VISION & ROBOTICS. Blijf scherp! Klompen frezen met robot. Pallets scannen in drie seconden. Koppositie agro door vision en robotica

VISION & ROBOTICS

jaargang 2 | nummer 4 | juli 2010

Blijf scherp! Klompen frezen met robot Pallets scannen in drie seconden Koppositie agro door vision en robotica

www.zuk.de

Racetrack

NEW: The M-1iA – as versatile and accurate as the human hand Discover the revolutionary FANUC M-1iA, which boasts a new dimension of high-speed handling for small parts up to 0.5 kg: incredibly quick and precise in even the smallest of spaces, and as versatile as the human hand. The M-1iA comes with 4 or 6 axes for rapid and precise picking, packing, or flexible assembly of complex electronic and mechanical components. Smart, strong, yellow. • • • • • •

Ultra-compact 6 axes version with versatile wrist for assembly of components at any angle 4 axes version with high speed wrist for top speed picking repeatability: 0.02mm iRVision: plug & play Ceiling, Wall or Floor Mounting

02

Visit our new website: W W W . FA N U C R O B OT I C S . B E

FA NU C – NO. 1 I N FACTO R Y A U TO MAT I O N A ND R OB OT S .

Turn your assembly line into a

Colofon

Ambachtelijk

Vision & Robotics is hét vakblad over automatise-

Een beetje gewaagd is het natuurlijk wel. Tech United wordt twee-

ringsoplossingen voor de maak-, agro-en foodindustrie

de in Singapore en het Nederlands mensenelftal is net door naar de

door specialisten in robotica en visionsystemen.

kwart finale. Het ontmoet daar Brazilië. Ondanks het feit dat Brazilië op elk toernooi wel één van de favorieten is, weet je maar nooit hoe

jaargang 2 | nummer 4 | juli 2010

het balletje zal rollen. Geen idee dus hoe het verder zal aflopen. Laat ik daarom beginnen met een kleine maand geleden. Het was weer

Vision & Robotics verschijnt zes maal per jaar. Toezending

de hoogste tijd voor die bijzondere beurs Vision & Robotics. Dit keer

geschiedt op abonnementbasis en controlled circulation.

was er veel aandacht voor vision in de sport. Tijdens één van de plenaire sessies werd duidelijk dat wanneer een visionleverancier een

Uit g e v e r

beetje zijn best doet en ook de bond het wel ziet zitten, je met vision

Henk van Beek, Fenceworks BV

al snel het modernste sportcomplex in Europa wordt. Een eerder in

Telefoon: 06 - 28 41 70 73

Vision & Robotics verschenen artikel over vision in het trainingsbad de

E-mail: [email protected]

Tongelreep onderschrijft dit. De crème de la crème van de Nederlandse zwemsport snoept er door zeer efficiënte trainingen tienden van de

R e d a cti e

persoonlijke records af.

Liam van Koert, Verbal Essence

Ook in het voetbal zullen videobeelden ongetwijfeld veel bekeken

Joanna Hughes, Verbal Essence

worden, om er in de training het voordeel mee te kunnen doen. Wat

Telefoon: 06 - 17 58 82 65

te denken bijvoorbeeld van de penalty’s die volgens menig coach niet

Email: [email protected]

te trainen zijn, maar waarbij de keeper voor de wedstrijd toch altijd de beelden van een potentiële tegenstander nog even op zich zal laten

R e d a cti e r a a d

inwerken? Een prima instrument om je te verbeteren dus. Maar in het

Pieter Jonker, TU Eindhoven en TU Delft

voetbal is dit natuurlijk niet de echte discussie als het om vision gaat.

Jaap van de Loosdrecht, Computer Vision Lab, NHL

Hamvraag daar is wanneer meneer Blatter en de zijnen geavanceerde

Martin van de Have, RAB en ABB

cameratechnieken gaan toelaten om de juiste beslissing te nemen in

Fred Bokhorst, RAB en Ferdar

het veld. Want zeg nou zelf, het blijft een rare gewaarwording dat

Bas van Wondergem, DVC

de kijker thuis al lang weet of een doelpunt zit (mijn schoonfamilie

Hans Lenos, lenosonline.info

is Engels en ondanks het slechte toernooi blijft het steken), of dat dit

Wim Hoeks, BrainCenter

eigenlijk had moeten worden afgekeurd door buitenspel. Persoonlijk denk ik dat het een onhoudbare situatie is. De stand der

V or m g e vin g

techniek raast voort en in 2050 zal de wereldkampioen van de grote

Laura Willemsen, Grafisch ontwerp

mensen door robots worden verslagen. Je moet dan wel een zeer volhardend fossiel aan het roer hebben staan, wil het ambacht

Dr u k

argument stand blijven houden. Begrijp me niet verkeerd. Ik ben dol

3l drukkerij bv, rotterdam

op ambachtelijk werk. Maar het moet de kwaliteit van het eind­product wel ten goede komen.

P osta d r e s r e d a cti e Postbus 82, 2460 AB Ter Aar E-mail: [email protected]

LIAM van koert

Abonn e m e nt e n [email protected] A d v e rt e nti e - e x p l oitati e Mike de Jong, Archer Media BV Telefoon: 06 - 10 82 59 93 E-mail: [email protected] A a n d it n u m m e r w e rkt e n m e e Safora S.S. Macdonald-Akrum, Hans Lenos, Yves De Groote, Martin van der Have, Heico Sandee , Arjen den Hamer, Marjolein de Wit, Erik Steenkist

Column 03

In dit nummer Klompen frezen in alle soorten en maten

08



Pallets scannen in drie seconden

12



Grote kansen door samenwerking

16

Automatica 2010: een blik in de toekomst Robotica en veiligheid: automatisch gekoppeld



26

Inleiding vision en robotica 28



08

20

Een robot is geen freesmachine!

31



USB 2.0 een goede keuze? 34



Bestratingsbranche maakt stap in automatisering

38



Redactioneel

03



Colofon

03

20



Nieuws

06

38



Branche Bulletin

32



Robotveiligheid

36



Productnieuws

41



Adverteerdersindex

42



Column

43



Rubrieken

JULI 2010 | VISION & ROBOTICS

Inhoud 05

Tech United tweede op wereld­ kampioenschap Tech United wordt tweede op het wereldkampioenschap robotvoetbal 2010 in Singapore. In de finale verliest ze met 5-4 van het Chinese team Water, waarvan ze in de voorrondes nog met 8-1 en 9-3 wist te winnen. Tech United is het hele toernooi lang favoriet en heeft alle wedstrijden

plaatst schot. Tech United creëert een aantal goede schietkansen, maar

gewonnen met minimaal drie doelpunten verschil, op de finale na. In de

weet deze niet te benutten. Doordat het team Water moeilijk van de bal te

finale lukt het echter niet om de hoge verwachtingen waar te maken en

zetten is, kan het team zich regelmatig in de goede schietpositie wringen.

team Water te verslaan. Tijdens de gehele wedstrijd is de spanning om te

De verdediging van Tech United is goed opgesteld, waardoor de schoten

snijden. Tech United neemt in de eerste minuut gelijk de leiding en scoort

worden geblokt. Een aanvaller van Tech United pakt in het verdedigings-

de 1-0. Het fysiek sterke Water laat zich echter niet zomaar van de mat

vak de bal op, rijdt om de verdediger van Water heen en schiet de bal met

af spelen en komt snel terug met de gelijkmaker. Tech United probeert

een strak schot langs de goalie van Water. De score is nu weer gelijk: 4-4.

regelmatig met de befaamde ‘backward-attack’ door de verdediging van

De tijd tikt verder en het fluitsignaal komt in zicht. Tech United krijgt nog

de tegenpartij te breken, wat twee keer lukt zodat ze op een kleine voor-

een paar kansen maar weet de bal niet in het doel te krijgen. Dan ineens

sprong komt: 3-1. Water is wederom sterk in de duels om de bal, waardoor

komt Water in balbezit, breek uit en scoort met een schot vanaf de zijlijn.

Tech United steeds vaker de bal verliest en Water uit kan breken. Met het

Direct na het doelpunt klink het fluitsignaal. Tech United is voor de derde

harde en precieze afstandschot weet ze het werk af te maken. Voor de rust

keer op een rij de op één na beste van de wereld.

scoort Water de 3-3, zodat beide teams een zenuwslopende ‘rustperiode’

De eerste reactie van Rob Hoogendijk (teamleider) na de finale: “We heb-

ingaan.

ben de laatste wedstrijd misschien net niet gewonnen, maar we hebben

Na de rust kan Tech United niet echt goed in haar spel komen. Het is dan

dit toernooi prachtig voetbal gespeeld. De mooie acties zijn het resultaat

ook Water die het volgende doelpunt scoort, wederom met een goed ge-

van een jaar lang intensief ontwikkelen en onderzoek”.

Gynaecoloog Mustafa Aktas van het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam is als derde gynaecoloog in Nederland benoemd tot opleidend geneesheer voor zogeheten Da Vinci Robot-geassisteerde operaties. De Amerikaanse fabrikant Intuitive Surgical, ontwerper van de Da Vinci, heeft Aktas onlangs gecertificeerd. Aktas is de enige opleidend geneesheer in Nederland die is gespecialiseerd in robotoperaties aan baarmoeder- en vaginaverzakkingen. De Da Vinci Robot wordt in het Maasstad Ziekenhuis al enige tijd met succes ingezet bij operaties aan baarmoeder- en vaginaverzakkingen en bij verwijdering van de baarmoeder. Baarmoeder- en vaginaverzakkingen worden elders dikwijls via een grote snede in de buik geopereerd. Een baarmoederverwijdering gebeurt, als dat medisch mogelijk is, via de vagina. Maar wanneer de baarmoeder bijvoorbeeld sterk vergroot is, dan is een ingrijpender buikoperatie nodig. Sinds kort kan zo’n buikoperatie bij veel vrouwen worden vervangen door een operatie met de Da Vinci. De voordelen van Da Vinci-chirurgie ten opzichte van een dergelijke open operatie zijn legio. De patiënte heeft minder pijn na de operatie. Ze verliest minder bloed tijdens de ingreep, ze herstelt sneller, kan sneller naar huis en kan haar normale bezigheden sneller hervatten.

06 Nieuws

Eerste proctor voor robotoperaties aan verzakking

Nieuws

Motoman wordt Yaskawa In Amerika was het onlangs al aangekondigd, maar ook in Europa is het inmiddels een feit: Motoman gaat verder onder de naam Yaskawa. Dit werd vandaag tijdens een persconferentie op Automatica te München meegedeeld. Motoman blijft wel als productnaam bestaan. “De fusie van beide bedrijven is niet alleen een ‘branding’ aangelegen-

toepasbaar is, en bieden we ook een ‘plug and play’ integratie met Sinu-

heid”, verzekert Yaskawa Electric directeur Yoshikatsu Minami. “Voor zowel

meriek van Siemens.” De fusie biedt ook kansen met betrekking tot het

Yaskawa als voor de klant is het voordelig zowel robotica als motion con-

aanboren van nieuwe markten. Naast energievoorbeelden gunt Yaskawa

trol te kunnen aanbieden. Natuurlijk kon dit voorheen ook, maar als twee

de bezoeker op haar stand een blik in de toekomst met SmartPal. De

verschillende entiteiten zijn de doelen niet altijd hetzelfde, waardoor niet

conceptrobot pakt het krantje van de tafel, of opent een wandkast om er

de maximale synergievoordelen bereikt werden. Met de integratie gaan

vervolgens een boek uit te pakken en deze met een diepe buiging aan de

beide divisies echt samen optrekken bij de ontwikkeling van nieuwe op-

vraagsteller af te leveren. Als robotleverancier die toch vooral de industrie

lossingen. Ook staat Yaskawa als bedrijf sterker omdat het meer middelen

bedient, is Yaskawa hiermee één van de weinige producenten die zich ook

heeft, dit zowel voor wat betreft financiën als kennis.”

op de servicemarkt begeeft. “Ook tussen industriële- en servicerobotica

Met de fusie speelt Yaskawa in op verschillende ontwikkelingen die zich

liggen diverse synergetische voordelen”, licht Minami toe. “Technieken

momenteel in de automatiserings- en roboticamarkt voltrekken. “Je ziet

die aan de basis staan voor het goed samenwerken met mensen, en ook

een steeds verdere integratie van machinebesturingen en robotbesturin-

het eenvoudig programmeren voor ongestructureerde omgevingen zijn

gen”, legt Wilhelm Seitz, president en COO van de robotdivisie van het

voor beide sectoren van belang. Op servicegebied zullen de robots steeds

‘splinternieuwe’ bedrijf toe. “We spelen hier op in door met onze nieu-

multifunctioneler worden, en in de industrie is de ‘power assistent’ in op-

we controllers tot acht robots of 72 assen te kunnen aansturen. Dus ook

komst, die net zo flexibel is als de mens, maar wel vele malen sterker en

de machinebesturing kan nu via de robotcontroller verlopen. Daarnaast

preciezer.”

hebben we groene technologie die zowel voor robots als motion control

Eerste aspergerobot ter wereld

Mijnsbergen stapt in de robotica

Dat Nederland sterk is in landbouw- en tuinbouwautomatisering blijkt uit

Sinds kort is Mijnsbergen de vertegenwoordiger van IAI Industrial Robots.

een nieuwe primeur van het Nederlandse consortium ASM CV: een heuse

IAI uit Japan is producent van slimme, compacte en betaalbare robots en

aspergerobot. De autonome machine gaat zelf op zoek naar de asperges

actuators. Pneumatische actuators kunnen vervangen worden door nauw-

die klaar zijn voor de oogst en steekt ze uit. Asperges steken is een tijd-

keurige, flexibele en onderhoudsvriendelijke elektrische actuators. Ook

rovende klus. Daarnaast is het fysiek zwaar. De sector kampt volgens de

levert IAI systemen met speciale vocht- en stofdichtheid (tot IP65) of voor

NOS dan ook met het probleem dat het lastig is de mensen te vinden die

cleanroom-applicaties. Met de opgebouwde kennis en ervaring op het ge-

ons jaarlijks van dit witte goud voorzien. Veelal wordt gebruik gemaakt

bied van servotechniek, lineairtechniek en motion control is Mijnsbergen

van seizoensarbeiders uit Oost-Europa. Maar met de komst van de asper-

met dit pakket uitstekend in staat om vele vraagstukken binnen de ma-

gerobot behoort dit wellicht tot het verleden. De 80.000 euro kostende

chinebouw in te vullen. Het leveringsprogramma omvat Robo Cilinders,

machine vindt en steekt de asperges zelf. En wanneer alle asperges uit

IA Intelligent Actuators, IX Intelligent Actuators, TT Table Top Robots en

een bepaald bed geoogst zijn, krijgt de boer een sms’je. Hij moet de robot

Controllers.

dan nog wel naar een volgende rij verplaatsen.

Robot trouwt echtpaar Een man en een vrouw in Japan zijn officieel in het echt verbonden door letterlijk een ‘buitengewoon’ ambtenaar van de burgerlijke stand: een robot. Het huwelijk door de i-fairy is rechtsgeldig verklaard volgens de Japanse wet. Voor zover bekend is het de eerste keer dat zoiets is gebeurd. Het huwelijk werd voltrokken in een hotel in Tokio. De i-fairy werd voor de ceremonie door een programmeur bediend. Deze bijzondere manier van trouwen past goed bij deze twee geliefden. De bruid, de 36-jarige Satoko Inoue, werkt namelijk bij het bedrijf dat de i-fairy heeft gemaakt. Haar man, de 42-jarige Tomohiro Shibato, is als robotprofessor verbonden aan een technische hogeschool in Japan.

Nieuws 07

Alleen de robot brengt de gewenste flexibiliteit en cyclustijd

Klompen frezen in alle soorten en maten Het is met afstand het favoriete schoeisel van de vrachtwagenchauffeur: de klomp. En we hebben het dan niet over het model souvenirwinkel, maar over de klomp met houten zool en leren bovenkant. Voor een fabrikant ontwikkelde WWA uit Best een robotcel die het frezen van de meervoudig gekromde zool aanzienlijk vereenvoudigd. Hierbij is vooral de benadering van de cel als volwaardige CNC-machine bijzonder.

Liam van Koert

08 Robotfrezen Grijperselectie

“Voorheen maakte onze klant alle 200.000 paar klompen per jaar in Tsje-

mogelijk dit te koppelen aan ERP voor de verdere orderverwerking,

chië met de hand. Maar met de loonkosten die ook daar omhoog gaan,

maar deze specifieke klant heeft daar niet voor gekozen. Wel wordt na

diende de noodzaak tot automatiseren zich aan”, licht Dennis Meijer, al-

de selectie ook automatisch de informatie naar de PLC voor het zagen

gemeen manager van WWA de start van een bijzonder project in. “In zo’n

gestuurd”, aldus Meijer.

geval is het voor de klant al snel de vraag: ga ik een CNC-machine neerzetten, of zou de robot het werk ook kunnen doen. En wat zijn vervolgens

Unieke CNC-benadering

voordelen en beperkingen van beide oplossingen? Bij WWA weten we als

Er komen steeds meer programma’s op de markt die de koppeling tussen

geen ander dat hout frezen met de robot, mits je goed weet waar je mee

CAM en de robotbesturing verzorgen. Toch is de werkwijze van dergelijke

bezig bent, vaak de kampioen is. Je bent flexibeler en ook de te halen

programmatuur fundamenteel anders dan die WWA voorstaat. Meijer

cyclustijden liggen lager. Want wil je met een ‘standaard’ freesmachine

legt uit dat juist door de robotcel, zowel voor wat betreft code als gebrui-

meerdere bewerkingen met verschillende gereedschappen uitvoeren,

kersinterface, te benaderen als een CNC-machine, de klant deze eenvou-

dan zal het gereedschap toch gewisseld moeten worden. En ook voor de

diger adopteert en tevens verzekerd is van een hogere kwaliteit. “CAM

aan- en afvoer van het product komt al snel een robot om de hoek kijken.

is eigenlijk heel ouderwets. Het is geschikt voor maximaal vijf assen, en

Natuurlijk zijn er genoeg situaties waar de keuze robot of freesmachine

een CAM-programma denkt daarbij in meerdere cirkels in een plat vlak

meteen duidelijk is. Wanneer een product te groot is om in een freesma-

die geëxtrapoleerd worden. Dit is precies waar de schoen wringt: een

chine te passen bijvoorbeeld, is de robot het enige alternatief. Omge-

robot heeft zes assen en zet je hem op een track, dan heb je er zelfs ze-

keerd zal een robot nooit de precisie halen van een freesmachine – 0,1

ven. Daarnaast werkt een robot in splines. De vertaalslag van CAM naar

millimeter is wel zo’n beetje het maximum – en zijn ook harde materialen

de robot is dus niet zomaar gemaakt. Daar komt nog bij dat de robot bij

wat meer problematisch.”

freestoepassingen werkt als een grote veer, met uitslingeren en doorveren als gevolg. In de software moet dus ook hier rekening mee gehouden

Klompen frezen

worden bij het bepalen van de juiste baan van de robot. We benade-

Het klompenproject is nog in een pilotfase. Alles werkt en alles kan geau-

ren de robot daarom als CNC-machine en maken geen gebruik van een

tomatiseerd worden, maar de precieze uitvoering is helemaal afhankelijk

padgenerator. In plaats daarvan maken we een robotonafhankelijke en

van de uiteindelijke keuze van de klant. In de opstelling van WWA is de

CAM-onafhankelijke vertaling van de informatie die uit de postprocessor

eerste bewerking die het ontstaan van de chauffeursklomp inluidt, het

komt. Daar zit wel altijd een stukje maatwerk in, maar het grote voordeel

op maat zagen van de blokken hout. Ook hier heeft het bedrijf een robot

is natuurlijk dat de klant gewoon kan blijven werken met het CAM-pakket

voor ingezet. “Uitgangsmateriaal zijn houten balken van een goede kwa-

dat hij al gebruikt. En ook de operator hoeft niet ineens heel anders te

liteit (er is nauwelijks versplintering) met een vaste afmeting. Deze wor-

werken dan hij gewend is. Onze interface is vergelijkbaar met degene die

den op een maatafhankelijke lengte gezaagd, waarop de blokken indien

je op een Heidenhain-machine zou aantreffen.”

gewenst door de robot worden afgelegd. Vervolgens wordt in de freescel de juiste klomp gefreesd, waarbij de robot het blok vasthoudt en langs de

Onkunde

diverse spindels met gereedschappen leidt. Dit gebeurd in twee ‘opspan-

Het feit dat de WWA-werkwijze erg aansluit bij de manier van werken

ningen’ (onder en boven) in 88 seconden. Hierbij is de kwaliteit van het

die de klant gewend is, wil niet zeggen dat Jan en alleman zonder enige

freeswerk dusdanig, dat schuren niet meer nodig is. Verder in het proces,

kennis van zaken zomaar aan de slag kan. Meijer verbaast zich erover

een deel dat niet voor rekening van WWA komt, wordt de zool aangespo-

dat zodra het woord robot valt, veel mensen er spontaan van lijken uit te

ten of verlijmd – de robot legt het product in de juiste productstroom af - en wordt het in de juiste vorm gesneden en gestikte leer aan de klomp geniet.” Meijer geeft aan dat er in de opstelling geen vision is toegepast. Gezien de kwaliteit van het hout is de kans op fouten klein, en is het zoals altijd een afweging tussen seriegroottes en investering. Daarnaast is hij van mening dat er ook een grens is aan in hoeverre je de operator ondersteunt. Het werk moet niet te geestdodend worden. Tot zover het primaire productieproces. Want hoewel de chauffeursklomp voor de buitenwacht misschien een dertien in een dozijn product lijkt en weinig variatie kent, zijn er toch zestig verschillende leesten waarmee gewerkt moet kunnen worden. Zo zijn er verschillende maten en modellen, en is er natuurlijk het verschil tussen links en rechts. “Per maat en type wordt er, nadat de operator een bepaalde order heeft ingevoerd, een bijbehorend NC-programma ingelezen. Eventueel is het natuurlijk

Inspannen van het uitgangmateriaal bij een houtfrees applicatie.

Robotfrezen 09

De HMI heeft veel weg van een normale CNC-machine.

Bij robotfrezen kan de robot of het werkstuk, of het gereedschap vasthouden.

gaan dat alles maar vanzelf gaat, zonder dat de mens iets hoeft te doen of te weten. “Natuurlijk zorgen wij dat de geselecteerde robot stijf genoeg is voor de toepassing, kijken we naar zaken als cyclustijd en nauwkeurigheid en verzorgen we desgewenst ook de NC-programma’s die de klant nodig heeft voor zijn product. Maar ook een robot is een machine, waarvoor net als bij elk ander CNC-apparaat kennis nodig is van het frees­ proces, van de te gebruiken gereedschappen en noem maar op. Wees als potentiële gebruiker dus reëel en zorg dat als je dergelijke kennis niet in huis hebt, je hem in huis haalt.”

Diversificatie WWA is een systeemintegrator die van oudsher uitblinkt op het gebied van robotfrezen. Dat betekent echter niet dat andersoortige toepassingen het bedrijf vreemd zijn. Een gegeven dat juist met het instorten van de CNC-markt erg belangrijk bleek. “Hier zie je de plannen voor het nieuwe pand dat we wilden betrekken”, wijst Meijer als hij aangeeft dat zijn bedrijf ruim een jaar geleden uit de voegen begon te groeien en een groter onderkomen nodig had. “Er werkten hier 25 mensen, waarvan er nu nog maar acht over zijn. Dat was dus wel even slikken. Maar gelukkig waren er ook sectoren – we doen nu bijvoorbeeld redelijk wat in de kazen - waar het beter ging. En naast het feit dat er ook wat spannende dingen op stapel staan met 3D-binpicking, merken we ook dat er vanuit de freeswereld weer voorzichtig gesnuffeld wordt. Hopelijk is de lijn naar boven weer gevonden en kunnen we onze ambities over niet al te lange tijd toch weer waarmaken.”

010 Robotfrezen

Inspect any product

Guide any automation

Identify any part

Vision Systems

Vision Software

Vision Sensors

Cognex vision does it all. Companies around the world rely on Cognex® vision to optimize product quality, drive down manufacturing costs, and control traceability. See what vision can do for you www.cognex.com/all

ID Readers

Automatische identificatie met de 2D-matix

De gebruikte CCD-camera’s vereisen een geringer contrast tussen wit en zwart dan laserscanners.

Complete pallets scannen in drie seconden Korte ‘leadtime’, honderd procent juiste leveringen, volledige traceerbaarheid en controle van de pallettoestand zijn de drijfveren voor de keuze voor Zetes’ digitale beeldverwerkingstechnologie Visidot. De tijdswinst is enorm ten opzichte van het gebruik van hand­ terminals voor het scannen van de barcodes. Niet minder belangrijk is de relatief lage kostprijs in vergelijking met rfid, waardoor de terugverdientijd kort is.

De drijfveren komen duidelijk naar voren uit de keuzes van het Britse visbedrijf Seachill Ltd. en het Spaanse vleesbedrijf Campofrío voor deze digitale beeldverwerkingtechnologie Visidot. Beide gebruiken deze voor de controle van palletladingen van hun verse producten. Deze innovatieve soft- en hardwareoplossing van Zetes controleert zowel de barcode op de verpakkingen als de toestand van de volledig beladen pallet, voordat deze wordt vervoerd naar de afnemer. Productspecialist Eddy Van Herbruggen van Zetes België onderstreept de relatief lage investering, in vergelijking met rfid, die het succes van de totale oplossing bepaalt. “Dagelijks worden bij onze klanten wereldwijd meer dan één miljoen pallets door Visidot gecontroleerd.” De terugverdientijd is, volgens hem, één tot twee jaar, soms zelfs minder dan zes maanden. De barcode is dan ook niet ‘uit’ en biedt dankzij krachtige beeldverwerkingtechnologie volop kansen in de volledige logistieke keten.

Eisen van retailers Bij verse voeding staan retailers soms letterlijk zichtbaar voor een dilemma. Omdat de producten een korte houdbaarheid hebben, is het belangrijk dat de producten binnen enkele dagen of soms binnen een dag zijn verkocht. Tegelijkertijd willen de winkels de klant geen ‘neen’ verkopen. Er moet voldoende voorradig zijn -en de winkelschappen niet leeg- om de consument een optimale service te bieden en naar de winkel te blijven laten komen. Gevolg is dat retailers hun bestelorders voor vers zo laat mogelijk doorgeven aan hun leveranciers. Die moeten vervolgens zo snel mogelijk de orders verzamelen en op pallets neerzetten. Juist dan is het gevaar op fouten en vergissingen het grootst. Dit blijkt ook in de praktijk, met alle gevolgen vandien voor het vervolg van de logistieke keten.

Yves De Groote

012 Vision in food

Bij het Spaanse Campofrio, fabrikant van vleesproducten, worden dage-

Voordat automatisch een folie om de pallet wordt gewikkeld, wordt de gehele pallet gescanned.

lijks duizenden kratten en driehonderd pallets per dag beladen. Bij het

ook dat de codes op harde materialen zoals metaal zouden kunnen wor-

Britse visbedrijf Seachill gaat het om vele duizenden bakken en honder-

den gegraveerd. Een ander pluspunt ten opzichte van de streepjescode

den pallets per week. Om foute leveringen te voorkomen controleren

is de grotere densiteit, wat betekent dat de barcodes kleiner worden

medewerkers de pallets voor deze de fabrieken verlaten. Dit gebeurde

en dus minder plaats op het label vereisen. Omdat de codes door de

bij beide bedrijven met behulp van handheld terminals, die nogal eens

camera’s gelezen worden en de data in standaard XML-bestanden wordt

voor flink oponthoud zorgden. “Onze manuele processen zorgden voor

opgeslagen, is het Visidot-systeem eenvoudig via interfaces te koppelen

knelpunten in het logistieke proces”, verklaart Santiago Peña, directeur IT

met logistieke ERP- of WMS-software, waardoor automatisch wordt ge-

Systemen bij de Campofrío Group. Dit gold vooral als er verkeerde kratten

controleerd of op de pallet de juiste bestelling staat. Op een terminal ziet

of bakken op de pallets stonden en vervangen moesten worden. Bij grote volumes beperkte dit volgens hem zelfs de hoeveelheden die konden

Training

worden afgeleverd. “We wisten daarom dat we naar oplossingen moesten

Vanzelfsprekend verzorgt Zetes de nodige trainingen, zodat de ver-

zoeken om ons verzendingscontroleproces te automatiseren.” Belangrijk-

schillende gebruikers en andere betrokkenen met het product aan

ste keuzecriteria voor dit bedrijf, maar ook voor Seachill, waren honderd

de slag kunnen. Bij Campofrio werden traininigen op drie niveaus

procent betrouwbaarheid, flexibiliteit, snelheid en lage kostprijs voor de

verzorgd. De IT-managers kregen een technische training, terwijl de

etiketten. Gebruik van rfid-labels, waar binnen beide bedrijven over werd

magazijnbeheerders vooral de mogelijkheden op operationeel niveau

nagedacht, viel al snel af gezien de grote aantallen kratten die bij beide

werden uitgelegd. De ploegbazen kregen op gebruikersniveau vooral

bedrijven in gebruik zijn. “Een rfid-label kost al gauw twintig cent duur-

de mogelijkheden verduidelijkt en getoond, zodat ze er zelf mee aan

der dan een barcode”, zegt Van Herbruggen. Steve Wallace, IT-manager

de slag kunnen binnen hun ploeg.

van Seachill, voegt hier nog aan toe dat vochtcondensatie door de lage temperaturen het productiebedrijf mogelijk verstoringen zouden kunnen

een operator dit meteen omdat de verkeerde kratten rood kleuren.

geven. De keuze voor de oplossing op basis van barcodes was dan ook

Dankzij de barcoderingen kunnen de kratten door de hele keten worden

snel gemaakt weet Van Herbruggen, die nauw bij beide projecten was

gevolgd. Dit is belangrijk om claims van retailers te voorkomen, voor

betrokken.

onvolledige of verkeerde leveringen. Ook voorkomen bedrijven on­nodige transporten als gevolg van onjuiste of onvolledige leveringen. Hier

2D-matrixcode

bovenop komt nog eens het mogelijke productverlies van verse produc-

De twee ondernemingen kozen voor de zogenoemde 2D-matrixcode die

ten door bederf of beperkte houdbaarheid. “Het kan hier om grote be-

op de kratten vast zijn aangebracht. Deze bestaat uit een met zwarte en

dragen gaan, omdat retailers en groothandelaren imagoverlies kunnen

witte blokjes gevulde matrix. Naast de gevraagde honderd procent ga-

lijden en zelf ook de nodige claims kunnen krijgen van hun klanten”,

rantie van een juiste uitlezing, dankzij een in de code gebouwde contro-

onderstreept Eddy Van Herbruggen.

lewaarde, heeft deze code andere voordelen. Zo is deze minder kritisch bij het lezen dan een streepjescode. De gebruikte zogenoemde digitale

Seachill

CCD-camera’s vereisen bovendien een geringer contrast tussen wit en

In de Seachill-fabriek in Grimsby (regio Hull) worden de verschillende

zwart dan laserscanners. Zelfs een contrastverschil van vijfentwintig pro-

soorten verse vis, die het bedrijf vooral levert aan de Britse retailer Tesco,

cent is nog acceptabel, aldus Van Herbruggen. Dit betekent bijvoorbeeld

vervoerd in kratten van verschillende groottes. Robots stapelen die zo ef-

Vision in food 013

De operator ziet meteen of de pallet volledig conform de order is.

ficiënt mogelijk op de pallets en zorgen ervoor dat de 2D-matrixcodes aan

nemen direct maatregelen bij fouten, zodat de klant exact krijgt wat hij

de buitenkant van de pallet zijn, zodat deze leesbaar zijn. Dit betekent

heeft besteld en de pallets juist zijn gestapeld. De Visidot Readers zorgen

dat een pallet vrije ruimte kan hebben, afhankelijk van de grootte van

voor de nodige verlichting en nemen de beelden. Na analyse/decoderen

de kratten. Voordat automatisch een folie om de pallet wordt gewikkeld,

door de Visidot Director, controleren de magazijnwerkers op het scherm

gaat de pallet door een poort, waar digitale camera’s beelden maken van

of er fouten zijn. De Visidot Director kan automatisch detecteren of er ook

de pallet rondom, waarna deze beelden worden verwerkt tot bruikbare

een krat is, dat geen barcode draagt en waar deze krat zich op de pal-

data in XML, die worden geüpload naar de Visidot Director, een software

let bevindt. Net als bij het Britse bedrijf zijn er maar een paar seconden

oplossing, die het detecteren, lezen en decoderen van de barcodes mo-

nodig om te informatie te verzamelen en op te slaan in de Director.

gelijk maakt. De operator ziet meteen of de pallet volledig conform de order is, zoals het aantal soorten en de hoeveelheden van elke soort vis.

Terugblikkend

Het scannen duurt niet langer dan een drietal seconden per pallet inclu-

Bij zowel Seachill als Campofrio klinken tevreden geluiden over de keuze

sief het verwerken van de beelden. Binnen drie seconden is bekend of

voor Visidot en de rol van de leverancier bij het project. “Deze oplos-

er problemen zijn. Dit zijn belangrijke verbeteringen ten opzichte van de

sing doet exact wat we ervan verwachtten”, merkt Steve Wallace op.

zeven minuten die vroeger per pallet nodig waren.

“De ondersteuning was uitstekend, zowel wat betreft planning als tij-

In totaal telt het systeem zes camera’s, die per twee boven elkaar vanaf

dens de implementatiefase. De betrouwbaarheid van het systeem is voor

drie zijden zijn opgesteld. Eén zijde moet vrij blijven voor de aanvoer van de

alle leveringen continu honderd procent.” Santiago Peña: “De Visidot-

pallet. De pallet draait daarom negentig graden, zodat alle zijden worden

oplossing lost onze initiële verwachtingen volledig in. Onze verzendin-

gescand. De camera’s zijn per drie gekoppeld aan de zogenoemde Visidot

gen van verse producten zijn nu voor honderd procent nauwkeurig en

Reader, de hardware die de informatie leest. Eén of verschillende Visidot

ons traceersysteem heeft een erg groot bereik. Onze logistieke operaties

Readers (maximaal drie) vormen een poort (Visidot gate). Steve Wallace

zijn geoptimaliseerd, onze efficiëntie en kwaliteit zijn verbeterd en onze

berekende een terugverdientijd van zes tot negen maanden, louter en al-

klantentevredenheid is gestegen.” Dankzij Visidot weet het productiebe-

leen gebaseerd op het achterwege blijven van claims van klanten.

drijf wat de status is van de meer dan driehonderd pallets die dagelijks worden behandeld in het magazijn en wat de status is van de dagelijkse

Campofrio

verzendingen. Dit voorkomt problemen in de logistieke keten en als le-

Bij het Spaanse vleesbedrijf in Burgos (Noord-Spanje) is Visidot geïnte-

verancier kunnen beide bedrijven leveren waar de klant om vraagt en

greerd in het ADAIA Warehouse Management Systeem (WMS), dat Cam-

worden claims voorkomen.

pofrio gebruikt voor magazijnbeheer. Dit garandeert een vlotte gegevensuitwisseling. Zetes installeerde vier tweezijdige Visidot-poorten in

Visuele controle

de verschepingszone van het productiebedrijf. Elke poort heeft twee

Een bijkomend belangrijk voordeel van Visidot is dat de beelden die

readers en vier hoge resolutie CCD-camera’s met een bedieningspaneel

van de pallet worden gemaakt, in een zogenoemde beeldenbank be-

en Visidot Director. Het systeem verzamelt automatisch de informatie op

waard worden. Deze kunnen, zo nodig worden gebruikt wanneer een

de kratten, waarna medewerkers in totaal 96 kratten stapelen, 48 aan

klant hier om vraagt, als bewijs van de toestand van een pallet op het

elke kant van de pallet met de barcode aan de buitenkant. Ze controleren

moment dat de pallets het bedrijf verlaten.

de pallets op het moment van verwerken van de lading (dispatching) en

014 Vision in food

Hét onafhankelijke vakblad voor machinebouwers, system integrators en eindgerbuikers van productie­lijnen in de maak-, agro- en foodindustrie. Neem vandaag nog contact met ons voor een gratis abonnement

Schrijf naar Postbus 82 2460 AB Ter Aar | Bel met 06 284 170 73 | Email naar [email protected]

Vision en robotica bezorgen Nederlandse agro koppositie Een belangrijke groeimarkt voor Nederland op het gebied van robotica is de agro-sector. Geavanceerde mechatronische oplossingen, gecombineerd met intelligente beeldverwerkings­ systemen, bieden de mogelijkheid om in ongestructureerde omgevingen handelingen geautomatiseerd uit te voeren. Zowel binnen akkerbouw, veeteelt als glastuinbouw is samenwerking de enige manier om de enorme technische uitdagingen te realiseren. RoboNED biedt hierin de helpende hand.

Grote kansen door samenwerking Steeds meer handelingen in het dagelijks leven worden door robots

een steile groeicurve doormaakt, is beeldverwerking. Sterk toenemende

uitgevoerd. Robots worden in het bijzonder ingezet bij het uitvoeren van

capaciteiten van camera’s, dalende kostprijzen, samen met de voort-

taken die een zeer hoge nauwkeurigheid vereisen, of waarvoor het uur-

durende groei in processing power van computers, maken het mogelijk

tarief van een arbeider simpelweg niet rendabel meer is. Al meer dan

zeer complexe beeldverwerkingalgoritmes op een goedkope manier te

vijftig jaar zijn robots actief in fabricagelijnen, bijvoorbeeld voor het zeer

implementeren. Hiermee kan een robot zijn weg vinden door ongestruc-

snel in elkaar lassen van metalen onderdelen van auto’s. Dit is typisch een

tureerde omgevingen (de stofzuigrobot in de huiskamer), een specifiek

zeer gestructureerde omgeving waar de robot is geprogrammeerd om

object lokaliseren en volgen, of moeilijke inspectietaken verrichten.

iedere keer exact dezelfde actie uit te voeren. Steeds vaker echter, zien

Door de noodzakelijke combinatie van de nieuwste technologieën uit

we robots verschijnen in een omgeving die veel minder gestructureerd of

zeer diverse vakgebieden is de ontwikkeling van robots zeer complex.

deterministisch is. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de melkrobot van Lely,

Gespecialiseerde bedrijven moeten nauw samenwerken om het gewen­

waarvan er al meer dan negenduizend over de wereld geïnstalleerd zijn.

ste eindresultaat te bereiken. Hierdoor zullen robots ontwikkeld moeten

Eén van de belangrijkste ontwikkelingen waardoor robotica momenteel

worden gebaseerd op generieke technologieën en gestandaardiseerde interfaces om zo ontwikkelingstijd, de kosten en de complexiteit de baas te blijven.

De Nederlandse agro-sector Het gebruik van robotica verbreedt zich voortdurend naar nieuwe toepassingsgebieden. Een toepassingsterrein waar robotica een belangrijke rol kan spelen is de agro-sector. Deze sector houdt zich bezig met de productie van voedsel, sierteelt en in toenemende mate met het genereren van grondstoffen voor bijvoorbeeld biobrandstoffen en bioplastics. Voor Nederland vervult de agro-sector een belangrijke rol. Enerzijds levert zij een groot aandeel in de export van ons land, anderzijds wordt de Nederlandse agro-sector in het buitenland gezien als een koploper als het gaat om efficiëntie en kwaliteit. De agrarische sector kan grofweg verdeeld worden in de deelgebieden: akkerbouw, veeteelt en glastuinbouw. Al deze deelgebieden bevatten Een melkrobot van Lely.

016 RoboNed

reeds een grote mate van automatisering. Voorbeelden binnen de tuinbouw zijn het plukken van komkommers, en het stekken van planten, in

In de akkerbouw zijn mogelijke toepassingen het verwijderen van onkruid of het steken van asperges.

de veeteelt het melken van vee en in de akkerbouw het verwijderen van

Wekking van het bedrijf Jentjens. Dit bedrijf richt zich voornamelijk op

onkruid of het steken van asperges.

de handling van niet vormvaste en niet georiënteerde objecten voor de

Toch zijn er nog steeds veel handelingen waarbij de mens noodzakelijk

agro-sector en met name de voedselverwerkende industrie. Als laatste

is. Van de handelingen die verricht dienen te worden, is een groot aantal

hebben we gesproken met Els Versluis van Lely, de onbetwiste marktlei-

repeterend en voor de mens van relatief lage complexiteit. Deze hande-

der op het gebied van geautomatiseerde melksystemen.

lingen kunnen in de toekomst mogelijk ook door agro-robots uitgevoerd worden. We hebben een aantal experts gevraagd om hun visie op dit

Technische uitdagingen

gebied.

Waar de geometrie en locatie van een object in de industrie veelal exact

Onze eerste gesprekspartners zijn Eldert van Henten en Rick van de Zedde

bekend zijn, is de omgeving in de agro-wereld erg ongestructureerd. Om

van GreenVision, het expertise centrum voor beeldverwerking van Wage-

hiermee om te kunnen gaan zijn geavanceerde technieken nodig. Van de

ningen UR. Dit expertisecentrum voert contractresearch uit op het gebied

Zedde: “Bij een plukrobot bestaan de stappen grofweg uit: (i) het loca-

van inspectie en automatisering in de agrarische sector. Beiden hebben

liseren van objecten, (ii) het controleren of het object aan de gewenste

een goede reputatie in het toepassen van robotica in de agrarische sec-

eisen zoals afmeting of rijpheid voldoet en (iii) het uitvoeren van de pluk-

tor. Zo heeft Van Henten in de jaren negentig als eerste de technische

handeling.“ Om deze stappen te doorlopen spelen digitale camera’s een

haalbaarheid van een plukrobot in de kassen laten zien. Dit bleek een

belangrijke rol. Het gebruik van een camera in een kas blijkt echter niet

eye-opener voor veel telers te zijn. De tweede gesprekspartner is Erik

triviaal. Hierbij moet bijvoorbeeld rekening gehouden worden met sterk veranderende lichtomstandigheden.

Over de auteurs

Van Henten: “Je zou de eisen die aan de techniek gesteld worden kunnen

Heico Sandee en Arjen den Hamer zijn beide werkzaam in Systems

vergelijken met een mix van defensie en medische robotica. Enerzijds zijn

en Control aan de TU Eindhoven (TU/e). Heico is projectmanager en

de omstandigheden heel zwaar wat licht, stof en temperatuur betreft.

tevens ondersteunend platformmanager van RoboNED. Hij is ruim tien

Anderzijds is elke plant anders zodat een beeldverwerkingsalgoritme al-

jaar actief binnen de robotica, vanuit studie, promotie en werk. Binnen

leen gebruik kan maken van generieke eigenschappen die bij een be-

zijn huidige baan is hij verantwoordelijk voor het RoboEarth project,

paald gewas horen.”

dat als doel heeft een internet voor robots te realiseren. Arjen houdt

Wekking van Jentjens voegt hier nog een extra factor aan toe: “Kwaliteit

zich binnen zijn werkzaamheden aan de TU/e bezig met regeltechniek

in de agrarische sector is veelal gebaseerd op subjectieve maatstaven.

voor mechatronische systemen. Daarnaast levert hij binnen verschil-

Het vangen van deze factoren in een algoritme is lastig. Daarnaast is de

lende roboticaprojecten aan de TU/e een bijdrage op het gebied van

beoordeling van kwekers afhankelijk van de omstandigheden die op dat

digitale beeldverwerking.

moment op de markt aanwezig zijn. In een week waar de gemiddelde kwaliteit op de markt wat minder is, is het voor een teler acceptabel om

RoboNed 017

Toekomst robotica binnen de agro-sector “Na het vinden van een oplossing voor het volledig automatisch melken op een manier die voor ieder dier wordt geoptimaliseerd, is de volgende stap dit ook toe te passen op het voeren. Met de melkrobot verzamelen wij een unieke hoeveelheid informatie over het dier. Dit geeft ons de mogelijkheid ook het rantsoen van de koe op individueel dierneauvo samen te stellen”, aldus Versluis. Versnippering van de sector is mogelijk een bottleneck in de ontwikkeling en inzetbaarheid van robotica in de glastuinbouw. Doordat er veel verschillende gewassen binnen de sector geteeld worden, is een technische oplossing niet meteen breed inzetbaar. Dit maakt de economische haalbaarheid van een project soms lastig. Van Henten:” We proberen generiek toepasbare algoritmen te vinden die in verschillende plantensoorten inzetbaar zijn. Gewassen die op het eerste gezicht verschillend zijn, bevatten toch veel gelijke eigenschappen die het mogelijk maken om dezelfde algoritmes toe te passen.“ Omdat zowel GreenVision als Jentjes het belang van generieke componenten inzien, zijn beide partijen actief binnen grote Europese projecten die focussen op het ontwikkelen van deelcomponenten die generiek inzetbaar zijn binnen agro-robotics.

RoboNed biedt de helpende hand Voor een enkel bedrijf is het in veel gevallen moeilijk de ontwikkelkosDe Cropscout controleert de staat van gewassen.

ten van een robot voor de agro-sector te bekostigen. Ontwikkelaars en klanten zullen zich samen sterk moeten maken, temeer om de complexiteit aan te kunnen. Het ICT Innovation Platform RoboNed biedt hier de

wat ruimer met kwaliteitseisen om te gaan.“

helpende hand. Door de voor Nederland belangrijke sectoren voor ro-

Binnen de veeteelt moet Lely omgaan met levende have: “Iedere koe

botica te clusteren en in kaart te brengen, kan er transparantie ontstaan

is anders, iedere uier is anders. Voor het dierenwelzijn is gekozen voor

in de huidige ontwikkelingen en kansen voor samenwerking. “Voor de

zoveel mogelijk vrijheid van het dier. Technieken toepassen op een dier

agro-sector speelt de klant hierin een zeer belangrijke rol, als toepas-

wat zich vrij kan bewegen, is veel moeilijker dan het werken met een

singsdeskundige”, aldus Wekking. “De complexiteit waarmee gewassen

opgesloten dier.”

behandeld dienen te worden, is van doorslaggevend belang voor een robotsysteem om zijn toegevoegde waarde te gelde te maken.”

Drijfveren voor robotica in de agro-sector

Verder zal de ontwikkeling in agro-robotica zich meer moeten gaan be-

Van Henten: ”Natuurlijk is kostenbesparing een belangrijke factor. De

wegen naar generieke technologieën. Dit is één van de speerpunten van

Nederlandse agro-sector moet concurreren op wereldniveau, waardoor

Wageningen UR. RoboNed zal een belangrijke katalysator zijn in dit pro-

reductie van arbeidskosten belangrijk is om te kunnen concurreren met

ces, om draagvlak te creëren binnen de sector.

lage-lonen-landen. Daarnaast is het verbeteren van voedselveiligheid en kwaliteit minstens zo belangrijk. Door de mens te vervangen, wordt uit-

RoboNed

eindelijk een constantere kwaliteit van het product gerealiseerd.“

RoboNed is een nationaal platform dat in opdracht van ICTRegie de

“Een teler is erg afhankelijk van zijn werknemers. Veel werkzaamheden

robotica-activiteiten in Nederland zal gaan coördineren. Eén van de

zijn echter eentonig, waardoor het vinden van goede mensen lastig is

doelen is het creëren van een strategische agenda om daarmee met

en er veel verloop plaatsvindt. Door gebruik van robotica wordt de teler

duidelijke focus écht voet aan de grond te zetten in Nederland op

minder afhankelijk van de factor arbeid”, aldus Wekking. Een tekort aan

dit uitdagende technologiegebied. Een middel hierbij is het opzetten

personeel blijkt trouwens een belangrijke motivatie te worden om verder

van een publieke database die alle informatie bevat over wat er in

te automatiseren. Het gebeurt nu al dat appels in de Betuwe blijven han-

Nederland op roboticagebied speelt, met als doel samenwerking te

gen omdat er geen mensen te vinden zijn om ze te plukken. Het toepas-

stimuleren.

sen van een plukrobot zou hier een uitkomst kunnen bieden. Versluis: “Door verhoging van de noodzakelijke arbeidsproductiviteit zal arbeid in toenemende mate moeten worden geautomatiseerd. Een boer is nog wel in staat om vijftig dieren te kennen, maar als dat er meer dan

Contact: Ditske Kranenburg,

honderd worden, is het niet meer mogelijk om de dieren de individuele

platformmanager RoboNed - [email protected]

noodzakelijke aandacht te geven. Met automatisering kan dat wel.”

018 RoboNed

Vision & Robotics nu ook online

Kijk voor alle artikelen en het laatste nieuws op www.visionenrobotics.nl

Een blik in de toekomst Liam van Koert

Dit jaar toonde Europa’s grootste beurs op het gebied van robotica vele nieuwe en spannende ontwikkelingen. Natuurlijk waren alle grote robotbouwers aanwezig met veel aandacht voor actuele thema’s als energie, efficiëntie en flexibiliteit. Maar ook het aanbod van onderzoeksinstellingen en universiteiten was aanzienlijk. Zij toonden vooral hun visie op de robotica van de toekomst. En deze is dichterbij dan menigeen in eerste instantie zou verwachten.

020 Automatica 2010

Vier hallen, met elk hun eigen specialisme. De

augmented reality aan een servicesysteem op

grote onderdelen als zonnepanelen en spie-

eerste hal binnenlopend, komt het klikkende

afstand toegevoegd (de robot, die is uitgerust

gels.

geluid van schakelende ventielen de bezoe-

met een camera, draait mee met het hoofd

Kijkend naar de industriële robotica, speelt een

ker tegemoet. Dit is het domein van de Duitse

van de bediener) en DLR - het Duitse centrum

aantal ingrediënten een belangrijke rol. Op de

machinebouwers die robotica en vision hebben

voor lucht en ruimtevaart - toonde naast enkele

eerste plaats is er het efficiëntere robotontwerp:

ingezet om het productieproces te automati-

chirurgische robotsystemen ook een autonoom

een lager gewicht, zonder aan stijfheid in te

seren. Razendsnelle parallelle robots sorteren

voertuig.

boeten. Er wordt gebruik gemaakt van nieuwe

en positioneren tal van productjes (met name

Wanneer de eerste autonome servicerobots

materialen, maar ook door het optimaliseren

de dobbelsteen lijkt populair) op verschillende

precies hun intrede in de maatschappij zullen

van de vorm kunnen de nodige kilo’s bespaard

lopende bandjes, en ook doen vele scararobots

doen, is nog een beetje koffiedik kijken. Maar

worden. En met de vele versnellingen die de

onophoudelijk hun werk in volledige of gedeel-

het aanbod op Automatica bekijkend en de di-

massa van de robot doorloopt, is het één van

telijke assemblagesystemen. In een tweede

verse experts naar hun mening vragend, kan

de meest voor de hand liggende manieren om

hal zijn de besturingsleveranciers onderge-

de conclusie getrokken worden dat de komst

energie te besparen. Een tweede kans die meer

bracht, en prijken ook de verschillende gereed-

van de huisrobot erg dichtbij is. Vijf tot tien jaar

en meer benut wordt, is vergelijkbaar met het

schapsleveranciers met als zwaartepunt een

is zeker geen onhaalbare kaart.

initiatief Profi-Energy, waarvan onlangs ook op de Hannover Messe de eerste producten te zien

enorm aanbod aan grijpers. Eén van de meest in het oog springende van allemaal is een grij-

Groene automatisering

waren. Door de robotbesturing dusdanig in te

per van Schunk, die verdacht veel weg heeft

Eén van de grote thema’s tijdens Automatica

richten dat de robot alleen bekrachtigd is wan-

van een menselijke hand en op elk ‘kootje’ is

was Green Automation. Uiteraard waren er op-

neer dit daadwerkelijk nodig is, kan afhankelijk

uitgerust met druksensoren. De hal, waar ver-

lossingen te zien die de snelgroeiende sector

van de applicatie 25 tot 50 procent aan energie

volgens alle grote robotbouwers te vinden zijn,

van alternatieve energiewinning moeten on-

worden bespaard. En tot slot doet ook de terug-

is als een festival waar op elke stand grote en

dersteunen, en daarmee de kostprijs van de ki-

winning van energie in de servo’s van de robot

kleine zes- of zevenassers synchroon hun dan-

lowatt uren omlaag moet brengen. Met name

zijn intrede. Ook hier spelen de grote versnel-

sen uitvoeren. Carrosserieën van auto’s vliegen

de zonne-energie is goed vertegenwoordigd.

lingen waarmee de robot vaak te maken heeft

door de lucht, en op de stand van Kuka wordt

Zo spelen zowel vision als robotica een belang-

een belangrijke rol en wordt, afhankelijk van de

de voorstelling zelfs vergezeld door een laser-

rijke rol bij de efficiënte productie van fotovol-

massa van de robot, veel energie opgewekt bij

show waarmee bewegende beelden in een

taïsche zonnecellen, een product dat met name

elke decelleratie.

1.

2.

3.

fijne waternevel worden geprojecteerd. Wie

in Duitsland veel gemaakt wordt. Maar ook en-

Wie denkt dat de groene revolutie vooral be-

echter nieuwsgierig is naar de robotica van

kele innovatieve systemen voor parabolische

trekking heeft op de motion control en robot-

morgen, gaat naar de hal van de toekomst. Hier

spiegels passeren de revue. Zo toont Isra Vi-

leveranciers, heeft het mis. Ook op cameravlak

zijn universiteiten druk bezig met het ontwik-

sion uit Darmstadt het 3D-Solscan systeem dat

valt er het nodige te vergroenen. Een mooi

kelen van tal van servicerobots. De één haalt

een hoger rendement van de spiegels belooft

voorbeeld is de intelligente mvBlueL YNX-X ca-

diverse producten uit een kast, een ander wijst

door een veel snellere en nauwkeurige inline-

mera van Matrix Vision. Deze geeft behoorlijk

de bezoeker de weg en weer een ander imi-

inspectie. En het Fraunhofer Instituut komt met

wat performance per watt en per volume. Hij

teert de gezichtsuitdrukkingen van de persoon

een parallelle ‘lijnrobot’ – een mobiel montage

maakt namelijk gebruik van de OMAP 3 pro-

tegenover hem. Het Fraunhofer instituut heeft

systeem - die moet helpen bij de installatie van

cessorserie van Texas Instruments, die bij volle

Automatica 2010 021

Getallen Automatica 2010 - 31.000 bezoekers uit 114 landen (Nederland niet in de top 10!) - 708 standhouders uit 42 landen - Volgende Automatica: 12-15 juni 2012

Eén van de vele servicerobots die op Automatica 2010 te zien waren. In dit geval betreft het een ontwerp van het Karlsruher Institut für Technologie.

022 Automatica Vision 2010

4.

4.

1. In München zijn diverse oplossingen te zien die helpen bij een efficiëntere winning van zonne-energie. 2. Ook de laatste robotmode mocht natuurlijk niet ontbreken. Deze nieuwe jas beschermt de robot bij bijvoorbeeld verfapplicaties, maar maakt hem ook geschikt voor de strenge eisen van de voedingsmiddelenindustrie.

5.

6.

belasting slechts vijf Watt nodig heeft, waar dit normaliter tot vijftien Watt is. De ARM processor vraagt niet alleen minder vermogen, maar is ook

4. Een tweede proefopstelling die de universiteit toont, is het nabootsen van gezichtsuitdrukkingen.

kleiner. Zonder lens is de mvBlueL YNC slechts 85 x 55 x35 millimeter. Een ander punt waar bespaard kan worden, is de verlichting. In eerste instantie wordt dan natuurlijk al snel aan leds gedacht. Hier heeft het

5. Het Duitse centrum voor lucht- en ruimtevaarttechnologie houdt zich ook bezig met bionica.

bedrijf Stemmer Imaging een systeem voor op de markt gebracht, dat de levensduur van de leds nog verder doet toenemen. Belichting wordt dan alleen ingeschakeld, wanneer deze daadwerkelijk nodig is. Zo kan

6. O  ok voor de industriële toepassingen krijgen de robots steeds meer menselijke trekjes. Dit bewijst deze zeer flexibele grijper van Schunk, die ook met vele sensoren is uitgerust.

voor een applicatie waarbij de benodigde belichtingstijd tien milliseconde bedraagt en elke honderd milliseconde moet worden gehaald, de levensduur met maarliefst een factor tien worden vergroot. Het is een mes wat aan twee kanten snijdt. Want naast een langere levensduur, gaat ook het energieverbruik omlaag.

3. Voor de BioRob hebben diverse kennisinstellingen samengewerkt om tot een flexibeler en ook veiliger robotontwerp gekomen. Door goed te kijken naar moeder natuur, hebben de makers vorig jaar nog de prestigieuze EURON/ EUROP Robotics Technology Transfer Award in de wacht gesleept. De BioRob (hier afgebeeld met een hoesje) is zowel zeer elastisch als precies, met nauwelijks ‘overshoot’.

7.

7. E en medische robotapplicatie van DLR.

Automatica 2010 023

8.

9.

10.

12.

11.

13.

8.  “Hallo, ik ben Gilberto! Waar wilt u naartoe?” 9.  D  e ‘handen’ van de robot hebben een druksensoren in elk kootje. 10. Een op afstand bestuurbare robotapplicatie van het Fraunhofer Instituut op basis van augmented reality.

11. T e midden van het industriële geweld brengt de concept servicerobot van Yaskawa (voorheen Motoman) eten, drinken, krantjes en boeken. 12. Een gerobotiseerde robotarm.

rolstoel

met

13. De universiteit van Bielefeld bestudeert nieuwere vormen van interactie met de robot. Hoewel het lijkt op de oude ‘lead by nose’ programmering, wordt gedemonstreerd hoe grofweg een baan op een touchscreen getekend kan worden, waarop de robot vervolgens zelf het optimum bepaalt en dit blijft fine-tunen.

024 Automatica 2010

Eenvoudiger produceren? Houd het standaard!

ABB levert standaard robotoplossingen voor de industrie. Deze zijn eenvoudig, snel, kostenbesparend en eenvoudig in bestaande of nieuwe productielijnen te integreren. ABB Robots zijn zeer gebruiksvriendelijk, betrouwbaar, efficiënt, onderhoudsarm, accuraat en werken 24/24/7 op topsnelheid. Kiest u een ABB Robot dan weet u wat u kiest! Bezoek ons op www.abb.com/robotics

Keurmerk RAB Robotics Safety Mark op Machinerichtlijndag 2010

Robotica en veiligheid: automatisch gekoppeld

Marjolein de Wit

Op 17 juni organiseerde RAB voor de tweede maal de zogenaamde ‘Machinerichtlijndag’. Gastheer was deze keer AWL Techniek uit Harderwijk. Een bedrijf dat onder meer gespecialiseerd is in de levering van geautomatiseerde lasmachines. Het gevarieerde programma informeerde de geïnteresseerde bezoekers over het juiste gebruik van het keurmerk RAB Robotics Safety Mark en de laatste stand van zaken ten aanzien van de Machinerichtlijn en normen.

026 Machinerichtlijndag

Om 13.00 uur werd de Machinerichtlijndag 2010 geopend waarna Brand

Actueel

van ’t Hof, bestuurslid Stichting RAB Robotics Safety Mark, het juiste ge-

In de laatste presentatie informeerde John Moulen van Fusacon de toe-

bruik van het keurmerk RAB Robotics Safety Mark behandelde. Hoewel

hoorders over de laatste stand van zaken met betrekking tot de Machine-

het keurmerk al vorig jaar voor het eerst is uitgereikt, bleken er namelijk

richtlijn en normen. “Je merkt dat de nieuwe Machinerichtlijn langzaam

toch nog verschillende onduidelijkheden te bestaan.

meer aandacht krijgt en dat diverse bedrijven de introductie ervan hebben aangegrepen om alle veiligheidsgerelateerde zaken nog eens op een

Zo benadrukte Van ’t Hof dat het keurmerk zeker geen kwaliteitskeur-

rijtje te zetten.”

merk is. “Het recht voor het voeren van het RAB Robotics Safety Mark

Verder deed hij uit de doeken op welke manier veiligheidscircuits dienen

wordt toegekend wanneer een onafhankelijk technisch adviseur in op-

te worden gevalideerd. Tot slot besteedde hij aandacht aan het belang

dracht van de onafhankelijke stichting RAB Robotics Safety Mark, uit de

van documenteren. “Het is belangrijk, en verplicht, dat machinebouwers

bestaande projectdocumentatie kan opmaken dat het betreffende bedrijf

en systeemintegratoren zoveel mogelijk zaken ten aanzien van veilig-

de geldende wet- en regelgeving steeds goed heeft toegepast om zo het

heid documenteren. Hierdoor kunnen zij – bijvoorbeeld bij een bedrijfs-

veiligheidsniveau te optimaliseren. Dit doet deze adviseur door middel

ongeval – aantonen wát zij allemaal hebben gedaan om de veiligheid

van een audit. Omdat het keurmerk wordt verstrekt door een onafhanke-

te waarborgen en waarom voor een specifieke risicoreductiemethode is

lijke commissie, is het recht voor het voeren van het keurmerk zowel voor

gekozen. Deze informatie is bovendien van belang wanneer de machine

leden als niet-leden te verkrijgen. Daarnaast gebruikt RAB het keurmerk

of het samenstel van machines na een paar jaar ingrijpend moet worden

als voorwaarde om lid te mogen zijn.”

aangepast. Want zoek dán nog maar eens hoe de ontwerper indertijd tot een bepaalde keuze is gekomen.”

Welke opstelling is veilig? De tweede spreker van de dag was Bert Stap van ESV Technisch Adviesbureau. Hij presenteerde een palletiseerrobot en legde hierbij de vraag neer of de veiligheid hierin gewaarborgd was. De toehoorders waren het al snel met elkaar eens dat onder meer de lichtschermen te laag waren en dat er technische mogelijkheden waren om de veiligheid wél te garanderen. Tevens kwam er een discussie op gang omtrent de verantwoordelijkheid voor veiligheid. Zo waren de meeste deelnemers het er over eens dat veel klanten in de praktijk vaker kiezen voor een minder veilige maar goedkopere oplossing dan de duurdere maar veilige variant. Aan een ieder om na te denken over de verantwoordelijkheid die een leverancier draagt wanneer hij een onveilige oplossing verkoopt. De tweede praktijkcase droeg de titel: “Welk beleid is nodig voor de toepassing van Software Keys?” Het ging hier om een gezamenlijke presentatie van gastheer AWL Techniek, ESV Technisch Adviesbureau en RAB. De vraagstelling is gedeponeerd omdat in de huidige tijd veiligheid steeds vaker wordt geprogrammeerd en beveiligd door passwords. Een belangrijke vraag in dit kader is of de klant over deze passwords zou moeten beschikken. Het feit dat een klant eigenaar is neigt naar een beantwoording van deze vraagstelling met ‘ja’. Aan de andere kant biedt de leverancier hem hiermee de mogelijkheid tot het overrulen van de veiligheidsmaatregelen of tot oneigenlijk gebruik. Áls er dan iets gebeurt, lijkt het juridisch gezien zo te zijn dat de bewijslast bij de machinebouwer ligt. Een eenduidig antwoord op de vraagstelling is hierdoor niet eenvoudig te geven. Tot slot behandelde Stijn Janssen van robotproducent Kuka de derde praktijkcase waarbij door een robot een dodelijk ongeval heeft plaatsgevonden. Het type robot had hier niets mee te maken. De exacte oorzaak van het ongeval is nog niet duidelijk. Wel was er sprake van het gebruik van een dummy sleutel voor het overrulen van een hekwerkschakelaar. De persoon in kwestie was verder ‘s nachts alleen aan het werk. Hiermee werd onder meer aangegeven dat veiligheid niet alleen een zaak is van technische oplossingen, maar ook van het menselijk gedrag.

Machinerichtlijndag 027

V&R voor dummies

028 V&R voor dummies

Inleiding vision en robotica

Hans Lenos

Zolang wij mensen bestaan, zijn we gefascineerd door automatische mechanismes, die zelfstandig beslissingen lijken te nemen. Het Tsjechische woord ‘robota’ betekent arbeid, en het afgeleide woord ‘robot’ wordt vaak gebruikt om deze fascinatie te omschrijven. Wanneer robot- en visionsystemen in één adem worden genoemd, neemt de fascinatie verder toe. Maar waar hebben we het nu eigenlijk over? Dit is uw eerste gratis les! Vision & robotics gaat, in de vorm van een cursus, in de komende uitgaven hier een antwoord op proberen te geven. Iedere uitgave zal een compact artikel bevatten, dat één aspect van vision, robots of beide behandelt. Geschiedenis

tegenwoordig gewerkt kan worden is veel groter. Maar de wijze waarop

Hieronder volgt een korte opmerking van de geschiedenis van robot- en

het systeem gebruikt kan worden is ook vele malen eenvoudiger. Tegen-

visionsystemen, alsmede een grof overzicht van alle onderwerpen die de

woordig kun je een dergelijke functionaliteit als intelligente sensor kopen,

komende maanden aan bod zullen komen in dit tijdschrift.

die snel en eenvoudig op een machine te monteren is.

Ingenieur Joseph F. Engelberg en George C. Devol ontwikkelden de eerste industrierobot en richtten het bedrijf Unimation (Universal Automation)

Opbouw robot- en visionsysteem

op. General Motors neemt in 1961 de eerste robot in gebruik om zwaar

Een robot- en visionsysteem bestaat uit een groot aantal onderdelen. Om

werk van mensen over te nemen. In het begin waren de industriële robots

inzicht te hebben in de werking van het systeem is het noodzakelijk de

nog relatief eenvoudig van opbouw. Pas in 1975 hadden de controllers

belangrijkste componenten te beschrijven. Daarnaast zullen de syste-

pas voldoende rekenkracht om de eerste zesassige robot als standaard

men ook met elkaar verbonden moeten worden. Tussen de verschillende

machine te kunnen verkopen. Deze robot, de Puma, is ontworpen door

systemen zal informatie worden uitgewisseld. Hiervoor is een communi-

Victor Scheinman en Unimation. Op veel universiteiten kan deze robot nog

catiekanaal nodig. Ook de mogelijke communicatiekanalen en hun voor-

gevonden worden.

en nadelen moeten aan bod komen. Veel van de uitleg in de lessen heeft betrekking op software. Zonder de ontwikkeling van snelle processoren en

Omdat het woord robot eigenlijk voor van alles dat automatisch werk ver-

computers was vision en robotica niet mogelijk geweest. In deze les over

richt gebruikt kan worden, beperken wij ons tot industriële robots. Vol-

de opbouw zal vooral de hardware aan de orde komen.

gens de International Federation of Robotics is een industriële robot een automatisch gestuurde, opnieuw te programmeren, veelvuldig inzetbare

Coördinatensystemen voor robot- en visionsysteem

manipulator met minimaal drie vrijheidsgraden ingezet in een geautoma-

Hierboven is de term resolutie al genoemd. Eigenlijk wordt de resolutie

tiseerd productieproces. Voor vision beperken wij ons tot die visiontoe-

bepaald door het coördinatensysteem van de camera. Dit is een twee-

passingen, waarbij behalve de robot een visionsysteem wordt toegepast.

dimensionaal systeem dat de eenheid pixel heeft. Robots hebben een

Deze camera kan op of naast de robot bevestigd worden.

aantal assen die gedraaid kunnen worden, de hoek van iedere as wordt

Ook vision is afhankelijk van rekenkracht en de eerste toepassingen ver-

gemeten in encoderpulsen. Om een product dat met een camera wordt

schijnen net als de eerste robots in de jaren zeventig in fabrieken. Keysight

herkend te kunnen oppakken, zal de positie in pixels dus moeten worden

was één van de bedrijven die een eerste systeem maakte, dat kleppen

omgezet naar een hoek van de assen in encoderpulsen. Veel van deze

van een motor inspecteerde op de aanwezigheid van de borgring. Het

berekeningen worden uitgevoerd zonder dat zelfs de programmeur van

systeem had een resolutie van 64 x 64 pixels en een 4 bits per pixel om

de robot daar iets aan hoeft te doen. Wat dat betreft is er veel veranderd

het grijsniveau op te slaan. Tegenwoordig is dit 8 bits en een resolutie van

sinds de eerste robots, waarbij een soort bandrecorder eigenlijk de enco-

minimaal 640 x 480 pixels. Alleen al de hoeveelheid informatie waarmee

derpulsen opnam. Het afspelen van het opgenomen signaal zorgde ervoor

V&R voor dummies 029

dat de beweging kon worden herhaald. Zonder diep in te gaan op de no-

systeem niet zal werken, is inzicht in precisie en snelheid van een robot-

dige wiskundige modellen en berekeningen, kan er een algemene indruk

en visionsysteem nodig.

worden gegeven. De tweede les zal ingaan op de berekeningen die nodig zijn om van pixels tot de juiste hoek van alle assen te kunnen komen.

Verlichting voor robot- en visiontoepassingen Wanneer een robot iets moet oppakken van een oppervlak en de positie

Visionmethode

van een object moet herkennen, dan is het meestal zo dat het vision­

Een visionsysteem maakt gebruik van een aantal basismethoden of prin-

systeem meerdere objecten onder de camera’s kan herkennen. De robot

cipes. Vaak zijn er voor deze basismethoden dan weer verschillende vari-

moet vaak tussen de camera, verlichting en het object bewegen. De af-

anten te definiëren. Fabrikanten maken deze dan weer op hun eigen wijze

stand tussen de verlichting en de objecten is dus vaak veel groter dan bij

toegankelijk. Onmogelijk dus om alles te omschrijven, maar het is zeker

stand-alone visionsystemen. Hierdoor is veel verlichting niet bruikbaar.

mogelijk om de basis uit te leggen. Een voorbeeld hiervan is dat iedere

Ondanks deze grote afstand moet de verlichting ook zo gelijkmatig of

fabrikant de functionaliteit zal bieden om een beeld te maken. Wanneer

homogeen mogelijk zijn. Op iedere plek die de camera ziet, hebben we

dit beeld genomen is, zal de pixelinformatie geanalyseerd worden, een

graag evenveel licht. Hoewel we ongetwijfeld ook wat over directe-, in-

aantal methoden zal erop los gelaten worden, en de gevonden informatie

directe-, diffuse- en achtergrondverlichting zullen vertellen, gaan wij wat

wordt doorgegeven. Indien de software op een pc draait, dan zal hier

verder. De uitleg over de richting van verlichten kan bij iedere aanbieder

een camera op aangesloten moeten worden. Welke camera kan worden

van verlichting worden gevonden en sluit ook eenvoudig aan bij de pro-

aangesloten, is bij iedere fabrikant anders. Een fabrikant die camera’s en

ducten die verkocht worden, maar er is meer. Niet iedereen is zich er

software, maakt, zal minimaal zijn eigen camera’s integreren in de soft-

voldoende van bewust dat de hoogte waar je de verlichting monteert

ware en wellicht niet de mogelijkheid bieden om andere merken aan te

doorslaggevend is. En vaak hoor je hier heel weinig over, dus is het tijd om

sluiten. De basis is echter dat ieder systeem een camera heeft, dat een

het er juist eens wel over te hebben.

beeld kan nemen.

3D vision- en robotsystemen Programmeren van vision- en robotsystemen

Deze technologie is in opkomst en belooft veel. Te verwachten is dat de

Een wellicht niet overal bekende wijsheid zegt dat wanneer je aan twee

technologie de komende jaren nog enorm zal groeien en ontwikkelen. Het

personen een mening vraagt, je drie meningen krijgt. Dit gaat zeker ook

is indrukwekkend wat er allemaal mogelijk is, maar er zijn valkuilen. Voor

op voor de verschillende manieren waarop fabrikanten van robots en vi-

3D-visionsystemen is veel rekenkracht nodig. Daarnaast bestaat er ook

sion vinden dat een systeem geprogrammeerd of gebruikt moet worden.

zoiets als 2,5D-vision. Wanneer de oriëntatie, hoe het object gedraaid in

Veel variatie, die zelfs in veel dikke boeken niet allemaal omschreven kan

de ruimte ligt, niet in iedere richting kan worden bepaald, dan wordt deze

worden, laat staan in de rubriek in een tijdschrift. Toch zijn er overeenkom-

term gebruikt. Vaak is 2,5D voldoende en eenvoudiger. 3D-vision is zeker

sten te vinden en groeperingen te maken van de verschillende mogelijk-

iets dat in de gaten moet worden gehouden. Wellicht heeft deze techniek

heden. Iets waar misschien niet altijd aan gedacht wordt, is dat ook met

aan het eind van onze lessen, die enige tijd in beslag zullen nemen, een

de buitenwereld omgegaan moet worden. Sensoren, actuator, starten en

belangrijke ontwikkeling doorgemaakt en kunnen we deze ontwikkeling

stoppen van lopende banden, knoppen, lampen of een bedieningspaneel,

in de laatste les meenemen.

het moet allemaal geprogrammeerd worden. Een cursus programmeren wordt deze rubriek zeker niet! Een uitleg over de verschillende richtingen

Tot slot

die er zijn, kan echter wel gegeven worden.

Zoals hierboven te lezen is, willen wij veel gaan vertellen en uitleggen. Het één en ander moet nog geschreven worden, dus het is nog niet helemaal

Precisie en snelheid

duidelijk hoe lang de lessen zullen worden en hoe diep we op onderwer-

Aangekomen bij dit deel van de lessen, is duidelijk welke componenten

pen in kunnen gaan. Graag horen we ook uw mening! Ontbreekt er iets?

gebruikt worden, wat een pixel is en nog veel meer. Maar wanneer kan

Is er iets volgens u niet helemaal juist? Te weinig of te veel informatie?

een toepassing nu wel en niet gerealiseerd worden? De nauwkeurigheid

We horen het graag, want we staan liever niet voor een lege klas!.U kunt

en de snelheid van een systeem staan haaks op elkaar. Nauwkeurige

uw commentaar e-mailen naar [email protected] en we laten van ons

systemen bewegen langzamer dan snelle systemen. En snelle systemen

horen. We zien u graag in de volgende les!

zijn niet zo nauwkeurig. Om te kunnen bepalen welk systeem wel en welk

030 V&R voor dummies

Een robot is geen freesmachine! Waar moet je op letten als je een robot gebruikt om een verspanende handeling uit te voeren? Het antwoord staat al in de titel van dit artikel. Het klinkt wat simpel, maar het omschrijft in een paar woorden waar het om gaat. Volgens de IFR, International Federation of Robotics, is een drie-assig cartesiaan systeem ook een industriële robot. Net als een freesmachine, kunnen spindels de lineaire bewegingen verzorgen. Toch zal er een groot verschil zijn tussen de prestaties van een werkelijke freesmachine en een industriële robot. Een industriële robot heeft een universeel karakter. Meestal zal er iets

lassen, maken hier vaak gebruik van. Ook de nauwkeurigheid waarmee

mee verplaatst moeten worden, zoals een gereedschap of een onder-

een robot een baan kan volgen is veel minder dan die van een freesma-

deel. Een robot is meestal gemaakt om hogere snelheden mee te kunnen

chine. De redenen zijn hierboven al gegeven.

halen, en om dit minder precies te kunnen doen. De freesmachine moet

Toch kan een robot voor een bepaalde freesbewerking prima gebruikt

ook bij hoge snelheden precies kunnen bewegen. Het aanzetten van bij-

worden. Voorwaarden zijn dat de krachten en nauwkeurigheid niet te

voorbeeld een frees op het werkstuk veroorzaakt een andere belasting

groot zijn. In sommige gevallen kan een robot zelfs geschikter zijn! Bij

dan bij het vrij bewegen. De spoed van de spindel van een freesmachine

onderdelen die minder nauwkeurig zijn en afgebraamd moeten worden,

zal veel kleiner zijn dan de spoed op een mechanisme voor algemene

kan een enigszins elastische robot deze klus eenvoudiger oplossen. In de

doeleinden. Het meetsysteem is direct op de slede gemonteerd, om

foto hieronder wordt een werkstuk tegen een slijpsteen aangehouden.

nauwkeurig te kunnen meten. Bij een robot, een machine voor algemene

Kleine verschillen in de afmetingen van het werkstuk worden opgevan-

doeleinden, is het meetsysteem meestal direct op de motor gemonteerd.

gen door het elastische karakter van de robot, en de robot duwt het

Hierdoor kunnen fouten die worden geïntroduceerd door de overbren-

werkstuk tegen de slijpsteen. Deze opgave zou met een hele stijve en

ging en spindel niet worden gemeten. Bij de freesmachine kunnen deze

zware constructie minder eenvoudig zijn. Dus eigenlijk is het maar goed

fouten wel gemeten worden. De mechanische constructie is ook geheel

ook dat een robot geen freesmachine is!

anders, in sommige freesmachines wordt zelfs beton gebruikt om een grote stijfheid te hebben en om een minimale invloed van temperatuur te hebben. De constructie is meestal ook zeer goed bestand tegen torsie die op de freeskop zal ontstaan. Vooral een zesassige robot heeft meestal geen hele goede absolute nauwkeurigheid. Dit is ook nog eens afhankelijk van de fabrikant en diens kalibratieprocedure. Er zijn bedrijven die de absolute positioneernauwkeurigheid kunnen verbeteren, door dit met bijvoorbeeld een lasermeetsysteem op te meten en te corrigeren. Autofabrikanten die met robots

Freesmachine

Cartesiaan robot

Bij onderdelen die minder nauwkeurig zijn en afgebraamd moeten worden, kan een enigszins elastische robot de klus eenvoudiger klaren.

Robotfrezen 031

Forumdiscussie Vision & Robotics 2010 Tijdens Vision & Robotics 2010 vond in Veld­hoven een forumdiscussie plaats. Diverse experts op het gebied van zowel vision als robotica spraken over een drietal stellingen die zich op het raakvlak van vision en robotica bevonden. Hoewel de uitkomsten van de diverse discussietafels niet honderd pro-

robotintegrator of eindgebruiker dit maar moet regelen. Iedereen is het

cent unaniem waren, ontstond wel een duidelijk beeld wat de vertegen-

er wel over eens dat de expertise ten aanzien van verlichting in de eerste

woordigers van de steeds vaker samen optrekkende disciplines van elkaar

plaats wel bij de visionleverancier gezocht moet worden. Maar verant-

verwachten.

woordelijkheid is toch ook echt een kwestie van dingen op voorhand goed bespreken en dichttimmeren. Zo dient vooraf goed te worden onderzocht

Snelheid

hoe het met de buitenverlichting zit. Werk je in een kas, hoe zit het dan

De eerste stelling betrof de snelheid van robot- en visionsystemen. Wie

met de stand van de zon door het jaar heen? Hier ligt een taak voor zowel

is hierin de beperkende factor? Eén van de eerste bevindingen was dat

leverancier als gebruiker. Waar een visionleverancier er goed aan doet

dit toch wel erg afhangt van de applicatie. Zo zal voor handling de robot

zich op de hoogte te stellen van wat de bedrijfsomstandigheden zijn voor-

meestal de beperkende factor zijn. Vaak gaat het hierbij om de grijper die

dat tot verkoop wordt overgegaan, zal de gebruiker zich moeten realiseren

stuk gaat, of het product laat vallen door een versnelling. Bij lassen doet

dat visionvraagstukken altijd met verlichting gepaard gaan.

de vraag eigenlijk niet zo ter zake en is het proces de bottleneck. En in de agro tot slot heb je meestal te maken met 3D-vision, waarmee zowel de

Synergie of noodzaak?

robot als het draaiplateau (een rozenknipvoorbeeld wordt aangehaald),

Tot slot een vraag over de samenwerking van twee technologieën. Kun-

worden aangestuurd. In dit geval ‘wachten’ actuatoren op de visiongege-

nen robots wel zonder vision? Naast het feit dat meermaals wordt opge-

vens. Al met al is de bottleneck dus erg afhankelijk van het proces. Wel

merkt dat de vraag ook andersom gesteld had kunnen worden, is men het

kan deze, door slim te werk te gaan, zoveel mogelijk worden beperkt. Zo

hier eigenlijk vrij snel over eens. Ja, dat kan. Er zijn immers ook andere

is het aan te bevelen de visionberekening te laten uitvoeren in de dode

sensoren (wanneer wordt de intelligente fotocel overigens een vision­

tijd van de robot. Haal ook het visiondeel (met name de beeldverwerking)

systeem?), die als voelsprieten van de robot kunnen fungeren. Robotica

zo mogelijk uit de regelloop, en voeg eventueel extra vision of robots

en vision hebben echter één belangrijk deel met elkaar gemeen: het zijn

toe. Kijk tot slot naar hoe reëel bepaalde eisen zijn. Zo heeft het geen zin

allebei zeer flexibele vormen van automatisering. Ze passen dan ook zeer

om visioninformatie sneller aan te bieden, als deze toch niet sneller kan

goed bij elkaar en kunnen in veel gevallen een synergetisch voordeel in-

worden verwerkt. En wanneer een robot klein is kan je wel nog harder

houden. Maar met een groeiende robotmarkt die zich meer en meer ook

versnellen, maar omdat ook de afgelegde weg klein is, is de tijdswinst

buiten de industrie begeeft, gaat het paar een glorieuze toekomst tege-

navenant.

moet. Er wordt zelfs voorspeld dat binnen tien jaar meer dan de helft van alle robots met vision zal zijn uitgerust.

Licht Een tweede stelling gaat over de vraag of verlichting een applicatieprobleem is dat door de visionleverancier moet worden opgelost, of dat de

032 Branche Bulletin

Branche Bulletin

IERA Award 2010 RoboNed wil de gepresenteerd in roboticamarkt München in Nederland versterken Onlangs werd de IERA Award uitgereikt aan Prof. Dr. Ing. Alexander Verl van het Fraunhofer IPA voor zijn project ‘Inline Measurement Robots - Robots Get the Precision for Car Body Inspection’. Op 8 juni vond de prijsuit-

reiking plaats tijdens het galadiner van het ‘International Symposium on Robotics ISR 2010’, in samenwerking met de Duitse conferentie Robotik 2010. De IEEE Robotics and Automation Society (IEEE RAS) en de Internatio-

Robots spelen al lang een belangrijke rol in de geautomatiseerde

nal Federation of Robotics (IFR) sponseren samen de Invention & Entrepre-

indus­trie: grote robotarmen staan opgesteld in een straat waarin bij-

neurship Award (IERA Award). Het doel van deze prijs is het eren van de

voorbeeld auto’s in elkaar worden gezet. Robots worden ook veelvuldig

prestaties van uitvinders met waardevolle ideeën en van de ondernemers

gebruikt in de veeteelt, waar koeien worden gemolken door volauto-

die deze ideeën omzetten in producten van wereldklasse.

matische robots, en zo boer en boerin ontlasten van het zware werk.

De inspectie door industriële robots wordt de laatste tien jaar veel ge-

Dit soort robots zijn bekend bij het grote publiek. De trend beweegt zich

bruikt als nieuwe toepassing voor industriële robots. Voorheen werden

naar de servicerobots, ofwel robots die routinematig een aantal dien-

carrosserieën inline gecontroleerd met diverse lasersensoren, welke

sten uitvoeren, zoals schoonmaken, bewaken van gebouwen, voor-

bevestigd waren op de juiste plek over de productielijn. Door een robot

zien in recreatieve faciliteiten en het verzorgen van ouderen. Over het

te gebruiken voor het manipuleren van dezelfde sensortype ontstaat er

verzorgen van ouderen door robots wordt in Nederland nog wel eens

meer flexibiliteit in de te meten gebieden van de auto, en vermindert

sceptisch gedaan. Echter, de demografie verandert. Mensen leven lan-

tevens het aantal benodigde sensoren. Aangezien standaard industriële

ger, terwijl minder mensen worden geboren. Dit legt een toenemende

robots slechts tot circa een halve millimeter nauwkeurig zijn, werden ze

druk op het verzorgen van mensen in de gezondheidszorg. Robots kun-

lange tijd beschouwd als onbruikbaar voor deze meettaken. De ‘flexible

nen in de toekomst een significante rol spelen in het wegnemen van

inline measurement system’ (FIMS) maakt gebruik van een op het model

die werkdruk, en dus een oplossing vormen voor het verzorgen van

gebaseerde foutcorrectie die kinematische fouten bepaalt, zoals armleng-

mensen.

te, backlash en compliantie in het productieproces. Dit kenmerk van FIMS

Met RoboNed wordt daarom een Nederlands platform gecreëerd waarin

wordt voornamelijk gerealiseerd door een thermisch stabiel referentiede-

prioriteiten van activiteiten op het gebied van de robotica, maar ook de

vies: een bol van koolstofvezel. De grote autobedrijven hebben inmiddels

toepassingen van robots met geïnteresseerden en belanghebbenden

de toepassingen van FIMS geïntroduceerd.

onderling afgestemd worden. Dit leidt tot een roadmap: een ontwikkelingsagenda waarin de prioriteiten staan waar men zich in Nederland op de korte, de middellange en de lange termijn zich wil richten. Uiteindelijk worden partijen bij elkaar gebracht om gezamenlijk de gehele ‘voedingsketen’ van technologie tot psychologie en ethiek op het ge-

Nominaties voor de zes finalisten

bied van de robotica af te dekken en op elkaar af te stemmen. Hoewel

Ekkehard Zwicker, Alstom Inspection Robotics en Roland Moser, Alstom

er een roadmap is, die stamt uit november 2009, is RoboNed er sinds

‘Highly Compact Mobile Robots for Process and Power Facility Inspecti-

april dit jaar helemaal klaar voor en komt graag in contact met bedrij-

ons’ Alexander Verl, Fraunhofer IPA ‘Inline Measurement Robots - Ro-

ven die robotica een warm hart toedragen.

bots Get the Precision for Car Body Inspection’ Ralph en Beth Hollis, Butterfly Haptics, LLC ‘Magnetic Levitation Haptic Interfaces’ Pierre Pinet, RMT Robotics ‘ADAMTM - Autonomous Delivery and Manipulation’ Gunter Börner, Heinz Gerteiser en Martin Klinke, ABB Automation GmbH ‘Portal for the Robotic Surface Treatment of Rotor Blades’ Bernd Liepert, KUKA Roboter GmbH; Gerd Hirzinger, DLR ‘The KUKA-DLR Lightweight Robot - an innovation for robotics research, manufacturing and new applications’ Elke finalist kreeg een certificaat uitgereikt, evenals een prestigieuze plaque en prijzengeld van tweeduizend Amerikaanse dollar. Volgend jaar vindt de IERA Award presentatie plaats tijdens de ICRA conferentie, welke plaatsvindt van 9 tot en met 13 mei 2011 in Sjanghai.

Branche Bulletin 033

Voors en tegens van een wijdverbreide standaard

USB 2.0 een goede keuze?

Liam van Koert

Het aantal in de wereld geïnstalleerd USB-apparaten is enorm. Naar schatting hebben we het over zo’n zes miljard stuks in alle soorten en maten. Natuurlijk maken ventilatoren, koffiewarmhouders en andere gadgets hier deel van uit. Maar ook hoogwaardige visioncamera’s worden er steeds vaker mee uitgerust. Tijd om de voors en tegens eens op een rijtje te zetten. Eens in de twee jaar organiseert de Belgische visionintegrator Phear een

Onder de motorkap

bijzondere dag. Dit maal stond deze in het teken van 3D-vision, waar-

Met name wanneer niet het uiterste van een visionsysteem wordt ge-

bij diverse leveranciers hun kennis met een groter publiek deelden. De

vergd, kan USB dus met name op het gebied van prijs en gebruikersgemak

gebruikelijke bedrijfsintroducties tot een minimum beperkend, ging het

een wijze keuze zijn. Daarnaast is het mogelijk enkele van de nadelen die

vooral om de inhoud, waarbij een zeer goed onderlegde zaal ook in de ge-

standaard gelden te minimaliseren. Om dit wat nader toe te lichten is een

legenheid werd gesteld enkele kritische noten te kraken. De aftrap werd

kijkje onder de motorkap nodig. De communicatie met een USB-apparaat

gedaan door het Duitse IDS dat diverse interessante camera’s in het port-

is gebaseerd op logische kanalen (pipes), die tot stand worden gebracht

folio heeft. En gezien hun ervaring met zowel GigE- als USB-camera’s was

wanneer een host verbinding maakt met een eindpunt. In totaal kunnen

dit een uitgelezen kans beide systemen eens naast elkaar te leggen.

dit 32 kanalen zijn, waarbij er zestien kanalen voor inkomende en zestien kanalen voor uitgaande gegevens beschikbaar zijn. Hierbij worden

Plussen en minnen

afhankelijk van het type gegevensoverdracht twee typen onderscheiden:

USB is een wijdverbreide standaard. Dit maakt dat de compatibiliteit met

kanalen voor streaming en kanalen voor berichten. En voor wat betreft de

tal van systemen erg groot is. Ongeacht of men met een Windows PC, een

gegevensoverdracht worden ook vier varianten onderscheiden die elk hun

Linux OS of een mobiel apparaat te maken heeft, zowel detectie, set-up

eigen kenmerken hebben. Zo zijn er isochrone (gelijktijdige) overdrachten

als configuratie gebeuren moeiteloos en autonoom. En het feit dat USB

mogelijk waarbij een bepaalde bandbreedte wordt gegarandeerd, maar

in zo’n grote getallen onze wereld bevolkt, heeft onherroepelijk een effect op de prijs. USB-camera’s zijn dus goedkoper dan GigE-modellen, en hebben bovendien het voordeel dat alles via één kabel verloopt en er dus geen aparte voeding nodig is. Om precies te zijn is er vijf volt met een vermogen van 2,5 watt beschikbaar. Toch zijn er ook nadelen ten opzichte van de GigE-variant te noemen. Zo ligt de bandbreedte voor versie 2.0 ongeveer de helft lager (480 Mbit per seconde, in plaats van 1000 Mbit per seconde), waardoor niet echt hoge resoluties en/of framerates mogelijk zijn. En ook qua afstand kom je met USB maar een meter of vijftien ver – mits je geen performance wil verliezen – terwijl dit voor de GigE-kabel tot wel honderd meter mogelijk is. Tot slot is een bepaalde bandbreedte bij USB niet standaard gegarandeerd, moet er rekening worden gehouden met een paar milliseconden jitter en speelt ook overige hardware een belangrijke rol.

034 Camera’s

USB 2.0

GigE

secured), vond men dit niet genoeg. Ook is het namelijk van belang dat alle ontvangen beeldgegevens valide zijn. De driver heeft op dit gebied daarom extra functionaliteit meegekregen, en ook kunnen alle foutmeldingen worden teruggelezen. Tot slot is ook bandbreedtedetectie en hieraan gekoppelde fine-tuning van de camera toegevoegd.

Overwegingen Ook met USB is het geen probleem om meerdere camera’s te combineren. Deze kunnen net als andere USB-apparatuur eenvoudig gelijktijdig aan de host controller (pc) gehangen worden. En dit tot wel 127 stuks. Hoewel het in de praktijk niet vaak voorkomt, heeft IDS succesvolle testen gedaan met 47 camera’s, waarbij de praktijk van alledag uitwijst dat systemen met meer dan tien camera’s vaak voorkomen en drie camera’s een standaard waarbij wel gegevensverlies kan optreden. Ook zijn er de interrupt-over-

minimum zijn. Een belangrijk aspect dient hierbij wel in de gaten gehouden

dracht (bijvoorbeeld voor een toetsenbord) en de control interrupt (voor

te worden: een goede performance van de host controller. Het blijkt name-

eenvoudige commando’s en status) voor een snellere respons, waarbij de

lijk nogal wat uit te maken of de juiste chipset wordt toegepast. Het wordt

bandbreedte wordt ingeperkt. Tot slot is er de bulkoverdracht. Deze wordt

dan ook altijd aanbevolen vooraf eerst goed te testen, helemaal wanneer

normaliter voor de overdracht van grote bestanden gebruikt, waarbij een

de grenzen voor wat betreft resolutie en/of frame rate worden opgezocht.

grote bandbreedte mogelijk is, maar waar deze niet wordt gegarandeerd. Tijdens zijn voordracht legt één van de technische mensen van IDS uit dat

Wat getallen op een rij

zij voor hun USB-camera’s juist voor deze vorm hebben gekozen. Want

USB High: 480 Mbit per seconde

GigE: 1000 Mbit per seconde

hoewel de prioriteit laag is, kan met de juiste aanvullende hardware wel

Data: 50 MB per seconde

Data: 114 MB per seconde

het maximale uit de USB-standaard gehaald worden voor wat vision en

Payload: 40 MB per seconde

Payload: 100 MB per seconde

zijn grote gegevensstromen betreft. Ten aanzien van de gegevensintegri-

1.3 MP @ 30 frames per seconde

1.3 MP @ 77 frames per seconde

teit hebben ze hier wel enkele aanpassingen gedaan. Want hoewel deze

640 x 480 @ 130 frames per

640 x 480 @ 325 frames per

bij de bulkmode redelijk goed wordt gegarandeerd doordat elk pakketje

seconde

seconde

drie zendpogingen krijgt en fouten tevens worden teruggekoppeld (CRC

Best Players play at VISION The international who’s who of the machine vision industry meets year after year in Stuttgart. The world market leaders will be there, in addition to many small, highly specialised companies. They will present their systems, components and services, as well as applications for various sectors: from the automobile industry to mechanical engineering, from the food industry to medical technology. It’s your move now: www.vision-fair.de

N With VISIO Area & Integration ark nP Applicatio

Messe Stut Stuttgart, ttgart 9 – 11 November 2010

Safora S.S. Macdonald – Standardization Consultant NEN-Industrie

Robotisering van verspanende machines Uit cijfers van de Arbeidsinspectie blijkt dat de meeste ongelukken op de werkvloer gebeuren met verspanende machines. Het bewerken van metaal door middel van slijpen, frezen of draaien is een noodzaak in de metaalindustrie. In kleine werkplaatsen zijn dit soort machines veelal (nog) niet geautomatiseerd, maar in de grotere fabrieken en productiehallen hebben de robots al heel wat overgenomen. De komst van de robot bij verspaningstoepassingen is de veiligheid zeker

Richtlijnen en normalisatie

ten goede gekomen. Het automatiseren van draai- en freesbanken door

Je zou kunnen stellen dat aan al het voorgaande wetgeving en normali-

middel van het toepassen van CNC (Computerized Numerical Control) en

satie ten grondslag ligt, waar veel zaken worden voorgeschreven. Zonder

automatische gereedschapwisselaars zijn bijna niet meer weg te denken

creativiteit en innovatie in de branche komt men echter niet echt verder.

in de metaalverwerkende industrie. Draaien en frezen van elk ruw- en

Het spreekt vanzelf dat op alle verspanende machines, gerobotiseerd of

halffabricaat tot eindproducten en gereedschappen is hierdoor mogelijk

niet, onder andere de machinerichtlijn van toepassing is. Dat wil zeggen

van elke metaalsoort: van aluminium tot roestvast- of gereedschapsstaal

dat de fabrikant verplicht is aan bepaalde wettelijke eisen te voldoen en

en zelfs kunststoffen.

dat de werkgever (die deze arbeidsmiddelen ter beschikking stelt aan zijn werknemers) zijn verantwoordelijkheid moet nemen in het waarborgen

Multitasking

de veiligheid op de werkvloer bij het gebruik van deze machines. “Oude”

Verspanen betekent dat je metaal vormt door delen van het metaal weg

machines (van vóór 1995) moeten minimaal voldoen aan de eisen van de

te nemen. Dit proces wordt gedaan door middel van slijpen, frezen, draai-

Richtlijn Arbeidsmiddelen (onderdeel van de Arbowet, hoofdstuk 7). Om-

en lassen, snijbranden en plaatbewerkingstechnieken. Verspanen wordt

dat de wettelijke eisen globaal van aard zijn, heeft de Europese Commissie

gebruikt om bijvoorbeeld delen van machines en motoren te maken en

CEN (Europees Normalisatie instituut) de opdracht gegeven om technische

wordt toegepast in de constructiebouw en de machinebouw. In de oplei-

normen te ontwikkelen. In het kader van de Machinerichtlijn zijn ruim zes-

ding leert men verschillende machines te bedienen die heel nauwkeurig

honderd normen ontwikkeld die ingedeeld zijn in A-, B- en C-normen. Voor

het metaal bewerken waarbij men de machine over het algemeen zelf

metaalbewerkende machines zijn ruim dertig C-normen ontwikkeld. Deze

moet instellen. Door de robotisering en automatisering zijn de produc-

normen (zie overzicht) geven technische specificaties voor specifieke ma-

tiemedewerkers nu volledig opgeleid voor het besturen van de machi-

chines zoals mechanische- en hydraulische persen, numeriek bestuurde

nes en worden producten ondermeer met een CNC 3D-meetmachine

draaibanken en draaicentra, kantpersen, boren en slijpmachines.

gecontroleerd of ze voldoen aan de gestelde specificaties. Aangezien de productie wordt uitgevoerd in oplagen van enkele stuks tot middelgrote

Recessie

series wordt elke opdracht nauwgezet ingepland volgens een vaste door-

Eén van de sectoren die het zwaarst getroffen was door de recessie is de

looproute, die in spoedeisende situaties zonder enig risico kan worden

metaalsector, maar volgens de laatste cijfers van de verspaningsindex

doorbroken. Wat ook te zien is, is het automatiseren van de belading van

komen er goede berichten uit de verspanende sector. De laatste meting

productiemachines door middel van robots (beladingsrobot) en pallet­

kwam uit op een score van 61,3 versus 54,9 in maart. Met betrekking tot

systemen. Door het integreren van alle bewerkingsstappen (bijvoorbeeld

de ontwikkeling in april ten opzichte van maart zijn met betrekking tot de

5-assige bewerkingscentra in combinatie met een draai-freescombinatie)

vijf componenten de volgende conclusies te trekken:

wordt de doorlooptijd van het productieproces aanzienlijk verkort. Men

- De productie in de branche Verspaning ontwikkelt zich veel positiever

noemt dit ook wel multitask machining. Bedrijven zijn hierdoor in staat om complexere innovatieve producten te maken.

036 Robotveiligheid

ten opzichte van vorige maand - Over de orders denken de inkopers veel positiever

- De levertijden van de leveranciers zijn veel langer

NEN-EN 13736:2003+A1:2009

- De voorraden eindproduct nemen flink toe

Veiligheid van gereedschapsmachines - Pneumatische persen

- Over de werkgelegenheid denkt men veel positiever.

NEN-EN 13743:2009

In de komende periode zal nog moeten blijken of deze positieve denk­

Veiligheidseisen voor slijpmiddelen producten

wijze zich zal aanhouden en in positieve productiecijfers om te zetten is.

NEN-EN 13788:2002

In elk geval heeft automatiseren en robotiseren van verspanende machi-

Gereedschapsmachines - Veiligheid - Automatische draaimachines met

nes in de afgelopen jaren de branche tot een veel hoger niveau getild.

meervoudige spil

NEN-EN 13898:2003+A1:2009 Een overzicht van normen voor metaalbewerkende machines NEN-EN 692:2005+A1:2009

Gereedschapsmachines - Veiligheid - Zaagmachines voor metaal

Gereedschapsmachines - Mechanische persen - Veiligheid

Gereedschapsmachines - Veiligheid - Guillotinescharen

NEN-EN 693:2001+A1:2009

NEN-EN 14070:2003+A1:2009

Gereedschapswerktuigen - Veiligheid - Hydraulische persen

Veiligheid van gereedschapsmachines - Transfermachines en machines

NEN-EN 1550:1997+A1:2008

voor speciale doeleinden

Veiligheid van gereedschapsmachines - Veiligheidseisen voor het ont-

NEN-EN 14656:2006

werp en de constructie van werkstukhouders

Veiligheid van machines - Veiligheidseisen voor extrusiepersen voor staal

NEN-EN 12415:2000

en non-ferro metalen

Veiligheid van gereedschapswerktuigen - Kleine numeriek bestuurde

NEN-EN 14656:2006/Ontw. A1:2009

draaimachines en draaicentra

Veiligheid van machines - Veiligheidseisen voor extrusiepersen voor staal

NEN-EN 12415:2000/A1:2002

en non-ferro metalen

Veiligheid van gereedschapsmachines - Kleine, numeriek bestuurde

NEN-EN 14673:2006

draaimachines en draaicentra

Veiligheid van machines - Veiligheidsvoorschriften voor hydraulische per-

NEN-EN 12417:2001+A2:2009

sen voor het smeden van staal en non-ferro metalen

Gereedschapsmachines - Veiligheid - Bewerkingscentra

NEN-EN 14673:2006/Ontw. A1:2009

NEN-EN 12478:2000

Veiligheid van machines - Veiligheidsvoorschriften voor hydraulische per-

Veiligheid van gereedschapswerktuigen - Grote numeriek bestuurde

sen voor het smeden van staal en non-ferro metalen

draaimachines en draaicentra

NEN-EN 14677:2008

NEN-EN 12478:2000/C1:2001

Veiligheid van machines - Secundaire staalverwerking - Machines en uit-

Veiligheid van gereedschapswerktuigen - Grote numeriek bestuurde

rusting voor de behandeling van vloeibaar staal

draaimachines en draaicentra

NEN-EN 14681:2006

NEN-EN 12622:2009

Veiligheid van machines - Veiligheidseisen voor machines en materieel

Veiligheid van gereedschapsmachines - Hydraulische kantpersen

voor de staalproductie met elektrische boogovens

NEN-EN 12717:2001+A1:2009

NEN-EN 14753:2008

Veiligheid van gereedschapsmachines - Boormachines

Veiligheid van machines - Veiligheidseisen voor machine en materieel

NEN-EN 12840:2001

voor het continu gieten van staal

Veiligheid van gereedschapswerktuigen - Met de hand bestuurde draai-

NEN-EN 15061:2007+A1:2009

machines met of zonder automatische besturing

Veiligheid van machines - Veiligheidseisen voor de machinale verwerking

NEN-EN 12957:2001+A1:2009

van platen met aan elkaar gekoppelde machines

Gereedschapsmachines - Veiligheid - Vonkerosiemachines

NEN-EN 15093:2008

NEN-EN 13128:2001+A2:2009

Veiligheid van machines - Veiligheidseisen voor warme plaat walstuigen

Veiligheid van gereedschapsmachines - Frees- en kottermachines

NEN-EN 15094:2008

NEN-EN 13218:2002+A1:2008

Veiligheid van machines - Veiligheidseisen voor koude plaat walstuigen

Gereedschapsmachines - Veiligheid - Stationaire slijpmachines

NEN-EN-ISO 15641:2001

NEN-EN 13218:2002+A1:2008/C1:2008

Frezen voor bewerken met hoge-snelheid - Veiligheidseisen

Gereedschapsmachines - Veiligheid - Stationaire slijpmachines

NEN-EN 15949:2009-10 Ontw.

NEN-EN 13236:2001/A1:2005

Veiligheid van machines - Veiligheidseisen voor staaf-, staal- en draad-

Veiligheidseisen voor slijpschijven en overige slijpapparatuur

molens

NEN-EN 13236:2001

NEN-EN-ISO 23125:2010-1 Ontw.

Veiligheidseisen voor slijpschijven en overige slijpapparatuur

Veiligheid van gereedschapsmachines - Draaimachines

NEN-EN 13985:2003+A1:2009

NEN-EN 13675:2004 Veiligheid van machines - Veiligheidseisen voor buisvorming en walstui-

Een volledig overzicht van alle normen die in het kader van de (nieuwe)

gen en afwerkingslijnapparatuur

machinerichtlijn 2006/42/EG zijn ontwikkeld is binnenkort gratis te ver-

NEN-EN 13675:2004/Ontw. A1

krijgen bij het Adviespunt Machinebouw, [email protected].

Veiligheid van machines - Veiligheidseisen voor buisvorming en walstui-

Dit overzicht geeft naast de scope van de norm tevens aan welke normen

gen en afwerkingslijnapparatuur

geharmoniseerd zijn.

Robotveiligheid 037

Erik Steenkist

Handlingrobot helpt bij machinaal straten Hoewel de markt er nog even aan moet wennen, ziet het er naar uit dat de stratenmaker straks niet langer meer door de knieën hoeft. Om de fysieke belasting van de stratenmaker te beperken, eist de arbeidsinspectie vanaf 1 maart dat er gewerkt gaat worden in overeenstemming met de nieuwe ARBO-catalogus van februari 2010 en de CROW-publicatie 282 ‘Mechanisch aanbrengen elementen­ verharding-Verantwoorde afweging tussen handmatig en mechanisch straatwerk’.

Bestratingsbranche maakt stap in automatisering Er zijn al verschillende hulpsystemen ontwikkeld om de straten­maker

derden op zoek te gaan naar oplossingen om het proces te automatiseren

te hulp te schieten, waarvan er inmiddels drie met succes worden

en het oppakken van de stenen te mechaniseren. AC de Groot vond in

ingezet. Het meest innovatieve systeem is de Multistrater, waarin een

vacuümgewichtheffer, Hamevac, de juiste partner om het ontwikkelings-

handlingrobot de stenen in verband formeert, voordat ze door een

traject in te zetten en kreeg voor het project direct ondersteuning van het

vacuüm­hefsysteem worden opgepakt. Valk Handling (handlingrobot-

ministerie van Economische Zaken en arbeidsinspectie.

divisie van Valk Welding) nam hiervoor het robotdeel voor haar rekening. Bedoeling is de Multistrater eerst te gaan verhuren, om de markt er aan

Geschikt voor herstraten

te laten wennen.

Omdat fabrikanten hun stenen tegenwoordig al gepalletiseerd in verband

Initiatiefnemer van de Multistrater is de IGMS groep, een samenwerkings-

aanleveren, zijn tilsystemen met vacuümgrijpers al langer in gebruik.

verband van bedrijven die zich richten op innovatie in de bestratings­

Met een dergelijk systeem kan de stratenmaker steeds één laag van de

branche. GWW aannemersbedrijf AC de Groot bv en Hamevac, leverancier

pallet oppakken en in het zandbed leggen. Daarmee is voor ‘nieuwbouw’

van vacuümhefsystemen, behoren tot de participanten. Een paar jaar

in ieder geval al een tijd een oplossing op de markt. Voor het herstraten

geleden ontwikkelde de groep de stenenlegger; een machinale bestra-

was dat er tot nu toe nog niet. De Multistrater is ontwikkeld om ook voor

tingsmachine waarbij de opperman op stahoogte de stenen in verband

herstraten ingezet te kunnen worden. De stenen worden in dat geval met

formeert en vervolgens per vierkante meter met een vacuümhefsysteem

een sjovel uit de straat gehaald en op de inputzijde van de Multistrater

oppakt en in het zandbed legt. De Multistrater, waarbij het in verband

gestort in plaats van gepalletiseerd aangevoerd. Naast het oppakpro-

formeren door een robot wordt overgenomen, is hiervan de opvolger.

bleem heeft Valk Handling ook een oplossing gevonden hoe om te gaan met de grote tolerantieverschillen tussen de oude stenen.

Uit nood geboren Werknemers in de bestratingsbranche raken door te zware fysieke in-

Compleet systeem

spanning soms op jongere leeftijd al arbeidsongeschikt. Voor GWW aan-

De gerobotiseerde Multistrater is een compleet systeem dat als aanhan-

nemersbedrijf AC de Groot was dat een reden om in samenwerking met

ger met een gewicht onder de toegestane maximum van 3,5 ton naar

038 Innovatie

locatie vervoerd kan worden. Straatstenen in de meest voorkomende

Rekening houden met maatafwijkingen

soorten en maten worden aan de inputzijde op de wagen geladen en via

De Multistrater kan, afhankelijk van het te leggen steenformaat, 43 tot

een zeef naar een lopende band gevoerd. De stenen komen schoonge-

50 vierkante meter per uur machinaal bestraten. Bij herstraten wegen de

veegd en netjes op een rij aan het eind van de band tegen een ijkpunt

maatafwijkingen tussen de stenen onderling zwaar mee. Binnen een pak-

aan te liggen, zodat de robot deze op de juiste positie op kan pakken. De

ket van 800 x 1000 stenen, moeten na verwerking de aantallen uiteraard

robot, een Fanuc handlingrobot, van type M-16iB, is door Valk Handling

nog wel dezelfde zijn. Om een optelling van toleranties te vermijden, mag

geprogrammeerd om de meest voorkomende steentypen en –formaten

de tussenruimte dus niet te groot worden. Het programma voor de hand-

in verband op een naastliggende band te kunnen formeren. Een mede-

lingrobot houdt rekening met maximaal twaalf procent maatafwijking in

werker hoeft alleen steentype, formaat en gewenste tussenruimte op te

de stenen. Voor herbestrating is dat een behoorlijke bandbreedte.

geven. Een generator levert de stroom voor de robot, vacuüm- en hydrauliekpompen. De Multistrater kan daarmee volledig self-supporting en op

Ervaringen

‘eigen kracht’ worden verplaatst.

GWW aannemingsbedrijf AC de Groot heeft de eerste versie van de Multistrater nu ruim een jaar getest. De Groot heeft daarvoor in ieder

Hufterproof

geval de fysieke belasting voor zijn medewerkers sterk verminderd.

Anders dan bij industriële toepassingen wordt de Multistrater ingezet in

Samen met Hamevac en Valk Handling is het systeem verder geoptimali-

een vaak zanderige en stoffige omgeving. Dat stelt specifieke eisen aan

seerd. Voor de IGMS groep is de Multistrater nu klaar voor introductie op

het systeem om een betrouwbare werking te kunnen garanderen. Een

de markt. Tijdens de buitenbeurs TKD-2010 was de Multistrater één van

teach-pendant zul je dan ook niet terugvinden in de Multistrater. Valk

de publiekstrekkers.

Handling heeft daarvoor de bediening vervangen door een klein aantal drukknoppen, zodat een medewerker niet over robotkennis hoeft te be-

Verwachtingen

schikken om het systeem te kunnen bedienen.

De IGMS groep verwacht niet dat de markt massaal overstapt op de Multistrater, daarvoor vormen onbekendheid en het investeringsbedrag nog

Fabrikanten leveren hun stenen tegenwoordig in verband gepalletiseerd aan.

een drempel. Bedoeling is daarom eerst vijf systemen te laten bouwen voor de verhuur, zodat klanten ervaring op kunnen doen met de Multistrater. De Groot wil binnen de eigen onderneming in ieder geval twee tot drie systemen permanent inzetten.

Innovatie 039

Kunststofscharnieren met sensoren voor humanoïde robots Een jaar geleden heeft igus GmbH, specialist in kunststoftechniek te Keulen, innovatieve meerassige gewrichten voor humanoïde robots en automatisering in de bouw van lichtgewichtconstructies gepresenteerd. Onlangs heeft igus op de beurs in Hannover ook elastische armen gepresenteerd, waarin de magneetsensoren voor het meten van de hoekpositie van de robotgewrichten geïntegreerd zijn. Daarmee kunnen de functies van een lichte robot onmiddellijk worden aangeleerd, zonder dat

de armen: afhankelijk van de toepassing is dat koolstofvezel, glasvezel of

daarvoor apart een programma geschreven moet worden. Het maakt niet

aluminium. Met de lichtgewicht-robotgewrichten van igus heeft de robo-

uit in welke stand het gewricht zich op een bepaald moment bevindt: er

ticaprogrammeur nu de mogelijkheid, toepassingen te realiseren die het

kan altijd snel en exact naar een nieuwe positie worden gegaan.

magische doel bereiken van een verhouding last/eigengewicht van 1:1 of

Het modulaire ‘robolink’-systeem voor robotgewrichten biedt op een een-

zelfs minder. Er zijn diverse toepassingen mogelijk. Zo wordt het meeras-

voudige manier veel vrijheid bij de vormgeving. Bij het ontwikkelen hier-

sige gewricht door een fabrikant van medische hulpmiddelen gebruikt om

van was het doel om de massa die in beweging moet worden gebracht zo

een nieuwe, betaalbare armprothese te ontwikkelen. Een fabrikant van

klein mogelijk te houden. Daarom zijn de aandrijvingen en de besturings-

camera’s waarmee benzinetanks worden geïnspecteerd, heeft een robo-

module losgekoppeld van het bewegingsmechanisme en de werktuigen

link besteld omdat de metaalvrije gewrichten erg geschikt zijn voor toe-

(zoals grijpers, afvaltangen en zuignappen). Belangrijkste onderdeel van

passing in explosieveilige omgevingen. Om de antenne van een onderwa-

het modulaire systeem zijn de lichte, onderhouds- en corrosievrije ge-

terrobot te richten kan gebruik worden gemaakt van een speciaal modulair

wrichten van tribo-kunststof, die vrij kunnen roteren en draaien. Deze

systeem, dat corrosievrij is. Bij een universiteitsvakgroep Machinebouw

worden door koorden bestuurd en geregeld, dit kan zowel elektrisch,

worden met de robotgewrichten nieuwe pick-and-place-toepassingen

pneumatisch of intuïtief handmatig. De geleiding van de koorden die ge-

ontwikkeld. Ook interessant is het project om met robolink installaties te

bruikt worden om de meerassige gewrichten te bewegen, is vernieuwd op

bouwen waarmee microscoopcamera’s voor tandartspraktijken kunnen

het gebied van de slijtage. Tevens zijn nieuwe materialen toegepast voor

worden afgesteld.

Your partner for industrial robot programming Meer dan 20 jaar ervaring in het ontwikkelen van machine­ besturingen en meer dan 15 jaar ervaring in het programmeren en integreren van robotsystemen maken van Alpha Robotica een ervaren partner voor zowel gebruikers als systeemintegrators.

Nieuwe robotcel voor chaotisch palletiseren De gehele material-handling-industrie studeert al jarenlang op oplossingen om verschillende producten op één productdrager te stapelen. Dit vormt een enorme uitdaging, wanneer de producten verschillende afmetingen hebben. Dit soort pallets worden normaal gesproken met de hand gestapeld. Een nadeel hiervan is echter dat de pallets meestal niet op de meest efficiënte manier gestapeld worden en vaak instabiel zijn. Met gebruikmaking van de modernste robottechnieken en speciaal ontworpen software heeft CSi, gevestigd in Raamsdonksveer, dit probleem opgelost en een geavanceerd systeem ontworpen op het gebied van picken en palletiseren. De robotcel kan een enorme variëteit aan producten in optimale volgorde stapelen. Er kan op een pallet, in een trolley, een palletbox, of op andere productdragers gestapeld worden. Voor wat betreft de volgorde wordt er rekening gehouden met alle relevante dimensies van de producten (zoals hoogte, breedte, doorbuiging en gewicht), maar ook met bijvoorbeeld de distributieroute. Palletiseerpatronen worden gecreëerd door het analyseren van klantorders en de individuele productafmetingen en -gewichten. Hierdoor wordt het aantal producten per pallet gemaximaliseerd, terwijl ook de stabiliteit van de pallet gegarandeerd blijft. Eén van de grote leveranciers van bouwmaterialen in Duitsland heeft gekozen voor deze vorm van ‘chaotisch’ of ‘mixed’ palletiseren. Het systeem werkt naar tevredenheid en inmiddels is een uitbreiding in opdracht gegeven.

T +31 (0)172 41 95 53 Informatie [email protected] 040 41 Productnieuws Grijperselectie 040 F +31 (0)172 60 32

Productnieuws

USB en GigE camera’s met Sony’s 1.3 MP ICX-445 beeldsensor De nieuwe USB en GigE camera van IDS zijn de UI-2140 (USB) en de UI-6140 (GigE), beiden gebaseerd op de Sony 1.2 Megapixel ICX-445 sensor. Deze is sneller en lichtgevoeliger dan de bestaande modellen, en leveren wellicht ook een prijsvoordeel op. Zeker onder NIR omstandigheden kan hij ‘meer zien’ dan andere modellen, wat deze camera geschikt maakt voor verkeers- en veiligheidstoepassingen. In deze toepassingen biedt de hoge framerate een voordeel: de UI-2140 (USB) le-

Vijf megapixel visionsysteem van Cognex

vert 25 beelden per seconde, de UI-6140 (GigE) levert 40 beelden per seconde. De sensor is verkrijgbaar als kleur- en zwart/wit-versie. In vergelijking met de beproefde 1/2 inch Sony sensor ICX 205, is deze nieuwe sensor dubbel zo lichtgevoelig en twee keer zo snel. U kunt kiezen tussen de standaard industriële SE-uitvoering of voor het IP65/67 RE-model, welke ontwikkeld is voor ruige omgevingen.

Cognex introduceerde onlangs de In-Sight 5605, een hoog resolutie

De camera’s beschikken over een Global shutter CCD, Framerate 25 (USB) / 28

visionsysteem. Dit systeem kent een ongeëvenaarde kracht en flexibili-

(GigE SE) / 40 (GigE HE), 12 bit transfer (GigE), 1.2 Megapixel (1280 x 960) en een

teit, en is geschikt voor toepassingen die een visualisatie van zeer kleine

pixelgrootte van 3,75 µm.

defecten vereisen. Het systeem is met diverse kenmerken en voordelen uitgerust, waaronder een resolutie van 5,0 megapixel, ondersteuning voor communicatie met Gigabit Ethernet, IP67-gecertificeerd voor het weerstaan van stofdeeltjes, evenals een volledige bibliotheek van Cognex visiontools voor een eenvoudige set-up en een betrouwbare prestatie. De In-Sight 5605 levert meer dan de dubbele resolutie eerder beschikbaar in enig In-Sight-systeem. Deze geavanceerde visiontools kunnen worden ingezet voor het detecteren van hele kleine randafwijk­ ingen, en ze kunnen ID-codes van tientallen gepalletiseerde producten tegelijkertijd met een nog hogere snelheid en nauwkeurigheid lezen. Cognex heeft tevens een nieuwe versie van haar In-Sight Explorer-software op de markt gebracht. Naast het ondersteunen van de nieuwe In-Sight 5605, voegt de In-Sight Explorer 4.4.1 enkele kenmerken en verbeteringen toe, waaronder de Cognex 1DMax, een 1D-barcode afleestool welke ook geschikt is voor het lezen van beschadigde en onduidelijke codes. De software kan worden aangesloten op meerdere gelijktijdige aansluitingen van de In-Sight ModBus TCP server.

Koning & Hartman introduceert de RV-2SDB robot Koning & Hartman introduceert de nieuwe zesassige RV-2SDB robot van

en/of meerdere robots. Dit leidt tot snellere communicatie, overzichte­

Mitsubishi Electric. Deze robot is bijzonder geschikt voor toepassingen in

lijker programmering en kortere engineeringstijden.

bijvoorbeeld laboratoria en testcentra,  voor applicaties waarbij repeterende handelingen snel en met een hoge mate van nauwkeurigheid moeten worden uitgevoerd. Dankzij het compacte formaat, het grote bereik (504 millimeter / 420 graden) en de mogelijkheid van zowel wand- als plafondmontage, is de robot flexibel inzetbaar bij toepassingen tot maximaal drie kilogram. De robot is voorzien van vele standaard opties en is op een overzichtelijke wijze te programmeren. In combinatie met de gunstige aanschafprijs, en de goede ondersteuning van het bedrijf zorgt dit voor een snelle en probleemloze implementatie. Deze robot wordt ook geleverd als iQ-uitvoering, de RV-2SQB. De aansturing hiervan geschiedt door middel van een robot CPU die direct in de iQ-PLC-configuratie geplaatst wordt. Hierdoor communiceert de robot direct met de PLC, HMI, servo

Productnieuws 041

 

Elau delta 3 robot voldoet aan cleanroom-normering Elau, onderdeel van Schneider Electric, heeft als verpakkingsexpert zijn sporen al ruimschoots verdiend binnen de farmacie. Het kon daarom ook niet uitblijven dat de Elau P4 delta 3 robot nu ook in deze markt zijn weg zal gaan vinden. Het bedrijf heeft, naast de standaard uitvoeringen, nu met de P4s(b)-x-CW-15-1200 een delta 3 robot die voldoet aan de DIN EN

  

ISO-14644-1 class 6 (bron: Fraunhofer IPA). Met deze richtlijn in het achterhoofd zijn nu applicaties denkbaar in de farmacie of andere vergelijkbare omgevingen, die voorheen met delta 3 robots niet in te vullen waren vanwege de eisen die in deze toepassingsgebieden worden gesteld. Deze robot kent een hoge nauwkeurigheid en capaciteit, drie of vier vrijheidsgraden, een hoog dynamisch gedrag en een lage ruis (EMC). Eén softwarepakket is voldoende voor de totale applicatie. De onderhoudskosten zijn laag en de robot beschikt over standaard componenten voor mechanica en motoren. Afstelling vindt plaats in de fabriek. Het nominale gewicht dat de P4 kan verwerken is één kilo bij tien G, inclusief gripper. De reikwijdte bedraagt 1.200 millimeter. De P4-familie maakt deel uit van het Elau Pacdrive systeem waarbij motion, logica en robotica door één en dezelfde controller worden aangestuurd. Dit betekent dat met één controller de gehele machine aangestuurd wordt. Op één Elau controller kunnen maximaal zes robots afzonderlijk worden aangestuurd, maar ook één of meerdere P4’s in combinatie met bijvoorbeeld één of meerdere gantryoverzetters, additionele servo-assen, frequentie geregelde motoren, pneumatiek of HMI. Binnen de IEC 61131-3 softwarestructuur worden alle kinematica, logica en beweging in één enkel programma over één enkele processor in werking gesteld.

‘End of life’ aankondiging Mitsubishi robots Na eensuccesvolle periode van bijna tien jaar worden de RV-1A en RV-2AJ robots vervangen door de nieuwe 6-assige RV-2SDB robot. Deze robot is

U let nauwgezet op onafhankelijke testen van uw auto … alleen garages die lid zijn van een branchevereniging vindt u betrouwbaar … waarom

dan ook niet als het gaat om Industriële Robots? www.roboticsbenelux.info 042

uitgebreider, sneller en nauwkeuriger dan zijn voorgangers en daardoor probleemloos toepasbaar als opvolger. Daarom heeft Mitsubishi voor de RV-1A en RV-2AJ robots het ‘End of Life’ traject aangekondigd. De volgende data zijn hierop van toepassing; Mei - 2010 End of Life aankondiging Sept - 2010 Laatste datum voor bestellingen van de RV-1A Jan - 2011 Laatste datum voor bestellingen van de RV-2AJ Dec - 2017 Laatste datum voor reparaties Dec - 2017 Einde service, voorraad spare-parts en ondersteuning

Adverteerdersindex ABB

19 FenceWorks

15,25

Alpha robotica

40 Iris Vision

15

Cognex

11 KUKA

44

Elau

4 Messe Stuttgart

35

Fanuc

2 RAB

41

Column

RoboNed, Robot wat? Afgelopen vrijdag was de kick-off meeting van RoboNed. “Robot wat?,” zeiden mijn collega’s, wat was dat nou weer? Krijgen we weer een robotbrancheorganisatie, of wat voor initiatief is dit nu weer? RoboNed is echter een goed initiatief, waarbij de Nederlandse wetenschap en het Nederlandse bedrijfsleven bij elkaar komen om de overheid te adviseren en te stimuleren om robotica in de breedste zin van het woord te ondersteunen.

Als RAB moeten we ons steentje dus ook bijdragen aan dit initiatief, want

Uiteraard is dit te simpel gedacht en beter nog, nu hebben we de mogelijk

er wordt onder andere gesproken over subsidies, studies, onderwijs en

om mee te praten. De eerste stap is dat we in kaart gaan brengen waar

ontwikkeling.

de prioriteiten liggen, stap twee is dat we de overheid advies geven over

De RAB staat wel eens kritisch tegenover de overheid en de wetenschap.

waar en hoeveel te investeren. Stap drie is het plukken van de vruchten

Neem bijvoorbeeld de forumdiscussie die we begin dit jaar gevoerd heb-

hiervan. Ja, want de overheid moet nu toch echt eens gaan investeren in

ben met een aantal wetenschappers. Met een scheef oog kijken we dan

onze technologie. Met goed opgeleide techneuten, de juiste sensortech-

hoeveel geld er in één of ander onderzoek wordt gestoken om verschil-

niek en voldoende subsidies om echte ondernemers baanbrekende inno-

lende robots (inderdaad, van verschillende fabrikanten) in een universele

vaties te laten doen, moet het lukken. Ik durf te stellen dat dan robotica

taal met elkaar te laten praten. Dat vinden wij robotleveranciers niet in-

de maakindustrie in Nederland kan en zal gaan redden.

teressant, want onze eigen taal is altijd beter dan die van de collega’s. Daar gaan we geen concessies in doen. Ga toch liever de problemen op de werkvloer oplossen, want waarom zijn visionsystemen nog zo traag? Waarom zijn er nog steeds geen goede flexibele grijpers? En ga zo maar

Martin van der Have, bestuurslid Robotics Association Benelux

door…

Een mooie ontmoetingsplek voor wetenschap en bedrijfsleven

043

Column 043

I’m your robot. any ideas?

Met haar hoofdzetel gevestigd te Augsburg (D) is KUKA één van ‘s werelds grootste leveranciers van industriële robots en automatiseringsprojekten. KUKA Automatisering + Robots N.V. neemt het gebied Benelux voor haar rekening en kan U ondersteunen met volgende produkten en diensten:

* E en uitgebreid gamma aan industriële robots met een payload van 5 tot 1300Kg. * Machinebesturingen, gebaseerd op de standaard robotcontrollers. * Uitstekende dienst na verkoop wat betreft KUKA-robots en -besturingstechniek.(training, maintenance, spare parts, programming,...) * Turnkey projekten voor specifieke branches en applicaties, zowel voor automotive als ook voor de algemene industrie. * Magnetarc- en wrijvingslasmachines * R &D-projekten op gebied van robotisatie en automatisatie Met meer dan 20 jaar ervaring in onze branche en mede door onze uitgebreide engineerings- en R&D-capaciteiten kan KUKA ook voor U een meerwaarde betekenen of U nu integrator of enduser bent. U twijfelt nog?...contacteer ons...U zal overtuigd zijn! KUKA Automatisering + Robots N.V. Industrieterrein Centrum-Zuid 1031 B-3530 Houthalen T F E I

+32 11 51 61 60 +32 11 52 67 94 [email protected] www.kuka.be

kuka your ideas

www.kuka.be