VISION. & ROBOTICS Eye openers. 3D-vision met lightfield camera s. Robots programmeren met ROS. Inclusief Dossier verpakken

VISION & ROBOTICS

JAARGANG 6 | NUMMER 5 | SEPTEMBER 2014

Eye openers

3D-vision met lightfield camera’s Robots programmeren met ROS World of Science & Technology

sier s o D f e i s Inclu n verpakke

expand your boundaries

Your ideal solution for payloads up to 6 kg The FANUC M-2iA parallel link 3 and 4 axes robot guarantees you the speed and flexibility you need for your assembly and handling applications in food, electronics, and general manufacturing industries.

M-2ia Higher acceleration and shorter cycle times for improved productivity rates

IP69K protection as standard suitable for stringent cleaning standards

short and long-arm version max. reach 800 mm or 1130 mm

food validated for meat and dairy applications

Hollow wrist for protected routing directly to the tool

6 kg maximum payload

contact us: +32 15 20 71 57 02

MACROPACK Hall 1 Stand B010

EMPACK BRUSSELS : Stand B140

www.fanuc.eu

Colofon

Communicerend vat

Vision & Robotics is hét vakblad over automatise-

Kennis is macht. Ik heb er al teveel woorden aan vuilgemaakt in mijn

ringsoplossingen voor de maak-, agro-en foodindustrie

vorige column. Toch is er een hele school die van mening is dat het

door specialisten in robotica en visionsystemen.

met die kennis allemaal wel losloopt. ‘Het gaat er niet om wat je weet, maar wie je kent’, hoor ik hen zachtjes fluisteren.

JAARGANG 6 | NUMMER 5 | SEPTEMBER 2014

Laat me beginnen te zeggen dat ik het met de fluisteraars eens ben. Natuurlijk kan je onmogelijk alles zelf weten en is er altijd wel iemand

Vision & Robotics verschijnt zes maal per jaar. Toezending

die je kan helpen. Het is dus belangrijk te weten wat je zelf niet weet

geschiedt op abonnementbasis en controlled circulation.

(is overigens kennis) en te weten wie de gaten voor je kan invullen (wederom kennis).

UITGEVER

Het gedachte-experiment doortrekkend moet ik altijd denken aan

Jos Raaphorst, FenceWorks BV

Kevin Bacon - een acteur - die ik op één van mijn persreizen tegen het

T: 06 34 73 54 24, E: [email protected]

lijf liep. Hij verzekerde me dat ik in zeven stappen iedereen ter wereld

Robbert Hoeffnagel, FenceWorks BV

kon bereiken. ‘The world is your oyster’, zogezegd. Want hoewel ie-

T: 06 51 28 20 40, E: [email protected]

mand niet direct in jouw netwerk hoeft te zitten, kent iemand uit jouw netwerk altijd wel weer iemand die iemand anders kent. Zijn mening:

REDACTIE

in slechts zeven stappen ben je verbonden met iedereen in de wereld.

Liam van Koert, The Text Factory

Uiteraard was een verbonden wereld zijn boodschap, maar ik kon het

Ab Muilwijk, FenceWorks

niet laten het te plaatsen in een perspectief van persoonlijk gewin (in

T: 06 17 58 82 65, E: [email protected]

hoeverre een verbonden wereld dat niet is). Ik deed een gedachte-experiment. Hoe snel ben ik bij iemand als…

REDACTIERAAD

Obama? Van een The Text Factory-collega weet ik dat hij oud-minister

Pieter Jonker, TU Eindhoven en TU Delft

van Buitenlandse Zaken Verhagen kent. Niet goed, maar ze zeggen

Jaap van de Loosdrecht, Computer Vision Lab, NHL

hallo in de supermarkt. Dat is één. De rest is gokken. Maar in vier stap-

Martin van der Have, RAB en ABB

pen naar Obama lijkt me niet onredelijk. Lastiger wordt het natuurlijk

Hans Lenos, lenosonline.info

naar die ene jongen of dat ene meisje in de ‘slums’ in India. Maar

Wim Hoeks, NTS groep

goed. Misschien kom ik door de ‘Verhagen’-connectie ook wel snel in India en laten we eerlijk zijn; acht stapjes zou ook nog best indruk-

VORMGEVING

wekkend zijn.

Laura Willemsen, Grafisch ontwerp

Terug naar het belang van ‘wie je kent’. In onze business is je netwerk ontzettend belangrijk. Dat geldt voor ons als technisch journalist,

DRUK

maar net zo zeer voor u als industrieel automatiseerder. Maar dit net-

Grafia Media Groep

werk is natuurlijk één op één gekoppeld aan eigen kennis. Een kapper kent relatief veel shampoo vertegenwoordigers, ik ken er - ondanks

P O S TA D R E S R E D A C T I E

een behoorlijke bos haar - niet één. Hetzelfde geldt voor de groente-

Beatrixstraat 2, 2712 CK Zoetermeer

man op de markt, de monteur van de autogarage of de raketgeleerde

E: [email protected]

van NASA. Zijn netwerk bestaat uit peers, aangevuld met ‘toevallige’ (helemaal in de politiek kan men toevallig soms tussen aanhalingste-

A B O N N E M E NT E N

kens zetten) verbanden door familie- en vriendenkring. Het gaat om

[email protected]

peers, stakeholders, of elk ander chique Engels woord dat u aan de

T: 079 - 500 05 59

relatie zou willen koppelen. De conclusie is simpel. Natuurlijk is wie je kent belangrijk. Maar dit is

A D V E R T E NT I E - E X P L O I TAT I E

een rechtstreekse afgeleide van eigen kennis. Ervan uitgaande dat

Mike de Jong

tegenwoordig niemand vanaf een eiland opereert, en voor het gemak

T: 06 - 10 82 59 93

‘wie je kent’ even niet tot ‘de deelverzameling kennis’ wordt gere-

E: [email protected]

kend, werken kennis en netwerk als communicerende vaten. En laat communiceren nou net iets zijn waar vakjournalisten goed in

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE

zijn. In mijn voorige column hield ik een preek voor eigen parochie.

Mark Geelen, Simon Jansen, Bert Stap,

Voor het omzetten van informatie in kennis is vakkennis nodig. Hier

Koenraad Van de Veere

komt preek nummer twee: realiseert u zich welke rol zij vervullen in de communicatie tussen de vaten?

LIAM VAN KOERT Column 03

In dit nummer

3D-vision met lightfield

08



Robotaanbod op World of



Technologie & Science

12



Van tomatenstengels tot big data

18

Duurzame verpakkingen leveren geld op

20



Consumenten verleiden

22



Verpakkingstrends

26



12



Toekomst van flexibele robotica

28



Rubrieken Redactioneel

03

Colofon

03



Nieuws

06



Dossier Verpakken

17



(Un)safe

30



Branche Bulletin

32

Robotveiligheid

34

Productnieuws

38



18 34





September | VISION & ROBOTICS

Inhoud 05

Hotel uit Cupertino zet robot in als kamermeisje HET CALIFORNISCHE CUPERTINO STAAT BEKEND OM ZIJN TECHNOLOGISCHE INNOVATIES. HET ALOFT HOTEL BENADRUKT DIT INNOVATIEVE KARAKTER DOOR ALS PROEF EEN ROBOT IN TE ZETTEN ALS KAMERMEISJE. Het gaat om de Botlr, een robot van bijna een

communiceerd met hotelgasten, terwijl in het

De Botlr communiceert met een communicatie-

meter groot die zelfstandig hotelgasten kan

laadruim spullen kunnen worden vervoerd naar

systeem dat is aangebracht in de lift van het ho-

voorzien van nieuwe spullen. Denk hierbij aan

hotelkamers. Gasten kunnen de spullen simpel-

tel. Met dit systeem wordt via een wifi-netwerk

toiletartikelen, de krant of flesjes drinken. De

weg uit dit laadruim pakken. De robot kan zelf-

verbinding gemaakt. Door het hotelnummer in

robot is ontwikkeld door Savioke en moet de rol

standig door de gangen van het hotel bewegen

te voeren kan de robot door het hotelpersoneel

van kamermeisje overnemen.

door de aanwezigheid van allerlei sensoren. De

naar een specifieke kamer worden gestuurd.

De robot is voorzien van zowel een scherm als

Botlr kan 12 meter vooruit kijken en herkent

een laadruimte. Via het scherm kan worden ge-

vanaf een afstand van 2 meter obstakels.

Revalidatieziekenhuis

Inkendaal

in

Vlezenbeek start binnenkort met een proef, waarbij robots zullen worden ingezet bij de revalidatie van ouderen en jonge kinderen. Ze kunnen ouderen bijvoorbeeld opnieuw aanleren hoe ze zich moeten aankleden. “Maar ook voor de revalidatie van kinderen zijn de robots ideaal”, zegt dokter Serge Voets. De proef houdt in dat robots met een menselijke toets hun steentje bijdragen aan de revalidatie van ouderen en kinderen. De robot is een halve meter hoog, heeft armen en benen en een hoofdje met ogen en werd ontwikkeld door de firma Qbmt. De robot werd Zora gedoopt, wat staat voor ‘Zorg Ouderen Revalidatie Animatie’. Zora kan in het revalidatieziekenhuis een meerwaarde zijn voor onder meer kinderen met leerstoornissen en patiënten met motorische problemen. “Zora kan bijvoorbeeld worden geprogrammeerd om bewegingsoefeningen aan te leren. Zo krijgen therapeuten meer tijd om individueel met de patiënten te werken.” De ogen van de robot zijn kleine camera’s, die de patiënt filmen. Zo kan men de patiënt evalueren en eventueel achteraf de therapie bijstellen. Zora geeft ook groepsoefeningen en toont wat de patiënten moeten doen. “En als er iets misloopt, zoals een plotse aanval, dan slaat hij alarm”, vertelt dokter Voets. De robot kan ook worden ingeschakeld in spel- en bezigheidstoepassingen.

06 Nieuws

Revalidatieziekenhuis start proef met robot Zora

Nieuws

Liftende robot legt 6.000 kilometer af door Canada Liften is tegenwoordig niet

ontwikkeld door een groep

wist de 6.000 kilometer in

alleen

onderzoekers uit het Ca-

minder dan een maand tijd

De

nadese Toronto. De groep

af te leggen.

robot HitchBOT is erin ge-

ontwikkelde de robot als

slaagd maar liefst 6.000 ki-

experiment en wilde onder-

lometer door Canada af te

zoeken of mensen robots in-

leggen door mee te liften

middels voldoende vertrou-

met automobilisten.

wen om deze toe te laten in

voor

maar

weggelegd

rugzaktoeristen.

hun auto. De robot maakte zijn aankomst op zijn eindbestem-

Dit vertrouwen bleek inder-

ming in Victoria, British Co-

daad groot genoeg te zijn.

lumbia, bekend op Twitter.

De robot wist op 27 juli 2014

HitchBOT is een robot die is

zijn eerste lift te regelen en

Simpele robots kunnen samen complexe taken uitvoeren Onderzoekers van de Harvard-universiteit zijn erin geslaagd een groep

De ontwikkeling is gebaseerd op biologische systemen, die vaak de-

kleine robots te ontwikkelen die samen complexe taken uit kunnen voe-

zelfde werkwijze hanteren. Eén enkel systeem is zeer beperkt in zijn

ren. De onderzoekers verwachten dat de ontwikkeling de nieuwe toe-

mogelijkheden. Door meerdere systemen te combineren worden de bio-

komst is voor robotica.

logische systemen echter in staat gesteld complexe taken uit te voeren.

De Kilobots is een team en 1.024 robots die nauwkeurig samen kunnen werken zonder tussenkomst van de mens. Het gaat om eenvoudige robots die eenvoudige taken kunnen uitvoeren. Door de robots echter in een zwerm te combineren willen de onderzoekers bewijzen dat simpele robots gezamenlijk complexe taken kunnen uitvoeren. De robots communiceren met elkaar via infrarood en kunnen hierdoor hun bewegingen op elkaar afstemmen zonder tussenkomst van de mens. De onderzoekers hebben een video vrijgegeven waarin de robots onder andere de opdracht krijgen de letter ‘K’ te vormen. Deze opdracht voeren de robots geheel zelfstandig uit.

Robot gaat de strijd aan met Ebola Een arts uit het Amerikaanse Charleston heeft een robot ontwikkeld die

licht. De energie van dit licht is volgens Deal in staat de DNA-structuur

de strijd aangaat met Ebola. Ontwikkelaar Jeffery Deal gaat in Monrovia,

van virussen en bacteriën dusdanig te veranderen dat deze worden ver-

Liberia ziekenhuispersoneel trainen in het gebruik van de robot.

nietigd.

Twee TRU-D Smart UVC robots worden op dit moment al ingezet in Liberia bij de bestrijding van Ebola. De robots desinfecteren omgevingen waar

De TRU-D wordt ontwikkeld door UEC Electronics in het Amerikaanse Ha-

Ebola-patiënten zijn behandeld. Dit proces is van groot belang om verde-

nahan, South Carolina. 300 van deze robots worden op dit moment in de

re verspreiding van de ziekte tegen te gaan. De robot gebruikt sensoren

Verenigde Staten ingezet om ruimtes te desinfecteren. De robots gaan nu

om de afmetingen en geometrie van een kamer in kaart te brengen. Ver-

dus ook aan de slag in Liberia bij de bestrijding van Ebola.

volgens bestraalt de robot de volledige ruimte met behulp van ultraviolet

Nieuws 07

EEN NIEUWE FASE VOOR PLENOPTISCHE CAMERA’S

3D-vision met lightfield EN TOEN BLEEK DE TIJD RIJP VOOR EEN ‘NIEUWE’ 3D-VISIONTECHNIEK: LIGHTFIELD CAMERA’S. WANT HOEWEL

GELUKKIG STELDE OOK HIER DE WET VAN MOORE NIET TELEUR. OP VISION, ROBOTICS & MECHATRONICS TOONDE DR. CHRISTIAN PERWASS VAN RAYTRIX GMBH WAT LIGHTFIELD TECHNOLOGIE VOOR DE SERIEUZE 3D-FAN IN PETTO HEEFT. 08 Vision

Tekst: Liam van Koert

HET PRINCIPE AL ENIGE TIJD BEKEND WAS, WAS HET VOORAL DE REKENKRACHT DIE VOORALSNOG ONTBRAK.

Stel je het volgende voor. In plaats van een ‘normale’ lens met een speci-

crolenzen plaatsen en de hoofdlens zo instellen dat deze net zijn brand-

fieke brandpuntsafstand, nemen we nu een lens die eigenlijk bestaat uit

punt achter de beeldsensor heeft liggen? In dat geval kijk je in feite met

40.000 microlensjes. Deze lensjes verdelen we in 20.000 lensparen, waar-

40.000 cameraatjes naar het virtuele tussenbeeld van de hoofdlens, die

bij elk paar in feite een stereovisie beeld geeft. Zorg er bovendien voor dat

elk een microbeeld op de beeldsensor projecteren. En hoewel de lenzen

in de microlensarray niet 1 type, maar bijvoorbeeld 3 typen microlenzen

zeer dicht bij elkaar staan, zullen deze microbeeldjes elkaar niet overlap-

zitten met een verschillende brandpuntsafstand en je hebt een zee aan

pen (zie figuur 1) en is de afstand groot genoeg om diepte-informatie uit

3D-informatie tot je beschikking. Deze moet je natuurlijk nog wel even

de 40.000 verschillende perspectieven te destilleren. Raytrix heeft boven-

goed aan elkaar knopen met de juiste beeldverwerkingssoftware en algo-

dien 3 verschillende lenzenarrays met een afwijkende brandpuntsafstand.

ritmes. Laat dit nu net zijn waar Raytrix erg goed in is. Sinds 2009 maakt

Dit levert nog meer diepte-informatie op, doordat de ene array het van de

en verkoopt het Duitse bedrijf lightfield camera’s en software waarmee

andere overneemt zodra het beeld onscherp wordt. Dit principe werkt zo

de depth-of-field volgens eigen zeggen maar liefst 6 keer hoger ligt dan

goed, dat zelfs wanneer men iets op zeer grote afstand - zeg 400 meter -

bij andere op de markt zijnde systemen, zonder dat er te veel concessies

wil fotograferen of filmen en dus een flinke telelens moet toepassen met

aan de effectieve resolutie gedaan hoeft te worden.

een kleine depth-of-field, er toch een behoorlijk 3D-beeld kan worden opgebouwd.

Historisch perspectief Even uitzoomen naar het begin. En dat is een behoorlijk stukje. Het plenop-

Resolutie

tics-verhaal begint namelijk met natuurkundig Nobelprijswinnaar Gabriel

Een van de grote mankementen van de lightfield camera is de lage

Lippmann. Het is 1908 om precies te zijn. Lippmann is net wereldberoemd

effectieve resolutie. Bij standaard plenoptische systemen is deze namelijk

geworden omdat hij ’s-werelds eerste kleurenfoto’s heeft gemaakt. Hij

maximaal het aantal toegepaste microlenzen. Dus zelfs wanneer men een

kreeg dit voor elkaar door op een slimme manier gebruik te maken van

16 megapixel sensor toepast, dan blijft deze in het geval van een array

de interferentie van licht en het leverde hem een Nobelprijs op. Minder

van 40.000 microlenzen beperkt tot 40.000 pixels. Dit is onacceptabel voor

bekend is dat de in 1845 in Luxemburg geboren optische ‘tovenaar’ ook de bedenker was van iets dat hij ‘integrale fotografie’ noemde. Hierbij plaatste hij een array van kleine lensjes in één vlak om er vervolgens foto’s mee te maken. Nu waren er destijds natuurlijk geen computers om het nogal troebele resultaat tot één beeld te smeden. Maar wie eenzelfde lensarray gebruikte om de foto te bekijken, aanschouwde een verbluffend 3D-tafereel. En net als het naar buiten kijken door een raam, veranderde het beeld wanneer de positie van de observator veranderde. In feite was de eerste lightfield camera geboren. Diepte-informatie We zoomen weer wat in naar de huidige ‘state-of-the art’. Want hoe zit het vandaag met plenoptics? Zoals gezegd heeft een normale lens een specifieke brandpuntsafstand. Dit betekent eigenlijk alleen dat één vlak in de waargenomen 3D-ruimte scherp op de gevoelige plaat wordt vastgelegd. Welk vlak dit is, wordt bepaald door de afstand tussen de lens en de beeldsensor. Afhankelijk van welk vlak we in de 3D-ruimte scherp willen zien, maken we die afstand groter of kleiner, zodat we precies die ‘doorsnede’ van het tussen lens en sensor zwevende ‘virtuele beeld’ te pakken krijgen, dat we in focus wilden hebben. Maar wat gebeurt er nu wanneer we tussen deze lens en de beeldsensor een lenzenarray van 40.000 mi-

Figuur2: Hoe dichter een object zich bij de camera bevindt, des te verder ligt het virtuele beeld van de hoofdlens achter de beeldsensor. In zo’n geval zien meer microlenzen Figuur 1: Virtuele beeldpun-

hetzelfde punt. De effectieve resolutie is in dat geval lager. De effectieve resolutie is

ten op verschillende posities

dus een combinatie van het aantal microbeeldjes waarmee een punt is geprojecteerd

achter de beeldsensor leveren

en de depth-of-field van de microlenzen.

meerdere microbeeldjes op

Figuur 3: De effectieve resolutie voor één beeldafmeting (1D) per lenstype ten op-

die elkaar niet overlappen. Het

zichte van de positie van het virtuele beeld. Objecten die op het ‘Total Covering Plane’

originele beeld kan hierdoor

worden geprojecteerd kunnen nog steeds in focus worden gebracht. Als objecten zich

worden gereconstrueerd.

dichter bij de camera bevinden, neemt de effectieve resolutie af.

Vision 09

het met een normaal camerasysteem nooit om alles goed in focus te krijgen. Dankzij de extended depth-of-field door het gebruiken van meerdere arrays is dit voor de Raytrix lightfield camera’s geen enkel probleem. Ook voor de inspectie van metalen delen met een fijne structuur zonder gestructureerd licht is lightfield erg geschikt. Helemaal wanneer er steile randen zijn is een dergelijke controle met stereovision of lasertriangulatie lastig te doen. Flow meten in 3D Een applicatie die Raytrix met een Deens bedrijf ontwikkelde was het kijken naar de flow deeltjes in vloeistoffen. Hoe bewegen deze deeltjes in 3D? Normaliter had het bedrijf een opstelling met meerdere camera’s nodig om de deeltjesstroom in een met laser uitgelichte waterbak in kaart te kunnen brengen. Door het toepassen van een lightfield camera vervielen de twee overbodig geworden camera’s, wat een aanzienlijke ruimtebesparing opleverde. Ook was de kalibratie er een stuk eenvoudiger op geworden. Dergelijke opstellingen zijn niet alleen nuttig voor vaste deeltjes in water, maar kan ook worden gebruikt om bijvoorbeeld bij het inspuiten de verneveling van de brandstof in de cilinderkop te bestuderen. Groeianalyse planten Weer een andere toepassing is het analyseren van de groei van planten. Volgens Perwass is dit een echte groeimark omdat er een onophoudelijke veruit de meeste toepassingen. Gelukkig is Raytrix er volgens Christian

zoektocht is naar sneller groeiende planten en methoden. Wie planten-

Perwass in geslaagd de effectieve resolutie te ontkoppelen van het aan-

groei nauwkeurig in beeld wil brengen zal dit in 3D moeten doen. Daar-

tal microlenzen en deze daardoor behoorlijk op te krikken. De effectieve

naast is het natuurlijk van belang de groei niet door de meting te be-

beeldresolutie is in hun configuratie tot ongeveer ¼ deel van de sensor-

ïnvloeden. Dit betekent dat 3D-visionmethoden die belichting gebruiken

resolutie, al is deze nog steeds wel afhankelijk van de afstand van een

voor het verkrijgen van de diepte-informatie eigenlijk geen goede kandi-

object tot de camera (zie figuur 2 en 3). In een tijd waar het aantal me-

daten zijn. Deze bezwaren gelden niet voor lightfield camera’s.

gapixels bijna dagelijks lijkt toe te nemen, is dat natuurlijk goed nieuws. Zo hebben ze een 42 MP 3D-camera met een effectieve resolutie van 10

Cellen in 3D

megapixels die bij volledige resolutie framerates van 7 fps haalt, maar

Tot slot noemt Perwass microscopie. Want met Raytrix R5µ die is uitgerust

ook een supersnelle 4 MP 3D-videocamera die bij een effectieve resolutie

met een 4MP CMOSIS sensor kan met een lightfield camera 10 keer wor-

van 1 megapixel maar liefst 180 frames per seconde aankan. Dit soort

den vergroot. Hierbij is de pixelgrootte 5,5 µm, de field of view 1 bij 1 mm

getallen zet de deur open naar tal van nieuwe applicaties.

en een depth-of-field van 180 µm. Dergelijke specificaties zijn voldoende om al aardig nauwkeurig naar bepaalde onderdelen te kijken. Maar wat

Fotografie en video

Raytrix betreft is dit slechts het begin. Binnen een jaar moet er een ca-

Een van de eerste toepassingen die Perwass laat zien, is een 3D face cap-

mera zijn die maar liefst 100 keer vergroot, waarbij ook cellen met een

ture. Naast een redelijk scherpe foto van het gezicht van een vrouw - hoe

3D-camera onder de loep genomen kunnen worden.

meer structuur het bekeken oppervlak heeft des te meer diepte informatie er is en gelukkig had deze vrouw een gave huid - is er ook een 3D-

Lightfield de beste 3D keuze?

weergave van het gezicht. Door in het 3D-beeld bijvoorbeeld het puntje

Of lightfield de beste keuze is voor 3D-vision is natuurlijk niet gezegd.

van de neus aan te klikken, wordt op de foto meteen op de neus scherp-

Zoals eigenlijk bij elke visiontechnologie hangt dit erg af van de toepas-

gesteld. Hetzelfde kan natuurlijk ook voor een oog of een wang. En omdat

sing. Zo heeft Time of Flight nog wel eens last in buitentoepassingen en

alle 3D-informatie voorhanden is, kan er achteraf ook met de belichting

is kijken naar zeer kleine dingen met stereovision geen succes. Zowel la-

worden gespeeld. In feite worden de postprocessingsmogelijkheden van

sertriangulatie als stereo kunnen last hebben van occlusie en In het geval

de fotograaf behoorlijk uitgebreid, en natuurlijk niet alleen voor het ma-

van lightfield camera’s kan de resolutie parten spelen. Daarentegen zitten

ken van portretten en stilstaand beeld.

de specs in de lift en worden de megapixels betaalbaarder. Zelfs voor de bij de consumenten populaire Lytro lightfield camera met een effectieve

Kwaliteitscontrole lastige onderdelen

resolutie van 1 Megapixel, is er nu met de Lytro Illum een serieuzer (en

Een tweede applicatie is wat meer van industriële aard: de kwaliteitscon-

prijziger) alternatief. Daarnaast zijn lightfield camera’s robuust, volstaat

trole van bijvoorbeeld ‘pinout’ stekkerverbindingen. Zitten alle pinnetjes

het gebruik van één camera en is de kalibratie eenvoudig of overbodig.

erin en hebben ze de goede hoogte? Omdat het beeld onder een hoek

Het heeft meer dan een eeuw geduurd, maar voor wie aan 3D-vision

genomen moet worden en de pinnetjes redelijk diep kunnen liggen, lukt

denkt is lightvision zeker een overweging waard.

Kijk voor meer informatie over de werking van Raytrix lighfield camera’s op http://bit.ly/1B9dmeN. Kijk op http://bit.ly/1B9dlrv voor een videopresentatie.

010

Aandrijftechniek, uw krachtige vooruitgang

30 SEPTEMBER T/M 3 OKTOBER

JAARBEURS UTRECHT Gratis entree bij registratie op WWW.WOTS.NL

WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE

ROBOTAANBOD OP WORLD OF TECHNOLOGY & SCIENCE

WoTS UP? HET GROTE AFTELLEN IS BEGONNEN. WANT NADAT ER EEN AARDIGE HOEVEELHEID WATER DOOR DE LEK IS GEGAAN IS DE VOORAVOND VAN WORLD OF SCIENCE & TECHNOLOGY DAN EINDELIJK EEN FEIT. MET VEREENDE KRACHTEN WILLEN DE BRANCHEORGANISATIES FHI EN FEDA DE NEDERLANDSE AUTOMATISERINGSBEURS WEER OP DE KAART ZETTEN. EN WIE HEM BEZOEKT, WAANT ZICH IN EEN WERELD VOL TECHNISCHE HOOGSTANDJES, ZO LEERT EEN GRONDIGE INSPECTIE VAN HET PROGRAMMA. UITERAARD IS ZO’N WERELD

Het was altijd een lastige keuze. Zowel bezoe-

derne ontdekkingsreiziger deel te nemen aan

viljoenen: een in het teken van Testen & Meten

kers als standhouders konden in een tijdsbestek

een ‘X-peditie’. Via een speciale app wordt

en een over Development. De meest aanspre-

van enkele weken voor hun factory automation

men in een verhaal langs verschillende plek-

kende lezingen gaan hier over de Elektronica

terecht in de jaarbeurs Utrecht, maar ook in

ken op de beursvloer geleid die in het teken

van morgen en over Industrie 4.0.

de Amsterdamse RAI. Gevolg waren minder

staan van verbetering. Er is een X-pedition voor

verkochte vierkante meters en teruglopende

Proces Automation en een voor Factory Auto-

World of Robotics

bezoekersaantallen. Want in een tijd waar de

mation. Bovendien is er een paviljoen boorde-

Misschien is het wishful thinking, maar zou het

broekriem aangehaald moet, staan niet al-

vol veldinstrumentatie. De seminars op World

niet mooi zijn als er ook een World of Robotics

leen de budgetten, maar ook de beschikbare

of Automation gaan over groeimarkten als de

was? Toch kan de robotliefhebber op de WOTS

tijd onder druk. Voor de buitenstaander lag de

farmaceutische industrie en de voedselverwer-

zijn hart ophalen. Want zowel natuurlijk zijn ro-

oplossing voor de hand: sla de handen ineen

kende industrie, maar ook over de control room

bots al lang niet meer weg te denken uit alle

en organiseer eens per twee jaar een beurs

van de toekomst, systeemintegratie, factory

hiervoor genoemde werelddelen en zullen er

waar iedereen samenkomt. Vaak zijn dit soort

autmation en natuurlijk cyber security.

naast lezingen voldoende robots op de stands

dingen gemakkelijker gezegd dan gedaan.

Ook World of Laboratory kent een aantal X-

van de deelnemers te vinden zijn. Daarnaast

Maar eerlijk is eerlijk. De beursorganiserende

periences. Hier gaat de bezoeker op reis in de

zijn de robots flink in de meerderheid in een on-

brancheverenigingen FEDA en FHI hebben er

wereld van het groene kweken, DNA-onder-

derdeel dat WOTS ‘Exciting Technology’ noemt.

hard aan getrokken. En wat er nu voor ligt be-

zoek en veiligheid. En tijdens lezingen wordt

Hier is het de beurt aan voornamelijk niet-

looft een verfrissende impuls voor een traditio-

de bezoeker bijgepraat over de ‘Kliniek van de

commerciële projecten die de organisatie onder

nele Industriële Week te zijn.

Toekomst’ en Chromotografie. World of Motion

de aandacht wil brengen. Denk hierbij aan een

& Drives is vooral een FEDA-aangelegenheid.

bezoek van ROBONED, Tech United, maar ook

Vier werelddelen

De brancheorganisatie heeft er dan ook voor

de Nederlandse deelname aan de FIRST Lego

World of Technology & Science zijn eigen-

gekozen om in dit werelddeel niet één, maar

League en de FIRST Tech Challenge. Alleen bij

lijk vier werelden in één. Zo is er de World of

twee paviljoens neer te zetten waar het com-

de inschrijvingen voor de TechAward valt het ro-

Automation, World of Laboratory, World of Mo-

plete aanbod aan hydrauliek, pneumatiek en

botgehalte wat tegen. Gelukkig wordt de robot-

tion & Drives en World of Electronics. In eerst-

elektromechanische aandrijvingen te vinden is.

eer daar verdedigd door een oude bekende : de

genoemde werelddeel is er aandacht voor alle

Extra pluspunt van deze wereld: het is hier dat

ABIflexx Wide Delta. Een voorganger van deze

process- en productieautomatiseringsthema’s

er op 30 september een lezingenprogramma is

slimme hygiënische robot is al eens uitgebreid

in de bredere zin van het woord. En wie het

dat volledig in het teken van de robotica staat.

in Vision & Robotics besproken en de redactie

wil verkennen doet er goed aan om als mo-

World of Electronics tot slot kent ook twee pa-

hoopt dan ook dat hij hoge ogen gaat gooien!

012 WoTS

Tekst: Liam van Koert

NIET COMPLEET ZONDER EEN FLINKE DOSIS VISION EN ROBOTICA.

ermee om kunnen gaan. Naast kennis stimuleert het ook de noodzakelijke vaardigheden en motivatie van de kinderen.

Team Rembrandts Tijdens een kwalificatie First Robotics Competion in North Carolina in maart dit jaar, kreeg Team Rembrandts – de Alliance and Engineering Inspiration Award toegekend. Hoewel het

het eerste FRC-project: The Ultime Ascent. Dit

Nederlandse team zich niet rechtstreeks wist te

leidde in 2013 niet tot een kwalificatie, maar

plaatsen, werd met de Award wel de deelname

een jaar later dus wel.

aan de wereldkampioenschappen in St. Louis

In 2014 was de robotopdracht de Arial Assist.

RoboNed

veiliggesteld. Hier won Team Rembrandts drie

De regels zijn niet eenvoudig. Op een veld van

Voor de Vision & Robotics lezer behoeft Ro-

van de tien wedstrijden.

ongeveer 8 bij 18 meter strijden twee allianties

boNed natuurlijk geen introductie meer. En

First is een Amerikaanse organisatie de zich

van elk 3 teams tegen elkaar om ballen in ver-

over enkele weken zal ook de WOTS-bezoeker

inzet voor een wereld waarin wetenschap

schillende doelen te krijgen. Hoe moeilijker het

met Nederlands overkoepelde robotplatform

en technologie weer sexy zijn en waar jonge

doel, hoe meer punten het scoren oplevert. Ook

bekend zijn. Want Exciting Technology, dat is

mensen dromen de nieuwe helden van de

wordt veel waarde gehecht aan samenspelen.

waar RoboNed haar bestaansrecht aan ont-

techniek te worden. Een van de langstlopende

Doelpunten waar alle alliantieleden bij betrok-

leent. Van 30 september tot 3 okotber tonen ze

instrumenten hiervoor is de First Robotics Com-

ken zijn, leveren dan ook de meeste punten

in Utrecht de volgende projecten:

petition, die in Amerika enorm populair is. In

op. Dit geldt ook voor het spelen in alle drie de

• Robird

Nederland is First vooral bekend van de Junior

zones waarin het veld is opgedeeld. De score

Robirds zijn op afstand bestuurbare robot

Lego League, de Lego League en de First Tech

kan helemaal oplopen wanneer de bal over

roofvogels, met het realistische uiterlijk en

Challenge. En hoewel de Robotics Competion in

een vakwerk, dat in het midden van het veld

gewicht van een echte roofvogel. Robirds

eigen land niet wordt gehouden, hebben we

over de volledige breedte is gehangen, wordt

gebruiken de slagvleugelvlucht als wijze

sinds kort wel een Nederlands team dat zich

gespeeld en deze door een alliantielid wordt

van voortstuwing, met een vlucht prestatie

met ‘de grote spelers’ in Amerika bemoeit.

gevangen. Tot slot kunnen er flink wat punten

die vergelijkbaar is met echte roofvogels. Op

Uniek, niet alleen omdat het daarmee een van

worden verdiend in de eerste 10 seconden van

basis van de natuur zelf, bieden de Robird-

de weinige buitenlandse teams is, maar ook

een wedstrijd. In deze fase krijgen de robots de kans om autonoom te scoren.

modellen nieuwe en spannende mogelijkhe-

omdat zij zich in zeer korte tijd wisten te kwa-

den in de handhaving van vogels op bijvoor-

lificeren voor het WK dat op 23 tot 26 april in

beeld het vliegveld. Door het triggeren van

St. Louis, Missouri plaatsvond. Tijdens het WK

het instinct van vogels, door de combinatie

dongen maar liefst 67.500 studenten, verdeeld

FIRST Lego League Demo

van silhouet en vleugel beweging, wordt het

over meer dan 2700 teams naar de prijzen.

Stichting Techniekpromotie is een landelijke

opjagen van vogels volledig controleerbaar.

Team Rembrandts, ofwel team 4481, is een

samenwerking waarin Universiteiten, Hoge-

• PIRATE: Pipe Inspection Robot for AuTono-

team uit Eindhoven waarin studenten van Fon-

scholen en MBO-instellingen hun krachten

tys, Summa, Bernrode, TU/e en Ubbo Emmius

bundelen. Zij maken zich samen sterk voor

Binnen het PIRATE project wordt een inspec-

samen met mentoren en eindejaarsstudenten

wetenschap- en techniektalentontwikkeling bij

tiesysteem ontwikkeld dat gebruikmaakt van

een robot bouwen. Voor wie niet alle scholen

kinderen en jongeren van 4 t/m 18 jaar. Een

kleine autonome robots die het bestaande

uit het voorgenoemde rijtje herkent: studenten

van de dingen die Stichting Techniek faciliteert

gasnetwerk inwendig kan inspecteren. Deze

van de Universiteit, het HBO, MBO en voortge-

is de FIRST Lego League. In deze robotcompe-

robots kunnen voortbewegen in het wijd-

zet onderwijs zitten allemaal bij elkaar in het-

titie ontwerpen en programmeren de deelne-

vermaasde netwerk dat in stedelijke omge-

zelfde team. Het verhaal van Team Rembrandts

mers een robot die is gebaseerd op Lego Mind-

ving te vinden is. De robot zal hierbij zowel

begint in 2011 door een ontmoeting met The

storms. Op de WOTS is een demo te zien waar

een visuele inspectie (vervormingsmeting)

Nasa Knights (team 122) in St. Louis in datzelfde

de bezoeker zelf kan ervaren hoe kinderen en

van de buizen uitvoeren als een akoestische

jaar. De interesse voor deelname aan de First

jongeren geënthousiasmeerd worden voor we-

(horen weglekken van gas).

Robitcs Competision was gewekt, maar had

tenschap en techniek. Ook kan men zelf een

• ALIZ-E

nog wel wat bureaucratische haken en ogen:

FIRST Lego League robot programmeren.

Het ALIZ-E project onderzoekt de robot-kind

deelname moest in het schoolsysteem worden

interactie. Uit dit onderzoek van TNO bij het

ingepast zodat niet alleen onderdelen voor de

Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ) blijkt dat

robot konden worden aangeschaft, maar stu-

een intelligente robot kinderen met diabetes

denten ook studiepunten konden verdienen

op een leuke manier meer kan leren over hun

met de deelname. Eind 2012 was het dan ein-

aandoening, wat diabetes inhoudt en hoe ze

delijk zover. Er werd gestart met de bouw van

mous Exploration

013

Tech For Future is een partner voor hightech

Robot Seminar

bedrijven die hun kennis op Hightech Syste-

Op dinsdagmiddag 30 september wordt het

men & Materialen (HTSM) gebied willen ont-

Robotica seminar aangeboden. Het programma

wikkelen. TFF werkt samen met bedrijven aan

van dit seminar is opgebouwd met lezingen

projecten op het gebied van internationaal

van kennisinstellingen, leveranciers van auto-

praktijkgericht onderzoek, zoals de toepassing

matiseringsproducten en eindgebruikers. De

van hightech mechatronica, nanotechnologie,

wetenschappelijke presentaties haken in op

smart materials, kunststoffen en ICT in nieuwe

de wijze waarop mensen en robots ‘zij aan zij’

producten en systemen. ‘Business gedreven’

zullen werken. Tevens ontstaat de behoefte om

staat voorop, wat betekent dat het onderzoek

meer tussen vakgebieden samen te werken

Tech United

van TFF direct nut heeft voor het bedrijfsleven

voor een goede integratie van robotica. Verder

Robots zullen in de toekomst een belangrijke

en de maatschappij.

staan de sprekers onder andere stil bij sen-

rol gaan spelen in het dagelijks leven. Bij het

Saxion is tijdens World of Technology & Science

sortechnieken en industriële componenten en

robotvoetballen worden technieken ontwikkeld

aanwezig met een aantal demonstraties van

systemen voor de realisatie van slimme fabrie-

die later gebruikt kunnen worden in bijvoor-

innovaties die in deze projecten zijn/worden

ken. Hoe speelt de waardeketen in op behoef-

beeld een zorgrobot. De voetbalrobots kunnen

ontwikkeld, waaronder:

tes zoals gebruiksvriendelijkheid en flexibiliteit

samen communiceren via het draadloze net-

vanuit de industrie?

werk, rondkijken, en snel reageren op veranderingen van de omgeving. Samen voetballen de robots volledig autonoom en kijken de mensen alleen maar toe. De organisatie achter de voetbalrobots bestaat uit verschillende disciplines van de Technische Universiteit Eindhoven. Samen ontwikkelen zij de technieken voor de voetbalrobots die ook al gebruikt worden in de ontwikkeling van zorgrobots. Tijdens het wereldkampioenschap 2012 in

• Het gebruik van Firebee sensornetwerken voor bijvoorbeeld de brandweer

Mexico wisten de voetbalrobots van Tech Uni-

• Robots die Mastermind spelen

ted tegenstanders van over de hele wereld te

• Saxshirt: een shirt dat fysiologische data op-

verslaan en de wereldtitel binnen te halen! In

slaat

TechAward nominatie: ABIflexx Wide Delta De ABIflexx Wide Delta maakt deel uit van

2013 werd het wereldkampioenschap in Eind-

• Positiebepaling via geluidsmetingen

ABIflexx Robotic Systems, waarmee hygiëni-

hoven georganiseerd, Tech United wist de we-

• Robots that care

sche delta robots gebouwd kunnen worden

reldtitel niet te prolongeren, maar wel de finale

voor zeer veel verschillende klant-situaties. Met

te behalen. En dit jaar lukte Tech United in Bra-

het steeds belangrijker worden van compacte

Robots op Factory Automation X-perience

robots en het besparen van footprint op de

het werd wederom wereldkampioen. Op World of Technology & Science geeft TechUnited een

Wie de Factory Automation X-perience volgt

Wide Delta (patent pending) ontwikkeld. Door

dynamische demonstratie. De teamleden van

komt ook een aardig stukje robottechniek te-

de geheel nieuwe opbouw van deze speci-

TechUnited starten met een uitleg over de ro-

gen. Zo toont VIPA, dat sinds kort onderdeel is

ale delta robot wordt een ovaal werkgebied

bots en vervolgens komen de voetbalrobots in

van Yaskawa de eerder in Vision & Robotics be-

gecreëerd waardoor de Wide Delta Robot pro-

actie. Verschillende rollen van een voetbalrobot

sproken koppeling van een PLC en HMI met een

ducten op de toe- en afvoerbanden tot een

worden gedemonstreerd, ze tonen enkele spel-

robot. Deze maakt het mogelijk om de robot

breedte van 1580mm kan bereiken. Een twee-

situaties en een bezoeker kan op goal staan

rechtstreeks via de PLC te programmeren. Een

de groot voordeel is dat de Wide Delta Robot

waarbij de robot een penalty neemt.

tweede robot- en overigens ook visionbijdrage

in series aanmerkelijk minder plaats inneemt.

komt van Panasonic. Zij tonen een complete

Vier Wide Delta Robots achter elkaar bijvoor-

moderne productiecel met robot, PLC, HMI,

beeld, nemen 50% minder plaats in dan vier

Tech For Future

motion, sensoren, veiligheid lichtschermen,

reguliere Delta Robots. De ABIflexx Wide Delta

Tech For Future (TFF) is het nieuwe program-

machinevision en een lasermarkersysteem. Er

is geheel ontworpen om te voldoen aan EHEDG

ma voor High-Tech Systemen en Materialen in

wordt een volledig geautomatiseerd proces in

en FDA eisen en past hiermee ideaal in bijvoor-

Overijssel. Het programma wordt gezamenlijk

beeld gebracht waarbij een product verschil-

beeld food of farma omgevingen. Door de toe-

uitgevoerd door de hogescholen Saxion en

lende processtappen doorloopt. Nadruk hierbij

passing van hoogwaardige onderdelen wordt

Windesheim. TFF is het label voor het onder-

ligt op veiligheid, handling middels robotica,

een systeem gerealiseerd dat tot 230 picks per

zoeksprogramma van het Centre of Expertise

markering voor track & trace middels een laser-

minuut kan realiseren met een zeer precieze

HTSM Oost dat in Overijssel door beide hoge-

markersysteem en tot slot de eindcontrole op

positie herhaalbaarheid en een zeer lage slij-

scholen wordt uitgevoerd.

kwaliteit middels machinevision.

tage. De TCO wordt voor de gebruiker dan ook

zilie wel wat het Nederlands elftal verzuimde:

014 WoTS

fabrieksvloer als uitgangspunt, is de ABIflexx

Tot 8 Delta-robots via EtherCAT

EtherCAT bus. Het hart is een 532MHz ARM 11

De NJ Robotics controller van Omron is in staat

processor welke de motion controller ideaal

om alle bewegende onderdelen in de machine

maakt voor applicaties met veel besturingsas-

onder controle te houden, met inbegrip van

sen en voor robot applicaties. De vrij program-

een enkele as, eenvoudige groepen van as-

meerbare MC4N is geschikt voor aansturing

sen en robotbesturingen, met onafhankelijke

tot 32 assen met een zeer hoge resolutie. Als

of gesynchroniseerde bewegingen. De syn-

master is hij geschikt voor het aansturen van

chronisatie met meerdere transportbanden

EtherCAT slave drives (positie-, snelheid- of

kan volledig geprogrammeerd worden dankzij

koppelsturing) en EtherCAT I/O. De aanwezige

geminimaliseerd. Terwijl de standaard ABIflexx

een commando speciaal ontwikkeld voor pick-

Ethernet poort wordt toegepast voor de pro-

Delta Robots u al ongekende flexibiliteit bie-

and-place toepassingen waarin Delta-robots

grammering en kan worden gebruikt voor aan-

den, biedt een ABIflexx Wide Delta u dezelfde

gebruikt worden. Met het Symac platform voor

sluiting met normale plc’s en HMI protocollen,

flexibiliteit met een veel kleinere footprint.

machineautomatisering hoeft de machinebou-

inclusief de Trio Uniplay Touch Screens. Appli-

wer slechts één controller te gebruiken voor

catie software kan geschreven worden in Trio’s

alle taken. Een goed voorbeeld is een verpak-

multi-tasking TrioBASIC (Motion Perfect v3).

Laboratorium robot voor monstervoorbereiding

kingslijn waarin een of meer Delta-robots wor-

The industriële standaard IEC 61131-3 taal is be-

den gebruikt om de efficiëntie te verhogen. De

schikbaar als optie waarmee hij beschikt over

Tijdens WOTS introduceert Da Vinci Labora-

robot krijgt de opdracht om het product op te

een complete PLC functionaliteit. Er zijn MC4N

tory Solutions de MultiPurpose Sampler (MPS)

halen uit een krat en plaatst deze op de ver-

motion controllers beschikbaar voor 2, 4, 8, 16

robotic PRO. Deze robot kan door de toepas-

pakkingtransportband. Met één enkele control-

en 32 aandrijvingen EtherCat sturing waarbij

sing van de nieuwste technieken automatisch

ler kan de gebruiker eenvoudig en zeer snel

iedere versie ook later naar een hoger aantal

de modules voor monsterintroductie wisse-

informatie uitwisselen tussen robots, omdat al-

verhoogd kan worden. Alle uitvoeringen heb-

len: van vloeistof- , naar headspace- of SPME

les wordt gedaan vanuit één controller. Hierbij

ben 32 software-assen welke als virtuele as-

injectie. Daarnaast verhoogt RoboticPRO de

kunnen tot 64 assen vrij worden toegevoegd

sen gebruikt kunnen worden wanneer er geen

efficiëntie op het laboratorium door een ver-

die kunnen worden gesynchroniseerd met de

EtherCAT drive wordt aangesloten. Elke as kan

grote monstercapaciteit. Een monsterdoor-

robotoperaties. Het Sysmac-platform biedt

geprogrammeerd worden voor lineaire, circu-

voer tot maximaal 1260 flesjes van 1 mL is

een complete set van functieblokken conform

laire, helicoïde en sferische interpolatie, elek-

nu mogelijk. Naast trays voor 1 mL flesjes zijn

de IEC norm, waarmee een Delta-robot net zo

tronische cam-profielen en gekoppelde assen.

er ook trays voor 2, 10, 20 en 40 mL beschik-

gemakkelijk kan worden geprogrammeerd als

De kracht van de motion controller laat toe dat

baar. De GERSTEL MAESTRO software stuurt de

elk ander servogestuurd systeem. Met behulp

ook meerassige robotmodellen als coördinaten

MPS roboticPRO aan en maakt het mogelijk

van Sysmac Studio kan men een kinematische

transformaties kunnen werken. De Trio MC4N

om overlappende 'PrepAhead' activiteiten uit

transformatie door middel van een eenvoudige

motion coördinator heeft een zeer compacte

te voeren. Uiteraard kan men op elk gewenst

instructie activeren en dan een standaard set

standalone behuizing (153 x 38 x 120 mm) met

moment prioriteitsmonsters toevoegen zonder

van instructies gebruiken om de beweging van

een helder display met status melding. Stan-

de monstervoorbereiding te stoppen. Snelle

de Delta-robot te besturen. Door gewoon het

daard zijn 8 digitale ingangen, 8 bi-directionele

en foutloze set-up van de dagelijkse werklijst

bewegingspad van het gereedschapsmiddel-

I/O, een extra encoder-ingang en een slot voor

wordt uitgevoerd met behulp van de intelligen-

punt (TCP) te programmeren in een Cartesiaans

SD-kaart aanwezig.

te sequence editor. De werklijst kan ook direct

coördinatenstelsel, zet de NJ-controller auto-

vanuit het LIMS worden geïmporteerd.

matisch ieder punt (x, y, z) van de interpolatie van het pad om in drie hoekposities (ø1,ø2,ø3).

Integratie van Labrobots

Iedere tijdscyclus worden de hoekposities dan

Met het PlateButler Robotic Systems maakt

als instelpunten doorgezonden naar de drie

Lab Services de integratie van allerlei soorten

servoaandrijvingen die respectievelijk de mo-

automatiseerbare instrumenten mogelijk. Dit

tor van iedere arm besturen. Hiervoor wordt

geldt ook voor robots,

een Accurax G5 servo-systeem gebruikt dat via

die vaak een promi-

EtherCAT met de controller communiceert. Alle

nente rol in het gehele

230 VAC 400 W servomotoren met rem zijn uit-

systeem hebben. Het

gerust met een 17 bit absolute encoder.

systeem kan vlekkeloos overweg met de nieuwste SCARA robots, maar

Motion controller voor robotapplicaties

ook XYZ-robots, al dan

De nieuwe MC4N van Trio Motion Technology

niet als verrijdbare op-

is een high-performance motion controller,

stelling, zijn geen pro-

ontwikkeld voor het besturen van servoaan-

bleem.

drijvingen en stappenmotoren via de real-time

WoTS 015

Onverslaanbare besturingen, precisie, en flexibiliteit

Het verlagen van kosten, het verhogen van productiviteit, en het verkorten van de ontwerptijd zijn slechts enkele uitdagingen waar engineers tegen aanlopen. De grafische systeemontwerpmethode combineert productieve software en herconfigureerbare I/O (RIO) hardware en helpt u deze uitdagingen aan te gaan. Dit off-the-shelf platform is customizable voor de meest uitdagende besturings- en monitoringstoepassingen door één geïntegreerde software ontwikkelomgeving om complexe industriële systemen sneller te bouwen.

>> Versnel uw productiviteit. Bezoek ni.com/industrial-control-platform

0348 433 466 National Instruments Netherlands BV ■ Pompmolenlaan 10 ■ Postbus 124 ■ 3440 ACWoerden ■ Tel +31 348 433 466 ■ Fax +31 348 430 673 Chamber of Commerce ■ # 301 168 13 ■ Utrecht ©2013 National Instruments. Alle rechten voorbehouden. LabVIEW, National Instruments, NI, en ni.com zijn handelsmerken van National Instruments. Andere vermelde producten en firmanamen zijn handelsmerken of handelsnamen van hun respectievelijke bedrijven. 09972

016

De LabVIEW ontwerpsoftware biedt ultieme flexibiliteit door het programmeren van FPGA, het vereenvoudigt het hergebruik van programmacode, en helpt u programmeren precies op de manier zoals u denkt: grafisch.

VISION & ROBOTICS Dossier Verpakkingen

Van tomatenstengels tot big data Duurzame verpakkingen leveren geld op Consumenten verleiden

VERPAKKINGSTRENDS:

Van tomatenstengels

tot big data

ONLINE VERKOPEN ZIJN NIET MEER WEG TE DENKEN. DE DUIZENDEN NEDERLANDSE WEBWINKELS ZETTEN MET HUN VERPAKKINGSVRAAG ECHTER BESTAANDE VERPAKKINGSREGELS OP Z’N KOP. NET ZOALS DEMOGRAFISCHE TRENDS ZORGEN VOOR ANDERE EISEN AAN EEN VERPAKKING ALS HET GAAT OM BIJVOORBEELD CONVENIENCE. FUNCTIONALITEIT IS EEN DERDE TREND: HOE DRING JE MET SLIMME VERPAKKINGEN VOEDSELVERSPILLING TERUG. EN WELKE IMPACT HEEFT DAT WEER OP HET MILIEU? MACROPAK 2014 SCHETST DE TRENDS. MAAR WORDT OOK ELKE VRAAG BEANTWOORD? Het NVC Nederlands Verpakkings-

te gaan door betere barrière-eigen-

deze worden nu gewonnen uit bij-

verpakkingslijnen te monitoren en

centrum definieerde vorig jaar in

schappen. Of door verpakkingen

voorbeeld de stengels van de toma-

aan te sturen, zijn er al. Toezichtor-

het Grote Generatiedebat Verpak-

makkelijker hersluitbaar te maken.

tenplant. Of de bladeren van bieten

ganen van de overheid verlangen

ken 2028 in totaal acht trends die

Trends op dit vlak zijn te vinden zo-

en mais. Wel hernieuwbaar, maar

steeds meer procesdata. De over-

de komende jaren bepalend wor-

wel aan de materialenkant, vooral

geen schaarse voedselingrediënten.

heid en de consument willen weten

den voor de verpakkingsindustrie.

biobased, aan de constructiekant

Eigenlijk kun je ze terugbrengen tot

(betere sluitingen) als aan de ma-

vier hoofdthema’s: functioneel, con-

hoe producten worden verpakt en waar ze zich in de keten bevinden.

chinekant. Machines die alsmaar

Big data in verpakkingen en verpakte producten

venience, online en milieu-impact.

meer via het internet aan elkaar en

The internet of Things komt er aan.

zijn aan de ene kant wat gebeurt

Dat zijn ook de onderwerpen die je

aan databases zijn gekoppeld.

Alles gaat met alles communiceren.

er met al die data? Waar worden ze

In de nieuwe verpakkingsmachines

bewaard en hoe veilig zijn ze? Big

terugvindt op Macropak 2014, de

De vragen die zich nu opdringen

grootste vakbeurs voor verpakken

Wat de grondstoffen betreft, neemt

begin je dit te herkennen. Behalve

data OK, maar is het allemaal zin-

en verpakkingen in de Benelux (van

de tweede generatie fiberbased

dat de machines ingesteld zijn op

vol? Aan de andere kant speelt de

30 september tot en met 3 oktober

verpakkingsmaterialen

de

kortere runs, sneller van product

cyber security van al die machines

in de Jaarbeurs in Utrecht). Het NVC

wind uit de zeilen. De kritiek op

wisselen en door slimme robots

die aan het internet gekoppeld zijn.

gaat zowel in de Walk-in Seminars

verpakkingen waarin bijvoorbeeld

worden bediend, zijn ze aan het

Hoe veilig is dat?

als tijdens het tweedaagse Design

ethanol en vezels uit mais of sui-

wereldwijde web gekoppeld. Dit

Programma op een aantal trends in.

kerbieten is verwerkt, was dat je

schept kansen om het proces vanaf

Gemak dient de mens

schaars voedsel als grondstof voor

een willekeurige plek via smartpho-

Demografische trends spelen overal

Hernieuwbare grondstoffen

verpakkingen gebruikt en daarmee

nes en tablets te volgen.

in de wereld. Zie je in de Westerse

Functioneel lijkt een open deur. Im-

voedselprijzen opdrijft. De tweede

Het biedt ook de mogelijkheid om

landen - maar ook in een land als

mers: is niet elke verpakking func-

generatie van deze materialen ge-

verpakkingsprocessen

nauwgezet

China - de vergrijzing, zo zie je in

tioneel? Toch kunnen verpakkingen

bruikt nog steeds ethanol en vezels

te monitoren: is bijvoorbeeld de

opkomende economieën een niet

nog functioneler worden, bijvoor-

afkomstig van mais, suikerbieten of

temperatuur altijd goed geweest?

aflatende trek naar de grote steden.

beeld om voedselverspilling tegen

andere landbouwproducten. Maar

De eerste apps om vanaf afstand

Het aantal megasteden met meer

018 Dossier Verpakken

critici

dan 10 miljoen inwoners neemt

wijze - worden bedrukt. Tegelij-

gezien dat een pakketje met kost-

toe. Beide ontwikkelingen hebben

kertijd zie je de markt zoeken naar

bare inhoud is bezorgd? Antwoor-

invloed op hoe we voedsel consu-

behoeften die met deze digitale

den waarop de kennissessies op

meren. Dat moet gemakkelijker,

druktechnieken ingevuld kunnen

Macropak een antwoord geven.

sneller. Convenience food. Een kant

worden.

Milieu wint bij innovatie

en klaar pakket in de magnetron en de moderne stadsmens wil over

De techniek rechtvaardigt immers

De vierde hoofdtrend, het milieu-

een paar minuten aan tafel zitten

de individuele verpakking, denk

aspect van verpakkingen, loopt als

met een smakelijke en ook appetij-

bijvoorbeeld

verpakkingen

een rode draad door al de andere

telijke maaltijd. De trend is meerde-

voor medicijnen waarin gepersoni-

trends heen. Wat weegt zwaarder:

re componenten in één verpakking

fieerde info meegedrukt wordt. Wat

langere houdbaarheid van voedsel

aanbieden. Nog meer gemak, nog

al langer geroepen wordt maar nog

of

maar één verpakking in de magne-

niet echt zichtbaar is in de markt, is

weggooien? Innoveren is het ant-

tron.

het printen van elektronische devi-

woord, tonen de nominaties voor

aan

minder

verpakkingsmateriaal

ces op de verpakking. Voor track en

verpakkingsinnovatiewedstrijd

Door deze complexiteit schieten de

trace toepassingen, of het monito-

De Gouden Noot aan. Dunner blik,

eisen aan de verpakking omhoog.

ren van voedsel gedurende de weg

doordat een druppel zwaar onder-

Multilayer verpakkingen zijn er, om

van fabriek naar consument, is dat

koeld stikstof in het blik tijdens het

al die verschillende ingrediënten

een uitkomst. De keerzijde: dat de

verpakken expandeert en voor de

toch tegelijkertijd warm te krijgen.

milieubelasting van de verpakking

stevigheid van het extreem dunne

Binnen

toeneemt. Wie scheidt de elektro-

blik zorgt. Minder materiaal, min-

nica van de verpakking?

der gewicht, minder CO2-uitstoot.

multilayer

verpakkingen

ontstaan dedicated zones voor ver-

En lange houdbaarheid van voedsel

schillende temperaturen. Multilayer

in blik. Functioneel en ecologisch

specifieker voor bijvoorbeeld last

Online zet verpakkingsregels op z’n kop

minute producten, die je snel bij

Online verkopen: dat is de trend

Macropak 2014 toont de voorbeel-

de kassa van de supermarkt nog

momenteel. Deze markt groeit met

den en reikt de bezoekers de kennis

mee grist om ze vervolgens in de

20 procent per jaar. Zeker nu de

aan.

zomer in een warme auto nog een

onlinemarkt een omslagpunt na-

half uur op de bijrijdersstoel te laten

dert, waarbij online verkopen een

liggen. Hoe veilig is de inhoud dan

serieuze omvang hebben gekregen

nog? Hoe garandeer je de voedsel-

naast de conventionele retailver-

veiligheid als je de laatste fase, het

kopen, dringen zich fundamen-

gedrag van de consument, niet in

tele vragen op. Hoe verstuur je één

je grip hebt? Convenience is op één

product naar de klant, waarvan de

punt nog niet echt terug te zien: in-

verpakking eigenlijk is ontworpen

spelen op de vergrijzing met mak-

om getransporteerd te worden in

kelijker sluitbare verpakkingen. Nog

een dozijn in een aparte transport-

weinig verpakkingsdesigners geven

verpakking? Transport- en primaire

dat prioriteit.

verpakking lopen door elkaar. Waar

verpakkingen worden ook steeds

kunnen dus toch heel goed samen.

Functioneel, convenience, online en milieu-impact zijn de komende jaren bepalende thema's voor de verpakkingsindustrie

gaat Web Retail Packaging (WRP)

Digitaal drukken: gepersonaliseerde verpakking

naar toe? Maak je de primaire ver-

De verkoopverpakking, die op de

transport? Met meer gewicht en

pakking sterker, voor een veiliger

winkelvloer voor extra omzet zorgt,

impact op de CO2-uitstoot in de hele

blijft belangrijk. De trend is duide-

keten als gevolg. En ga je die zwaar-

lijk dat deze kleurrijker worden. De

dere verpakking ook gebruiken voor

opmars van digitale druktechnieken

de productstroom richting retail? Of

maakt steeds meer variëteiten mo-

kiest de sector voor twee verpak-

gelijk. Deze digitale druktechnie-

kingsproducten: een voor de retail

ken nemen momenteel een grote

en een voor de online verkopen? En

vlucht. Grote fabrikanten pushen

hoe zorg je dat de consument die

de technologie zelfs in het segment

via het web iets bestelt het wow ef-

van verpakkingen die in massavo-

fect ondergaat als hij de verpakking

lume - maar toch op individuelere

opent, zonder dat de buren hebben

Dossier Verpakken 019

Duurzame verpakkingen

leveren geld op

DE VRAAG NAAR DUURZAME VERPAKKINGEN NEEMT TOE. DUURZAAMHEID EN KOSTENBESPARING KUNNEN NAMELIJK HAND IN HAND GAAN. DE VRAAG IS ECHTER: HOE BEPAAL JE DE MILIEU-IMPACT VAN EEN VERPAKKING? EN HOE ONTWERP JE VERPAKKINGEN ZO DAT DE HOGERE GRONDSTOFPRIJZEN ELDERS IN DE KETEN WORDEN GOEDGEMAAKT? OF MISSCHIEN ZELFS WINST OPLEVEREN? Nederlanders zijn in Europa bijna

energieverbruik,

van

het verbruik reduceert, levert dat

ducten die 3 sterren of meer scoren,

recordhouders als het gaat om het

grondstoffen et cetera. Jarenlange

niet alleen meer duurzaamheid op

voorzien van het Bright-logo. “We

verbruik van verpakkingen. Dage-

kennisopbouw is in deze metho-

maar ook economische winst.” Alan

kunnen nu dus met cijfers aantonen

lijks trekt elke Nederlander - jong

diek bijeengebracht en is sinds

Campbell, technisch directeur van

of een product beter scoort dan ge-

en oud - zeven verpakkingen open.

begin dit jaar beschikbaar voor de

Paardekooper Van der Windt Group,

middeld in de markt”, aldus Looyé.

Op jaarbasis goed voor een ver-

hele keten. Het onderzoekscentrum

ziet duurzaamheid als een grote

bruik per hoofd van de bevolking

van de verpakkingsgroep voert de

kans voor de totale verpakkings-

Sijas Akkerman van Natuur en Mi-

van 212 kilogram verpakkingsma-

LCA-berekeningen voor derden uit.

industrie. Hij doelt dan met name

lieu vindt deze benchmark een po-

teriaal. Gemiddeld ligt het verbruik

“We willen eco-innovatie aanzwen-

op het feit dat een verpakking een

sitieve ontwikkeling omdat je nu

in Europa op 164 kilogram. Sijas

gelen, zowel bij onze concullega’s

functionele rol vervult die voor het

per productgroep appels met appels

Akkerman van stichting Natuur en

als bij onze klanten”, zegt Edward

milieu misschien wel eens van veel

kunt vergelijken. Als verpakker of

Milieu heeft geen verklaring voor

Looyé, brand manager Bright bij de

meer waarde kan zijn dan de be-

als retailer kun je de methodiek te-

het hoge verbruik, behalve dan dat

verpakkingsgroep. Het bedrijf zit

lasting van de verpakking zelf. “De

vens gebruiken om te ontdekken in

Nederlanders nu eenmaal graag in

midden in de fase om dit concept

verpakking voorkomt immers voed-

welk deel van de verpakkingsketen

de supermarkt kant en klaar pro-

en een eigen label in de markt uit

selbederf in de supermarkten. Dat

de meeste winst te behalen valt.

ducten kopen. “Landen met een

te rollen. Looyé denkt vooral aan

is zowel vanuit het milieuoogpunt

Kies je bijvoorbeeld voor een zo dun

uitgebreidere eetcultuur verbrui-

partnerships. De berekeningen wor-

als dat van de alsmaar verder groei-

mogelijke folie of liever voor een

ken minder verpakkingen”, aldus

den gedaan door het onderzoeks-

ende wereldbevolking een belang-

verpakking die de omverpakking

Akkerman, die op Macropak een

centrum van de groep, dat al enkele

rijk gegeven. Voedselverspilling is

overbodig maakt? Hij zou het liefst

nieuwe LCA-methodiek toelicht.

jaren operationeel is.

onaanvaardbaar.”

minder verpakkingen in de winkel

Eco-innovatie aanzwengelen

Vraag neemt toe

Vergelijken

te beseffen dat de consument het

Paardekooper Van der Windt heeft

Sijas Akkerman merkt dat duur-

Hij heeft vorig jaar voor tien ver-

gemak van voorgesneden groen-

namelijk samen met stichting Na-

zaamheid met name in de super-

pakkingsgroepen, bijvoorbeeld kof-

ten, per soort verpakt, niet gemak-

tuur en Milieu en wetenschappers

markten hoog op de agenda staat.

fiebekers, de milieubelasting bere-

kelijk zal opgeven. “Met deze LCA-

een op ISO-richtlijnen gebaseerde

Ze maken bewust de afweging

kend met de LCA-methodiek. Eerst

methodiek kunnen partijen als ze

LCA-methode (Life cycle assess-

moet ik verpakken en als ik verpak,

zijn alle producten geanalyseerd

verpakken, wel de meest duurzame

ment) ontwikkeld om te bepalen

hoe doe ik dat tegen de laagste

om de precieze samenstelling te

verpakking kiezen.”

hoe hoog een verpakking scoort

milieubelasting? Andere sectoren

achterhalen, daarna is de bereke-

op de duurzaamheidsmeetlat. De

zoals speelgoedwinkels doen dat

ning gemaakt. Dat levert een eco-

De helft dunnere folies

milieu-impact van een verpakking

nog minder. “In het algemeen be-

rating op die loopt van 0 tot maxi-

Duurzaamheid kan heel goed sa-

wordt op 19 factoren beoordeeld,

seffen bedrijven echter dat verpak-

maal 5 sterren. Paardekooper Van

men gaan met kostenbesparingen.

waaronder CO2-uitstoot, water- en

kingen een kostenpost zijn. Als je

der Windt Group heeft de eigen pro-

Daar zetten de fabrikanten op in.

uitputting

zien, maar is realistisch genoeg om

020 Dossier Verpakken

Moest Merijn Bos, salesmanager

ten zijn zelfs bereid om fors meer

“We moeten nu met deze nieuwe

teriaal daar sneller afbreken en kun-

bij Macropak-exposant Oerlemans

te betalen als ze dan bijvoorbeeld

producten opboksen tegen materi-

nen de wortels gewoon in de grond

Plastics, vóór de crisis moeite doen

kunnen zeggen dat hun verpakking

alen die al 70 jaar op de markt zijn.

buiten de pot doorgroeien. Dat be-

om klanten te overtuigen, nu is dat

is gemaakt van biobased kunststof-

De ontwikkelingen in de biobased

spaart handlingkosten bij kwekers

een stuk gemakkelijker omdat hij

fen. Oerlemans Plastics produceert

materialen gaan echter veel harder

en verlaagt de uitval doordat de

kan aantonen dat een duurzamer

biobased verpakkingen met onder

dan in de synthetische”, zegt Michèl

wortels niet beschadigd worden.

materiaal kosten kan besparen. “De

andere suikerriet als grondstofbron.

Verdaas. Hij denkt dat de toekomst

De moeilijkheid is wel nog dat het

laatste tien jaar is er veel gebeurd

De hoeveelheid is nog beperkt. Met

van composteerbare verpakkingen

lastig te voorspellen is hoe lang het

op het vlak van materialen en ma-

name de circa twee keer hogere

nog interessanter zal zijn. Zeker nu

duurt voordat de kunststof op de

chines. Met de nieuwste generatie

kostprijs van deze grondstoffen

de nieuwe generatie verpakkings-

dunne plekken biologisch afgebro-

kunststoffen kunnen we folies tot

vergeleken met virgin materiaal op

designers vanuit het materiaal gaat

ken is.

40 à 50 procent dunner maken met

aardoliebasis, is de belemmerende

ontwerpen en niet eerst ontwerpt

behoud van de eigenschappen. Dat

factor. “Maar we hebben klanten in

en dan de verpakking kiest.

bespaart fors op de grondstoffen,

binnen- en buitenland die hiervoor

ook al zijn deze per kilo duurder.”

kiezen en dit inzetten als marke-

“Met design kun je namelijk extra

Nederlands

Hij geeft als voorbeeld de zakken

tinginstrument.” Oerlemans Plastics

functies creëren die samenhangen

op Macropak dagelijks organiseert,

waarin voorgebakken frites worden

werkt aan een LCA-systematiek om

met het materiaal dat je gebruikt.”

zet op donderdag 2 oktober het

verpakt: de dikte hiervan is afgeno-

tot op machineniveau de milieu-im-

Hij geeft het voorbeeld van bloem-

thema Duurzaamheid in de schijn-

men van 70 micron naar 40 micron.

pact van een verpakking te kunnen

potten voor kwekers, gemaakt van

werper. Die dag presenteren Natuur

“De ontwikkeling blijft doorgaan,

uitrekenen.

een biologisch afbreekbare kunst-

en Milieu en Paardekooper Van der

stof. Door met wanddiktes te spe-

Windt Group de Bright-methodiek

het kan nog dunner.”

Walk-in Theater Het Walk-in Seminar dat het NVC Verpakkingscentrum

Extra functie

len, kun je de wortelgroei sturen.

waarmee je verpakkingen qua mi-

Hij ziet ook dat gerecycled plastic

Niet alleen Merijn Bos, ook Michèl

Daarmee los je met de verpakking

lieu-impact kunt benchmarken. Het

meer en meer wordt toegepast,

Verdaas van exposant Graham

een probleem van de kwekers op.

Walk-in Seminar is voor bezoekers

weliswaar voor laagwaardigere toe-

Packaging verwacht dat de vraag

De wortels groeien nu namelijk

van Macropak gratis toegankelijk

passingen zoals draagtassen. “Maar

naar biobased materialen gaat

rond in de pot. Je moet de pot ver-

en start om 11.00 uur in het Walk-

klanten stralen het dan ook uit

toenemen. Het gat tussen de kos-

wijderen voordat de plant de grond

in Theater in hal 2 van de Jaarbeurs

dat deze draagtas van gerecycled

ten van synthetische en biobased

in gaat. Als je de pot op bepaalde

Utrecht.

kunststof is gemaakt.” Enkele klan-

grondstoffen zal kleiner worden.

plekken dunner maakt, zal het ma-

Meer informatie: www.macropak.nl

Als je het verbruik reduceert, levert dat niet alleen meer duurzaamheid op maar ook economische winst

Dossier Verpakken 021

DESIGNTRENDS IN VERPAKKINGEN

Consumenten

verleiden

VERPAKKINGEN HEBBEN NATUURLIJK VOORAL DE FUNCTIE OM DE INHOUD TE BESCHERMEN, TIJDENS TRANSPORT, OF TEGEN BEDERF. MAAR ZE KUNNEN OOK EEN MARKETINGFUNCTIE HEBBEN. DESIGN SPEELT DAN EEN WEZENLIJKE ROL. NET ALS DE MATERIAALKEUZE. SOMMIGE BEDRIJVEN COMMUNICEREN HUN DUURZAAMHEIDSIMAGO VIA DE VERPAKKING VAN HUN PRODUCTEN. EN DAARVOOR ZIJN ZE ZELFS BEREID MEER TE BETALEN. MAAR DE INTELLIGENTE VERPAKKING GAAT DE CONSUMENT PAS ECHT VERLEIDEN. EN BIEDT DE INDUSTRIE DE KANS OM NIEUWE BUSINESSMODELLEN TE ONTWIKKELEN. DRIE EXPOSANTEN AAN HET WOORD. Macropak brengt van 30 september

Verpersoonlijking van product

aanspreken die nog niet ontdekt

te trend in de Duitse discounters is

tot en met 3 oktober de belang-

Via de verpakking verpersoonlijken

hebben dat ze van het merk hou-

momenteel dat men de bruine do-

rijkste designtrends in de verpak-

de designers het product. Jeroen

den.

zen vervangt door full color bedruk-

kingswereld samen. Design, in de

Thoolen merkt dat deze trend ster-

breedste zin van het woord, krijgt

ker komt opzetten, naarmate de

Distributiekosten besparen

dit jaar niet voor niets veel aandacht

concurrentiestrijd op het schap in de

Vaak komen meerdere trends sa-

“Ze eisen full color transportver-

op de grootste verpakkingsbeurs van

winkel feller wordt. De vorm, kleur

men in één verpakking. Uitstraling

pakkingen van hun leveranciers.”

de Benelux. Met name voor consu-

en het materiaal van de verpak-

en

bijvoorbeeld.

Bovendien wil men bijvoorbeeld

mentenverpakkingen geldt namelijk

king moeten bij de consument as-

Vooral in de Duitse supermarkten

voor AGF een gestandaardiseerde

dat de uitstraling van de verpakking

sociaties oproepen die hij het merk

winnen momenteel kartonnen ver-

verpakking, ook al komt de inhoud

belangrijker wordt. “A-merken wil-

toedicht. Producenten proberen zo

pakkingen marktaandeel, consta-

in elke regio van een andere toe-

len de aandacht van de consument

de loyale klanten via de verpakking

teert Arie Barendregt, commercieel

leverancier. Die schaalgrootte aan

trekken. De verpakking is vaak het

aan zich te binden. “De verpakking

directeur van De Jong Verpakking.

de kant van de verpakkingsprodu-

enige van het product dat zichtbaar

krijgt hierdoor een meer uitgespro-

De Duitse discounters willen nòg

centen is volgens Barendregt nood-

is”, zegt Jeroen Thoolen, design & de-

ken design. En als een merk zorg-

meer de voordelen van de karton-

zakelijk, want de supermarkten

velopment director bij VanBerlo. Ne-

vuldig met de persoonlijkheidsken-

nen verpakking in de totale distri-

betalen hun leveranciers niks extra

derland is overigens sterk in derge-

merken omgaat, krijg je herkenbare

butiekosten uitbuiten. Bundelver-

voor de full color verpakking. De

lijk design, vindt de design-director.

productfamilies in de schappen. Die

pakkingen van golfkarton sparen

kleinere toeleveranciers kunnen die

“Nederlandse ontwerpers weten als

geven de consument het gevoel

handlingkosten in de winkel (min-

kosten amper dragen. Partijen zoals

geen ander hoe je zonder al te veel

‘dit is mijn ding’.” Cartooning sluit

der vakkenvullers, de consument

De Jong Verpakking zoeken daarom

toeters en bellen en met gebruik van

hierop aan. Het overdreven aanzet-

pakt zelf uit) en schapruimte. De

naar mogelijkheden om kosten in

hoogwaardige materialen, succes-

ten van de merkpersoonlijkheid via

verpakking moet wel de kwaliteit

het productieproces te drukken.

volle producten kunt creëren.”

de verpakking moet consumenten

van het product uitstralen. “De gro-

“Wij investeren in de startkosten

022 Dossier Verpakken

te dozen”, schetst Arie Barendregt.

kostenreductie

Dossier Verpakken 023

zoals voor de clichés. En we maken

Sinds de beschikbaarheid van een

Gouden Noot 2014

gebruik van preprint bedrukt papier

nieuwe generatie IP-adressen en

De Gouden Noot is ’s werelds meest competitieve verpakkingsinnovatie-

dat we in onze productie gebruiken

de ontwikkeling van de juiste tech-

wedstrijd. Met De Gouden Noot stimuleert het NVC Nederlands Verpak-

om golfkarton van te maken.”

nologie, kan alles met een eigen

kingscentrum innovaties op het gebied van verpakte producten en verpak-

IP-adres aan het internet worden

kingen. Inmiddels zijn de 10 finalisten voor editie 2014 bekend.

Grenzen aan gewichts­ besparing

gekoppeld. Waarom dan geen kof-

Functioneel en gebruiksgemak zijn

je smartphone stuurt als de ver-

twee andere trends. Voor Michèl

pakking driekwart leeg is, zodat

• BeeMagicTray) - verpakkingstray geschikt voor modified atmosphere

Verdaas van Graham Packaging is

je direct nieuw kunt bestellen?

packaging (MAP) waarbij geen gebruik meer wordt gemaakt van de

het ontwikkelen van een verpak-

Jeroen Thoolen merkt dat fabrikan-

traditionele vochtabsorbers. Ingezonden door Dampack international

king altijd een evenwichtsoefening.

ten heel sterk bezig zijn met het

Met additieven kan men extra bar-

thema intelligente verpakkingen.

• De ROLLOR Express - de eerste verpakking in de wereld die het mogelijk

rières aan de PET-flessen en potten

“Je intensiveert daarmee de rela-

maakt kledingstukken kreukvrij te transporteren. Ingezonden door Rol-

toevoegen, die voor een langere

tie met je klant.” Deze trend staat

houdbaarheid van het product zor-

nog helemaal aan het begin van

• Next generation food can - nieuwe blikverpakking voor de voedingsin-

gen. Daar ontstaan alsmaar meer

de ontwikkeling. Het zal de ver-

dustrie die 43% dunnere wanddikte kent en 15 procent materiaal be-

mogelijkheden

maatwerk

pakking duurder maken, maar daar

spaart. Ingezonden door Ardagh Group

voor. Tegelijkertijd ziet hij vraag

staat een enorme meerwaarde te-

• Multipack krat - een krat met een bewegend vakwerk voor zowel pre-

naar dunwandigere producten om

genover, namelijk de mogelijkheid

sentatie in de winkel als retourzendingen van retourflessen. Ingezon-

daardoor gewicht te besparen. Zo

om consumenten te verleiden met

creëer je een functionele en tege-

nieuwe services. Op Macropak 2014

• Locked4Kids - hersluitbaar kartonnen doosje dat voorkomt dat kinderen

lijkertijd milieuvriendelijke verpak-

zal zichtbaar worden dat de rol van

bijvoorbeeld toegang krijgen tot de medicijnen in de doos. Ingezonden

king. “Maar als het evenwicht zoek

de verpakking nog volop kansen

is, daalt bijvoorbeeld het gebruiks-

biedt om nieuwe business te ont-

• Mr Proper sustainabale pack with autostop dosing cap - deze verpak-

gemak omdat je de pot fijn knijpt

wikkelen. Misschien is dat wel de

king levert automatisch de juiste dosering. Overconsumptie wordt ver-

als je er iets uit wilt pakken. Som-

belangrijkste trend.

voor

fiecuphouder die een signaal naar

• Plastic Pool Pallet - kunststof pool pallet voor dezelfde pallet trip prijs als een houten pool pallet. Ingezonden door MEPPP BV

bv

ler.

den door Schoeller Allibert

door Ecobliss

meden. Ingezonden door Procter & Gamble

mige potten zijn heel licht, maar je

• Tenderpack - deze verpakkingsinnovatie maakt voedsel langer houd-

moet een evenwicht zoeken tussen

baar en voorkomt dus verspilling door voedselbederf. Ingezonden door

minimalistisch en functioneel.” Er

Ultrapack en Naber Plastics

zijn dus duidelijk grenzen aan lichtgewicht.

• Spring Latch verfblik - de nieuwe bandsluitring met aanpassingen in het deksel, maakt automatisch sluiten van verfblikken mogelijk zonder dure investeringen in sluitapparatuur. Ingezonden door Ardagh Group

De intelligente verpakking

en Plato product consultants

Wat brengt de toekomst? Intelligen-

• Bluebag - deze papieren draagtas is aan weerszijden geplakt in plaats

tie, zegt Jeroen Thoolen van Van-

van in de bodem. Vergeleken met de traditionele papieren draagtas

Berlo. The internet of Things is in

neemt de Bluebag de helft van de vervoers- en opslagruimte in beslag.

sommige sectoren het buzzwoord.

Ingezonden door Moonen Packaging

024 Dossier Verpakken

3D MACHINE VISION QUICK, EASY, PRECISE Now for even more accuracy, working distances and cable lengths: The new Ensenso N20 stereo 3D camera

33e Motek Internationale vakbeurs voor productie- en montageautomatisering Montagetechnologie Handling Robotsystemen Toevoeren en verbinden Aandrijven – Besturen – Testen

06 T/M 09 OKTOBER 2014 STUTTGART www.motek-messe.de

www.ids-imaging.com/ensenso 025

MACROPAK 30 SEPTEMBER - 3 OKTOBER

Laatste trends

gepresenteerd

OP MACROPAK VINDT U HET LAATSTE NIEUWS OP HET GEBIED VAN VERPAKKINGSMACHINES, VERPAKKINGEN, MATERIALEN, ETIKETTEREN EN CODEREN. IN SLECHTS ÉÉN DAG BENT U HELEMAAL OP DE HOOGTE VAN DE LAATSTE TRENDS BINNEN UW VAKGEBIED. ENKELE TRENDS BELICHT.

Fanuc 3D Area Sensor automatiseert bin picking Fanuc automatiseert met de 3D Area Sensor, een nieuw visionsysteem, het bin picking proces volledig. De 3D Area Sensor herkent niet geordende werkstukken 3-dimensioneel in een krat, bak of op een pallet. De handling van niet gesorteerde werkstukken gebeurt nu vaak nog manueel. Fanuc automatiseert dit bin picking proces met het nieuwe visionsysteem en de bijbehorende software. Deze zorgen ervoor dat de robot de producten op de meest accurate manier kan opnemen en op de juiste plek positioneert. De 3D Area Sensor hangt op een vaste positie en maakt 3D-beelden. De software van de 3D Area Sensor is voor de gebruiker gemakkelijk in te stellen. En omdat detectie en handling volledig geïntegreerd zijn, laat de software het bin picken tot 50% sneller verlopen. Want terwijl de robot het onderdeel op de productieband of in de machine positioneert, scant de sensor tegelijkertijd de opslagbak opnieuw. Voor bedrijven die bulkonderdelen gebruiken, betekent dit een aanzienlijke tijdwinst en kostenbesparing.

026 Verpakkingstrends

Robots keren en coaten kazen bij kaasmakerij Henri Willig Bosgraaf Group uit Joure heeft samen met robot integrator WWA en haar klant Kaasmakerij Henri Willig een revolutionair kaasbehandelsysteem ontwikkeld, waarbij kazen hygiënisch en efficiënt worden gecoat door robots. Aan de ontwikkeling van dit kaassysteem is ruim een jaar voorbereidend werk en een uitgebreide testfase vooraf gegaan. Het gepatenteerde kaasbehandelsysteem beschikt over verschillende functies die zorgen voor het behandelen (coaten en keren), uitpekelen en omboxen van de kazen. De basisgedachte achter dit innovatieve kaassysteem is het gebruik van industriële robots in mouldhandling- en kaasbehandelprocessen om het coatingverbruik en de onderhouds-, energie- en reinigingskosten te verlagen. In dit kaasbehandelsysteem verzorgen de robots het coaten van de kazen en nemen zij ook het merendeel van de transportfuncties over, zoals die in een traditionele behandellijn gebruikelijk zijn. Het coaten van de kaas wordt met dit nieuwe systeem niet meer met het welbekende en sterk vervuilende principe van een traditionele ‘flappen machine’ uitgevoerd, maar de kaas wordt door de robots van de houten kaasplanken getild en in de vloeibare kaascoating gedoopt. Het teveel aan coating wordt vervolgens afgewreven door borstels, waardoor vervuiling van de omgeving en dus de noodzaak van veelvuldig reinigen tot een minimum beperkt blijft. Tevens is het systeem zo ontworpen dat er minimaal contact is tussen de kaas en de verschillende delen van de installatie, waardoor de kans op eventuele kruisbesmetting erg klein is.

Yaskawa toont flexibele automatisering voor het mkb

Machine visionsystemen bieden veel mogelijkheden

Yaskawa heeft onlangs de nodige stappen gezet waardoor het mogelijk

De inline visionsystemen zoals AIS-Scanology levert, kennen veel toepas-

is om vanuit een eigen Vipa plc de Yaskawa frequentieregelaars, servo-

singen. Van foutdetectie en automatische identificatie tot het verbeteren

motoren en robots te besturen. Samen met Overveld Packaging wordt

van de kwaliteit. Deze visionsystemen kunnen in de productieomgeving

een demo getoond op Macropak. Yaskawa heeft deze ontwikkeling ge-

worden ingezet.

ïnitieerd om de drempel voor het midden- en kleinbedrijf om robots in te

Een machine visionsysteem is een optisch controlesysteem dat bestaat

zetten, te verlagen. De Vipa plc met een gebruiksvriendelijke HMI draagt

uit hard- en software die samenwerken met een inspectiecamera. Dit

er aan bij dat mkb-ondernemingen robots eenvoudiger kunnen integre-

systeem zorgt door middel van camerabeelden voor een optische kwali-

ren in hun verpakkingslijnen. Met deze technologie ontwikkelde partner

teitscontrole. Als een juist camerabeeld in het geheugen van het systeem

Overveld Packaging drie machines die goederen kunnen verpakken van

is ingesteld, kan daarna het camerabeeld van een product hiermee wor-

bulk tot en met het afstapelen op een pallet. De machines zijn zowel los

den vergeleken. Zo kunnen oneffenheden of defecten tijdens het produc-

als in een lijnopstelling te gebruiken.

tieproces worden herkend.

Verpakkingstrends 027

ROS-INDUSTRIAL:

Toekomst van flexibele robotica OM HET INZETTEN VAN ROBOTS IN HET MIDDEN- EN KLEINBEDRIJF ECONOMISCH AANTREKKELIJK TE MAKEN, MOETEN ROBOTS IN STAAT ZIJN OM MET VERANDERENDE PROCESSEN, KLEINERE PRODUCTOPLAGEN EN GROTERE VARIATIES OM TE KUNNEN GAAN. HUIDIGE INDUSTRIËLE BESTURINGSSOFTWARE BIEDT NIET DE BENODIGDE FLEXIBILITEIT, MAAR DE HUIDIGE ONTWIKKELING VAN NIEUWE APPLICATIES VOOR SERVICE ROBOTS DOOR UNIVERSITEITEN LAAT ZIEN DAT DE MOGELIJKHEDEN BINNEN HANDBEREIK LIGGEN. DE ONTWIKKELING VAN ROBOTICASOFTWARE IS DE AFGELOPEN JAREN IN EEN STROOMVERSNELLING GERAAKT DOORDAT ER GEBRUIK WORDT GEMAAKT VAN EEN GESTANDAARDISEERD PLATFORM: HET ROBOT OPERATING SYSTEM. DIT PLATFORM STELT ONTWIKKELAARS IN STAAT SOFTWAREONTWIKKELINGEN EENVOUDIG TE DELEN EN HEEFT ER VOOR GEZORGD DAT ER GROTE HOEVEELHEDEN FUNCTIONALITEITEN BESCHIKBAAR ZIJN. ALTEN MECHATRONICS EN MIKROCENTRUM HEBBEN DE HANDEN INEENGESLAGEN OM DE INDUSTRIE BEKEND TE MAKEN MET DIT PLATFORM EN DE NIEUWE MANIER VAN WERKEN DIE DEZE MET ZICH MEEBRENGT.

Sinds de introductie van industriële

te controleren of om zelfs vision-

den en variaties. Bovendien moet

kleinere oplages of meer variaties

robotica in de jaren zestig is er veel

in-the-loop-systemen mogelijk te

iedere verandering in het proces

in de producten of omgeving is het

veranderd op het gebied van soft-

maken.

handmatig

nog altijd goedkoper om de taken

geprogram-

meerd, wat hoge kosten met zich

door mensen te laten uitvoeren.

ters is iedere twee jaar verdubbeld

Situaties waarin robots worden in-

meebrengt. Hoewel de ontwikke-

en dat heeft een reeks aan nieuwe

gezet zijn de afgelopen decennia

ling met betrekking tot rekenkracht

Flexibele robotica

mogelijkheden met zich meege-

echter nauwelijks veranderd. Nog

van computers het technisch haal-

Hoewel al deze zaken niet mogelijk

bracht. Zo zijn er tegenwoordig

steeds zien we robots vooral als

baar heeft gemaakt om robots veel

zijn binnen de huidige industriële

uitgebreide software-pakketten die

uitvoerders van repetitieve taken in

complexere taken te laten uitvoe-

besturingssoftware, worden ze in

het gedrag van de robot tot in de-

productieprocessen met grote op-

ren, is dit nog niet gebruikelijk in

andere gebieden al wel toegepast.

tail simuleren. Ook kunnen bijvoor-

lages. De omgeving en het proces

de industrie. De gebruikte software

Zo wordt er in Nederland veel ge-

beeld time of flight-camera’s wor-

zijn zorgvuldig gecontroleerd om-

is gericht op één specifieke robot,

ïnvesteerd in de ontwikkeling van

den geïntegreerd om de kwaliteit

dat de huidige besturingssoftware

waardoor het pas economisch haal-

service robots. Dit zijn robots die

van producten op hoge snelheid

niet kan inspelen op onzekerhe-

baar is vanaf grotere oplages. Bij

bedoeld zijn om mensen te assis-

028 ROS-Industrial

Tekst: Simon Jansen en Mark Geelen

ware. De rekenkracht van compu-

worden

teren met alledaagse taken. Deze

de strenge eisen voor industriële

kan een ontwikkelde applicatie

Figuur 1: Een ABB robot in de physics si-

robots zijn wel flexibel inzetbaar

software wordt voldaan.

op een compleet ander robottype

mulator van ROS (links) en de visualisaties

worden toegepast door alleen het

van de diepte- en kleureninformatie van

uitvoeren. Doordat ze vaak aange-

Het Robot Operating System

robotmodel aan te passen. Door de

een gesimuleerde camera (rechts)

stuurd worden met spraakcomman-

Het Robot Operating System is in

ontwikkeling van ROS-Industrial is

do’s, kan iedereen ermee werken.

de basis een open cross-platform-

het nu ook mogelijk om indus­triële

Omdat deze robots moeten opere-

raamwerk voor robot-specifieke

robotarmen aan te sturen met ROS

ren in een onvoorspelbare mense-

softwareontwikkeling.

de

en zo een hoge mate van intel-

lijke omgeving, moet de software

start in 2007 heeft ROS sterk aan

ligentie en flexibiliteit te creëren

robuust zijn voor variaties.

populariteit gewonnen en wordt

voor industriële toepassingen.

en kunnen veel verschillende taken

Sinds

het inmiddels wereldwijd op duiOntwikkeling van deze service ro-

zenden robots gebruikt. Het idee

Conclusie

bots gebeurt in hoog tempo. In

achter ROS is simpel: bied software-

Het Robot Operating System en

de afgelopen 10 jaar hebben uni-

engineers een framework voor de

haar industriële uitbreiding biedt

versiteiten en andere onderzoeks­

ontwikkeling van robotapplicaties

absoluut mogelijkheden voor de

instituten service robots gemaakt

zodat ze voort kunnen bouwen op

industrie en kan een antwoord bie-

die in staat zijn objecten te her-

het werk van hun collega’s en ze

den op de flexibiliteitsvraag van de

kennen en op te pakken, nieuwe

ideeën en algoritmes kunnen uit-

industrie. Applicaties zijn behalve

objecten te leren, onbekende ruim-

wisselen.

platformonafhankelijk ook intel-

ten in kaart te brengen, autonoom

ligent genoeg om met variaties in

te navigeren door dynamische om-

De functionaliteit binnen een ROS-

producten, omgevingen en taken

gevingen en een dialoog te voe-

applicatie wordt gevormd door

te kunnen omgaan.

ren met mensen. De reden dat de

verschillende modules, of in ROS-

Alten Mechatronics en Mikrocen-

ontwikkeling zo snel kan gaan is

termen: nodes. Een node kan bij-

trum organiseren op 9 oktober een

dat de ontwikkeling van deze soft-

voorbeeld een low-level driver zijn

informatieve hands-on workshop

ware gebeurt binnen een gestan-

voor een sensor, een module voor

waarin wordt gekeken naar de

daardiseerd software framework:

beeldverwerking of een high-level

werking van ROS en hoe dit kan

het Robot Operating System (ROS).

planner. Nodes wisselen in ROS

worden toegepast voor intelligent

Dit stelt ontwikkelaars in staat code

data uit via gestandaardiseerde

industriële applicaties. Voor meer

met elkaar uit te wisselen en uit te

messages. Zo’n boodschap kan bij-

informatie: www.mikrocentrum.nl/

breiden.

voorbeeld een camerabeeld zijn,

evenementen

Er wordt nu gewerkt aan een ROS

de huidige positie van de robot of

versie specifiek gericht op de in-

een commando voor een actuator.

dustrie, waarmee ontwikkelaars

Simon Jansen en Mark Geelen zijn beiden werkzaam als robotics engi-

bestaande industriële robots kun-

Door deze standaard interfaces is

nen integreren. Hier liggen moge-

ROS onafhankelijk van een spe-

lijkheden om de voordelen van het

cifiek robotplatform of sensoren.

ROS systeem te benutten in een

Omdat de communicatie met bij-

industriële omgeving, terwijl aan

voorbeeld de controller gelijkblijft,

neers bij Alten Mechatronics.

ROS-Industrial 029

DIEPERE GEDACHTEN VAN EEN CE-CONSULTANT

Wie kan ik nog vertrouwen? Ik hoop dat u hierop niet antwoordt met ‘nie-

te handelen. Dan gaat een column met deze

ik weer kunnen roepen dat het jammer is en

mand!’. Dat zou namelijk betekenen dat u het

vraag of u nog wel te vertrouwen bent u veel

dat er allerlei redenen kunnen zijn waarom het

vertrouwen in mensen bent verloren. Dat zou

en veel te ver. Nu wil ik het absoluut niet op

zo is. In eerdere columns en artikelen in dit blad

bijzonder jammer zijn. Misschien bent u het

de persoon spelen, maar hoop ik dat u toch zo

gaf ik al aan dat de onbekendheid bij zowel

vertrouwen in mensen verloren omdat u in

getriggerd of geïrriteerd bent door deze vraag-

productiebedrijven als machinebouwers met

het verleden teleurgesteld bent geweest. Mis-

stelling, dat u bereid bent om deze column ver-

de veiligheid regelgeving de oorzaak is van het

schien ook door mensen in uw nabijheid en is

der te lezen. Mijn vraag is namelijk gebaseerd

op de markt komen en het in bedrijf zijn van

uw vertrouwen in mensen daardoor bescha-

op recentelijke praktijkervaringen.

machines die veiligheid technisch niet voldoen

voldoende tegenwicht geven om nog steeds

Een tijdje geleden deed een technisch directeur

geven dat het niet opgeleid worden van jonge

vertrouwen in anderen te kunnen hebben. Het

van een groot productiebedrijf de uitspraak dat

technici op het gebied van machineveiligheid,

volmondig beantwoorden met niemand zou

machinebouwers in principe onbetrouwbaar

de vergrijzing van de technici die er nog wel

alleen maar grote eenzaamheid betekenen. U

zijn. Hij doelde hiermee op het feit dat zij on-

iets van afweten en de steeds groter wordende

zult begrijpen dat het niet de bedoeling van

dertussen de ervaring hebben opgedaan dat

hoeveelheid regelgeving daaraan mede debet

deze column kan zijn om over allerlei intermen-

machinebouwers veel beloven maar vaak wei-

zijn.

selijke verhoudingen te gaan filosoferen. Daar

nig van de beloftes nakomen. Dat het daarom

Deze keer wil ik er nog één oorzaak aan toe

ben ik ook niet echt voor in de wieg gelegd, om

steeds noodzakelijker is geworden om binnen

voegen. Misschien niet zo voor de hand lig-

het maar eens zo te zeggen. Laten we het daar-

dit bedrijf het aspect veiligheid zowel in de

gend, maar is zeker bij grotere projecten een

om ook deze keer maar puur zakelijk houden.

Factory Acceptance Test (FAT) als in de Site Ac-

medeoorzaak. Namelijk het feit dat soms be-

Al lezende zult u begrijpen waarom ik deze

ceptance Test (SAT) mee te nemen. Laat deze

drijven die totaal geen kaas gegeten hebben

column zo begonnen ben. Om het onderwerp

uitspraak nu precies aansluiten bij de verzuch-

van machineveiligheid daarvoor contractueel

meer in de richting van mijn deskundigheid te

ting van een productiemanager van een ander

wel verantwoordelijk worden gesteld. Het is

trekken, is het gepast om de vraag waarop we

groot productiebedrijf. Hij kwam, na langdurig

een veel voorkomende werkwijze dat grote

in deze column een antwoord zoeken, beter te

en intensief overleg met een buitenlandse le-

erkende consultancy bureaus bij de bouw van

formuleren als ‘zijn er nog machinebouwers die

verancier over allerlei technische en veiligheid

een nieuwe fabriek de neiging hebben om de

te vertrouwen zijn’?

technische gebreken aan de door hen gele-

eindverantwoording voor de veiligheid van al-

verde productielijn, tot de conclusie dat hij bij

les (gebouw, installaties en machines) bij de

Misschien leest u dit en bent u door deze vraag

aankoop van een volgende machine het totaal

hoofdaannemer (main contractor) neer te leg-

in uw wiek geschoten, ernstig gekwetst, bij-

anders moest gaan regelen.

gen. Complete handboeken worden samenge-

zonder boos of op uw tenen getrapt en wilt u

steld met daarin een zeer uitgebreid pakket

niet verder lezen. Want u bent een machine-

Uitspraken en verzuchtingen die uitspraken, die

aan eisen. Op zich een goede zaak, want over

bouwer of misschien werkzaam bij een machi-

ik eerder in deze columns gedaan heb, alleen

wat van te voren bekend is kan later geen dis-

nebouwer en probeert naar eer en geweten

maar meer en meer onderstrepen. Ook nu zou

cussie ontstaan. De hoofdaannemer (vaak een

030 (Un)Safe

Tekst: Bert Stap

aan de regelgeving. Ik heb ook eerder aange-

digd. Ik hoop voor u dat andere ervaringen u

noemen de Amerikanen dit. Op papier alles

den met een veiligheidscheck (gebruik de ESV

in orde maar technisch een groot vraagteken.

checklist). Maak daarom bij aankoop van een

Hierbij komt nog het feit dat de hoofdaanne-

machine goede afspraken dat de machine vei-

mer in deze economisch slechte tijden alleen

ligheid technisch aan alle van toepassing zijnde

maar blij is dat hij weer een grote opdracht

Europese richtlijnen en normen moet voldoen.

heeft kunnen verwerven. Veel tijd en aandacht

Leg ook contractueel vast dat een veiligheid

zal dan zeker niet besteed gaan worden aan de

technische controle onderdeel zal zijn van de

veiligheid van de machines. Het verkrijgen van

afname. Laat het onderdeel zijn van de FAT en

voldoende documenten voorkomt in de prak-

de SAT. Leg daarbij ook vast dat alle veiligheid

tijk geen ongevallen. Het enige wat hiermee

technische tekortkomingen door de fabrikant

bereikt wordt, is dat iedereen probeert zich op

opgelost moeten worden. Ga werken met de

papier goed in te dekken.

eerder genoemde standaard checklist voor aan-

Enige tijd geleden hebben wij als bureau een

koop en controle van machines. Deze checklist

safety middag georganiseerd rond het thema

kan bij aankoop al ingevuld worden en aan de

‘Aanschaf van veilige machines’ waarbij we

leverancier verstrekt worden. Hiermee ligt voor

een gemêleerd publiek van productiebedrijven

u en ook voor hem vanaf het begin vast op

en machinebouwers hadden. Deze safety mid-

welke punten hij gecontroleerd zal worden. Het

dag was volgens de deelnemers een succes en

onderkennen van veiligheid technische risico’s

gaf aan alle partijen heel veel duidelijkheid.

is in de meeste gevallen redelijk eenvoudig.

Sommige machinebouwers gaven ruiterlijk toe

Misschien heeft u niet veel kaas gegeten van

dat ook zij die middag veel geleerd hadden

machineveiligheid maar laat dan bij de controle

over wat hun plichten waren, maar dat ze ook

uw ‘boerenverstand’ spreken. Ik heb altijd be-

groot bouwbedrijf) wordt in dit handboek naast

geleerd hadden dat zij op grond van de wetge-

weerd dat ongeveer 70% van de gevaren van

het verantwoordelijk zijn voor het feit dat de

ving ook feller richting hun eigen leveranciers

de machine door iedereen, zonder enige vei-

bouw moet voldoen aan allerlei bouwtechni-

moesten gaan worden. Opeens was het hun

ligheid technische voorkennis, onderkend kan

sche regels ook verantwoordelijk gesteld voor

duidelijk geworden dat zij richting hun koper al-

worden. Het gaat hierbij meestal om duide-

de veiligheid van de installatie en machines

lerlei plichten hadden maar ook dat zij als koper

lijke intrek-, snij-, knel- of beknellingsgevaren.

die in het gebouw opgesteld worden. Van de

van delen van een machine ook allerlei rechten

Soms ontbreken er adequate afschermingen of

hoofdaannemer, die het project uiteindelijk

hadden. Op deze middag hebben we ook een

zijn er ondanks de afschermingen nog draai-

mag uitvoeren, wordt dan verwacht dat hij zijn

ESV inkoop en controle checklist gelanceerd,

ende delen bereikbaar. Soms zijn afstanden

zaakjes met de eventuele onderaannemers

die gebruikt kan worden als een specificatielijst

achter lichtschermen zo klein dat u eenvou-

goed regelt. In het handboek staat exact aan-

bij aankoop van machines (duidelijkheid voor-

dig kunt aanvoelen dat de machine nooit op

gegeven welke verklaringen en documenten

af) en als een controle checklist bij de levering

tijd zal afschakelen als het lichtscherm wordt

hij uiteindelijk bij de oplevering moet kunnen

van de machine om de leverancier te controle-

bekrachtigd. Zorg ervoor dat u voor de meer

overleggen. Jammer genoeg is te voorspellen

ren (controle achteraf). Deze ESV checklist is op

speciale veiligheidsaspecten kunt beschikken

dat de meeste grote aannemers geen of bijna

onze website vrij te downloaden. De checklist

over enige machineveiligheid technische on-

geen verstand hebben van de Europese machi-

is beschikbaar in twee versies. Eén met en één

dersteuning, hetzij van een interne technische

neveiligheid regelgeving. Zoals al aangegeven

zonder uitgebreide toelichting.

medewerker of van een externe consulent. Die

wordt er in het projecthandboek heel veel be-

Aan het einde van de safety middag hebben

speciale risico’s hebben vaak te maken met een

schreven over aansprakelijkheden, documen-

we met elkaar geconcludeerd dat er inderdaad

onjuist veiligheids- en noodstopcircuit. Voor het

ten en verklaringen die afgegeven moeten

wel iets schort aan de kennis van machinevei-

beoordelen van zo’n circuit is meer kennis van

worden. Echter de technische veiligheid van de

ligheid bij zowel kopers als verkopers. Ook dat

zaken nodig. Een veiligheid technische audit zal

machine, de betrouwbaarheid van veiligheden

dit niet altijd bewust gebeurt, maar juist omdat

u qua kosten waarschijnlijk meevallen. Controle

en veiligheidssystemen worden niet genoemd

men door het ontbreken van de juiste kennis

kan voorkomen dat u achteraf geconfronteerd

en zijn daarmee een ondergeschoven kindje.

van de huidige regelgeving handelt zoals men

wordt met een arbeidsongeval en door de in-

Regelmatig moet de hoofdaannemer er maar

handelt.

spectie SZW aangesproken wordt op het feit dat

op vertrouwen dat de onderaannemers alle-

Een goede relatie met uw machineleverancier

u een onveilige machine aan uw personeel ter

maal hun verantwoordelijkheid zullen nemen.

is altijd prettig maar ook van belang om samen

beschikking heeft gesteld.

Natuurlijk komt alles op papier dik in orde.

tot de machine te komen die aan uw wensen

Maar uiteindelijk moet men concluderen dat

zal voldoen. Maar als u een machine laat bou-

Jozef Visarionovitsj Stalin, niet dat zijn regime

het belang van de opdrachtgever hiermee ab-

wen dan doet u toch ook allerlei testen (perfor-

en hoe hij regeerde mij nu aanspreekt, had een

soluut niet gediend wordt. Zijn belang was en is

mance testen) of de machine wel gebouwd is

prachtige uitdrukking die precies aangeeft wat

toch het verkrijgen van een veilige machine en

volgens de technische specificaties, die van te

ik in deze column probeer duidelijk te maken.

niet allerlei papieren dat procedures en proto-

voren zijn vastgelegd. Mijn advies is dan ook

Van hem was de bekende uitdrukking ‘vertrou-

collen netjes doorlopen zijn. Window dressing

om die controle van de machine uit te brei-

wen is goed maar controle is beter’.

(Un)Safe 031

ISA organiseert cursus cyber security ISA EUROPE ORGANISEERT DIT NAJAAR EEN AANTAL CURSUSSEN DIE BEDRIJVEN HELPEN VOORKOMEN OM HET SLACHTOFFER TE WORDEN VAN CYBERCRIMINALITEIT. MET HET ISA99 / IEC 62443 CYBER SECURITY FUNDAMENTALS SPECIALIST CERTIFICAAT PROGRAMMA SPEELT DE ORGANISATIE IN OP DE STERKE VRAAG NAAR ICS PROFESSIONALS MET KENNIS VAN CYBER SECURITY BINNEN PRODUCTIEOMGEVINGEN. De beste manier om cyber criminaliteit te voorkomen, is om uw oude draag-

De duur van de cursus is twee dagen, de kosten bedragen € 1195, – + € 185,–

bare typemachine van zolder te halen (en hopen dat u nog ergens een lint

examengeld exclusief BTW. De cursus cyber security wordt op onderstaande

kunt kopen). De op één na beste manier is om een ISA99 / IEC 62443 Cyber

data in Nederland gegeven:

Security Fundamentals Specialist te worden.

• 25 & 26 september - Den Haag

Specialisten kunnen zich aanmelden voor het programma door het succesvol

• 16 & 17 oktober - Eindhoven

afronden van de opleiding ‘Gebruik van de ANSI / ISA-62443 normen voor

• 27 & 28 november - Den Haag

het beveiligen van uw besturingssysteem’ en te slagen voor een examen.

• 18 & 19 december – Eindhoven Meer informatie: www.isaeurope.org

'Consumenten gaan pas over vijf tot tien jaar 3d-printen' 3d-printen gaat de komende vijf jaar nog niet

produceren van prototypes. "Vandaag de dag zijn

breed aanslaan. Consumenten zullen pas massaal

er zo'n veertig fabrikanten die 3d-printers aan

productie van implantaten en protheses. Nu ge-

van 3d-printer gebruik gaan maken tussen 2019

bedrijven verkopen en zo'n 200 startups die zich

beurt dat ook al, maar nog niet op grote schaal.

en 2024. Dat voorspelt Gartner na een onderzoek

richten op de ontwikkeling van 3d-printers voor

Gartner denkt dat consumenten hierna, over vijf

naar de nieuwe rage. Consumenten zouden de

consumenten", aldus Pete Basiliere, vicepresident

tot tien jaar, ook gaan werken met de 3d-printer.

huidige modellen nog te duur vinden en boven-

bij Gartner. "De printers zijn verkrijgbaar vanaf en-

dien zorgt de ingewikkelde software en hardware

kele honderden dollars. Die prijs is nog steeds te

voor een hoge drempel.

hoog voor de meeste consumenten." Volgens Ba-

Gartner voorspelt dat de zakelijke en medische

siliere moet 3d-printen eerst net zo goedkoop en

markt 3d-printen eerst zullen omarmen, waarna

eenvoudig worden als normaal printen voor het

de technologie overspringt naar consumenten.

breed zal aanslaan.

Momenteel wordt 3d-printen bijvoorbeeld al re-

Eerst zullen bedrijven de komende jaren 3d-prin-

gelmatig gebruikt voor het relatief goedkoop

ten meer en meer gaan inzetten. Over vijf jaar zal

032 Branche Bulletin

de medische sector ook breder aanhaken met de

Branche Bulletin

Test- en certificeringsbedrijf DEKRA breidt activiteiten uit HET INTERNATIONALE TEST- EN CERTIFICERINGSBEDRIJF DEKRA HEEFT DE ACTIVITEITEN PLANT INTEGRITY (PI), NON DESTRUCTIVE TESTING (NDT) EN MICROSCOPIE OVERGENOMEN VAN DNV GL (VOORMALIG KEMA). HET GAAT OM ACTIVITEITEN ALS INSPECTIE VAN INDUSTRIËLE ASSETS, ADVIES OVER ONDERHOUD EN BEHEER VAN DE ASSETS EN HET TESTEN VAN MATERIALEN IN INSTALLATIES VOOR DE PRODUCTIE VAN ELEKTRICITEIT EN IN DE PETROCHEMIE. DANKZIJ DE OVERNAME BOUWT DEKRA HAAR STERKE POSITIE IN DE INDUSTRIËLE SECTOR VERDER UIT. ALLE OVERGENOMEN BUSINESS UNITS ZIJN GEVESTIGD IN ARNHEM EN BIEDEN SAMEN WERK AAN 24 PERSONEN. DE BUSINESS UNITS ZULLEN ONDER DE NAAM DEKRA MATERIAL TESTING & INSPECTION ONDERGEBRACHT WORDEN IN DE NIEUWE DEKRA-GEBOUWEN OP BEDRIJVENTERREIN IJSSELOORD AAN DE A12 IN ARNHEM. “De overname van deze business units is een belangrijke stap in onze we-

processen te voorkomen. Daarvoor heeft DEKRA nu een compleet scala aan

reldwijde uitbreidingsplannen”, zegt Marcel Blinde, Managing Director van

methodieken, technologie en testapparatuur tot haar beschikking, die zowel

de Service Unit Material Testing & Inspection van DEKRA. “We zijn continu op

op locatie als in de testlaboratoria van DEKRA toegepast worden. Met geavan-

zoek naar mogelijkheden om DEKRA in alle belangrijke industriële regio’s en

ceerde technologie kunnen bijvoorbeeld lekkages, corrosie, metaalmoeheid,

sectoren uit te laten groeien tot marktleider op het gebied van industrieel

zwakke lasnaden en inwendige beschadigingen in installaties, tanks of pijp-

testen. De overname is van groot belang voor onze aanwezigheid in zowel

leidingen opgespoord worden.

Europa als het Midden-Oosten en vormt bovendien een prima aanvulling op onze industriële testactiviteiten in de laboratoria in Arnhem.”

In de DEKRA testlabs in Arnhem werden al industriële componenten getest en gecertificeerd. Daarnaast verzorgt DEKRA systeemcertificeringen voor

“We zijn verheugd dat we deze activiteiten aan DEKRA kunnen overdragen

kwaliteitszorg, bedrijfsprocessen, milieu, explosieveiligheid en tal van be-

zodat de werkgelegenheid en kennis van onze collega’s behouden blijft”,

roepen en functies in de industrie. Dankzij de combinatie van de bestaande

zegt David Walker, CEO DNV GL – Energy. “Onze strategie is gericht op duur-

DEKRA-activiteiten in de industrie en de nieuwe business unit Material Testing

zame energie, transmissie & distributie en energie-efficiency. Daarin maken

& Inspection kan DEKRA haar industriële klanten een compleet pakket van

wij heldere keuzes. Voorbeelden daarvan zijn onze recente investering van

diensten aanbieden.

70 miljoen Euro in ons High Power Laboratorium in Arnhem met de grootste testcapaciteit ter wereld en de recente acquisitie van PVEL, marktleider in het testen van zonnepanelen. Met 2500 energie-experts en meer dan tien toplaboratoria van onze voormalige bedrijven KEMA, Garrad Hassan, DNV en GL hebben we alles in huis om de energiemarkt te ondersteunen in de transitie naar een duurzamere energievoorziening.” De nieuwe Service Unit Material Testing & Inspection van DEKRA houdt zich bezig met de inspectie en het testen van kapitaalintensieve en bedrijfskritische installaties en materialen. Tot de klanten behoren een groot aantal petrochemische bedrijven, energiemaatschappijen en industriële ondernemingen. De tests en inspecties zijn met name bedoeld om de veiligheid van constructies en installaties zoals opslagtanks, pijpleidingsystemen, gasturbines en hijsmateriaal te garanderen en om onderbreking van de bedrijfs-

Branche Bulletin 033

WELKE NORMEN BIEDEN HOUVAST?

Het veilig samenwerken van mens en robot DE SAMENWERKING TUSSEN MENS EN ROBOT STAAT STEEDS MEER IN DE BELANGSTELLING. HET SAMEN WERKEN OP ÉÉN ARBEIDSPLEK VAN MENS EN ROBOT, ZONDER DAT ER RUIMTE OPSLURPENDE EN ONPRAKTISCHE VEILIGEIDSBARRIÈRES WORDEN OPGEWORPEN, HEEFT NU EENMAAL DE NODIGE VOORDELEN. MAAR KAN ZO’N ZIJ AAN ZIJ SAMENWERKING WEL VOLGENS DE RICHTLIJNEN EN WAAR MOET DE ROBOT IN ZO’N GEVAL AAN VOLDOEN? DE VDMA BESLOOT EEN DOCUMENT OP TE STELLEN DAT HANDVATTEN BIEDT.

Het Verband Deutscher Maschinen- und Anlagenbau is een van de groot-

1) Veiligheidsmaatregelen die de stilstaande robot bewaken: de robot

ste industriële brancheorganisaties van Europa. En hoewel veel van de

stilstaat wanneer de medewerker in het werkgebied van de robot

onderzoeken die zij uitvoeren een Duitse focus hebben, kunnen ook be-

komt, en weer verder gaat als de medewerker dit werkgebied heeft

drijven met een andere herkomst vaak hun voordeel doen met hun publicaties. In het kielzog van de Automatica die onlangs in München plaatsvond kwam het met een zogenoemd ‘VDMA-Positionspapier’ met de titel ‘Sicherheit bei der Mensch-Roboter-Kollaboration’. Om de Vision & Robotics lezer de toch wat taaie Duitse kost te besparen, volgt hier een

verlaten. 2) Aan de hand meenemen van de robot: de beweging van de robot wordt door de medewerker bepaald. 3) Snelheid- en afstandbewaking: het fysieke contact tussen de medewerker en de robot wordt door de robot verhinderd.

Nederlandse bewerking.

4) Vermogens- en krachtbegrenzing: de contactkracht tussen medewer-

De robotnorm

Deze vier fundamentele beschermingsprincipes van Mens-Robot-Samen-

Stel we willen een werkplek maken voor twee arbeiders: één mens en

werking (MRS) zijn uitvoerig beschreven in de norm EN ISO 10218 Robots

één robot. Hoewel dergelijke samenwerking nog redelijk in de kinder-

en robotapparatuur – Veiligheidseisen. Hierbij gaat deel 1 [1] over indu-

schoenen staat en er geen kant en klare normen zijn die zeggen wat in

striële robots en deel 2 [2] over robotsystemen en integratie.

zo’n geval te doen, zijn er wel degelijk normen die de integrator of eind-

In alle gevallen van een Mens-Robot-Samenwerking moeten gevaren

gebruikers kunnen helpen. Op de eerste plaats stelt de VDMA natuurlijk

voor de mens door veiligheidsmaatregelen worden uitgesloten. De ge-

terecht dat de Machinerichtlijn te allen tijde van toepassing is. En net als

bruikte techniek moet hierbij in overeenstemming zijn met zowel de vei-

bij elke andere applicatie moet er een risicobeoordeling worden ge-

ligheids- als gezondheidseisen die uit de risicoanalyse naar voren komen.

ker en robot wordt begrensd op een ongevaarlijk niveau.

samenwerken. Samenwerken in het licht van robotveiligheid is geen al-

De Machinerichtlijn

gemene term die aanduidt dat mens en robot gezamenlijk een klus kla-

De Machinerichtlijn (2006/42/EG) [3] van het Europese Parlement legt

ren, maar richt zich op een zeer nauwkeurig gedefinieerd en afgebakend

een eenduidig veiligheidsniveau voor machines vast die in de Europese

gezamenlijk werkgebied. Binnen dit werkgebied kan een aantal funda-

economie worden ingebracht. Elk lid van de EU moet de Machinerichtlijn

mentele beschermingsprincipes worden benoemd.

in de nationale wetgeving opnemen. Met een EG-conformiteitsverklaring

034 Robotveiligheid

Door Liam van Koert

maakt. Maar de echte handvatten komen met de precieze definitie van

verklaart een producent of importeur (vaak ook de systeemintegrator),

De risicoanalyse

dat het product aan alle eisen voldoet die in de Machinerichtlijn zijn vast-

In beginsel wordt de applicatie, inclusief alle randvoorwaarden en com-

gelegd. Vervolgens wordt een CE-markering afgegeven.

ponenten nauwkeurig gespecificeerd. Daarna volgen uit de risicoanalyse

Een van de belangrijkste eisen voor de CE-markering van een voltooide

alle te nemen veiligheidsmaatregelen. Zo komt uit analyse bijvoorbeeld

machine – bijvoorbeeld een complete robotinstallatie – is de risicoanalyse

naar voren of een risicoreductie nodig is en of dat een gevaar af te wen-

en een juiste vertaling naar noodzakelijke veiligheidsmaatregelen. Deze

den is door de robot uit te schakelen of door het voorzien in een bescher-

stappen worden in [2] en in termen van conceptionele uitgangspunten in

mingsmaatregel. Een voorbeeld van een dergelijke maatregel kan een

[4] beschreven. Wanneer de maatregelen van besturingstechnische aard

robotsysteem met een veilige snelheidsreductie in combinatie met een

zijn kunnen [2] en [5] worden gevolgd. Volgens de Machinerichtlijn zijn

veilige collision detection zijn. Alleen wanneer de risicoanalyse uitwijst

industriële robots zogenoemd onvoltooide machines en krijgen daarom

dat het vereiste veiligheidsniveau hiermee is bereikt, kan de CE-marke-

geen CE-markering, maar moeten met een zogenoemde ínbouwverkla-

ring worden afgegeven.

ring’ worden geleverd.

De risicoanalyse moet rekening houden met alle verschillende aspecten

Robotveiligheid 035

van de Mens-Robot-Samenwerking. Dit geldt voor zowel het zogenoem-

gereedschap of werkstuk. Uiteraard mag ook hier de grenswaarde van de

de ‘eigenlijke gebruik’ als voor het ‘voorzienbaar misbruik’ door perso-

klemkracht niet worden overschreden. Het bewaken van de grenswaar-

nen die in de invloedssfeer van de samenwerkende robot verkeren.

den geschiedt middels veiligheidstechniek.

De te volgen werkwijze voor de beoordeling van de applicatie zijn in de-

VDMA concludeert: zonder risicobeoordeling kan er geen mens-robot-sa-

tail beschreven in deel 1 en deel 2 van NEN-EN-ISO 10218-1:2011 beschre-

menwerking plaatsvinden. Ook moet altijd de gehele applicatie in ogen-

ven. De ontbrekende grenswaarden voor het contact tussen mensen en

schouw worden genomen, dus niet alleen de robot maar ook de grijper

robots wordt te zijner tijd opgenomen in de norm ‘ISO/TS 15066 Robots

en andere delen die deel uitmaken van het proces. En de veiligheidsfunc-

and robotic devices - Safety requirements for industrial robots - Collabo-

ties moeten met daarvoor geschikte componenten worden uitgevoerd.

rative operation’ [6]. Deze zal naar verwachting eind 2014 gereed zijn. Tot

Alle drie de conclusies lijken me correct.

die tijd geeft het Duitse document 'BG/BGIA-Empfehlungen für die Gefährdungsbeurteilung nach Maschinenrichtlinie‘ [7] een goede houvast.

Hoe helpen normen? Het VDMA-document vervolgt haar betoog met een uitleg over de voor-

Gevaarlijk contact

delen van normen. Hoewel dat wel geldt voor het voldoen aan de Machi-

Een van de voornaamste zaken waar bij de risicoanalyse rekening mee

nerichtlijn, is het volgen van normen helemaal niet verplicht. Toch zijn

gehouden dient te worden is het contact tussen mens en robot. De VDMA

robotbouwers, robotintegratoren en robotgebruikers er allemaal bij ge-

onderscheidt in haar document een tweetal varianten. Op de eerste

baat de norm te volgen. Naast het feit dat het opnieuw uitvinden van een

plaats spreekt het van transient contact. Dit contact van tijdelijke aard is

wiel hierdoor wordt bespaard, geldt een zogenaamd ‘vermoeden van

vrij – dus niet klemmend – en kan optreden bij redelijk hoge snelheden.

overeenstemming’ met de Machinerichtlijn, mits de laatste versies zijn

Het is hier zaak de snelheid te begrenzen. Hoeveel hangt af van op welk

gehanteerd. Ook zijn de geharmoniseerde Europese normen vaak geba-

lichaamsdeel het contact plaatsvindt en de massa en vorm van de robot,

seerd op internationale standaarden als ISO en IEC. Dat maakt het expor-

het gereedschap en het werkstuk. De oplossing ligt in een snelle, be-

teren buiten Europa er een stuk eenvoudiger op. Zoals gezegd staat het

trouwbare collision detection die het ‘nadrukken’ na het eerste contact

vrij om geen normen toe te passen. Soms - zo ook bij het samenwerken

voorkomt. Als tweede contactvorm noemt het VDMA document het qua-

van mensen en robots - zijn toepassingen nog zo nieuw, dat er eenvou-

si-statische contact. Bij deze contactvorm is er geen snelheid meer, maar

digweg geen normen voor zijn. In dat geval zal men moeten aantonen

is er in een bepaald deel van het werkgebied beklemming mogelijk. Hier

dat men eenzelfde of hoger veiligheidsniveau heeft gerealiseerd.

is het zaak de contactkracht te begrenzen, waarbij de mate van begrenzing wederom afhankelijk is van het lichaamsdeel en de vorm van robot,

Veiligheidscomponenten Om er voor te zorgen dat ook in het geval van een systeemfout er geen gevaar voor de mens is, moet de besturing die voor het bewaken van de grenswaarden is gebruikt met veiligheidscomponenten worden uitge-

Verwijzingen

voerd. Het begrip ‘Veilige Techniek’ wordt in ISO  13849-1 [5] aan de

1 NEN-EN-ISO 10218-1:2011 en

hand van categorieën en performance levels beschreven. Deze norm is

Robots en robot apparatuur - Veiligheidseisen - Deel 1:

van toepassing op alle gebruikte veiligheidscomponenten. In de robot-

Industriële robot

norm ISO 10218-1  [1] is voor de veiligheidsfunctie van de robotbestu-

2 NEN-EN-ISO 10218-2:2011 en

ring een categorie ‘3’ en een Performance Level ‘d’ vastgelegd. Categorie

Robots en robot apparatuur - Veiligheidseisen voor industriële

3 betekent dubbelkanaals systeem, waarbij elk kanaal het andere kanaal

robots - Deel 2: Robot systemen en integratie

controleert. Het volstaat bijvoorbeeld niet om met het oog op redundan-

3 Machinerichtlijn 2006/42/EG

tie twee dezelfde componenten toe te passen. Het Performance Level

4 NEN-EN-ISO 12100:2010 en

geeft de betrouwbaarheid van het veiligheidssysteem weer.

Veiligheid van machines - Basisbegrippen voor ontwerp - Risico-

Het benodigde Performance Level volgt uit de risicobeoordeling van de

beoordeling en risicoreductie 

gehele applicatie. De systeemintegrator is ervoor verantwoordelijk dat

5 NEN-EN-ISO 13849-1:2008 en

alle gebruikte veiligheidscomponenten (bv de bewaking van de robot-

Veiligheid van machines - Onderdelen van besturingssystemen

snelheid en kracht) de juiste waarde hebben. Bij de selectie van de robot

met een veiligheidsfunctie - Deel 1: Algemene regels voor ont-

en toebehoren is het dan ook van belang dat alle voor het bepalen van

werp

de veiligheid benodigde gegevens worden verstrekt.

6 ISO/TS 15066

Er wordt nadrukkelijk op gewezen dat de fabrikant verantwoordelijk is

Robots and robotic devices - Safety requirements for industrial

voor toegepaste veiligheid van het systeem of applicatie. Hij kan zich la-

robots - Collaborative operation’. Deze norm is nog in de maak

ten adviseren door derden. Hetzelfde geldt voor de robotbouwer. Ook

en naar verwachting eind 2014 beschikbaar

hier geldt dat deze de toegepaste veiligheidsfuncties zelf certificeert.

7 BG/BGIA-Empfehlungen für die Gefährdungsbeurteilung nach Maschinenrichtlinie U 001/2009, Fassung 2/2011. Dit is hier te downloaden:

http://publikationen.dguv.de/dguv/pdf/10002/

bg_bgia_empf_u001d.pdf

036 Robotveiligheid

Invaluable knowledge from the experts

THE IMAGING & VISION HANDBOOK

Now on Vision Docs

Vision Docs is an easy and secure way to deliver, manage and read documents and publications from STEMMER IMAGING, both on mobile devices and computers. With Vision Docs you will always have the latest document version available and have the ability to annotate and bookmark pages of interest. Download the Vision Docs app now and receive your free digital copy of the handbook.

Phone +31 575 798888 ∙ www.stemmer-imaging.nl

Alpha Robotica is specialist in het programmeren en integreren van diverse PLC-, Robotica- en Vision systemen. Met meer dan 20 jaar ervaring in robotica en machinebesturingen zijn wij voor zowel gebruikers als systeemintegrators de perfecte partner om u van A tot Z te ondersteunen bij uw projecten.

Software en support voor industriële automatisering Robotica Vision

PLC

+31 (0)172 41 95 53 [email protected] www.alpha-robotica.nl

Mobotix breidt serie infraroodcamera's uit met S15D Mobotix heeft warmtesensormodules voor de

sensor duidelijke identificatie van het object

thermische energie die objecten uitstralen zo-

S15D-camera geïntroduceerd. Dit is het eerste

mogelijk maakt. Hierdoor kunnen de M15D en

wel detecteren als zichtbaar maken. Daarom is

infraroodsysteem dat gebruikmaakt van de

S15D bewegingen onder alle lichtomstandighe-

deze techniek vooral geschikt voor perimeterbe-

FlexMount videokabeltechnologie van het be-

den accuraat herkennen en is visueel vast te

waking en bewegingsdetectie, doordat objecten

drijf. De nieuwe thermische modules zijn be-

stellen wie of wat de beweging veroorzaakt. De

in volledige duisternis, mist of rook zichtbaar

schikbaar voor alle S15D's die zijn bijgewerkt

M15D en S15D dubbellens camera's worden

worden. Infraroodcamera's van Mobotix kunnen

naar softwareversie MX-V4.2.1.43. Flexibele vi-

standaard geleverd met MxActivitySensor, de

de warmtestraling van objecten in een tempera-

deokabels, een weerbestendig ontwerp en com-

intelligente software voor bewegingsherken-

tuurbereik van -40 °C tot +550 °C/-40 °F tot

pact formaat, maken het mogelijk om twee

ning. Wanneer MxActivitySensor in de infra-

+1022 °F detecteren. Deze straling is voor het

S15D warmtesensor-modules op elke gewenste

roodcamera is ingeschakeld, worden bewegin-

blote oog onzichtbaar.

locatie binnen een straal van twee meter van

gen zowel in een volledig duistere omgeving als

een S15D hoofdunit te installeren. Het gebruik

bij daglicht met hoge nauwkeurigheid geregi-

van warmtesensormodules biedt als voordeel

streerd. "Mobotix heeft de conventionele tech-

dat ze de warmte van voertuigen en personen

nologie in infraroodcamera's verder ontwikkeld,

zichtbaar maken. Daarmee zijn bewegingen tot

zodat er meer mogelijk is in een breder scala

400 meter van de camera onder lastige licht- en

van toepassingen", zegt Dr. Ralf Hinkel, de op-

omgevingsomstandigheden te detecteren. Een

richter van het bedrijf. "Zoals met al onze pro-

andere primeur is de mogelijkheid om een

ducten streven we ook hier naar optimale kwali-

warmtesensormodule en beeldsensor in één ca-

teit en daarom kunnen we een gemiddelde

mera te combineren. Dan zorgt de warmtesen-

MTBF van 9 jaar op al onze warmtesensoren ga-

sor voor bewegingsdetectie, terwijl de beeld-

randeren." Warmtebeeldsensoren kunnen de

High-tech quality monitoring instead of spot checks. Machine vision makes it possible.

VISION 2014

Machine vision systems monitor and measure each individual workpiece even during the production process. Thanks to 100 per cent monitoring, continuous documentation and traceability of individual production phases, it is possible to eliminate expensive recall actions, product liability cases and damage to your image. Find out all about machine vision at VISION – The Heart of Vision Technology.

4 – 6 November 2014 Messe Stuttgart www.vision-fair.de

Vision-Az_2014_HighTechQuality_185x125mm_e.indd 1

038

23.07.14 09:00

Differentiële drukmeting rechtstreeks op module De DM-821 uit de S-DIAS serie

cent. Het drukverschil kan ook

heeft twee geïntegreerde ingan-

worden gemeten aan een omge-

gen voor het meten van drukver-

vingsdruk van 10 Bar. Mogelijke

schillen en kan worden gebruikt in

fouten of limiet schendingen wor-

elke toepassing waar detectie en

den aangegeven met status-LED's.

het testen van drukverschillen

Door het rechtstreeks meten op de

wordt vereist. Bijvoorbeeld in va-

module, wordt de complexiteit en

cuüm afdichtings-, verpakkings- en

de kosten voor extra meettoestel-

inductiesystemen, grijpende ro-

len en converters geëlimineerd.

botarmen en drukcabines. De ge-

Tevens bespaart men op bedra-

combineerde module is uitgerust

ding en benodigde schakelkast-

met twee drukingangen en acht

ruimte. De DM-821 kan in blokken

digitale ingangen. Het gemeten

worden voorbereid met andere S-

drukverschil wordt verzonden naar

DIAS modules en gemonteerd op

de primaire besturing met een 12-

de DIN-rail in de schakelkast. Zoals

bit resolutie. De DM 821 is snel

met alle SIGMATEK systemen, kan

omdat de conversietijd voor alle

S-DIAS ook worden geconfigureerd

kanalen 1 ms is. Het meetbereik is

en geprogrammeerd met de ob-

tussen -1034 en +1034 mbar met

jectgeoriënteerde

een nauwkeurigheid van ± 2 pro-

Tool LASAL.

Engineering

3D IMAGING FOR YOUR APPLICATION Explore the possibilities for inspection and measurement of complex freeform objects. Check for product completeness and dimensional accuracy in 3D. Discover how Europe’s largest vision technology provider combines a choice of leading technology with outstanding competence and service to make you stronger. Imaging is our passion.

Phone +31 575 798888 ∙ www.stemmer-imaging.nl

039

Vandentempel en Fluke gaan samenwerken

Schroevenindraaisysteem met pick-and-place

Fluke Nederland heeft Vanden-

stallaties. Specialisaties van het

pakt de schroeven en zet ze vast op

tempel als officiële distributeur

in Hattem gevestigde bedrijf

elke positie van het schakelpaneel.

aangewezen. Met deze nieuwe

zijn onder andere apparatuur

Door de geïntegreerde vacuüm

vertegenwoordiging breidt Van-

voor kabelselectie, schakelin-

zuignap kunnen de schroeven snel-

dentempel haar leveringspakket

stallaties, generatoren, transfor-

ler op hun plek geplaatst worden.

uit met specialistische test- en

matoranalyse

monitoring

De vierassige robot kan ook wor-

meetapparatuur zoals warmte-

(MS/HS), isolatieweerstandbe-

den geïntegreerd en gemakkelijk

beeldcamera’s, power quality

proeving, netbeveiligingstesten,

analyzers, trillingstesters, isola-

thermografie,

energiemonito-

Mitsubishi Electric en Engmatec

schroefbevestigingssysteem heeft

tieweerstandtesters

en

geprogrammeerd

worden.

Het

aar-

ring en power quality analyse.

presenteren op de Motek beurs in

een doorlooptijd van ongeveer

dingstesters. Voor Fluke vormt

Daarnaast worden complete ka-

oktober een hogesnelheid schroe-

0,8 s. Dit betekent dat, met inbe-

de ervaring en kennis van Van-

belmeetwagens geleverd.

venindraaisysteem

inline

grip van de handling, het systeem

werking als onderdeel van een lo-

tien schroeven in 18 s kan verwer-

en

dentempel een goede basis

voor

voor de nieuwe samenwerking.

Ook verzorgt het bedrijf trainin-

pende band. Binnen het systeem

ken. Het schroevenindraaisysteem

Technisch handels- en adviesbu-

gen voor nieuwe en bestaande

zorgt een Mitsubishi Electric dual-

is niet alleen snel, maar ook com-

reau Vandentempel is gespecia-

gebruikers van test- en meetap-

arm Scara-robot uit de RP-serie

pact. De dual-arm robot maakt een

liseerd in apparatuur voor de

paratuur. In de eigen trainings-

voor de handling en het vastzetten

ruimtebesparende assemblage en

elektrische infrastructuur en le-

ruimte

meer

van de schroeven, met een vacu-

optimale prestaties mogelijk. De

vert aan energiebedrijven, net-

gebruikgemaakt van de ‘proef-

ümzuigeenheid. Het compacte sy-

RP-serie dual-arm Scara-robots zijn

werkbedrijven, installateurs en

tuin’ met laag en middenspan-

steem kan tien schroeven in 18 s

high-performancesystemen

de industrie. In het begin was

ningskabels.

aan.

speciaal ontworpen zijn voor preci-

wordt

onder

het bedrijf vooral actief met ap-

die

siewerk, zoals de productie van

paratuur voor kabelfoutlokalisa-

Het Engmatec systeem maakt ge-

horloges, mobiele telefoons of ge-

tie en het testen van grondka-

bruik van een bevestiging op basis

hoorapparaten. De RP-5ADH is ge-

bels. Tegenwoordig bestaat het

van het pick-and-place principe

schikt voor bewerkingen met een

leveringspakket ook uit test- en

met vacuümzuigeenheden. Het

laadvermogen van maximaal 5 kg

meetinstrumenten voor laag,

bevat ook een Mitsubishi Electric

en werkt met een herhalingsnauw-

midden en hoogspanningsin-

RP-5ADH-robot met bijbehorende

keurigheid van + 0,01 mm in de

CR1D-robotbesturing. Deze robot

richtingen x, y en z.

CONTACTLOZE INDUCTIEVE KOPPELING Betrouwbare signaal- en energieoverdracht met 12 Watt over een 7 mm luchtspleet Hoge montagevrijheid door mogelijke montage onder een hoek van 15° en een axiale verschuiving van 5 mm

www.turck.com

Flexibel toe te passen voor 2 of 8 PNP signalen of bi-directionele data van IO-Link apparaten

Met deze QR-Code ontvangt u verdere informatie

Ondersteund snelle toepassingen met 10 ms opstarttijd en “Dynamic Pairing”

Sense it! Connect it! Bus it! Solve it! S0671_NL_185x91+3mm_Vision&Robotics_Induktive Koppler.indd 1

040 Productnieuws

Turck B.V. Ruiterlaan 7, NL-8019 BN Zwolle Postbus 297, NL-8000 AG Zwolle Tel. +31 38 4 22 77 50 Fax +31 38 4 22 74 51 Email [email protected] internet www.turck.com

24.06.2014 12:56:22

Robohand lanceert reeks G100 series pneumatische grijpers Robohand, onderdeel van DE-STA-CO, lanceert de G100 series pneumatische grijpers. De nieuwe grijpers zijn gebouwd naar hoge standaarden, waarmee de fabrikant het aantal garantieclaims bij machinebouwers wil terugdringen en de winst voor machinebouwers wil vergroten. "Garantieclaims of ongeplande onderhoudsbeurten die worden veroorzaakt door goedkope, onderhoudsintensieve producten snijden niet alleen in de winst en resources van machinebouwers, maar zetten ook de relatie met klanten onnodig onder druk", zegt Gary Labadie, global pro-

benodigd onderhoud. De G100 reeks is voorzien van een uitschuifbare grij-

duct manager voor automatisering bij DE-STA-CO. "Onze nieuwe G100 grij-

per die ondersteuning biedt voor vingers die afkomstig zijn van andere

pers voorkomen zorgen, maken hogere snelheden van productielijnen

pneumatische grijpers. Bestaande op maat gemaakte vingers kunnen dus

mogelijk en leveren een hogere betrouwbaarheid voor kostgevoelige

van andere grijpers worden overgezet op de G100.

toepassingen. Met de G100 series hoeven machinebouwers niet langer in te leveren op prestaties om een goedkopere prijs te kunnen realiseren."

De G100 reeks bestaat uit twintig verschillende modellen en is leverbaar met verschillende formaten grijpers (8, 11, 18 en 25mm). De aanstuurtijd

Alle mechanismen en interne verbindingen van de G100 reeks zijn volle-

van de G100 grijpers bedraagt slechts 60ms. Dit geeft eindgebruikers de

dig afgeschermd en worden hierdoor beschermd tegen bevuiling van

mogelijkheid hun productiesnelheid op hun productielijnen aanzienlijk te

buitenaf. Dit zorgt voor betere prestaties en vermindert de hoeveelheid

vergroten.

Schaalbaar multicamera vision-systeem STEMMER IMAGING introduceert de GEVA-312T, een schaalbaar multicamera vision-systeem dat is voorzien van een geïntegreerd 12 inch touch screen. De GEVA-312T is de laatste uitbreiding van de

Global solutions

Vision Appliance-reeks van Teledyna DALSA. Het systeem is gericht op gebruikers die een betaalbaar en schaalbaar systeem zoeken dat inzetbaar is voor een brede reeks vision-toepassingen. De GEVA-312T is voorzien van een 1,6 GHz dual core processor en twee Gigabit Ethernet camerapoorten voor camera- en netwerkverbindingen. Extra camera's kunnen worden aangesloten door gebruik te maken van een standaard Gigabit Ethernet-switch. Naast het touch screen kunnen ook een aantal drukknoppen worden gebruikt om wijzigingen aan te brengen aan het systeem. Een USBpoort maakt het eenvoudig randapparatuur zoals een toetsenbord, muis of back-up storage aan te sluiten.

+31(0)297 (0)297285332 285332 www.destaco.com www.destaco.nl +31

041

Lasersensor met display De lasersensor LE550 van Banner Engineering - partner van Turck - combineert bereik, herhalingsnauwkeurigheid en precisie met een gebruikersvriendelijk, tweedelig display. De weergave met acht posities geeft de afstand in mm tot het betreffende project en de waarde van de analoge uitgang aan. Via toetsen naast de weergave zijn de functies van de sensor naar wens te parametreren en te inverteren. De nauwkeurige CMOS-ontvanger van de lasersensor herkent binnen een

De schakel- en analoge uitgang van de sensor zijn onafhankelijk van el-

meetbereik van 100 mm tot 1.000 mm diverse oppervlakken, van zwart

kaar te programmeren. Om de nauwkeurigheid te verhogen zijn verschil-

rubber tot glanzend metaal. Typische toepassingen voor de LE5500 zijn

lende sensoren in de directe omgeving te installeren. De gegoten behui-

dan ook het herkennen van roldiameters, doorbuigcontrole en het meten

zing voldoet aan beschermingsklasse IP67 en NEMA 6 en maakt de sensor

en positioneren van objecten.

geschikt voor toepassing in ruwe omgevingen.

Nieuwe CompactRIOcontroller vereenvoudigt controlesystemen National Instruments heeft de CompactRIO-performancecontroller

hoge robuustheidseisen te voldoen”, aldus Shahram Mehraban, we-

aangekondigd. Deze door software ontworpen controller integreert

reldwijd hoofd van energie- en industriële segmenten bij de Internet

de nieuwste embedded technologieën van Intel en Xilinx om onge-

of Things Group van Intel. “Door nauw samen te werken met NI

ëvenaarde prestaties en flexibiliteit aan te bieden, en wordt volledig

tijdens de beginfasen van de productontwikkeling, zijn wij in staat

ondersteund door LabVIEW 2014 en NI Linux Real-Time. Het is ideaal

om de nieuwste Intel® Atom™-processor snel in dit segment te intro­

voor geavanceerde controle en toepassingen in zware industriële

duceren.”

werkomgevingen en biedt een hoogwaardige verwerking, aangepaste timing en triggering, en gegevensoverdracht van modulaire Cserie I/O. “De LabVIEW RIO-architectuur doorbreekt de barrières van het traditionele ontwerp van embedded systemen en biedt het beste kant-en-klare platform om elke veeleisende control- en monitoringstaak op te lossen”, aldus Jamie Smith, director embedded systems bij NI. “Onze op platform gebaseerde benadering geeft kleine ontwerpteams het vertrouwen om innoverende, embedded systemen te bouwen zonder tijd en geld te verspillen in ontwikkeling.” LabVIEW 2014 met ondersteuning van NI Linux Real-Time stelt engineers en wetenschappers in staat om één enkele, vertrouwde ontwikkelomgeving te gebruiken voor het continu ontwikkelen van hun systeem en tegelijkertijd direct van de verbeterde hardware prestaties van CompactRIO te profiteren. “De samenwerking tussen Intel en NI maakt het voor industriële klanten mogelijk om van de nieuwste verwerkingstechnologieën te profiteren en tegelijkertijd aan hun

042 Productnieuws

Meer weten over business, innovatie & IT? Lees www.BusinessEnIT.nl

Business & IT publiceert artikelen en blog posts over de relatie tussen IT, business en innovatie. Ook publiceren? Kijk op http://businessenit.nl/over-business-en-it/

043

Energiezuinig produceren? Houd het standaard!

ABB levert standaard robotoplossingen voor de industrie. Deze zijn eenvoudig, snel, kostenbesparend en flexibel in bestaande of nieuwe productielijnen te integreren. ABB Robots zijn zeer gebruiksvriendelijk, betrouwbaar, efficiënt, onderhoudsarm, accuraat en werken 24/24/7 op topsnelheid. Kiest u een ABB Robot dan weet u wat u kiest! Bezoek ons op www.abb.com/robotics

044