurowetenschappen van de KNAW.

vooral kijken naar de besturing, en

Het RoboCom-programma is één van

van dertig maanden. De coördinatie

RoboCom, voluit Robot Companions

kijkt de groep Human Media Inter-

de zes uitverkoren programma’s in

is in handen van professor Paolo Da-

for Citizens, wil robots ontwikkelen

action van professor Vanessa Evers

het Future and Emerging Technolo-

rio van het Istituto Italiano di Techno-

die op een duurzame manier ons

naar de interactie tussen mens en

gies Flagship (FET-Flagship) van de

logia (IIT) in Genua.

welzijn vergroten, daarbij rekening

robot. RoboCom wil zich bij het ont-

Europese Unie, waarin in totaal een

houdend met onder meer de de-

wikkelen van de robotcompanions

miljard euro omgaat. In RoboCom

mografische verschuiving in de be-

laten inspireren door de dierenwe-

volking. Robots zijn, in de visie van

reld. Dieren zijn in hun bewegingen

het project, allang niet meer louter

en waarnemingen veel efficiënter

de complexe machines die auto’s as-

dan robots. Tegelijk zal een robot die

sembleren en waar de mens vooral

op een natuurlijke manier beweegt,

uit de buurt moet blijven. De robot

bijvoorbeeld als een huisdier, eerder

gaat straks de interactie aan met de

een echte companion voor de mens

mens, werkt met hem of haar samen

worden. Professor Pieter Roelfsema

en wekt vertrouwen.

van het Nederlands Instituut voor

Dit betekent een technische uitda-

Neurowetenschappen (NIN-KNAW)

ging, maar ook bijvoorbeeld een

wil de hersenmechanismen van die-

Nevat formeert twee nieuwe kopgroepen Nevat, de Nederlandse Vereniging Algemene Toelevering, gaat twee

marktsegmenten op te richten. Doel is om, net zoals de bestaande markt-

nieuwe kopgroepen formeren: medisch/zorg en agro/food. Nevat bouwt

gerichte sectorgroep Holland Automotive, de leden beter in deze markten

hiermee voort op het speerpunt ‘nieuwe business’. In het afgelopen jaar

te positioneren en de zichtbaarheid te vergroten.

heeft de organisatie zich georiënteerd op beide markten. Ook zijn er in 2012

Om de start van de twee nieuwe groepen vorm te geven, organiseert Nevat

verschillende evenementen georganiseerd. Uit de positieve reacties van de

twee kick-off-bijeenkomsten. Hiervoor worden de leden, die respectieve-

leden die deze nieuwe marktgerichte evenementen hebben bezocht, heeft

lijk actief zijn of willen worden in medische/zorg en/of agro/food markt,

Nevat besloten dit verder op te pakken en twee kopgroepen voor deze

uitgenodigd.

028 Branche Bulletin

Branche Bulletin

Point-One en HTSP bundelen krachten High Tech NL is per 1 januari 2013 van start gegaan. Deze nieuwe vereni-

“Door een duidelijke en krachtig georganiseerde achterban kunnen we ge-

ging heeft als doel de internationale concurrentiekracht van de Nederlandse

zamenlijke ambities sneller realiseren en kunnen we een stevigere vuist

hightech-sector te versterken door de krachten te bundelen. De vereniging

maken.”

is ontstaan uit een fusie tussen Point-One en High Tech Systems Platform (HTSP). Henk Scheepers wordt voorzitter van de vereniging. High Tech NL is

De activiteiten van Holland High Tech zijn gebundeld in vier programmalij-

één van de eerste partners van de stichting Holland High Tech en laatstge-

nen, waaronder Innovatie (gezamenlijke uitvoering van R&D-activiteiten en

noemde stichting sluit zich aan bij FME.

groei van het MKB), Human Capital (meer en betere technici beschikbaar

High Tech NL is één van de eerste partners van de stichting Holland High

voor de technologische industrie), Versterken van de toeleverketen, en ten

Tech. Deze stichting wil de internationale concurrentiekracht van de sector

slotte Holland High Tech-branding in binnen- en buitenland.

versterken, heeft forse groeiambities en wil de export van de sector meer

De stichting gaat het gezamenlijke programma voor de HTSM-sector uitvoe-

dan verdubbelen van 32 miljard euro in 2009 tot 77 miljard euro in 2020.

ren en wordt ondergebracht bij FME. De vier specifieke programmalijnen

Om deze ambitie te verwezenlijken, is gekozen voor krachtenbundeling van

van de stichting sluiten aan op de bredere missie van FME. Bovendien heeft

de binnen de sector HTSM actieve organisaties in één stichting. Als Holland

FME de kennis en expertise in huis om de stichting te kunnen ondersteunen.

High Tech kan de gezamenlijke Nederlandse HTSM-sector zich profileren als

Binnen de topsector HTSM is een groot aantal organisaties actief. Daarom

mondiale hightech-speler en Nederland als ‘the place to be’ voor bedrijven,

hebben de afgelopen maanden gesprekken plaatsgevonden met beoogde

kenniswerkers, onderzoeksinstellingen en studenten. Ook stelt deze krach-

Holland High Tech-partners als AutomotiveNL, Business Cluster Semicon-

tenbundeling de sector in staat de kansen die opkomende markten bieden,

ductors, Lucht- en Ruimtevaart Nederland en Brainport Industries. Overige

beter te benutten. Amandus Lundqvist, de huidige voorzitter van Point-One

partijen die geïnteresseerd zijn in partnerschap kunnen contact opnemen

en HTSP en vanaf het begin van dit jaar voorzitter van Holland High Tech:

met Holland High Tech.

FEDA kiest nieuwe voorzitter mersen, CEO bij Endress+Hauser, gaat de uitda-

wijsportefeuille is bijzonder belangrijk. De be-

ging graag aan. Hommersen, geen onbekende

hoefte aan vakmensen is enorm en blijft alleen

in het vakgebied automatiseren, heeft met 34

maar toenemen. Als branchevereniging moeten

jaar ervaring diverse ontwikkelingen mee ge-

we het belang hiervan aantonen”. Een interes-

maakt. Toch signaleert hij dat juist nu de dy-

sante ontwikkeling is de onlangs beklonken

namiek van de maatschappij met de huidige

samenwerking tussen FEDA en FHI. “De belan-

omgevingsfactoren (met name de economie)

gen van beide partijen zijn nagenoeg gelijk, het

impact heeft op markt waarin FEDA-leden zich

creëren van gezamenlijke win-winsituaties lijkt

bevinden. “Trends, bewegingen en hypes heb-

dan ook vanzelfsprekend. De eerste stap is ge-

ben invloed op de manier van zaken doen. Daar

zet met het organiseren van een beursevent in

moeten we samen een antwoord op vinden. Dat

2014”, laat Hommersen enthousiast weten. De

is de uitdaging”, aldus Hommersen.

nieuwe voorzitter is, conform de statuten, de ko-

Binnen FEDA heeft Hommersen geparticipeerd

mende drie jaar het gezicht van FEDA.

in een aantal commissies. Zijn voorstellen en creatieve ideeën richten zich op de kernactiviteiten van FEDA en zijn van belang voor de gehele sector. Over zijn toekomstige rol als voorzitter zegt hij het volgende: “In de rol van bestuursvoorzitter wil ik er werkelijk voor gaan en inhoud Branchevereniging FEDA (Federatie Aandrijven

geven aan de activiteiten binnen de FEDA. Zowel

& Automatiseren) verwelkomde op 1 januari

de markt als de branche zijn volop in beweging.

2013 Rob Hommersen als nieuwe voorzitter. De

Met elkaar moeten we onze positie bepalen én

FEDA-ledenvergadering heeft hem 8 november

er alles aan doen om deze positie te behouden”.

jongstleden tot nieuwe voorzitter benoemd. Hij

Hommersen benadrukt dat FEDA behoefte heeft

volgt hiermee Egbert Stremmelaar op, die een

aan ‘zendtijd’. Publiciteit moet de sector zowel

bestuurstermijn van vier jaar voltooide. Hom-

interessant als aantrekkelijk maken. ‘De onder-

Branche Bulletin 029

Diepere gedachten van een CE-consultant

Wat willen wij? Meer normen, meer wetten en meer toezicht? De eerste weken van december vorig jaar

de eerste keer. Begin vorig jaar stierf er een

door dan ook iets? Wat leert de praktijk? Even

laaide in ons land de discussie over normen en

77-jarige supporter, die in december daarvoor

een greep uit de koker van allerlei persoonlijke

waarden weer eens op. De tijd van Balkenende

een karatetrap tegen zijn borst gekregen had

praktijkervaringen.

herleefde. Aanleiding was de trieste dood van

van een 32-jarige amateurvoetballer die uit

zowel mechanisch als elektrisch, kosten geld.

een grensrechter bij het amateurvoetbal. Na

het veld gestuurd was. En hoe vaak hebben we

Soms veel geld. Bij grotere bedrijven moet er

een wedstrijd gevlagd te hebben, is hij zo ge-

de laatste jaren bij andere vormen van zinloos

daarom eerst een engineersvoorstel gemaakt

schopt door vijftien- en zestienjarigen, dat hij

geweld niet hetzelfde geroepen. Grote vraag:

worden. Daarna moet er een budgettering op-

de volgende dag aan zijn verwondingen over-

heeft die roep wat uitgewerkt? Mag ik het ant-

gesteld worden met daarbij een investerings-

leed. Terecht volop aandacht in de media en

woord geven? Ik krijg niet de indruk dat het

aanvraag. Deze investeringsaanvraag moet na-

de politiek. Dit zou in een geciviliseerd land als

heel veel zoden aan de dijk gezet heeft. Hoe

tuurlijk eerst worden goedgekeurd. Afhankelijk

het onze niet mogen voorkomen. In de eerste

triest het ook is, over enkele maanden heeft

van de situatie van het bedrijf en de hoogte

dagen na zo’n drama staan er ook altijd weer

niemand, behalve de familie en vrienden, het

van de investeringsaanvraag kan dat ook wel

direct allerlei deskundigen op, die afhankelijk

meer over deze gebeurtenis. Want dan is het

eens wat langer gaan duren. En als alles goed-

van hun eigen achtergrond, van alles beginnen

door ander nieuws verdrongen.

gekeurd is, kan maanden later begonnen wor-

te roepen. De één legt de oorzaak bij het alge-

Veiligheidsaanpassingen,

den met de uitvoering van de werkzaamhe-

mene gedrag in onze maatschappij. Een ander

Een beetje lange inleiding. Misschien voor u

den. Vaak heeft de uitvoering ook weer geen

legt het bij het gedrag van bepaalde bevol-

gevoel wel wat te moralistisch. Klopt, moet ik

prioriteit, want de normale werkzaamheden en

kingsgroepen, of vindt dat de oorzaak gezocht

toegeven. Maar waarom deze inleiding? In het

zeker de productie gaan voor. Nee, stilstand is

moet worden in het ontbreken van normen

vervolg van deze column zal duidelijk worden

onacceptabel. De aanpassingen moeten op het

en waarden. En weer een ander vindt dat het

wat ik er mee wil zeggen.

goede moment, liefst tijdens een bedrijfsstop, uitgevoerd worden. Bij sommige bedrijven zien

gedrag of de opvoeding (of beter gezegd het gebrek aan opvoeding) van de ouders een oor-

Hoe vaak gebeuren er binnen onze bedrijven

we dat er dan twee dingen kunnen gebeuren.

zaak is. Voetbalgoeroe Johan Cruijff verwoorde

ongevallen of bijna ongevallen, waarna we

Of de noodzakelijke veiligheidsaanpassingen

het als volgt: “Als kinderen van zes tot twaalf

met elkaar roepen: “Dit mag binnen ons bedrijf

worden op de wel zeer lange baan geschoven

jaar opgejut worden door de schreeuwende va-

niet meer gebeuren, er moet nu echt wat gaan

(waarbij zelfs het principe van ‘nu niet, dan

ders en moeders langs de lijn, hoe moet een

gebeuren”? Het management komt in actie.

niet, nooit niet’ gaat spelen), of ze worden na

dertienjarige dan weten wat wel en niet kan?”.

Deskundigen worden uit allerlei windstreken

vele maanden nog eens uitgevoerd. En natuur-

Wat onze mening ook is, waarschijnlijk zijn we

ingevlogen en mogen hun zegje doen. Hele

lijk is alles te begrijpen. Alles kost tijd.

het wel met elkaar eens dat dit nooit meer mag

rapporten worden opgesteld, plannen gemaakt

gebeuren. Maar laten we nu eens eerlijk zijn.

voor een gedrags- en cultuurverandering bin-

Het kan ook zijn dat de manier waarop zaken

Zinloos geweld kennen we al jaren, alleen nu

nen de organisatie en allerlei veiligheidsinstruc-

aangepakt moeten worden, aanleiding is tot

was het op het sportveld. En ook dat was niet

ties worden opgesteld. Maar verandert er daar-

een omvangrijke discussie. Binnen een veilig-

030 (Un)Safe

Bert Stap

heidsdiscussiegroep op internet (waar ik ook lid

houden met alle risico’s die kunnen optreden

zijn. Daarbij denken we dan niet aan de veilig-

van ben) zag ik de afgelopen weken een dis-

bij het werken met arbeidsmiddelen.

heid binnen het bedrijf en wat er eventueel zou gebeuren, maar als rechtgeaarde Nederlanders

cussie ontstaan over de noodzakelijkheid van het wel of niet moeten vastleggen van risico’s

Maar even terug naar het begin. Waar hadden

eerder aan de pakkans. Want de kans dat de ar-

van bestaande (lees dus niet nieuwe, maar in

we het ook weer over? Oh juist ja, over risico’s

beidsinspectie onverwachts binnen loopt, zon-

gebruik zijnde) machines binnen bedrijven. De

en gevaren of onveilige situaties binnen het

der dat daarvoor een directe aanleiding (lees:

discussie ging over het feit of men dit wel of

bedrijf. Ongevallen en bijna ongevallen. Situa-

ongeval) is, is toch bijzonder klein. Hier spreken

niet door middel van een risicobeoordeling

ties waar iedereen het over eens was: “Dit mag

we dus over het fenomeen van ontbreken van

zou moeten vastleggen. Allerlei leden, stuk

binnen ons bedrijf nooit meer gebeuren!”.

controle (waarover ik ook al eerder geschreven

voor stuk werkzaam op het gebied van veilig-

heb).

heid, gaven zo hun (eigen) mening. Over het

Hoe is ons gedrag in die situaties? Hebben wij

algemeen vond men dat het wel erg veel werk

ook andere prioriteiten waardoor we ons laten

Conclusie: Het ontbreken van controle levert

en administratie was om dat allemaal per ma-

leiden? Of krijgen wij soms ook te maken met

dus een bepaald gedrag op. Bij deze rede-

chine vast te leggen. Waarbij sommigen ook

een terrein waar we eerlijk van moeten aan-

nering mankeert er dus niets aan ons of aan

aangaven dat er in de ARBO-wetgeving bij ar-

geven dat het buiten onze scope ligt? En hoe

onze houding, maar is het de schuld van het

beidsmiddelen niet gesproken wordt over het

reageert dan de gemiddelde Nederlandse ma-

systeem. Het systeem zal moeten veranderen,

verplicht opstellen van een risicobeoordeling.

nager?

dus toch meer wetgeving en meer regels. Misschien is het beter dezelfde conclusie te

Men vroeg zich dan ook af of men zich wel de hoeveelheid werk op de hals moest halen als

Was de inleiding misschien te moralistisch,

trekken,die we ook kunnen trekken uit het

het geen wettelijke verplichting was. De dis-

vergeleken met de rest van het verhaal? Voor

trieste gebeuren op het sportveld. Bij veilig-

cussie lezend, kreeg ik soms het gevoel dat

mij zie ik qua gedrag en houding wel duidelijke

heid ook gaan kijken naar de opvoeding en het

sommige deskundigen kundig waren op het

overeenkomsten. Waarom zouden we van onze

gedrag van de opvoeders.

gebied van veiligheid, maar niet volledig des-

medewerkers verwachten veilig te werken als

kundig waren op het gebied van machinevei-

wij het zelf hen niet willen leren, of door on-

Maar mag ik dan deze wijze les er aan toevoe-

ligheid en daarom op zoek waren naar allerlei

veilig gedrag een ander voorbeeld geven? Mis-

gen? “Verbeter de wereld en begin bij jezelf”.

uitvluchten, om maar aan te kunnen tonen dat

schien moet u binnen uw bedrijf wel de vraag

Of zoals Michael Jackson het eens mooi ver-

er geen sprake was van een wettelijke plicht.

stellen: “Waarom leeft het onderwerp veilig-

woord heeft: “I’m starting with the man in the

Dit terwijl de ARBO-wetgeving, of beter gezegd

heid niet echt binnen het bedrijf?”. In eerdere

mirror. I’m asking him to change his ways”.

het Arbeidsomstandighedenbesluit, spreekt

columns heb ik al aangegeven dat de meeste

over risico’s bij arbeidsmiddelen en dat er dui-

bedrijven (managers) een houding hebben van

delijk staat dat de werkgever rekening moet

“Wat kan mij gebeuren?”. En laten we eerlijk

(Un)Safe 031

Gezamenlijk onderzoek naar zwermen, interactie en werkrobots

TU Delft opent robotinstituut Op 25 januari opende een nieuw instituut haar deuren. Het TU Delft Robotics Institute brengt alle activiteiten van de TU Delft die met robotica van doen hebben onder één spreekwoordelijk dak samen. Na wijze woorden van enkele vooraanstaande gastsprekers, werden de focuspunten van het nieuwe instituut gepresenteerd: zwermrobots, interactieve robots en zogenoemde ‘werkrobots’.

032 Onderzoek

Volgens de voorspellingen is robotica de volgende grote

sor heeft de TU Delft een unieke mix aan disciplines binnen

sprong voorwaarts in de digitale revolutie. Robotica zal daar-

haar gelederen om precies deze uitdagingen het hoofd te

bij een ongeëvenaarde impact hebben op de manier waarop

bieden. Babuska: “Het unieke van de TU Delft is dat zowel de

we leven. Het biedt een antwoord op enkele grote uitda-

‘harde’ robotwetenschappen (mechatronica, embedded sy-

gingen van de 21ste eeuw. Zo is de robot een betrouwbare

stems, control) als de ‘zachte’ robotwetenschappen (interac-

arbeidskracht en staat hij de mens bij (of vervangt deze) in

tie mens-machine, gebruikersinteractie, architectuur, ethiek

condities die gevaarlijk, ongezond of onethisch zijn. Boven-

en ontwerp) prominent aanwezig zijn. Door het verbinden

dien is de hoop op robotica gevestigd voor het bieden van

van deze wetenschappen in één instituut, kan de uitdaging

een antwoord op sociale uitdagingen, zoals de vergrijzing.

op systeemniveau benaderd worden. Het eindresultaat moet

Wanneer een technologie volwassen wordt en complexe

een betrouwbaar, gebruikersgericht en geaccepteerd robot-

robothandelingen aannemelijk en betaalbaar worden, zal

systeem zijn.”

een meer persoonlijke robotsoort zich snel een plek in ons

Babuska geeft aan dat er een drietal thema’s is gekozen,

dagelijks leven verwerven. Deze persoonlijke robots moeten

waaronder bestaande en nieuwe onderzoeken zullen wor-

op tal van niveaus met mensen omgaan, wat uitdagingen

den geschaard: robotzwermen, ‘robots voor werknemers’ en

brengt op het gebied van veiligheid, verantwoordelijkheid,

interactieve robots. “Het eerste thema, robotzwermen, gaat

controle en bruikbaarheid. Het speelveld van de robotica dat

over relatief simpele robots die onderling complexe taken

tot nu toe voornamelijk gedomineerd wordt door de tech-

kunnen uitvoeren voor mensen, zoals observeren, meten en

niek, moet daarom worden verrijkt met diverse andere dis-

data verzenden. Het tweede thema heet ‘robots voor werk-

ciplines die nodig zijn om robotica naar een volgend niveau

nemers’. Dit betreft robots die taken kunnen uitvoeren voor,

van sociaaltechnische systemen te tillen.

of samen met mensen in een menselijke productieomge-

Professor Robert Babuska is de oprichter van het nieuwe in-

ving. Interactieve robots ten slotte, zijn robots die op fysiek

stituut. “De wetenschappelijke uitdaging van het robotica-in-

of sociaal/cognitief niveau kunnen samenwerken en interac-

stituut is het laten samenwerken van robot en mens in onge-

teren met mensen.” Met deze bundeling van krachten bin-

structureerde, échte omgevingen. Het gaat dus bijvoorbeeld

nen de drie geformuleerde thema’s plaatst de TU Delft zich in

niet over de klassieke industriële robots.” Volgens de profes-

het leidend segment van robotonderzoek, zo stelt Babuska.

Interactieve robots Binnen het thema interactieve robots werkt het robotinstituut aan robotsystemen en interfaces die de manier waarop mensen met robots omgaan, dit zowel in fysieke als cognitieve zin, verbetert en vereenvoudigt. Toepassingen waar robots en mensen samen-

zorgrobots, chirurgische systemen, huishoud- en

interactie met tactiele en krachtgestuurde terug-

werken vereisen een veilige en robuuste robot-

gezelschapsrobots, op afstand bestuurbare ro-

koppeling transparant en robuust zijn in varië-

besturing. Mens-robotsystemen moeten zich

bots (master-slave apparatuur) en interactieve

rende en onbekende omgevingen.

focussen op de gebruiker, in het bijzonder wan-

omgevingen.

neer de gebruiker niet getraind is en er sprake is

Zowel fysieke als cognitieve interactie tussen

De volgende lopende onderzoeken vallen onder

van meerdere werkdomeinen. Voorbeelden zijn

mens en robot zijn relatief nieuwe onderzoeks-

het thema Interactieve robots:

gebieden. Het onderzoek van het instituut richt

• H-Haptics Programma in samenwerking met

zich op het verbeteren van de klassieke ‘mono-

STW

modal’ interacties (tactiel, krachtterugkoppe-

• Optimaliseren van Shared Control

ling, visueel, logica) en op het inzetten van ge-

• ESA Telerobotics & Haptics Lab

deelde besturingsconcepten tussen een robot en

• METERON Spaceflight Project

de mens. Cognitieve interactie moet intuïtief zijn

• Het Delft Personal Robot (DPR 2)

om het plannen en voorspellen van robotacties

• Optimaliseren van Remote Control bij

mogelijk te maken. Bovendien moet de fysieke

Deep-Sea Mining

Robots voor werknemers Binnen het thema werkrobots, stelt het TU Delft Robotics Institute zich als doel om flexibele robots te ontwikkelen die repetitief werk in kleine productiebedrijven kunnen uitvoeren. Een toekomstig scenario is dat een werknemer

Binnen het TU Delft Robotics Institute bestaat de

bijvoorbeeld een volledige verpakkingslijn kan

mogelijkheid om de volgende generatie indu-

beheren, die bijvoorbeeld is uitgerust met vier

striële robots te ontwikkelen die met name het

robots voor het pick & place-deel, een robot die

MKB goed kunnen helpen. Deze robots moeten

de verpakte producten in een doos doet en een

flexibel inzetbaar zijn, mobiel zijn, moeten in-

robot die het systeem van nieuwe producten

structies van niet gespecialiseerde werknemers

voorziet. De voor deze lijn verantwoordelijke

kunnen krijgen en moeten veilig zij aan zij met

werknemer moet dan in staat zijn de robots

de mens kunnen werken. Dergelijke robots zul-

binnen dertig minuten aan het werk te hebben,

len de productiviteit van het MKB aanzienlijk

waarbij hij elke robot vertelt waar hij naar moet

vergroten en zal verdere productieverliezen door

zoeken en wat hij er mee moet doen. Vervolgens

de vlucht richting lagelonenlanden voorkomen.

is het zijn taak om de productielijn in de gaten te houden en in te grijpen wanneer er een storing

De volgende lopende onderzoeken vallen onder

is. Ook de incidentele taken als het aanvoeren

het thema werkrobots:

van nieuwe pallets met producten hoort tot zijn

• Robots die natuurlijk leren bewegen

takenpakket.

• Decentralized Customized Manufacturing

Onderzoek 033

Zwermrobots Goedkope, zeer kleine autonome vliegtuigjes en ‘roving’ robots kunnen in zwermen samenwerken. Zo kunnen ze snel informatie verschaffen over een groot gebied, eventueel in barre omstandigheden, waar andere gegevensverzamelaars lastig in te zetten zijn. Nu al kan men UAV’s (Unmanned Aerial Vehicles)

Het in één zwerm samenwerken brengt twee

lutie, indien deze binnen een algemene dataset

inzetten, wanneer toegang tot een gebied via de

belangrijkste factoren samen: robuustheid en

gewenst is. Op deze manier kan een multitiered

grond lastig is, of wanneer het goedkoper is om

het overal aanwezig zijn. Indien de zwerm au-

systeem (gelaagde architectuur) worden ge-

tijdelijk informatie te verschaffen middels een

tonoom is, gaat hij bovendien daarheen waar de

bouwd dat flexibel kan reageren om zo waarne-

UAV. Voorbeelden zijn er genoeg. Denk aan het

data is. In feite kunnen zwermen worden gezien

mingen met differentiatie in detail te realiseren.

observeren van grote menigten bij evenemen-

als ‘zichzelf verspreidende’, flexibele en robuus-

Met de komst van de vliegende nanosatelliet

ten, verkeersobservatie, geologisch onderzoek,

te sensornetwerken, wat de toepasbaarheid van

Delfi-C3 in april 2008 heeft de TU Delft zich als

klimaatonderzoek of hulp bij rampen.

dergelijke netwerken ten goede zal komen.

ontwikkelaar van zwermelementen op de kaart

Er wordt momenteel veel onderzoek gedaan

Locale observaties van UAV’s kunnen eenvoudig

gezet. Ook volgde een praktische implementa-

naar grote sensornetwerken. De voordelen zijn

worden gecombineerd met globale waarnemin-

tie van de zeer geminiaturiseerde UAV, de Del-

helder. Maar flexibiliteit en het kostenaspect van

gen door nanosatellietzwermen. Dit verschaft

fly micro, die was uitgerust met een camera en

deze netwerken vormen nog een struikelblok.

een zeer gedetailleerde dataset van hoge reso-

akoestische sensoren. Beide systemen benutten de software en hardware kennis die binnen de muren van de TU Delft aanwezig is ten volste. Samen met het onderzoek naar deze individuele sensordragende automaten, is er een steeds beter beeld ontstaan van wat deze zeer geminiaturiseerde systemen precies zijn, en hoe ze optimaal kunnen worden ingezet. Het TU Delft Robotics Institute heeft als eerste doel om zeer kleine ruimteschepen en vliegtuigen te ontwikkelen, om hun autonomie te vergroten en om de juiste inzet van deze zwermelementen zowel in de lucht als in de ruimte te demonstreren. Het ultieme doel hierbij is om hen in een zwerm te laten samenwerken en de haalbaarheid van gegevensverzamelende zwermen aan te tonen. De volgende lopende onderzoeken vallen onder het thema zwermrobots: • Delfi-n3Xt • Zebro (zesbenige robot) • FireSwarm, UAV’s voor branddetectie • Distributed Estimation & Control Robotic Networks

034 Onderzoek

Vision & Robotics nu ook online

Kijk voor alle artikelen en het laatste nieuws op www.visionenrobotics.nl 035 Dossier metaalbewerking

Waarom kiezen tussen PL en SIL?

Functional safety voor gevorderden Hoewel de meeste machinebouwers Performance Level (PL) gebruiken om aan te tonen dat veiligheidsfuncties voldoende kwaliteit hebben, is het zonder meer aan te bevelen om ook de Safety Integrity Level (SIL) norm toe te passen.

SIL en PL lijken namelijk erg veel op elkaar, SIL heeft wat meer variabelen en lastiger formules, PL is wat vereenvoudigd en maakt gebruik van de oude vertrouwde veiligheidscategorieën. Maar degenen die beide normen beheersen zien meer overeenkomsten dan verschillen en kunnen beide normen dan ook optimaal benutten.

Verschillen tussen SIL en PL Met name op het gebied van documenteren en vastleggen is SIL completer dan PL, denk aan de management activiteiten en het opstellen van

Voor HFT=1 (redundante systemen) zijn de architectural constraints dui-

een functional safety plan. Er zijn steeds meer opdrachtgevers die om

delijk en vergelijkbaar met PL. Het interessante deel van de tabel is de

deze informatie en rapportage vragen. In dit artikel gaan we het verder

HFT=0 kolom en dan met name de twee onderste claim limits. Met SFF =

alleen over techniek hebben.

90% is SIL 2 haalbaar; met 99% SFF zelfs SIL 3! SFF is het deel van de fouten dat veilig is, en daar horen ook de gevaarlijke maar wel gedetecteer-

De meeste PL gebruikers zullen categorie 1 en 3/4 architecturen gebrui-

de fouten bij. Neem bijvoorbeeld een motorcontactor. Door gebruik te

ken, voor enkelvoudige en redundante systemen. Binnen SIL zijn deze

maken van een terugmeldcontact (verbreker) kan een eventueel plakken

architecturen ook beschikbaar (subsysteem architectuur ‘A’ en ‘D’ ). Even

van de contactor met grote zekerheid worden gedetecteerd (DC=99%).

los van de formules en tabellen (die zien we zelden want we gebruiken

Binnen SIL hebben we dus de mogelijkheid om SIL3 te halen met één en-

toch een computertool) maakt het niet zoveel uit of PL of SIL gebruikt

kele motorcontactor, zoals de architectural constraints al aangeven. Bij PL

wordt. Een belangrijk verschil tussen de redundante SIL en PL architec-

moeten we 100x testen tussen twee keer gebruiken van de veiligheids-

turen is dat PL meerdere componenten per redundant kanaal toestaat.

functie om ten hoogste PL d te bereiken, hoe zit het dan bij SIL?

sche of hydraulische subsystemen worden vaak meerdere componenten

De theorie

in één kanaal opgenomen en in dat geval is SIL niet goed toepasbaar.

De norm IEC 61508 is de moedernorm voor functional safety waaruit zo-

Een ander verschil tussen PL en SIL is te vinden bij de enkelvoudige archi-

wel de PL als SIL normen voor de machinebouw zijn afgeleid:

tecturen met feedback. Denk aan categorie 2 binnen PL. Falen van een component betekent verlies van veiligheid, maar er is een reële kans dat

IEC 61508-2; 7.4.4.1.4

dit tijdens een test wordt ontdekt. Belangrijke PL vereiste is de verhou-

When estimating the safe failure fraction of an element, intended to be

ding 1 op 100 tussen demandrate en testrate. Om die reden is gebruik

used in a subsystem having a hardware fault tolerance of 0, and which is

van cat2 binnen PL alleen nog in specifieke gevallen mogelijk. SIL werkt

implementing a safety function, or part of a safety function, operating in

niet met categorieën maar brengt de architectuureisen onder in de vol-

high demand mode or continuous mode of operation, credit shall only be

gende tabel:

taken for the diagnostics if:

036 Robotveiligheid

Tekst: Gerald van Engeland

Binnen de subsysteem D architectuur van SIL kan dat niet. Bij pneumati-

– the sum of the diagnostic test interval and the time to perform the

Een voorbeeld

specified action to achieve or maintain a safe state is less than the

We bekijken een zware transportband voor het transporteren van erts. De

process safety time; or,

band heeft 10 aandrijfmotoren. Aan de kant van de keerrol is een afscher-

– when operating in high demand mode of operation, the ratio of the diagnostic test rate to the demand rate equals or exceeds 100.

ming geplaatst in de vorm van een hek met een toegangsdeur. Soms (1x per shift) moet een operator door deze deur voor werkzaamheden. De veiligheidsfunctie is: “De band moet stoppen en/of in stilstand blijven als

IEC 61508-4; 3.6.20

de deur geopend wordt”. PL required = d of target SIL = 2.

process safety time period of time between a failure, that has the potential to give rise to a

Voor elke aandrijving is één contactor voorzien met een mechanisch ge-

hazardous event, occurring in the EUC or EUC control system and the time

dwongen verbreekcontact als feedback. De band in kwestie heeft de voor

by which action has to be completed in the EUC to prevent the hazardous

dit voorbeeld essentiële eigenschap dat één aandrijving onvoldoende

event occurring (EUC = equipment under control)

koppel kan leveren om de band in beweging te zetten of te houden. Als één aandrijving start zal de band niet lopen en zal deze aandrijving uit-

IEC 61508-4; 3.8.7

eindelijk thermisch uitvallen.

diagnostic test interval interval between on-line tests to detect faults in a safety-related system

Als dit met PL (cat2) zou worden uitgevoerd moet de transportband 100x

that has a specified diagnostic coverage

starten en stoppen tussen twee keer openen van het hek, dat is in de praktijk zelden een optie. Redundantie in de vorm van extra magneet-

Uit bovenstaande artikelen is op te maken dat voor systemen zonder re-

schakelaars is dan een oplossing.

dundantie (HFT=0) de hoge DC waarden alleen mogen worden meegenomen in de berekeningen mits er een specifieke actie is die de machine

Binnen SIL definiëren we een subsysteem C architectuur, meerdere en-

tijdig naar een veilige toestand kan brengen, of mits de test 100x zo vaak

kelvoudige systemen met feedback. We hebben dan te maken met de

wordt uitgevoerd als de veiligheidsfunctie. Enkel het tweede streepje met

keiharde eis dat zodra de fout gedetecteerd wordt, er een foutreactie

de bekende 100x factor is opgenomen in de PL norm. Toepassen van SIL

is die de machine naar een veilige toestand brengt. Hier is de ‘specified

maakt het andere streepje mogelijk.

fault reaction’ het stilstaan van de resterende 9 aandrijvingen die nog wel foutloos functioneren. De machine is op die manier nog steeds in

Dus we gaan een niet redundant systeem gebruiken waarbij een hoog

een ’safe state’.

percentage van de gevaarlijke fouten gedetecteerd wordt. Dat mag dan alleen als er ´iets´ is dat ervoor zorgt dat zodra de fout wordt gedetecteerd

Deze benadering lijkt op een ‘9 out of 10’ redundantie maar daar voorziet

de machine in een veilige staat komt of blijft.

de norm natuurlijk niet in. Het is slechts een conservatieve benadering van een dergelijk systeem. Let er op dat het gaat om de ‘specified fault

Bij berekeningen met de Siemens Safety Evaluation Tool komt de vol-

reaction’ en zorg dat dit op een goede manier wordt vastgelegd en aan-

gende waarschuwing in beeld bij HFT = 0 en DC > 90:

getoond. Let er ook op dat systematische fouten op de loer liggen. Als een ijverige servicemonteur een kapotte motor vervangt door een ander

SET: For a single channel architecture (hardware fault tolerance of 0)and

type, de nieuwste ‘high torque’ motor, kan het hele verhaal op de schop.

DC ≥ 90% SIL CL 2 or 3 only can be achieved with supplement measures.

Dit is natuurlijk wel ondervangen omdat er een modificatie procedure in

That means a safe condition of the machine shall be initiated by perfor-

het functional safety plan wordt opgenomen. U kunt natuurlijk alleen de

ming a specified fault reaction when a fault will be detected

grenzen van een norm opzoeken als u de gehele norm toepast.

De onderbouwing hiervan is te vinden in de SIL norm waarbij ook de link

Conclusie

naar de moedernorm goed herkenbaar is:

Veiligheidsfuncties lijken lang niet altijd op het standaardvoorbeeld waar het openen van een hek één motor uitschakelt. Het beheersen van zowel

EN IEC 62061; 6.3.2 Where a diagnostic function(s) is necessary to

de PL als de SIL norm brengt grote voordelen met zich mee. Pneumatiek

achieve the required probability of dangerous random hardware failure

en hydrauliek, zeker combinaties van meerdere ventielen, zijn het beste

and the subsystem has a hardware fault tolerance of zero, then the fault

met PL aan te pakken. Voor andere systemen is SIL weer handiger. Als u

detection and specified fault reaction shall be performed before the ha-

al bekend bent met PL is de stap naar SIL goed te doen en kan deze ken-

zardous situation addressed by the SRCF can occur.

nis veel voordelen bieden. De komende jaren zullen beide normen naast elkaar blijven bestaan, doe er uw voordeel mee!

EXCEPTION to 6.3.2: In the case of a subsystem implementing a particular SRCF where the hardware fault tolerance is zero and the ratio of the diagnostic test rate to the demand rate exceeds 100, then the diagnostic test interval of that subsystem shall be such as to enable the subsystem to meet the requirement for the probability of dangerous random hardware failure.

Robotveiligheid 037

Flexibel toevoersysteem Flexibel verenkelen is al jaren een

Als de producten op de lopende

besturing (PLC of IPC) of bedie-

robot controller via Ethernet. De

veel geuite wens van de klanten

band van de Eyefeeder gestort zijn,

ningspaneel (HMI) nodig. Bediening

Denso controller maakt visualisatie

van Roba-Engineering. De recente

zal deze de producten in het detec-

vindt plaats via de Denso Teaching

van het vision systeem mogelijk via

snelle ontwikkelingen van vision-

tiegebied van visionsysteem bren-

Pendant. Op de Teaching Pendant

de Teaching Pendant. Hierdoor

systemen in combinatie met robots

gen. Het visionsysteem zal bepalen

kunnen op één scherm simpel de

wordt een extra HMI uitgespaard.

voldoet in veel gevallen aan die

welke actie nodig is. Als er produc-

parameters van de Eyefeeder ver-

Er kan gebruik worden gemaakt van

wens van de klant. De “missing

ten liggen die gepakt kunnen wor-

anderd worden. De bandsnelheid

alle type Denso robots. Denso biedt

link” was echter vaak nog een toe-

den zal het visionsysteem de robot

en de schudintensiviteit zijn hier-

een breed scala aan 4- en 6-assige

voersysteem die het geheel de hon-

de opdracht te geven alle producten

door makkelijk te variëren en daar-

robots met payloads van 3 tot 20

derd procent flexibiliteit geeft. Ro-

te pakken die gepakt kunnen wor-

mee kan men snel het systeem

kilogram en reikwijdtes van 350 tot

ba-Engineering komt nu met de

den. Als er voldoende producten

aanpassen wanneer men van pro-

1300 millimeter. In principe kunnen

laatste bouwsteen: de Eyefeeder.

liggen maar niet goed gepositio-

duct wisselt.

producten tot maximaal 250 milli-

Het systeem bestaat uit een vision

neerd dan zal de Eyefeeder de pro-

De Eyefeeder is leverbaar in 3 stan-

meter groot en afhankelijk van de

systeem, een robot en de Eyefee-

ducten schudden om deze juist te

daard afmetingen. Tevens kunnen

massatraagheid, met een gewicht

der. Uiteraard dienen de producten

positioneren. Liggen er geen pro-

de banden aangepast worden op

van 350 gram gehandeld worden.

ook nog vanuit een bulk aange-

ducten meer of te weinig dan zal de

het product om bijvoorbeeld detec-

De eerste applicaties zijn geleverd

voerd te worden maar daar is de

Eyefeeder nieuwe producten aan-

tie te bevorderen.

voor pijpbeugels, verpakt snoep,

gebruiker vrij in, dat mag een op-

voeren in het detectiegebied.

De gebruiker kan gebruik maken

plantenstekjes en luidsprekerhui-

voerband zijn maar kan ook een

De Eyefeeder is voorzien van servo-

van ieder willekeurig visionsy-

zen. Het systeem is niet geschikt

trilbak zijn die boven de Eyefeeder

motoren die direct worden aange-

steem, net welke het product be-

voor onverpakt voedingsmiddelen.

geplaatst kan worden om het ge-

dreven door de Denso RC8 robot-

hoefd. Het vision systeem kan di-

heel nog compacter te maken.

controller. Hierdoor is er geen extra

rect worden aangesloten op de

Zorg dat uw lichtschermen juist zijn geëngineerd De kans op verwondingen is groot, wanneer verkeerd geëngineerd wordt met lichtschermen. Iemand kan onwetend de installatie betreden, verwacht dat deze afschakelt en wordt blootgesteld aan een onveilige situatie.

Ideale beveiliging wanneer actief in het productieproces moet worden ingegrepen www.pilz.nl

038 nieuws

Productnieuws

Nieuwe CMOS-lijnscanner Tijdens ‘s werelds grootste visionbeurs in Stutt-

letterlijk van een hogere orde, wanneer vergele-

De compacte ELiixa+ camera’s hebben een kleur-

gart introduceerde e2V een nieuwe hoogwaardi-

ken met standaard Charged Coupled Devices. De

diepte van 12 bit (4.096 kleuren), beschikken

ge industriële camera. De ELiiXA+ 8k/4k is een op

scansnelheid kan daarbij oplopen tot maar liefst

over een Camera Link interface (Medium of Full/

CMOS-technologie gebaseerde lijnscancamera

100.000 lijnen per seconde, zonder aan gevoelig-

Deca) en functies voor zowel horizontale als ver-

die hogere snelheden, een hogere gevoeligheid

heid in te boeten. Sébastien Teysseyre, Marke-

ticale binning.

en een bijzondere dynamiek biedt.

ting Manager van e2v, legt uit: “Met de nieuwe

e2V staat al jaren te boek als pionier op het ge-

multiline-technologie gebruiken we vier actieve

bied van halfgeleiders en hightech visionproduc-

lijnen van de sensor, terwijl we het opgenomen

ten. Met de introductie van de eerste ELiixa+ 16k-

vermogen onder de 7 Watt houden. De gebruiker

camera een jaar geleden, en daarmee van e2v’s

heeft hierbij de volledige controle over de belich-

‘space & military proven’ CMOS-technologie,

tingstijd. Ook kan hij nu kiezen welke resolutie

werd een ongeziene stap voorwaarts gezet op

hem het best past: 8.192 pixels met 5µm x 5µm

het gebied van lijnscanners. Nu wordt aan de fa-

pixel pitch en vier actieve CMOS-lijnen of 4.096

milie een tweede camera toegevoegd met 8k

pixels, 10µm x 10 µm pixel pitch met twee ac-

pixels, die kunnen worden ‘samengenomen’

tieve CMOS-lijnen. Dit maakt dat de ELiixa+ ca-

naar 4k pixels.Met haar ELiixa+ familie geeft e2V

mera’s niet alleen beter presteren dan andere op

op de markt zijnde lijnscancamera’s op diverse

de markt zijnde lijnscanners, maar ook zeer

fronten het nakijken. Dankzij een nieuw ontwik-

breed inzetbaar zijn. Het goede nieuws is boven-

kelde CMOS-sensor laten de nieuwe lijnscanca-

dien dat, doordat CMOS-technologie van nature

mera’s alle CCD-alternatieven, inclusief TDI (Time

kostenefficiënter is en de ELiixa+ familie compa-

Delay Integration), voor wat prestatie betreft ver

tibel is met standaard F-mounted-lenzen, de ge-

achter zich. Zo is de gevoeligheid van de sensor

bruiker er geen cent extra voor hoeft te betalen.”

Controlled exchange of project documents PROOM gives you the power to know and control ... • where a document is, • which document version is the most recent, • who is currently working on a document

14-day free trial! www.proom.de/freetrial

PSS 4000 automatiseringssysteem Het automatiseringssysteem PSS 4000 van Pilz biedt de mogelijkheid de

Een ander verschil met traditionele automatisering is het feit dat de ge-

voordelen van een decentrale besturingsstructuur te benutten zonder ge-

bruiker met de PSS 4000 niet meer te maken heeft met een centrale be-

confronteerd te worden met een hogere complexiteit. Deze complexiteit

sturing; in plaats daarvan beschikt hij over een over de looptijd verdeeld

ontstaat bij de meeste decentrale besturingen omdat de programma’s

gebruikersprogramma in een centraal project. Via dit centrale project zijn

over verschillende besturingen moeten worden verdeeld.

alle netwerkdeelnemers te configureren, te programmeren en te diagnos-

Terwijl bij de traditionele automatisering een enkele, centrale PLC-bestu-

ticeren. Hiermee is een eenvoudig, uniform gebruik binnen het totale pro-

ring de machine of installatie bewaakt en alle signalen verwerkt, verdeelt

ject mogelijk.

het automatiseringssysteem PSS 4000 de besturingsfuncties op een consequente manier in de periferie. Proces- en besturingsgegevens, failsafegegevens en diagnose-informatie zijn via Ethernet uit te wisselen en te synchroniseren. Hierbij speelt het voor de besturingsfunctie geen rol waar het bijbehorende programmaonderdeel wordt afgewerkt

Alpha Robotica is specialist in het programmeren en integreren van diverse PLC-, Robotica- en Vision systemen. Met meer dan 20 jaar ervaring in robotica en machinebesturingen zijn wij voor zowel gebruikers als systeemintegrators de perfecte partner om u van A tot Z te ondersteunen bij uw projecten.

Software en support voor industriële automatisering Robotica Vision

PLC

+31 (0)172 41 95 53 [email protected] www.alpha-robotica.nl 040

Introductie zenon 7.10 In maart 2012 zal Copa-Data een nieuwe versie van haar automatiseringssoftware introduceren. Zenon 7.10 richt zich op de gebruiker en staat voor hoogstaande technologie, 64-bit support, Windows 8 en Multi-Touch.

Runtime tot integratie in de Report Viewer. Gebruikers kunnen bijvoor-

Met concepten als “setting parameters instead of programming” of de

beeld vrijelijk de batch of gewenste projecten selecteren en de gegevens

eenvoudige integratie van haar producten in bestaande automatisering en

hieruit weergegeven in de Report Viewer. Deze worden gecompileerd en

IT-infrastructuren, is Copa-Data consistent bezig de ergonomie in de indu-

uitgevoerd via een individueel report, dat automatisch wordt gearchiveerd

strie als concept te verbeteren. Verdere uitbreiding hierop is zichtbaar in

in de gewenste indeling en kan worden afgedrukt. Bovendien biedt deze

zenon 7.10: er is nog meer aandacht voor de gebruiker. Werken met sjablo-

versie van Batch Control talrijke nieuwe filteropties en de mogelijkheid

nen, individualisering, vrij configureerbare wizards, eenvoudige herbruik-

met administratieve ordersystemen te communiceren. Gebruikers profite-

baarheid en intuïtieve Multi-Touch bediening voor snelle en veilige confi-

ren ook van meer weergaveopties. Het productieproces en het recept kun-

guratie van projecten, een hoge mate van gebruiksgemak en ergonomisch

nen als voorbeeld tegelijkertijd worden weergegeven in één venster op

werken. De nieuwe versie biedt de gebruiker ook unieke mogelijkheden

hetzelfde moment, zodat productievooruitgang en individuele proces sta-

met graphics en alternatieve manieren om de software te gebruiken.

dia inzichtelijker gemaakt kunnen worden. Copa-Data is de eerste aanbie-

Naast een 32-bits versie, zal zenon 7.10 ook beschikbaar zijn als een 64-

der van SCADA/HMI die Windows 8, naast Microsoft SQL Server 2012 vol-

bits versie. Gebruikers zijn vrij de gewenste versie te gebruiken of een

ledig ondersteunt. Dit omvat eveneens de herinterpreteerde Multi-Touch

combinatie van beide. Er zijn geen extra kosten voor klanten als gevolg

technologie gebaseerd op interactie contexten. Zenon 7.10 kan alle geba-

van het gebruik van de zenon 64-bits versie. The Batch Control module die

ren interpreteren die momenteel ook ondersteund worden als standaard in

is geïntegreerd in zenon is behoorlijk uitgebreid in zenon 7.10. De nieuwe

Windows 8. Gebruikers kunnen ook de Multi-Touch-bewegingen afzonder-

functies variëren van geïntegreerde bediening en touch support in zenon

lijk definiëren die beschikbaar zijn in de diverse schermen.

Uitbreiding TIA Portal Siemens heeft haar engineering framework “Totally Integrated Automation Portal” (TIA Portal) met tal van nieuwe functies uitgebreid. In Version 12 kunnen alle Siemens-aandrijvingen in de omvormer-serie Sinamics G worden geparameteriseerd via de TIA Portal. Ook zijn er nieuwe diagnostische functies geïntegreerd. Zo is de safety-functionaliteit uitgebreid voor de Simatic S7-1500 en zijn de prestaties van de Profinet-communicatie

Global solutions

verbeterd. De programmeertaal is afgeslankt voor een nog grotere efficiency en nieuwe security-functies bieden meer bescherming van knowhow en een betere beveiliging tegen ongeoorloofd kopiëren en onbevoegde toegang. De nieuwe versie van de TIA Portal biedt ook updates voor engineering-tools ten behoeve van de configuratie, programmering, inbedrijfstelling en het onderhoud van automatiseringsapparatuur en aandrijfsystemen van Siemens. Dit betreft onder andere de systemen Simatic Step 7 V12 voor Simatic-controllers, Simatic WinCC V12 voor HMI-systemen (Simatic HMI) en Sinamics Startdrive V12 voor de Sinamics G-omvormers.

+31(0)297 (0)297285332 285332 www.destaco.com www.destaco.nl +31

Column Vision & Robotics

Mag het wat flexibeler? Dat automatisering gewenst is om de concurrentie met de lage lonen aan

de traagheid, is het het MKB dat zich aan de frontlinie van de innovatie

te kunnen, is geen geheim. Dat deze automatisering hiertoe vergaand

beweegt. Juist in het MKB wordt er snel geschakeld en vederlicht inge-

moet ingrijpen in de productie ook niet. Maar dat het eigenlijke sleutel-

speeld op de wensen van de klant, met het onderscheidende maatpak als

woord flexibiliteit betreft, is helaas nog te weinig doorgedrongen in de

werkelijke bestaansrecht.

BV’s en BVBA’s van Nederland en België. De redenen hiervoor zijn divers.

Hoe innovatief ook, ook het MKB kan niet zonder automatisering. Want

Vergaande automatisering is toch vooral iets voor de multinationals?

eenmaal bedacht, maken vele handen in andere landen licht en goedkoop

Alleen zij draaien de volumes om de investeringen die ermee gepaard

werk. Het flexibele MKB-bedrijfsmodel stelt echter wel flexibele eisen aan

gaan te rechtvaardigen. En alleen zij beschikken over de financiële bron-

de automatisering. Hoe kan men anders ‘agile’ inspelen op een almaar

nen om een hoge automatiseringsgraad te verwezenlijken. Tot zover een

veranderend landschap? Juist hier schort het nog te vaak aan technologi-

zeer gangbare mening.

sche oplossingen en kennis.

Hoewel er zeker waarheid in hiervoor gestelde argumentatie huist, is de

Mikrocentrum luistert, inventariseert en handelt. De roep om flexibiliteit

uiteenzetting - die helaas nog te vaak als algehele waarheid wordt aange-

hebben we niet zelf bedacht. Een nieuwe werkgroep in het vakgebied van

nomen - op zijn zachts gezegd te kort door de bocht. Want waar moeten

vision en robotica - flexibele automatiseringstechniek pur sang - onder-

zowel België als Nederland het nu echt van hebben? Van de op twee han-

schrijft de noodzaak om de handen ineen te slaan en ons MKB de gereed-

den te tellen multinationals? Natuurlijk leveren zij een belangrijke bijdrage

schappen te bieden die ze zo goed kunnen gebruiken. Met kennisuitwis-

aan werkgelegenheid en de schatkist. Maar de echte motor van innovatie,

seling en netwerken als uitgangspunt organiseren we daarom cursussen,

werkgelegenheid en ondernemerschap zit bij het MKB. En, min of meer

themadagen en beurzen. In maart staat flexibele automatisering in de

onafhankelijk van de sector waarin zij zich bewegen, hebben zij te maken

Agro & Food op het programma. Ook voor andere sectoren valt hier een

met een totaal andere dynamiek. Het MKB moet zich onderscheiden met

hoop te halen. En als klapper op de vuurpijl is er in mei wederom de beurs Vision, Robotics & Mechatronics. Een mechatronisch samenkomen van gelijkgezinden die het MKB in zowel Nederland als België een warm

Ook het MKB kan niet zonder automatisering

en flexibel hart toedragen. Els van de Ven Manager Vakbeurzen & Congressen

unieke producten, in plaats van goedkopere eenheidsworsten. Hiertoe moet het MKB als geen ander inspelen op veranderingen in de maatschappij en de hieruit voortvloeiende consumentenwensen. Dit betekent snel kunnen inspelen op veranderingen door een luisterend oor naar wat de markt echt verwacht. Juist hier heeft het MKB haar voorsprong. Want waar de multinational geplaagd wordt door Newtoniaanse principes als

042 Column Vision & Robotics

Energiezuinig produceren? Houd het standaard!

ABB levert standaard robotoplossingen voor de industrie. Deze zijn eenvoudig, snel, kostenbesparend en flexibel in bestaande of nieuwe productielijnen te integreren. ABB Robots zijn zeer gebruiksvriendelijk, betrouwbaar, efficiënt, onderhoudsarm, accuraat en werken 24/24/7 op topsnelheid. Kiest u een ABB Robot dan weet u wat u kiest! Bezoek ons op www.abb.com/robotics

043

Conferentie

meer informatie

cs.nl

www.vision-roboti

Vakbeurs & Congres

Woensdag 22 en donderdag 23 mei 2013 NH Conference Centre Koningshof te Veldhoven

Organisatie:

044