VISION & ROBOTICS. First time right. Efficiënter met OEE, SLM & PLM. Van robotprogrammeren naar productiesimulatie. Inclusief Dossier Logistiek

VISION & ROBOTICS

j a a r g a n g 4 | n u m m e r 6 | nov e m b e r 2 0 1 2

ossier D f e i s u l c n I Logistiek

First time right

Efficiënter met OEE, SLM & PLM

Van robotprogrammeren naar productiesimulatie Overzicht Vision 2012

The new standard of controlling

CNC | ROBOTS | ROBOMACHINES

NEW compact and stackable NEW extra smart iPendant Touch NEW maximised energy saving NEW enhanced productivity Discover the new FANUC controller R-30iB: easy to integrate in cells and extra user-friendly, with smart solutions for intelligent power optimisation and a cycle time reduction up to 15%. Save floor space, time and energy - and increase your productivity!

R-30iB

WWW.FANUCROBOTICS.BE WWW.FANUCROBOTICS.NL

02

Colofon Vision & Robotics is hét vakblad over automatiseringsoplossingen voor de maak-, agro-en foodindustrie door specialisten in robotica en visionsystemen. j a a r g a n g 4 | n u m m e r 6 | nov e m b e r 2 0 1 2 Vision & Robotics verschijnt zes maal per jaar. Toezending geschiedt op abonnementbasis en controlled circulation. Uit g e v e r Henk van Beek, Fenceworks BV Telefoon: 06 - 28 41 70 73 E-mail: [email protected] R e d a cti e Liam van Koert, The Text Factory Joanna Hughes, The Text Factory Telefoon: 06 - 17 58 82 65 Email: [email protected] R e d a cti e r a a d Pieter Jonker, TU Eindhoven en TU Delft Jaap van de Loosdrecht, Computer Vision Lab, NHL Martin van der Have, RAB en ABB

Petje af Het overkomt me eigenlijk nooit. Ik was dan ook hoogstens verbaasd toen ik een pak Spa bosvruchten opentrok, een flinke scheut in mijn glas wilde gieten en de tafel ineens donkerrood kleurde. Na een paar krachttermen, vellen keukenrol en grondig onderzoek naar hoe dit nu in hemelsnaam had kunnen gebeuren, viel mijn oog op iets opmerkelijks. De schenkdop van het pak, die normaliter recht boven het schenkgat in het bak zit gecentreerd en met een stukje aluminiumfolie is afgedicht om het sap ‘vers’ te houden, zat een aardig stukje van de bedoelde plek. Gevolg was dat de straal bosvruchtennat niet een mooie boog richting mijn glas had beschreven, maar in plaats daarvan netjes langs het pak naar beneden was gelopen. Het euvel was redelijk eenvoudig verholpen door de schenkdop te ver­ wijderen en de eerste glazen voor de zekerheid boven de wasbak in te schenken. Enige tijd later, terwijl ik een welverdiend slokje nam, viel me iets in: dit overkomt me normaal nooit. Vreemd. Niet met vruchtensapjes, niet met colablikjes en niet met andere voedingsmiddelen of huishoudelijke artikelen die in hun eigen specifieke verpakking zitten. Best knap eigenlijk, wanneer je je realiseert dat er vele duizenden van dit soort producten dagelijks de fabriek verlaten. Het nieuw verworven inzicht maakte dat de eerdere frustratie plaatsmaakte voor een gevoel van respect. Nee, ik zou de klantenservice van Spa toch niet bellen. Dit was waarschijnlijk een one-off (voor mij althans, want ik vermoed dat er nog wel wat scheve dopjes in die ene batch zaten) en het zou wel weer typisch Nederlands zijn om daar dan weer over te gaan klagen. In plaats daarvan besloot ik er de column aan te wijden die nu voor u ligt en de lezer hierin te wijzen op de hoge kwaliteit die al die mooie productiebedrijven in de Benelux dankzij vergaande automatisering dagelijks leveren. Petje af.

Fred Bokhorst, RAB en Ferdar Bas Wondergem, DVC Hans Lenos, lenosonline.info Wim Hoeks, NTS groep V or m g e vin g Laura Willemsen, Grafisch ontwerp Dr u k Control Media, België P osta d r e s r e d a cti e Maredijk 17, 2316 VR Leiden

LIAM van koert

E-mail: [email protected] Abonn e m e nt e n [email protected] A d v e rt e nti e - e x ploitati e Mike de Jong, Bureau voor Marketing Media BV Telefoon: 06 - 43 05 30 25 E-mail: [email protected] A a n d it n u m m e r w e r k t e n m e e Lambert van Beukeringen, Bert Stap, Harrie Vekemans en Bram Janssen

Column 03

Inspecteer sneller met NI Vision Builder AI

Maak uw visie een realiteit. National Instruments Vision Builder for Automated Inspection (AI) biedt een innovatieve state machine-editor. Hiermee komt u sneller van het eerste concept naar de uiteindelijke geautomatiseerde visiontoepassing. De meer dan 100 inbegrepen stappen voor beeldverwerking, compatibiliteit met duizenden camera’s en de eenvoudige integratie met bestaande industriële besturingen maken dat uw implementatie sneller en eenvoudiger verloopt. Er is geen programmering nodig.

>>

Vraag de GRATIS 30-dagen evaluatieversie aan op ni.com/vision/vbai

National Instruments Netherlands BV ■ Pompmolenlaan 10 ■ Postbus 124 ■ 3440 AC Woerden ■ Tel +31 348 433 466 ■ Fax +31 348 430 673 Chamber of Commerce ■ # 301 168 13 ■ Utrecht ©2012 National Instruments. Alle rechten voorbehouden. National Instruments, NI en ni.com zijn handelsmerken van National Instruments. Andere vermelde producten en firmanamen zijn handelsmerken of handelsnamen van hun respectievelijke bedrijven. 04529

VISION BUILDER AI Configureerbare machine vision Geen programmering nodig Acquisitie van duizenden camera’s

0346 433 466

In dit nummer

Efficiënter met OEE, SLM & PLM

08



Digital Manufacturing biedt



ook kansen voor MKB

12

Volle bak op jubileumeditie Vision 2012

16

Dossier Logistiek

21





Binpicking klaar voor praktijk

22



Slim transportsysteem voor Starline

26



8



Made in Benelux

28



Robot wordt metselaar

32



Robot neemt laswerk aankomende



vutters over

38



Rubrieken Redactioneel

03

Colofon

03



Nieuws

06



Branche Bulletin

30



(Un)safe

36



Productnieuws

39



Adverteerdersindex

42



21 22





November 2012 | VISION & ROBOTICS

Inhoud 05

Snelle overdracht video met infrarood Het draadloos overzetten van videogegevens duurt vaak lang. maar niet met de Multi-gigabit communicatiemodule die het Fraunhofer ontwikkelde. Deze is 46 keer sneller dan WLAN en 1430 keer sneller dan Bluetooth. Medewerkers van het Fraunhofer-Institut für

ding door de lucht. De videoinformatie van de

tiemechanismen programmeren. Net als bij de

Photonische Mikro-systeme (IPMS) in Dresden

digitale camera moet eerst worden omgezet in

afstandsbediening voor de televisie moet tus-

gingen op zoek naar mogelijkheden om grote

een radiosignaal, voordat deze op reis kan. In de

sen de zender en ontvanger vrij zicht heersen.

hoeveelheden data snel en eenvoudig van het

ontvanger, een laptop, wordt het radiosignaal

Dat is geen probleem: men legt de camera of

ene apparaat naar het andere over te brengen.

dan weer ontsleuteld en omgezet in filmdata.

de smartphone naast de computer of laptop, en

Wie met bijvoorbeeld Bluetooth of WLAN een

Dat kost (reken)tijd.

na een paar seconden is de video overgebracht.

video in hoge resolutie naar de computer wil

Voor de onderzoekers was het een uitdaging om

De onderzoekers weten dat dergelijke techno-

overbrengen, heeft geduld nodig. De datatrans-

een kleine infraroodmodule te bouwen, waar-

logie alleen kan aanslaan, als ze door de pro-

fer van de vele gigabytes van een film hebben

van de hard- en software snel werken. Boven-

ducenten als standaard worden geaccepteerd.

een flink aantal minuten nodig. De onderzoekers

dien moeten er zo min mogelijk berekeningen

Pas dan wordt het in verschillende apparatuur

hebben een andere weg bewandeld. Ze hebben

zijn, want hoe harder de microprocessoren wer-

ingebouwd en kan de klant diverse laptops en

een infrarood module gepresenteerd die zijn ge-

ken, des te meer energie hebben ze nodig. De

camera’s probleemloos aan elkaar koppelen. De

lijke niet kent. Deze verzendt gegevens met een

onderzoekers hebben dat uiteindelijk door slim

onderzoeksgroep is daarom betrokken bij de In-

snelheid van 1 Gbit/s. De module haalt daarmee

combineren van verschillende technische oplos-

frared Data Association en brengen hun kennis

in een seconde 125 miljoen karakters.

singen bereikt. Zo is de transceiver, de optische

onder andere in bij de 10 Giga-IR-werkgroep.

Normaal gesproken zijn kabelverbindingen tus-

component die zowel lichtsignalen kan uitzen-

Hun doel is helder: het kan nog sneller dan 1

sen elektronenapparaten sneller dan radio. In

den als ontvangen, ongeveer even groot als de

Gbit/s. Met de huidige infrarood module tonen

dit geval echter niet. De nieuwe Multi-gigabit-

nagel van een kindervinger. Niettemin bevat hij

ze aan, dat de infrarood technologie de conven-

communicatiemodule haalt zesmaal de snelheid

een laserdiode die lichtpulsen uitzendt en een

tionele normen ver achter zich kan laten. Voor

van de USB-2 kabel. De nieuwe oplossing is 46

fotodetector die ze waarneemt. Ook de decoder,

de toekomst willen ze de prestaties nog verder

keer sneller dan conventionele WLAN en 1430

die de versleutelde data moet ontvangen en

omhoog brengen. De groep kon al aantonen dat

keer sneller dan Bluetooth. Dat ligt vooral aan

omzetten, is belangrijk. Omdat lichtsignalen in

de overdrachtsnelheid van de huidige module 3

de snelle signaalverwerking. De bottleneck is

de lucht worden verzwakt en vervormd, moes-

Gbit/s mogelijk is. 10 Gbit/s lijkt dan ook zeker

het ver- en ontsleutelen van data voor verzen-

ten de onderzoekers uitgekiende foutcorrec-

haalbaar.

De Safan-eye is een bijzondere augmented reality-toepassing van de firma Safan. Door middel van een bril die de operator draagt wordt additionele informatie weergegeven die alleen de operator kan waarnemen. Het gaat hier om relevantie zaken die tijdens het buigproces nodig zijn. Zo kan de operator bijvoorbeeld zien waar de achteraanslag zich bevindt, terwijl met het blote oog alleen het gereedschap zichtbaar is. Ook kan andere relevante data, zoals de positie waar het gereedschap moet komen of andere extra werkinstructies, worden geprojecteerd. Ook kunnen er functies worden geactiveerd door virtuele bedieningsknoppen te activeren. Safan Eye is een uitstekend middel om tot een betere procesbeheersing te komen. Onlangs won Safan Eye de EuroBlech Award in de categorie kanten.

06 Nieuws

Kanten met augmented reality

Nieuws

Sorteerrobot voor puin, hout en metalen

3D-vision bij ABB Tijdens een 3D Vision & Robotics Seminar op 20 september demonstreerden ABB, Cognex en ESM Vision een 3D-vision robotopstelling. Met deze testopstelling is aangetoond dat 3D-vision robotiseren goed kan en dat het relatief snel op te zetten is. Dit geldt zowel voor het kalibreren van de camera’s, als voor het opzetten van de robotcommunicatie. De robot vindt het product, ook als het geherpositioneerd is, heel nauwkeurig terug, aldus Martin van der Have, sales manager bij ABB Robotics. De seminarorganisatie wilde via demonstraties op een ABB-robot laten zien dat het programma VisionPro 3D accurate, realtime, driedimensionale positie-informatie levert, waarmee de visionprestaties voor robottoepassingen verbeterd kunnen worden. VisionPro 3D werkt met een willekeurig aantal vaste of robotgemonteerde camera’s voor een volledig flexibele toepassing. Dit op

Het Finse ZenRobotics heeft onlangs een

materialen en hoeven er minder ruwe

basis van Cognex-uitlijningtools, inclusief de toonaan-

sorteerrobot ontwikkeld, de ZenRobotics

grondstoffen afgegraven te worden.

gevende PatMax, Patflex en andere geometrische pa-

Recycling ZRR. Maes Containers en Baet-

Vooralsnog

sen Recycling zijn de eersten die begin

systemen uitontwikkeld voor de sortering

volgend jaar een ZRR in gebruik nemen.

van bouw- en sloopafval: de heavy picker

Voor de Benelux werkt de Finse produ-

(zware fracties in kleinere aantallen) en

cent nauw samen met Busschers Recy-

de fast picker (lichtere fracties in hogere

clingtechniek, onderdeel van Busschers

aantallen per uur). Van beiden heeft de

Staalwerken uit Haaksbergen. Dit resul-

onderneming een ZRR-systeem verkocht.

teerde onlangs in de verkoop van twee

Voor Maes Containers bouwt het Finse be-

gerobotiseerde sorteersystemen, één aan

drijf een geheel nieuwe installatie waarin

het Belgische Maes Containers en één aan

een heavy picker ZRR is opgenomen. Bij

Kranendonk introduceerde dit jaar een nieuw geroboti-

Baetsen Recycling.

Baetsen Recycling past het bedrijf de door

seerde assemblagelijn voor balkprofielen. De assembla-

Het ZenRobotics Recycler-systeem (ZRR)

ZenRobotics geleverde installatie aan en

gelijn bij ASK Romein plaatst en last automatisch eind-

gebruikt industriële robots, aangestuurd

integreren ze een fast picker ZRR-sorteer-

en verstevigingsplaten in balkprofielen. Robotlassen

door kunstmatige intelligentie, om waar-

systeem. Beide systemen worden begin

wordt nog weinig toegepast in de staalconstructiewe-

devolle grondstoffen terug te winnen uit

volgend jaar opgeleverd. De ZenRobotics

reld. De variëteit in ontwerpen en het beperkte aantal

afvalstromen. De ZRR sorteert momenteel

Recycler (ZRR) betekent voor Baetsen

lasmeters in kleinere balken zet druk op de haalbaar-

puin, hout en metalen, maar het afval

een miljoeneninvestering. De ZZR zal in

heid van lasautomatisering. De Beam Assembly Line

bevat meer dan dat. De Finse producent

februari 2013 worden geïnstalleerd op

van Kranendonk stelt automatisch constructiebalken

zal dit in de toekomst uitbreiden met

de recyclinglocatie in Son, Busschers Re-

samen door diverse verbindings- en verstevigingspla-

het scheiden van metalen (ferro en non-

cyclingtechniek zorgt voor installatie van

ten volautomatisch te plaatsen en af te lassen. Door het

ferro), verschillende soorten kunststoffen

de hardware. Het groeiende tekort aan

combineren van plaatsen en lassen binnen één produc-

en andere materialen. Dit gerobotiseerde

grondstoffen, het overschot aan onbenut

tielijn nemen kwaliteit, productiviteit en leverbetrouw-

sorteersysteem vormt een aanvulling op

afval en de complexiteit van handmatig

baarheid van de producent enorm toe. De aansturing

de sorteertechnieken en sorteerlijnen die

sorteren vragen om een passende, duur-

van het systeem (het programmeren) is geheel geauto-

Busschers zelf ontwikkelt en bouwt. Door

zame oplossing. Recyclingrobots zijn de

matiseerd. Dit maakt het mogelijk balken wisselend in

de integratie van de ZenRobotics Recycler

toekomst: ze zijn efficiënter, schoner en

afmeting en lay-out te produceren. In 2013 zal de nieu-

in de systemen introduceert het bedrijf

veiliger dan bestaande recyclingsyste-

we lijn in detail in Vision & Robotics worden beschreven.

nieuwe mogelijkheden. De sorteerlijnen

men.

heeft

ZenRobotics

twee

troonherkenningstools.

Kranendonk presenteert gerobotiseerde assemblagelijn

zullen efficiënter worden; mogelijkheden voor cherry picking; meerdere stromen scheiden; arbo-vriendelijk; 24/7 sorteren komt binnen handbereik. Hiermee is een volgende stap gezet in het recyclen van

Nieuws 07

Efficiënter met OEE, SLM & PLM

08 Software

In productieomgevingen waar robots werken, staat efficiëntie hoog in het vaandel. Maar met de in gebruik name van een robot is de producent er nog niet. Hoe zorgt hij dat hij zijn productiemiddelen in topconditie krijgt en houdt? Hier staan hem verschillende instrumenten ter beschikking. In dit artikel zal een aantal gangbare methoden en hun onderlinge relatie worden besproken. OEE is een meetinstrument dat in het algemeen ingezet wordt in dis-

Product Lifecycle Management

crete productieomgevingen. Procesmatig beschouwd zijn in dergelijke

PLM, of product lifecycle management, is in feite een informatiestrategie;

omgevingen batchprocessen de regel. Maar wat is de relatie tussen de

een wijze waarop met productgeoriënteerde gegevens omgegaan wordt

eigenschappen van discrete productiemiddelen OEE? In basis heeft een

met als doel, ontwikkeling, prototyping, productie, utilisatie en eliminatie

productiemiddel geen ander doel heeft dan winst te maken. Met andere

van een product maximaal te begeleiden.

woorden: door een volume van het product, dat met behulp van de on-

PLM is een natuurlijk vervolg op de (autonome) ontwikkelingen zoals CAD,

derhavige productieomgeving gerealiseerd wordt, wordt een positieve

CAM, ERP, CRM en PDM die in het recente verleden hebben plaatsgevon-

bijdrage aan het bedrijfsresultaat geleverd.

den. Het zorgt er voor dat in elke fase van de product lifecycle de beste

In bovenstaande formulering zitten eigenlijk alle elementen die voor een

informatiegedreven en meest uniforme en consistente beslissingen ge-

gezonde bedrijfsvoering van belang zijn. Het volume van de productie is

nomen kunnen worden. Het bevordert het ontstaan van adequate global

een reflectie van de marktomstandigheden en de leverbaarheid hangt af

engineering, goed versiebeheer en het beheer van modulebibliotheken

van de kenmerken van de productieomgeving, de bedrijfsstrategie en de

en stimuleert de portfolioplanning die noodzakelijk is bij complexe ont-

beschikbaarheid van grondstof en arbeidspotentieel. Winst of verlies is

werpomgevingen.

vervolgens niets anders dan een sommatie van lasten en baten volgens de regels die binnen het desbetreffende bedrijf gelden. De uitdaging is een product en een productieomgeving te realiseren die maximaal voldoen aan bovenstaande formulering. Dat betreft niet alleen het ontwerp van beide items maar ook de manier waarom met de productie-inrichting omgegaan wordt en de wijze waarop de markt bedient wordt. In figuur 1 wordt het een en ander nog eens duidelijk weergegeven. De utilisatiefase van het productiesysteem valt samen met de realisatiefase van het product. Als de daaraan voorafgaande fasen optimaal verlopen zijn dan rest de afstemming van de volumefase op de markt. De figuur geeft tevens aan dat productgeoriënteerde gegevens en de ge-

Figuur 2: Product Lifecycleplan.

gevens die het productiesysteem betreffen niet onafhankelijk van elkaar

Figuur 3: Ontwerpcyclus van productproces.

Tekst: Lambert van Beukering

kunnen zijn; immers in de volumefase is er sprake van een nadrukkelijke gemeenschappelijkheid. Toch was er in het verleden sprake van twee vrij-

De simulatie in PLM-omgevingen kan vaak gezien worden als een soort

wel onafhankelijk opererende disciplines. Met het steeds duidelijker wor-

filmboek van het leven van het (complexe) product; van ‘de conceptie

den van de invloed van de ISA-95 standaard en vergelijkbare initiatieven

door middel van het Product Lifecycle Plan’ via de ‘wording en geboorte’

zijn de beperkingen op het gebied van de benodigde data verdwenen.

(ontwerpen, maken en assembleren) en het ‘werkzame leven’ (utilisatie)

Softwareleveranciers spelen hierop enthousiast in en presenteren soft-

tot ‘laatste adem’ (eliminatie). In dit filmboek, deze simulatie of animatie,

ware die ieder op haar eigen wijze probeert elementen van OEE en PLM

wordt uitgaande van de verschillende dataomgevingen die rondom dat

mee te nemen.

product opgebouwd zijn, een representatie van een bepaalde doorsnede gegeven. Voorbeelden daarvan zijn virtual prototyping, simulatie van het dynamisch gedrag of van de assemblage.

PLM-systemen PLM-systemen hebben de laatste jaren een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Nu zijn ze in staat om ‘Collaborative Virtual Product Lifecycle Figuur 1: Naar Rooda, Renders: Methodisch ontwerpen van fabricagesystemen

Management’ van complexe producten en processen te ondersteunen. Dit van marketing en design naar productie en onderhoud. In figuur 3 is de

Software 09

Prof. Dr. Ir. J.E. Rooda over ‘Simulatie van fabricagesystemen’ J. (Koos) E. Rooda is voltijd hoogleraar Sys­

tal verschillende producten met verschillende

Binnen de sectie is ongeveer 10 jaar geleden

tems Engineering aan de faculteit Werktuig­

recepten, waarbij bijvoorbeeld omstelling een

onderzoek gestart om zowel de gemiddelde

bouwkunde van de Technische Universiteit

rol speelt. De laatste jaren worden naast zoge-

bewerkingstijd als de variantie van de bewer-

Eindhoven. In zijn onderzoek richt hij zich op

naamde discrete-event modellen ook continue

kingstijd te bereken aan de hand van gegevens

het modelleren en analyseren van systemen,

modellen ontwikkeld. Hierbij worden differenti-

verkregen uit data van de werkvloer. Op basis

zoals fabricagemachines en fabricagelijnen.

aal vergelijkingen gebruikt om de systeem door-

van aankomsttijden en vertrektijden van pro-

zet en product doorlooptijd te berekenen. Deze

ducten bij een werkstation kan men met behulp

Er zijn twee redenen om simulaties uit te voe-

wijzen van modelleren beginnen langzaam hun

van een algoritme de doorlooptijd van ieder

ren: je simuleert om een bestaand systeem te

weg naar de industrie te vinden.

product berekenen. In publicatie [2] wordt het

analyseren of je simuleert om een te realiseren

Met behulp van een model van een fabricage-

EPT concept uitvoerig toegelicht. Aan de hand

systeem te ontwerpen. Daarbij zijn drie dingen

systeem en gegevens over producten, zoals de

van een verdeling van alle producten die dat

van belang: de doorzet van het systeem, de

route van een product door het systeem en de

werkstation zijn gepasseerd, kan vervolgens

doorlooptijd van de producten in het systeem en

bewerkingstijden van product- / machine com-

een verdeling van de bewerkingstijden worden

de leverbetrouwbaarheid.

binaties is het mogelijk om experimenten uit te

opgesteld. Hieruit kan een schatting worden

De doorzet is gelijk aan het aantal per tijdseen-

voeren voor verschillende ontwerpvariabelen

gemaakt voor het gemiddelde en de variantie

heid geproduceerde producten de totale pro-

(indien bijvoorbeeld sprake is van een nieuw te

van de bewerkingstijd. Op deze wijze wordt een

ductietijd van een systeem en de doorlooptijd

bouwen systeem). Het verantwoord uitvoeren

werkstation als het ware geïdentificeerd. Het

van een product is de tijd die een product zich

van een experiment met verschillende ontwerp-

gemiddelde en de variatie coëfficiënt (het quo-

in het systeem bevindt. Om de doorzet en/of de

variabelen vereist op zich al een studie, vooral

tiënt van standaardafwijking en gemiddelde)

doorlooptijd te kunnen verbeteren is het nodig

als er sprake is van stochastische grootheden

van de bewerkingstijd kunnen worden gebruikt

om een goed inzicht te hebben in de factoren

zoals aankomst-, bewerking-, of storing- en re-

als grootheden in een simulatie model voor

die dit verlies in de productiecapaciteit veroor-

paratietijden.

een bestaand systeem of als schatters voor een nieuw te bouwen systeem. (Buiten de tekst van

zaken. Kleine reducties in capaciteit kunnen al leiden tot een kleinere doorzet of grotere door-

Overall Equipment Effectiveness

dit kader kan nog worden opgemerkt dat het ui-

looptijd. De leverbetrouwbaarheid wordt be-

Eind jaren tachtig is de Overall Equipment Ef-

teraard mogelijk is om zonder simulatie direct in

paald door de variabiliteit van de doorlooptijd.

fectiveness (OEE) prestatiemaat door Nakajima

de fabriek te stappen en te onderzoeken hoe dit

In de fabricage-industrie wordt veel aandacht

(1988) geïntroduceerd om capaciteitsverliezen

mogelijk is!). De afgelopen jaren is deze metho-

besteed aan het terugdringen van capaciteits-

te kwantificeren. Dit heeft tot een doorbraak

de uitgebreid voor werkstations met meerdere

verliezen als gevolg van onder andere machine-

geleid in de prestatieanalyse van fabricage-

gelijke of verschillende machines, ander soor-

uitval, omsteltijden en storingsgedrag. Daarvoor

systemen in de industrie. De OEE kan namelijk

tige machines, en voor werkstations met buffers

worden modellen gebruikt.

goed gebruikt worden om verschillende typen

met oneindige en met eindige capaciteit. Nog

In de oriënterende fase wordt begonnen met

verstoringen te identificeren die capaciteitsver-

steeds vindt onderzoek plaats voor het bepalen

het kwalitatief beschrijven van een fabricage-

lies in de productielijn veroorzaken. De OEE is

van zogenaamde geaggregeerde bewerkingstij-

systeem. Hierin komen aspecten als keuze van

een standaard geworden in kapitaalintensieve

den. De website van de sectie geeft hierover de

fabricageprocessen, keuze van fabricagemidde-

industrieën zoals de semiconductorindustrie

nodige informatie:

len, productstructuur en fabricagestructuur en

(SEMI-standaard- E10, E79) en de automobielin-

www.se.wtb.tue.nl.

aan de orde. Tevens worden in deze fase markt-

dustrie. Binnen de sectie is enige jaren geleden

verkenningen, kostprijsberekeningen en derge-

een onderzoek uitgevoerd om de OEE precies

Literatuur:

lijke uitgevoerd. Het heeft immers geen zin om

te bepalen. In publicatie [1] wordt het verschil

1. Equipment Effectiveness: OEE Revisited.

een systeem te bouwen als hiermee geen winst

tussen de OEE en equipment effectiveness E uit-

A.J. de Ron and J.E. Rooda. IEE Transactions

kan worden gemaakt. In deze fase worden de

gelegd en geïllustreerd aan de hand van enige

on semiconductor Manufacturing, vol 10

doelstellingen van het systeem vastgelegd.

voorbeelden. De OEE heeft een directe relatie

In de specificatie fase kan men overgaan tot het

met de fractie van de tijd dat een werkstation

bouwen van kwantitatieve beschrijvingen of

feitelijk met produceren bezig is, dus met de be-

Variability Using Effective Process Time

kwantitatieve modellen. Hierbij kan men den-

werkingstijd.

J.H. Jacobs, L.F.P. Etman, E.J.J. van Campen en

ken aan spreadsheet modellen, maar ook aan

Met de OEE is het niet mogelijk om de variantie

J.E. Rooda IEE Transactions on semiconductor

analytische wachtrij of numerieke simulatie mo-

van de bewerkingstijd uit te rekenen, met ande-

Manufacturing, vol 16 No 3, August 2003

dellen. Met behulp van al deze modellen is het

re woorden de variatie in de bewerkingstijden.

3. Methodisch ontwerpen van fabricagesyste-

mogelijk de doorzet van het systeem te bepalen

Deze variantie is echter nodig om de doorloop-

en de doorlooptijd van producten. Met behulp

tijd te kunnen berekenen. De OEE kan dus niet

van simulatie is het mogelijk systeem doorzet

gebruikt worden voor het berekenen van door-

en product doorlooptijd te bepalen van een aan-

looptijden.

010 Software

No 1, February 2005 2. Characterization of Operational Time

men P.J.J. Renders, J.E. Rooda Sectie Systems Engineering, TU/e – Eindhoven 4. Analysis of Manufacturing Systems using _ 1.0

product – proces ontwerpcyclus weergegeven. Zoals uit de figuur blijkt is dit een cyclisch proces dat stopt als de klant tevreden is over het bereikte resultaat. Op dat moment zijn er twee dingen bereikt: Het is mogelijk de fabriek te bouwen waarbinnen het ontworpen product met een maximale doorzet en een doorlooptijd, zoals gespecificeerd bij het ontwerp, gemaakt kan worden. Er is een dataomgeving opgebouwd die alle aspecten bevat van het ontwerp van de productieomgeving en van het product. Bij het produceren in de volumefase zal deze aangevuld worden met data die in de operationele sfeer verkregen kan worden. Het gaat daarbij om het deterministische gedrag van de machines en het stochastische gedrag van de lijn. Met name het tweede aspect is zowel voor de eigenaar van het systeem als voor de ontwerper van het product en de productieomgeving van wezenlijk belang. De ontwerpgegevens van het product plus de operationele

Figuur 5: De relatie tussen Simulatie lifecycle management en Product/ Process Lifecycle Management (Bron: Simulia, a Dassault Systèmes Brand).

gegevens die in de volumefase verzameld worden, leveren tezamen een uitstekende basis voor het ontwerp van zowel een nieuwe productvariant

Vanuit bovenstaande globale schets van de huidige toestand zijn de kie-

als voor een productieomgeving die verwant is aan de oorspronkelijke.

men voor twee ontwikkelingen zichtbaar:

Bottlenecks in het ontwerp van de productielijn vertalen zich vaak in sto-

De gegevens die gerelateerd zijn aan het product en de productieomge-

ringsgedrag van machines en hebben invloed op de variabiliteit van de

ving zullen steeds nauwer met elkaar verbonden worden. Dat wil niet

doorlooptijd. Bij het ontwerpen van een variant van het oorspronkelijke

zeggen dat er een groei zal zijn naar een ‘engineering database’, maar

productiesysteem of het eerste product kan op basis van deze gegevens

wel dat er een hoge mate van transparantie zal ontstaan tussen alle gege-

doelgericht gekozen worden voor een conceptuele aanpassing van het

vensstructuren die in de industriële productie van belang zijn.

ontwerp of wijziging van de productspecificaties. Dit alles door bij een

Het logisch gevolg van de eerste ontwikkeling is dat de simulatie en

herontwerp gebruik te maken van de PLM- gegevens van het oorspronke-

animatieomgevingen, die de industriële productie begeleiden, ook zul-

lijke productieprocessysteem

len convergeren. Daardoor zullen in de nabije toekomst bijvoorbeeld de krachten op een product ten gevolge van een productieactie, live in een

Opbouw van een PLM-omgeving

integraal model weergegeven kunnen worden. Het is daarom de vraag of

Zoals reeds eerder aangehaald is de PLM-gedachte een logische ontwik-

het nieuwe begrip SLM (Simulation Lifecycle Management) zal leiden tot

keling. Dat betekent dat de gedachten die in het verleden hebben geleid

een autonome ontwikkeling of dat deze een stimulans zal geven aan het

tot de elementen van die ontwikkeling, veelal uitstekend bruikbaar blij-

ontstaan van een integrale simulatieomgeving.

ven. Het is daarom niet verwonderlijk dat de software die ontwikkeld is op basis van die gedachten in veel gevallen al dan niet duidelijk herkenbaar

Enkele definities

een belangrijke rol speelt. Zo zijn CAD-pakketten, EEM- programmatuur en

Efficiëntie wordt bepaald door de hoeveelheid tijd, geld, energie die nodig

simulatieprogramma’s vaak rondom een PLM-kernel herontworpen. Dit

is om een bepaald gewenst resultaat te behalen. Effectiviteit is de ver-

is een uitstekende werkwijze; immers de samenstellende modulen kun-

gelijking van de momentane productie ten opzichte van de theoretisch

nen daardoor zowel zelfstandig alsook als deel van een PLM-omgeving

maximale. Productiviteit is volgens Goldrath (Het Doel) de mate waarin

gebruikt worden. Wel is er in een dergelijke situatie veel aandacht nodig

een bedrijf geld genereert.

voor het databeheer. Immers, de gemeenschappelijke database(es) moe-

World Class Performance: geen verliezen accepteren.

ten consistent zijn en een afbeelding vormen van het doel: één omgeving

Total Effective Equipment Performance = (goedkeur / bedrijfstijd) *

voor product en proces.

100 procent = percentage (in een keer) goed product binnen de voor productie beschikbaar gestelde tijd.

Simulation Lifecycle Management (SLM)

Capaciteitsgebruik = bedrijfstijd / aantal uren in een jaar (8760)*

Binnen de heersende visie brengt SLM ordening in de verschillende simu-

100 procent.

latieprocessen en wordt de ontwikkeling van integere dataomgevingen

100 procent OEE levert de theoretisch maximale capaciteit van een

gestimuleerd waardoor collaborated en simultanueus engineering be-

machine.

trouwbaar kan plaatsvinden. Het einddoel is organisaties zo te ondersteu-

Ontwerpsnelheid van een machine is de productiecapaciteit die klant en

nen dat alle aspecten die tezamen zorgen voor World Class Performance,

leverancier overeengekomen zijn en bij de afname tenminste gedurende

maximaal ingevuld worden.

een in het contract opgenomen tijd gehaald moet worden.

• Bevorderen van een cultuur van samenwerking en innovatie.

De theoretisch maximale snelheid is niet gelijk aan de uitkomst van een

• Naar een hoge niveau van efficiëntie, beperking van verliezen.

Best of Best analyse. Als een product niet voldoet aan de specificaties

• Verkorten van ontwikkeltijden.

maar wel kan worden herbewerkt dan is dat product in termen van

• Verhogen van de productkwaliteit en verlaging van de productie­kosten.

effectiviteit toch afval.

Software 011

Van robotprogrammeren naar simulatie productie en leveringsketen

Digital Manufacturing biedt ook kansen voor MKB Digital Manufacturing heeft de naam vooral voor de grote industriëlen te zijn. Met name de autofabrikanten en vliegtuigbouwers gebruiken het. Toch biedt deze tak van automatisering ook voordelen voor de kleinere producent. Naast het intuïtief programmeren van robots van verschillende makelij, draagt het op voorhand simuleren van productie en productstromen bij aan een flinke efficiëntieslag. Ook het MKB is hierbij gebaat. Bovendien staan er enkele spannende technische hoogstandjes op stapel die de grens tussen de virtuele en de werkelijke

Tekst: Liam van Koert

wereld nog verder doen vervagen.

012 Software

In Detroit, het door Obama geredde hart van

bod en volgde een overname die tot enkele bij-

bedrijf specialiseerde zich in software voor het

de Amerikaanse automobielindustrie, werkt

zondere ontwikkelingen zouden leiden.

beheren van het productieproces. In hetzelfde jaar werd ook het Canadese Safework gekocht

Patrick Michel, VP Delmia User Experience & Marketing hard aan de volgende stappen in

Smeltkroes

vanwege hun software voor het genereren van

‘Digital Manufacturing’. Dat de Delmia-suite,

Inmiddels valt op de website van Dassault Sys-

menselijke modellen. Aan deze combinatie van

waarvoor hij verantwoordelijk is, hier een ste-

tèmes te lezen dat DelmiaV6R2013 een feit is.

simulatie, planning en ergonomie werd tot slot

vige voet aan de grond heeft, is geen toeval.

Als onderdeel van haar 3DExperience Platform,

nog de CNC-functionaliteit uit Catia, de door

De software heeft namelijk alles met robots en

belooft de laatste versie er verbeteringen van

Dassault Systèmes zelf ontwikkelde CAD-soft-

Detroit van doen. In 1985 zag het bedrijf De-

alle sociale-, samenwerkings-, informatie intel-

ware, toegevoegd. In 2000 was de lancering

neb Robotics hier namelijk voor het eerst het

ligence, simulatie en 3D-modelleerapplicaties

van Delmia daarmee een feit. Inmiddels zijn al

licht. De nieuwkomer bleek een gewaardeerd

die de suite rijk is. Mensen innoveren samen in

deze onderdelen vergaand geïntegreerd in het

pionier op het gebied van 3D-simulaties van fa-

3D en ervaren hoe de productie zal verlopen.

V6 platform, waardoor niet alleen al deze on-

brieken, productiegereedschappen en robots in

De gehele productielevenscyclus wordt over-

derdelen naadloos met elkaar samenwerken,

het bijzonder. Hierbij keek Deneb Robotics naar

spannen, of het nu gaat om systeemdefinitie,

maar dit ook geldt voor andere producten van

het ontwikkelen van productieconcepten, maar

optimalisatie, planning, onderhoud of inzicht in

Dassault Systèmes, zoals Catia, SolidWorks en

ook naar de uiteindelijke implementatie, inclu-

het real time productiesysteem. Voordat het zo-

Enovia.”

sief het offline programmeren. Dat het bedrijf

ver was, is er echter een hoop gekocht en geïn-

hiermee succesvol was, bleek niet alleen uit

tegreerd: “Na de acquisitie van Deneb Robotics

Eén beste weg naar Rome

het feit dat zij zowel General Motors als Boeing

volgde er nog een tweetal die van belang wa-

Integratie is al decennia lang het antwoord voor

tot hun klanten konden rekenen. In 1997 deed

ren om tot het Delmia van nu te komen. Op de

meer efficiëntie. Maar waarom was het no-

het Franse Dassault Systèmes een aannemelijk

eerste plaats werd EAI-Delta gekocht. Dit Duitse

dig om juist voorgenoemde disciplines in één

EDAG Light Car

omgeving onder te brengen? Het antwoord op

De EDAG Light Car heeft een body-concept dat speciaal ontwikkeld is voor de volgende generatie

deze vraag vormt de kern waarom Digital Ma-

elektrische voertuigen. Het maakt gebruik van de nieuwste lichtgewicht materialen, halffabricaten

nufacturing zo’n belangrijk onderdeel is gewor-

en subsamenstellingen. Met het laatste verlichtingsconcept is het één van de eerste voertuigen die

den in de productie van de grote OEM’s klanten

O-LED-technologie als aanpasbaar ontwerp en communicatie-element voor aan de buitenzijde van de

als Toyota, Daimler, Airbus, Boeing en natuurlijk

auto inzet. EDAG Group is een goede bekende in de automobielindustrie en houdt zich voornamelijk

Dassault Aviation. Michel licht toe: “Natuurlijk

bezig met het ontwikkelen van hele voertuigen en bijbehorende productiefaciliteiten. Ook is het een

kun je robots afzonderlijk programmeren. En

turnkey leverancier van kleine productieseries. Om deze ongebruikelijke en futuristische aanpak in

uiteraard leent de software die door robotle-

termen van ontwerp, verkeersregeling en voertuigtechnologie te ontwikkelen en implementeren,

veranciers wordt geleverd zich hier uitstekend

deed EDAG een beroep op Dassault Systèmes. Vanaf ontwerp tot aan vervaardigd product maakt EDAG

voor. Toch kan het beter. De robotleverancier

hierbij gebruik van zowel Manufacturing Lifecycle Management als Product Lifecycle Management.

richt zich namelijk op het goed functioneren

De EDAG Light Car was ontwikkeld met behulp van Catia V5. Het productieconcept werd ontwikkeld

van de robot en niet op het hele systeem. En

met Delmia V6. Dit omvatte onder andere het plannen van de samenstelling, maar ook het ontwik-

wanneer je robots van verschillende herkomst

kelen van de productiecel en het uitvoeren van robotsimulaties.

met elkaar wil laten samenwerken, is het ge-

Software 013

Houtverwerking

ook PLM Express in de aanbieding. Hiermee kan

Dat digital manufacturing niet alleen in de metaalindustrie en bij grote OEM’s gebruikt wordt, toont

middels een configurator snel een maatoplos-

een project bij Con-vey Keystone. Dit bedrijf, dat gevestigd is in Roseburg in Oregon, kent een rijke

sing worden samengesteld. Dat scheelt niet al-

historie als het gaat om houtverwerking. Waar het in 1940 machines voor deze industrie maakte en

leen in de kosten, maar het alleen gebruiken

repareerde, produceert het sinds 1972 industriële houten panelen.

van de functies die je als MKB-bedrijf nodig

In 2008 zag Con-vey Keystone een kans om robotcellen voor de bouwmaterialenindustrie te gaan

hebt, maakt het bovendien een stuk overzich-

bouwen. Hiertoe investeerde het in Delmia Robotics om haar automatiseringsprocessen te simule-

telijker.”

ren. Een project start met klanten die beschrijven wat zij willen bereiken, inclusief doorlooptijden. Con-vey simuleert vervolgens de robotopstelling om deze te kunnen verifiëren. Toen in 2009 ook in

Volgende generatie

Amerika de crisis uitbrak en de bouwsector hier zwaar onder te leiden had, kon Con-vey door hun

De Delmia-software suite die nauwe banden

simulatie-expertise zich snel ook op aanverwante markten begeven. Inmiddels ontwikkelt het bedrijf

heeft CAD, CAM en FAE en prima past in een

ook palletiseeroplossingen voor de voedselverwerkende- en metaalindustrie. Inmiddels is simulatie

PLM (Product Lifecycle Management) aan-

een standaard onderdeel van de verkoopstrategie. Met simulatie zijn klanten namelijk sneller over-

pak, heeft volgens Michel enkele spannende

tuigd dat het ook echt gaat werken.

nieuwigheden in petto. “Net als dat je bij een moderne auto, die boordevol software zit, al

bruiken van afzonderlijke programma’s verre

in de ontwerpfase wilt weten hoe deze zich

van ideaal. Een systeem waarin productiesy-

in de praktijk zal gedragen, wil je dat ook bij

stemen als geheel worden beschouwd is dus

robots in het veld”, licht Michel een tipje van

eigenlijk wenselijker. Dit maakt niet alleen het

de toekomstige Delmia-sluier op. “We werken

programmeren eenvoudiger – zo kunnen pro-

momenteel daarom hard aan enkele toevoe-

grammaonderdelen eenvoudig worden herge-

gingen die veel verder gaan dan het kijken naar

bruikt voor een andere robotcel – maar laat ro-

geometrie, en een zeer complete simulatie mo-

bots bovendien beter met elkaar en met andere

gelijk maken. Zo wordt bijvoorbeeld de invloed van visionsystemen voor bijvoorbeeld kleur-

machineonderdelen samenwerken.” Michel geeft aan dat het beschouwen van de hele pro-

Op maat

of vormherkenning op de robot en de gehele

ductielijn nog ander belangrijk voordeel heeft:

Het optimaliseren van hele productiestraten

productielijn meegenomen. Hierbij halen we,

het vooraf middels simulatie kunnen bepalen

en toeleveringsketens lijkt voor de gemiddelde

zonder toevoeging van externe modellen, een

van de best passende oplossing. “Natuurlijk

MKB-er al snel een brug te ver. Want is het niet

overeenkomst met de realiteit van maar liefst

luidt het gezegde dat alle wegen naar Rome

een beetje met een kanon op een mug schie-

93 procent, een enorme vooruitgang met de

leiden. Maar naar mijn mening is er daarvan

ten? Volgens Michel is dat een misvatting. Ook

virtuele dagen van weleer. Er breken dus span-

slechts één het snelst, mest flexibel, groenst

de kleinere producent haalt winst uit digital

nende tijden aan, waarbij de virtuele en de

of meest kostenefficiënt. Er achter komen dat

manufacturing. “Zoals gezegd, kunnen delen

werkelijke wereld elkaar steeds beter vinden.

het beter had gekund als er al gebouwd en ge-

van een project vaak worden hergebruikt. Voor

Dit is niet alleen ontzettend ‘cool’, maar biedt

programmeerd is, is een dure aangelegenheid.

een integrator van kleine lascellen is tachtig

bovendien een enorm besparingspotentieel.”

Gelukkig behoort de noodzaak hiertoe tot het

procent hierbij geen uitzondering. Dankzij di-

Tot slot noemt Michel een voordeel van de aan-

verleden. Want net als dat het steeds gebruike-

gital manufacturing is een werkend digitaal

trekkingskracht van de virtuele wereld, waar

lijker wordt om tijdens de ontwerpfase van een

prototype, inclusief zaken als het beheer van

volgens hem nog te weinig bij stil wordt ge-

product te werken met digitale prototypen die

weldpoints, dan ook snel gemaakt. Dit stelt de

staan: het enthousiasmeren van volgende ge-

middels simulatie kunnen worden geoptimali-

integrator in staat snel te schakelen en een re-

neratie engineers. “Steeds vaker horen wij van

seerd, geldt dit ook de productiemiddelen. Het

ëel en overtuigend voorstel richting de klant te

onze OEM-klanten dat ze ook blij zijn met de

is hierbij zelfs mogelijk productstromen in de

doen. Hij is hier bovendien niet afhankelijk van

Delmia-software om hun effect op de nieuwe

simulatie mee te nemen, zodat in feite de hele

het merk robot dat de klant wil. Want dankzij

instroom. Natuurlijk moet deze nog steeds wel

toeleveringsketen onder de loep kan worden

onze goede relaties met alle grote robotbou-

verstand hebben van de robot, maar door de

genomen.” Als tot de verbeelding sprekend

wers, zijn alle kinematische modellen voor-

gebruikersvriendelijkheid is er een snelle leer-

voorbeeld van het belang ook grip te behouden

handen.” Gevraagd hoe het vervolgens zit met

curve en blijft er veel tijd over voor creativiteit,

op de ‘supply chain’, noemt Michel de levering

CAD-integratie en of de bewuste integrator dan

wat het werken leuk maakt. En dat is maar

van auto-onderdelen aan Ford in Detroit. “De

ook met het high-end Catia aan de slag moet,

goed ook. We dromen er namelijk van manu-

tsunami die Japan in maart van 2011 trof, trof

antwoordt Michel:” We hebben uiteraard ook

facturing aantrekkelijker dan finance te maken.

ook de gehele automobielindustrie. Sommige

vergaande integratie met SolidWorks. Maar

Het ingenieursberoep mag wel weer wat meer

onderdelen waren lange tijd niet leverbaar. Net

bedrijven die geen Dassault-software gebrui-

glans krijgen en 3D-simulatie helpt daarbij.”

als Ford in Detroit werken daarom vele produ-

ken, kunnen natuurlijk ook prima uit de voeten

centen nu aan het robuuster maken van het

met IGES- en STEP-modellen die met vrijwel elk

Kijk voor een zeer originele uitleg over digital

toeleveringsnetwerk. Simulatie is hierbij een

CAD-pakket kunnen worden gegenereerd. Ove-

manufacturing en robotsimulatie op www.3ds.

belangrijk instrument.”

rigens heeft Dassault Systèmes tegenwoordig

com/therobotwhisperers.

014 Software

Vision & Robotics nu ook online

Kijk voor alle artikelen en het laatste nieuws op www.visionenrobotics.nl Automatica 2012 015

Volle bak op jubileumeditie Vision 2012 Het was even wennen dit jaar in Stuttgart. Want waar men normaal een aardig eindje moest lopen om de beursvloer te bereiken, kon de bezoeker tijdens het jubileumjaar direct rechtsaf slaan naar Hal 1. Ondanks dat het hier de grootste hal van de Messe Stuttgart betreft, was deze rijkelijk gevuld met een gevarieerd aantal standhouders. 372 uit 32 landen om precies te zijn, een groei van twintig procent. Zoals gebruikelijk, reisde Vision & Robotics als enige vertegenwoordiging van de Benelux vakpers af om haar ronde te doen en te vernemen wat de experts over technologie, marktrends en nieuwe toepassingen te vertellen hadden. Traditioneel begint Vision met een persconferentie. En tradi-

de mooiste plaatjes geeft, maken de grotere afmetingen en

tioneel gooit hier vooral de presentatie van Dr. Olaf Munkelt

de lagere productiekosten de CMOS steeds vaker tot eerste

van de VDMA hoge ogen. Het is dan ook een mooie gele-

keuze.

016 Beurs

heeft gedaan en welke systemen en welke typen applicaties

Al dit toenemende pixelgeweld vervolgens stelt wel steeds

hierbij de grootste groei doormaakten. “De machinevision-

zwaardere eisen aan de optiek. Want meer pixels per opper-

markt blijft, ondanks de macro-economische onzekerheden,

vlakte-eenheid, betekent namelijk ook dat de pixels steeds

ook in 2012 op een recordhoogte van 1,5 miljard. In 2013

kleiner worden. Dit betekent dan natuurlijk ook dat de lens

verwachten we een verdere groei van twee procent. Deze

deze verfijning wel aan de sensor moet kunnen aanbieden.

impulsen komen met name vanuit het buitenland, met Azië

Het kostenaandeel van de lens op de camera als geheel zal

en Noord-Amerika als kartrekkers. Onze getallen zijn geheel

dan ook steeds groter worden. Of om in de termen van een

in lijn met de voorspellingen van de International Federation

gewaardeerd gesprekspartner te spreken: het uitrusten van

of Robotics, die een groei van aantal geplaatste industriële

een Ferrari met Toyo-banden heeft niet alleen weinig nut,

robots van veertig procent verwachten in de periode 2011 tot

maar is nog gevaarlijk ook.

2015. Hier liggen natuurlijk uitstekende kansen voor vision.”

Over USB 3.0 tot slot kunnen we kort zijn: de standaard is

De woorden van Munkel blijken niet uit de lucht gegrepen.

eindelijk tot de mainstream doorgedrongen. Niet alleen de

Ook bij de verschillende standhouders horen we vergelijk-

camera’s zijn ermee uitgerust, ook geldt dit voor de syste-

bare geluiden. En naast de gebruikelijke boodschap van meer

men die met de razendsnel aangeboden beelden aan de slag

pixels en meer frames per seconde, vallen op de beursvloer

moeten.

vooral enkele opmerkingen over CMOS-technologie, USB 3.0

Dan rest ons, voordat we enkele Benelux bijdragen wat pre-

en het almaar groter wordende belang van optieken op. Zo

ciezer uit de doeken doen, nog een huishoudelijke medede-

blijkt de CMOS ten onrechte nog steeds een imago van infe-

ling van de organisatie. Van de geruchten dat Vision voortaan

rieure kwaliteit te hebben. Een achterhaald beeld, zo leren

eens in de twee jaar zal plaatsvinden is vooralsnog helemaal

we, dat dient te worden bijgesteld. Sterker nog, hoewel in

geen sprake. Wel klopt het dat de 26e editie een nazomers

veeleisende kleurentoepassingen de CCD-sensor nog steeds

tintje zal hebben. Vision 2013 is namelijk eind september.

Tekst: Liam van Koert

genheid om te horen wat de visionmarkt het afgelopen jaar

Case based 3D-robotvisiontraining Net als in 2011 had het Belgische Phaer een mooie stek

die al wel enige basiskennis hebben of zelfs expert zijn, is het

bemachtigd op de stand van Photonfocus. En net als in dat

wel degelijk haalbaar. Het is dan alleen wel belangrijk je te

jaar prijkte hier een uitgewerkte visiondemonstratie voor

realiseren dat je een ‘best in class’-applicatie alleen met de

3D-binpicking. Toch was de boodschap een ietwat ande-

juiste ‘best in class’-componenten kunt realiseren. Daarnaast

re. Directeur Koenraad Van de Veere legt uit: ”Ik ben van

is het een wetmatigheid dat wanneer je complexe systemen

mening dat het vooral een gebrek aan kennis is dat de groei

in een kant en klaar kastje stopt, je aan de broodnodige flexi-

van vision in de weg staat. Veel bedrijven zouden bijvoor-

biliteit inboet. Wij helpen klanten daarom met het selecte-

beeld een groot voordeel kunnen halen uit het inzetten van

ren van de juiste componenten en bieden deze aan als een

3D-robotvision voor bijvoorbeeld binpicking. Toch durven ze

soort bouwdoos. In die bouwdoos zitten standaard hard- en

het niet aan. Te moeilijk en dus te risicovol, vinden ze. Ik zal

softwarecomponenten om het soort oplossingen te bouwen

niet beweren dat vision gemakkelijk is. Maar voor diegenen

dat NASA al drie jaar gelden goed genoeg vond om aan hun humanoïde robot R2 ‘visie’ te geven. R2 ging op de laatste

CASE BASED 3D ROBOT VISION TRAINING

YOUR FUTURE 3D-ROBOT-VISION BUSINESS, MADE AVAILABLE TODAY.

reis naar het ISS mee om er assistent te zijn van de astronauten. ‘Hij’ is er ondertussen de enige bewoner en heeft als taak onderhoudswerkzaamheden uit te voeren binnen een omgeving die voor mensen is gemaakt.” Van de Veere legt uit dat om het maximale uit deze ‘off the shelf’-technologie te halen, wel een gezonde dosis kennis nodig is. Het bedrijf

Discover realized success stories – mail [email protected]

WWW.PHAER.EU

biedt sinds kort daarom trainingen aan die op de praktijk van de klant zijn gebaseerd. Niet alleen ziet deze dat zijn applicatie daadwerkelijk werkt, maar ook krijgt hij inzicht in waarom deze werkt. Alleen zo leert hij zelf het maximale uit de toepassing te halen en loopt hij voor op zijn concurrent.

Warmtecontrast als visionsysteem Wie aan Flir denkt, denk aan warmtebeelden. En dat is na-

een warmtebeeldcamera kopen, in plaats van een gewone?

tuurlijk terecht. Het bedrijf levert al jaren een ruim assor-

Is hij veel goedkoper? Brown:”Het grote voordeel van een

timent hoogwaardige warmtebeeldcamera’s aan onder-

warmtebeeldcamera is dat je geen belichting nodig hebt. Dit

zoekscentra en de industrie. Hun camera’s worden ingezet

bespaart niet alleen geld als het gaat om de aanschaf van

voor analysedoeleinden, als hulpmiddel bij onderhoud of als

de hardware, maar ook op de implementatie. Veranderende

onderdeel van een brandbeveiligingssysteem. Als het echter

lichtcondities in productieomgevingen kunnen namelijk aar-

om automatisering gaat, blijft de warmtebeeldcamera on-

dige hoofdbrekers opleveren tijdens de installatie van het

derbelicht. Jammer, want de warmtebeeldcamera is voor tal

systeem. Met warmtebeeldcamera’s heb je dat niet. Zolang

van toepassingen een aantrekkelijk alternatief voor de tra-

er sprake is van een warmtecontrast, is het wat dat betreft

ditionele visionsystemen, helemaal nu er een nieuwe telg

‘plug & play”. Gevraagd in wat voor soort toepassingen de

op de markt is. Chris Brown van Flir legt uit: “We hadden

camera wordt ingezet, antwoordt Brown: “Eigenlijk zijn het

al enige tijd een warmtebeeldcamera die voor automatise-

er teveel om op te noemen. In de voedselindustrie heb je na-

ringsdoeleinden werd ingezet. Hij was echter groot en daar-

tuurlijk voor de hand liggende applicaties, waar bijvoorbeeld

mee niet er praktisch voor gebruik met een robot of wanneer

gekeken wordt of voedsel wel tot op de juiste temperatuur

hij moest worden ingebouwd. Met de Axx-serie verandert

verhit is. En bij het verpakken kijkt een warmtebeeldcamera

het speelveld echter. Deze camera is slechts 40 bij 43 bij

of dat de seal, die middels verhitting tot stand komt, goed is

106 mm en heeft de hoogste specificaties die er in warm-

aangebracht. Maar ook het detecteren van vloeistof in fles-

tebeeldland verkrijgbaar zijn. Zo is de resolutie 640 x s512

sen kan je met warmtebeeldcamera’s doen, omdat vloeistof

en genereert de camera zestig beelden per seconde. Natuur-

een contrast op de fleswand geeft. Tot slot zijn er vele toe-

lijk zijn er gewone camera’s op de markt die vele hogere

passingen waar de warmtebeeldcamera en de gewone ca-

specificaties hebben, maar voor veel gangbare toepassingen

mera zij aan zij werken.”

zijn deze getallen groot genoeg.” Maar waarom zou iemand

Beurs 017

Een hybride aanpak Op de stand van Phontonfocus was ook de demo-opstelling

moertjes snel herkent, zijn de vingers van de robot te groot

van Robomotive te vinden. Het bedrijf stond de laatste tijd

om ze goed op te pakken. Het principe blijft echter hetzelfde:

al veel in de belangstelling door haar originele visie op flexi-

benader robotisering van een meer menselijke kant. Op deze

bele robotautomatisering. Samen met gerenommeerde part-

manier kunnen robots veel gemakkelijker in bestaande pro-

ners als Yaskawa en Beltech ontwikkelde het bedrijf name-

ductieprocessen worden geïntegreerd.”

lijk een robotsysteem dat als uitgangspunt heeft de dingen precies zo aan te pakken als de mens. Dat betekent dat er twee armen en handen nodig zijn en dat de robot tevens in 3D moet kunnen zien. Alleen dan kan de robot flexibel en snel op een plek worden ingezet waar normaliter een mens het werk doet. Directeur Michael Vermeer legt in het kort de demo-opstelling en de achterliggende visie uit. “In dit geval hebben we ervoor gekozen de robot, een SDA van Yaskawa, bokwieltjes in elkaar te laten zetten, maar dat hadden natuurlijk ook tal van andere taken kunnen zijn. Belangrijkste is dat de robot met zijn twee grijpers net als de mens gereedschap kan oppakken om bepaalde handelingen uit te voeren. Waarom zou een robot namelijk niet gewoon een steeksleutel gebruiken om een moer aan te draaien? Soms zullen natuurlijk wel speciale stukjes gereedschap nodig zijn. In het geval van de bokwielassemblage moeten er bijvoorbeeld M8-moertjes uit een bakje gepakt worden. En hoewel het door Beltech ontwikkelde 3D-binpickingdeel de afzonderlijke

Beeldverwerking toegelicht ten anno 2012 kan bieden. Het dikke handboek dat Serbée vervolgens toont en de meeste van deze producten bevat heeft echter niets te maken met het feit dat het moeilijk is er een paar van deze nieuwe producten uit te lichten. Nee, een felbegeerd product is namelijk de handleiding zelf. Als ‘bijbel’ voor beeldverwerking brengt Stemmer Imaging namelijk elke twee jaar een 450 pagina’s tellend naslagwerk uit, dat alle ins en outs met betrekking tot hedendaagse vision bevat. Het behandelt belichting, optieken, camera’s (inclusief sensoren), kabels, framegrabbers, software en PC-systemen. Het start telkens bij de basis om vervolgens hele specifieke verschillen en toepassingsmogelijkheden uit de doeken te doen. Hierin is het naslagwerk redelijk uniek. Serbée licht toe: ”Dit handboek zou eigenlijk iedereen die wat met vision van doen heeft op zijn bureau moeten hebben liggen. Het is

018 Beurs

Op de stand van Stemmer Imaging was dit jaar een trotse

helder, bondig en toch volledig. Inmiddels is het zo’n succes

Dietmar Serbée te vinden. Deze kersverse directeur van

dat het ook op enkele hogescholen wordt gebruikt als lesma-

Stemmer Imaging BV, dat enkele maanden geleden nog Iris

teriaal. En is alle kennis vergaard, dan kan je direct aan de

Vision heette, heeft zich op een mooi moment bij de Duitse

slag. Op de achterpagina is namelijk zelfs een kalibratiepa-

moeder gevoegd. Het bedrijf viert namelijk, net als de beurs

gina opgenomen.” Vooralsnog is het handboek alleen in het

zelf, haar vijfentwintigste jubileum. Dat gaat gepaard met

Duits aan te vragen. Maar begin 2013 zal er ook een Engelse

tal van nieuwe producten die Stemmer Imaging haar klan-

versie beschikbaar zijn.

Mens in beeld

Een eenvoudig autorisatiesysteem is toegevoegd aan de EKS familie. Terwijl de bestaande read/write EKS systemen via USB, RS232, Ethernet of Profibus communiceren, heeft dit Light system een interface van slechts vijf I/O. Elke gebruiker ontvangt een toegangs- en autorisatieprofiel op een Elekctronic-Key. Deze Electronic-Key is vereist om toegang te verkrijgen tot met EKS Light beveiligde objecten of machines. Als de sleutel geldig is, wordt toegangsinformatie eenvoudig, via slechts vier uitgangen, aan een volgend aangesloten apparaat verstrekt.

Sony koos er, net als vorig jaar, voor om van de stand vooral een ontmoetingsplek te maken. Er was dan ook volop ruimte om even neer te ploffen, bij te komen en met mensen te kletsen over de highlights van de beurs. Aan de buitenzijde had Sony diverse partners uitgenodigd om te tonen wat zij met het ruime Sony-assortiment hadden gerealiseerd. Een bijzondere Benelux bijdrage kwam hier van het Belgische 4DDynamics. Zij hadden een opstelling waar bezoekers in een cabine gelijktijdig met 29

• Simpele integratie • Read-only, 4 outputs, 1 input • Ook mobile/materieel toepassingen • Voedingsspanning 9-28 V DC • IP67

camera’s werden gefotografeerd. Vanuit deze foto’s werd vervolgens een 3D-beeld opgebouwd, dat naar een database in de cloud werd geüpload. Uit een printer kwam een sticker met URL en QR-code rollen waar het 3D-model van de gefotografeerde kon worden bekeken. Directrice Denise Grauzinis legt uit welke mogelijkheden ze voor deze technologie ziet. “Als

Nieuwsgierig? Check de nieuwspagina op de website!

4DDynamics zijn we al jaren gespecialiseerd in het 3D in beeld brengen van mensen. Zo hebben we applicaties ontwikkeld voor de medische sector, zodat mensen niet meer in het gips hoeven om een mal voor bijvoor-

STROBE

beeld een prothese te maken. Maar ook hebben we klanten als speedo die voor zwemmers als Phelps een persoonlijk pak willen maken dat hem zo gestroomlijnd mogelijk maakt. Maar voor hetgeen je hier ziet, zien

A

we vooral mogelijkheden voor de consument. Door 3D-cabines bij foto-

B

grafen te installeren kunnen consumenten eenvoudig een 3D-weergave

C

van zichzelf laten maken en deze bijvoorbeeld gebruiken voor Avatars

D

in spellen, maar ook tijdens simulaties en vergaderingen en augmented reality-toepassingen. Bovendien geeft het de fotograaf weer een onderscheidende tool in handen. Want met de komst van de digitale camera kloppen de meeste mensen voor de gewone niet meer bij hem aan. Daar kan nu verandering in komen.” Gevraagd naar de rol die Sony in dit alles heeft gespeeld, antwoordt Grauzinis: “We werken al jaren met Sony samen. Veel van onze applicaties stellen hoge eisen aan de hardware en Sony voert in overleg ontwikkelingen door die dit mogelijk maken. Deze 29 snelle Sony-camera’s die onderling goed gesynchroniseerd zijn.”

Eenvoudige toegang w w w.eu chner.nl

applicatie is weliswaar wat minder veeleisend, maar behoeft nog steeds

019

EUCHNER (Benelux) BV - Postbus 119 - NL-3350 AC Papendrecht - Tel +31 (0)78 615 47 66 - Fax +31 (0)78 615 43 11 - [email protected] - www.euchner.nl

EKS LIGHT

CAM__SC=547.135

CAM__SC=839.472

=95,628

d=2,739μm

CAM__SC=663.702

CAM_SC= 532.224

CAM__SC=730.183

CMYK Match = O.K

d=0,046μm

Print Quality = O.K

CAM__SC=538.473

CAM__SC=836.104

CAM__SC=352.893

CAM__SC=432.576

d=26,952mm

CO R E V I S I O N T E C H N O LO GY F O R YO U R MA R K E T

I LLUMI NATION

Iris Vision becomes STEMMER IMAGING

OPTICS

As of October 1st Iris Vision becomes part of STEMMER IMAGING.

CAMERAS

The same experienced team, but now with even more added value.

CAB LI NG ACQU ISITION

Take advantage of more products, enhanced knowledge and wider coverage from Europe’s largest independent provider of imaging and machine vision technology. Imaging is our passion.

SOFTWAR E SYSTEMS ACCESSOR I ES

020

� PRECISIEBEURS 2012, Veldhoven, November 28-29, STAND 08

Phone +31 575 495159 www.stemmer-imaging.nl

VISION & ROBOTICS Dossier Logistiek

Binpicking klaar voor praktijk Slim transportsysteem voor Starline 021

Robuuste binpicking vooral een visionprobleem

Klaar voor de praktijk? Rond binpicking hangt al jaren een zweem van ongeloof. ‘Het idee is goed, maar het is te moeilijk om het robuust uit te voeren’, is een veelgehoorde uitspraak. Deze gedachte overheerst helemaal wanneer op te nemen onderdelen een zeer grote vormvariatie kennen en zich

Rechtsboven: Bij een grote productvariatie is een flexibele grijper nodig. Rechtsonder: Metalen delen zijn lastig van elkaar te onderscheiden.

022 Dossier Logistiek

De wens van de consument is al sinds mensenheugenis be-

Wat is binpicking?

palend voor de manier waarop technologie wordt ingezet om

Hoewel voor de meeste vision- en roboticamensen ‘gesne-

aan deze wensen te voldoen. In dit licht is er een trend die

den koek’, is binpicking niet voor iedere techneut een beken-

al jaren gaande is: mass customisation. Het is het antwoord

de term. Daarom nu eerst een beknopte uitleg. Binpicking is

op de wens om in meer of mindere mate geïndividualiseerde

een klassieke vorm van robotautomatisering. Uitgerust met

producten toch voor een zo laag mogelijke prijs te kopen. En

een camera, haalt een robot random georiënteerde produc-

hoewel de consument zich er meestal niet van bewust is,

ten uit een krat, doos of gritterbox. De crux zit het in het

brengt dit nogal wat uitdagingen voor de productie met zich

woordje random: de robot moet ‘kijken’ hoe de producten

mee. Immers, hoe meer individuele wensen, des te meer

in de krat liggen om de oriëntatie en dus het gewenste aan-

productvariatie en des te kleiner de te produceren series.

grijppunt van het product te kunnen bepalen. Zelfs wanneer

Lastig, omdat er met het oog op de kosten wel geautomati-

er slechts één type product in de krat aanwezig is, is dit een

seerd moet worden. Een tweede duidelijke trend die door de

lastige exercitie. En wanneer het een mix van verschillende

consument wordt ingegeven is het bestellen via het internet.

producten betreft, kan binpicking, ondanks dat een kind

Het liefst bij een ‘one stop shop’, waarbij tal van verschillende

van twee hier geen enkel probleem mee heeft, met recht

producten in het virtuele winkelmandje worden geplaatst.

topsport genoemd worden. De vergelijking met het kind

Deze nieuwe manier van winkelen heeft vooral invloed op

is treffend. De oplossing wordt namelijk gevonden in een

de logistieke afwikkeling. Want hoe krijg je al deze producten

goede analyse hoe van de mens een vergelijkbaar probleem

ook in de echte wereld zo efficiënt mogelijk in een winkel-

aanpakt. De mens kijkt, herkent een voorwerp door een ver-

mandje, dat ook nog eens verstuurd kan worden? Gelukkig

gelijking van patronen, bepaalt de oriëntatie en positie van

lijkt er een oplossing te zijn die eindelijk volwassen genoeg is

het voorwerp en pakt het vervolgens op. Hij houdt er hierbij

om dergelijke vraagstukken het hoofd te bieden: binpicking.

tevens rekening mee of een voorwerp in het midden of aan

Tekst: Liam van Koert

maar lastig in het juiste licht laten stellen.

de rand van een krat ligt. Dit vereist namelijk een andere

hiervoor genoemde problemen een oplossing bieden. Mits

aanvliegroute van arm en hand. Tot zover de analogie met

goed uitgevoerd, kan een grote productvariatie op een plek

de mens (we komen hier later nog even op terug) en terug

worden geordend en aan een productiesysteem worden aan-

naar de robot. Deze kan namelijk eindeloos binpicken, zon-

geboden. Mede dankzij de robot kan er zeer flexibel worden

der rust te hoeven nemen en zonder ziek te worden. En dat

gewerkt, en met het juiste grijpergereedschap is omstellen

is precies waarom robot-visionintegratoren het, ondanks een

nauwelijks aan de orde. Ook neemt een robot minder plaats

lang verleden met vele tegenvallers, niet hebben opgegeven

in dan de traditionele configuraties en kunnen zonder proble-

en er inmiddels diverse succesvolle binpickingapplicaties te

men ook de zwaardere onderdelen worden opgepakt.

vinden zijn.

Logistiek Productie

Wanneer de logistiek van magazijnen nader wordt bekeken,

Elk productieproces vereist een aanvoer van componenten

dan is één van de belangrijkste processen het efficiënt en

of onderdelen. In de discrete industrie wordt daarbij gebruik

correct samenstellen van orders. Onder de verzamelnaam or-

gemaakt van aanvoerbandjes, trilvullers en overzetters. Voor

derpicking zijn er diverse methoden ontwikkeld die hier een

grote series van dezelfde producten is dit een prima oplos-

handje helpen. En hoewel er veel technologie voorhanden

sing. Maar als productvariatie toeneemt en de seriegrootte

is die het orderpicken ondersteunen, dient er nog vaak het

afneemt, wordt het een ander verhaal. De traditionele op-

nodige handwerk te worden verricht om alle verschillende

lossingen gaan dan gepaard met lange omsteltijden en in-

producten van een order in het juiste doosje te krijgen. In

flexibiliteit. Hiermee neemt de total cost of ownership toe.

de laagste vorm van automatisering zijn magazijnmedewer-

Dit is jammer, want het zijn juist de wat kleinere series die

kers druk met lijstjes in de weer, om vanuit de verschillende

aantrekkelijk zijn om in de Benelux te blijven produceren,

schappen en stellages de juiste producten te verzamelen. In

mits dit kan met een manarm productieapparaat. Daar-

modernere magazijnen hoeven de medewerkers minder me-

naast hebben conventionele oplossingen als nadeel dat zij

ters af te leggen en komen de producten middels transport-

veel vloeroppervlak innemen en nogal wat geluid kunnen

bandjes of AGV’s naar de medewerkers toe. Door toedoen

produceren. Denk hierbij aan benodigde kiepinstallaties en

van ‘pick to voice’- of ‘pick to light’-oplossingen (in het eerste

trilvullers voor metaaldelen. Soms wordt het ordenen van

geval wordt de medewerker verteld welk voorbijkomend

de producten daarom verlegd naar de leverancier. Die moet

product te pakken en in het tweede geval sturen lampjes de

de producten dan in trays, carriers of andere houders aanle-

medewerker aan) wordt veel tijdwinst geboekt en worden

veren. Dit gaat gepaard met kostenverhogende emballage-

bovendien minder fouten gemaakt. Ook combinaties met

stromen of wegwerpcarriers, die bovendien de duurzaam-

barcodes en RFID komen voor. Een volautomatisch systeem

heid niet ten goede komen. Tot slot kunnen zware producten

waarbij de mens door de robot wordt vervangen, welke in

specifieke eisen aan automatische toevoersystemen stellen

onze 24-uurs economie 24/7 onverstoorbaar zijn werk doet,

die de kosten wederom doen stijgen. Binpicking kan voor

was tot voor kort echter een moeilijk verhaal. Met de he-

Links en rechts: een flexibele grijper waar niet een hand, maar een olifantenslurf model stond.

Dossier Logistiek 023

Boven en onder: een Binpicking applicatie bij Wila

Een pick to voice toepassing

dendaagse binpickingtechnologie komt dit echter wel binnen

benadering wordt onder andere bepaald door kalibratie-

bereik. Mits voorzien van de juiste ‘ogen’ en ‘handen’, kan

overwegingen, inbouwruimte, werkbereik, of de verdeling

de robot een grote diversiteit aan voorbijkomende producten

van beschikbare cyclustijd.

in de juiste doosjes leggen. Bijkomend voordeel: de robot is rechtstreeks in het logistieke systeem geïntegreerd en heeft

Robuust

dus geen behoefte aan lijstjes, extra lampjes of stemmen. Hij

3D-vision op basis van triangulatie is complex en er zijn

kijkt gewoon rechtstreeks in het ERP-systeem en weet altijd

vele factoren die een applicatie kunnen laten mislukken.

wat hem te doen staat.

Maar wanneer er goed mee wordt omgegaan, dan is lasertriangulatie vooral ook toegankelijk, robuust en precies. Zo

3D-vision

is het optisch een relatief moeilijk verstoorbare methode die

Zoals gezegd, zijn goede ogen alles bepalend voor het succes

veel gegevens oplevert: men is minder afhankelijk van de

van een binpickingtoepassing. Voor het bepalen van positie

oncontroleerbare optische (reflectie-) eigenschappen van het

en oriëntatie van een te ‘picken’ product is het van belang

bekeken object. Ook is de techniek flexibel en schaalbaar,

GRaB-project

om niet alleen contouren, maar ook diepte-informatie te

wat de economische haalbaarheid ten goede komt. Eén van

Een consortium dat zich in België bezig-

verkrijgen. 3D-vision is dan ook een voor de hand liggende

de belangrijkste sleutels tot het succesvol toepassen van 3D-

houdt met het verder brengen van bin-

keuze. Hiervoor komt een aantal technieken in aanmerking.

lasertriangulatie is je te realiseren dat alles een samenhan-

pickingtechnologie is GRaB. Het Generic

Zo is er stereovision of lasertriangulatie en ook zijn er andere

gend systeem vormt. Dit geldt voor de lijnscanner, de sensor,

Random Bin Picking-onderzoeksproject

structured light-methoden. Recentelijk neemt ook Time-Of-

de beeldacquisitie, maar ook voor het object zelf. Zo hebben

heeft hierbij als hoofddoel het potenti-

Flight vlucht. Hoewel principieel werkend, komen niet alle

de objecteigenschappen niet alleen invloed op de detectie-

eel van Random Bin Picking aan te to-

methoden even goed in aanmerking voor praktijktoepassin-

plaats van de laser, maar ook op de detecteerbaarheid van

nen aan de hand van concrete en reële

gen. Dit is helemaal het geval wanneer de te onderschei-

de laser en de te gebruiken detectiemethode op het meetre-

case studies, die zorgvuldig werden uit-

den onderdelen bewerkte metaaloppervlakken met olie of

sultaat. Ten aanzien van de reflectieve eigenschappen van

gekozen om de ontwikkelde modules te

walshuiden bevatten, er een krat glimmende vissen voorbij

objecten kunnen grofweg drie categorieën onderscheiden

toetsen op performantie. Zowel gene-

komt, of wanneer het omgevingsverlichting het betrouwbaar

worden. Ten eerste zijn er de spiegelende oppervlakten. Van

rische objectherkenning, pad-panning,

functioneren in de weg staat. Hoewel alle methoden stuk

een lichtstraal die op een dergelijk oppervlak valt, is de uit-

grijperontwerp en 3D-sensorontwerp

voor stuk vooruitgang boeken, blijkt vandaag de dag vooral

tredende hoek gelijk aan de intredende hoek. Dit is anders

komen aan bod. GRaB wordt gedeelte-

lasertriangulatie zich minder van de weerbarstige praktijk

bij Lambertiaanse oppervlakken zoals opake plastics, waarbij

lijk gesubsidieerd door IWT, het agent-

aan te trekken. Voor het op deze manier scannen bestaan

een bidirectionele verstrooiing optreedt. De verhouding tus-

schap voor Innovatie door Wetenschap

verschillende architecturen. Zo kunnen camera en laser op

sen de invallende hoek en de verstrooiingshoek wordt ook

en Technologie.

een bewegende unit bevestigd zijn, kan voor een vaste ca-

wel de reflectiefactor BRDF (bidirectional reflectance distribu-

Voor meer informatie: http://www.visi-

mera en een scannende laser gekozen worden of kunnen

tion function) genoemd en is een belangrijke grootheid voor

onplusplus.com/grab/

zowel camera als laser vast opgesteld worden, waarbij de

de bepaling van de ideale systeemparameters. Tot slot zijn

bak met producten beweegt. De keuze voor de ene of andere

er ook doorschijnende Lambertiaanse oppervlakten. Ook hier

024 Dossier Logistiek

treedt verstrooiing van het invallende licht op, maar hebben

de lichtintensiteit van de gereflecteerde laserlijn en optische

Falconproject

we tevens te maken met breking. Afhankelijk van de catego-

storingen. Ze voorkomen belangrijk dataverlies, wat uitein-

Het Falconproject is een Nederlands

rie waarin het object valt, dien een bijbehorende lichtbron te

delijk kan leiden tot systeemfalen.

project dat wordt geleid door het Em-

worden gekozen. Tevens bepaalt dit de plaats van de laser en

bedded Systems Institute en Vanderlan-

het detectieprincipe. Zo laten Lambertiaanse oppervlakten

Variatie

de Industries als industriepartner. Ook

geen grote verschillen zien tussen cog- (Center Of Gravity) en

Een laatste uitdaging van binpicking is de productvariatie

heeft het de steun van het Nederlandse

piekdetectie. Bij doorschijnende oppervlakten daarentegen

waarmee de robot en het visionsysteem geconfronteerd

Ministerie van Economische Zaken en

lopen deze, helemaal onder invloed van ruis, behoorlijk uit

worden. Immers, het picken van kleine series in productie

zijn universiteiten en diverse bedrijven

elkaar. In deze gevallen is piekdetectie de beste methode.

of verschillende producten in het geval van orderpicking

bij het project betrokken. Het doel van

Tot slot zijn er enkele vuistregels die zorgen voor een ro-

brengen verschillende parameters met zich mee. Zo hebben,

Falcon is om een volledig geautomati-

buustere opstelling. Zo is het zaak zowel valse reflecties, de

zoals hiervoor beschreven, verschillende materialen verschil-

seerd magazijn en distributiecentrum

invloed van omgevingslicht, misalignment als occlusies te

lende optische eigenschappen, waar met het visionsysteem

te realiseren. Hierbij wordt gewerkt aan

vermijden. Om bovendien de respons in relatie tot de hoog-

rekening mee gehouden dient te worden. Hetzelfde is ook

de automatisering van twee onderde-

tevariatie en de scansnelheid te kunnen optimaliseren, is

waar voor variatie in vorm, indrukbaarheid en kwetsbaar-

len: het verenkelen van onderdelen en

het belangrijk te zorgen voor een volledige vrijheid voor de

heid van de te picken producten. Ten aanzien van het grijpen

het vullen van tassen. Er is ervoor ge-

positie van de camera en de laser. Uiteindelijk vormt de in-

kunnen bij binpicking diverse strategieën gevolgd worden.

kozen beiden te combineren, zodat fei-

stelbaarheid van alle vrijheidsgraden de basis voor een zowel

Op de eerste plaats kan worden onderzocht of men met een

telijk een binpickingoplossing ontstaat,

‘generieke’ als stabiele oplossing. Voor het bouwen en fine-

universele grijper uit de voeten kan. Het aanbod krachtge-

waarbij 65 procent van de te picken

tunen van de opstelling is het een must om een live display

stuurde (voornamelijk mechanische ) vormgesloten grijpers

producten regelmatig is en 35 procent

van de profieldetectie in overlay te tonen. Dit geeft namelijk

groeit nog steeds en het is onderwerp van onderzoek aan

onregelmatig.

onmiddellijk inzicht voor het maken van de juiste instellingen

vele universiteiten en instellingen. Met name voor orderpic-

Eén van de onderdelen waar door LEO

en leidt direct tot tijdswinst. Laser en camera moeten hier-

king met een zeer gevarieerd productaanbod is deze relatief

Robotics aandacht aan wordt geschon-

bij zeer precies kunnen roteren om de beelden passend te

nieuwe grijper interessant. Ook zijn er robotintegratoren die

ken, is de universele grijper die alle on-

krijgen. Vervolgens worden camera en laser star tegenover

zich hebben gespecialiseerd in het klantspecifiek ontwikke-

derdelen moet kunnen oppakken. Met

elkaar vastgezet, waarop het tijd is om te kalibreren. Wan-

len van multifunctionele grijpers. Is het aantal te picken type

name de onregelmatige producten die

neer de kalibratiemethode de lensdistorsies niet wegneemt,

producten niet te groot, dan kan dit uitkomst bieden. Multi-

zich in een ongestructureerde omge-

kies dan een kwaliteitsoptiek dat voldoende scherpte/diepte

functionele grijpers kunnen pneumatisch of elektrisch zijn,

ving bevinden vormen hier een uitda-

heeft. Overweeg eventueel ook een apochromatische (een-

maar afhankelijk van de applicatie kan er ook met magneet-

ging. Het grijperonderzoek richt zich op

zelfde brandpunt voor alle golflengten) variant. Kies boven-

grijpers of naaldgrijpers gewerkt worden. Tot slot is het na-

een passief ontwerp: het mechanisme

dien voor software die voorziet in een ‘praktische’ kalibratie-

tuurlijk tevens mogelijk met wisselaars te werken. Met name

past zich automatisch aan de vorm van

methode. Kies tot slot voor een robuuste lijndetector en een

in productieomgevingen waar kleine series van hetzelfde

het voorwerp aan. De grijper moet aan

sensor met een zeer hoog dynamisch bereik. Beiden helpen

product worden gedraaid, is dit een economische keuze.

robuustheid winnen door toevoeging

bij het goed kunnen omgaan met onvoorzienbare variaties in

van ‘stuurbare’ stijfheid, zodat een grote productvariatie geen problemen

Voor positie- en orientatiebepaling wordt een 3D-scan van de wieldoppen gemaakt.

geeft.

Enkele links: http://www.esi.nl/research/appliedresearch/finished-projects/falcon/

http://www.tue.nl/en/university/ departments/mathematics-and-computer-science/research/research-projects/falcon/

http://leorobotics.wordpress.com/projects-2/falcon/

Een toepassing met vormvariatie (telkens andere zakjes). In dit geval is voor vacuüm gekozen.

Dossier Logistiek 025

Draadloze energieoverdracht en communicatie

Slim transportsysteem voor Starline De nieuwe productielocatie van Starline is de modernste zwembadproductiefaciliteit in Europa. Starline vervaardigt naast zwembaden en zwembadafdekkingen ook filters en sanitaire installaties voor zowel privé, als ook openbare zwembaden. Begin dit jaar verhuisde zwembadproducent Starline zijn pro-

duct engineer Hardy van Mierlo. “Op een bepaald moment

ductielocatie van Twello naar Overpelt (België). In oktober

konden we deze locatie kopen. Het was een buitenkans,

werd de nieuwe vestiging officieel geopend. ATS Transport

aangezien de assemblage van onze zwembaden al in Over-

technieken installeerde er een draadloos transportsysteem

pelt gebeurde. Door het samenvoegen van assemblage en

om de zwembadmallen naar de spuitrobot te brengen.

productie op één locatie hebben we geen transportkosten

De nieuwe productiefaciliteit is een voormalig logistiek cen-

meer. Bovendien zitten we nu vlakbij ons hoofdkantoor in

trum op de grens van Overpelt en Lommel. Alle polyester

Valkenswaard.

onderdelen voor Starline worden er geproduceerd. De hoofdmoot zijn polyester zwembaden, de zogenoemde ‘Mono-

Automatiseringsslag

blocks’. Ze werden voorheen in Twello vervaardigd. Waarom

De verhuizing was voor Starline ook de aanleiding om het

besloot het bedrijf de productie naar België te verhuizen? “In

productieproces gedeeltelijk te automatiseren. De ‘sprayup’,

Twello konden we niet verder uitbreiden”, antwoordt pro-

het aanbrengen van een gekleurde ISO-NPG gelcoat en twee glasvezellagen op de zwembadmallen, gebeurde in Twello

Een aandrijfunit met veiligheids-rotoscan

handmatig. Deze werkzaamheden zijn op de nieuwe locatie

onder zwembadmal. De blauwe streep

overgenomen door een robot. Van Mierlo zet de voordelen

op de vloer duidt aan waar de afge-

hiervan op een rij: “Het handmatig aanbrengen van de gel-

schermde middenfrequentiekabels lo-

coat kostte veel tijd. Maar we wilden ook zeker zijn van een

pen. Hierin zijn twee kabels verlegd met

constante productiekwaliteit. Een robot hoef je slechts één

een vaste onderlinge afstand. Het traject

keer in te regelen en hij herhaalt iedere dag zijn kunstje.” Via

is een ovaal van honderd meter waarop

een ingenieus systeem worden de zwembadmallen naar de

zes transportkarren rijden. De kabels lig-

spuitrobot toe gereden. Hiervoor deed Starline een beroep

gen ongeveer een centimeter onder op-

op ATS Transporttechnieken uit Rijen. Dit bedrijf ontwerpt en

pervlak en wekken een middenfrequent

bouwt al 23 jaar transport- en handlingsystemen voor vorm-

veld op. De sleuf is voor geleiding van

vaste producten. Projecten worden turnkey opgeleverd. “De

de zwembadmallen. Het system kan ook

systemen die we maken zijn uniek en heel divers”, zegt Ing.

zonder sleuf en met een stuurinrichting

Hans Husson, directeur van ATS Transporttechnieken. “Van

worden uitgevoerd, maar dat is een duur-

vrachtwagen-laadsystemen en palletiseersystemen tot een

dere oplossing.

systeem om tapijttegels te stapelen. Ook in de voedingssec-

Dilemma Van Mierlo en manager R&D van Starline Walter Verburg, Een zwembad mal (circa 3 x 6 meter, ge-

stonden bij de bouw van de hal voor een dilemma. Moes-

wicht zes ton) rijdt de spuitcabine in.

ten zij kiezen voor beweging met behulp van de traditionele

026 Dossier Logistiek

Tekst: Bram Janssen

tor hebben we veel klanten.”

ketting, of een andere weg inslaan om de nadelen van ket-

geleidingsrail die langs de bewerkingsrobot voert. Vroeger

Transportunitaandrijving met veiligheids-

tingtransport te vermijden? Zij kenden inductie, waarbij elek-

werd statisch geproduceerd in een hal van vierduizend vier-

canner Bolantenne en omvormers die de

triciteit zonder onmiddellijke aanraking wordt overgedragen

kante meter die geklimatiseerd moest worden. Nu rijden de

energie van de opnameplaat omvormen

aan een automated guided vehicle, maar kenden geen voor-

8-tonsmatrijzen driemaal daags op transportkarretjes door

naar een 500VDC en 24VDC spanning. De

beeld dat in de praktijk goed werkte. Hun leverancier ATS

een veel kleinere ruimte (18 x 9 meter), wat veel klimatise-

500 VDC wordt weer omgevormd via een

Transporttechnieken kende het wel, werkte – in overleg met

ringskosten bespaart. Ook werken de medewerkers voortaan

movitrans-unit en gebruikt voor de aan-

Vector – een concept uit en overtuigde Starline van de voor-

in een schonere en gezondere werkomgeving.

drijving. De 24 VDC wordt gebruikt voor

delen van toepassing van het Movitrans-systeem van SEWEurodrive.

de sturing en de wireless communicatie.

Veilig Elke transportkar is uitgerust met een scanner die de omge-

Volledig draadloos

ving van de kar in de gaten houdt, waardoor de veiligheid

Met Movitrans wordt elektrische energie van een vast aan-

gewaarborgd is. Van Mierlo: “Onze zwembadmallen wegen

gelegde geleider contactloos overgedragen aan één of meer

2,5 tot 8 ton. Als er iemand voor de kar loopt, moet die on-

mobiele gebruikers. De elektromagnetische koppeling vindt

middellijk kunnen stoppen.” ATS Transporttechnieken koos

plaats via een luchtspleet en is onderhoud- en slijtagevrij.

voor een Siemens failsafe-besturing met Profinet, Profisafe

Deze methode van energieoverdracht veroorzaakt geen ver-

en Industrial Wireless LAN. Centraal werd een S7315F-2PN/

vuiling, is immuun voor vocht en temperatuur, produceert

DP toegepast en 3 SCALANCE W788 access points, waarbij in

geen hinderlijke geluiden en laat hoge snelheden toe. De

elke kar een ET200S remote I/O module IM151-3PN HF met

vloer blijft vlak en schoon, wat een veilige situatie oplevert,

een SCALANCE W747 client is geplaatst. Alle communicatie

ook omdat spanningsvoerende delen in het vloeroppervlak

tussen de centrale besturing en de karren – ook de nood-

zijn weggewerkt. Met deze contactloze ingrediënten bedacht

stoppen – verloopt daarmee draadloos via Profinet met het

ATS Transporttechnieken een shuttlesysteem, waarbij zes

Profisafe protocol. Hiermee had het bedrijf nog maar weinig

transportkarren die elk een mal kunnen transporteren, de

ervaring. Maar het programmeren verliep volgens Husson

zwembadmallen naar de spuitrobot brengen. Ze rijden over

uitstekend. “We gaan dit in de toekomst veel vaker toepas-

een ovaal traject van ruim honderd meter. Husson: “In de

sen.”

betonnen vloer van Starline zijn sleuven gefreesd voor twee afgeschermde middenfrequentiekabels. Vanwege de aanwe-

Efficiënt

zigheid van staalvezels in de vloer, werd de sleuf opgevuld

De transportinstallatie bij Starline draait inmiddels alweer

ATS Transporttechnieken koos voor een

en afgegoten met epoxy. Het inductief veld dat hierdoor ont-

enkele maanden naar volste tevredenheid. “Tot op de dag

Siemens failsafe-besturing met Profi

staat, wordt door een opnameplaat op de kar - waarop de

van vandaag hebben we geen enkele storing gehad”, aldus

net, Profi safe en Industrial Wireless LAN.

mobiele omvormers en pickup-opnemers zijn gemonteerd

Van Mierlo. “Dankzij ATS Transporttechnieken kunnen we ef-

Centraal werd een S7315F-2PN/DP toege-

- opgepikt. De omvormers zorgen voor een spanning van

ficiënt en concurrerend werken. De robot brengt de gelcoat

past en 3 SCALANCE W788 access points,

500V en 24V dc. De 500V dc wordt rechtstreeks aangeslo-

snel aan en we hebben nu ook minder ruimte nodig voor

waarbij in elke kar een ET200S remote

ten op de Movimot-frequentieregelaar die op de axiale SEW-

de spray-up dan vroeger.” Hans Husson is trots op het door

I/O module IM151-3PN HF met een SCA-

motorreductoren is gemonteerd. De 24V dc wordt gebruikt

ATS Transporttechnieken gerealiseerde transportsysteem.

LANCE W747 client is geplaatst.

voor de plc wireless-verbinding en safety. Dit laatste gebeurt

Hij denkt ook al na over andere toepassingsmogelijkheden:

De nieuwe productielocatie van Starline

met Siemens Scalance W-modulen voor draadloze commu-

“Voor dit transportsysteem heb je geen accu’s nodig. Het is

is de modernste zwembadproductiefaci-

nicatie.”

een uitstekend alternatief voor dure AGV’s met een tractie-

liteit in Europa. Starline vervaardigt naast

Bij contactloze energieoverdracht kan het bewegingstraject

batterij. Maar ook voor vloerkettingsystemen is dit een goed

zwembaden en zwembadafdekkingen

vrij worden opgebouwd met bochten en wissels. Starline

alternatief. Het is minder vervuilend, goedkoper om te bou-

ook filters en sanitaire installaties voor

koos voor een ovale carrouselroute van honderd meter met

wen en veilig.

privé- en openbare zwembaden.

Dossier Logistiek 027

Made in Benelux In de Benelux blijken we het behoorlijk goed te doen als we kijken naar de hier gemaakte

logistieke systemen. Zowel in Nederland als in België zijn gerenommeerde AGV-producenten te vinden. En sinds kort kan hier een nieuwe speler uit Almere aan worden toegevoegd. Een klein overzicht.

028 Dossier Logistiek

Free Ranging On Grid Frog is een Nederlands bedrijf dat in 1984 in Utrecht werd opgericht. Frog staat voor Free Ranging On Grid en het is dan ook niet verwonderlijk dat het bedrijf zich bezig houdt met de ontwikkeling en verkoop van Automatisch Geleide Voertuigsystemen (AGVS) en navigatie hard-en software. Een Frog AGV kan vrijwel elke lading aan en zorgt voor automatisch transport in vele omgevingen, binnen zowel als buiten. De ladingen kunnen variëren van (kartonnen) dozen tot pallets tot (staal-) rollen en containers die meer dan 50 ton wegen. Een mooi voorbeeld is de inzet van Frogs bij Nedtrain in Watergraafsmeer. In deze nieuwe pitstop voor de HSL treinen krijgen monteurs hun gereedschappen en onderdelen automatisch aangerijk. Dat Frog een van de Nederlandse successen is blijkt wel uit haar klantenkring. Deze kent naast multinationals zoals VW, General Motors, Nestlé, Sony en Hewlett Packard ook vele kleine fabrikanten en 3PL partijen.

Antwerps logistiek pareltje Begonnen in 1947 in de Antwerpse haven als reparatiebedrijf voor elektrische installaties in schepen, is Egemin uitgegroeid tot een logistieke speler van wereld formaat. Binnen de vele producten die het bedrijf op logistiek gebied te bieden heeft, zijn met name hun Automatisch Geleide Voertuigsystemen (AGVS) populair. Ze zijn in tal van soorten en maten te verkrijgen en kunnen ook klantspecifiek gemaakt worden. Indien gekoppeld aan de geautomatiseerde magazijnsystemen van Egemin (ASRS systemen), dan kan er zonder problemen 24/7 onbemand worden geproduceerd.

iCollector In Almere wordt al enige tijd gewerkt aan de iCollector. Het is een modulair systeem dat verschillende producten op de gewenste manier kan rangschikken. Stel het je voor als een groot rek van rijen en kolommen waarbinnen speciaal ontworpen dragers als een 3D schuifpuzzel op en neer schuiven om zo een order te sorteren. Bij de uitgifte kan een robot de juist gesorteerde items vervolgens verder verwerken. Eén van de belangrijkste uitgangspunten van de iCollector is dat hij zo min mogelijk bewegende delen heeft. Dit is gerealiseerd door de dragers elkaar te laten voortduwen als het gaat om alle horizontale bewegingen. Voor verplaatsing in de verticale richting is elk ‘rek’ uitgevoerd met een servogestuurde lift. Afhankelijk van de toepassing kan het systeem worden uitgerust met barcodescanners, op basis waarvan de orderafhandeling kan plaatsvinden. De iCollector-software, die in feite het brein van de buffer vormt en bepaalt hoe producten zo efficiënt mogelijk kunnen worden gerangschikt, kan gekoppeld worden met ERP- (Enterprise Resource Planning) of WMS(Warehouse Management Systeem) systemen.

Dossier Logistiek 029

‘Green deal’

Uneto-VNI, Feda en overheid

Door gebruik te maken van energiezuinige aandrijfsystemen kan de Nederlandse industrie tot wel twintig procent op de elektriciteitskosten besparen. In de praktijk gebeurt dit echter te weinig. Daarom sluiten het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie en de branche-organisaties Uneto-VNI en Feda vandaag in Den Haag een ‘Green deal’. De afspraak moet leiden tot grootschalige toepassing van aandrijfsystemen die zuiniger omgaan met energie en daarmee bijdragen aan de reductie van de CO2-uitstoot. Met de ‘green deal’ zetten Uneto-

lijkheden. Ook gaan zij eventuele

concurrentiepositie te versterken.

overheid gaat de toepassing van

VNI en Feda zich in om de komende

knelpunten bij de financiering weg-

De Europese richtlijn die van kracht

energiezuinige aandrijftechniek in

tijd 35 projecten uit te voeren met

nemen. De green deal heeft een

is sinds juni 2011 en strengere eisen

de publieke sector, zoals bij water-

energiezuinige elektrische aandrijf-

looptijd tot eind 2015.

stelt aan de energiezuinigheid van

schappen,

systemen. Daarnaast gaan de ini-

Volgens Uneto-VNI is de industrie

elektromotoren, is bij veel bedrij-

zwembaden en overheidsgebou-

tiatiefnemers trainingen opzetten

terughoudend bij investeringen in

ven nog niet bekend. Ook de over-

wen, stimuleren en fungeren als

om industriële afnemers bewust

moderne aandrijfsystemen. Ze la-

heid speelt een belangrijke rol in de

aanjager in contacten met industri-

te maken van de besparingsmoge-

ten daardoor kansen liggen om hun

nu gesloten green deal. De Rijks-

ële eindgebruikers.

waterleidingbedrijven,

Twaalfde editie Precisiebeurs Op 28 en 29 november vindt voor de twaalfde keer de Precisiebeurs

verbeteren van samenwerking en netwerking binnen de Europese regio,

plaats. Net als voorheen wordt dit gratis toegankelijke evenement gehou-

met als doel tot nieuwe producten, oplossingen, markten en kennisuitwis-

den in het NH Conference Centre Koningshof in Veldhoven. Het evenement

seling te komen. Met een aanbod van ruim 250 exposanten verwacht het

van het Mikrocentrum is uitgegroeid tot een trefpunt voor precisietechno-

Mikrocentrum circa drieduizend doelgerichte bezoekers te trekken. De ex-

logie en heeft inmiddels (inter)nationale reputatie opgebouwd. Doelstel-

posanten zijn specialistische bedrijven en kennisinstellingen uit met name

ling van de Precisiebeurs 2012 is bestaande kennis en innovaties op het

Nederland, België en Duitsland. Het begeleidend congres telt ruim veertig

gebied van precisietechnologie via een expositie en een congres zichtbaar

lezingen op het gebied van onder andere meten, microbewerken, motion

te maken voor bezoekers. Een tweede doelstelling is het bevorderen en

control en engineering.

030 Branche Bulletin

Branche Bulletin

Veiligheidsnorm NEN 3140 te weinig nageleefd Het NEN 3140 veiligheidsbeleid wordt in veel organisaties niet optimaal

nen de industrie hun veiligheidsbeleid en het NEN 3140 onderdeel hierin

nageleefd. Ruim een derde van de industriële organisaties geeft aan dat

goed op orde hebben. Een ongeluk zit in een klein hoekje en daarom is

de gemaakte procedures en werkafspraken slechts af en toe worden na-

het voor industriële organisaties belangrijk om goede veiligheidsregels en

geleefd. Daar bovenop komt nog vijf procent waarbij dit helemaal niet het

procedures te handhaven. Veiligheidsbewustzijn stopt niet na het opleiden

geval is. Dit blijkt uit onderzoek van opleidingsinstituut ROVC onder 207

van mensen. Het integraal opzetten en borgen van het veiligheidsbeleid

industriële bedrijven. Ook zijn 835 cursisten ondervraagd over dit onder-

is belangrijk voor een werkgever. Volgens cursisten wordt het veiligheids-

werp. Deze reacties laten een ongeveer gelijk beeld zien: 37 procent zegt

beleid niet goed geïmplementeerd binnen organisaties. Om dit goed in

dat de afspraken soms worden nageleefd en vier procent zegt dat dit hele-

de praktijk te brengen, is het benoemen van mensen voor bepaalde ver-

maal niet gebeurt. De industrie is een bovengemiddeld risicovolle sector.

antwoordelijkheden een goede tip. Twee belangrijke zaken die helpen bij

De Nationale Enquête Arbeidsongevallen van TNO en CBS toont aan dat

het handhaven van een veilige organisatie zijn duidelijke, praktijkgerichte

het aantal arbeidsongevallen hier aanzienlijk hoger ligt dan in andere sec-

procedures en regelmatige herinstructies voor werknemers. Het ROVC kan

toren. Juist om die reden is het extra belangrijk dat ondernemingen bin-

hier uiteraard een rol spelen.

Metaalunie start E-Team voor energievraagstukken Speciaal voor minder voor de hand liggende

ondernemer ook zo gepiept. Maar wat met de

Metaalunie en is mogelijk gemaakt door finan-

energievraagstukken kan een Metaalunielid

ingewikkeldere energievraagstukken zoals het

ciële ondersteuning binnen de Green Deal mkb.

sinds kort beroep doen op het E-Team. Leden

terugwinnen van warmte? Of wat als een bedrijf

Het E-Team selecteert de twintig beste of meest

met een afwijkende energievraagstuk kunnen

duurzaam energie wil gaan opwekken? Want ook

veelbelovende energievraagstukken die vanaf

zich tot 9 november aanmelden via www.ener-

daar valt veel winst te behalen. Maar hoe pak je

komend najaar in aanmerking komen voor hulp

giecentrum.nl. De twintig beste worden gekozen.

dat aan? Waar begin je mee en waar haal je de

om in 2013 extra energiebespaarwinst te gene-

Energie besparen, op welke manier dan ook,

tijd vandaan?

reren en een specifiek energievraagstuk gratis

is pure winst voor een bedrijf. Een bedrijfshal

Speciaal voor dit soort minder voor hand lig-

op te laten lossen. De winnaar wordt gekozen

voorzien van energiezuinige verlichting of lek-

gende energievraagstukken kan een Metaal-

tijdens een speciale slotbijeenkomst in het najaar

kage van persluchtapparatuur verhelpen, is

unielid nu kosteloos beroep doen op het E-Team.

van 2013.

vrij eenvoudig te realiseren. En dat heeft een

Het E-Team is een initiatief van de Koninklijke

Aanmelden kan via www.energiecentrum.nl.

FME lanceert Meldpunt Ongevallen Machineveiligheid De Commissie Arbo van FME heeft besloten een meldpunt ‘Ongevallen

chineveiligheid gelanceerd op de website van 5xbeter. Hoewel bijvoor-

machineveiligheid’ in te stellen. Met dit meldpunt verwacht FME de ko-

beeld de Inspectie SZW cijfers verzamelt over ongevallen met en zonder

mende jaren een beter beeld te krijgen van de meest voorkomende on-

letsel in de metaalbranche en technologische industrie, blijkt dat er toch

gevallen en de oorzaken hiervan. Het doel is uiteraard om daar lessen uit

te weinig specifieke informatie beschikbaar is over ongevallen met vaste

te trekken om in de gehele branche veiliger te gaan werken en het aantal

machines. FME vraagt u om ongevallen die in 2012 zijn voorgekomen op

ongevallen met machines te laten dalen. Uit het Rapport Arbo & Verzuim

te geven bij het meldpunt. U draagt hiermee bij aan veiliger werken. Het

2011 van FME blijkt dat 27 procent van de ongevallen met verzuim wordt

meldpunt is bereikbaar via preventiemedewerker.fme.nl. De meldingen

veroorzaakt door machines. Machineveiligheid is dan ook een speerpunt

worden vertrouwelijk behandeld en geaggregeerd tot brancheniveau.

van het arbobeleid van FME en ‘5xbeter’. Dit jaar is de verbetercheck ma-

Branche Bulletin 031

Structural Oscillations, Wenen, 2007-2008

Pike Loop, Manhattan, New York, 2009

032

Architecten ontwikkelen innoverende ontwerptool

Robot wordt metselaar Op dit moment metselt een Zwitserse robot er flink op los. Half november moet het kantoorgebouw in Pfungen namelijk af zijn. Gezien de gevelconstructie, die op een vakwerkconstructie is gebaseerd en als driedimensionale plastiek is ontworpen, is deze robot de enige die de klus kan klaren. Maar dat is de R-O-B unit wel gewend. Zijn bedenkers Gabio Gramazio en Matthias Kohler hebben namelijk wel meer ogenschijnlijk onmogelijke bouwwerken op hun naam staan. Robot Metselwerken

de ETH te Zürich, R-O-B Creater ge-

mogelijkheden voor het ontwerpen

velelementen te maken. Momenteel

Gabio Gramazio en Matthias Kohler

naamd. Deze software maakte het

met baksteen worden ontsloten. De

wordt er gewerkt aan de productie

zijn bijzondere architecten die ver-

mogelijk dat iedere ontwerper zelf

nieuwe software BrickDesign is heel

van wandelementen voor een ap-

nieuwing hoog in het vaandel heb-

gevels met allerlei texturen kon ont-

bijzonder en biedt ontwerpers nog

partementencomplex in Zürich. Deze

ben staan. Binnen hun leerstoel

werpen. Het was zelfs mogelijk om

meer ontwerpmogelijkheden voor

elementen bestaan uit een beton-

aan de ETH in Zürich onderzochten

foto’s in te lezen en deze door R-O-

de toepassing van baksteen in ge-

nen binnenblad, isolatie, luchtspouw

zij de mogelijkheden van digitale

B Creator digitaal om te laten zetten

velconstructies.

en een bakstenen buitengevel. Som-

ontwerpprocessen en het digitaal

naar een bestand, waardoor R-O-B

materialiseren van bouwwerken.

tot op een millimeter nauwkeurig

Bouwtechniek

een voorzien van kozijnen, zodat het

Aanleiding was een nieuwbouwpro-

deze beelden in het metselwerk

Het produceren van ROBmade wan-

gebouw meteen glas- en waterdicht

ject waarbij zij door de architecten

naar voren kon laten komen.

den en elementen is gebaseerd op

gemaakt kan worden als de elemen-

een aantal randvoorwaarden. Van

ten geplaatst zijn.

Tekst: Harrie Vekemans

Valentin Bearth en Andrea Deplazes

mige elementen worden ook met-

om raad werden gevraagd over de

BrickDesign

belang is dat er met maatvaste (bak)

uitwerking van de bakstenen gevels.

De ontwikkelingen hebben de afge-

stenen wordt gewerkt. Deze bakste-

ROBOT Metselwerk

Het leidde tot een bijzondere ont-

lopen jaren niet stilgestaan. Zowel

nen worden aan elkaar verbonden

Om ervoor te zorgen dat dit soort ge-

wikkeling in baksteenarchitectuur,

op de ETH Zürich als ook bij Keller

door middel van een epoxylijm, die

velmetselwerk ook in andere landen

die gestoeld is op de ontwerpmo-

Ziegeleien AG is men verder gaan

slechts een zeer beperkt vullend

van Europa toegepast kan worden, is

gelijkheden die ontwerpsoftware

denken over de mogelijkheden van

vermogen heeft en zodoende maar

er een samenwerking opgezet met

in combinatie met robots bieden. In

toepassingen van deze digitale ont-

beperkt toleranties in de bakstenen

het Nederlandse bedrijf ROBOT Met-

samenwerking met Keller Ziegeleien

werpmethodiek in de praktijk. Om

kan opvangen. De verbinding daar-

selwerk. Dit bedrijf is gefundeerd op

AG werd hiertoe in 2007 en 2008 een

dit mogelijk te maken is ROB Tech-

entegen is bijzonder sterk en biedt

zowel praktische kennis en ervaring

speciale robot ontwikkeld voor het

nologies AG opgericht, een ‘spinoff’

vele constructieve mogelijkheden.

op metselwerkgebied, als ook op

produceren van prefab metselwerk

van de ETH Zürich. Bij dit bedrijf zijn

Voor de montage van de prefab

theoretische kennis van de toepas-

gevelelementen: de R-O-B Unit werd

Ralph Bärtschi en Tobias Bonwetsch

metselwerkelementen zijn diverse

sing van metselwerk in bouwprojec-

geboren.

hard aan het werken om de tech-

ophangankers ontwikkeld.

ten. De praktische kennis wordt ge-

nologie goed aan te laten sluiten

Naast het maken van de enkelscha-

leverd de inbreng van Metselbedrijf

R-O-B Creator

bij de hedendaagse ontwerp- en

lige elementen en de 3D-elementen

Meulendijks en de theoretische ken-

Tegelijkertijd werd de ontwerpsoft-

bouwpraktijk. Er is nieuwe software

van het kantoorgebouw in Pfungen,

nis door Adviesbureau Vekemans.

ware voor deze robot ontwikkeld op

ontwikkeld, waarmee nog meer

is het ook mogelijk om sandwich ge-

Praktijk 033

Robot neemt laswerk van aankomende vutters over

Mourik Limburg verdievoudigd lascapaciteit Wat doe je als gespecialiseerd staalconstructiebedrijf als een aantal van je allerbeste gekwalificeerde lassers binnenkort met vroegpensioen gaan, en nieuwe gespecialiseerde lassers nauwelijks te krijgen zijn? Juist, je koopt een lasrobot! Voor Ruud de Corti, International Welding Technician van Mourik Limburg BV was die keuze snel gemaakt. Tenslotte hadden ze in het bedrijf al twintig jaar ervaring met het robotlassen van allerlei staalconstructies.

“Enerzijds moest het wegvallen

waarmee stukken tot 3,5 ton in

sprak ons het totale kostenplaatje,

Mourik Limburg BV

van de manuele lascapaciteit wor-

drie dimensies in de ruimte gepo-

de levertijd van de applicatie en de

Met haar tachtig medewerkers in

den opgevangen, zonder dat de

sitioneerd kunnen worden, zodat

service, begeleiding en opleiding

Echt is Mourik Limburg BV, als on-

kwaliteit er onder ging lijden, en

de te lassen delen in de meest

van Yaskawa Motoman aan.

derdeel van de Mourik Groep met

anderzijds moest de productieca-

optimale positie aan de robot aan-

Anderhalf jaar geleden kwam het

in totaal 2.500 medewerkers met

paciteit worden verhoogd. Boven-

geboden kunnen worden. In com-

plan om een nieuwe lasrobot te

een jaaromzet van ruim 400 mil-

dien worden de constructies en

binatie met het tot 1,5 meter ver-

kopen. Na de analyse aan welke

joen, actief in de staalbouw. Naast

de te lassen delen steeds groter”,

schuifbaar tegenlager van het type

eisen die moest voldoen werd de

de vervaardiging van verkeers-

aldus Ruud de Corti.

G1000 kunnen ook gevarieerde

knoop doorgehakt en in februari

kundige draagconstructies worden

lengtes worden ingespannen tus-

2012 werd de robot afgeleverd. Ik

in Echt sluis- en stuwcomplexen,

Keuze

sen de manipulator en de tegen-

was verbaasd over de snelle inzet

verkeers-, spoor-, fiets- en voet-

De twintig jaar oude robot was

lager. Met behulp van de touch

in de productie: in maart 2012 was

gangersbruggen gebouwd voor

aan vervanging toe: het apparaat

sensor met rapid module voor zeer

de robot al in vol bedrijf en kon-

de Nederlandse markt. Maar ook

en de besturing waren verouderd,

nauwkeurige

startpositiemeting

den wij de meterslange lassen in

kleinere constructiewerkzaamhe-

de manipulator te zwak en de ca-

en het naadvolgsysteem ComArc

meerdere lagen door de nieuwe

den worden zeker niet geschuwd.

paciteit te laag. De keuze voor de

met meerlagentechniek worden

robot laten doen. Eerst konden we

Daarnaast worden aan genoemde

nieuwe lasapplicatie viel al gauw

lasnaadtoleranties opgezocht en

slechts één kolom per dagdienst

projecten intensieve revisie- en

op de Yaskawa Motoman lasrobot-

tijdens het lassen gecorrigeerd. De

afwerken; met de nieuwe robot

onderhoudswerkzaamheden

type MH50-20. Deze robot heeft

gevonden naadafwijkingen wor-

doen we er nu drie. Het afwerk-

gevoerd. Een sterk groeiende ac-

een enorm groot werkbereik met

den opgeslagen en gebruikt voor

programma per product is van zo’n

tiviteit is het in eigen bedrijf ver-

een straal van ruim drie meter,

het aflassen van de volgende las-

acht uur verkort naar 3,5 uur. Ook

vaardigen van RVS vaten en tanks

waardoor er gespaard kon worden

naadlagen.

de opleiding van de operators,

voor bijvoorbeeld tankwagens ten

welke deels op locatie en deels bij

behoeve van de export. “Voorlopig

op een portaalconstructie, waar-

uit-

aan normaliter de robot gemon-

Totaalplaatje

Yaskawa Motoman in Son plaats

hebben we over inkomende op-

teerd wordt om de werkstukken

Ruud de Corti: “Niet alle merken

heeft gevonden, verliep voorspoe-

drachten en werkvoorraad niet te

bereikbaar te maken voor de ro-

robots konden een manipulator er-

dig.

klagen”, aldus een tevreden Ruud

bot. Daarnaast werd gekozen voor

bij leveren die onze platen van 3,5

de Corti. “De nieuwe robot kwam

de MT1 3000 L-shape manipulator

ton konden handelen. Bovendien

dus precies op tijd.”

034 Praktijk

Ruud de Corti van Mourik Limburg BV bij de nieuwe Yaskawa-Motoman lasrobot MH50-20.

Laswerk van de nieuwe Yaskawa-Motoman MH50-20.

Ruud de Corti - International Welding Technician van Mourik Limburg BV: “Goede lassers zijn niet te krijgen.”

Rubriek? 035

Diepere gedachten van een CE-consultant

De noodstop! De noodstop. Als we internet mogen geloven,

praat, dan hebben zij liever een machine die

lumn u toch nog verrassen. Wie weet? Lees in

worden mensen hierin getraind. Op internet

nooit stopt. Sommigen hebben het over die

ieder geval verder.

kwam ik de volgende aanbeveling tegen: ‘in

verschrikkelijke noodstoppen, die altijd weer

het vierde cluster is de noodstop een verplichte

per ongeluk ingedrukt worden en het hele pro-

We zouden een prachtig verhaal over een

oefening. Je rijdt minimaal vijftig kilometer per

ductieproces onnodig verstoren. Nee, hele ver-

noodstop kunnen verzinnen. Zoals alle verhaal-

uur. Na het poortje rem je maximaal om zo snel

velende dingen. Liefst zo plaatsen dat niemand

tjes, begint ook dit verhaal met “er was eens”.

mogelijk tot stilstand te komen. Natuurlijk ver-

er in de buurt kan komen.

Er was eens een noodstop, die nadat hij geboren was, heel lang op de plank bij de techni-

lies je de controle over de motor niet’. Bij dit citaat hebben wij allemaal een bepaalde voor-

Nu zou ik allerlei definities over de noodstop

sche dienst gelegen had. Hij was blij toen men

stelling over een oefenterrein met motoren. Op

uit geharmoniseerde normen en EU-richtlijnen

hem eindelijk oppakte en meenam. Eindelijk

een andere site kwam ik de volgende uitleg

kunnen citeren, maar daarmee zou deze co-

was het moment daar. Hij zou uit zijn verpak-

van een noodstop tegen: ‘een noodstopscha-

lumn er qua leeswaardigheid absoluut niet op

king komen en het doel bereiken waarvoor

kelaar is een schakelaar, waarmee de werking

vooruit gaan. In de praktijk komen wij allerlei

hij gemaakt was. En ja hoor, hij ging mee op

van een machine of voertuig in noodgevallen

verschillende uitvoeringen van noodstoppen

weg naar de productieafdeling. Zag voor het

direct kan worden gestopt. In tegenstelling tot

tegen. Hierover wil ik het graag hebben. Nu

eerst sinds lange tijd weer daglicht en voelde

de normale uitschakelprocedure, waarbij be-

bent u natuurlijk benieuwd welke uitvoeringen

dat hij ergens tegen aan geschroefd werd. Hij

paalde processen vaak één voor één worden

wij zoal tegenkomen. Volgens u is er maar één

keek eens om zich heen en zag allerlei mooie

afgebroken, is de noodstopschakelaar erop ge-

uitvoering, en die is rood met een gele achter-

machines, die aan het draaien waren. Wat een

grond. Toch komen wij meer

indrukwekkend uitzicht. Wat een prachtige

uitvoeringen tegen. Zoals daar

plek had hij gekregen. Natuurlijk zag hij ook

bijvoorbeeld zijn: de ontbre-

bepaalde plekken van de machine waar het

kende noodstop, de niet wer-

heel gevaarlijk was en waar allerlei mogelijke

kende noodstop, de verborgen

ongelukken zouden kunnen gebeuren. Hierover

noodstop, de niet herkenbare

had zijn moeder hem kort na zijn geboorte,

noodstop,

afgeschermde

heel lang geleden, al verteld. Ze had gezegd

richt om koste wat het kost alles direct te laten

noodstop, de niet goed geplaatste noodstop,

dat als je later groot bent en op zulke plekken

stoppen. De noodstopschakelaar dient bewust

en de zich alleen voelende noodstop. Bij het

gemonteerd zou worden, je dan tot je doel zou

te worden ingedrukt om voor het stoppen te

schrijven van deze regel denk ik dat de meeste

kunnen komen. Dit doel had hij al jaren voor

zorgen.’

lezers (gebruikers en fabrikanten van machi-

ogen gehad. Wat was er mooier dan het red-

Nu is de noodstop niet een favoriet onderwerp

nes) direct al aanvoelen waar ik naar toe wil.

den van mensen in noodsituaties. En eindelijk

voor productiemanagers. Want als je met hen

Maar misschien kan de inhoud van deze co-

was het dan zo ver. Nu had hij ook gehoord dat

In de praktijk komen wij allerlei soorten noodstoppen tegen

036 (Un)Safe

de

Bert Stap

je los gemaakt moest worden en dat er dan

stoppen en het niet aansluiten in de praktijk

worden om de motorregelingen gecontroleerd

draadjes binnen in je gestoken werden om dat

niet voorkomt, en dat daarom het verhaaltje

af te schakelen. Voor de duidelijkheid moeten

doel te kunnen bereiken. Hij kon niet wachten.

best overdreven en bijna ongeloofwaardig is.

we hier wel aangeven dat als we PLC zeggen,

Maar het werd donker, weer licht, weer donker.

Nu moet ik de overdrijving beamen. Maar de

we ook PLC bedoelen en dus geen veiligheids-

Dagen verstreken, maar niemand die hem los

ongeloofwaardigheid van het verhaal wil ik

PLC. Als we dit anno 2012 bespreken blijkt dat

maakte en zeker geen draadjes. Soms als hij

betwisten. Want waarom komen we dan in de

niemand over de schakeling en de betrouw-

om zich heen keek en zag wat mensen bij de

praktijk zoveel gebrekkige noodstopsystemen

baarheid van de schakeling nagedacht heeft.

machines deden, dan hield hij zijn hart vast en

en veiligheidssystemen tegen? Waarom vinden

Dus een eyeopener. Maar deze eyeopener had

wilde roepen: “niet doen, dat is levensgevaar-

mensen het nog steeds heel normaal dat er op

wel ingrijpende gevolgen voor de veiligheids-

lijk!” Hij kon er heel verdrietig van worden. Nu

een bepaalde fabrieksafdeling of etage geen

schakelingen. Er moest nog het één en ander

had hij van zijn moeder ook gehoord dat als je

noodstop te vinden is? Waarom komen we

aangepast worden.

bij een grotere installatie of machine een plekje

noodstoppen tegen die alleen te vinden zijn op

kreeg, er ook altijd nog andere familieleden in

basis van het principe ‘zoekt heel goed en je zal

Voorbeeld 2: Bij een bedrijf, waar men bezig

de buurt waren. Soms zelfs op een kleine af-

ze vinden’? Zijn we als gebruikers wel overtuigd

is met ingrijpende wijzingen aan de productie-

stand van je vandaan. Maar hoe hij ook om

van de noodzaak van een goed functionerend

lijnen / machines, is op bepaalde productie-

zich heen keek, nergens zag hij familieleden.

noodstop- of veiligheidssysteem? Denken we

afdelingen alleen maar sprake van een nood-

Hij had daarom te kampen met gevoelens van

nu echt nog dat er toch niets zal gebeuren?

stopknop in de controlekamer. Nergens bij de installatie, die vier verdiepingen beslaat, is er

eenzaamheid. Tot op een dag. O, wat erg. Hij had het gezien. Iemand deed zeer onvoorzich-

Gewoon even een paar praktijkvoorbeelden.

een noodstop te ontdekken. Als je hier op de vierde etage een ongeval krijgt bij de installa-

tig en werd door de draaiende delen van de machine gegrepen. Gelijk werd hij op zijn kop

Voorbeeld 1: Een machine met bouwjaar 1988

tie, dan moet je als eerste het geluk hebben dat

geslagen en wilde hij iets doen. Maar ja, hij kon

wordt, na grondig technisch aangepast te zijn,

er een collega meegelopen is. Hij/zij moet dan

niets doen. Het ongeval had dan ook verstrek-

weer in productie genomen. Men heeft ge-

zo snel mogelijk (vier trappen af) de noodstop-

kende gevolgen. Ook voor hem. Hij werd ver-

probeerd om de motorregelingen vanuit de

knop in de controlekamer indrukken. Misschien

wijderd en weggegooid, want hij had zijn werk

tachtiger jaren en ook het noodstop- en veilig-

kunnen we de situatie het beste zo omschrij-

niet goed gedaan.

heidssysteem intact te laten. Bij controle van

ven, dat hij heel hard zal moeten lopen en jij

de veiligheidsschakelingen moeten we consta-

het gewoon wat langer moet kunnen volhou-

Tot zover het verhaal. Het moraal van het ver-

teren dat het gehele noodstop- en veiligheids-

den. Maar we zouden ook kunnen denken aan

haal zal niemand zijn ontgaan. Nu zal iemand

systeem enkelpolig op de ingangen van de PLC

de situatie dat er geen collega is meegelopen

misschien zeggen dat het plaatsen van nood-

binnenkomen en dat de uitgangen gebruikt

en je er alleen op uit gegaan bent. In deze situ-

(Un)Safe 037

atie moet je bij een ongeval hopen dat je col-

Ik zou hier nog veel meer voorbeelden kun-

steuning van andere veiligheidsmaatrege-

lega je op een bepaald moment mist en naar je

nen noemen. Denk maar eens aan het ontbre-

len, niet ter vervanging ervan.

op zoek gaat. Mocht hij je niet missen, dan kan

ken van noodstoprelais bij oudere installaties.

zo’n situatie wel eens erg lang gaan duren. Veel

Of het enkelpolig aangesloten zijn, terwijl het

Even kort samengevat. De noodstop moet altijd

mensen zullen zeggen dat je in principe niet zo

dubbelpolig zou moeten zijn. Enzovoorts, enzo-

werken, goed herkenbaar zijn, goed zichtbaar

moet denken, omdat het kanspercentage dat

voorts. Voorbeelden te over.

en goed functioneren. Een noodstop is geen

misschien wel in de praktijk, maar wilt u het

Maar wat zegt de Machinerichtlijn 2006/42/EG

gelen. Hoe is het met de noodstoppen bij uw

risico nemen? Bij Russische roulette is het kans-

over de noodstop?

machines / productielijnen? Misschien is deze

vervanging van andere veiligheidsmaatre-

jou wat gebeurt niet zo gek hoog is. Dat klopt

vraag een juiste afsluiting van deze column.

percentage toch ook maar zestien procent, en dat speelt u toch ook niet dagelijks?

• Eis 1.2.2. Bijlage I: “Bijzondere aandacht moet worden geschonken aan de noodstop-

Als derde en laatste voorbeeld. Een machine

voorzieningen, die sterk belast kunnen wor-

met veel draaiende delen, die afgeschermd

den.”

zouden kunnen worden, wordt niet beveiligd

• Eis 1.2.4.3 Bijlage I:

maar voorzien van een trekkoordschakelaar

- Een machine moet zijn voorzien van één

die schakelt in het noodstopcircuit. Het bedrijf

of meer noodstopinrichtingen waarmee

maakte deze keuze, omdat het reduceren van

reële of dreigende gevaarlijke situaties

de gevaren door middel van afschermingen

kunnen worden afgewend.

kostbaarder en moeilijker was dan het plaatsen

- De noodstop moet: duidelijk herkenbaar,

van een trekkoordschakelaar. Hierbij ging men

goed zichtbaar en snel bereikbaar zijn en

eenvoudig voorbij aan het feit dat als er door

stopzetting van een gevaarlijk proces bin-

de operator gebruik gemaakt wordt van de

nen de kortst mogelijke tijd bewerkstel-

betreffende trekkoordschakelaar, het ongeluk

ligen zonder extra risico’s te scheppen.

waarschijnlijk al gebeurd is. Noodstopschake-

Eventueel indien nodig, bepaalde veilig-

lingen voorkomen geen gevaren, maar kunnen

heidsbewegingen in gang zetten of mo-

de eventuele gevolgen misschien beperken.

gelijk maken.

Deze trekkoordschakelaar moet dan ook gezien

- De noodstopfunctie moet te allen tijde be-

worden als een bijzondere uitvoering van een

schikbaar en operationeel zijn, ongeacht

noodstop.

de bedrijfsmodus. - Noodstopinrichtingen dienen ter onder-

038 (Un)Safe

De noodstop moet altijd werken en goed zichtbaar zijn

Productnieuws

Infrarood camera De IR Thermo Cam van Reichelt Elektronik is een

tigheids- en temperatuursensor is tevens een

infrarood temperatuurcamera met afzonderlijke

dauwpunts-/natte-boltemperatuurmeting

foto- en videofunctie. De camera biedt de moge-

gelijk. Via een alarm meldt de camera wanneer

lijkheid voor het contactloos uitvoeren van tem-

een geprogrammeerd meetbereik wordt verla-

peratuurmetingen binnen een bereik van min

ten. Alle relevante meetwaarden zijn, samen met

vijftig tot duizend graden Celsius. Hiermee is hij

het camerabeeld (geen warmtebeeld), af te le-

onder meer in te zetten voor servicewerkzaam-

zen van het geïntegreerde 2,7“-TFT-display en op

heden, het opsporen van storingen, voor

te slaan als afzonderlijk beeld (JPEG) of videobe-

documentatie bij ambachtelijk werk en in de

stand (AVI) op een micro-SD-geheugenkaart.

elektrische installatie-, klimaat- en verwarmings-

Door de logfunctie zijn bovendien het tempera-

techniek. Door twee geïntegreerde doellasers is

tuurverloop tijdens een geprogrammeerde tijds-

het meetpunt nauwkeurig aan te peilen. Naast

interval en een grafische weergave van het ver-

de op die locatie gemeten actuele temperatuur,

loop op het display weer te geven. De

kan het apparaat de maximale, minimale, ver-

USB-aansluiting maakt het tot slot mogelijk om

schil- en gemiddelde waarden van een lopende

alle gegevens direct op een pc uit te lezen en op

meting berekenen. Middels een extra luchtvoch-

te slaan.

mo-

Fotocellen in M18 Omron heeft een nieuwe generatie

kan nu eenvoudiger dankzij de gro-

zende folie, en geoptimaliseerde

en om de effecten van vuil tot een

cilindrische M18-fotocellen ontwik-

te en robuuste regelaar. Wanneer

typen voor stabiele detectie van

minimum te beperken; bovendien

keld die eenvoudige selectie en in-

de cellen in gebruik zijn, geeft een

transparante flessen, ook in stoffige

zijn alle fotocellen voorzien van een

stallatie combineert met betrouw-

LED-indicator met een brede zicht-

omgevingen. Als aanvulling op de

pulssynchronisatiesysteem dat voor

baarheid, veelzijdigheid, robuuste

hoek een directe visuele bevesti-

rechte E3FA-uitvoeringen zijn de

een maximale ongevoeligheid voor

constructie en value-for-money. De

ging van de bedrijfsstatus.

nieuwe, radiale E3RA-fotocellen ge-

omgevingslicht zorgt. De fotocellen

nieuwe E3FA-fotocellen zijn ge-

De standaardfotocellen van de

ïntroduceerd. E3RA-fotocellen zijn

beschikken over een uitgebreide af-

schikt voor toepassingen in alle in-

E3FA-serie omvatten uitvoeringen

beschikbaar in de uitvoeringen zen-

scherming voor hoge immuniteit

dustrieën, van de productie van

met zender-ontvanger met berei-

der-ontvanger, retro-reflectie en

tegen elektromagnetische storing

voedingsmiddelen en dranken tot

ken tot 20 m, retro-reflectieve uit-

drie modellen met retro- en diffuse

en de robuuste botsbestendige be-

baksteenproductie en logistiek. De

voeringen met bereiken van 0,1 tot

reflectie.

huizingen zijn volledig afgedicht

nieuwe

bieden

4 meter, coaxiale retro-reflectieve

Alle fotocellen in de E3FA- en E3RA-

tegen het binnendringen van vloei-

hoge betrouwbaarheid, verbeterde

uitvoeringen met bereiken tot 500

serie gebruiken krachtige LED-licht-

stof en stof.

EMC-bescherming, hoge ongevoe-

millimeter en drie sensormodellen

bronnen voor eenvoudige uitlijning

ligheid voor omgevingslicht en ro-

met retro- en diffuse reflectie met

buuste waterdichte behuizingen.

bereiken van 100 millimeter, 300

Hierdoor voldoen ze aan de eisen

millimeter en 1 meter. Alle typen

van de huidige gebruikers voor con-

zijn geschikt voor verzonken mon-

tinue werking.

tage. Hoewel de standaardmodel-

De nieuwe fotocellen hebben een

len voor de meeste toepassingen

compact ontwerp, waardoor deze

zijn uitgerust, biedt de E3FA-serie

eenvoudig kunnen worden geïn-

ook gespecialiseerde modellen. Dit

stalleerd, ook op plaatsen waar de

zijn modellen met achtergrondon-

ruimte beperkt is. Ze gebruiken als

derdrukking voor stabiele detectie

uitlijnhulpmiddel een heldere, rode

van objecten met verschillende

LED-lichtbron die duidelijk zichtbaar

kleuren, typen voor reflectie op be-

is over lange afstanden. De fotocel-

perkte afstand voor betrouwbare

len zijn intuïtief in te stellen en dit

detectie van transparante en glan-

E3FA-fotocellen

Productnieuws 039

Elektrische DPE400-grijper Destaco heeft sinds kort zijn elektrische grijperprogramma uitgebreid met de DPE 400-grijper. De nieuwe elektrische grijper combineert lage energiekosten met een hoge grijpkracht tot 1334 N en is eenvoudig in gebruik. Er is een keuze in een totale slag van 10 en 20 millimeter met een positioneer nauwkeurigheid van circa 0,05 millimeter. De E-grippers kunnen in elke oriëntatie gemonteerd worden. De aansturing gebeurt door een 24VDC puls signaal, en maakt het gebruik van pneumatiek en on-board programmeersoftware overbodig. Elke E-gripper is voorzien van een interne sensor voor de feedbackfuntie naar de controller. Door de door Destaco ontwikkelde ‘directconnect’ montagemogelijkheid is het gebruik van een adaptorplaat overbodig. De E-Gripper-series zijn geschikt voor cleanroomapplicaties en ook bruikbaar in een vervuilde omgeving, en daardoor zeer geschikt voor medische, laboratorische en elektronische applicaties.

Nieuwe e2v CMos-technologie Nieuwe Cmos-sensortechnologie is

gen. Anderzijds opent het scherp-

Delay Integration linescancame-

2010 de CCD fab van Atmel (ex-

wat geleverd wordt door één van

geprijsde unieke technologieaan-

ra’s). e2v (gesitueerd in het Engelse

Thompson Grenoble) over. Het is

Europa’s oudste en meest vermaar-

bod

in

Chelmsford)is sinds de jaren zestig

niet te verbazen dat het nieuw sa-

de researchbedrijven voor elektro-

segmenten van de vision OEM-

tot vandaag de dag een bekende

mengestelde team ‘Grenoble’ en

nica: e2v. Ontwikkelaars van indu-

markt. De Cmos-linescancamera’s

ontwikkelaar en toeleverancier van

‘Chelmsford’ tot een competence

striële camera’s, die de nieuwe

die e2v sinds 2011 onder de naam

‘wafers’ & ‘pixels’ voor Cmos-senso-

‘cross over’ heeft geleid. Dat is goed

Cmos-beeldsensoren

toepassen,

Eliixa+ op de markt introduceert zijn

ren voor militaire en ruimtevaart-

nieuws voor bedrijven die hun voor-

zoals iDS, stellen een exponentiële

revolutionair: elk CCD-alternatief, in-

projecten. De Cmos-technologie die

sprong in business deels halen uit

omzetgroei vast. De reden? Ener-

clusief TDI, is op alle aspecten on-

e2v nu in een industriële variant

de ‘technische voorsprong van de

zijds worden oude en duurdere CCD-

herroepelijk en vaak ver achter-

uitbrengt, mocht tot voor kort het

ingrediënten’ die ze gebruiken.

camera’s door een kwalitatief beter

haald. Vaak tegen een lagere prijs,

daglicht bij de industriële gebruiker

en goedkoper alternatief vervan-

vooral in het geval van TDI (Time

niet zien. Anderzijds nam e2v in

nieuwe

toepassingen

Smart visionsensor

040 Productnieuws

De DataVS2 Professional (PRO), het nieuwste model van

heeft daarnaast de beschikking over drie nieuwe functies,

de DataVS2 serie van Datalogic (vertegenwoordigd door

gebaseerd op Edge inspectie: 360 graden contour match

Vierpool), combineert volledige inspectiefuncties met

locator voor een nauwkeurige en betrouwbare objectloca-

identificatiemogelijk-heden in één behuizing. De veelzij-

tie, 360 graden defect finder voor het detecteren van de

dige inspectiefuncties maken de DataVS2 PRO tot de

kleinste defecten van een product en 360 graden contour

meest flexibel inzetbare visionsensor van de markt. Dank-

counter om meer producten tegelijk te vergelijken. Door

zij zes verschillende locator tools en twaalf verschillende

de combinatie van Auto-ID met inspectiefuncties en de

controlefuncties is de sensor in staat de meest uitdagende

nieuwe contour gebaseerde controlefuncties worden de

applicaties op een eenvoudige en inventieve manier op te

applicatiemogelijkheden uitgebreid. Dit maakt de Da-

lossen. De DataVS2 PRO combineert alle functies van de

taVS2 PRO de ‘one-for-all’-oplossing voor elke kwaliteits-

reeds bestaande AOR en ID modellen. De visionsensor

controle.

Productnieuws

Zenon voor Kuka robots Copa-Data en Kuka hebben een nieuwe en nau-

omvatten een reeks vooraf geconfigureerde

wordt gebruikt om robots, bewegingen, work-

were samenwerking aangekondigd. De twee be-

functies die geïntegreerd zijn in zenon, zoals

flows, processen, evenals een volledige veilig-

drijven hebben hun krachten gebundeld om ze-

alarm windows, event lists, rapportages, trend

heidscontrole te besturen. Belangrijkste eigen-

non als standaardoplossing aan te bieden voor

analyses, recepten en templates voor functione-

schappen zijn de minimale hardwarevereisten,

de visualisatie van de besturing van Kuka-robots

le- en displayelementen (waaronder knoppen en

intelligente softwarefuncties en indrukwekken-

voor meer efficiënte industriële productie en ver-

lijstelementen). Ook alarmbeheer en de geavan-

de niveaus van openheid en betrouwbaarheid.

werking. Hoe complexer productieprocessen

ceerde diagnosemogelijkheden staan de Ku-

De operator maakt gebruik van de visualisatie

worden, des te belangrijker is de intuïtieve en ef-

kagebruiker tot zijn beschikking. Volgens Kuka

oplossing door middel van Kuka SmartPads - be-

ficiënte bediening van machines en apparatuur.

biedt zenon de mogelijkheid om user interfaces

sturingseenheden met 8,4 inch aanraakscher-

Als onderdeel van hun samenwerking bieden

zeer eenvoudig en efficiënt te maken. De oplos-

men. Alle benodigde functies zijn beschikbaar op

Copa-Data GmbH en Kuka Roboter GmbH nu ze-

sing is zeer intuïtief en vereist weinig voorkennis.

een gebruikersvriendelijke interface.

non als visualisatiesoftware voor geautomati-

Bovendien is het voor het bedrijf belangrijk om

seerde productie aan industriële- en produce-

een SCADA/HMI oplossing te hebben die conse-

rende bedrijven. Dit moet een maximale

quent kan worden gebruikt op verschillende ma-

efficiëntie en gebruiksvriendelijkheid voor de

chines en platforms. Zenon voldoet aan OPC UA

bediening, besturing en monitoring van industri-

en biedt ook meer dan driehonderd native dri-

ële robots opleveren.

vers - dus maximale openheid en flexibele com-

Kuka Roboter heeft het besluit genomen om het

municatiemogelijkheden op verschillende bestu-

HMI/SCADA-systeem zenon van Copa-Data aan

rings- en hardwareplatformen.

haar klanten en potentiële kopers aan te bieden

Zenon SCADA/HMI draait op het nieuwe, PC-ge-

wegens een verscheidenheid van redenen. Deze

baseerde KR C4 besturingsplatform. Dit platform

Global solutions

+31 (0)297 285332 www.destaco.nl

041

DataMan 100 en 200 nu met 2DMAX+ Cognex heeft de 2DMax+ softwaretechnologie

factor nodig hebben. Deze functionaliteit is

De 100- en 200-lezers zijn klein, zijn voorzien van

voor het lezen van codes ingebouwd in de com-

vooral handig in de verpakkingssectoren van de

een behuizing van industriële kwaliteit, en me-

pacte DataMan 100 en 200 vaste gemonteerde

voedsel-, dranken-, farmaceutische en consu-

ten slechts 23 x 42 x 64 mm. De DataMan 200

barcodescanners. Dankzij 2DMax+ zijn de lezers

mentengoederenindustrieën. Het aflezen van

serie bevat vloeibare lens variabele autofocus-

nu in staat zeer beschadigde of slecht gemar-

streepjescodes wordt in deze sectoren vaak be-

technologie voor toepassingen waarvoor een

keerde 2D matrixcodes te identificeren en deco-

moeilijkt door slechte afdrukkwaliteit, variëren-

grotere velddiepte is vereist, of wanneer op-

deren. Belangrijker nog, de barcodescanners

de onderdeelgrootten, gebogen oppervlakken

nieuw dient te worden scherpgesteld na een pro-

worden niet beïnvloed door variaties in belich-

en etiketten die zijn beschadigd door omgevings-

ductwisseling. Deze modellen ondersteunen

ting, markeermethode, codekwaliteit of opper-

factoren of activiteiten van de toeleveringsketen.

bovendien Ethernet-connectiviteit met een breed

vlakteafwerking. 2DMax+ is volgens het bedrijf

2DMax+ helpt deze gebruikers om de hoogste

bereik van industriële protocollen, voor tracering

een doorbraak op het gebied van 2D-codering.

afleesresultaten te bereiken en de doorvoer te

van onderdelen in real-time, beeldarchivering,

Na het succes van 2DMax+ in de geavanceerde

maximaliseren.

gegevensoverdracht en een naadloze integratie

DataMan 300- en 500-serie vaste positie barco-

Ondanks het feit dat Data Matrix-codes een geïn-

met plant controllers en informatienetwerken.

descanners, is de technologie nu ook beschik-

tegreerde foutcorrectie hebben, komt het nog

De 100 serie biedt USB- en RS-232-communica-

baar voor eindgebruikers die een kleinere vorm-

steeds voor dat codes niet worden gelezen wan-

tieopties.

neer ze onvolledig zijn. 2DMax+ kan Matrxi-codes lezen, zelfs als er belangrijke elementen van ont-

Adverteerders­ index

breken. 2DMax+ kan tevens Data Matrix codes

Abb

44 Max van Rooij

die zijn over- of onderbelicht lokaliseren en deco-

Destaco

41 National Instruments

deren, zonder dat hier meerdere leespogingen voor nodig zijn. Hierdoor wordt de verwerkingscapaciteit, snelheid en algehele betrouwbaarheid verbeterd.

Fanuc

41 4

2 Roboxis

42

Fenceworks

15 Schmalz

42

Kuka

43 Stemmer Imaging

20

Innovatief automatiseren met vacuüm

Bezoek o

ns op

Logistica Stand 9D

110

Wij pakken het aan! Of het nu plaatdelen, blikken, dozen of andere verpakkingen zijn, Schmalz zorgt ervoor dat alles snel, efficiënt en veilig omgepakt wordt! Vraag gelijk onze brochure aan!

www.schmalz.com | Tel. +31 74 255 5757 Schmalz BV, Lansinkesweg 4, NL- 7553 AE Hengelo, Nederland

042

High performance T-robot concept Valkseweg 46-1, Barneveld www.roboxis.nl www.youtube.com/user/Roboxisbv Tel: +31 (0)342 - 42 24 07 Fax +31 (0)342 - 42 47 17 E-mail: [email protected] Website: www.roboxis.nl

Eenvoudiger produceren? Houd het standaard!

ABB levert standaard robotoplossingen voor de industrie. Deze zijn eenvoudig, snel, kostenbesparend en eenvoudig in bestaande of nieuwe productielijnen te integreren. ABB Robots zijn zeer gebruiksvriendelijk, betrouwbaar, efficiënt, onderhoudsarm, accuraat en werken 24/24/7 op topsnelheid. Kiest u een ABB Robot dan weet u wat u kiest! Bezoek ons op www.abb.com/robotics

043

www.zeroseven.de

Automation becomes easy. Ontdek hoe KUKA zich heeft toegelegd op het vereenvoudigen van de robotica in elke dimensie: Automation becomes easy! Eenvoudig te plannen. Eenvoudig te integreren. Eenvoudig te bedienen. Eenvoudig in onderhoud. Eenvoudig in aanpassen naar specifieke vragen. Met de QUANTEC robotgeneratie – veelzijdiger en sterker dan nooit ervoor. Met de KR C4 kontroller – waar overbodige Hardware geëlimineerd is. Met het nieuwe KUKA smartPAD – de gemakkelijkste manier om een robot te bedienen.

Meer informatie over de nieuwe KUKA-producten kan U vinden op: www.automation-becomes-easy.com Of scan deze QR-code met je smartphone.

044

KUKA Automatisering & Robots, Centrum Zuid 1031, 3530 Houthalen, België. Email: [email protected]. Tel.: +32 (0)11 51 61 60.