VISION & ROBOTICS. Making sense. Stappenplan sensor of camera? 3D-vision van kas naar kassa. Binpicking van smeedstukken. Inclusief Dossier Domotica

VISION & ROBOTICS

JAARGANG 6 | NUMMER 6 | NOVEMBER 2014

Making sense

Stappenplan sensor of camera? ssier o D f e i s u l c In Domotica

3D-vision van kas naar kassa Binpicking van smeedstukken

De nieuwe FANUC 3D Area Sensor herkent niet-geordende producten 3-dimensioneel in een krat, bak of op een pallet en zorgt er voor dat de robot ze op de meest accurate manier kan opnemen. De 3D Area Sensor hangt op een vaste positie boven de plek waar twee camera’s de krat, bak of pallet scannen in de breedte, hoogte en diepte en creëren zo een dieptezicht. De sensor maakt ogenblikkelijk een 3D-beeld hiervan. Ideale oplossing voor het automatisch beladen van bewerkingsmachines en voor het depalletiseren.

The colour of automation

02

+32 15 20 71 57

| [email protected]

WWW.FANUC.BE

Colofon

Baantjepik

Vision & Robotics is hét vakblad over automatise-

Het is al weer enkele weken geleden dat minister Asscher zich met

ringsoplossingen voor de maak-, agro-en foodindustrie

een gepeperde uitspraak de hele Nederlandse media op de nek haal-

door specialisten in robotica en visionsystemen.

de. ‘Robots gaan onze banen inpikken’, waarschuwde hij. Nu het onzinnige stof enigszins lijkt nedergedaald, is het tijd voor het laatste

JAARGANG 6 | NUMMER 6 | NOVEMBER 2014

woord. We beginnen bij de bron. Bij Asscher zelf. De eerlijkheid gebied te

Vision & Robotics verschijnt zes maal per jaar. Toezending

zeggen dat al snel blijkt dat enige nuance op zijn plek is. Wie de film-

geschiedt op abonnementbasis en controlled circulation.

pjes van A tot Z bekijkt, moet op zijn minst toegeven dat zijn verhaal niet zo zwart is als de chocoladeletters doen vermoeden. Na de ‘strijd-

UITGEVER

kreet’ volgt een betoog waarin hij waarschuwt. De volgende genera-

Jos Raaphorst, FenceWorks BV

tie moet worden klaargestoomd voor ander soort werk. ‘De traditio-

T: 06 34 73 54 24, E: [email protected]

nele arbeid zal steeds vaker door robots worden uitgevoerd. Maar die

Robbert Hoeffnagel, FenceWorks BV

robots moeten wel worden geïnstalleerd en onderhouden. Hebben

T: 06 51 28 20 40, E: [email protected]

we hier tegen die tijd wel de juiste mensen voor? En zo nee, wordt het dan niet hoog tijd daar wat aan te doen?’ Point taken, al wordt be-

REDACTIE

hoorlijk wat talent klaargestoomd. Ik maak me minder zorgen dan

Liam van Koert, The Text Factory

een paar jaar terug.

Ab Muilwijk, FenceWorks

Persoonlijk denk ik dat Asscher heel goed wist wat het effect van zijn

T: 06 17 58 82 65, E: [email protected]

uitspraak zou zijn. TV, kranten en sociale media in rep en roer. ‘Naast immigranten nu de robots die mijn brood roven’! Henk en Ingrid zien

REDACTIERAAD

de bui al hangen. Goed gezien Asscher. In een tijd van hoge werke-

Pieter Jonker, TU Eindhoven en TU Delft

loosheid is angst voor baanverlies (hetzelfde geldt overigens voor

Jaap van de Loosdrecht, Computer Vision Lab, NHL

elke andere fobie) een sterk instrument om een punt op de agenda te

Martin van der Have, RAB en ABB

krijgen. Maar je had ook kunnen bedenken dat de feitelijke boodschap

Hans Lenos, lenosonline.info

met zo’n disproportioneel instrument wordt ondergesneeuwd.

Wim Hoeks, NTS groep

Natuurlijk weet ook Asscher maar al te goed dat zonder robots de automotive uit Nederland helemaal verdwenen zou zijn. Ja, in Born

VORMGEVING

staan meer dan 1.000 robots. Maar geloof maar niet dat BMW zijn

Laura Willemsen, Grafisch ontwerp

mini’s door mensen zou laten lassen. Saillant detail: zelfs RTL-Z ging aan dit feit voorbij en econoom Mathijs Bouwman schermde met een

DRUK

IFR rapport in de hand - dat hij overigens veel te duur vond - met het

Grafia Media Groep

feit dat Nederland er op robotgebied helemaal niet toe doet. ‘In Duitsland staan er veel en veel meer. Waar hebben we het over?’ Ook voor

P O S TA D R E S R E D A C T I E

gerenommeerde journalisten is context soms lastig.

Beatrixstraat 2, 2712 CK Zoetermeer

Gelukkig was er redactieraadslid Pieter Jonker voor wat tegengas. Ok.

E: [email protected]

BNR Nieuwsradio had dan zijn naam verkeerd, maar ze lieten in ieder geval ruimte voor een cruciaal fenomeen: vergrijzing. Moeten opa en

A B O N N E M E NT E N

oma echt voor een onderminimumloontje aan de lopende band? Ben

[email protected]

blij dat robots dit werk voor ons over gaan nemen. Bovendien kunnen

T: 079 - 500 05 59

ze onze steunkousen aantrekken zodat we niet bij de eerste opdoemende lichamelijke beperkingen voor de keuze staan: naar een tehuis

A D V E R T E NT I E - E X P L O I TAT I E

of sociaal isolement.

Mike de Jong

Tot slot een resourcing overweging. De Amerikanen zijn niet de enige

T: 06 - 10 82 59 93

die er erg druk mee zijn. Waarom? Loonkosten stijgen. Ook in lagelo-

E: [email protected]

nenlanden. In de achtertuin produceren blijkt dan zo gek nog niet. Tenzij je een lagelonenland wilt worden natuurlijk. Investeer dan

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE

vooral niet in automatisering en robotica. En met genoeg wilskracht

Mark Geelen, Simon Jansen, Koenraad Van de Veere

en geluk stort je je in een dusdanig diep economisch ravijn , dat je in ieder geval voor een paar jaar de concurrentie met de robot aan kan.

LIAM VAN KOERT Column 03

Beladen onze robots binnenkort ook uw machines? Automatiseer intelligent! Perfectioneer de kwaliteit. Maximaliseer uw productiviteit.

KUKA robots verhogen de winstmarge van machine gereedschappen. Geautomatiseerd laden en ontladen verhoogd zowel de kwaliteit als de kwantiteit van het gemaakte werkstuk. Kwaliteitsvolle Duitse robots: Onze passie is het vinden van innovatieve oplossingen om zelfs de meest complexe automatiseringsprocessen eenvoudig te maken.

Ontdek de wereld van KUKA in machining: www.kuka.be

KUKA Automatisering + Robots N.V. Centrum Zuid 1031, 3530 Houthalen België, Tel.: +32(0)11/51.61.60, [email protected], www.kuka.be

In dit nummer

Sensor of camera?

08



Van gereedschapsmaker naar turn-key



machinebouwer

12



Op weg naar het robothuis

16



Vision voor de hele voedselketen

20



Industrie 4.0 in een volatiele markt



Eerste WoTS positief ontvangen

24

26



8



Binpicken van smeedstukken

30

√

Zonder normalisatie geen toekomst



voor robots in landbouw

35



Rubrieken Redactioneel

03

Colofon

03



Nieuws

06



Dossier Domotica

15

Branche Bulletin

32



Robotveiligheid

35



Productnieuws

38

Column Visie op vision

42



15 34





November | VISION & ROBOTICS

Inhoud 05

Kinderen bouwen rijdende robot tijdens workshops TECHNOLOGIEBEDRIJF SIOUX OPENDE ONLANGS HAAR DEUREN VOOR DE TECHNEUTEN VAN DE TOEKOMST. RUIM VIJFTIG KINDEREN VAN ACHT JAAR EN OUDER KONDEN KENNISMAKEN MET DE WERELD VAN DE ELEKTRONICA VIA DE BOUWSTENEN VAN LITTLEBITS. Na een korte introductie om de modules te le-

die zelfstandig een lijn kan volgen. Jongens

techniek met de volgende generatie te delen.

ren kennen werd er in kleine groepjes gebouwd

en meisjes werkten zij aan zij aan innovatieve

Als je ziet hoe enthousiast kinderen zelf met

aan o.a. een synthesizer en een rijdende robot

oplossingen. De LED’s knipperden, de geluiden

elektronica aan de slag gaan, dan doet mij dat

vlogen je om de oren en dat alles werd goed ge-

enorm veel plezier. Het is belangrijk om de pas-

regeld met de nodige dimmers en schakelaars.

sie voor techniek veel te blijven delen met de

Dat meiden techniek ook steeds interessanter

jeugd, omdat er nog altijd een chronisch tekort

vinden was goed te zien tijdens de workshop.

aan technici is. Als we door het organiseren van

Een derde van de deelnemers was een meisje,

deze evenementen daar verandering in kunnen

wat onderstreept dat meiden de weg naar tech-

brengen, dan zet ik me daar graag voor in.”

niek gelukkig ook steeds beter weten te vinden. De workshops stonden onder deskundige leiding van elektronica ontwerper Tonio Habets. Tonio: “Ik vind het ontzettend leuk om mijn passie voor

De mbo-scholieren Arjan Henst en Fer van Maasakkers wonnen een zilveren medaille op de EuroSkills, het EK voor beroepen, voor het programmeren van hun robot. In totaal namen 450 kandidaten uit 25 landen deel aan EuroSkills, onder wie 32 Nederlanders. Het beroepenevenement is bezocht door 90.000 bezoekers. “Scholieren kunnen door middel van vakwedstrijden worden uitgedaagd. Nu doen er jaarlijks al meer dan 100 vmbo-scholen en tientallen mbo-instellingen mee aan vakwedstrijden. We hopen dat binnenkort elke school in het beroepsonderwijs hun leerlingen de kans geeft om zichzelf uit te dagen en hun talenten te ontwikkelen”, zegt Jos de Goey, algemeen directeur Skills Netherlands. Naast Arjan Henst en Fer van Maasakkers hebben ook andere Nederlandse scholieren op de EuroSkills 2014 prijzen in de wacht weten te slepen. De gouden medailles gingen naar Cella Duin (Schoonmaken), Giel Buijs (Landbouw Mechanisatie), Niek Post (CNC Frezen) en Britt Wijnen en Nadine Klingen (Etaleren). Ook Jasper Luft en Stefan Heerink wisten met het bouwen van een ingewikkelde kapconstructie (Bouwtimmeren) een gouden medaille in de wacht te slepen. Daarnaast wonnen Niek Post en Erik van Wijck gezamenlijk goud in een technische teamchallenge. De bronzen medailles gingen naar Aart Juffer (Tegelzetten) en Erik van Wijck (CAD-tekenen). Nederland heeft daarmee uitstekend gescoord, zeker in de technische sector.

06 Nieuws

Mboscholieren behalen winst op EuroSkills

Nieuws

Nieuw ontwerp voor robotarm: zuiniger en lichter Noordwijker Aad van der

arm bijzonder licht. De vin-

robots naast elkaar moe-

Geest heeft een nieuw ont-

ding borduurt voort op de

ten werken. Uit frustratie

werp voor een robotarm

bekende delta robot. Toen

hierover ontstond het idee

bedacht. De ‘double delta’

Aad van der Geest voor het

voor de ‘double delta’. Het

is een inventief ontwerp dat

eerst kennismaakte met de

idee is om meerdere delta

sneller, veiliger en energie-

delta robot was hij direct

robot-segmenten aan elkaar

zuiniger is dan andere ro-

gecharmeerd, maar toen hij

te koppelen. Hij noemt zijn

botarmen. Dit komt doordat

deze wilde toepassen zag hij

robot daarom ‘double delta’

alle drie de aandrijvingen

een groot nadeel. De robot

en ‘triple delta’. Hij bouwde

aan een niet bewegend

heeft maar beperkte bewe-

drie prototypes. De kleinste

punt in de oksel van de arm

gingsruimte. Dit zie je met

is 15 centimeter, de grootste

zijn geplaatst. Hierdoor is de

name wanneer meerdere

3,5 meter hoog.

Nieuwe lasrobotcel Valk Welding lanceert een nieuwe lasrobotcel met een

botarm te laten lopen of een hybride aanpak toe te

vernieuwde Panasonic TM-serie lasrobot. Ten opzichte

passen. Bij de hybride aanpak worden de stroom- en

van zijn voorloper biedt de nieuwe Panasonic lasrobot

waterkabels door de holle as geleid, maar is de draad-

een hogere verplaatsingssnelheid, acceleratie en de-

aanvoer extern.

celeratie. Robotprogramma’s kunnen hierdoor sneller worden afgewerkt.

De TM serie is voorzien van ‘clean cable management’, wat ervoor zorgt dat de bekabeling van de robot ef-

De nieuwe lasrobot is voorzien van een nieuwe be-

ficiënter is ingedeeld. Deze feature is speciaal ont-

sturingstechniek van het wegmeetsysteem. Dit zorgt

wikkeld voor lasrobots. Vooral de aansluitingen voor

voor een hogere positionerings- en baannauwkeurig-

draadtoevoer kabels zijn verbeterd. De aanvoer kan

heid. De bewegingssnelheid van de 3 hoofdassen van

centraal door de eerste as van de robot worden uitge-

de robot is met 22% toegenomen. Ook op het gebied

voerd, waardoor de robot niet langer externe kabels

van draadaanvoer zijn wijzigingen aangebracht. Ge-

heeft.

bruikers kunnen ervoor kiezen deze via de holle ro-

Robots voor medische en farmaceutische industrie RFA introduceert de Kawasaki MC004N en MS005N robots voor de me-

de robot. Slangen of kabels lopen hierdoor niet buiten de

dische en farmaceutische industrie. Deze robots zijn speciaal ontwikkeld

robotarm, wat de bewegingen van de robot kan beper-

voor toepassingen in een cleanroom, bijvoorbeeld voor de handling van

ken. Compleet geïntegreerde grijpers zijn hierdoor op de

medicijnen of testmonsters. De robots hebben cleanroom klasse ISO 5.

MC004N en MS005N robots mogelijk.

De robots zijn gericht op inzet in schone omgevingen en combineren

De Kawasaki MS005N is ontworpen met een 7e as. Com-

de hoge dichtheid van IP67 (voetstuk MC004N: IP65) met de cleanroom

plexe bewegingen zijn hierdoor geen probleem. De robot

klasse ISO 5. De MS005N is volledig vervaardigd uit RVS 316L. Dit maakt

kan zelfs ‘om een hoek’ werken. Door het compacte arm­

deze robot VHP (waterstofperoxide in dampfase) resistent.

ontwerp is voor beide robots slechts een kleine installatie-

Perslucht leidingen en signaalkabels zijn voorbereid door alle assen van

ruimte nodig.

Nieuws 07

STAPPENPLAN VISIONSELECTIE

Sensor of camera? IN DE INDUSTRIËLE AUTOMATISERING IS HET GEBRUIK VAN VISIONSENSOREN EN -CAMERA’S EEN TREND. NIET ALLEEN BIJ COMPLEXE APPLICATIES, MAAR OOK BIJ DE RECHTTOE RECHTAAN APPLICATIES WORDT STEEDS VAKER GEROEPEN: “WAAROM GEBRUIKEN WE GEEN VISIONCAMERA?” MAAR IS EEN CAMERA ALTIJD DE MEEST OPTIMALE OPLOSSING? Vision gaat om meer dan techniek.

lossing: twee of meerdere fotocel-

Een lichtscherm heeft meestal al

vraagstukken worden afgevraagd

Vooraf moet nadrukkelijk aandacht

len op verschillende hoogtes kun-

een aantal basisfuncties aan boord.

en als uitgang worden aangeboden

worden besteed aan de te maken

nen informatie geven over hoogte

Zo kan met een NBB-functie (num-

aan het hoger gelegen systeem.

keuzes en aan de voorbereidingen

en bijvoorbeeld over overhang op

ber of beams blocked) gekeken

Softwareontwikkeling in de PLC

binnen een bedrijf. Vanuit een dui-

de pallet. Aangezien een fotocel

worden of er aan een bepaalde

is dan niet meer nodig en het be-

delijk projectkader kan niemand

alleen een 1 of 0 als signaal af-

hoogte wordt voldaan. Met interne

spaart daarnaast ingangen.

namelijk onmogelijke eisen stel-

geeft, moet in een hoger gelegen

AND/OR-logica kunnen complexere

Mochten de interne functies van

len aan het systeem. Het begint

systeem, meestal een PLC, de logica

allemaal bij het definiëren van het

worden geëvalueerd. Toch kan dat

project. Zie het niet als een vision-

voor deze applicatie al voldoende

applicatie, maar als een detectie-/

zijn. Naast de standaardfotocel is

inspectieapplicatie. Met deze in-

er een breed scala van speciale

steek kadert u uw probleem niet

fotocellen of opnemers die het de-

af met enkel cameratechniek, maar

tectie-/inspectievraagstuk kunnen

houdt u een veel bredere blik en

oplossen. Denk onder andere aan

komen ook mogelijke alternatieven

kleursensoren of contrastsensoren.

in beeld. Fotocellen kunnen soelaas bieden,

Stel, de lengte van de lading op een

maar als er veel opnemers geplaatst

pallet moet worden gemeten. In dat

moeten worden – bijvoorbeeld om-

geval kan een fotocel in combina-

dat de hoogte van een pallet tot op

tie met een encodersignaal al een

50 mm nauwkeurig moet worden

oplossing bieden. Dit is een stabiele

gemeten – is het verstandig om een

meting (ervan uitgaand dat er geen

lichtscherm te plaatsen. Hierdoor

slip op de baan aanwezig is – red.)

wordt het aantal benodigde ingan-

die eenvoudig af te regelen en uit

gen op de stuurunit (PLC) aanzien-

te wisselen is. De informatiestroom

lijk kleiner – en dus valt het prijs-

over de pallet is echter beperkt. Op-

kaartje lager uit.

08 Sensoren

Tekst: Liam van Koert

Lichtschermen Fotocellen

de kortere range scanners is een

uitgangen voor communicatie met

scanfrequentie van 390 Hz zelfs

de buitenwereld. Evaluatie van de

mogelijk.

afbeelding gebeurt in de camera. Behalve voor parametrering is een

Visionapparatuur

PC niet nodig.

Visionapparatuur is te onderschei-

Aantal algoritmes: <100.

den

smart-

Datastreamers zijn ‘top of the line’

camera’s en datastreamers. De

camera’s die geen eigen verwer-

visionsensor is een eenvoudige ca-

king aan boord hebben. Een PC is

merasensor met beperkte mogelijk-

hierbij van groot belang. De came-

heden. Makkelijk instelbaar, maar

ra-evaluatie gebeurt door externe

beperkt in functionaliteit. Evaluatie

pakketten die mogelijk extra kos-

van de afbeelding gebeurt in de ca-

ten met zich meebrengen. Via deze

mera. Behalve voor parametrering

pakketten kunnen algoritmes veelal

is een PC is niet nodig.

worden aangepast of zelf worden

Aantal algoritmes: <10.

geschreven. De softwarepakketten

in

visionsensoren,

een lichtscherm niet voldoen, dan

sensor die zijn omgeving tweedi-

De smartcamera is een complexere

zijn in staat om meerdere merken

kan er altijd extern worden geëva-

mensioneel aftast volgens het prin-

camerasensor, meestal met een

camera’s aan te sturen, wat een

lueerd door middel van bijvoorbeeld

cipe van de lichtlooptijdmeting (kijk

stappen-logica-programma

en

grote flexibiliteit in camerakeuze

RS485, Profibus of analoge commu-

voor een toelichting op www.sick.nl

voorgedefinieerde algoritmes. Vaak

biedt, zonder dat dit invloed heeft

nicatie. Het lichtscherm geeft aan

onder SICKipedia). Er zijn legio va-

hebben de camera’s een flexibele

op de programmeerwijze.

welke stralen (RS485/Profibus) of

rianten en uitvoeringen die óf puur

C-mountlens en verschillende data-

Aantal algoritmes: >1000.

hoeveel stralen (analoog) zijn on-

meetwaarden versturen óf intern

derbroken. Door ook deze data met

deze meetwaarden verwerken tot

een encodersignaal te koppelen,

digitale output(s) en/of datastrings.

kan een contour van de pallet wor-

Het versturen van meetdata biedt

den gemaakt. Deze informatie blijft

hierbij de grootste flexibiliteit, aan-

tweedimensionaal (lengte x hoogte

gezien deze data in een extern pro-

(of breedte), maar kan onder meer

gramma kan worden geëvalueerd.

voor een bounding-box-bepaling en

Tussen de sensor en de PLC wordt

overhangdetectie al meer dan vol-

vaak een extra verwerkingsunit

doende zijn.

(meestal PC of iPC) gezet. Dit omdat de hoeveelheid data dusdanig groot

Laserscanners

is dat deze voor PLC’s niet altijd

Kunt u uw applicatie niet oplossen

meer te behappen is.

met fotocellen en/of lichtscher-

De laserscanners geven veel in-

men? Of zou toepassing ervan de

formatie in korte tijd, hebben een

oplossing alleen maar complex ma-

oneindige scherptediepte en geven

ken? Dan komen high-end-sensor-

behalve afstandsinformatie ook in-

oplossingen zoals laserscanners en/

formatie over de lichtreflectie op

of visionapparatuur in beeld.

het object. Meetdata die met deze

De laserscanner is een optische

scanners worden gemaakt, hebben een verbluffende resolutie. Laserscanners zijn sterk in applicaties waarbij een grote scherptediepte is vereist. Doordat de laserscanner de afstand tot een object meet via ‘time of flight’ is er geen specifiek focuspunt en kunnen laserscan-

'Hoe simpeler de camera, hoe makkelijker deze is te integreren'

ners afstanden van 0 tot 250 meter scherp in beeld brengen. De snelheid van een laserscanner wordt vaak gezien als het kritische punt. Scansnelheden van 100 Hz zijn echter geen uitzondering meer. Voor

Sensoren 09

Zoals uit de beschrijvingen van

Onderdimensionering

den: visionapparatuur heeft geen

de kans op sabotage door het

de verschillende visionapparaten

Visionapparatuur vergt net als alle

‘dedicated task’ en wordt vaak

te vervangen personeel aanwe-

blijkt, geldt te allen tijde de stelre-

andere apparatuur onderhoud en

custom made neergezet. Indien

gel dat er evenwicht is tussen com-

moet van tijd tot tijd worden af-

een gekozen systeem ondergedi-

5. Tot welk niveau kan en wil

plexiteit en flexibiliteit. Hoe simpe-

gesteld. De benodigde tijd is vaak

mensioneerd wordt ingezet, kan de

uw bedrijf de service en inbe-

ler de camera, hoe makkelijker deze

groter bij visionapparatuur dan bij

onderhoudsinterval extreem hoog

drijfstelling voor het gekozen

is te integreren.

eenvoudige detectiemethoden. Re-

zijn.

systeem zelf dragen? Maak

Onderdimensionering is geen keuze

deze keuze in overleg met de

maar vaak een langzaam groeiend

eindverantwoordelijke voor dit

proces bij de ontwikkeling van ca-

systeem.

zig).

meraprojecten. De onderdimensi-

Wie deze vijf vragen volledig be-

onering ontstaat, doordat er geen

antwoordt, merkt dat de keuze voor

duidelijk kader is gemaakt waarbin-

een goed systeem een samenspel is

nen de applicatie moet plaatsvin-

tussen de verschillende disciplines

den. Hierdoor is gekozen voor bij-

binnen een bedrijf. Onze raad: maak

voorbeeld een visionsensor, terwijl

keuzes altijd in overleg, zodat een

er smartfunctionaliteit nodig was

duidelijke en volledige specifica-

of is.

tiesheet kan worden overlegd aan installatiebedrijf en/of leverancier.

Checklist Onderdimensionering ontstaat snel-

Zelf doen of uitbesteden?

ler dan initieel gedacht. Puur en al-

Wanneer de specificaties voor het

leen omdat niet het juiste pad is

systeem helder, duidelijk en volle-

bewandeld om tot een goede op-

dig zijn, is de volgende vraag: wie

lossing te komen. Wie vermoedt dat

gaat het systeem plaatsen? Vision-

zijn applicatievraagstuk een vision-

apparatuur is geen voorgedefinieer-

vraagstuk is, doet er goed aan om

de sensor die je uitkiest en instelt

de volgende punten vooraf goed in

met een paar simpele knopjes of

kaart te brengen:

potentiometers. Een visionapplicatie bestaat uit verschillende compo-

1. Wat is het kernprobleem? Ofte-

nenten die los van elkaar op elkaar

wel: waar zit de grootste pijn in

moeten worden afgestemd. Voor

de applicatie?

elk van deze componenten moet

2. Welke overige wensen zijn er

kennis aanwezig zijn – én blijven –

voor het product of proces? On-

willen de juiste componenten een

der wensen verstaan we additi-

samenhangend geheel vormen in

onele inspecties die al dan niet

de uiteindelijke applicatie. Het gaat

noodzakelijk zijn. Elk van deze

om kennis van:

wensen heeft een zwaarte ten opzichte van het kernprobleem.

• Camerabody’s zijn evaluatie-

Hoe groter het gewicht hoe

units die – in combinatie met

belangrijker dat dit punt wordt

een opname-element – voor de

meegenomen in het vraagstuk.

vertaling van het beeld naar di-

3. Welke (mogelijke) toekomstige

gitale signalen zorgt. Dit beeld

wensen/producten moet het

kan al dan niet voorbewerkt zijn

systeem kunnen behandelen?

of, in het geval van smartcame-

4. Wat zijn de gevolgen voor iedere

ra’s en visionsensoren, compleet

betrokkene in het proces? Indien menselijke

010 Sensoren

functies

geëvalueerd tot een resultaat.

overbo-

• Lenzen bepalen de afstand, het

dig worden, kan/kunnen deze

zichtveld en de scherpte van een

perso(o)n(en) dan een andere

beeld op het opname-element

functie

Belangrijk

van de camerabody. Low-cost-

hierbij is dat deze perso(o)n(en)

lenzen kunnen onder andere

betrokken is/zijn bij deze beslis-

vertekening en/of kleurschifting

sing (Indien dit niet gebeurt, is

veroorzaken.

vervullen?

• Filters op lenzen kunnen helpen het beeld duidelijker te maken

• Wat moet er geïnspecteerd worden?

zigingen in de software toeganke-

zijn naar gelang de procesverande-

lijk en goed te onderhouden. De

ringen waaraan het systeem onderhevig is.

door overbodige informatie zo-

• Wat is de minimale afwijking

levenscyclus voor onderhoud van

als kleuren of schitteringen te

waarop u wilt kunnen afkeuren?

visionapparatuur neemt af naar-

• Welke informatie wilt u hebben

mate het systeem ‘rijpt’. Het punt

Aangezien continu nieuwe func-

van vervanging komt echter ook

ties worden ontwikkeld, is het

dichterbij, maar waarom een goed

verstandig niet te blijven hangen

werkend systeem vervangen?

in ervaringen die in het verleden

Het antwoord op de vraag is simpel:

zijn opgedaan met uw huidige ap-

de tijd is verstreken, de wensen ten

plicatie. Bekijk de mogelijkheden

onderdrukken. • Verlichting zorgt ervoor dat het object wordt belicht. Indien speciale features van objecten moeten worden geïnspecteerd, kan de juiste belichting zorgen

van het systeem? • Welke variabelen heeft u in het product zitten? • Met welke omgevingsvariabelen heeft u te maken?

voor een makkelijk en stabiel te

aanzien van de applicatie zijn ge-

opnieuw en doorloop het proces

evalueren beeld. In de belich-

Natuurlijk levert elk van deze vra-

wijzigd, de rek is uit het systeem

van visionintegratie opnieuw. Kijk

ting wordt dit bepaald door de

gen weer nieuwe vragen op. Een

en het systeem raakt ondergedi-

met een frisse blik naar de moge-

golflengte (kleur), helderheid en

volledige checklist vindt u op www.

mensioneerd. Dit komt niet doordat

lijkheden die de nieuwste systemen

belichtingshoek.

visionenrobotics.nl.

de huidige hardwarecomponenten

te bieden hebben. Functies die tot

niet meer voldoen – de CMOS-chip

voor kort alleen waren weggelegd

• Software: hoe werkt de camera en hoe stel ik hem in? En wat zijn

Onderhoud en vervanging

van de camera werkt immers per-

voor de meest geavanceerde high-

de functies van de gekozen al-

De criteria zijn bepaald en een

fect en de verlichting doet het nog

endsystemen, kunnen nu zomaar

goritmes?

systeem is gekozen. De visionappli-

goed. Eerder wordt dit veroorzaakt

beschikbaar zijn in simpele vision-

catie is zelfs al in bedrijf genomen

door de ontwikkeling van nieuwe

sensoren. Met uw eigen ervaring in

Indien nu kennis op al deze vlak-

in uw productieomgeving. Aan-

algoritmes en functies waardoor de

verlichting, lenzen en de applicatie

ken aanwezig is, wil dit niet zeggen

gezien u de richtlijnen keurig hebt

systeemeisen wijzigen. De gemid-

bent u nu beter voorbereid op de

dat dit ook in de toekomst zo blijft.

opgevolgd, is het systeem makke-

delde leeftijd waarop het systeem

vragen die op u afkomen.

Werknemers kunnen wegvallen en

lijk door de SAT-test heen gekomen.

de nieuwe ontwikkelingen niet

kennis kan, bij geen gebruik, lang-

Maar daarmee bent u er nog niet.

meer kan bijbenen, ligt rond de drie

zaam wegebben. Stelregel volgens

Houd er rekening mee dat na in-

tot vijf jaar na installatie. Deze peri-

SICK: verwacht u niet meer dan eens

tegratie van een visionsysteem de

ode kan natuurlijk korter of langer

per maand een applicatie te maken

levenscyclus van uw applicatie pas

of te onderhouden? Dan heeft het

begint.

geen zin om de hiervoor genoemde

Zoals eerder aangegeven, zijn veel

kennis te vergaren.

visionapplicaties maatwerk. Net zoals bij elk nieuw ontwikkeld product

Hoe bepaalt u de criteria?

kunnen kinderziektes en onver-

Is duidelijk wie de integratie van uw

wachte omstandigheden voorko-

(nog steeds vermoedelijke) vision-

men. Zaken waarbij u in het ontwik-

applicatie gaat uitvoeren? Dan is het

kelingstraject niet heeft stilgestaan

tijd om de inspectiecriteria vast te

of die u totaal niet zijn opgevallen.

stellen. Bedenk hierbij dat – onge-

Gelukkig is uw systeem niet on-

acht welk type systeem wordt toe-

dergedimensioneerd: u heeft nog

gepast – dit een digitaal systeem is.

speling in het systeem zitten om

Beantwoord voor uzelf de volgende

dergelijke onvolkomenheden op te

vragen:

vangen. Houd hier – bij het opstarten van de visionapplicatie – dus al rekening mee en plan vooruit.

'De gemiddelde leeftijd waarop het systeem de nieuwe ontwikkelingen niet meer kan bijbenen, ligt rond de drie tot vijf jaar na installatie'

Is uw systeem door een derde ontwikkeld? Kijk dan samen met uw medewerkers/collega’s

naar

de

mogelijkheden voor het onderhoud van het systeem. Veelal kunnen systemen van derden goed onderhouden worden door eigen technisch personeel, mits zij goed zijn onderricht in de fysische eigenschappen van de visionapparatuur. Zo zijn kleine aanpassingen en wij-

Sensoren 011

ROBOTS SPELEN EEN STEEDS BELANGRIJKERE ROL

Van gereedschapsmaker naar turn-key machinebouwer TOEN DE HUIDIGE EIGENAREN JOS VAN DE VEN EN HUUB GERARDTS EIND NEGENTIGER JAREN UIT LOONDIENST GINGEN EN IN 1998 TOOLS FOR TECHNOLOGY (TFT) OPRICHTTEN, HADDEN ZE ER GEEN IDEE VAN HOE HET ZOU GAAN LOPEN. NATUURLIJK, BEIDEN HADDEN AL VELE JAREN ERVARING IN DE ALGEMENE MACHINEBOUW, - JOS ALS GEREEDSCHAPMAKER BIJ O.A. PHILIPS EN LATER ALS PROJECTLEIDER EN INKOPER BIJ MACHINEFABRIEK VERLEG EN OERLEMANS, EN HUUB ALS CONSTRUCTEUR BIJ DAF-, MAAR OF DIT GENOEG WAS VOOR HET RUNNEN VAN EEN EIGEN BEDRIJF VOOR HET BOUWEN VAN HOOGWAARDIGE

Inmiddels is TFT, thans met 15

YASKAWA, speelt hierbij een steeds

aan de productielijnen waardoor we

gen dat de basis van ons succes

vakspecialisten,

belangrijkere rol.

heel specifieke kennis opbouwden

te vinden is in het feit dat we zo-

een uiterst modern en innovatief

“Gelukkig hadden we goede con-

en er zich meer klanten meldden

wel eenvoudige (las-)mallen en

bedrijf voor de bouw van eenvou-

necties met DAF en onze voorma-

die van onze specialistische dien-

opspangereedschappen voor o.a.

dige, maar ook zeer geavanceerde

lige werkgever waardoor we deze

sten gebruik wilden maken. Maar

bewerkingscentra bouwen, alsook

lasmallen, opspangereedschappen

direct als onze eerste klant mochten

je bent maar met z’n tweeën en

zeer complexe en compleet auto-

voor freesmachines en volautoma-

begroeten”, aldus Jos van de Ven.

derhalve hebben we in 1999 onze

matische verspaningsmachines en

tische productielijnen. De integra-

“Al gauw daarna mochten we bij

eerste engineer aangenomen. Al na

montagelijnen. Wij verzorgen dan

tie van robots, zoals van het merk

Nedcar in Born aanpassingen doen

twee jaar was ons kleine bedrijfs-

het hele traject, vanaf de enginee-

pand in Someren te klein en zijn we

ringsfase tot en met de bouw van

verhuisd naar het huidige adres in

de hele applicatie. Met onze 5 en-

Asten.”

gineers kunnen we voor de meest

uitgegroeid

tot

'We kunnen voor de meest ingewikkelde vraagstukken oplossingen bieden' 012 Interview

ingewikkelde vraagstukken oplos-

Kernactiviteiten

singen bieden. Hierbij maken we

Van de Ven: “Je kunt eigenlijk zeg-

gebruik van onderdelen of concep-

Tekst: Liam van Koert

GEREEDSCHAPPEN EN MACHINES WAS TOEN NOG MAAR DE VRAAG.

Montagelijn voor krukasbehuizingen

Jos van de Ven (links) en Huub Gerardts bij de door TFT ontwikkelde en gebouwde montagelijn voor krukasbehuizingen

Een Yaskawa handlings-robot plaatst het te bewerken onderdeel in de freesklem

ten die we tot onze eigen standaard

YASKAWA kan bieden, niet alleen

robots van het type MH5 toegepast

Gestage groei

hebben gemaakt. Zo hebben we

van de robot zelf, maar ook van

zijn: één voor het in luttele secon-

“Onze markt ligt hoofdzakelijk in

een eigen standaard op het gebied

de hele periferie eromheen, zoals

den bewerken van producten voor

Nederland en België, waarbij we

van draaitafelmachines en aan- en

de complete aansturing en vision­

een Amerikaanse autofabrikant en

qua omzet een gezonde mix heb-

afvoersystemen.”

systemen. We zijn niet gebonden

één voor het volautomatisch mon-

ben tussen de bouw van geavan-

aan een bepaald merk robot, ten-

teren van krukasbehuizingen. Dit

ceerde productielijnen en de bouw

Robots

slotte bepaalt onze klant wat hij wil.

soort 6-assige robots zijn zeer veel-

van frees- en lasmallen en gereed-

Hij vervolgt: “Bouwden we voor-

YASKAWA heeft sinds de overname

zijdig en speciaal gebouwd voor

schappen”, aldus Jos van de Ven.

heen nog onze eigen robotsyste-

van VIPA als systeemleverancier zo-

handelings- en verpakkingsdoelein-

Met een gestage groei van jaarlijks

men, thans is het veel efficiënter

veel te bieden, dat we daar graag

den. Dankzij het compacte ontwerp

zo’n 10% mag TFT zich verheugen

om gebruik te maken van robot­

gebruik van maken en onze klant

en de ingebouwde collisiedetectie

over een goed gevulde orderporte-

systemen die zich in de markt al

daarin ook adviseren.

kunnen deze robots praktisch overal

feuille, waarbij de inzet van robots

worden toegepast waar handelin-

in de bouw van hun applicaties een steeds belangrijkere rol inneemt.

ruimschoots

hebben

bewezen.

Daarbij maken we gretig gebruik

Momenteel worden twee produc-

gen volautomatisch verricht moe-

van de specialistische kennis die

tielijnen gebouwd waar YASKAWA-

ten worden.”

Interview 013

Invaluable knowledge from the experts

THE IMAGING & VISION HANDBOOK

Now on Vision Docs

Vision Docs is an easy and secure way to deliver, manage and read documents and publications from STEMMER IMAGING, both on mobile devices and computers. With Vision Docs you will always have the latest document version available and have the ability to annotate and bookmark pages of interest. Download the Vision Docs app now and receive your free digital copy of the handbook.

Phone +31 575 798888 ∙ www.stemmer-imaging.nl

Alpha Robotica is specialist in het programmeren en integreren van diverse PLC-, Robotica- en Vision systemen. Met meer dan 20 jaar ervaring in robotica en machinebesturingen zijn wij voor zowel gebruikers als systeemintegrators de perfecte partner om u van A tot Z te ondersteunen bij uw projecten.

Software en support voor industriële automatisering Robotica Vision

PLC

+31 (0)172 41 95 53 [email protected] www.alpha-robotica.nl

014

VISION & ROBOTICS Dossier Domotica

Op weg naar het robothuis

DOMOTICA IN STROOMVERSNELLING DOOR SMAC

Op weg naar

het robothuis

VISION EN ROBOTICA ZIJN STEEDS VAKER IN HET HUISELIJKE DOMEIN TERUG TE VINDEN. HOEWEL ZE VOOR DE MEESTE HUISHOUDENS VOORAL NOG EEN HOOG ‘NICE TO HAVE’ GEHALTE HEBBEN, RAAKT DE TERM DOMOTICA AL WAT MEER INGEBURGERD. EEN KLEIN ONDERZOEK NAAR DE ULTIEME DOMOTICA-TOEKOMST WAARIN HET HUIS ZELF MISSCHIEN WEL DE ROBOT IS. Een tennismaatje van me is er dol

per kamer aan- en uitzetten en het

ze zijn gewoon te koop. Hetzelfde

als een slimme thermostaat - de

op. Als enthousiast thuisknutselaar

zou me niet verbazen als hij ook

geldt voor robotstofzuigers, gras-

energierekening toch wel omlaag

had hij al jaren geleden een ro-

voor zijn gordijnen en koffiezetap-

maaiers en ramenlappers. Nu zal

brengen. En zo leuk vind ik stofzui-

botje in zijn huis rondrijden dat hij

paraat een app heeft geknutseld.

menig huiseigenaar zich afvragen:

gen, ramenlappen en grasmaaien

op afstand met zijn mobieltje kon

Nu is dit early adaptor plezier niet

leuk al die domotica, maar wat heb

nu ook weer niet. Toch eens een

overnemen om een kijkje te nemen

voor iedereen weggelegd. Je moet

ik er aan? Ik kan toch ook zelf mijn

keer proberen zo’n apparaat.

in elke gewenste hoek van zijn be-

bovengemiddeld kunnen solderen

vloer stofzuigen, ramen lappen en

nedenverdieping. Het ding was een

en programmeren en ook een rijke

al helemaal licht aandoen? Boven-

De SMAC-stroomversnelling

gezamenlijk thuisproject dat hij met

fantasie helpt om in het volgende

dien lees je op diverse fora veel

Tijdens een PLM bijeenkomst in

enkele HTS-vrienden had opgevat

‘misschien-niet-nuttig-maar-het-

scepsis ten aanzien van de kwaliteit

Boston werd nog maar eens duide-

en als een soort wisseltrofee mocht

kan’-project te volharden.

van diverse huisautomatiserings-

lijk dat we pas aan het begin van

producten. Een robotstofzuiger die

de ‘robothuisrevolutie’ staan. Niet

iedere deelnemer hem een paar maandjes in huis hebben. Uiteraard

Kant en klaar

de helft overslaat? Dan kan ik het

omdat het daar over ging, maar wel

was hij een van de voorlopers van

Gelukkig hoeft niet iedereen te kun-

net zo goed zelf in één keer goed

omdat er per toeval twee gerenom-

de slimme thermostaat, kan hij met

nen knutselen. Slimme thermosta-

doen. De toename van aanbieders

meerde sprekers waren die hun vi-

een inmiddels geüpgrade mobieltje

ten, airco’s, rookmelders, beveili-

schetst echter ook een ander beeld.

sie op de productontwikkeling van

vanaf overal ter wereld zijn lampen

gingscamera’s en lichtsystemen,

Blijkbaar groeit ook het aantal af-

de toekomst gaven. Dat ze allebei

nemers gestaag wat een gunstig

met mooie domotica voorbeelden

effect op de prijs heeft. Voor on-

kwamen, was erg mooi meegeno-

der de honderd euro heb je een

men. De eerste spreker was Scott

robotstofzuiger in huis. Hetzelfde

Miller. Inmiddels eigenaar van zijn

geldt voor een slimme thermostaat

nieuwe bedrijf Dragon Innovation

van Nederlandse bodem waarvoor

is de wereld van de robotica en

momenteel veel reclame wordt ge-

domotica

maakt. Bovendien wordt met het

In zijn MIT-tijd was hij namelijk

verstrijken van enkele productge-

een van de oprichters van iRobot.

neraties ook het imago beetje bij

Juist. Dat bedrijf dat de Roomba,

beetje bijgesteld. Misschien kan

’s-werelds eerste robotstofzuiger,

een automatisch lichtsysteem - net

bedacht. Hij is er van overtuigd dat

016 Domotica

allesbehalve

vreemd.

Domotica 017

we ons - hoewel software steeds

tot grootse dingen komen. Boven-

in ieder mens. Iedereen kan zijn of

en Cloud en zorgt ook in het domo-

belangrijker wordt - midden in

dien is crowd funding mogelijk, wat

haar eureka-moment indienen en

ticadomein razendsnel voor tal van

een hardwarerevolutie bevinden.

naast voorfinanciering zorgt voor

vervolgens gaat de hele community

nieuwe initiatieven, producten en

“De mogelijkheden van open be-

een vroegtijdige betrokkenheid en

aan de slag om er een product van

gebruikers.

sturingsplatformen als Arduino en

terugkoppeling van klanten.” Mark

te maken. Elke mede-ontwikkelaar

Raspberry Pi zijn enorm. Gecom-

Principe van het bijzondere Quirky

wordt betaald naar bijdrage en

Het robothuis

bineerd met open source software

is het roerend met Miller eens. Zijn

Quirky zorgt voor lastige obstakels

Het is al weer even geleden dat ik

en het 3D-printen dat nu echt een

bedrijf gebruikt de kracht van de

als productveiligheid, maakbaar-

een van mijn helden Michio Kaku

vlucht begint te nemen, kunnen

crowd om producten te ontwikkelen

heid en logistiek. “Dat we met de

te spreken kreeg. Maar gezien het

kleine clubjes engineers zeer snel

en doet een beroep op de uitvinder

community heel snel tot nieuwe

vergezicht dat hij destijds schetste

dingen kunnen komen, is ook een

hebben we nog even voordat zijn

gigant als GE niet ontgaan”, vertelt

toekomstvisie is ingehaald. Op de

Principe. “We zijn daarom een sa-

heugelijke dag in kwestie voorzag

menwerking gestart, waarbij we

hij dat sensoren net zoiets zijn als

een slimme airconditioning, Aros

water uit de kraan. Net zo talrijk,

genaamd, hebben ontwikkeld. GE

klein en goedkoop als de watermo-

heeft als tegenprestatie al haar

leculen zelf. Hetzelfde geldt voor de

patenten voor de community vrij-

communicatie tussen deze senso-

gegeven. Een vervolgstap is de ont-

ren en de beschikbare bandbreedte.

wikkeling van het Wink-platform

Wat dit betekent voor uw huis? Meer

waarop tal van slimme thuisproduc-

dan dat we op dit moment kunnen

ten als Aros zullen samenkomen.”

bedenken. Verf die eigenlijk elek-

Overigens is de Quirky community

tronische inkt is zodat elk deel van

de GE-patenten helaas kwijt. Dit

je huis een willekeurig behangetje,

omdat Electrolux de witgoeddi-

schilderij of TV is bijvoorbeeld. Of

visie van GE onlangs kocht voor

een toilet dat u op uw falie geeft

3,3 miljard euro.

omdat u de avond ervoor te onge-

De moraal van dit verhaal is wat

zond getafeld en gedronken heeft,

de Amerikanen SMAC noemen. Het

en ondertussen tal van gezond-

staat voor Social, Mobile, Analytics

heidsgerelateerde zaken berekent.

018 Domotica

Uiteraard worden bevindingen aan

dat betreft is de trend meer richting

de spiegel doorgegeven, die nauw-

een decentraal sensornetwerk. Dat

keurig uw huid bekijkt en samen

neemt niet weg dat er achter elke

met de tandenborstel de gesteld-

dienst ook een bedrijf zit dat alle

heid van uw mondfauna analyseert

big data uit ons robothuis maar al te

en er het zijne van denkt. Of er in

graag vergaart. Het is de vermoe-

een dergelijk huis ook een huisro-

delijke reden waarom Google het

bot rondloopt die u als butler uw

bedrijf Nest overnam. Wie de con-

versgezette kopje koffie voorscho-

sument echt wil kennen doet dat in

telt is de vraag. Voor de liefhebber

de toekomst niet via zijn klikgedrag,

kan het ongetwijfeld. Maar als mijn

maar via zijn almaar kletsende

tandenborstel al een verbonden

huishoudelijke apparaten. Wat dat

slim apparaat kan zijn, zullen er ook

betreft zal het ons robothuis - naast

mensen zijn die genoegen nemen

tal van groene voorzieningen voor

met een veelvoud aan slimme on-

energie en recycling - ook aan digi-

derling verbonden apparaten die

tale gordijnen niet ontbreken.

3D MACHINE VISION QUICK, EASY, PRECISE Now for even more accuracy, working distances and cable lengths: The new Ensenso N20 stereo 3D camera

gezamenlijk zorgen voor een maximale veiligheid, gezondheid en natuurlijk comfort. Ook ligt het voor de hand dat ‘single purpose smart devices’ ons robothuis zullen bewonen, lang voordat de echte humanoid zijn intrede zal doen. Ze zijn nu eenmaal minder ingewikkeld en daarmee sneller en goedkoper te produceren. Bovendien maakt hun IP-adres een onderlinge koppeling en

aanvullende

dienstverlening

mogelijk. En met een toenemende vergrijzing plus de wens langer zelfstandig thuis te wonen, is er een sterke maatschappelijke motivator voor dergelijke slimme verbonden apparaten. Dan rest natuurlijk wel de vraag: wie stuurt al deze apparaten aan? Wordt ons huis een soort boordcomputer? Een soort alles controlerende robot die net als HALL 9000 (A Space Odyssey) zijn bewoners kan gijzelen? Onwaarschijnlijk. Wat

'Single purpose smart devices’ zullen als eerste ons robothuis bewonen

www.ids-imaging.com/ensenso

VISION VOOR DE HELE VOEDSELKETEN

Van kas tot kassa VISION EN VOEDSEL. HET IS EEN GOEDE COMBINATIE. DIT WERD NOG MAAR WEER EENS DUIDELIJK TIJDENS VISION 2014. OP EUROPA’S GROOTSTE VISIONBEURS PRESENTEERDE WAGENINGEN UR DIVERSE ONDERZOEKSRESULTATEN UIT DE HELE VOEDSELKETEN. “Ik heb het voor het gemak maar

van verschillende rassen maïs, to-

even from farm to table genoemd”,

maat of aardappel met elkaar te

licht Rick van de Zedde zijn presen-

vergelijken in verschillende om-

tatie toe. “Want om te laten zien

standigheden en linken aan data

waar we in Wageningen allemaal

van DNA sequences, kunnen we de

mee bezig zijn, was het te lastig er

beste rassen voor een specifieke

één project uit te pikken.” Dat de le-

omgeving selecteren voor hogere

zing en het bescheiden standje op

opbreng­sten. In Australië bijvoor-

het ‘wetenschapspaviljoen’ de no-

beeld is er naast droogte, ook veel

dige aandacht wist te trekken, werd

verzilting. Met meerdere 3D-came-

al snel duidelijk toen we Van de

ra’s kunnen wij snel de gewassen

Zedde probeerden te strikken voor

selecteren die er het beste gedijen.

een kort interview. Mensen kwa-

Het voordeel van onze methode is

men met samples in de hand langs

dat de gebruikte hardware zowel

om te vragen of Wageningen UR

goedkoper als sneller is dan regu-

ook iets voor hen kon betekenen.

liere phenotyping. ”Van de Zedde

020 Vision 2014

gingen van dit soort 3D-projecten

Als het dan toch lukt om bij Van de

de enorme hoeveelheid data is.

Zedde aan te schuiven trapt hij af

“Het in real-time opslaan van 3D

met een oude bekende: MARVIN.

informatie komt met vele terabytes

“In het MARVIN-project hebben we

in een kort tijdsbestek. Hier heb-

het destijds voor elkaar gekregen

ben we grote stappen gezet, zon-

om heel snel een 3D-model van

der verlies van informatie. Voor een

planten op te bouwen. Dit heeft

systeem met 10 camera’s bijvoor-

er toe geleid dat we zijn gevraagd

beeld hebben we de hoeveelheid

om in te stappen in het Europese

data terug gebracht van 216 Gb per

EPPN-project, dat zich bezighoudt

uur naar 0,5 Gb per uur. Dan wordt

met phenotyping. Door de groei

het ineens behapbaar.”

Tekst: Liam van Koert

besluit dat een van de grote uitda-

Plant phenotyping in 3D

Heel veel frietjes

vervolgstap in onze tocht van kas

Slimme kassa

Als tweede stap richting de kassa,

naar kassa. “In het PicknPack pro-

Als laatste stap in de schakel – laten

heeft geleverd. “Marktleider in kas-

noemt Van de Zedde Xcalibur. In

ject proberen we een zeer flexibele

we het eten zelf maar niet automa-

sasystemen ITAB heeft de Easy-flow

deze nieuwe bulksorteerder van

totaaloplossing neer te zetten voor

tiseren – noemt Van de Zedde een

kassa ontwikkeld, die geen barco-

frietjes van Optiserve komt vision

de verpakkingsindustrie. Boven-

bijzondere kassa waar Wageningen

des meer nodig heeft om te weten

erg goed tot zijn recht. Via een

dien moet deze oplossing tot veili-

bandschudder worden de frietjes

gere en goedkopere eindproducten

met drie tot max. vijf meter per

leiden”, roept Van de Zedde in her-

seconde langs een visionsysteem

innering. Er zijn veel onderzoeks-

geleid. De foute exemplaren wor-

instellingen als Wageningen UR, KU

den er vervolgens middels lucht-

Leuven en Fraunhofer bij betrok-

ventielen uitgeschoten. En dat gaat

ken, maar ook bedrijven als Marel

behoorlijk hard. Met tienduizend

en Marks & Spencer. “Tweede, en

frietjes per seconde om precies te

minstens zo belangrijke doel van

zijn. “Er zijn al wel de nodige bulk-

PicknPack is dat we kunnen aan-

sorteerders die de slechte frietjes

tonen dat robotisering – met vision

eruit halen. En ook dat gaat op ba-

– in de food economisch uit kan.

sis van perslucht. Het grote verschil

Natuurlijk zijn er al wel de nodige

zit hem vooral in de goede ogen

praktijkvoorbeelden van robots die

van Xcalibur. Hij sorteert niet alleen

aan voedsel zitten, maar we zitten

op subtiele kleurverschillen, maar

wat dat betreft echt nog in de early

onderscheidt ook de rechte van de

adopter fase. En in tegenstelling tot

kromme frietjes.“

de visie van minister Asscher zijn

UR een belangrijke bijdrage aan

wij van mening dat het belangrijk

PicknPack

is om robots van kas tot kassa in de

Over PicknPack is in Vision & Ro-

voedselverwerkende industrie in

botics al wel het nodige gemeld.

te zetten om de productie hier te

Maar het is natuurlijk de perfecte

houden.”

Vision 2014 021

Ook in agro-food zie ik de robotisering nog veel verder toenemen met welk product het te maken

vaker plaatsvinden op complexere

natie met een vijftig procent inves-

phenotyping, veredeling en geno-

heeft. Uitgangspunt is een tunnel

combinaties van parameters – iets

tering vanuit de praktijk, blijkt een

typing combineren in verschillende

die propvol verschillende sensoren

wat ook wel sensor fusion wordt

vruchtbare combinatie. Voor Wage-

klimaat condities.”

zit. De ene kijkt naar gewicht, de

genoemd.

Voor wat betreft Ne-

ningen UR liggen er mogelijkheden

andere naar vorm, volume of naar

derland zien we dat het topsecto-

op gebied van vision-gestuurde

de afbeeldingen op de verpakking.

renbeleid toch wel zijn vruchten af

robotica, maar ook in Phenomics.

Door de gemeten gegevens samen

begint te werpen. Vijftig procent

Dit is het vakgebied waar we bin-

te voegen kan statistisch worden

gefinancierd onderzoek in combi-

nen Wageningen UR – Phenomics–

bepaald met welk product je te maken hebt. De MatchX-technologie die dit mogelijk maakt, werkt zo goed, dat het systeem geen enkel probleem heeft om het verschil tussen een pak hagelslag en een pak vlokken te zien. In totaal kan de Easy-flow kassa overweg met 30.000 verschillende producten en haalt het een nauwkeurigheid van 99 procent. Dit getal is hoger dan bij een menselijke caissière.“

Toekomst Tot slot een paar woorden over kansen en de toekomst. Vision 2014 is per slot van rekening een beurs waar vooral de laatste stand der techniek wordt getoond. Van de Zedde: “Ook in agro-food zie ik de robotisering nog veel verder toenemen. Deze zal steeds slimmer worden en classificatie zal steeds

022 Vision 2014

Er gingen vorig jaar zo’n 18.750 componenten over onze toonbank: 4.350 camera’s, 400 framegrabbers, 10.000 kabels, 2.500 lenzen, 1500 softwarepakketten en diverse accessoires, w i j helpen o o k u graag ver der. . .

We bieden A-merken van laatste state of the art technologie, dus denkt u aan USB3.0, neem contact met ons op.

D V C m a c h i n e v i s i o n b v, M i n e r v u m 7 0 6 9 , 4 8 1 7 Z K B r e d a , N e d e r l a n d Te l . + 3 1 ( 0 ) 7 6 5 4 4 0 5 8 8 , F a x + 3 1 ( 0 ) 7 6 5 4 1 7 8 9 3 E - m a i l i n f o @ m a c h i n e v i s i o n . n l , Tw i t t e r t w i t t e r. c o m / D V C v i s i o n

w w w. m a c h i n e v i s i o n . n l

MARKTONTWIKKELINGEN VOLGENS TURCK CEO CHRISTIAN WOLF

Industrie 4.0 in een volatiele markt IN DUITSLAND LAAT DE CONJUNCTUUR AL TWEE KWARTALEN EEN NEERWAARTSE TREND ZIEN. EN OOK KWARTAAL DRIE BELOOFT NIET VEEL SOEPS. HOE ANDERS WAS DAT NOG BEGIN DIT JAAR. WAT MOET JE ALS TECHNOLOGIEBEDRIJF MET DAT AFWISSELEND JUICHEN EN HUILEN VAN DE MARKT. EN WAT BETEKENT DIT VOOR EEN THEMA ALS INDUSTRIE 4.0? Turck is altijd een fijne plek om het periodieke portie getallen op te halen.

natuurlijk wel de producten die nodig zijn in de Smart Factory, zoals RFID,

Enerzijds omdat het een Duits bedrijf betreft en onze industrie nu eenmaal

veldbustechniek en connectors. Dat doen we al langer. Sterker nog, het zijn

onlosmakelijk met die van onze oosterburen verknoopt is. Anderzijds om-

belangrijke groeiers in ons assortiment. Voor de klant is doorslaggevend

dat CEO Christian Wolf marktcijfers als techneut goed kan uitleggen en het

of de investering in nieuwe technieken genoeg rendement oplevert. En

familiebedrijf wereldwijd in vele sectoren actief is. Het levert een mooie

dat kun je van zoiets abstracts als Industrie 4.0 moeilijk zeggen. Positief

vogelvlucht plaatjes voor een wat langere termijn die houvast geven in

aan Industrie 4.0 is wel dat de ‘Digitale agenda’ werk gaat maken van de

een turbulente tijd.

IT-infrastructuur in Duitsland. Belangrijk is een versnelde uitbouw van het telecomnetwerk. Ook op het gebied van M2M-communicatie moet er nog

Op en neer

veel gebeuren.”

In Duitsland laat de conjunctuur al twee kwartalen een neerwaartse trend zien. En ook kwartaal drie belooft niet veel soeps. Hoe anders was dat

Turck behoort tot de grote groep van familiebedrijven die zo kenmerkend

nog begin dit jaar. Wat moet je als technologiebedrijf met dat afwisselend

is voor de Duitse industrie. Zelf rekent het zich tot de ‘mittelständische

juichen en huilen van de markt. En wat betekent dit voor een thema als

Betriebe’, zeg maar mkb. Met een omzet van 470 miljoen euro en 3.500

industrie 4.0? Wie de economische grafieken van de periode 2000-2008

medewerkers hoort het voor Nederlandse begrippen eerder in een hogere

bekijkt ziet op het eerste gezicht niets bijzonders. Cyclische business as

divisie thuis. Maar minstens zo belangrijk is te melden hoe het met Turck

usual met te verwachten amplitudes en perioden. Maar doe hetzelfde voor

gaat. Voor Turck blijft de Duitse thuismarkt belangrijk, onder meer van-

de jaren vanaf 2008, en je zou er nerveus van worden. Wolf: “Ik heb als

wege de omzet en de innovatie die daar plaatsvindt. In het afgelopen jaar

bedrijfsleider nog niet eerder zo’n volatiele periode meegemaakt als die

groeide de omzet in Duitsland met 10%. De groei in geheel Europa bedroeg

van na de financiële crisis. Het heeft direct impact op de verkoop in een

4%, in de USA 6%, Zuid-Amerika 10% en in Azië kwam de groei niet verder

bepaalde periode, maar ook op wisselkoersen. Dit soort fluctuaties zijn

dan 1%. De Afrikaanse markt kromp 5%. Uitschieters waren Polen en Rus-

lastig te managen en vergt voor mkb-bedrijven meer economische kennis

land met +40%, waar vooral olie en gas goed waren voor 80% van de om-

om hier op een goede manier op te anticiperen.”

zet. Ook de USA is met klanten als GM en Apple voor Turck erg belangrijk. benaderingsensoren waarvan de groei nu afvlakt. Sterk groeiend zijn de li-

Is Industrie 4.0 het antwoord op al deze beweeglijkheid? Wolf:"Natuurlijk

neaire positiesensoren, encoders en connectoren; deze groeiden vorig jaar

moet je ook in een volatiele markt kijken naar de lange termijn. Het slim

met meer dan 20%. Ook in veldbustechniek en RFID is sprake van stabiele

omgaan met een steeds slimmere wereld hoort daar bij. Maar uiteindelijk

groei. In de periode 2012-2016 investeert Turck voor 100 miljoen euro in

is ook elke Industrie 4.0 stap een economische afweging. Wat levert de

onder meer een complete SAP-integratie, een nieuw hoofdkantoor in Mül-

investering me op en in welke tijd is hij terugverdiend? Zelf leveren we

heim, en productielocaties en uitbreidingen in USA, Mexico en Duitsland.

024 Marktontwikkelingen

Tekst: Liam van Koert

De belangrijkste productgroepen van Turck zijn van oudsher de positie- en

Bottom line

RFID tegen productpiraten Er wordt wat afgepikt in de industrie. Dat bleek althans uit een rapport dat

Vervangingsonderdelen

de VDMA onlangs presenteerde. Het kost de Duitsers een kleine 8 miljard

Hoe komt het dat de schade van productpiraterij in de miljarden loopt?

euro per jaar.

Sommige kosten liggen voor de hand. Inkomsten die worden misgelopen

“71 procent van alle ondernemingen zegt te maken hebben gehad met

doordat de goedkopere kopie ergens anders wordt gekocht en de lastiger

plagiaat”, zegt Steffen Zimmermann van de VDMA. “In totaal kost het

te kwantificeren imagoschade. In het geval van de machinebouw noemt

de Duitse industrie 7,9 miljard euro per jaar, wat overeenkomt met zo’n

Zimmermann nog een belangrijk post: de vervangingsonderdelen. “Bij

38.000 arbeidsplaatsen. Een behoorlijk serieuze strop dus, waar met en-

veel machinebouwers wordt het geld verdiend door de verkoop van spare

kele vaak eenvoudige maatregelen al een hoop tegen te doen is.”

parts en onderhoud aan machines. Niet alleen loopt de machinebouwer geld mis als deze reserveonderdelen niet bij hem worden gekocht, ook

De Chinees in onszelf

gaan machines stuk als er verkeerde onderdelen worden gebruikt. In zo’n

Zimmermann stelt de VDMA leden - en dat zijn een hoop machinebouwers

geval klopt de eindgebruiker bij de machinebouwer aan om verhaal te ha-

bij elkaar - al enkele jaren diverse vragen over productpiraterij. Het blijkt

len. Voordat de diagnose ‘had je maar geen kopie moeten kopen’ gesteld

dat houtbewerkingsmachines en textielmachines het meest getroffen

kan worden, zijn er vaak al hoge kosten gemaakt.”

worden, maar liefst 92 procent. Het minst getroffen worden de werktuigmachines, met een nog steeds respectabel aandeel van 57 procent. Er

Wat doe je er aan?

worden hele machines gekopieerd, maar meestal - in 64 procent van de

Het tegengaan van plagiaat lijkt een lastige zaak. Veel bedrijven weten

gevallen - gaat het om specifieke onderdelen.

niet waar ze moeten beginnen. Zelfs met het recht aan je zijde en diverse

Wie pikt toch al dat intellectueel eigendom? De Chinezen? Jazeker. Maar

meldpunten, is het vooral buiten de Europese Unie lastig dit recht ook te

liefst 72 procent van de ondervraagden legt de schuld bij deze kopieer-

halen. Tegenwoordig zijn er gelukkig ook steeds meer technische oplos-

kampioen. Maar onderschat de Duitsers zelf niet, want in 26 procent van

singen. Het markeren van kritieke onderdelen met RFID bijvoorbeeld. Een

de gevallen gaat het gewoon mis in eigen land. Zimmermann doet er een

onderdeel krijgt een unieke identiteit en de machine werkt alleen met de

relativerend schepje bovenop. “Wist u dat 95 procent van de plagiaatge-

juiste component. Niet geheel toevallig presenteert Turck hiervoor een

vallen in China een gevecht van Chinezen onderling betreft? En als we het

mooie oplossing.

over Duitsland hebben is er een vorm van piraterij die niet in de statistie-

Zimmermann: “In een wereld waar IT ook in de machinebouw een steeds

ken naar voren komt. Geen bedrijfsspionage, geen reverse engineering,

belangrijkere rol speelt en steeds meer componenten een eigen identi-

maar het intellectueel eigendom dat gewoon via de eigen werknemer de

teit in het netwerk krijgen, komen er ook steeds meer mogelijkheden

deur uitloopt.” Volgens Zimmermann is deze groep vaak onderdeel van

voor bescherming. Het is dan wel zaak dat beveiliging al in de ontwikkel-

een gefrustreerd middenkader dat geen groeikansen meer heeft en zijn

fase wordt meegenomen en er niet aan het eind maar even wordt ‘aan-

geluk eens bij de concurrent beproeft. In zo’n geval hoeft het nog niet

geplakt’.“ Naast het rapport publiceerde de VDMA ook een leidraad die

eens om gestolen gegevens via USB-stickjes te gaan. Vaak is er genoeg

machinebouwers helpt het onderwerp IP-bescherming structureel aan te

IP-gerelateerde kennis in de grijze massa opgeslagen.

pakken. Beide documenten zijn te verkrijgen via de website van de VDMA.

Beursupdate 025

21.634 BEZOEKER IN VIER TECHNISCHE EN WETENSCHAPPELIJKE WERELDEN

Eerste WoTS positief ontvangen DE EERSTE WOTS TROK 21.364 BEZOEKERS. DAARMEE WERD DE VERWACHTING VAN DE ORGANISATIE RUIM OVERTROFFEN. ZIJ REKENDE OP 16.000 TOT 17.000 BEZOEKERS. OOK DE MEESTE EXPOSANTEN EN BEZOEKERS ZELF LIJKEN TEVREDEN. IN DE VIER IN ELKAAR OVERLOPENDE WERELDEN WISTEN VRAAG EN AANBOD

Tekst: Liam van Koert

ELKAAR GOED TE VINDEN.

026 WoTS

Het is altijd spannend wanneer je een grote

visionsysteem kan ik het beste gebruiken om

WoTS 2014: de bezoekersaantallen

nieuwe beurs organiseert. Toch was de tijd er

de nauwkeurigheid van GPS in een auto te be-

World of Automation

4.891

rijp voor, zo realiseerden zich ook de branche-

palen? Of kan ik dat beter doen met RFID?’, was

World of Laboratory

5.428

verenigingen FEDA en FHI. Waar eerst bijna ge-

een andere. Of ze hebben gevonden wat ze

World of Motion & Drive:

1.973

lijktijdig in de Jaarbeurs Utrecht en in de RAI

zochten is de vraag, maar de WoTS was in beide

World of Electronic:

3.714

te Amsterdam de fabrieksautomatiseerders

gevallen een prima vertrekpunt. Natuurlijk wa-

Overloop (andere beurzen)

3.349

samenkwamen, gebeurde dat dus nu voor het

ren er ook de snuffelaars, die zonder concrete

Overig (o.a studenten)

2.279

eerst onder de nieuwe vlag World of Techno-

problemen op zoek waren naar inspiratie. Ook

Totaal aantal bezoekers

21.634

logy & Science. Het resultaat werd de grootste

zij konden hun hart ophalen - al biedt de eer-

technologiebeurs in de Benelux, waar iedereen

lijkheid te zeggen dat stilletjes snuffelen er niet

die wat met techniek of wetenschap ophad zijn

bij is. De echte innovaties zitten tegenwoordig

dus zelfs op een hightech beurs als de WoTS

hart kon ophalen.

in de software. En hoewel er mooie demo’s zijn

met een hoog Industrie 4.0 gehalte, blijkt iets

die laten zien wat er allemaal mogelijk is, lijkt

basaals als goed internet wat te veel gevraagd.

Volle breedte

het ene kastje aan de buitenkant wel erg veel

En dan is er natuurlijk de logistiek. Wie met de

Een brede titel voor technologie en wetenschap

op het andere. Wie wil weten wat er nieuw is,

auto het centrum van Utrecht in wil, moet er de

vergt een brede en toch ook verbindende aan-

zal de exposant dus moeten aanspreken.

tijd voor nemen. En wie met een vrachtwagen

pak. Wat dat betreft was de introductie van

Waren er ook negatieve geluiden? Enkele. Zo

het centrum in wil voor de op- en afbouw van

vier werelden een goede aanpak. Men kon

was niet iedereen tevreden met de doorstro-

de stand, heeft helemaal een flinke dosis ge-

zich wanen in een wereld vol Motion & Drives,

ming van hal 10 naar hal 11. Dat betekende

duld nodig. Of dat de organisatie van de WoTS

Automation, Laboratoria of Electronics. Elk met

dat het in hal 11 allemaal wat later op gang

hier wat aan kan doen? Niet echt. Laten we

een compleet programma van exposanten,

kwam. Was het internet goed? Nee natuurlijk

daarom maar besluiten met een paar opmerke-

conferenties en exciting technology. Net zoals

niet. Want iedereen wil er geld aan verdienen,

lijke dingen die we op de beurs tegenkwamen.

in de echte wereld stonden de werelden niet op zichzelf. Zonder het echt te merken - ok, de kleur van het tapijt veranderde soms - liep men over van de ene naar de andere. Wat dat betreft moet men de getallen van het kader met bezoekersaantallen niet al te letterlijk nemen. Anders was dit met de andere beurzen die gelijktijdig met de WoTS (vroeger noemde VNU het de Industriële Week) plaatsvonden. Wel kon de bezoeker met dezelfde batch gratis een kijkje nemen op de Macropak (zie ook Vision & Robotics 5), Industrial Processing of de nieuwe Industrial European Dairy Show.

Voornamelijk positieve reacties We hebben veel bezoekers en standhouders gesproken. En de meesten waren bijzonder positief. Tijdens het spitsuur van de beurs - zeg van 10.00 tot 16.00 uur, kregen we de exposanten als pers soms maar lastig te spreken. Ze waren druk bezig met hun klanten en dat is natuurlijk ook precies de bedoeling. Geen wonder dat de meesten op een rustiger moment goedgehumeurd een groot aantal leads konden melden. Ook voor de bezoekers was de WoTS een goede plek. Sommigen kwamen met zeer concrete vragen. ‘Hoe automatiseer ik mijn pallet aanvoer richting de vrachtwagens, het liefst helemaal autonoom?’, was een vraag die ik persoonlijk voor de kiezen kreeg. ‘Wat voor

WoTS 027

Industrie 4.0 in de praktijk Op de Festo-stand laten Festo, Lenze en Bosch

gieën in de markt en de industrie moet hier

Rexroth zien dat Industrie 4.0 veel meer kan

volop gebruik van maken. Wil je deze technolo-

zijn dan een Duitse marketingkreet. Gezamen-

gieën met elkaar kunnen laten praten, dan ver-

lijk bouwden ze een demo waar ze het in de

vullen open standaarden een belangrijke rol.

praktijk brengen. Uitgangspunten van de slim-

Visser: "De overdracht van informatie moet in

me 'demonstratiemachine' zijn openheid, keu-

duidelijke heldere taal gebeuren. Dat betekent

zevrijheid en toekomstzekerheid.

gebruikmaken van open industriële standaar-

Misschien had er beter met 'slaan de voeten in-

den zoals Ethercat, Ethernet, CoDeSys, Can Open

een' gekopt kunnen worden. Want wie de Jaar-

of PLC Open. Zo kan de machinebouwer beter

beurs binnenloopt volgt moeiteloos de voet-

bezig zijn met zijn corebusiness. Ook heeft hij

stappen die de weg naar de demonstrateur

door open standaarden de vrijheid om de appli-

aangeven. Er eenmaal aangekomen lopen we

catie te laten bepalen wat het beste past. Niet

Marc Visser van Lenze tegen het lijf. "Waarom

de leverancier wiens spullen hij gebruikt. Tot

we deze demo hebben gebouwd? Binnen In-

slot is deze openheid ook nog eens veel toe-

dustrie 4.0 zijn smart engineeren en het delen

komst zekerder. Want door te kiezen voor een

van kennis en expertise in de keten cruciaal.

breed gedragen standaard, is het aanbod groot

Hierom zijn keuzevrijheden voor machinebou-

en kan er snel worden mee veranderd."

wers en gebruikers noodzakelijk in het nieuwe denken. Festo, Lenze en Bosch Rexroth vinden

Of je het nu Smart Industry of Industrie 4.0

het hun taak dit te delen met de markt. We wil-

noemt, Festo, Bosch Rexroth en Lenze zijn er-

len laten zien dat de applicatie centraal staat en

van overtuigd dat er grote kansen liggen voor

niet het product."

de Nederlandse maakindustrie. In Nederland zelf, maar zeker ook wereldwijd. Hun devies:

Open, vrij en duurzaam

kijk naar open architecturen, investeer in on-

Volgens de drie bedrijven vraagt Industrie 4.0

derwijs en laat de applicatie de juiste route

wel om een andere manier van denken. Er zijn

bepalen richting kostenbesparing, energiebe-

nu eenmaal meerdere waardevolle technolo-

sparing, tijdsbesparing en kennisontwikkeling.

Hoe smart ben jij? Op de WoTS sloeg de FEDAcademie een nieuwe

dat negen bedrijven besloten het grondig aan

weg in. Met TechniekXL wordt het voormalige

te pakken en hun opleidingsaanbod op elkaar

opleidingsaanbod flink uitgebreid. Bovendien is

af te stemmen. Het resulteerde in TechniekXL

er een veel grotere samenhang tussen de ver-

en een competentiepaspoort, dat de cursist zelf

schillende 'losse' cursussen en trainingen, wat

op basis van een competentieprofiel en hieruit

de weg openzet naar een branchebreed erkend

voortvloeiend cursuspad kan behalen. Dit kan

diploma. In totaal gaat het om negen kennis-

in de vakgebieden Werktuigbouw, Mechatro-

aanbieders, vier vakgebieden en drie niveaus.

nica, Industriële Automatisering en Procestech-

We hebben de slogan allemaal wel eens ge-

niek. Voor wat betreft de werktuigbouwkundi-

hoord: 'een leven lang leren'. Tijd om de daad

ge tak zijn er drie diplomalijnen: voor monteur,

bij het woord te voegen en om ook als volwas-

technicus en engineer. Deze zijn vergelijkbaar

senen weer eens met de neus in de boeken te

met de niveaus binnen het reguliere onderwijs

duiken. Gezien de huidige flexibilisering van

(MBO niveau 2 tot en met HBO Bachelor). Ex-

kelijke examencommissie. De opleiders die aan

de arbeidsmarkt en de voortdenderende tech-

terne onderwijsdeskundigen onderzoeken de

TechniekXL meedoen zijn Festo, Henkel, Lenze,

nologietrein is het geen overbodige luxe. En

competenties en stellen diplomalijnen vast. De

Pilz, Reed Business Opleidingen, Bosch Rexroth,

laten we eerlijk zijn. Ook de industrie staat te

kwaliteit wordt geborgd door een extern certi-

ROVC, Siemens en SKF. Wie slim is neemt eens

springen om capabele mensen. Niet voor niets

ficeringsbureau (Certech) en door een onafhan-

een kijkje op www.techniekxl.nl

028 WoTS

3D-printer maakt enthousiast Op de stand van Lapp Benelux trok de nieuwe

Is plastic broden bakken niet iets te ver weg

rijtje dus ook het produceren van hoogwaar-

3D-printer veel aandacht. Met de nieuwe aan-

van de corebusiness van Lapp Systems? Op de

dige prototypes toegevoegd.

winst maakt Lapp Systems klantspecifieke pro-

Weegh vindt het geen probleem. “Een serieuze

totypes van exotische wartels en connectoren.

FDM-machine en alle bijbehorende software -

Stratasys Dimension Elite

Maar tijdens de WoTS kwamen er ook aan-

we gebruiken Catalyst in combinatie met Au-

De Stratasys Dimension Elite is een 3D-printer

vragen binnen die niets met kabels te maken

todesk Inventor Professional - is best prijzig.

die is gebaseerd op Fuse Deposition Modeling.

hebben. Het had wel wat weg van een grote

Stilstand van de machine is daarom zonde. En

Bij dit proces wordt een STL-file gebruikt om

koffieautomaat. Maar het beeldscherm boven

als wij ook andere bedrijven met prototypen

een 3D-product op te bouwen. In de Stratasys

de Stratasys Dimension Elite verried dat er heel

kunnen helpen, dan doen we dat graag.”

Dimension Elite zijn hiertoe twee extruders op-

wat anders aan de hand was. Live werden er

genomen die gesmolten thermoplastisch ma-

pennenbakjes geprint, uiteraard gebaseerd op

Lapp Systems

teriaal laagsgewijs op een bouwplaat aanbren-

een Lapp-oranje wartel. “Het duurt wel wat

Soms is het voor machinebouwers veel handi-

gen. Eén extruder is voor het productmateriaal,

uurtjes voordat de pennenbakjes klaar zijn.

ger een klantspecifieke kabel, wartel of stekker

één voor het aanbrengen van het supportma-

Twintig uur om precies te zijn”, zegt Gijs op

te gebruiken. Of wat te denken van een com-

teriaal. Wanneer alles is geprint, dan wordt het

de Weegh, system engineer bij Lapp Systems.

pleet systeem dat echte plug & play mogelijk

supportmateriaal opgelost in natriumhydroxide

“We hebben dan ook niet met een huis-tuin-

maakt? Dit is waarom Lapp de afdeling Lapp

en blijft alleen het eindproduct over. Met de

en-keuken 3D-printer te maken, maar met een

Systems in het leven heeft geroepen. Kort door

Stratasys Dimension Elite kunnen werkstukken

serieuze FDM-machine. En het op hoge resolu-

de bocht komt hier alles wat niet standaard is

van maximaal 203x203x305 mm gemaakt wor-

tie printen van ABSplus kost nu eenmaal tijd.

terecht. De afdeling inventariseert, adviseert,

den. Er kunnen twee laagdiktes worden geko-

Hetzelfde geldt voor het oplossen van het sup-

engineert en produceert. Sinds kort is aan dit

zen: 0,254 mm en 0,178 mm.

portmateriaal. Maar het resultaat mag er zijn: een solide levensecht prototype dat prima kan worden nabewerkt. Schuren, boren, tappen of lakken, het kan allemaal.”

Iedereen welkom Het is de bezoekers niet ontgaan. Zelfs bedrijven die niet op zoek zijn naar een klantspecifieke wartel of connector komen een kijkje nemen. Op de Weegh: “We hebben echt veel aanloop gehad van mensen die wel brood zien in onze printdiensten. In één geval zelfs letterlijk, want ook een bedrijf dat op zoek is naar ‘protobrood’ voor het kalibreren van een broodbakmachine heeft een aanvraag geplaatst.”

Hackers gewaarschuwd! De netwerkgoeroe van Nederland onthult op

zijn zaakjes op orde. Althans, voor zo’n 80 pro-

de eerste beursdag van de WoTS zijn ‘Cyber

cent. Hoe? Dat legt Rob Hulsebos kort en bondig

Compendium’. Een prima geschreven, toegan-

uit in zijn boekje Cyber Compendium. Het is het

kelijk overzicht van de gevaren die tegenwoor-

eerste boekwerk over Cyber Security dat in het

dig elk industrieel netwerk bedreigen. Het boek

Nederlands geschreven is. Cyber Compendium

is vooral bedoeld voor beginners.

is ook als app verkrijgbaar.

Een verbonden wereld met slimme fabrieken is naast efficiënt ook kwetsbaar. Vaak onnodig, want in enkele stappen heeft ook de beginner

WoTS 029

Binpicken van smeedstukken

Missie volbracht

030 Robotica

EEN ROBOT DIE WILLEKEURIG PRODUCTEN UIT EEN KRAT PAKT, WAS EEN LANG GEKOESTERDE WENS VAN PRODUCENTEN. EEN UITDAGING WAAR MENIG MACHINEBOUWER ZIJN TANDEN OP STUK HEEFT GEBETEN. TOEN DE DUITSE VESTIGING VAN COTARKO IN KEULEN DEZE WENS KENBAAR MAAKTE BIJ KUKA, WERDEN DAAROM IN EERSTE INSTANTIE DE WENKBRAUWEN GEFRONST. DE ENGINEERS VAN KUKA IN HOUTHALEN PAKTEN ECHTER DE HANDSCHOEN OP EN GINGEN AAN HET WERK. COTARKO is een zelfstandige dochteronder-

plexe vormen van objecten kan verwerken. Dit

is als zevende as in de robotbesturing geïnte-

neming van FORD met vestigingen in diverse

geeft de gebruiker een enorme flexibiliteit in

greerd en ook als zodanig ingevoerd in het 3D

landen en heeft 400 medewerkers. Het bedrijf

zijn productieproces en mechanisch omstellen

vision systeem. Deze ingenieuze toepassing

levert aandrijfassen, tandwielen en wielnaven

behoort hiermee tot het verleden. Het systeem

zorgt ervoor dat het krat tot op de bodem kan

aan de automotive industrie. De producten,

is zonder enige kennis van machine vision

worden leeggegrepen. KUKA voorzag de instal-

vervaardigd uit ruwe smeedstukken van ver-

systemen te gebruiken. Programmering is niet

latie van een buffer waardoor de toevoer van

schillende afmetingen, worden als stortgoed

nodig en het invoeren van simpele parameters

metaaldelen naar de inductieoven, ook tijdens

in eurokratten aangeleverd. De halffabricaten

volstaat. Ook het kalibreren van het systeem

het wisselen van de kratten, gegarandeerd is.

moeten vanuit de kratten in een inductieoven

gebeurt volledig automatisch. Deze hoge mate

geplaatst worden. Tot voor kort werden de ci-

van gebruiksvriendelijkheid maakt 3D-robot vi-

Quantec kwaliteit

lindervormige metalen delen, die batchgewijs

sion mogelijk voor beginnende gebruikers.

KUKA paste een robot uit de KUKA Quantec

in gewicht variëren tussen de 1 en 8 kg, ver-

series toe. De standaard aanwezige EtherCat

enkeld met een trilvuller. De geluidsoverlast

Detectie + vision

aansluiting op de KUKA KR C4 controller maakt

die dit veroorzaakte was voor de directie van

Met behulp van een scanner en een duo (ste-

een relatief gemakkelijke communicatie met

COTARKO één van de redenen de Bin Pick ap-

reo) opstelling van standaard camera’s maakt

het ISRA 3D vision systeem mogelijk. De snel-

plicatie van KUKA serieus in overweging te ne-

het systeem een reliëfscan van het oppervlak

heid van de robot garandeert de door de klant

men. Overige argumenten om voor de Bin Pick

van de pallet waaruit een puntenwolk wordt

gewenste cyclustijden en stelt COTERKO in staat

applicatie te kiezen waren de aanzienlijke af-

opgemaakt. Uit de matches die ontstaan tus-

om 1,2 miljoen producten per jaar te handelen

meting van de trilvuller en de beperkte variatie

sen het gemaakte beeld en de theoretisch

op één productielijn. De betrouwbaarheid van

die deze kon handelen.

ingevoerde modellen van de objecten, ont-

de robot maakt het systeem aantoonbaar ef-

staat een lijst van herkende delen. Omdat de

ficiënter dan de eerder toegepaste trilvuller. De

Bin picking

afmetingen van het krat en de grijper ook als

flexibiliteit van de applicatie stelt COTARKO in

Bin Picking is een goed samenspel tussen ro-

CAD tekeningen zijn ingevoerd, berekent het

staat kleinere batches te fabriceren en daar-

bot, sensoren en image processing. Een com-

systeem welke objecten gepakt kunnen wor-

door haar positie ten opzichte van de concur-

plexe taak waarbij KUKA technologie toepaste

den zonder te botsen met de wanden van het

rentie te verbeteren.

die zich zelf reeds bewezen heeft en ‘slechts’

krat en de andere producten. Om te voorkomen

een slimme integratie vereist. KUKA koos voor

dat de grijper botst met producten die bij het

Succes krijgt navolging

het geavanceerde 3D Robot Vision Technology

eerder wegnemen verschoven zijn, maakt het

Inmiddels is COTARKO volledig overtuigd van de

SCHAPESCAN3D van ISRA Vision. Het systeem

systeem een beeld na iedere pick en vergelijkt

betrouwbaarheid van het systeem en een te-

is een verbeterde en snellere variant van eer-

deze met het eerste beeld. In het gebied waar

vreden klant ‘wil altijd meer’. COTARKO bestelde

dere versies. Verbeterde algoritme verhoogt de

verschuivingen geconstateerd zijn, pakt de ro-

daarom al snel een tweede systeem bij KUKA.

nauwkeurigheid van de objectherkenning en

bot geen delen weg. Detectiemethode en hard-

Hierdoor wordt ook bij de andere productielijn

versnelt de dataprocessing. De software van

ware zijn perfect op elkaar afgestemd.

de geluidsoverlast tot een minimum beperkt, kan er flexibeler geproduceerd worden en kan

het systeem laat parametrische invoer toe en is in staat STL-bestanden vanuit een ontwerp­

Slimme grijper

omgeving direct om te zetten naar bruikbare

De robot is uitgerust met een verlengde grijper

waardes. Dit maakt het mogelijk objecten sim-

met aan het uiteinde een roterende kop waar-

pel via 3D CAD files te importeren, waardoor

door de ‘pakkans’ van objecten aanzienlijk ver-

het systeem vrijwel ongelimiteerd en zeer com-

hoogd wordt. De aandrijving van de rotatiekop

COTARKO haar klanten op maat bedienen.

Robotica 031

Een toekomstbestendige maakindustrie VOLGENS BRAINPORT INDUSTRIES ZIJN ER GENOEG AANKNOPINGSPUNTEN VOOR EEN TOEKOMSTBESTENDIGE MAAKINDUSTRIE IN NEDERLAND, ZO BLEEK TIJDENS HAAR JAARCONGRES. WE HEBBEN EEN PRIMA ECOSYSTEEM EN OOK BIJ DE OVERHEID STAAT DE MAAKINDUSTRIE EINDELIJK WEER OP DE AGENDA. MAAR IS DIT WEL VOLDOENDE? Op de High Tech Campus was het ook dit jaar weer een drukte van jewelste.

naar nieuwe toestellen. Als Tier 1 specialist kan je hierdoor ook bij lagere

Ruim 300 leden en genodigden uit de maakindustrie kwamen bijeen voor

volumes een aardige boterham verdienen. Het is dan wel van belang dat je

een kort maar krachtig Brainport-programma en een kans om met beslissers

blijft innoveren en kwaliteit levert. De Fokkerhandtekening is wat dat betreft

van enkele Nederlandse pareltjes te netwerken. Het jaarcongres wordt afge-

ons belangrijkste bezit.”

trapt door directeur John Blankendaal en al vrij snel opgevolgd door voorzitter Marc Hendrikse (CEO NTS-Group). “Het feit dat we het normaal vinden

Enkele belangrijke innovaties die het bedrijf nieuwe stijl op haar naam heeft

het over een toekomstbestendige maakindustrie in Nederland te hebben is

staan zijn slimme kabelsystemen (de variatie in de vele kilometers kabel

voor mij al winst”, vindt hij. “We hebben de maakindustrie op de agenda

in een vliegtuig is lastig te bevatten) en duurzamere, lichtere materialen.

gekregen, nu moeten we hem daar op houden.“ Hendrikse vervolgt met

Daarnaast maakt Fokker Technologies staartstukken, welvingskleppen (flaps)

een bekend grafiekje waarin de verschillende sectoren langs een volume en complexiteitsas worden afgezet. En het is natuurlijk de low volume/high complexity-hoek waar Nederland veel waarde kan toevoegen. Wat hiervoor nodig is? Het vroeg aan tafel zitten van toeleveranciers met OEM’s en het samenwerken in gezamenlijke teams. Verder ook transparantie en het delen van kennis en het maken van goede afspraken om eindgebruikers in de gehele levenscyclus te kunnen ondersteunen. Samen met de Smart Industry-agenda met praktische zaken als PLM in de hele toeleveringsketen en nieuwe, slimme productiemethoden (bijvoorbeeld additief produceren en robotisering) kunnen we als een soort Asterix en Obelix tegen de grootmach-

en zelfs hele rompen. “Op zich hebben we de kennis nog wel in huis om

ten opboksen. “We zijn echt niet het enige land dat inzet op een sterkere

een heel vliegtuig te bouwen, maar we specialiseren ons echt op bepaalde

maakindustrie”, licht Hendrikse toe. “Wie onlangs de speech van Obama tij-

onderdelen. Zonder een staartstuk zal een vliegtuig echt niet vertrekken, en

dens The State of The Union heeft beluisterd, zal niet ontgaan zijn dat het

je zet er niet zomaar een ander op. Voor de onderdelen die wij voor nieuwe

ook Amerika ernst is. In een ware resourcegolf halen bedrijven als Caterpillar,

typen vliegtuigen mogen ontwikkelen, zijn de verkopen dan ook redelijk ge-

Ford, maar ook Apple de productie terug naar de bakermat. De hoeveelheid

garandeerd. Wel is het de vraag, wat doen we zelf en wat besteden we uit.

geld die de Amerikaanse staat hiervoor over heeft, staat niet in verhouding

Make or buy? Onze strategie is om de conceptengineering helemaal in eigen

tot onze mogelijkheden. We zullen het dus samen slimmer moeten doen.”

huis te houden. Dat geldt ook voor de productie van strategische onderdelen. Dat doen we gewoon in Nederland. Tot slot zal Fokker ook altijd de assem-

Meet Fokker

blage voor haar rekening nemen. Alleen door de laatste stap zelf te doen, kan

Eén van de Nederlandse pareltjes die het internationale krachtenveld als

je de kwaliteit garanderen en de Fokkerhandtekening waarmaken.”

geen ander kent en zich hier succesvol aan heeft aangepast is Fokker Technologies. Want hoewel er nog zo’n 400 Fokkervliegtuigen geregeld het luchtruim kiezen en het bedrijf deze toestellen nog steeds onderhoudt, maakt het bedrijf nu voornamelijk innovatieve vliegtuigonderdelen. Keynotespreker en CEO Hans Büthker legt uit dat dit in een booming vliegtuigmarkt geen onverstandige keuze is gebleken. “Ook in de vliegtuigbouw is er een soort wet van Moore. Momenteel zijn er wereldwijd zo’n 25.000 vliegtuigen operationeel. Maar elke vijftien jaar verdubbelt het aantal passagiers en dus ook de vraag

032 Branche Bulletin

Branche Bulletin

Praktijkgerichte en levendige vakbeurs met diepgang DE VAKBEURS MATERIALS KRIJGT KOMEND VOORJAAR, OP 22 EN 23 APRIL 2015 IN VELDHOVEN, EEN PRAKTIJKGERICHTE EN LEVENDIGE OPZET GEBASEERD OP DRIE PIJLERS: PROPERTIES, APPLICATIONS EN SOLUTIONS. ORGANISATOR MIKROCENTRUM WIL BEZOEKERS VAN MATERIALS 2015 AANSPREKEN OP HERKENBARE PRAKTIJKPROBLEMEN EN MATERIAALTOEPASSINGEN. VOOR DIEPGANG ZORGEN KEYNOTELEZINGEN OVER MATERIAALTRENDS EN PRAKTIJKVERHALEN OVER MATERIAALTOEPASSINGEN. Materials 2015 is meer dan alleen een beurs over (nieuwe) materialen en materiaaleigenschappen. Er komen ook veel materiaaltechnieken aan bod, zoals specialistische bewerkingen, warmtebehandelingen, omvormtechnieken, oppervlaktetechnieken en verbindingstechnieken. Deze technieken maken aansprekende oplossingen voor gewenste functionaliteiten mogelijk. Denk aan lichtgewicht materialen die voor zowel de automotive industrie als de lucht- en ruimtevaart van groot belang zijn. Verder is er op de beursvloer veel aandacht voor oplossingen van allerlei

baarheid, slijtvastheid, wrijvingsweerstand, UV-

‘materiaaluitdagingen’, zoals corrosie, hechting,

bestendigheid en vervormbaarheid. Tot slot

temperatuurbestendigheid, hergebruik, recycle-

komen onderwerpen als analysetechnieken,

schaarste en schade-onderzoek aan bod.

Samenwerking ‘Industrial Supply Partners’ breidt verder uit Tijdens de Hannover Messe 2015, die plaatsvindt

gebleken dat steeds meer ondernemers hun aan-

engineering, manufacturing en system suppliers

van 13 t/m 17 april, zal de Nederlandse toeleve-

wezigheid op buitenlandse markten verder willen

moeten duidelijkheid geven aan de bezoeker

rende industrie zich presenteren in een paviljoen

uitbreiden. De belangstelling voor deelname aan

welke disciplines de Nederlandse maakindustrie

dat maar liefst 50% groter is dan in 2014. Door

deze belangrijkste industriële beurs ter wereld

kan bieden.

de krachten te bundelen en met één gezicht naar

onder Nederlandse ondernemers groeit dan ook

buiten te treden, zullen de vier samenwerkende

sterk, zo merken de samenwerkende organisaties.

industrie organisaties (Brainport Industries, Ko-

Het Nederlandse paviljoen wordt prominent ge-

ninklijke Metaalunie, Mikrocentrum en Nevat)

positioneerd in hal 4 Industrial Supply. De inten-

de Nederlandse maakindustrie als hoogwaardige

sievere samenwerking zal ook duidelijk zichtbaar

toeleveringspartner nog sterker kunnen presente-

zijn voor de deelnemende bedrijven. De presen-

ren.

tatie krijgt een oppervlakte van bijna 2.000 m2

Na de succesvolle deelname aan de Hannover

en wordt thematisch ingedeeld. Verschillende pa-

Messe 2014 met Nederland als partnerland, is

viljoens met thema’s uit de toeleverketen, zoals

Branche Bulletin 033

Zonder normalisatie geen toekomst voor robots in landbouw IN DE LANDBOUWSECTOR ZIE JE LANGZAAMAAN ROBOTS VERSCHIJNEN DIE GEVAARLIJK EN EENTONIG WERK VAN DE MENS OVERNEMEN. DIT ZAL DE KOMENDE JAREN ALLEEN MAAR TOENEMEN. OM DE ROBOTS GOED EN VEILIG TE KUNNEN LATEN WERKEN EN TE ZORGEN DAT DE ROBOTS AAN DE WETTELIJKE EUROPESE EISEN VOLDOEN, MOETEN ER AFSPRAKEN WORDEN GEMAAKT. DEZE AFSPRAKEN (KUNNEN) WORDEN VASTGELEGD IN NORMEN. HIERBIJ STAAN ONTWIKKELAARS VAAK NIET STIL EN DAT IS MEER DAN JAMMER.

Binnen het INTERREG IVA-project SmartBot werken Duitse en Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen samen aan de ontwikkeling van demonstratiemodellen van SmartBots voor de landbouwsector (AgroBot), maritieme sector (RoboShip) en de industriële sector (SInBot). De interregionale samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen binnen het SmartBot-project legt de basis voor structurele grensoverschrijdende innovatie en economische ontwikkeling. De Duits-Nederlandse grensregio verwerft hierbij een positie als kennisregio op het gebied van multisensor robotsystemen.

Het SmartBot-project bestaat uit drie deelprojecten: • RoboShip (scheepvaart): het ontwikkelen van een autonome intelligente robot voor de inspectie en reparatie van ballastwatertanks in schepen. • SInBot (industrie): het creëren van een pilotomgeving voor de toepassing van intelligente industriële robots in een productieomgeving. • AgroBot (landbouw): het ontwikkelen van (semi-)autonome robot­ systemen voor dynamische landbouwomgevingen om schade aan het milieu te minimaliseren.

AgroBot Het AgroBot-project wil een basistechnologie ontwikkelen die nodig is voor het construeren van meerdere, voor de landbouw, gerobotiseerde demonstratiemodellen met verschillende toepassingsgebieden. Het ontwerpen, construeren en ontwikkelen van deze demonstratiemodellen zal

034 Robotveiligheid

inzicht geven in de robot- en sensortechnologieën die nodig zijn voor het

voorbereid en getest. Daarna wordt de software geoptimaliseerd voor de

verkrijgen van de gewenste functionaliteiten van de robotsystemen. In

betreffende robot en de optimale route berekend. Dit wordt getoetst en

het SmartBot-project wordt gesteld dat (pas) na het zelfstandig kunnen

uiteindelijk naar de machine doorgestuurd. Vervolgens worden er proef-

rijden van een suikerbietenrooier, er gedacht wordt over de veiligheid.

ritten op het land gepland. De software wordt ontworpen vanuit het oog-

De huidige normen voor landbouwwerktuigen, en dus de noodzakelijke

punt van maximale bodembescherming. De robots weten waar ze rijden

veiligheidsaspecten, vallen echter nu al onder de richtlijn machinevei-

en gebruiken deze gegevens tijdens hun volgende rit. Daardoor wordt de

ligheid. Omdat een robot als machine wordt gezien, geldt deze machi-

bodem minder belast, wat mogelijk tot een betere bodemgesteldheid

nerichtlijn. In het begin hiermee al rekening houden, scheelt veel tijd

en meer winst leidt. De akkerbodem wordt gespaard en het brandstof-

en dubbel werk. Maar dit geldt niet alleen voor de suikerbietenrooier.

verbruik wordt gereduceerd. De oogst wordt beter beschermd en de ar-

In het AgroBot-project worden vijf testmodellen ontwikkeld. Naast de

beidscapaciteit kan worden vergroot, doordat de machines vierentwintig

suikerbietenrooier, zijn dit een vogelverschrikrobot, een onkruid-verwijderingsrobot, een aardappelopslag-verwijderingsrobot en een voederrobot. De suikerbieten-oogstrobot is wel de meest complexe. Het Duitse bedrijf Grimme maakt al honderdvijftig jaar machines voor de landbouw, vooral voor de aardappeloogst. Sinds tien jaar richt het bedrijf zich ook

'Demonstratiemodellen geven inzicht in robot- en sensortechnologieën'

op de productie van machines voor het oogsten van suikerbieten. Binnen het Agrobot-project werkt Grimme nauw samen met de Hochschule

uur per dag en langer in het seizoen kunnen worden ingezet. De bieten

Osnabrück, de Rijksuniversiteit Groningen en het DFKI, het Duitse onder-

moeten met zo min mogelijk beschadigingen uit de grond komen en met

zoekscentrum voor kunstmatige intelligentie. Vragen als 'Hoe kan een

zo weinig mogelijk aarde in de suikerfabriek belanden. In dat stadium

robot het meest efficiënt over een akker gaan en geen plekken overslaan

kost het reinigen van de biet minder energie. Uiteindelijk leidt dit tot een

of juist dubbel rijden?' en 'Hoe maakt een robot zo min mogelijk ritten

betere opbrengst per hectare land. Dat is goed voor de suikerfabriek, de

zonder vracht?', moeten worden beantwoord.

boer en het milieu.

Veel voordelen

Welke meerwaarde hebben normen?

Grimme zorgt voor specialistische kennis van de belangrijke of kwetsbare

Het veiligheidsaspect is geen onderdeel van dit project, maar moet zeker

processen van de oogst. Eerst wordt de route op de computer uitgedacht,

in een volgend stadium worden behandeld. Op dit moment is de doelstel-

Robotveiligheid 035

ling enkel om een autonome suikerbietenoogst op het veld te hebben. De NEN-normcommissie 341 043 coördineert de nationale inbreng voor landbouwwerktuigen. En kan bij het opstellen van normen voor landbouwrobots zeker behulpzaam zijn. Normen zijn al lange tijd belangrijk als bron van vakkennis en worden steeds belangrijker. Zo vereist de Europese Nieuwe Aanpak dat in Europese normen fundamentele wettelijk gestelde eisen zijn uitgewerkt. De machinerichtlijn is hiervan een voorbeeld. Maar ondernemers maken ook gebruik van kwaliteitssystemen gebaseerd op internationale normen bij het up-to-date houden van hun technische documentatie. En bij kwesties over productaansprakelijkheid kan het essentieel zijn om aan te tonen dat volgens de norm(en) is gewerkt. Ook het toepassen van normen helpt bijvoorbeeld om ontwikkelingstijd te verkorten. Heel belangrijk bij de steeds korter wordende ‘product-life-cycles’. Ten slotte tonen normen hun meerwaarde bij de tendens van steeds meer co-makership. Normen dienen ook hier als basis voor de onderlinge afspraken.

Landbouwwerktuigen De normen voor landbouwwerktuigen worden in Europa opgesteld bin-

Binnen deze CEN/TC 144 is momenteel het workitem prEN ISO 18497

nen de CEN/TC 144. Dit is een technische commissie waarin NEN zorgt

‘Highly Automated Agricultural Machine – Safety’, in behandeling. Binnen

voor de Nederlandse inbreng. De TC is opgesplitst in 8 werkgroepen (WG

deze werkgroep staan de software en normen op dit gebied centraal. In

5 is passief):

de mondiale ISO-norm 18497 worden veiligheidseisen en/of risico reducerende maatregelen en de verificatie van beide behandeld. Zo komen

Werkgroepnummer

Werkgroepnaam

onder meer waarschuwings- en alarmsignalen bij machines aan bod,

CEN/TC144/WG 1

General safety requirements

maar ook operationele procedures en diverse eisen waaraan de machi-

CEN/TC144/WG 2

Tractors and self-propelled machines

nes en de communicatie moeten voldoen.

CEN/TC144/WG 3

Mobile machines and trailers

CEN/TC144/WG 4

Portable machines and pedestrian controlled machines

CEN/TC144/WG 6

Manually portable forestry machines

CEN/TC144/WG 7

Garden equipment

CEN/TC144/WG 8

Forestry machinery

Afspraken Technische afspraken kunnen op vier niveaus worden gemaakt. Op internationaal (ISO), Europees (CEN), nationaal (NEN) en bedrijfsniveau. Het belangrijkste kenmerk van de (technische) afspraak die op deze wijze wordt gemaakt, is dat deze op basis van consensus is opgesteld. Bij de totstandkoming van een norm worden alle belanghebbende groeperingen betrokken. NEN en het Nederlands Elektrotechnisch Comité (NEC), verantwoordelijk in Nederland voor ICT-normen, werken bij voorkeur samen met vertegenwoordigers van organisaties en instellingen waarin belanghebbenden zijn verenigd. NEC is betrokken omdat bij landbouwrobots software een belangrijke rol speelt. De robots worden via software aangestuurd en diverse programma’s moeten met elkaar kunnen communiceren.

Meer informatie of deelnemen? Wilt u meer informatie over normalisatie of wilt u deelnemen in de normcommissie of technische commissie, neem dan contact op met NEN: Bart van Cleef consultant Industrie, tel. (015) 2 690 169 of e-mail [email protected].

036 Robotveiligheid

Prestatie. Passie. Perfectie. www.staubli.com

Spitstechnologie voor hogere eisen. Al meer dan 30 jaar ontwikkelt Stäubli innovatieve robotica oplossingen die bekend staan om hun prestatie, precisie en betrouwbaarheid. Wereldwijd rekenen klanten op Stäubli’s technologieën om hun producitiviteit te verhogen en hun competitief voordeel te versterken. Stäubli – uw belofte voor de toekomst.

Stäubli Benelux N.V., Tel. +32 56 36 40 04 Staubli is een merk van Stäubli International AG, geregistreerd in Zwitserland en andere landen. © Stäubli, 2014

Hoogste houdkracht in de kleinste ruimte SCHUNK breidt zijn serie digitaal

perslucht of vacuüm nodig. Alleen

controleerbare magnetische grij-

voor het activeren en deactiveren is

pers uit met de bijzonder compacte

voor een duur van 300 msec. een

SCHUNK mono-pool grijper EGM-M.

korte stroomimpuls nodig. Aange-

Zelf in de kleinste maat (26 mm x

zien in geactiveerde toestand geen

98 mm) zijn de krachtpatsers ge-

energietoevoer nodig is, blijven de

schikt voor het hanteren van onder-

onderdelen betrouwbaar ook bij

delen tot 7 kg. Aangezien hun mag-

een

netische oppervlak uitstrekt tot de

stroomuitval betrouwbaar vastge-

buitenrand, dus geen storende con-

grepen. Voor het hanteren van

tour. Vergelijkbaar met de zuig-

zware en complexere ferromagne-

grijper kunnen de mono-pool grij-

tische delen is weer de SCHUNK bi-

dynamiek in veeleisende toepas-

kelijk van de uitvoering, ontworpen

pers willekeurig op werkstukken

pool grijper EGM-B ontworpen. Ze

singen. Aange-zien de grijpers vol-

voor grijp krachten tussen 1,2 en

worden geplaatst en flexibel tot

zijn verkrijgbaar met een, twee of

doen aan beschermingsklasse IP52,

22,5 kN, deel gewichten tot 147 kg

grotere eenheden gecombineerd

vier poolparen in verschillende ar-

zijn ze een ideale oplossing voor

en materiaal diktes van 3,5 mm.

worden. Zoals alle SCHUNK mag-

rangementen. Met behulp van pool

flexibel beladen van werktuigma-

Voor de behandeling van dunne

neetgrijpers uit de EGM serie wer-

extensies kan het te hanteren ob-

chines. De magneten zijn er in de

platen kan de grijpkracht met be-

ken ook de monopolie grijpers met

ject optimaal worden aangepast.

pole maten 30, 50 en 70 mm. Over

hulp van een extra controle-appa-

energie-efficiënte

Electro-perma-

Zonder set-up tijd en zonder dat er

schroefdraad en pin gaten kunnen

raat in acht stappen verlaagd wor-

nente magneten. Ze hebben geen

rekening gehouden moet worden

ze snel en eenvoudig worden voor-

den. Door zijn compacte afmetingen

met de storende contouren van

zien van pole extensies. Zoals met

kan de magnetische grijper ook

grijpvingers, kunnen alle SCHUNK

alle magnetische grijpers hangt de

gebruikt worden in kleine ruimtes.

magneet grijpers afwisselend ver-

individuele houdkracht af van de

De maximale omgevingstempera-

schillende werkstukken behande-

kwaliteit van het werkstukopper-

tuur is 40° C, de activerings- of de-

len. Er blijven vijf zijden van het

vlak, van de materiaalsoort en de

activeringstijd is 300 msec.

werkstuk vrij toegankelijk. Het

werkstuk geometrie. Onder ideale

lichte gewicht zorgt voor een hoge

omstandigheden is de EGM, afhan-

noodstop

of

plotselinge

CONTACTLOZE INDUCTIEVE ENCODER Absoluut slijtagevrij dankzij een contactloos meetprincipe Robuust en volledig afgegoten IP67/IP69K behuizing (ook in roestvaststalen 1.4404 uitvoering)

www.turck.com

Flexibele procesaansluitingen zoals SSI, IO-Link, RS485, Modbus RTU, 4…20 mA en 0…10 V

Met deze QRCode ontvangt u verdere informatie

Hoogste nauwkeurigheid en storingsongevoeligheid Aanzienlijke typereductie mogelijk door programmeerbaarheid en montage op assen tot 20 mm Met name geschikt voor toepassing in Food & Beverage, Mobile Equipment en Machinebouw

S0688_NL_185x91+3mm_Vision&Robotics_QR24.indd 1

038 Productnieuws

Sense it! Connect it! Bus it! Solve it!

Turck B.V. Ruiterlaan 7, NL-8019 BN Zwolle Postbus 297, NL-8000 AG Zwolle Tel. +31 38 4 22 77 50 Fax +31 38 4 22 74 51 Email [email protected] internet www.turck.com

26.06.2014 07:53:37

Twee nieuwe power robots ABB Robotics toonde op de METAVAK hun recent

ABB Robotics presenteerde begin dit jaar al de eer-

geïntroduceerde robotserie, de IRB 6700. In deze

ste zes varianten uit de IRB 6700-serie. Onlangs

serie zijn ook twee power varianten leverbaar met

voegde de marktleider daar nog twee nieuwe ro-

nog meer handlingscapaciteit. ‘Met alle IRB

botvarianten aan toe, de IRB 6700-300/2.70 en de

6700-robotvarianten

hun

IRB 6700-245/3.00. In vergelijking met de eerste

Total Cost of Ownership tot wel 20 procent

varianten is de handlingscapaciteit van de twee

verlagen. De IRB 6700-serie ziet er aan de buiten-

nieuwe robots hoger: tot wel 300 kilo.

kunnen

gebruikers

kant niet zoveel anders uit dan haar voorganger de IRB 6640, maar de honderden kleine verbeterin-

Alle IRB 6700-robots hebben ook een zogenaamde

gen aan de binnenkant maken een enorm verschil.

ID-uitvoering. Dit betekent dat grote delen van de

Dit verschil wordt onder meer gemaakt door een

dresspacks geïntegreerd zijn in de bovenarm van

veel efficiëntere energieverdeling. Het stroomver-

de robot. Hiermee realiseert ABB een duurzame

bruik is hierdoor met 15 procent verlaagd. Andere

oplossing voor het loshangende kabelpakket. Dit

verbeteringen zijn een toename van de betrouw-

heeft weer een enorm positieve impact op de Total

baarheid, nauwkeurigheid, beladingscapaciteit en

Cost of Ownership.

snelheid. Ook kunnen monteurs hun servicebeurten korter houden en zijn er minder servicebeurten vereist.

3D IMAGING FOR YOUR APPLICATION Explore the possibilities for inspection and measurement of complex freeform objects. Check for product completeness and dimensional accuracy in 3D. Discover how Europe’s largest vision technology provider combines a choice of leading technology with outstanding competence and service to make you stronger. Imaging is our passion.

Phone +31 575 798888 ∙ www.stemmer-imaging.nl

Productnieuws 039

Draaien onder hogedruk en 5-assig simultaan frezen Met de Doosan Puma 2100 pre-

De Finetech GTX 620 is uitgerust

senteert Dormac hogedruk draai-

met een draai-/zwenktafel van ø

en met Doosan. De 2100 uit de

620 mm met een B-as rotatiebe-

Puma serie is uitgerust met een

reik van -40º tot +100º, die werk-

VF70-30 unit hogedruk-/koelunit

stukken tot 300 kg kan positione-

die met een druk van 70 bar di-

ren. Finetech heeft daarbij goed

rect op de beitelpunt zorgt voor

rekening gehouden met de be-

een aanzienlijke verbetering van

reikbaarheid voor in- en uitname

de hele spaanbeheersing. Naast

van de werkstukken. Als aan-

kortere cyclustijden worden de

drijfprincipe heeft de fabrikant

spanen in korte krullen afgesto-

gekozen voor een traveling co-

ken en blijven daarom niet om

lumn concept, met heavy duty

het werkstuk zitten, maar wor-

roller type lineaire geleidingen in

den makkelijker afgevoerd (Chip

X- en Y-as. De 12.000 toeren spin-

removal

Bovendien

del is van het direct drive type

neemt ook de beitelslijtage sterk

met BT-40 opname. Standaard is

af, waardoor de standtijd met

voorzien in een koelsysteem die

een factor vier kan worden ver-

de spindelolie op constante tem-

beterd.

peratuur houdt. De GTX 620

effect).

PFE-SA serie AC/DC voedingsmodules uitgebreid met 700 W versie

wordt geleverd met Heidenhain

TDK Corporation voegt een 700 W

Net als alle andere modellen in de

Om een passende oplossing aan

iTNC-530 of Siemens 840Dsl be-

versie toe aan de TDK-Lambda PFE-

PFE-SA serie, waaronder de 300 W

te kunnen bieden op het gebied

sturing.

SA serie AC/DC ‘full-brick’ voe-

PFE300SA en de 500 W PFE500SA,

van 5-assige simultaan frezen,

dingsmodules. De PFE700SA heeft

heeft de PFE700SA een breed in-

introduceert Dormac de Finetech

ten opzichte van de populaire, vijf

gangsspanningsbereik van 85 tot

GTX-620. Met dit 5-assige bewer-

jaar geleden op de markt gebrach-

265 VAC (47 - 63 Hz). De voeding

kingscentrum biedt Dormac een

te PFE700S een drie procent hoger

corrigeert voor de arbeidsfactor

goed uitgedacht en stabiel ma-

rendement. Dit maakt de bordge-

(active PFC) en heeft een isolatie-

chineconcept in combinatie met

monteerde AC/DC voeding tot een

spanning van 3 KV gedurende een

hoge prestaties.

geschikte oplossing voor toepas-

minuut. De converter is beschermd

singen in onder meer industrie,

tegen te hoge spanning, stroom en

MIL-COTS, broadcast, data- en tele-

temperatuur.

communicatie, test & measurement, LED-displays and -informa-

Voorzien van een vijfjarige garan-

tiepanelen. Omdat koeling via de

tie voldoet de PFE700SA aan de

basisplaat verloopt is de PFE700SA

EN/UL/CSA 60950-1 veiligheids-

zeer geschikt voor inbouw in out-

voorschriften voor algemeen ge-

door toepassingen en bij appara-

bruik en is voorzien van het CE-

tuur die waterkoeling, volledige

keurmerk met betrekking tot de

afdichting, ventilatorloze werking

Laagspanningsrichtlijn en de RoHS-

en een compact ontwerp vereist.

richtlijnen.

Uitgerust met een 51 V enkelvoudig geregelde uitgang, kan de PFE700SA vol vermogen leveren bij een basisplaattemperatuur tussen -40 en +100°C. De lijnregeling en regeling van de belasting is 50 tot 57 V; het standaard rendement is 91%.

040 Productnieuws

Duurzame en vormgesloten draaidoorvoer Om grijper modules, ventielen of sensoren bij continue draaiende bewegingen zonder kabel- en slangenpakket aan te sturen, hebben de SCHUNK draaidoorvoeren zich al lang bewezen. Met de herziene serie SCHUNK DDF 2 definieerd SCHUNK nu een nieuwe standaard, die is aangepast aan de hoge prestaties van moderne robots. In plaats van een as van aluminium worden de dynamische krachten en momenten bij de DDF 2 over een stalen as ontvangen. Speciaal voor SCHUNK ontworpen duurzame en soepele afdichtingen zorgen voor lage batch- en continue draaimomenten, waardoor kleinere en dus goedko-

De draaidoorvoer is standaard uitgerust met een afgedichte luchtaanslui-

pere aandrijvingen gebruikt kunnen worden en bijzondere soepele draai-

ting en voldoet aan beschermingsklasse IP65. Dankzij een ISO-flens kan

ende bewegingen mogelijk zijn.

de eenheid rechtstreeks met verschillende robots verbonden worden. Het is geschikt voor montagetoepassingen alsmede voor het polijsten, slijpen

De DDF2 is verkrijgbaar in drie varianten: voor de doorvoer van pneuma-

en schroeven.

tiek, voor de doorvoer van elektrische signalen en voor een gecombineerde doorvoer. Uitzonderlijk is het hoge aantal elektrische en pneuma-

De DDF 2 is beschikbaar in de acht maten 031, 040, 050, 063, 080, 100,

tische overdrachten. Zo bevat de DDF-2 afhankelijk van het formaat

125 en 160. Omdat het volledig compatibel is met het vorige model kan

standaard tussen twee en vier pneumatische doorvoeren en tussen vier

het 1:1 uitgewisseld worden. Over standaard adapterplaten kan het met

en tien elektrische aandrijfsystemen voor signalen tot 1 A/60 V.

talrijke andere SCHUNK modules gecombineerd worden.

Snelle afkantpers Landré, leverancier van productietechnieken voor de plaatbewerking, verspaning en additive manufacturing presenteerde op de Metavak de Ermak Speedbend 3100-175 kantpers. De hoge bewegingssnelheid van de ram in combinatie met de extreem snelle achteraanslag zorgen ervoor dat de SpeedBend tot wel 2x sneller is

Global solutions

dan andere kantpersen. De gebruikersvriendelijke Nederlandstalige 3D ER90 touch screen besturing helpt bij het reduceren van de omsteltijden. De besturing beschikt over een netwerkkaart en kan direct 3D DXF files importeren, ook is het mogelijk extern een programma te maken via de Ermak Cad/Cam simulatie software. De Speedbend 3100-175 beschikt over een complete uitrusting waaronder: X1 + X2-as, Bombeersysteem, motorisch, CNC aangestuurd, Laserbeveiliging AKAS IILC2000, manueel, DELEM DA-66T besturing, standaard gereedschappen set en verstelbare oplegarmen. De ram beweegt over 8 rolgeleidingen en werkt met een precisie van 0,01 mm. Verder past Ermak in haar Speedbend kantpersen een hydraulisch pompsysteem toe met een zeer laag geluidsniveau. De achteraanslag kan optioneel worden uitgebreid naar Z1, Z2, R1 en R2, waarbij de achteraanslag met een nauwkeurigheid van 0,06 mm wordt gepositioneerd.

+31(0)297 (0)297285332 285332 www.destaco.com www.destaco.nl +31

041

De kip of het ei? HET IS EEN VRAAG WAAR MENIG FILOSOOF ZICH HET HOOFD OVER HEEFT GEBROKEN. Maar sinds Darwin met zijn briljante evolutietheorie op de proppen kwam

Anderzijds is vision bij deze bedrijven een dusdanig belangrijke technolo-

is het eigenlijk een non-issue. Natuurlijk was het ei er eerst, gelegd door

gie geworden dat de angst leeft afhankelijk te worden van een externe

een net-niet-kip. En uit dat bijzondere eerste ei dat een bijzonder stukje

visionintegrator. Wat zou Darwin hier adviseren? Waarschijnlijk zou hij de

dna huisvestte, kroop ergens op deze aardbol een schepsel dat wij tegen-

vraag opwerpen welke keuze leidt tot het grootste aanpassingsvermogen

woordig kip noemen.

aan een snel veranderende omgeving. Evolutie is een opmerkelijk iets. Net als de ontwikkeling van het oog begon met een enkele lichtgevoelige

Met vision lijkt het er vaak net zo aan toe te gaan. In een vicieuze circkel

cel in een diepe donkere oceaan, raast de ontwikkeling van vision onver-

van kip en ei, wil de visionintegrator maar wat graag een kip verkopen.

minderd voort. Zij die de ‘state-of-the-art’ tot een evolutionair voordeel

Het liefst zonder het fysieke ei gelegd te hebben. Een werkende klantspe-

weten te maken, zullen als ‘fitste overlever’ uit de strijd komen.

cifieke oplossing laten zien voordat er een opdracht ligt? Dat lijkt veel te kostbaar en dus niet haalbaar. Tegelijkertijd zijn in dit post-financiële-crisis

Koenraad Van de Veere

tijdperk de tijden voorbij dat een klant een bestelling plaatst op basis van

Phaer Computer Vision Experts

een powerpointpresentatie. Hij wil eerst zien voordat hij gelooft. Gelukkig is Darwin gul als het om goede raad gaat. Natuurlijk heeft de visionintegrator al de nodige ‘net-niet-kippen’ in zijn portfolio die het resultaat zijn van voorgaande projecten. Met hierin opgedane kennis kan met de juiste componenten snel een uniek ei gelegd worden in de vorm van een werkende demo. Het is een investering, maar het resultaat is wel dat de gewenste kip zo goed als zeker gevangen wordt. In de kip-ei relatie tussen integrator en machinebouwklanten speelt er nog een aspect. Hier is een duidelijke tendens dat innovatieve machinebouwers er voor kiezen de vision expertise in eigen huis te halen en verder op te bouwen. Maar is een machinebouwer wel in staat de laatste stand der visiontechniek bij te houden als dit niet zijn core competentie is?

042 Visie op vision

Onverslaanbare besturingen, precisie, en flexibiliteit

Het verlagen van kosten, het verhogen van productiviteit, en het verkorten van de ontwerptijd zijn slechts enkele uitdagingen waar engineers tegen aanlopen. De grafische systeemontwerpmethode combineert productieve software en herconfigureerbare I/O (RIO) hardware en helpt u deze uitdagingen aan te gaan. Dit off-the-shelf platform is customizable voor de meest uitdagende besturings- en monitoringstoepassingen door één geïntegreerde software ontwikkelomgeving om complexe industriële systemen sneller te bouwen.

>> Versnel uw productiviteit. Bezoek ni.com/industrial-control-platform

0348 433 466 National Instruments Netherlands BV ■ Pompmolenlaan 10 ■ Postbus 124 ■ 3440 ACWoerden ■ Tel +31 348 433 466 ■ Fax +31 348 430 673 Chamber of Commerce ■ # 301 168 13 ■ Utrecht ©2013 National Instruments. Alle rechten voorbehouden. LabVIEW, National Instruments, NI, en ni.com zijn handelsmerken van National Instruments. Andere vermelde producten en firmanamen zijn handelsmerken of handelsnamen van hun respectievelijke bedrijven. 09972

De LabVIEW ontwerpsoftware biedt ultieme flexibiliteit door het programmeren van FPGA, het vereenvoudigt het hergebruik van programmacode, en helpt u programmeren precies op de manier zoals u denkt: grafisch.

Energiezuinig produceren? Houd het standaard!

ABB levert standaard robotoplossingen voor de industrie. Deze zijn eenvoudig, snel, kostenbesparend en flexibel in bestaande of nieuwe productielijnen te integreren. ABB Robots zijn zeer gebruiksvriendelijk, betrouwbaar, efficiënt, onderhoudsarm, accuraat en werken 24/24/7 op topsnelheid. Kiest u een ABB Robot dan weet u wat u kiest! Bezoek ons op www.abb.com/robotics

044