Vier jaar sociale zaken
Frank Vandenbroucke minister van Sociale Zaken en Pensioenen
Greet van Gool regeringscommissaris voor de Sociale zekerheid
Johan Vande Lanotte vice-eerste minister en minister van Begroting, Maatschappelijke Integratie en Sociale Economie
INHOUD INHOUD................................................................................................................................................... 0 INLEIDING............................................................................................................................................... 5 DE BESTE GEZONDHEIDSZORGEN VOOR IEDEREEN .................................................................... 6 MAXIMUMFACTUUR .............................................................................................................................. 6 Gezondheidskosten krijgen plafond..................................................................................................... 6 Voor wie? ............................................................................................................................................. 6 Welke gezondheidskosten? ................................................................................................................. 7 Wanneer wordt er terugbetaald? ......................................................................................................... 7 En voor zieke kinderen? ...................................................................................................................... 7 Voorbeelden......................................................................................................................................... 8 TARIEFZEKERHEID ............................................................................................................................... 9 Ziekenhuisfacturen doorzichtiger......................................................................................................... 9 Beperking ereloonsupplementen ......................................................................................................... 9 Toegelaten materiaalsupplementen .................................................................................................... 9 Rusthuisfactuur wordt doorzichtiger .................................................................................................... 9 GENEESMIDDELEN ............................................................................................................................. 10 Hervorming van het geneesmiddelenbeleid ...................................................................................... 10 Dure geneesmiddelen vervangen door goedkope............................................................................. 10 Nieuwe geneesmiddelen.................................................................................................................... 11 Andere prijsdalingen .......................................................................................................................... 13 Volledige inning remgeld verplicht ..................................................................................................... 13 Remgeldplafond sommige grote verpakkingen omhoog ................................................................... 14 Bescherming: recht op geneesmiddelen ........................................................................................... 14 We slikken te veel antibiotica............................................................................................................. 14 Vaccinatie tegen hersenvliesontsteking............................................................................................. 15 MEDISCHE TECHNIEKEN EN HULPMIDDELEN ................................................................................ 15 BIJZONDER SOLIDARITEITSFONDS ................................................................................................. 19 ZORG VOOR OUDEREN...................................................................................................................... 20 Een debat over ouderenzorg ............................................................................................................. 20 Concrete maatregelen ....................................................................................................................... 20 Investeringen zorgen voor trendbreuk ............................................................................................... 22 CHRONISCH ZIEKEN........................................................................................................................... 23 Zorgvernieuwing ................................................................................................................................ 23 Chronisch Vermoeidheidssyndroom: referentiecentra ...................................................................... 24 Psychiatrische zorg beter betaalbaar ................................................................................................ 24 Zorgforfait en incontinentieforfait ....................................................................................................... 25 Toegelaten arbeid aantrekkelijker...................................................................................................... 25 BORSTKANKER ................................................................................................................................... 26 Snelle opsporing kan veel leed voorkomen ....................................................................................... 26 Beste zorg gewaarborgd.................................................................................................................... 26 KANKERPATIËNTEN............................................................................................................................ 26 Hervorming van de kankerzorg.......................................................................................................... 26 Radiotherapie..................................................................................................................................... 27 PET-scanners .................................................................................................................................... 27
1
PALLIATIEVE ZORG............................................................................................................................. 27 Waardig sterven eindelijk erkend....................................................................................................... 27 Thuis sterven niet langer financieel bestraft ...................................................................................... 27 Andere maatregelen .......................................................................................................................... 27 HUISARTSEN ....................................................................................................................................... 29 Herwaardering van de tijd die gespendeerd wordt aan patiënten ..................................................... 29 Medisch dossier: voordelig voor iedereen ......................................................................................... 29 Elektronisch beheer gestimuleerd ..................................................................................................... 30 Wachtdienst beter georganiseerd en vergoed................................................................................... 30 Centrale rol in maatzorg..................................................................................................................... 30 Sensibilisering.................................................................................................................................... 30 Grotere zelfstandigheid voor de huisartsen in de overlegorganen.................................................... 30 KINESITHERAPIE................................................................................................................................. 31 Terugbetaling grondig hervormd........................................................................................................ 31 Uitbreiding F-lijst op 1 januari 2003 ................................................................................................... 33 Nieuw sociaal statuut ......................................................................................................................... 33 Sociaal plan ....................................................................................................................................... 33 Terugdringen overaanbod kinesisten ................................................................................................ 33 En verder? ......................................................................................................................................... 33 VERPLEEGKUNDE............................................................................................................................... 34 Toekomstplan voor witte sector ......................................................................................................... 34 Bijscholing kinesitherapeuten en paramedici..................................................................................... 34 Project 600......................................................................................................................................... 34 ZORGVULDIG OMGAAN MET GEZONDHEIDSZORG DOOR RESPONSABILISERING.................. 35 Elke euro goed besteden ................................................................................................................... 35 Goede praktijk aanmoedigen bij artsen ............................................................................................. 35 Ziekenhuizen aanzetten tot meer doelmatigheid............................................................................... 35 Ziekenfondsen: sterker betrokken ..................................................................................................... 35 Ook patiënten hebben verantwoordelijkheid...................................................................................... 35 Belangrijke randvoorwaarde: kennisopbouw ..................................................................................... 36 MODERNISERING VAN HET BEHEER EN KLANTVRIENDELIJKHEID............................................. 37 BESLUIT OVER 4 JAAR GEZONDHEIDSZORG ................................................................................. 37 FATSOENLIJKE PENSIOENEN, VANDAAG ÈN MORGEN............................................................... 38 ZILVERFONDS ..................................................................................................................................... 38 MINIMUMPENSIOENEN OMHOOG..................................................................................................... 38 Eerste verhoging minimumpensioenen op 1 juli 2000....................................................................... 38 Tweede verhoging minimumpensioenen op 1 april 2003 .................................................................. 39 AMBTENARENPENSIOENEN .............................................................................................................. 40 Gewaarborgd minimum...................................................................................................................... 40 MINIMUM VOOR DE OVERLEVINGSPENSIOENEN .......................................................................... 40 WELVAARTSAANPASSING ................................................................................................................. 41 1,6 miljoen pensioenen omhoog door welvaartsaanpassing............................................................. 41 Verhoging loonplafonds voor berekening pensioen .......................................................................... 41 AANVULLEND PENSIOEN VOOR WERKNEMERS............................................................................ 42 AANVULLEND PENSIOEN VOOR ZELFSTANDIGEN ........................................................................ 43 GEWAARBORGD INKOMEN................................................................................................................ 43
2
INKOMENSGARANTIE VOOR OUDEREN .......................................................................................... 44 Een eigentijds stelsel ......................................................................................................................... 44 Verhoging van de IGO op 1 april 2003 .............................................................................................. 44 PENSIOEN, WERK EN UITSTAPREGELINGEN ................................................................................. 45 Weer aan het werk gaan niet langer bestraft..................................................................................... 45 Pensioenrechten van werknemers lopen door bij opname van het tijdskrediet ................................ 45 Ook voor uitstappende ambtenaren nieuwe pensioenregeling ......................................................... 45 GEPENSIONEERDEN MOGEN MEER BIJVERDIENEN..................................................................... 46 ZELFSTANDIGEN: AFSCHAFFING VAN DE VERMINDERINGSCOËFFICIËNT ............................... 46 VAKANTIEGELD VOOR GEPENSIONEERDE GRENSARBEIDERS ................................................. 47 AUTOMATISCH PENSIOEN................................................................................................................. 47 NIEUWE REGELING TERUGBETALING PENSIOENEN .................................................................... 48 BESLUIT OVER 4 JAAR PENSIOENEN .............................................................................................. 49 Evolutie van de pensioenen sinds 1999 ............................................................................................ 49 Jaarlijkse meerkost van de pensioenmaatregelen op kruissnelheid ................................................. 49 KINDERBIJSLAG ................................................................................................................................. 50 Sociale toeslagen............................................................................................................................... 50 Zelfstandigen ..................................................................................................................................... 50 Grensarbeiders .................................................................................................................................. 50 Armoede bestrijden............................................................................................................................ 51 Geen discriminaties ........................................................................................................................... 51 Verhoogde kinderbijslag: meer rechtvaardigheid voor meer kinderen .............................................. 52 VEREENVOUDIGING BIJDRAGESTRUCTUUR ................................................................................. 52 ARBEIDSONGESCHIKTHEID, INVALIDITEIT, HANDICAP ............................................................... 53 Arbeidsongeschiktheid en invaliditeit................................................................................................. 53 Handicap ............................................................................................................................................ 58 Lijst beroepsziekten uitgebreid .......................................................................................................... 62 VERSNELDE INDEXERING ................................................................................................................. 62 VERGETEN GROEPEN........................................................................................................................ 62 Sociale bescherming voor kunstenaars............................................................................................. 62 Sociale bescherming voor onthaalouders.......................................................................................... 63 Meewerkende echtgenoot van zelfstandigen .................................................................................... 64 LEEFLOON IPV BESTAANSMINIMUM ............................................................................................... 65 Bestaansminimum 4% omhoog ......................................................................................................... 65 25% jongeren..................................................................................................................................... 65 Nieuwe gezinsvormen........................................................................................................................ 66 Versterking gebruikersrechten........................................................................................................... 66 Financiering van de OCMW’s ............................................................................................................ 66 Van Lenteplan… ................................................................................................................................ 66 … naar Zomerplan ............................................................................................................................. 67 Schuldbemiddeling............................................................................................................................. 68
3
WERK, GEZIN, SPORT, STUDIE EN VRIJE TIJD............................................................................... 69 Overgang naar 38-urenweek ............................................................................................................. 69 Opslag voor lage lonen ...................................................................................................................... 69 Lagere lasten ..................................................................................................................................... 71 Borstvoedingspauzes......................................................................................................................... 72 Studentenarbeid................................................................................................................................. 72 Toegelaten arbeid gepensioneerden ................................................................................................. 73 Faillissementsverzekering.................................................................................................................. 73 Mensen met een handicap niet langer gestraft voor arbeid en liefde................................................ 73 Sportclubs .......................................................................................................................................... 73 Vrijwilligers ......................................................................................................................................... 74 EEN MODERN BEHEER ...................................................................................................................... 75 Kafka-plan: strijd tegen administratieve rompslomp met als doel een betere sociale bescherming . 75 Digitale revolutie ................................................................................................................................ 77 Bestuursovereenkomst parastatalen ................................................................................................. 78 EUROPESE UNIE: WERK OP DE PLANK .......................................................................................... 79 Strijd tegen armoede.......................................................................................................................... 79 Europa stemt violen over toekomst pensioenen................................................................................ 79 Sociale bescherming ook buiten de grenzen..................................................................................... 80 Naar betere tewerkstellingskansen voor mensen met een handicap................................................ 80 EEN ENORME FINANCIËLE INSPANNING VOOR SOCIALE BESCHERMING ............................... 81 RAPPORTEN EN STUDIES ................................................................................................................. 82 Zelfstandigen ..................................................................................................................................... 82 Ronde tafel......................................................................................................................................... 82 Sociale bescherming voor werknemers............................................................................................. 82 Tien Kleine Belgen............................................................................................................................. 82 Europa moet keuzes maken .............................................................................................................. 82 BEVOEGDHEDEN ................................................................................................................................ 84
4
INLEIDING We hebben een degelijke sociale bescherming in ons land, daarover zijn de meeste mensen het eens. Maar dat betekent niet dat we op onze lauweren mogen rusten. Niet alleen moeten we ons goed voorbereiden op de toenemende vergrijzing van onze samenleving, wat enorme investeringen gaat vragen. Bovendien heeft onze sociale bescherming ook haar gebreken. Jarenlang waren er “vergeten groepen”: de kunstenaars, de onthaalmoeders, de vrijwilligers, de meewerkende echtgenotes van zelfstandigen… Er zijn mensen die, ondanks een leven van hard werken, het moeten stellen met een heel klein pensioen. En er zijn enkele merkwaardige “paradoxen” – vreemde toestanden – in onze sociale zekerheid. Zo geven we veel geld uit aan geneesmiddelen die we niet altijd nodig hebben, of waarvan het overdreven gebruik zelfs schadelijk is voor de volksgezondheid, terwijl we anderzijds in dit land de gewoonte hadden om heel lang te wachten vooraleer we beslisten om een nieuw en noodzakelijk geneesmiddel op te nemen in de terugbetaling. Zo hadden we het voor de mensen duur gemaakt om thuis te sterven (terwijl dat eigenlijk helemaal niet duur is voor de sociale zekerheid) en in verhouding goedkoop om in het ziekenhuis te sterven (terwijl dat wèl duur is voor de sociale zekerheid): of mensen thuis sterven of in een ziekenhuis zou eigenlijk niet mogen afhangen van het prijskaartje dat daaraan voor hun familie verbonden is. Zo hebben we ervoor gezorgd dat mensen die nu en dan ziek zijn over het algemeen heel goed financieel beschermd zijn, terwijl mensen die langdurig ziek zijn, het financieel heel zwaar kunnen krijgen. De Maximumfactuur moet daar een antwoord op bieden. Het werk aan de sociale zekerheid is dus nooit af. “Vier jaar sociale zaken” betekende: vier jaar hard werken, èn elke dag opnieuw vaststellen dat er nog zoveel te doen is. “Vier jaar sociale zaken” betekende ook: voortdurend de prioriteiten in het oog houden, en keuzes maken. Je kan immers niet alles tegelijk. Wie het zwakste staat, moet éérst geholpen worden. Omdat de vergrijzing tot steeds grotere behoefte aan gezondheidszorg en verzorging leidt, moeten we elke frank die we investeren bovendien twee keer omdraaien. Vandaar ons voortdurende pleidooi om in de gezondheidssector zorgvuldig en verantwoordelijk om te springen met het beschikbare geld: zowel in de ziekenhuizen, als in de artsenpraktijken, als in de apotheken, als in de kinesitherapie... Dat pleidooi is niet altijd sympathiek. Maar wie denkt dat “sociale zaken” altijd “populaire zaken” is, vergist zich. Sociale zaken moeten vooral rechtvaardige zaken zijn. Dit boekje is een praktische gids doorheen vier jaar sociaal beleid. Aan u om te oordelen of het beleid inderdaad rechtvaardig was, of de juiste keuzes gemaakt zijn en of het in de komende legislatuur moet voortgezet worden. Wie over bepaalde maatregelen graag meer details verneemt, kan die krijgen via internet of telefonisch (zie laatste pagina). Kritische bedenkingen zijn ook welkom! Frank Vandenbroucke Greet van Gool Johan Vande Lanotte
5
DE BESTE GEZONDHEIDSZORGEN VOOR IEDEREEN Onze bevolking vergrijst. Tegelijkertijd biedt de gezondheidszorg voortdurend nieuwe mogelijkheden. Iedereen moet kunnen genieten van de medische vooruitgang. We willen niet dat nieuwe en betere behandelingen alleen toegankelijk zijn voor wie een privé-verzekering kan betalen. We willen ook niet dat mensen arm worden door een opeenstapeling van remgeld en gezondheidsfacturen. In de 21ste eeuw is het onaanvaardbaar dat een gepensioneerde met een klein pensioen per maand honderden euro uit eigen zak moet betalen voor noodzakelijke geneesmiddelen. Het is onaanvaardbaar dat een alleenstaande moeder met twee kinderen, die deeltijds werkt, op één jaar tijd 900, 1000, of zelfs 2500 euro moet uitgeven voor de gezondheid van haar kinderen en zichzelf. We voorkomen liever dan te genezen. We willen niet dat suikerziekte leidt tot voetamputatie, als dat met een betere organisatie van de zorg kan worden vermeden. We willen een zorgverlening op maat van de patiënt. We willen de zorgverleners aanmoedigen om nauwer samen te werken en hen beter ondersteunen. We willen een gezondheidszorg die voor iedereen betaalbaar en van goede kwaliteit is, en waken er daarom over dat elke euro goed besteed wordt. Daarom hebben we de Maximumfactuur ingevoerd en meer zekerheid dat de tarieven worden gerespecteerd. Daarom hebben we ervoor gezorgd dat vernieuwende geneesmiddelen sneller terugbetaalbaar worden en hebben we tal van nieuwe materialen en technieken opgenomen in de ziekteverzekering. Daarom hebben we enorm geïnvesteerd in palliatieve zorg. Daarom hebben we ervoor gezorgd dat het Bijzonder Solidariteitsfonds veel korter op de bal kan spelen en hebben we projecten uitgewerkt voor zorg op maat van mensen met chronische vermoeidheid, chronische pijn en suikerziekte. Daarom hebben we meer nadruk gelegd op de rol van de huisarts en de verpleegkundige. Het wil òòk zeggen dat we niet elke pil goedkoper hebben gemaakt of zomaar blijven tussenkomen voor zorgen die niet echt nodig zijn. Het gezondheidsbudget nam toe met meer dan één vierde. Tegelijk hebben we benadrukt dat iedereen mee verantwoordelijk is voor de goede besteding van dat geld, zowel de zorgverlener, de ziekenhuisbeheerder, het ziekenfonds als de patiënt.
MAXIMUMFACTUUR Gezondheidskosten krijgen plafond De Maximumfactuur zorgt ervoor dat een gezin nooit meer moet betalen voor noodzakelijke gezondheidskosten dan een bepaald bedrag per jaar. Dit bedrag is afhankelijk van het inkomen. Wat gezinnen boven een bepaald plafond betalen aan remgeld, wordt achteraf door het ziekenfonds terugbetaald. De Maximumfactuur kost de overheid op kruissnelheid 132,8 miljoen euro.
Voor wie? Alle gezinnen komen in aanmerking. Een gezin bestaat uit alle personen die feitelijk samenwonen op één adres. In 2001 is voor het eerst vastgelegd voor welke inkomens de verschillende remgeldplafonds gelden. Deze inkomensgrenzen worden jaarlijks geïndexeerd. Voor 2003 is de regeling als volgt: Netto-belastbaar gezinsinkomen (euro)
Plafond (euro)
Tot 13.956,17
450
van 13.956,18 tot 21.455,00
650
van 21.455,01 tot 28.953,84
1000
van 28.953,85 tot 36.140,23
1400
van 36.140,24 tot 51.658,65
1800
Vanaf 51.658,66
2500
6
Welke gezondheidskosten? De ziekenfondsen tellen de “noodzakelijke gezondheidskosten” die een gezin maakt in de loop van een kalenderjaar. Sinds 2001 voegen we elk jaar nieuwe kostensoorten toe. In 2003 gaat het reeds om de volgende kosten: - erelonen van artsen, verpleegkundigen, kinesisten, … en kosten van technische onderzoeken (RX-foto’s, bloedonderzoeken,...) - noodzakelijke geneesmiddelen (antibiotica, geneesmiddelen voor hoge bloeddruk,…). Het zijn geneesmiddelen uit terugbetalingcategorie A, B en C. Deze categorieën staan met een rood lettertje op de geneesmiddelenverpakking. - sommige hospitalisatiekosten (onder meer het persoonlijk aandeel in de ligdagprijs). - materiaalsupplementen: vanaf 1 april 2003 wordt endoscopisch en viscerosynthesemateriaal (dat is materiaal voor respectievelijk kijkbuisoperaties, en voor het hechten van heelkundige snijvlakken ) voor de meeste ingrepen voor minstens 10% terugbetaald door de ziekteverzekering. De rest van de prijs wordt opgenomen in de Maximumfactuur. Voor alle andere medische materialen en verzorgingsproducten mogen ziekenhuizen géén supplementen meer aanrekenen. - Sinds 1 januari 2003 worden ook via aanvraag bij de adviserend geneesheer kosten voor enterale medische voeding voor kinderen tot en met 15 jaar meegeteld. Vrijwel alle terugbetaalbare geneesmiddelen werden dus in de Maximumfactuur opgenomen. Van de terugbetaalde geneesmiddelen vallen alleen de categorieën Cs en Cx er nog buiten.
Wanneer wordt er terugbetaald? De Maximumfactuur garandeert gezinnen met een netto-belastbaar inkomen tot 21.455 euro een snelle terugbetaling. Ze krijgen nog tijdens het jaar zelf het remgeld terug dat ze boven het plafond betaald hebben. Gezinnen met een hoger inkomen worden terugbetaald via de belastingen. Dat gebeurt steeds 2 jaar nadat de kosten gemaakt zijn.
En voor zieke kinderen? Voor kinderen hebben we een dubbele bescherming ingevoerd. De eerste bescherming wordt gegeven door de algemene Maximumfactuur voor het gezin. Deze beperkt de gezinsuitgaven voor ziekte van alle gezinsleden, en dus ook de uitgaven voor zieke kinderen. Zo kan een ziek kind in een gezin met een netto-belastbaar inkomen tot 13.956,18 euro nooit meer dan 450 euro voor noodzakelijke gezondheidsuitgaven kosten. Boven op deze algemene bescherming voor het gezinsbudget, hebben we op 1 januari 2002 een afzonderlijke Maximumfactuur per kind ingevoerd. Deze geldt voor elk kind tot en met 15 jaar afzonderlijk, wat ook het inkomen van de ouders is. De kosten voor noodzakelijke medische verzorging van een individueel kind kunnen daarom nooit meer dan 650 euro per jaar bedragen.
7
Voorbeelden We maken in de onderstaande voorbeelden duidelijk wat de gevolgen zijn van de Maximumfactuur voor drie gezinnen die in 2003 alle drie evenveel moeten uitgeven voor medische kosten: € 400
Erelonen dokters (remgeld) Geneesmiddelen A, B en C (remgeld) Ziekenhuiskosten (ligdagprijs, sommige materialen)
€ 350 € 875
TOTAAL
€ 1625
GEZIN A: alleenstaande moeder met twee kinderen; inkomen uit deeltijdse arbeid van 12.150 euro. Oud systeem van de fiscale franchise
Met de Maximumfactuur
Terugbetaling
Wanneer
Terugbetaling
Wanneer
28,16 euro
In 2005 via de fiscus
1175 euro
In 2003 via ziekenfonds
Dit gezin heeft dus 1175 euro meer uitgegeven dan het plafond van 450 euro (zie tabel). Zij krijgen, zodra het plafond van 450 euro bereikt is, wat zij in het lopend kalenderjaar nog moeten uitgeven aan remgeld snel terugbetaald. GEZIN B: man en vrouw met kinderen; jaarinkomen van 18.750 euro. Voor dit gezin worden sinds 2002 ook de hospitalisatiekosten ingerekend. Oud systeem van de fiscale franchise
Met de Maximumfactuur
Terugbetaling
Wanneer
Terugbetaling
Wanneer
0
/
975 euro
In 2003 via ziekenfonds
GEZIN C: man en vrouw met kinderen; inkomen van 25.000 euro. (*) Oud systeem van de fiscale franchise Terugbetaling
Wanneer
Met de Maximumfactuur Terugbetaling
Wanneer
0 / 625 euro In 2005 via de fiscus (*) Als de kosten binnen dit gezin gemaakt worden voor een kind dat nog geen 16 jaar is: Oud systeem van de fiscale franchise
Met de Maximumfactuur
Terugbetaling
Wanneer
Terugbetaling
Wanneer
0
/
975 euro
In 2003 via ziekenfonds
8
TARIEFZEKERHEID Ziekenhuisfacturen doorzichtiger Patiënten die in ziekenhuizen verzorgd worden, betalen hiervoor een vaste prijs per ligdag en remgeld voor onder meer erelonen en sommige geneesmiddelen. Andere kosten kunnen hier nog bovenop komen. Dat zijn de zogenaamde supplementen (een extra bedrag bovenop het ereloon van de arts), bijkomende kosten voor het gebruikte materiaal, ... Nu worden ziekenhuizen verplicht om patiënten vóór hun opname precies te informeren over alle kosten die hen zullen aangerekend worden.
Beperking ereloonsupplementen In een akkoord tussen de artsen en ziekenfondsen is afgesproken wanneer artsen in ziekenhuizen een extra bedrag bovenop het ereloon (“ereloonsupplementen”) mogen aanrekenen aan patiënten die in een twee- of meerpersoonskamer verblijven of in daghospitalisatie verzorgd worden. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen geconventioneerde artsen en niet-geconventioneerde artsen. Geconventioneerde artsen zijn artsen die ingestemd hebben met de afspraken die de mutualiteiten en de artsenbonden gemaakt hebben over de hoogte van de erelonen (deze afspraken liggen vast in de zogenaamde “conventie”). In de nieuwe regeling mogen de geconventioneerde artsen aan geen enkele van de hoger genoemde patiëntengroepen nog ereloonsupplementen vragen. De nietgeconventioneerde dokters, van hun kant, mogen geen supplementen meer vragen aan mensen met een laag inkomen. Alle ziekenhuizen moeten bovendien in alle omstandigheden garanderen dat patiënten tegen conventietarieven verzorgd kunnen worden als ze dat wensen. Deze regeling is op 1 december 2002 ingegaan.
Toegelaten materiaalsupplementen In ziekenhuizen worden meer en meer vergoedingen gevraagd voor gebruikt materiaal. Welk materiaal wordt aangerekend en welk niet hing tot voor kort af van het ziekenhuis. Sinds 1 april 2003 is die onduidelijkheid volledig verdwenen. Sedertdien mag enkel nog een persoonlijke bijdrage gevraagd worden voor bepaalde types materiaal waarvoor de ziekteverzekering ook een deel ten laste neemt. Het betreft materiaal voor kijkbuisoperaties en het dichtkleven van wonden. Ook voor materialen waarvan de terugbetaling nog niet geregeld is, kunnen tijdelijk supplementen aangerekend worden. Voor alle andere materialen wordt dit definitief verboden. Bovendien wordt het remgeld (de persoonlijke bijdrage) voor materialen die wel nog aangerekend mogen worden, voortaan integraal meegeteld in de Maximumfactuur.
Rusthuisfactuur wordt doorzichtiger Rusthuizen weten met zekerheid welke verzorgingsproducten precies opgenomen zijn in het rustoordforfait. De lijst met deze verzorgingsproducten en –materialen werd op 1 oktober 2002 goedgekeurd door het Verzekeringscomité van het Riziv. Producten die op deze lijst staan, zoals bijvoorbeeld ontsmettingsmiddelen, mogen niet apart aangerekend worden aan de bewoners. Behalve ontsmettingsmiddelen bevat deze lijst ook materiaal voor intramusculaire injecties, bepaalde verbanden en kompressen, enzovoort. Ze geldt voor rustoorden voor bejaarden (ROB’s), rust-en verzorgingstehuizen (RVT’s) en centra voor dagverzorging. De maatregel vormt een eerste concrete stap in het transparanter maken van de dagprijs. De volgende stap wordt nog voor het einde van de legislatuur gezet. Enerzijds zal de dagprijs die rusthuizen aanrekenen aan hun bewoners in de mate van het mogelijke een “alles-in” prijs moeten zijn, waarin alle normale kosten van het verblijf begrepen zijn; er wordt dus ook een beperking ingevoerd op wat nog als supplement of dienst van derden mag aangerekend worden. Anderzijds moet het duidelijk zijn dat de bepaalde aspecten van de verzorging die door het RIZIV vergoed worden, niet nog eens in, of naast de dagprijs aangerekend mogen worden.
9
GENEESMIDDELEN Hervorming van het geneesmiddelenbeleid Wat is het probleem? - We gebruiken met zijn allen te veel geneesmiddelen. - We gebruiken dure geneesmiddelen, ook wanneer er goedkope alternatieven beschikbaar zijn. - De overheid heeft te veel tijd nodig om te beslissen over terugbetaling van nieuwe geneesmiddelen. Hoe lossen we het op? - Niet door élke pil goedkoper te maken, wel door mensen die veel medicamenten nodig hebben via de Maximumfactuur beter te beschermen. - Door geen geld te verspillen aan oude, dure geneesmiddelen, als er even goede, goedkope alternatieven zijn. - Door de terugbetalingsprocedures grondig te herzien.
Dure geneesmiddelen vervangen door goedkope Generische geneesmiddelen of generieken zijn geneesmiddelen die even goed zijn als de originele producten maar veel minder duur. Toch schrijven de artsen in de overgrote meerderheid van de gevallen nog de duurdere originelen voor. Om daarin verandering te brengen werd het terugbetalingssysteem aangepast. Sinds 1 januari 2003 komen generische geneesmiddelen pas in aanmerking voor terugbetaling als ze 26% goedkoper zijn dan het originele geneesmiddel. Sinds juli 2002 was dit nog minstens 20 %. Daarvoor was het nodige verschil minstens 16%. Met deze maatregel wordt de besparing via de zogenaamde “referentieterugbetaling” verder aangezwengeld. Door de referentieterugbetaling zakt de terugbetaling van vele originele geneesmiddelen naar het niveau van de terugbetaling van hun goedkopere alternatieven. In het totaal bestaan nu generische geneesmiddelen voor een 80-tal actieve bestanddelen (scheikundige stoffen). Per actief bestanddeel kunnen verschillende originele geneesmiddelen en verschillende generische alternatieven bestaan. De ziekteverzekering is automatisch de grote winnaar met de nieuwe regeling. De terugbetaling voor een origineel geneesmiddel waarvoor een erkend alternatief bestaat, zakt immers verplicht tot het niveau waarop het alternatief terugbetaald wordt. Als nu dit alternatief nog goedkoper wordt (min 26 in plaats van min 20%), neemt de besparing voor de ziekteverzekering navenant toe. Ter illustratie: Volgens de “oude” regeling (prijsverschil 20%) kwam een alternatief van een geneesmiddel dat 10 euro kost, alleen in aanmerking voor terugbetaling als het maximaal 8 euro kostte. Voortaan kan dit pas als het generisch alternatief 7,4 euro of minder kost. Aangezien de terugbetaling van beide middelen uitsluitend berekend wordt op de kostprijs van het generische geneesmiddel, zakt deze van 6 naar 5,55 euro. Tabel: voorbeeld voor een origineel dat 10 euro kost, en dat behoort tot terugbetalingscategorie B (75% terugbetaald)1 Oude regeling (20%) Nieuwe regeling (26%) origineel generisch origineel Generisch alternatief alternatief Prijs in de apotheek 10 euro 8 euro 10 euro 7,4 euro Klassieke terugbetaling 7,5 euro 6 euro 7,5 euro 5,55 euro Referentieterugbetaling 6 euro 6 euro 5,55 euro 5,55 euro Prijs voor de patiënt 4 euro 2 euro 4,45 euro 1,85 euro 1
dit voorbeeld houdt geen rekening met eventuele prijsdalingen voor het origineel
Patiënten die het goedkoopste geneesmiddel gebruiken, maken een kleine winst door de nieuwe maatregel. Voor het geneesmiddel uit het voorbeeld zien ze het remgeld dalen van 2 naar 1,85 euro. 10
Sommige merkgeneesmiddelen duurder voor patiënt Als voor originele geneesmiddelen een erkend (generisch) alternatief bestaat, betaalt het RIZIV daarvoor minder terug dan vroeger, met name precies evenveel als voor de generiek. De patiënten die niet overstappen naar de generische geneesmiddelen en om een of andere reden het originele product blijven gebruiken, betalen dus meer uit eigen zak. De bedoeling is uiteraard niet om de patiënt financieel te benadelen. Wel wordt gehoopt dat de artsen massaal overschakelen naar de even goede maar goedkopere generische middelen. Deze aanpak heeft ook andere gevolgen. In een aantal gevallen hebben farmaceutische bedrijven de prijs van de originele geneesmiddelen laten zakken om te kunnen blijven concurreren met de generische. Van een flink aantal producten is de prijs al omlaag gegaan. De prijs van oude producten doen dalen, wat vroeger heel moeizaam ging, gebeurt nu onder druk van de concurrentie, en op initiatief van de bedrijven zelf. Uiteraard komt dit het budget ten goede, wat dan weer toelaat nieuwe medicamenten beter terug te betalen. Door de maatregel komt momenteel meer dan 100 miljoen euro per jaar vrij, een bedrag dat gebruikt is om nieuwe kwaliteitsgeneesmiddelen versneld terug te betalen. De artsen krijgen elke 6 maanden een lijst van de generische geneesmiddelen waarvan de overheid garandeert dat ze even goed zijn als de originele geneesmiddelen. De lijst van de betrokken originele en generische geneesmiddelen is te vinden op de website van het RIZIV http://www.riziv.be/
Nieuwe geneesmiddelen Sneller beslissen over terugbetaling Nieuwe geneesmiddelen worden sinds januari 2002 sneller terugbetaald. Voordien duurde de erkenning van nieuwe medicijnen en de regeling van de terugbetaling ongeveer anderhalf jaar. De Commissie Tegemoetkoming Geneesmiddelen heeft een einde gemaakt aan deze trage werkwijze. De procedures moeten nu binnen de 180 dagen afgewerkt zijn. We kunnen dus sneller over de nieuwste middelen beschikken. Innoverende geneesmiddelen voor iedereen toegankelijk Geregeld komen nieuwe geneesmiddelen op de markt die doeltreffender zijn voor de behandeling van bepaalde ziektes. Vaak zijn dit geneesmiddelen die veel onderzoek hebben gevergd en die dus heel duur zijn. We willen uiteraard dat iedereen die bij de nieuwste geneesmiddelen gebaat is, zich deze kan veroorloven. Binnen de strakke grenzen van het gezondheidsbudget zoeken we daarom voortdurend naar financiële middelen. Sommige nieuwe geneesmiddelen hebben niet voor alle patiënten met een bepaalde ziekte daadwerkelijk effect (b.v. Alzheimermedicatie). Daarom gebeurt de terugbetaling vaak onder strenge voorwaarden. Zo wordt ervoor gezorgd dat deze geneesmiddelen bij die patiënten terecht komen die er werkelijk door geholpen worden. Alleen al in 2002 heeft de Commissie Tegemoetkoming Geneesmiddelen een akkoord gegeven voor de terugbetaling van 131 nieuwe geneesmiddelen. De geneesmiddelen voor Alzheimer en reuma zijn recente blikvangers, maar het zijn lang niet de enige. Alzheimer Sinds 1 juli 2002 worden de geneesmiddelen Aricept, Exelon en Reminyl terugbetaald voor de behandeling van Alzheimer. Hierbij gelden strenge voorwaarden die garanderen dat de geneesmiddelen alleen terugbetaald worden als ze daadwerkelijk effect hebben. Na een proefperiode van 6 maanden wordt nagegaan of de patiënt op medisch gebied of op vlak van afhankelijkheid niet achteruit is gegaan. Pas dan wordt de behandeling voortgezet en jaarlijks geëvalueerd. Een vernieuwend aspect van de procedure is de aandacht die geschonken wordt aan de organisatie van de zorg. Voor een doeltreffende verzorging van een Alzheimer-patiënt is immers de samenwerking van gespecialiseerde artsen met de huisarts, verplegenden en paramedici cruciaal. De goedkeuring tot voorlopige terugbetaling is daarom alleen mogelijk als vooraf een rapport over de gezamenlijke verzorging van de patiënt is opgemaakt.
11
De kosten voor de overheid worden voor 2003 op ongeveer 12,5 miljoen euro geschat. Deze hebben in eerste instantie te maken met de prijs van de geneesmiddelen: per behandeling lopen ze snel op tot 1250 euro per jaar. Reumatoïde artritis Sinds 1 juli 2002 worden Enbrel, Remicade en Arava voor de behandeling van reumatoïde artritis terugbetaald na akkoord van de adviserende geneesheer van het ziekenfonds. Enbrel en Remicade kosten respectievelijk 16.360 en 11.155 euro per patiënt per jaar. Naar schatting komen zo’n 4000 à 5000 patiënten voor behandeling met deze geneesmiddelen in aanmerking. In een eerste fase werd Enbrel enkel terugbetaald voor patiënten tussen 4 en 18 jaar, maar sinds 1 februari wordt het ook voor volwassenen terugbetaald. Sinds december 2001 werd Remicade ook al terugbetaald voor de behandeling van de ziekte van Crohn, een chronische darmziekte. De beslissing volgde nadat het geneesmiddel gedurende 3 jaar bij wijze van proef verstrekt was aan talrijke Crohn-patiënten. Eén behandeling kost ongeveer 7800 euro (650 euro per verpakking). Remicade wordt voor Crohn-patiënen nagenoeg volledig terugbetaald, maar de terugbetaling is wel voorbehouden voor patiënten die werkelijk voordeel hebben bij de medicatie. Hun aantal wordt op 500 geschat. Spierverlamming: botuline toxine Kinderen die spastisch zijn ten gevolge van hersenverlamming hebben sinds dit jaar recht op een experimentele terugbetaling voor botuline toxine. Voorwaarde is wel dat ze tussen 2 en 8 jaar oud zijn en dat ze behandeld worden in gespecialiseerde centra. Voor de terugbetaling werd 372.000 euro per jaar uitgetrokken. Synagis Kinderen die te vroeg geboren worden, zogenaamde “prematuren”, zijn tijdens hun eerste levensmaanden of zelfs –jaren zeer gevoelig aan infecties van de luchtwegen. Een belangrijke verwekker van infecties is het Respiratoir Synciteel Virus (RSV), dat in de maanden oktober tot maart actief is. Sinds kort kunnen infecties door dit virus voorkomen worden, door injecties met Synagis, een middel dat antilichamen voor het virus bevat. Eén inspuiting volstaat echter niet om immuun te blijven: de betrokken kinderen moeten tijdens de periode waarin het virus actief is maandelijks ingeënt worden en het middel is duur. Te vroeg geboren kinderen kunnen daarom sinds eind 2002 gratis ingeënt worden. Zij kunnen daarvoor terecht op één van de 19 gespecialiseerde ziekenhuisdiensten waar intensieve zorgen aan vroeg geboren kinderen verstrekt worden. Het gaat om een experiment dat na 3 jaar geëvalueerd zal worden. Door de experimentele terugbetaling wordt de behandeling in een gespecialiseerd centrum volledig gratis. De ouders moeten dus enkel nog het remgeld voor raadpleging van de behandelende huisarts en de kinderarts (verplicht op één- en tweejarige leeftijd) betalen. Er wordt wel precies omschreven welke kinderen in aanmerking komen: dat hangt af het aantal weken dat de kinderen te vroeg geboren zijn, en van hun ouderdom bij het begin van het RSV-seizoen.
12
Andere geneesmiddelen Voor verschillende andere innoverende geneesmiddelen is ook voor het eerst een terugbetaling voorzien. Voor andere wordt de terugbetaling uitgebreid naar een groter aantal patiënten. In onderstaande tabel zijn de belangrijkste van deze geneesmiddelen opgenomen. Geneesmiddel
Aandoening
Terugbetaling
Herceptin
Kanker
voor het eerst
Visudyne
Oogziektes
voor het eerst
Avonex, Rebif en Betaferon
Multiple sclerose
voor meer patiënten
Zeffix
HIV
voor het eerst
Temodal
Kanker
voor het eerst
Vioxx en Celebrex
Arthrose en reumatoïde arthritis voor het eerst
Glivec
Leukemie
voor het eerst
Mabcampath
Leukemie
voor het eerst
Andere prijsdalingen Geneesmiddelen ouder dan 15 jaar Sedert april 2000 moeten geneesmiddelen die al meer dan 15 jaar terugbetaald worden, 12% in prijs dalen. Dit is in de eerste plaats een maatregel die geld in het laatje brengt voor de ziekteverzekering. Toch heeft hij ook gevolgen voor de patiënten, aangezien zij hun remgeld in de meeste gevallen evenredig zien dalen. H2-antagonisten Sedert maart 2001 is niet langer een voorafgaand akkoord van de adviserende geneesheer nodig om een terugbetaling te krijgen voor deze middelen tegen maag- en dunnedarmzweren. In ruil hiervoor werd voor de betrokken geneesmiddelen een forse prijsdaling doorgevoerd.
Volledige inning remgeld verplicht Sinds april 2002 moeten de apothekers het remgeld op terugbetaalbare medicamenten volledig innen. Daardoor zijn de kortingen op het remgeld voor terugbetaalbare geneesmiddelen praktisch overal verdwenen. Deze kortingen werden niet overal op dezelfde manier gegeven, wat onrechtvaardig was.. Het geven van kortingen op terugbetaalde geneesmiddelen is nu op de meeste plaatsen verdwenen. De apothekers houden het bedrag dat ze op die manier uitsparen echter niet voor zich, maar moeten het doorstorten aan de ziekteverzekering (eigenlijk moeten ze zelfs een iets groter bedrag doorstorten). Deze besparingsmaatregel is ongetwijfeld allesbehalve populair. Maar het geld dat we erdoor besparen wordt nu op een meer rechtvaardige manier besteed. Het systeem van de Maximumfactuur zorgt overigens voor een sociale bescherming die niet alleen algemener is en rechtvaardiger, maar die bovendien heel wat méér voordeel oplevert voor mensen met kleine inkomens die echt veel moeten uitgeven aan geneesmiddelen.
13
Remgeldplafond sommige grote verpakkingen omhoog Het maximum dat voor sommige geneesmiddelen in grote verpakking betaald moet worden stijgt met 50%. Het gaat om geneesmiddelen van de categorie B waarvoor de patiënt normaal 25% betaalt van de volledige prijs (en 15% voor mensen met een WIGW-statuut). Voor dure geneesmiddelen is er een plafond vastgelegd voor het deel dat de patiënt betaalt. Dit plafond is momenteel niet afhankelijk van de grootte van de verpakking. In veel gevallen kosten grote verpakkingen niet of nauwelijks meer dan kleine verpakkingen. Dit kan de arts ertoe aanzetten om een nieuwe behandeling onmiddellijk met een 3-maandenverpakking te starten. Als de patiënt dan de therapie stopzet, bijvoorbeeld door nevenwerkingen of door een gebrek aan werking, is de rest van de verpakking verspild. Dit is ongetwijfeld één van de redenen waarom zoveel geneesmiddelen ongebruikt in medicijnenkastjes blijven staan. De verhoging van het remgeldplafond geldt voor alle verpakkingen van B-geneesmiddelen die meer dan 60 eenheden bevatten. Voor C-geneesmiddelen verandert er niets. De nieuwe terugbetalingsvoorwaarden, die ingegaan zijn op het 1 januari 2003, staan in onderstaande tabel. Tabel: terugbetaling voor grote verpakkingen met nieuw plafond voor categorie B Gewone rechthebbende Rechthebbende met WIGW-statuut Categorie Remgeld Plafond Remgeld Plafond A 0% 0 0% 0 B 25% 14,80 euro 15% 9,90 euro C 50% 16,50 euro 50% 9,90 euro De verhoging van het remgeldplafond ligt gevoelig voor patiënten die effectief veel geneesmiddelen gebruiken. Indien deze mensen jaarlijks veel noodzakelijke medische kosten hebben, zal de meerkost evenwel opgevangen worden door de Maximumfactuur. Deze bepaalt per gezin immers jaarlijks een plafond waarboven de opgetelde remgelden (erelonen, hospitalisatiekosten, …. en ook Bgeneesmiddelen) niet mogen uitstijgen. De hoogte van dit plafond hangt af van het gezinsinkomen. De minderuitgave voor de ziekteverzekering wordt geschat op 8,5 miljoen euro op jaarbasis. Dergelijke maatregelen maken geld vrij dat toelaat andere noodzakelijke geneesmiddelen op te nemen in de terugbetaling.
Bescherming: recht op geneesmiddelen Het is in het verleden al te dikwijls gebeurd dat de patiënten bij de apotheker moesten vernemen dat een geneesmiddel niet meer te krijgen was. Dank zij een nieuwe wet is dit niet meer mogelijk. Als firma’s een geneesmiddel wensen terug te trekken uit de handel of uit de ziekteverzekering, zullen zij dat voortaan minstens 6 maanden op voorhand moeten aanvragen. Bedrijven die zich niet aan de afspraken daarover houden, stellen zich bloot aan zware boetes, die kunnen oplopen tot 100% van de omzet.
We slikken te veel antibiotica Antibiotica zijn geneesmiddelen tegen bacteriële infecties. Als we er te veel van gebruiken, passen de bacteriën zich aan en worden ze “resistent”. Dit kan er op termijn toe leiden dat mensen opnieuw sterven aan infecties zoals longontsteking, hersenvliesontsteking, sepsis, buiktyfus. Bovendien komen dan heel wat andere moderne behandelingen, waarbij antibiotica onmisbaar zijn, in het gedrang (b.v. hartoperaties, heupprothesen, orgaantransplantaties, intensieve behandeling van leukemie en van vaste tumoren). “Antibiotica: minder vaak en beter gebruiken", zo luidde de slogan van een grootschalige campagne die op het einde van 2000 is gestart. In november 2001 werd deze campagne herhaald, en in januari 2003 werd ze nog eens hernomen. Deze campagnes hebben als doel er op te wijzen dat we te vaak antibiotica gebruiken, ook als ze niet nuttig of nodig zijn, en dat die antibiotica daardoor binnenkort niet meer zullen werken.
14
Alle Belgen samen verbruiken per jaar voor 320 miljoen euro antibiotica. Over antibiotica bestaan dan ook veel misverstanden. Zo zijn ze geen wondermiddel tegen een aantal infecties, want van bronchitis, angina of diarree herstellen we in zeer veel gevallen spontaan. Antibiotica verlossen ons ook niet sneller van een verkoudheid of een griep, want die worden veroorzaakt door virussen en daartegen kun je met antibiotica niets beginnen. Ook op koorts hebben antibiotica geen effect. In totaal zijn bij deze campagnes meer dan 2 miljoen folders en meer dan één miljoen brochures verspreid via artsen en apothekers om de bevolking aan te moedigen antibiotica alleen te gebruiken als ze echt nodig zijn. Er zijn ook spotjes op radio en televisie verschenen. De kernboodschap van de brochure is: “Red de antibiotica, ze kunnen uw leven redden”. Uit cijfergegevens blijkt dat dergelijke campagnes wel degelijk een vermindering van het antibioticagebruik opleveren. Dit effect is echter maar tijdelijk. De campagnes moeten dus herhaald worden. Enquêtes tonen aan dat zowel huisartsen als het publiek inderdaad zich de boodschappen van deze campagnes herinneren.
Vaccinatie tegen hersenvliesontsteking In 2001 werd een opvallende toename vastgesteld van het aantal gevallen van hersenvliesontsteking (meningitis C). Om te voorkomen dat deze levensbedreigende ziekte verder zou uitbreiden tot een ware epidemie, worden de meest kwetsbare bevolkingsgroepen gratis gevaccineerd. Deze vaccinatiecampagne was een gezamenlijk initiatief van de federale overheid en de regionale overheden. We beslisten dat de federale overheid de vaccinatie van alle kinderen tussen 1 en 5 jaar mee zou bekostigen. Deze operatie heeft de federale overheid 8,25 miljoen euro gekost in 2002. De actie wordt in 2003 voortgezet en vanaf 2004 zullen alle kinderen en jongeren tot 18 jaar gevaccineerd zijn.
MEDISCHE TECHNIEKEN EN HULPMIDDELEN Net zoals de nieuwe geneesmiddelen, moeten ook medische technieken en hulpmiddelen voor iedereen betaalbaar zijn. We hebben daarom een hele reeks maatregelen genomen die moeten vermijden dat we belanden in een geneeskunde met twee snelheden (een goede geneeskunde voor de rijken en een tweederangsgeneeskunde voor de gewone mensen). Een overzicht. Aorta-endoprothesen Sinds 1 mei 2001 worden in bepaalde gevallen aorta-endoprothesen terugbetaald, kunstbloedvaten voor de behandeling van gevaarlijke verbredingen van de grote hartslagader (aorta-aneurysma’s). Het gaat om een, nog deels experimentele, techniek waarvoor ervaring en voorzichtigheid vereist zijn. Om die reden wordt hij alleen terugbetaald als aan strenge criteria is voldaan: het moet o.a. gaan om patiënten voor wie een zware operatie te gevaarlijk is, de ingreep moet gebeuren door een gespecialiseerd team en de patiënt moet na de ingreep gedurende 5 jaar nauwgezet gevolgd worden. Autosondage Ongeveer 1100 volwassenen of kinderen die niet spontaan kunnen urineren, sonderen zichzelf. Sedert februari 2000 is er een tegemoetkoming voor de kosten voor het benodigde materiaal. In 2002 is een extra budget vrijgemaakt van 0,6 miljoen euro. Hiermee wordt de vergoeding uitgebreid voor iedereen die met het probleem geconfronteerd wordt, en in het bijzonder voor bepaalde patiënten die een hoog aantal sondages per dag moeten uitvoeren. Op 1 maart 2003 werd de maandelijkse tussenkomst opgetrokken van 31,05 naar 90 euro en mag de betrokkene de hulpmiddelen ook in de groothandel gaan kopen. Blaasstimulator De implanteerbare blaasstimulator “Finetech-Brindley” wordt sinds maart 2002 volledig terugbetaald. Het bewuste apparaatje is zeer nuttig voor personen die de controle over hun blaas kwijtgeraakt zijn door een onomkeerbaar ruggenmergletsel. Het toestel kost 7541,4 euro. Aangezien per jaar gemiddeld 5 patiënten in aanmerking komen, wordt de jaarlijkse kost op 37.700 euro geraamd. Dialyse Sedert december 1999 krijgen nierpatiënten die zich thuis dialyseren, maar regelmatig naar een controlecentrum moeten gaan, een verplaatsingsvergoeding van 0,25 euro per kilometer.
15
Ductus arteriosus De ductus arteriosus is een bloedvat nabij het hart dat bij een foetus een bepaalde functie vervult, maar bij pasgeborenen normaal gezien dichtgegroeid is. Als het bloedvat open blijft, moet een chirurgische ingreep uitgevoerd worden om hem te sluiten. Het materiaal dat hiervoor nodig is, wordt sinds eind 1999 terugbetaald. De totale kostprijs bedraagt 45.000 euro per jaar. Eurotransplant Eurotransplant in Leiden (Nederland) is het internationaal coördinatiecentrum voor transplantatie van organen. Mensen die een transplantatie verwachten moeten zich daar laten registreren. De kosten daarvan worden sinds augustus 2002 terugbetaald. Heupprothesen Sinds november 2001 is de terugbetaling voor heupprothesen vernieuwd. Er is een volledige terugbetaling voorzien voor de klassieke heupprothese en er is een maximum vastgelegd voor de bijkomende materiaalkosten die door een arts gevraagd mogen worden. Tegelijk zijn de kwaliteitseisen voor de prothesen strenger geworden. Naast het basismateriaal wordt ook toebehoren dat bijdraagt tot de levenskwaliteit vergoed. Jaarlijkse kost: 5 miljoen euro. Hoorapparaten Sinds eind 1999 worden uitwendige hoorapparaten beter terugbetaald. In mei 2001 is deze terugbetaling nog eens verhoogd voor kinderen tot 12 jaar. Afhankelijk van het type toestel komt de ziekteverzekering sindsdien tussen met een bedrag van 746 tot 1480 euro. Om uit te maken of iemand recht heeft op de terugbetaling van een hoorapparaat, wordt een vocale audiometrietest uitgevoerd. Pas als deze test aantoont dat er een aanzienlijke gehoorwinst of winst aan verstaanbaarheid is, wordt een terugbetaling toegekend. Deze test gaf voor mensen met een mentale handicap of zeer dove mensen soms negatieve resultaten, alhoewel zij duidelijk gebaat zijn bij een hoorapparaat. In 2002 is hij daarom afgeschaft voor deze personen. Intussen wordt voor kinderen die een inwendig hoorapparaat nodig hebben ook het tweede toestelletje terugbetaald. Kinderen die maar aan één kant horen, lopen namelijk snel een blijvende leerachterstand op. Meerkost: 0,5 miljoen euro per jaar. In-vitrofertilisatie Gebrek aan geld mag geen reden zijn waarom sommige gezinnen geen beroep kunnen doen op invitrofertilisatie (IVF). We hebben daarom een belangrijke inspanning gedaan om de hormonenpreparaten Menopur en Metrodin HP terug te betalen, vanaf het van de markt verdwijnen van Humegon, het enige middel dat vanaf de eerste cyclus terugbetaald werd. Ook een groot deel van het onderzoek naar infertiliteit wordt terugbetaald. Vanaf 1 juli 2003 wordt de laatste drempel, de kost voor de laboratoriumtechniek, terugbetaald voor dames jonger dan 43 jaar, ten belope van maximum 6 cycli. Tegelijk worden regels ingevoerd die het aantal meerlingen moeten beperken. Momenteel is nog 1 op de vier geboortes die na kunstmatige bevruchting plaatsvinden een meerling. Dat houdt belangrijke gezondheidsrisico’s in, die door deze regels vermeden moeten worden. Bovendien zal een afname van het aantal meerlingen zorgen voor een afname van de intensieve zorgen, wat de kost van de terugbetaling van IVF compenseert. Mammotoom Wanneer bij een radiografisch borstonderzoek een verdacht gezwel wordt opgemerkt, wordt meestal een punctie uitgevoerd, om te weten of het om een kankergezwel gaat. Vroeger werd hiervoor steeds een vrij ingrijpende operatie uitgevoerd. Momenteel zijn echter “mammotoom”-naalden beschikbaar, waarmee door een minimale ingreep voldoende weefsel kan weggenomen worden voor nader laboonderzoek. Een mammotoom veroorzaakt niet alleen een veel kleiner litteken, het vergt ook een minder lange hospitalisatie. Sinds 1 november 2002 worden deze mammotoom-naalden terugbetaald.
16
Monturen en glazen voor kinderen Brillenglazen en monturen voor kinderen worden sinds 1 juli 2001 beter terugbetaald. Er is een budget mee gemoeid van 1,86 miljoen euro. De terugbetaling bevat verschillende aspecten: - aankoop montuur: voor kinderen tot 12 jaar is er een tussenkomst van 22,76 euro. Jaarlijks krijgen hierdoor tussen de 25.000 en 35.000 kinderen een zekere terugbetaling. De kinderen kunnen er wel maar 1 keer van gebruik maken vóór de leeftijd van 12 jaar. - vernieuwing van glazen: sinds 1 juli 2001 worden brillenglazen sterker dan – of + 4,25 voor kinderen tot zeven jaar ook terugbetaald als ze vernieuwd worden. Voorwaarde is wel dat de sterkte van de lens met meer dan 0,5 dioptrie wijzigt. Hiervoor komen ongeveer 3000 kinderen in aanmerking. - terugbetaling op basis van het sterkste glas: voor de gevallen waarin de brillenglazen tot verschillende categorieën behoren, wordt sinds 1 juli 2001 een tegemoetkoming verleend op basis van het sterkste glas. Nervus-vagus-stimulator Epilepsiepatiënten die worden behandeld met Nervus Vagus Stimulatie (NVS), worden voortaan door het Riziv terugbetaald. De NVS-therapie wordt toegepast op patiënten die niet of onvoldoende kunnen geholpen worden met geneesmiddelen en/of met een chirurgische ingreep. De Nervus Vagus Stimulator is een soort pacemaker die onder de huid ter hoogte van het linker sleutelbeen wordt ingeplant en om de 5 minuten elektrische impulsen stuurt naar de Nervus Vagus, een zenuw die naar de hersenen loopt. De behandeling kost 7500 euro en moest vroeger volledig door de patiënt worden betaald. Naar schatting komen op jaarbasis een honderdtal patiënten in aanmerking voor een dergelijke behandeling. Neurostimulator Een neurostimulator is een apparaat dat via rechtstreekse elektrische stimulatie van de hersenen de onwillekeurige bewegingen van patiënten bestrijdt (b.v. Parkinsonlijders). Omdat het hier gaat over een technisch hoogstaande maar ook dure aanpak, is een goede selectie van de patiënten bij wie de techniek kan worden toegepast, zeer belangrijk. Daarom werken hersenchirurgen en ziekenfondsartsen samen voor evaluatie en opvolging. In 2000 is het aantal toestellen dat kan worden ingeplant van 80 op 190 gebracht. Sinds juni 2001 mag de techniek ook worden toegepast voor het behandelen van onwillekeurige bewegingen bij enkele andere aandoeningen, zoals multiple sclerose (MS). Ook is de regeling versoepeld voor de kleine groep van chronisch zieken die tegelijk een morfinepomp gebruiken, voor continue pijnstilling. Zij kunnen nu voor beide implantaten tegelijk een terugbetaling verkrijgen. Pruiken Patiënten die lijden aan alopecia, dat is pleksgewijze haaruitval, krijgen (met terugwerkende kracht tot 1 januari 2002) 180 euro terug voor de aankoop van een pruik. Voor patiënten die tijdelijk kaal zijn ten gevolge van chemotherapie is vanaf 1 maart 2003 de tussenkomst verhoogd van 90 naar 120 euro. Voor deze maatregelen hebben we het pruikenbudget verhoogd van 0,5 naar 1,25 miljoen euro. We hopen dat pruiken zo betaalbaar worden voor alle patiënten die ze nodig hebben, want de kaalheid bezorgt deze mensen vaak extra sociale problemen. Spraakprothese Cyranose, een nieuwe set hulpmiddelen voor mensen bij wie de stembanden zijn weggenomen, wordt vanaf 1 maart 2003 volledig terugbetaald. De hulpmiddelen zijn nodig voor het comfortabel gebruik van een spraakprothese: ze verbeteren de luchtbevochtiging, vangen slijm op en zorgen voor een comfortabele bevestiging van de prothese. De nieuwe hulpmiddelen zijn niet alleen gebruiksvriendelijker dan de bestaande, maar gaan ook langer mee.
17
Tandverzorging Sinds 1 juli 2001 is de vergoeding voor prothesen voor een deel van de tanden mogelijk vanaf 50 jaar (voorheen: 60 jaar). Voor mensen die door een handicap niet in staat zijn hun tanden goed te verzorgen, is terugbetaling al vanaf 35 jaar mogelijk. Sinds 1 januari 2003 heeft iedere volwassene tussen 18 en 50 jaar ook recht op een jaarlijks preventief mondonderzoek tegen een kostprijs van 3,09 euro (de normale prijs is 15,86 euro). Het onderzoek bestaat uit het opsporen van cariës, mondinfecties en tandvleesontsteking. Naar schatting raadplegen 30% van de Belgen de tandarts alleen bij klachten en ziet nog eens 30% de tandarts zo goed als nooit. Voorkomen is nochtans beter dan genezen: in de tandzorg is het belang van een goede mondhygiëne en het preventief aanpakken van cariës en tandvleesontsteking overtuigend wetenschappelijk bewezen. Op vraag van minister van Sociale Zaken Frank Vandenbroucke hebben Prof. Dr. Daniel van Steenberghe en aan Gabriël Perl voorstellen uitgewerkt, die de aanzet kunnen vormen van een blauwdruk voor de toekomst van de tandheelkunde in België. Abortuscentra In België kunnen zwangerschappen onder strikte voorwaarden afgebroken worden in sommige ziekenhuizen en in gespecialiseerde abortuscentra. In tegenstelling tot de ziekenhuizen betaalden deze centra hun werkingskosten voor abortus grotendeels uit eigen middelen en via de bijdrage van de patiënten. Om voor een degelijke financiering van de abortuscentra te zorgen, is eind 2001 een conventie goedgekeurd, die door de afzonderlijke abortuscentra ondertekend kan worden. Ze voorziet in de terugbetaling van abortus als het centrum aan welomschreven voorwaarden voldoet. Inmiddels is deze conventie door 9 centra getekend. De regering trekt voor de terugbetaling in het totaal jaarlijks 3,72 euro miljoen uit.
18
BIJZONDER SOLIDARITEITSFONDS Het Bijzonder Solidariteitsfonds (BSF) is opgericht voor patiënten met zeldzame aandoeningen die de levensnoodzakelijke lichaamsfuncties bedreigen en waarvoor geen terugbetaling voorzien is. Doordat deze ziektes of behandelingen zo weinig voorkomen, worden de medische kosten die ermee gepaard gaan niet altijd terugbetaald door de “gewone” ziekteverzekering. In dit geval kunnen mensen een tussenkomst bij het BSF aanvragen via de adviserend geneesheer van het ziekenfonds. Eerste stap in 2001: een hoger budget én snellere behandeling van de aanvragen van patiënten. Voor de goedkeuring van de terugbetaling door het BSF moet een bepaalde procedure doorlopen worden. Vroeger nam deze procedure vaak heel wat tijd in beslag, waardoor patiënten die zeker in aanmerking zouden komen, toch nog in financiële problemen konden belanden. In 2001 zijn daarom een aantal maatregelen genomen: -
er zijn vaste termijnen opgelegd waarbinnen ziekenfondsen de dossiers moeten overmaken en ook de rest van de procedure wordt versneld; patiënten van wie het dossier in behandeling is, kunnen voorschotten krijgen; in een aantal gevallen kan de zorgverlener rechtstreeks door het ziekenfonds betaald worden zodat de patiënt niet eerst zelf moet betalen; er wordt een informatiebrochure gemaakt om patiënten sneller de weg naar het BSF te laten vinden.
Het budget van het Bijzonder Solidariteitsfonds is sinds 2001 bovendien met 2,5 miljoen euro gegroeid, wat het totaal op meer dan 8 miljoen brengt. Het fonds komt tussen voor alle verzekerden. Tweede stap: uitbreiding van de bescherming Sinds januari 2003 is de werking van het Bijzonder Solidariteitsfonds uitgebreid voor chronisch zieke kinderen tot en met 15 jaar. Het Bijzonder Solidariteitsfonds kan voor hen immers ook uitzonderlijk tussenkomen voor medische kosten die wel al terugbetaald worden, maar onvoldoende (dat is fundamenteel nieuw voor het BSF, dat in regel nooit tussenkomt voor prestaties die “vergoedbaar” zijn via de nomenclatuur). Kenmerken van deze specifieke regeling zijn: 1. doelgroep: kinderen tot en met 15 jaar die chronisch ziek zijn. 2. de voorwaarde om een aanvraag te kunnen doen is, dat het gaat over een medische kost van minstens 650 euro op jaarbasis. Indien dit zo is, dan is een volledige terugbetaling mogelijk (dus geen franchise) Uiteraard is voorzien dat een dubbele terugbetaling via de ziekteverzekering niet kan. Het moet dus gaan over remgelden of kosten die niet in de Maximumfactuur zijn opgenomen. Supplementen op honoraria of ziekenhuisverblijf (kamersupplementen) en comfortkosten (TV, telefoon, persoonlijke verbruikkosten in ziekenhuis) worden ook uitgesloten.
19
ZORG VOOR OUDEREN Een debat over ouderenzorg In een samenleving die steeds verder vergrijst, nemen de noden voor een kwaliteitsvolle opvang en verzorging van bejaarden sterk toe. In de loop van 2001 en 2002 hebben verschillende Interministeriële Conferenties plaatsgevonden over ouderenzorg. Op basis van de resultaten van dit overleg, is de beleidsnota “Actief ouder worden en zijn” opgesteld. Deze is te raadplegen op www.vandenbroucke.com, rubriek Beleidsnota’s. De nota gaat uit van het basisprincipe dat de zelfredzaamheid en het zelfbeschikkingsrecht van senioren zolang mogelijk gevrijwaard moet worden, ongeacht de plaats waar hij of zij verblijft. De ouderen zo lang mogelijk thuis laten wonen en dus zorgen voor aangepaste en nieuwe woonvormen en voor een maximale toegankelijkheid tot zorg, zijn daarvan de logische gevolgen. De Beleidsnota heeft het debat opengetrokken en was bepalend voor het protocolakkoord dat begin 2003 is afgesloten met de gemeenschappen en gewesten. Daarin verklaren de verschillende overheden zich eens over een aantal fundamentele doelstellingen van de ouderenzorg. Bovendien verdeelt dit akkoord de extra middelen zeer objectief volgens de behoeften die in de verschillende gemeenschappen bestaan. De gemeenschappen en de gewesten krijgen ook voor het eerst de vrijheid om te beslissen hoe ze de middelen precies zullen aanwenden: voor de uitbreiding van de zorg bij bestaande “bedden”, voor het creëren van extra plaatsen of voor nieuwe opvangvormen, zoals kortverblijf of dagverzorging (zie verder).
Concrete maatregelen Hervorming thuisverpleging Er is steeds meer nood aan thuiszorg: door de vergrijzing neemt het aantal thuiswonende ouderen die hulp nodig hebben om zich te verzorgen, toe. Mensen worden ook sneller uit het ziekenhuis ontslagen en krijgen thuis nazorg. Thuisverpleegkunde wordt steeds belangrijker. De vergoeding van de thuisverpleging is niet meer aangepast aan wat ervan verwacht wordt. Zo wordt er te weinig rekening mee gehouden dat verpleegkundigen dag en nacht beschikbaar moeten kunnen zijn en dat sommige taken alleen nog in ploegverband kunnen worden verricht. De vergoeding werkt ook eerder de afhankelijkheid van de patiënt in de hand, terwijl inspanningen om mensen zo lang mogelijk autonoom te laten zijn, niet worden beloond. Daarom is in 2003 een eerste hervorming doorgevoerd van de vergoeding van de thuisverpleging. De vernieuwing die wellicht het meest in het oog springt is de vergoeding voor verpleegkundigen die diabetici leren hoe ze zichzelf kunnen verzorgen. Nu moeten de verpleegkundigen vaak dagelijks blijven langskomen om insulinespuitjes te geven, terwijl veel patiënten dat perfect zelf kunnen leren. Deze educatie kost aan de ziekteverzekering 26.817 euro per jaar, maar deze kost wordt in maar liefst 16-voud terugverdiend omdat de patiënten niet langer afhankelijk zijn van een thuisverpleegkundige voor de dagelijkse inspuiting(en). De besparing die hiermee gerealiseerd wordt, bedraagt 410.120 euro op jaarbasis. Geïntegreerde diensten voor thuisverzorging Thuiszorg veronderstelt een goede samenwerking tussen al de mensen en diensten die daarbij betrokken zijn. De oplossing komt hier van de geïntegreerde diensten voor thuisverzorging. Het gaat niet om nieuwe structuren, maar om een valorisatie van bestaande initiatieven. Voor het hele land kunnen ongeveer 145 dergelijke diensten erkend worden. Voor de werking van de GDT's wordt in 2003 1.949.000 euro uitgetrokken. Daarmee worden de zorgverleners vergoed voor het overleg dat ze samen met de patiënt en zijn familie hebben over de zorg die moet worden verstrekt wanneer een oudere zich niet goed meer kan beredderen . De vergoeding dekt ook een grondige evaluatie van wat de oudere nog zelf kan en wat niet. Deze vergoedingen worden sinds 1 april 2003 toegekend. Centra voor dagverzorging De centra voor dagverzorging staan open voor alle ouderen. Voor zeer zorgafhankelijke patiënten is sinds januari 2001 een bijzondere financiering voorzien. Het gaat om een forfait van 21,6 euro per dag en per zorgbehoevende oudere. Vele ouderen die gezondheidsproblemen krijgen, kunnen hierdoor vaak nog thuis blijven wonen en moeten niet direct verhuizen naar een rusthuis.
20
Kortverblijf aanmoedigen We willen samen met de gemeenschappen de tijdelijke opvang van ouderen (het kortverblijf) aantrekkelijker maken voor de rusthuizen. De maatregel moet onder meer de procedures om ouderen kortstondig op te nemen, aanzienlijk vereenvoudigen. Rusthuizen en Rust- en verzorgingstehuizen We hebben de financiële tussenkomst van het RIZIV verhoogd voor de verzorging van 25.000 sterk zorgafhankelijke mensen die verblijven in ROB’s (Rustoorden voor bejaarden). Ze is nu gelijkgeschakeld met de tussenkomst voor verzorging van dergelijke mensen in RVT’s (Rust-en verzorgingstehuizen). De ROB’s kunnen met deze extra inkomsten de versterking van hun personeelsomkadering betalen. In 2003 wordt voor nog een aantal mensen in ROB de tussenkomst gelijkgeschakeld. Vanaf oktober 2003 worden rusthuizen en RVT’s op een andere manier gefinancierd. Ze krijgen dan een vooraf bepaald budget, dat gesteund is op hun case mix – het profiel van de gemiddelde oudere die er verblijft en zijn zorgafhankelijkheid. Dat systeem moet de financiering meer voorspelbaar maken. De nieuwe financiering zal de instellingen ook aanmoedigen om hun individuele patiënten minder afhankelijk te maken van verzorging. Met de huidige financiering wordt die inspanning eerder ontmoedigd dan aangemoedigd. Rusthuisfactuur doorzichtiger Net zoals de ziekenhuisfactuur, zal ook de rusthuisfactuur doorzichtiger worden. De toepassing van supplementen is afhankelijk van instelling tot instelling. Er zijn instellingen die een all-in prijs vragen voor vrijwel alle kosten en zich beperken tot enkele supplementen zoals bijvoorbeeld de medicatie, doktersbezoek. Maar er zijn ook instellingen die een grote waaier van supplementen aanrekenen, zelfs voor een glas water. Hoewel de erkenningsnormen van de gemeenschappen vereisen dat de supplementen in het huishoudelijk reglement moeten worden opgesomd, is het voor de oudere onmogelijk om de rusthuizen met elkaar te vergelijken. Er moet dus duidelijkheid komen: welke supplementen mogen buiten de dagprijs aan bewoners nog bijkomend aangerekend worden? Met minister Picqué, die bevoegd is voor de prijzen, met de verschillende organisaties van rusthuisbeheerders en met de bevoegde overheden is overeengekomen welke elementen van de kostprijs in de dagprijs moeten vervat moeten zijn en welke nog als supplement kunnen worden aangerekend. Binnenkort zal deze lijst vertaald worden in de wetgeving zodat ze ook afdwingbaar wordt. Geen onverwachte sluiting van rusthuizen In maart 2001 werd een privaat rustoord plots gesloten omdat het failliet was gegaan. De rustoordbewoners stonden van de ene dag op de andere op straat. Om dergelijke schrijnende gebeurtenissen in de toekomst te voorkomen, hebben de bevoegde ministers een overeenkomst getekend. Daarin staat dat de diensten van de federale overheid en de Vlaamse gemeenschap elkaar beter gaan informeren, zodat ze ruim op voorhand gewaarschuwd worden wanneer één of andere instelling in financiële moeilijkheden verkeert.
21
Investeringen zorgen voor trendbreuk De vele maatregelen die te maken hebben met ouderenzorg, kosten handenvol geld. Het budget voor de rust- en verzorgingstehuizen is sinds 1999 met 68% gestegen, namelijk van 755,48 miljoen euro naar 1320,89 miljoen. Het globaal effect van deze maatregelen is goed af te meten aan de evolutie van de prijs voor het verblijf in het rusthuis. Rusthuisbeheerders die van de overheid meer geld krijgen voor, bijvoorbeeld, personeel, staan immers financieel minder onder druk om hun dagprijzen te verhogen. De evolutie van de prijs voor rusthuisverblijf in Vlaanderen tussen 1991 en 2000 is weergegeven in onderstaande grafiek. Tegelijk is per jaar aangegeven hoeveel de inflatie bedroeg, met andere woorden hoeveel het geld in waarde verminderde. Uit deze grafiek blijkt dat de prijsstijging voor het rusthuisverblijf sinds 1995 rond of onder de 2% ligt, en sinds 2000 ook minder hoog is dan de inflatie. Grafiek: gemiddelde jaarlijkse prijsstijging rusthuisverblijf in Vlaanderen (in %) vergeleken met inflatie in % 6 5 4
ROB/RVT
3
Inflatie
2 1 0 1992
1994
1996
1998
2000
De belangrijkste vraag is natuurlijk hoe het pensioen van de rusthuisbewoners zich verhoudt tot de prijs van het verblijf in het rustoord. Jarenlang bleek de prijs voor dit verblijf te stijgen, terwijl de pensioenen even hoog bleven. Dit betekent dat de gepensioneerden steeds minder geld overhielden na het betalen van het rustoord. Door het optrekken van de minimumpensioenen en het Gewaarborgd Inkomen voor Bejaarden in 2000 en door de investeringen in de ouderenzorg is deze evolutie echter (voorlopig) gekeerd. Ook andere maatregelen werden genomen om in het bijzonder zorgafhankelijke bejaarden financieel te steunen, ook in instellingen. De Vlaamse zorgverzekering voorziet sinds 1999 een tussenkomst bij kosten van niet medische hulp- en dienstverlening of mantelzorg. Door verschillende aanpassingen van de Tegemoetkoming Hulp aan Bejaarden (zie hoofdstuk “Mensen met een handicap”) is de steun voor mensen met een handicap, die ouder zijn dan 65 jaar, aanzienlijk uitgebreid. Ondanks deze voorlopige resultaten mogen we niet op onze lauweren rusten. De behoefte aan zorg en de kost daarvan blijft sterk stijgen. We zullen dus stelselmatig meer moeten investeren in de ouderenzorg.
22
CHRONISCH ZIEKEN Zorgvernieuwing Chronisch zieke mensen hebben vaak een dubbel probleem: - hun kosten lopen zeer snel op. Voor de strikt noodzakelijke medische kosten biedt de Maximumfactuur hierop een antwoord; - de zorg is niet op maat. De verschillende vormen van zorg moeten naadloos op elkaar aansluiten, en dit over de hele duur van de ziekte. Bij de behandeling moet veel aandacht gaan naar het voorkomen van verwikkelingen. Er wordt bijvoorbeeld nog steeds te weinig aandacht besteed aan voetzorg voor diabetici, met als gevolg dat er elk jaar 700 à 800 amputaties worden verricht die vermeden hadden kunnen worden. De principes van een goede zorg voor chronisch zieken zijn: 1. voorkomen is beter dan genezen, dus preventie is belangrijk; 2. samenwerken werkt beter, dus worden teams ingeschakeld met huisartsen én specialisten; 3. maatzorg verhoogt de kwaliteit, dus wordt geen confectiepak maar een maatpak geboden voor chronisch zieken; 4. deze (maat-)zorg moet voor iedereen betaalbaar zijn. Deze principes liggen ten grondslag aan de zorgvernieuwingsprojecten, waarvan er 5 op stapel worden gezet: chronische pijn, diabetes, autisme, incontinentie en beroerte. De projecten voor chronische pijn en diabetes waren gepland voor 2001. Onder andere door de vele discussies waartoe de uitwerking van deze projecten aanleiding heeft gegeven, zullen ze pas in 2003 van start kunnen gaan. Het project rond autisme zal tegen eind 2003 rond zijn. De projecten rond incontinentie en beroerte staan nog in de kinderschoenen. Chronische pijn: gespecialiseerde pijncentra Voor de oprichting van gespecialiseerde pijncentra in het hele land is 3,56 miljoen euro voorzien. De nieuwe centra zullen mensen met chronische pijn behandelen. Het doel is de pijnklachten van patiënten beter op te vangen en zoveel mogelijk te voorkomen dat de pijnklachten evolueren naar een chronisch pijnsyndroom. In de centra zullen specialisten uit alle betrokken vakgebieden werken. Er worden netwerken uitgebouwd met huisartsen, apothekers, specialisten en ziekenhuizen. De opening van de eerste centra is voorzien voor midden 2003. Met de nieuwe aanpak - wordt in overleg een behandelingsschema opgesteld voor iedere patiënt persoonlijk; - zullen dokters en andere hulpverleners cursussen kunnen volgen over de nieuwe werkwijzen; - zal er zoveel mogelijk voor gezorgd worden dat patiënten met chronische pijn geïntegreerd blijven in de maatschappij, bijvoorbeeld door hen toe te laten te blijven werken. Diabetespas voor gratis verzorging Mensen met diabetes hebben vaak voetwonden, nieren die slecht werken of aantasting van de ogen. Ze zijn meestal het gevolg van onvoldoende verzorging of van een laattijdig ontdekken van de ziekte. Als gepaste verzorging uitblijft, kunnen deze problemen sterk verergeren. Voetwonden kunnen bijvoorbeeld leiden tot een voet- of beenamputatie. Per jaar gebeuren in België 1200 tot 1600 amputaties bij mensen met diabetes. De helft daarvan kan vermeden worden. De diabeteslijders hebben daarom een pasje gekregen dat hen toegang geeft tot een zorgprogramma. In het kader daarvan gaat de patiënt naar de huisarts, die nagaat tot welke risicogroep hij of zij behoort. Als het nodig is, verwijst hij door naar een voetverzorger. Patiënten uit de hoogste risicoklasse worden doorverwezen naar een voetkliniek. Deze consultaties worden door de ziekteverzekering, sinds 1 april 2003 voorlopig maximaal 2 keer per jaar, terugbetaald. Raadplegingen bij diëtisten zullen 1 keer per jaar terugbetaald worden. Alles samen is 4,5 miljoen euro vrijgemaakt om de behandeling van diabetes te verbeteren.
23
Chronisch Vermoeidheidssyndroom: referentiecentra In samenwerking met de universiteiten en verspreid over België werden een aantal referentiecentra geopend voor mensen die lijden aan het Chronisch Vermoeidheidssyndroom (CVS). In het totaal trekken we hier jaarlijks 1,5 miljoen euro uit. Momenteel zijn er vijf CVS-referentiecentra geconventioneerd: UZ Leuven, UZ Antwerpen, UZ Gent, UCL (2 sites: St.-Luc Woluwe / Mont-Godinne Yvoir) en AZ VUB Dienst Pediatrie (uitsluitend kinderen en adolescenten -18) In de referentiecentra hebben teams van specialisten drie belangrijke opdrachten: - evalueren van de problemen van de patiënt in het licht van de meest recente wetenschappelijke inzichten; - steunen van de zorgverstrekkers, zoals huisartsen en verplegers die omgaan met CVSpatiënten; - opbouwen van medische kennis en ervaring over het CVS.
Psychiatrische zorg beter betaalbaar Aanbod op maat van de patiënt In juni 2002 hebben de betrokken ministers van de federale overheid en de regionale overheden een gemeenschappelijke verklaring ondertekend om de geestelijke gezondheidszorg op een nieuwe leest te schoeien. Er zal naar gestreefd worden om de zorg meer te organiseren op maat van de individuele patiënt. Betere samenwerking moet ervoor zorgen dat de verschillende instanties en zorgverleners die te maken hebben met psychiatrische patiënten, hun diensten beter op elkaar afstemmen in netwerken en zo “gaten” in de zorgverlening vermijden. Een protocolakkoord is ondertekend op de IMC van 20 maart 2003. In het bijzonder wordt een experimentele periode van vijf jaar voor de doelgroep kinderen en jongeren uitgewerkt. Opname goedkoper voor psychiatrische patiënten Sinds juli 2002 is opname in een psychiatrisch ziekenhuis beter betaalbaar voor mensen die personen ten laste hebben (die m.a.w. financieel instaan voor andere mensen) of zelf persoon ten laste zijn. Zij moeten 7,63 euro per dag minder betalen in de dure opnameperioden (d.i.: gedurende de laatste 9 maanden van het eerste jaar en vanaf het zesde jaar). Het remgeld van 11,85 euro per dag is zo teruggebracht tot 4,21 euro per dag. Voor bijvoorbeeld 365 dagen opname brengt dit de kost voor de patiënt terug van 4375 euro naar 1540 euro. Hiermee wordt de vaak benarde financiële situatie van psychiatrische patiënten die een gezin te onderhouden hebben, verlicht. Ook de financiële tussenkomst voor mensen die personen ten laste hebben of zelf ten laste zijn van een ander en die in een psychiatrisch verzorgingstehuis (PVT) verblijven, is te laag. Een PVT is bestemd voor chronische patiënten als alternatief voor een verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis. De overheidstussenkomst bedraagt maximum 9,92 euro per dag, wat maakte dat een PVT-bewoner tenminste 17,5 euro per dag of 529,5 euro per maand zelf moest betalen. Daarom werd sinds 1 januari 2003 de tussenkomst voor PVT-bewoners herschikt en voor bewoners met gezinslast verhoogd tot 12,39 euro. Bovendien werd bepaald dat een PVT-patiënt, na aftrek van de verblijfskosten, nog steeds moet kunnen beschikken over een zakgeld van 150 euro. Is dit niet het geval, dan moet het OCMW tussenbeide komen. Het OCMW krijgt 60% van de kosten terugbetaald. Toezicht beter vergoed Bij opname van een psychiatriepatiënt in het ziekenhuis oefent de specialist "toezicht" uit. Hiervoor is sedert juni 2000 een passend ereloon voorzien, dat niet tot extra kosten voor de patiënten leidt. Pilootprojecten voor volwassenen In de loop van 2001 zijn pilootprojecten gestart voor de doelgroep SGA (Sterk gedragsgestoorde en agressieve patiënten) en geïnterneerden. Na een opstartfase van 2 à 3 jaar moeten programmatie- en erkenningsnormen vastgelegd worden om deze projecten een structureel kader te geven. Het pilootproject psychiatrische thuiszorg beoogt een expertise-uitwisseling tussen de reguliere thuiszorg en de psychiatrische centra.
24
Specifieke aandacht voor minderjarigen In 2002 is 18,67 miljoen euro uitgetrokken, specifiek voor kinderpsychiatrie. Hiermee is het aantal bedden voor minderjarige psychiatrische patiënten (zogenaamde K-bedden) opgetrokken tot 950. Nog in 2002 werden er drie nieuwe kinderpsychiatrische eenheden opgestart (in Gent, Brussel en Geel) met telkens 20 bedden. En in de loop van 2003 worden in vijf gespecialiseerde centra samen 40 bedden voorzien voor de opvang van delinquente jongeren. In het AZ-Middelheim te Antwerpen zijn er 8 extra bedden voorzien voor partiële hospitalisatie kinderpsychiatrie. De financiering gebeurt vanaf de datum van erkenning door de bevoegde Minister van de gemeenschap. Sinds 2001 is er ook een beroepstitel voor kinderpsychiaters voorzien. Omdat er een tekort is aan kinderpsychiaters, worden jaarlijks 20 opleidingsplaatsen gecreëerd. In 2003 zijn ook drie pilootprojecten voor kinderpsychiatrie opgestart. Een eerste project heeft als doel de haalbaarheid te onderzoeken van gezinsverpleging voor kinderen en jongeren. Het tweede bestaat in de oprichting van gespecialiseerde afdelingen voor de behandeling van sterk gedragsgestoorde en agressieve jongeren. En ten slotte wordt met de financiering gestart van elf teams, die de deskundigheid van psychiatrische instellingen ter beschikking stellen van algemene ziekenhuizen. Activering gestimuleerd In 2001 is 1,74 miljoen euro op jaarbasis uitgetrokken voor de financiering van “pilootprojecten activering” in zogenaamde dagactiviteitencentra. Dergelijke centra bieden regionaal een gevarieerd gamma aan van vormings-, arbeids- en dagactiviteiten, die de kansen op maatschappelijk herstel van ex-psychiatrische patiënten aanzienlijk verbeteren. In deze testfase zijn 19 projecten geselecteerd, die voor een periode van twee jaar gesubsidieerd worden.
Zorgforfait en incontinentieforfait Zorgforfait Chronisch zieken hebben recht op een zorgforfait, een vast bedrag van 250 euro per jaar dat helpt de kosten te dragen die niet gedekt zijn door de ziekteverzekering. In 2000 werden de criteria die vereist zijn om dit forfait te kunnen krijgen, versoepeld. Zo wordt sindsdien ook rekening gehouden met langdurige of frequente ziekenhuisopnames. Door de versoepeling is het aantal chronisch zieken dat recht heeft op het forfait met 75.000 personen toegenomen. Het jaarlijks budget voor zorgforfaits bedraagt 32,5 miljoen euro. Incontinentieforfait Zwaar incontinente patiënten kregen in 2000 een verhoging van het forfait van 10.000 frank (250 euro) naar 15.000 frank (375 euro). Het gaat om 30.000 chronisch zieken. Het jaarlijks budget bedraagt 11,5 miljoen euro.
Toegelaten arbeid aantrekkelijker Sinds april 2002 is een regeling van kracht waardoor chronisch zieken met een ziekte-uitkering meer kansen krijgen om deeltijds te gaan werken (zie verder bij uitkeringen).
25
BORSTKANKER Snelle opsporing kan veel leed voorkomen In 2001 startte in België een massaal borstkankeronderzoek. Alle vrouwen tussen 50 en 69 jaar worden per brief opgeroepen voor een gratis screening in het dichtst bijgelegen radiologisch centrum. Er is geen voorschrift van de huisarts of een specialist nodig, de uitnodiging volstaat. In het centrum worden borstfoto’s genomen. Deze foto’s worden door twee radiologen, onafhankelijk van elkaar, bekeken om zeker te zijn van de diagnose. Dit onderzoek zal elke twee jaar opnieuw gebeuren. Hiermee wordt veel leed voorkomen, want borstkanker is één van de belangrijkste doodsoorzaken bij vrouwen. Volgens het Nationaal Kankerregister sterven jaarlijks gemiddeld 2500 Belgische vrouwen aan borstkanker. De screening is een gezamenlijk initiatief van de federale overheid en de regionale overheden. Ze hebben hierover een akkoord gesloten dat geldt voor 3 jaar. De federale overheid trekt voor de screening jaarlijks 11,9 miljoen euro uit.
Beste zorg gewaarborgd Ook de behandeling van borstkanker wordt sinds eind 2001 anders aangepakt (zie ook paragraaf “Kankerpatiënten”). Verschillende tegemoetkomingen zijn ingevoerd of aangepast voor vrouwen die een borstoperatie achter de rug hebben. In de meeste gevallen is de terugbetaling voortaan volledig. Zo betaalt het RIZIV voor een borstprothese ongeveer 170 euro terug. Een supplement is mogelijk als de vrouw kiest voor een zelfklevende borstprothese of een meerlagige prothese. Tegelijkertijd werden forfaitaire tegemoetkomingen uitgewerkt voor toebehoren zoals kleefstrips en tenslotte wordt nu ook de armkous wegens lymfoedeem na een borstoperatie vergoed. De vorige regeling dateerde van 20 jaar geleden en werd nooit aangepast. De bijdrage van de patiënt was aanzienlijk en er bestond geen vergoeding voor borstprothesen na een gedeeltelijke amputatie. Voor de terugbetaling van de prothesen en toebehoren is jaarlijks een budget voorzien van ongeveer 2,5 miljoen euro. Er is ook een regeling uitgewerkt voor een betere vergoeding van pruiken bij haarverlies ten gevolge van kankertherapie. Voor patiënten die tijdelijk kaal zijn ten gevolge van chemotherapie gaat de tussenkomst bij de aankoop van een pruik omhoog van 90 naar 120 euro (zie hoofdstuk “Medische technieken en hulpmiddelen”).
KANKERPATIËNTEN Hervorming van de kankerzorg De voorbije jaren is de kankerzorg sterk geëvolueerd, zodat steeds meer patiënten geholpen kunnen worden via een ingreep of via chemo- of radiotherapie. Kankerzorg is bij uitstek een multidisciplinair domein: bij de behandeling van één patiënt komen vaak meerdere medische specialisten, de huisarts, gespecialiseerde verpleegkundigen en psychosociale hulpverleners te pas. Het bepalen van de meest geschikte behandeling is bijgevolg geen eenvoudige taak en veronderstelt regelmatig overleg tussen de betrokken zorgverleners. De specialisten en de huisarts worden sinds 1 februari 2003 vergoed voor dit multidisciplinair overleg (5 miljoen euro op jaarbasis). Ook naar stervensbegeleiding gaat veel aandacht in de kankerzorg. Ziekenhuizen die zorgprogramma’s voor kanker organiseren, moeten binnen afzienbare tijd aan volgende eisen voldoen: - in het ziekenhuis moet er een oncologisch comité komen, dat verantwoordelijk is voor het multidisciplinair overleg over de behandeling tussen verschillende specialisten en de huisarts, voor de systematische kankerregistratie, het kwaliteitsbeleid, de doorverwijzing van patiënten met zeldzame en complexe tumoren en de organisatie van psychosociale steun; - er moet een aparte hospitalisatieafdeling zijn voor kankerzorg; - verpleegkundigen moeten een opleiding gevolgd hebben in kankerzorg; - het gebruik van chemotherapie en andere ingewikkelde therapieën moet aan extra kwaliteitsnormen voldaan zijn.
26
Radiotherapie Om moderne radiotherapie (bestraling) voor iedereen mogelijk te maken is 15 miljoen euro uitgetrokken. Radiotherapie blijft een belangrijke behandeling bij kanker: tot 30% van alle genezingen zijn aan bestraling te danken. De laatste jaren zijn verschillende technieken ontwikkeld of verfijnd waarbij de normale weefsels zo weinig mogelijk geraakt worden. Radiotherapie is ook een efficiënt middel om pijn te bestrijden in het geval van een palliatieve behandeling.
PET-scanners PET-scanners worden voornamelijk gebruikt voor de diagnose van bepaalde kankers. Op 12 augustus 2000 zijn twee KB's ondertekend die de normen vastleggen waaraan een dienst nucleaire geneeskunde moet voldoen om een PET-scanner te mogen opstellen. Omdat heel wat ziekenhuizen een eigen PET-scanner wilden installeren werd ook het maximum aantal PET-scanners dat in België mag worden opgesteld vastgelegd. Een dergelijk besluit gaat in tegen een zeer kostelijke concurrentie tussen ziekenhuizen.
PALLIATIEVE ZORG Waardig sterven eindelijk erkend Er is enorm geïnvesteerd in een betere stervensbegeleiding . Waardig sterven, het liefst op de plaats waar de patiënt dat zelf wil, thuis of in het ziekenhuis, staat voorop in het “palliatieve plan”. Het budget voor palliatieve zorg is daarbij meer dan verdubbeld: het is van 33,3 miljoen euro naar 71,9 miljoen gestegen.
Thuis sterven niet langer financieel bestraft -
Bij thuisverpleging moet de verpleegkundige veel tijd kunnen vrijmaken en meerdere keren per dag kunnen langskomen. Daarom werd in oktober 2001 een specifieke vergoeding ingevoerd voor de palliatieve thuisverpleging. Dit kost 12,39 miljoen euro op jaarbasis. Palliatieve patiënten die thuis of in de palliatieve dienst van een ziekenhuis verzorgd worden, moeten sinds juli 2002 geen remgeld meer betalen voor de huisbezoeken van de huisarts. Hiervoor is 2,5 miljoen euro per jaar voorzien. Sedert januari 2000 bestaat een palliatief thuiszorgforfait van 487 euro per maand, gedurende maximum twee maanden voor alle verzekerden. Dit forfait moet de kosten dekken van remgeld op geneesmiddelen, materiaalkosten, ziekenoppas, enzovoort. Het ziekenfonds staat in voor de praktische afhandeling en voor de uitbetaling. Het RIZIV heeft voor deze tussenkomst een jaarlijks budget van 10 miljoen euro voorzien.
Het aantal mensen dat een palliatief forfait heeft aangevraagd en gekregen, is gestegen van 8000 in 2000 tot 12.000 in 2002. Het palliatief forfait maakt thuis sterven beter mogelijk en bedraagt 483 euro of 19.500 fr. Het komt boven wat wordt terugbetaald via de “gewone” procedure en is bedoeld als extra tegemoetkoming voor specifieke kosten voor medicijnen, verzorgingsmiddelen en hulpmiddelen.
Andere maatregelen Rust- en verzorgingsinstellingen De kwaliteit van de palliatieve zorg in deze instellingen hangt nauw samen met de opleiding van het personeel. Sinds het najaar van 2001 is daar een financiële ondersteuning vanwege de federale overheid voor voorzien. Het betreft een jaarlijks bedrag van 5,1 miljoen euro. Ziekenhuizen Ook ziekenhuizen hebben extra geld gekregen. Sinds januari 2001 moet elk ziekenhuis hiermee een versterkte ‘mobiele ploeg’ oprichten – bestaande uit arts, verpleger en psycholoog – die niet gebonden is aan één bepaalde afdeling. Zo wordt ook de gedwongen verhuis van patiënten naar een palliatieve afdeling vermeden. De financiering bedraagt 9,18 miljoen euro per jaar.
27
Dagcentra We maken 1,25 miljoen euro per jaar vrij voor experimenten met dagcentra, waar de patiënten enkele dagen per week opgevangen kunnen worden. De mensen die de patiënt thuis opvangen krijgen daardoor een adempauze. De geselecteerde verzorgingsinstellingen kunnen gedurende 3 jaar op financiële steun rekenen voor het verstrekken van palliatieve zorgen overdag. Begin 2003 waren al 10 centra, verspreid over het hele land, erkend via het RIZIV, namelijk in Brugge, Brussel, Doornik, Lier, Luik, Oostende, Namen, Wilrijk, Wemmel en Wuustwezel. Het is de bedoeling om in het totaal 11 projecten te financieren. Midden 2004 wordt beslist óf en onder welke voorwaarden de formule vanaf 2005 veralgemeend kan worden. Multidisciplinaire palliatieve equipes Deze equipes hebben sinds mei 2000 extra financiële mogelijkheden om hun opdracht uit te voeren, zodat ze meer patiënten en hun zorgverstrekkers (huisarts, thuisverpleger, familie) kunnen bijstaan. De teams kosten in 2002 7,5 miljoen euro. Samenwerkingsverbanden De samenwerkingsverbanden die de palliatieve zorg binnen elke regio organiseren en coördineren, zijn verder uitgebouwd door het inschakelen van een psycholoog. Hiervoor wordt jaarlijks 1,36 miljoen extra euro uitgetrokken. Palliatieve afdelingen in ziekenhuizen In België zijn 360 bedden binnen ziekenhuizen of erbuiten bestemd voor zwaar terminale patiënten die elders niet terecht kunnen (rusthuizen, andere ziekenhuisbedden, thuis). De verzorging en de medische begeleiding wordt er uitgevoerd door zogenaamde Sp-diensten. Sinds mei 2001 wordt 3,64 miljoen euro per jaar uitgetrokken voor extra personeel voor deze diensten.
28
HUISARTSEN De herwaardering van het huisartsenberoep is een kernpunt van ons beleid. Van 1999 tot en met 2003 is het budget voor de huisartsgeneeskunde gestegen met 29 % (van 615,7 naar 794,5 miljoen euro). Deze investering was ook meer dan nodig omdat er echt sprake is van een malaise onder de huisartsen. Zij hebben het steeds moeilijker om gemotiveerd aan het werk te gaan of te blijven: de zware werkdruk (onder meer met wachtdiensten) is moeilijk te combineren met een normaal gezinsleven, patiënten worden steeds veeleisender, de informatisering eist extra investeringen in materiaal en bijscholing, enzovoort …. Tegelijk kan het belang van de huisarts in een goed functionerende gezondheidszorg moeilijk overschat worden. Hij of zij is het eerste aanspreekpunt van de patiënt en is, door de persoonlijke band, het best geplaatst om de patiënt te behandelen of verder te gidsen door de gezondheidszorg. Bovendien voorkomt de huisarts vaak dat een patiënt onnodig een beroep doet op dure specialisten of technieken. Om de investeringen in de huisartsgeneeskunde optimaal toe te wijzen, is naar de mening van de huisartsen zelf gevraagd. Dokter Van de Meulebroeke heeft in dit verband waardevol werk geleverd, door de problemen en verwachtingen van de huisartsen te inventariseren en samen te vatten tot een omvattend actieplan voor de huisartsgeneeskunde. Een heel aantal van de onderstaande maatregelen zijn de uitvoering van aanbevelingen die door Dr. Van de Meulebroeke gedaan zijn.
Herwaardering van de tijd die gespendeerd wordt aan patiënten Een belangrijke deel van de klachten van de huisartsen heeft te maken met wat hen betaald wordt voor hun werk. Ze klagen dat het ereloon dat een huisarts mag vragen voor een gewone consultatie, niet in verhouding staat tot het ereloon dat een specialist krijgt voor technische ingrepen en onderzoeken. Tijd investeren in een patiënt wordt op die manier ontmoedigd, terwijl -soms overbodigetechnische onderzoeken beloond worden. De herwaardering van de geneeskunde die geen gebruik maakt van dure machines en technieken (de zogenaamde "intellectuele acte" als tegenhanger van de technische acte) dringt zich dus op. Het beleid speelt hier op verschillende vlakken op in. In de volgende paragrafen wordt geïllustreerd hoe extra middelen geïnvesteerd worden in welbepaalde deeltaken van een huisarts (dossierbeheer, wachtdienst, overleg voor maatzorg). Daarnaast hebben we duidelijk laten voelen dat we ook in het algemeen het evenwicht willen herstellen ten voordele van de "tijd voor de patiënt". Zo wordt in het jaar 2003 bijna 61% van de groei van het artsenbudget besteed aan de vergoeding van intellectuele prestaties, en op kruissnelheid is het effect ervan zelfs bijna 73%.
Medisch dossier: voordelig voor iedereen Om patiënten ertoe aan te zetten zoveel mogelijk naar dezelfde huisarts te gaan en op die manier overbodige onderzoeken of tegenstrijdige behandelingen te voorkomen, wordt het aanleggen door de dokter van een globaal medisch dossier (GMD) aangemoedigd. Door het openen van een medisch dossier gaan de patiënten de verbintenis aan zich met al hun medische problemen in de eerste plaats tot hun huisarts te wenden. Het medisch dossier wordt bijgehouden door de huisarts en bevat o.a. volgende gegevens van de patiënt: ziektegeschiedenis, vaccinaties, allergieën, verrichte testen, verslagen van specialisten en van opnames. Vroeger al moesten 50-plussers minder remgeld betalen als ze een dossier lieten aanleggen. Sedert mei 2002 betaalt iedereen die een GMD laat aanleggen 30% minder remgeld op het ereloon voor een raadpleging bij de huisdokter. De huisarts opent een medisch dossier op vraag van de patiënt en rekent hiervoor jaarlijks 17 euro aan (vanaf 1 oktober 2003: 18 euro), maar dit bedrag wordt volledig terugbetaald door het ziekenfonds. Het budget voor het GMD bedraagt in 2003 47,3 miljoen euro.
29
Elektronisch beheer gestimuleerd De aanleg van een Globaal Medisch Dossier (GMD), waarin per patiënt persoonlijke medische gegevens geregistreerd worden, kan maar renderen als dit op een vlot toegankelijke en uitwisselbare manier gebeurt. Het is de bedoeling om op termijn dit GMD onder elektronische vorm aan te leggen, met andere woorden als Elektronisch Medisch Dossier (EMD). De gebruikte programma's moeten kwalitatief hoogstaand zijn en een vlotte uitwisseling van gegevens met andere programma’s toelaten. Daarom werd een systeem uitgewerkt om geschikte software te labelen en vervolgens het gebruik van deze software te stimuleren. In 2002 zijn zo 17 programma’s gelabeld. Artsen die deze programma’s gebruiken voor het beheer van de EMD’s krijgen hier een tegemoetkoming van 743 euro voor. Het budget voor deze maatregel bedraagt 4,71 miljoen euro.
Wachtdienst beter georganiseerd en vergoed Wachtdiensten zijn essentieel in een goed functionerende gezondheidszorg, maar vergen veel energie van de huisartsen. Om ervoor te zorgen dat deze wachtdiensten optimaal kunnen functioneren, zijn middelen uitgetrokken voor een betere organisatie en vergoeding. De organisatie van de wachtdiensten is een opdracht voor de huisartsenkringen. Hiervoor is in 2002 2,5 miljoen euro uitgetrokken. Voor een betere vergoeding van de wachtdiensten is het beschikbaarheidsereloon ingevoerd. De huisarts offert zijn vrije tijd en nachtrust op en ontvangt daarvoor sedert 1 september 2002 125 euro per 24 uur wacht, los van het aantal patiënten dat tijdens de wacht op consultatie komt. Op kruissnelheid kost dit 6,2 miljoen euro per jaar.
Centrale rol in maatzorg We trachten de gezondheidszorg zoveel mogelijk op maat van de patiënt te organiseren: de zorgverlening moet zich aanpassen aan de patiënt en niet omgekeerd. Om dit mogelijk te maken is in veel gevallen de samenwerking van een team van zorgverleners nodig. Voorbeelden zijn de zorgvernieuwingsprojecten en het overleg dat soms moet voorafgaan aan de terugbetaling van dure medicatie. In veel van deze samenwerkingsverbanden speelt de huisarts een centrale rol. Denk maar aan sommige projecten die elders in deze brochure toegelicht zijn: de geïntegreerde dienst voor thuisverzorging, het multidisciplinair oncologisch consult, de diabetespas, chronische vermoeidheid en chronische pijn. De huisarts krijgt via deze benadering (terug) erkenning als dé spilfiguur uit de eerste lijn, die het meest volledige zicht heeft op de gezondheidstoestand van de patiënt. Zorg op maat betekent ook dat de zorg verleend wordt op de plaats die voor de patiënt het meest aangewezen is. Veel palliatieve patiënten bijvoorbeeld worden het liefst thuis verzorgd. Huisbezoeken van huisartsen bij palliatieve patiënten worden daarom volledig terugbetaald sinds juli 2002.
Sensibilisering Een huisarts kan pas zijn rol als eerste aanspreekpunt ten volle spelen, als iemand met een gezondheidsprobleem ook spontaan aan de huisarts denkt. Om dit te stimuleren werd eind 2002 een grootscheepse sensibiliseringscampagne georganiseerd, die ook de volgende jaren zal worden herhaald.
Grotere zelfstandigheid voor de huisartsen in de overlegorganen In de overlegorganen van het RIZIV worden soms tegen een meerderheid van de huisartsen in beslissingen getroffen over punten die alleen de huisartsen aanbelangen. Vandaar dat in het Rapport Van de Meulebroeke wordt aanbevolen daarin verandering te brengen. Door de goedkeuring van de Gezondheidswet in juli 2002 zal dit nu ook effectief gebeuren. Voor de Technische Geneeskundige Raad (TGR) en de Nationale Commissie Geneesheren-Ziekenfondsen (‘Medico-Mut’) worden nieuwe procedures uitgewerkt, die bepalen dat beslissingen over punten die de huisartsen aangaan minstens door de helft van de stemgerechtigde huisartsen moeten gesteund worden.
30
KINESITHERAPIE Terugbetaling grondig hervormd Doelmatiger en toegankelijk Sinds 1 mei 2002 is de terugbetaling voor kinesitherapie grondig veranderd. Een nieuwe lijst van terugbetaalde verstrekkingen (nomenclatuur) trad in voege. Met deze nieuwe nomenclatuur willen we twee zaken realiseren: enerzijds vermijden dat er kine-behandelingen gegeven worden die niet noodzakelijk zijn en anderzijds waarborgen dat medisch verantwoorde kine-behandelingen betaalbaar en toegankelijk blijven voor iedereen. Voor alle betrokken partijen (kinesisten, huisartsen, ziekenfondsen en patiënten) gelden daarom nieuwe spelregels. Wat is er veranderd? Het aantal verstrekkingen waarvoor het ziekenfonds een tussenkomst mag geven aan het hoogste tarief. Vroeger maakte men een onderscheid tussen zware aandoeningen (E-lijst) en andere. Voor de zware aandoeningen was en is er geen enkele beperking. De andere aandoeningen zijn sinds 1 mei 2002 onderverdeeld in aandoeningen die functionele beperkingen veroorzaken (F-lijst) en courante aandoeningen. Voor de F-lijst is het maximumaantal verstrekkingen dat terugbetaald wordt aan het hoogste tarief vastgesteld op 60. Voor courante aandoeningen vermindert de terugbetaling sinds 1 mei 2002 na de 18de zitting. Per jaar kunnen nog 2 nieuwe behandelingsreeksen ingezet worden, als zich andere aandoeningen voordoen. Wanneer de reeks van 18 kine-sessies (of 60 bij de F-lijst) afgelopen is, kan de kine-behandeling voortgezet worden, maar de terugbetaling vermindert. Deze vermindering wordt berekend door de terugbetaling te baseren op een (theoretisch) lager honorarium. Het honorarium dat de kinesitherapeut na 18 of 60 zittingen in werkelijkheid vraagt, is echter vrij. Als de kinesitherapeut hetzelfde honorarium vraagt als voor de voorgaande zittingen, moet de patiënt dus een groter deel bijpassen. Wat de patiënt betaalt voor extra kine-sessies, is dus maar voor een beperkt gedeelte officieel remgeld (namelijk het bedrag dat berekend wordt op basis van het theoretisch lager honorarium). Bij de optelling van de remgelden in de Maximumfactuur wordt geen rekening gehouden met dit lagere officiële remgeld. Men telt door alsof er geen verlaagde terugbetaling is, en hanteert verder de remgelden die voor de eerste 18 (of 60) zittingen gebruikt zijn (de eerste kolom uit de voorbeelden). Het aantal verstrekkingen dat de arts per voorschrift mag voorschrijven. Voor aandoeningen van de Eof F-lijst kunnen maximaal 30 zittingen in één keer voorgeschreven worden. Voor courante aandoeningen is dit 9. Deze maatregel voorkomt dat zomaar een zeer groot aantal verstrekkingen voorgeschreven wordt. Louter passieve behandelingen worden niet meer vergoed; een kine-behandeling moet meer zijn dan bijvoorbeeld een gewone massage. Ze wordt daarom nog voornamelijk terugbetaald als de patiënt zelf ook oefeningen doet. Uiteraard geldt deze bepaling niet voor patiënten die niet in staat zijn om te oefenen (bv. kleine kinderen of verlamde personen).
31
Hoeveel kost een kinebehandeling aan de patiënt en aan het Riziv? In de volgende tabellen vinden we de tarieven in euro, die gelden vanaf 1 januari 2003 voor verstrekkingen geleverd door de kinesisten die tot de overeenkomst toegetreden zijn (het honorarium is vrij voor de kinesitherapeuten die niet zijn toegetreden tot de overeenkomst) 1. Patiënten met voorkeurregeling (bijvoorbeeld een WIGW-statuut: weduwen, invaliden, gepensioneerden en wezen) Verstrekkingen verricht in de praktijkkamer van de kinesitherapeut Honorarium kinesist Riziv betaalt Patiënt betaalt Courante aandoening: max 18 17,33 14,30 3,03 beurten F-lijst: max 60 beurten 15,57 12,85 2,72 Courante aandoening: > 18 vrij maar 6,97 Afhankelijk beurten geplafonneerd F-lijst: > 60 beurten E-lijst 15,57 14,24 1,33 Verstrekkingen verricht in instellingen voor bejaarden en gehandicapten Honorarium kinesist Riziv betaalt Courant 10,47 8,38 E-lijst 9,41 8,47
Patiënt betaalt 2,09 0,94
Verstrekkingen verleend aan in het ziekenhuis opgenomen rechthebbenden Honorarium kinesist Riziv betaalt Courant 14,92 11,94 E-lijst 14,27 12,85
Patiënt betaalt 2,98 1,42
Verstrekkingen verleend thuis Courant E-lijst
Honorarium kinesist 15,89 14,27
Riziv betaalt 12,72 12,85
2. Overige patiënten (zonder voorkeurregeling) Verstrekkingen verricht in de praktijkkamer van de kinesitherapeut Honorarium kinesist Riziv betaalt Courante aandoening: max 18 17,33 11,27 beurten F-lijst: max 60 beurten 15,57 10,13 Courante aandoening: > 18 Vrij maar 5,49 beurten geplafonneerd F-lijst: > 60 beurten E-lijst 15,57 12,18
Patiënt betaalt 3,17 1,42
Patiënt betaalt 6,06 5,44 afhankelijk 3,39
Verstrekkingen verricht in instellingen voor bejaarden en gehandicapten Honorarium kinesist Riziv betaalt Patiënt betaalt Courant 10,47 6,29 4,18 E-lijst 9,41 7,06 2,35 Verstrekkingen verleend aan in het ziekenhuis opgenomen rechthebbenden Honorarium kinesist Riziv betaalt Patiënt betaalt Courant 14,92 8,96 5,96 E-lijst 14,27 10,71 3,56 Verstrekkingen verleend thuis Courant E-lijst
Honorarium kinesist 15,89 14,27
Riziv betaalt 9,54 10,71
Patiënt betaalt 6,35 3,56
32
Uitbreiding F-lijst op 1 januari 2003 Er werd 2,44 miljoen euro vrijgemaakt voor een betere terugbetaling van acute en chronische aandoeningen. Deze betere terugbetaling is een gevolg van de uitbreiding van de F-lijst, een lijst van aandoeningen met een functionele beperking, waarbij ten hoogste 60 beurten maximaal terugbetaald worden. Volgende aandoeningen worden toegevoegd aan deze lijst: -
-
uitbreiding categorie posttraumatische of postoperatieve aandoening met (1) neurochirurgie en (2) gehele of gedeeltelijke mammectomie (borstwegneming) of tumorectomie met klieruitruiming. toxische en medicamenteuze myopathie (spierziekte door toxische oorzaak of door geneesmiddelen) domein orthopedie-traumatologie: (1) gecompliceerde breuken: bekkenfractuur met immobilisatie - intra-articulaire fractuur (breuk door of in een gewricht) met immobilisatie van knie, knieschijf, elleboog,…wervelfractuur met immobilisatie (2) luxaties (ontwrichting) van elleboog, heup, schouder, prothese (3) ernstige knieverstuiking met ruptuur van ligamenten ‘frozen shoulder’ syndroom revalidatie bekkenbodemspieren ter behandeling van incontinentie: bv. bij neuropathie, postoperatief na prostaatoperatie, functionele aandoeningen bij kinderen tot 16 jaar. Hierdoor zullen mensen met bijvoorbeeld ernstige incontinentieproblemen 60 beurten maximaal terugbetaald krijgen. Tot nu toe kregen deze mensen slechts 18 beurten maximaal terugbetaald.
Nieuw sociaal statuut Vanaf 2003 is voor geconventioneerde kinesitherapeuten een sociaal statuut voorzien, waardoor zij 248 euro per jaar extra krijgen. Het statuut maakt deel uit van de conventie, die momenteel aan de kinsitherapeuten voorgelegd wordt.
Sociaal plan Tegelijk met de hervorming van de terugbetaling van kinesitherapie, werd geld vrijgemaakt om kinesisten te steunen die zich willen heroriënteren. Afhankelijk van de omvang van hun praktijk en van het feit of ze iets willen gaan studeren, konden kinesisten tot 31 december 2002 hun Riziv-nummer inleveren en hiervoor een premie tot 7883 euro krijgen. De kinesisten konden daarnaast ook, samen met andere paramedici, ingaan op het aanbod voor omscholing tot verpleegkundige (zie onder). Ondertussen maakten reeds 622 kinesisten gebruik van de uitstapregeling.
Terugdringen overaanbod kinesisten Het aantal kinesisten die terugbetaalde activiteiten kunnen uitoefenen, bedraagt in België ongeveer 27.000. Er is dus ongeveer 1 kinesist per 400 inwoners. Die zijn niet allemaal aan het werk als kinesist, maar toch is er een enorm overaanbod, dat tot gevolg heeft dat het beroep voor vele kinesisten niet echt leefbaar is. Bovendien leidt het tot een ongezonde concurrentie, die sommige kinesisten ertoe aanzet om bijvoorbeeld systematisch geen remgeld te vragen. Dit werkt dan weer overconsumptie in de hand. Om dit overaanbod in te dijken, pakken we de instroom aan, door vanaf 2005 het aantal nieuwe RIZIV-erkenningen tot 450 te beperken.
En verder? Deze maatregelen hielden een belangrijke besparing in. In de begroting van 2003 wordt in het budget voor kinesitherapie nochtans 13,65 miljoen euro voorzien voor nieuwe initiatieven. De precieze bestemming van dit geld wordt vastgelegd via een conventie tussen de kinesitherapeuten en de ziekenfondsen. In het ontwerp conventie dat nu voorligt wordt voorgesteld om de honoraria voor “grote zittingen” en de vergoeding voor het maken van een schriftelijk verslag op te trekken. Er is ook 5,5 miljoen euro gereserveerd voor vernieuwende maatregelen die tegen 1 juni voorgesteld moeten worden.
33
VERPLEEGKUNDE Daar waar de sector van de kinesitherapie geconfronteerd wordt met een overaanbod aan kinesitherapeuten, geldt precies het omgekeerde voor de verpleegkunde. Te weinig jonge mensen kiezen voor het beroep van verpleger/verpleegster of verlaten het beroep voortijdig, zodat verpleegkundige diensten onderbezet geraken, wat dan weer de werkdruk voor de overige verpleegkundigen verhoogt. De regering heeft maatregelen genomen om deze vicieuze cirkel te doorbreken. Zo is het beroep van verpleegkundige een stuk aantrekkelijker gemaakt, door het uitvoeren van een toekomstplan voor de witte sector. Bovendien zijn er interessante omscholingsmogelijkheden geschapen voor andere zorgverleners die verpleegkundige willen worden. Dit wil niet zeggen dat alle knelpunten opgelost zijn: hier is nog veel werk aan de winkel.
Toekomstplan voor witte sector Na jaren van actie, die de naam Witte Woede meekreeg, kwam er in maart 2000 een akkoord tot stand tussen de federale regering en de vertegenwoordigers van de non-profitsector. Dit akkoord werd door de media meteen als historisch bestempeld en is in feite een meerjarenplan voor de gezondheidssector met 3 belangrijke onderdelen: a) Harmonisering van de barema’s of ‘gelijk loon voor gelijk werk’ Iedereen die in een rustoord of een rust- en verzorgingstehuis, in de thuisverpleging of in de diensten bloedtransfusie van het Rode Kruis werkt, zal hetzelfde loon krijgen als zijn collega in een ziekenhuis. De loonsverhoging nam een aanvang in oktober 2000 en wordt geleidelijk voortgezet met het oog op een volledige harmonisering in 2005. b) Algemene loonsverhoging Sinds oktober 2001 zijn voor alle federale sectoren van de gezondheidszorg alle lonen met 1 % verhoogd. c) Leeftijdbonus Aan verplegend, verzorgend en gelijkgesteld personeel wordt een bonus toegekend wanneer ze de leeftijd van 45 jaar bereiken. De werknemer krijgt de keuze tussen meer vrije tijd met behoud van loon of een extra premie boven op het normale loon. Daarnaast werden onder meer nog de volgende punten overeengekomen: - financiële tussenkomst voor de aanwerving van een bijkomende werknemer in elk ziekenhuis, zodat een ervaren personeelslid kan vrijgesteld worden voor de begeleiding van stagiairs, intreders en herintreders; - een driejarige opleiding tot verpleegkundige voor 600 verzorgenden met behoud van loon. Deze maatregelen worden geleidelijk ingevoerd. Als alle maatregelen in 2005 volledig van kracht zijn, zal het prijskaartje per jaar meer dan 372 miljoen euro bedragen.
Bijscholing kinesitherapeuten en paramedici Kinesitherapeuten en paramedici konden zich in het schooljaar 2001-2002 inschrijven voor een omscholing tot gegradueerde verpleegkundige. Werknemers behouden hun normaal loon tijdens de opleiding; aan zelfstandigen wordt een maandelijkse tegemoetkoming van 2.627,67 euro toegekend. Er gingen 170 personen op het aanbod in. Voor het schooljaar 2002-2003 konden enkel nog zelfstandige kinesitherapeuten zich inschrijven voor de opleiding. Opnieuw 160 personen stapten in.
Project 600 Het Project 600, zo genoemd omdat oorspronkelijk een doelgroep van 600 personen werd beoogd, is bestemd voor de omscholing tot verpleegkundige van andere zorgverleners die tewerkgesteld zijn in ziekenhuizen en rusthuizen. De deelnemers behouden tijdens de opleiding het normale loon. In het schooljaar 2000-2001 zijn 950 werknemers in dit project ingestapt, waarvan er 633 slaagden. 139 hiervan moesten maar een korte opleiding volgen en zijn inmiddels al aan de slag. In 2001-2002 is dit project herhaald en hebben 751 personen zich kandidaat gesteld voor een opleiding. Ook voor 20022003 konden werknemers zich inschrijven en dit zal ook het geval zijn voor 2003-2004.
34
ZORGVULDIG OMGAAN MET GEZONDHEIDSZORG DOOR RESPONSABILISERING Elke euro goed besteden Ons gezondheidszorgbeleid is erop gericht iedereen de best mogelijke zorg te garanderen. Dit veronderstelt dat de beschikbare middelen zo doelmatig mogelijk aangewend worden. Het budget voor gezondheidszorg komt immers onder toenemende druk door de vergrijzing van de bevolking en de snelle evolutie van de medische technologie. Als we willen dat deze druk niet vroeg of laat leidt tot een geneeskunde met twee snelheden (hoge kwaliteit alleen voor gegoede burgers), moeten we zorgen dat de groei van dit budget beheersbaar blijft. Dat is alleen mogelijk als iedere betrokken partij zijn of haar verantwoordelijkheid neemt: de zorgverstrekker, de verzorgingsinstelling, het ziekenfonds én de individuele patiënt. De belastingbetaler zal immers alleen dan meer geld over hebben voor de gezondheidszorg, als vaststaat dat elke frank er goed besteed wordt.
Goede praktijk aanmoedigen bij artsen Om het kostenbewustzijn van artsen te stimuleren, kunnen de artsen hun voorschrijfgedrag vrijwillig vergelijken met dat van collega’s (peer review). De eerste onderwerpen zijn antibiotica, middelen tegen hoge bloeddruk. Medische beeldvorming en labo-onderzoeken zijn in voorbereiding. Artsen die hardnekkig merkelijk duurdere behandelingen voorschrijven of uitvoeren, zullen daarop gewezen worden en desnoods gesanctioneerd kunnen worden.
Ziekenhuizen aanzetten tot meer doelmatigheid Ziekenhuizen die voor bepaalde standaardingrepen meer uitgeven dan een bepaald plafond, moeten de overschrijding terugbetalen aan de ziekteverzekering. Voor deze standaardingrepen wordt jaarlijks bepaald hoeveel ze normaal gezien mogen kosten. Wie deze kosten gemiddeld met tenminste 10% overschrijdt, moet terugbetalen. Ook voor de behandeling van bepaalde aandoeningen (die geen heelkundige ingrepen vergen) zijn standaardprijzen vastgelegd. Ziekenhuizen die voor meer dan de helft van de standaardingrepen of aandoeningen met tenminste 10% boven de gemiddelde kostprijzen uitstijgen, zullen vermeld worden op een website. In september 2002 werden de ziekenhuizen voor de eerste keer geïnformeerd over de mogelijke resultaten van de nieuwe werkwijze. Het nieuwe systeem van “referentiebedragen” trad op 1 oktober 2002 in werking. Een mooi voorbeeld van de responsabilisering van de ziekenhuizen is de manier waarop praktijkverschillen bij nierdialyse aangepakt worden. Momenteel blijkt immers dat sommige ziekenhuizen steeds hemolyse gebruiken, een techniek die de helft duurder is dan de twee andere alternatieven. Anderen blijken in de helft van de gevallen voor de goedkopere alternatieven te kiezen. Door een maatregel die ingaat op 1 juli 2003 zullen ziekenhuizen die maar in 10% van de gevallen een beroep doen op de goedkopere technieken, een lagere terugbetaling ontvangen voor de hemolyse. Voor ziekenhuizen die ma&ar in 5% van de gevallen alternatieve technieken toepassen, is de vergoeding voor hemolyse nog lager.
Ziekenfondsen: sterker betrokken Ziekenfondsen worden door de overheid vergoed voor de taken die ze verrichten. Een groter deel van deze vergoeding is voortaan afhankelijk van de kwaliteit van dat geleverde werk. De overheid zal onder meer rekening houden met de manier waarop de ziekenfondsen de Maximumfactuur in de praktijk brengen. Ook wordt rekening gehouden met de stiptheid waarmee het ziekenfonds de gegevens aanlevert die gebruikt worden voor de opvolging van de zorgverstrekkers en ziekenhuizen.
Ook patiënten hebben verantwoordelijkheid Doelmatig omgaan met de beperkte middelen van de ziekteverzekering, is niet alleen de verantwoordelijkheid van de verstrekkers van de zorgen. Ook de patiënten kunnen hun steentje bijdragen in het vermijden van overbodige uitgaven. In het hoofdstuk over geneesmiddelen zijn hiervan al een aantal voorbeelden terug te vinden. Een patiënt wordt gestimuleerd om onnodig gebruik van antibiotica vermijden. De terugbetaling van minder aangewezen geneesmiddelen wordt soms verlaagd, om meer doeltreffende geneesmiddelen beter terug te betalen, enzovoort …
35
De verantwoordelijkheid van de patiënt komt misschien wel het duidelijkst naar voor in de problematiek van de spoeddiensten. Verschillende spoeddiensten klagen dat patiënten zich met een aandoening melden waarvoor ze net zo goed naar een huisarts kunnen gaan. Deze patiënten zorgen niet alleen voor een overbelasting van de spoed, soms veroorzaken zij in deze hoogtechnologische omgeving ook een reeks overbodige technische onderzoeken. Om deze patiënten aan te sporen zich in de eerste plaats tot hun huisarts te wenden, hebben we verschillende maatregelen uitgewerkt: - eind 2002 kwam er een informatiecampagne die nog eens benadrukt dat de huisarts voor de patiënt het eerste aanspreekpunt is; - de wachtdiensten van huisartsen worden beter georganiseerd en vergoed (zie boven) en; - spoeddiensten mogen sinds 1 maart 2003 onder strikte voorwaarden een bijkomend remgeld van 12,5 euro vragen. Deze voorwaarden houden onder meer in dat aan patiënten die binnengebracht zijn door een ziekenwagen of doorverwezen zijn door een arts geen bijdrage gevraagd mag worden. Ook patiënten die in het ziekenhuis opgenomen worden, moeten deze bijdrage niet betalen. Deze maatregel moet bijdragen tot een herwaardering van de rol van de huisarts, en anderzijds toelaten dat spoeddiensten van ziekenhuizen zich op hun echte opdracht concentreren, namelijk de behandeling van dringende problemen waarvoor de huisarts geen oplossing kan bieden. Het remgeld voor spoeddiensten wordt ook opgenomen in de kosten die meegeteld worden in de Maximumfactuur. Deze zet een plafond op de som van de remgelden voor noodzakelijke medische kosten die een gezin gedurende een kalenderjaar betaalt. Dat plafond is inkomensafhankelijk, waardoor gezinnen die het niet breed hebben extra beschermd worden (zie boven). Een belangrijke randvoorwaarde voor de regeling is dat de patiënten op ieder ogenblik van de dag bij een huisarts terecht moeten kunnen. Dit veronderstelt dat er goede wachtdiensten uitgebouwd zijn die bestaan uit gemotiveerde huisartsen. Daarom werd op 1 september 2002 het beschikbaarheidshonorarium ingevoerd waardoor een huisarts met wachtdienst sowieso 125 euro krijgt per 24 uur weekendwacht, ongeacht het aantal consultaties dat tijdens de wacht uitgevoerd wordt. Bovendien wordt jaarlijks 2,5 miljoen euro uitgetrokken voor de ondersteuning van de huisartsenkringen, die de wachtdiensten moeten organiseren.
Belangrijke randvoorwaarde: kennisopbouw Een goed gezondheidsbeleid is maar mogelijk als zowel de beleidsverantwoordelijken als de zorgverstrekkers kunnen rekenen op degelijke informatie. Nationaal en internationaal gebeurt dan ook heel wat onderzoek. In toenemende mate wordt daarbij onderzocht of geneesmiddelen, testen, prothesen, en ook organisatievormen al of niet doeltreffend zijn. Parallel daarmee wordt steeds meer de nood aangevoeld aan een instelling die ter zake een coördinerende rol kan spelen. In België wordt daarom in 2003 het Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg opgestart. Het krijgt als taak de bevoegde ministers, de administraties en het RIZIV beleidsondersteunende informatie te verschaffen. Van het kenniscentrum wordt ook verwacht dat het zich buigt over thema’s die cruciaal zijn voor het tot een goed einde brengen van hervormingen in de gezondheidszorg. De rapporten van het Kenniscentrum moeten de beleidsmakers toelaten om zo objectief mogelijk de beschikbare middelen te verdelen en op die manier de beste medische praktijk voor zoveel mogelijk patiënten te waarborgen. In de oprichtingswet van het Kenniscentrum wordt ook de mogelijkheid gecreëerd dat de mutualiteiten hun gegevens kunnen samenbrengen in een intermutualistisch agentschap en wordt de basis gelegd voor de complementaire samenwerking tussen beide instellingen. Een tweede initiatief op het gebied van kennisopbouw betreft de steun die wij verlenen aan het interuniversitaire Centrum voor Evidence-Based Medicine. Letterlijk vertaald betekent evidence-based medecine: op onderzoek gebaseerde geneeskunde. Het centrum onderzoekt hoe de resultaten van wetenschappelijke onderzoek in de gezondheidszorg kunnen toegepast worden en verstrekt op dit gebied opleiding aan artsen en andere zorgverstrekkers.
36
MODERNISERING VAN HET BEHEER EN KLANTVRIENDELIJKHEID Een belangrijke mijlpaal is de invoering van de SIS-kaart. Sinds januari 2000 is het gebruik ervan verplicht voor alle sociaal verzekerden. Dank zij de SIS-kaart wordt de sociaal verzekerde, de zorgverstrekker en het ziekenfonds een reeks administratieve formaliteiten bespaard. Zo moeten de 100 miljoen kleefbriefjes die elk jaar worden gebruikt niet meer worden overgetikt door de verzekeringsinstellingen en kan de daaropvolgende facturatie sneller en eenvoudiger verlopen. De zorgverleners kunnen dank zij de kaart hun patiëntenbestand automatisch bijwerken en voor de apothekers vormen de op de kaart opgeslagen gegevens de waarborg dat ze door de ziekenfondsen zullen worden terugbetaald. Bovendien verminderen door de SIS-kaart de mogelijkheden tot fraude in het nadeel van de ziekteverzekering of van de zorgverleners.
BESLUIT OVER 4 JAAR GEZONDHEIDSZORG In de afgelopen vier jaar hebben we getracht om tegemoet te komen aan de belangrijkste noden, om zo de gezondheidszorg van hoge kwaliteit voor iedereen betaalbaar te houden. We hebben het budget voor de ziekteverzekering daarom met meer dan een vierde doen toenemen (zie tabel), wat bijlange niet evident was in deze economisch moeilijke tijden. We hebben er ook op gewezen dat een even grote stijging ook in de toekomst onvermijdelijk zal zijn. Zo’n stijging is echter alleen te verantwoorden als we kunnen garanderen dat elke euro van de ziekteverzekering zo goed mogelijk besteed wordt, en dat dus iedereen die erbij betrokken is, zijn of haar deel van de verantwoordelijkheid opneemt. Tabel: Overzicht van de uitgaven in de gezondheidszorg (in 1000 euro) Uitgaven 1999 Budget 2003 Belangrijkste rubrieken Huisartsgeneeskunde Artsen globaal Tandartsen Kinesisten Totaal farmaceutische verstrekkingen Rustoorden, RVT en Dagcentra Thuisverpleging Implantaten Sociale franchise/ Maximumfactuur + chronisch zieken + palliatief thuiszorgforfait Ziekenhuis + daghospitalisatie Dialyse Revalidatie Totaal van de ziekteverzekering
Stijging in %
615.671 3.903.756 394.793 381.523 2.261.562 782.000 511.000 218.000
794 4.746.977 475.412 394.944 2.696.693 1.320.889 657.517 353.775
29,0% 21,6% 20,4% 3,5% 19,2% 68,9% 28,7% 62,3%
41.943 2.956.188 190.595 201.666
188.704 3.626.082 246.315 302.073
349,9% 22,7% 29,2% 49,8%
12.029.065
15.341.822
27,5%
37
FATSOENLIJKE PENSIOENEN, VANDAAG ÈN MORGEN 2,2 miljoen mensen in België hebben een pensioen. Omdat het pensioen voor de ouderen het belangrijkste inkomen is, moet het ook fatsoenlijk zijn. Ons beleid is er dan ook op gericht een voldoende hoog pensioen voor iedereen te garanderen, door: - de oprichting van het Zilverfonds, dat de uitbetaling van de ‘gewone’ of wettelijke pensioenen (de zgn. eerste pijler) ook in de toekomst veilig stelt; - regelmatige welvaartsaanpassingen en de verhoging van de minimumpensioenen; - de invoering van de Inkomensgarantie voor Ouderen (IGO) voor ouderen die om één of andere reden uit de boot vallen en niet over een behoorlijk inkomen beschikken - en de democratisering van de aanvullende pensioenen (de zgn. tweede pijler) voor alle werknemers en zelfstandigen. Het volgende overzicht geeft een stand van zaken van de maatregelen, die tot nu toe getroffen zijn of in de nabije toekomst gerealiseerd zullen worden.
ZILVERFONDS De bevolking vergrijst en dat leidt tot meer uitgaven voor pensioenen en gezondheidszorg. Daarom stelde Johan Vande Lanotte voor een spaarpot aan te leggen, waarmee later de kosten van de vergrijzing en met name de pensioenuitgaven kunnen betaald worden. Het initiatief werd Zilverfonds gedoopt. Het geld dat belegd wordt in dit fonds, vormt een spaarpot voor het groeiende aantal gepensioneerden. Het vormt een belangrijke garantie voor de toekomstige pensioenen. Om van alle beleidsverantwoordelijken steeds voldoende aandacht te eisen voor de uitdaging van de vergrijzing stelt de regering elk jaar een “Zilvernota” op, waarin zeer duidelijk het beleid voor het betalen van de kosten van de vergrijzing worden toegelicht. De “Zilvernota” legt vast welke middelen elk jaar naar het Zilverfonds moeten en wat er voor de financiering van de vergrijzing uit kan. Na iets meer dan twee jaar bevat het Zilverfonds momenteel meer dan 1,5 miljard euro.
MINIMUMPENSIOENEN OMHOOG Zowel werknemers als zelfstandigen hebben recht op een minimumpensioen als ze ten minste 2/3 van een volledige loopbaan in een bepaald statuut gewerkt hebben. Voor mannen bedraagt de volledige loopbaan 45 jaar, voor vrouwen wordt ze tegen 2009 geleidelijk opgetrokken van 40 tot 45 jaar. Het bedrag van dit minimumpensioen hangt af van lengte van de loopbaan. Wanneer aan deze loopbaanvoorwaarde voldaan is en het bedrag van het pensioen lager is dan het gewaarborgd minimumpensioen, wordt het automatisch tot dat bedrag opgetrokken.
Eerste verhoging minimumpensioenen op 1 juli 2000 In juli 2000 werden alle minimumpensioenen een eerste maal met gemiddeld 24,79 euro (1000 frank) per maand verhoogd. Voor de mensen met een volledige loopbaan bedroeg de verhoging per maand voor een ‘pensioen alleenstaande’ precies 1000 frank, voor een ‘gezinspensioen’ 31 euro (1.250 frank) (werknemers) of 33 euro (1.333 frank) (zelfstandigen).
38
Tweede verhoging minimumpensioenen op 1 april 2003 De herziening van dit minimum verhoogt de laagste pensioenen toegekend voor loopbanen die minstens 2/3de van een volledige loopbaan bedragen. Ongeveer 500.000 gepensioneerden zullen van deze maatregel genieten. Voor onvolledige loopbanen zal een evenredige verhoging van het minimumpensioen worden toegepast. De belangrijkste nieuwigheid is dat de toegang tot het minimumpensioen versoepeld wordt voor de gepensioneerden die een “gemengde” loopbaan hebben als zelfstandige en als werknemer. Hierdoor krijgen meer dan 61.000 gepensioneerden een volwaardig minimum. Minimumpensioen werknemers met volledige loopbaan Verhoging 1/07/2000 Verhoging 1/04/2003 Gezin Alleenstaande Overleving
Gezin Alleenstaande Overleving
+ € 30,99 + € 24,79 + € 24,79
+ € 37,28 + € 29,82 + € 29,82
Maandelijks pensioen op 1/04/2003 € 1.020,09 € 816,34 € 803,49
Minimumpensioen zelfstandigen met volledige loopbaan Verhoging 1/07/2000 Verhoging Maandelijks pensioen 1/04/2003 op 1/04/2003 + € 33,04 + € 39,66 € 823,09 + € 24,79 + € 29,82 € 617,37 + € 24,79 + € 29,82 € 617,37
Enkele voorbeelden, met tussen haakjes het aantal gewerkte jaren. Minimumpensioen werknemers met een 2/3de loopbaan Verhoging 1/07/2000 Verhoging Maandelijks pensioen 1/04/2003 op 1/04/2003 € 24,85 Man met gezin € 20,66 € 680,06 (30/45) € 19,88 Vrouw alleen (28/42) € 16,53 544,23 € 19,88 Man alleen (30/45) € 16,53 € 544,23 Minimumpensioen zelfstandigen met een 2/3de loopbaan Verhoging 1/07/2000 Verhoging Maandelijks pensioen 1/04/2003 op 1/04/2003 € 26,44 Gezin (30/45) € 22,03 € 548,73 € 19,88 Vrouw alleen (28/42) € 16,53 € 411,58 € 19,88 Man alleen (30/45) € 16,53 € 411,58
39
AMBTENARENPENSIOENEN Ambtenaren die hun loopbaan verlengen tot na de leeftijd van 60 jaar, krijgen nu een bonus. Zoals onderstaande tabel aantoont, kan voor een ambtenaar die in dienst blijft tot de leeftijd van 65 jaar de totale pensioenverhoging oplopen tot 9%. Leeftijd 60-61 61-62 62-63 63-64 64-65
Bonus per jaar 1,5% + 1,5% + 2,0% + 2,0% + 2,0%
Totaal 3% 5% 7% 9%
Er ligt ook een wetsontwerp klaar in de Kamer inzake ambtenarenpensioenen. Hierdoor worden allerlei concrete problemen opgelost, en bestaande situaties verbeterd. Een voorbeeld: wanneer een leraar op meerdere scholen lesgeeft, leiden de verschillende werksituaties tot verschillende onderscheiden pensioenen. Nu wordt een enig pensioen betaald, maar als het financieel voordeliger is de onderscheiden pensioenen uit te keren, zal er in de toekomst daarvoor gekozen worden. Een ander voorbeeld: een gepensioneerde ambtenaar die voor een terminale ouder wil zorgen, kan nu in bepaalde gevallen geen uitkering wegens palliatief verlof krijgen omdat zijn pensioen dan voor een jaar geschorst wordt. In de toekomst zal die ambtenaar de uitkering wegens palliatief verlof en zijn pensioen wel kunnen cumuleren.
Gewaarborgd minimum Er werd besloten om vanaf 1 april 2003 de forfaitaire bedragen van de gewaarborgde minimumpensioenen van de openbare sector met 2 % te verhogen. Bovendien zal dit percentage vanaf 1 april 2004 opgetrokken worden tot 4 %. A. Minimumbedragen (*) per maand voor 8.288 pensioenen toegekend wegens leeftijd of anciënniteit verhogen Vòòr 1/04/03 1/04/2003 1/04/2004 Alleenstaande 956,26 975,37 994,78 gepensioneerde Gehuwd 1195,33 1219,22 1243,47 gepensioneerde N.B. : De hierboven vermelde bedragen vormen eveneens de benedengrenzen van de minima van de rustpensioenen wegens lichamelijke ongeschiktheid.
(*)
B. Minimumbedragen (*) per maand voor 4204 overlevingspensioenen worden opgetrokken Voor 1/04/03 1/04/2003 1/04/2004 833,76 850,43 867,14 bedragen aangepast aan de huidige index 1,2936.
Aantal betrokken gepensioneerden: Minimum wegens leeftijd of anciënniteit. Alleenstaande gepensioneerde Gehuwd gepensioneerde Minimum wegens lichamelijke ongeschiktheid Alleenstaande gepensioneerde Gehuwd gepensioneerde Minimum voor de overlevingspensioenen TOTAAL
1.118 1.469 3.919 1.782 4.204 12.492
40
WELVAARTSAANPASSING 1,6 miljoen pensioenen omhoog door welvaartsaanpassing In januari 2002 ging het pensioen van alle werknemers en zelfstandigen, die gepensioneerd zijn vóór 1993, reeds 1% omhoog. Deze stijging was bedoeld om de pensioenen aan te passen aan de toegenomen welvaart (de stijging van de lonen): het was een ‘welvaartsaanpassing’. Dezelfde groep gepensioneerden kreeg in januari 2003 een bijkomende aanpassing van 1%. De pensioenen, zowel van werknemers als van zelfstandigen, die in het jaar 1993, 1994 en 1995 ingegaan zijn, werden met 2% verhoogd. Pensioen ingegaan: Vóór 1993 in 1993 In 1994 in 1995
Verhoging op 1 januari 2003* +1% +2% +2% +2%
* De gepensioneerden die vóór 1993 op pensioen zijn gegaan kregen reeds een verhoging van 1% op 1 januari 2002
We beseffen dat het om erg bescheiden verhogingen gaat. Het gaat echter over zeer veel gepensioneerden (1,6 miljoen mensen). Als men dergelijke kleine aanpassingen lange tijd achterwege laat, ontstaat er een onaanvaardbare kloof tussen de pensioenen van de ouderen, en de pensioenen van de jongere gepensioneerden.
Verhoging loonplafonds voor berekening pensioen De pensioenen van werknemers en zelfstandigen worden respectievelijk berekend op basis van de lonen en van het inkomen. Hierbij wordt echter een plafond gehanteerd, zodat de hogere lonen en inkomens niet volledig in aanmerking genomen worden. Indien er geen dergelijk plafond zou bestaan zou de staat aan mensen met zeer hoge lonen, zeer hoge pensioenen moeten betalen, en zou de solidariteit in de pensioenregeling verminderen. Om te vermijden dat het verschil tussen het pensioen en het beroepsinkomen met de jaren vergroot, wordt het loonplafond om de twee jaar aangepast aan de evolutie van het loon. We willen immers niet dat de pensioenen evolueren tot een schamel 'basispensioen'. De loongrenzen voor de berekening van het werknemerspensioen en het inkomensplafond voor de berekening van het pensioen voor zelfstandigen werden vanaf 1 januari 2001 met 2,2% verhoogd. Ook dit jaar zullen deze plafonds in de beide stelsels worden verhoogd, nu met 2,4 %.
41
AANVULLEND PENSIOEN VOOR WERKNEMERS Op 12 juli 2001 werd via een “gezamenlijke verklaring” van de regering en de sociale partners de doelstelling om aanvullende pensioenstelsels te democratiseren vooral via CAO onderhandelde sectorale pensioenplannen als fundamenteel onderdeel van het pensioenbeleid bevestigt: het einddoel moet zijn dat de volledige actieve bevolking ervan gebruik kan maken. Reeds heel wat sectoren de uitdaging aangegaan1. Uitgaande van de CAO’s gesloten door de werkgevers- en werknemersorganisaties blijkt op een korte termijn het aantal werknemers met een aanvullend pensioen toeneemt van een goede 30 % naar meer dan de helft van de werkende bevolking. Bovendien blijkt deze toename zich vooral te situeren onder de arbeiders en sectoren met veel kleine bedrijfjes. Naast het creëren van een gelijke behandeling tussen alle pensioenplannen heeft de nieuwe wetgeving drie belangrijke doelstellingen: •
De aanvullende pensioenen uitbouwen tot een aanvullende sociale bescherming, door rente fiscaal even gunstig te behandelen als uitkeringen in kapitaal, een minimale pensioenleeftijd van 60 jaar2 te voorzien maar dan ongeacht of men op pensioen gaat of werkt, een minimale garantie dat de belegde reserves intrest moeten opbrengen en duidelijk informatie voor iedereen;
•
Meer solidariteit inbouwen, onder meer door een aanvullend pensioen te garanderen in geval van overlijden invaliditeit, ziekte, tijdelijke werkloosheid, werkloosheid, loopbaanonderbreking, zwangerschapsverlof of minima en maxima te voorzien. Om die reden worden twee soorten pensioenplannen voorzien: -
•
De traditionele pensioenplannen, die sterk overeenkomen met de pensioenplannen die we vandaag al kennen. Zij genieten geen enkel bijkomend voordeel dan wat vandaag reeds van toepassing is. De sociale pensioenplannen die moeten worden opgericht op basis van een CAO en paritair worden beheerd. Zij hebben als bijkomend kenmerk een sterke sociale inslag: zij voldoen ten minste aan de opgelegde minimale solidaire eisen (4,4% van de bijdragen). Zij moeten de verzekeringstaks van 4,4% op de betaalde premies niet betalen. Ook mogen zij boven de loonnorm worden toegekend.
Ten derde moet de overheid er voor zorgen dat de pensioenbeloftes worden gerespecteerd door reservevorming.
1 Reeds een sectorplan vóór de WAP: 102.07 Bedrijf der kalksteengroeven, cementfabrieken en kalkovens van het administratief arrondissement Doornik; 117 Petroleumnijverheid en –handel; 124 Bouwbedrijf; 126 Stoffering en houtbewerking; 130 Drukkerij-, grafische kunst- en dagbladbedrijf; 139 Binnenscheepvaart; 216 Notarisbedienden; 301.01 Havenbedrijf Antwerpen; 315.01 Sabena; 326 Gas- en elektriciteitsbedrijf; 328.01, 02 en 03 Paritair subcomité voor het stads- en streekvervoer van het Vlaamse en Brusselse hoofdstedelijk gew Recent opgestart in de filosofie van de WAP: 105 Non-ferro metalen; 111 Metaal-, machine en elektrische bouw; 112 Garagebedrijf; 120.02 Vlasbereiding; 149.02 Koetswerk; 149.03 Electriciens; 149.04 Metaalhandel; 209 Metaalfabrikatennijverheid Voorzien een opstarting in een CAO: 109 Kleding- en confectiebedrijf; 118 Voedingsnijverheid; 120 Textielnijverheid en het breiwerk; 127.02 Handel in brandstoffen van oost-vlaanderen; 142.01 Terugwinning van metalen; 218 Aanvullend nationaal paritair comité voor de bedienden; 226 Internationale handel, het vervoer en de aanverwante bedrijfstakken 2
Er werden overgangsmaatregelen voorzien die uiterlijk op 31/12/2009 aflopen.
42
AANVULLEND PENSIOEN VOOR ZELFSTANDIGEN Momenteel kunnen de meeste zelfstandigen enkel toetreden tot het vrij aanvullend pensioen voor zelfstandigen (VAPZ) via de sociale verzekeringskassen. Zij kunnen daarbij hun storting aan dergelijke kassen aftrekken van de belastingen, evenwel beperkt tot een plafond. 8,2% van de zelfstandigen heeft dat effectief gedaan. Zelfstandigen uit een aantal vrije beroepen (geneesheren, tandartsen, apothekers, notarissen, advocaten en gerechtsdeurwaarders) kunnen kiezen tussen het VAPZ en een eigen, voordelige regeling. Deze eigen regeling is interessanter omdat de stortingen die aftrekbaar zijn van de belastingen hoger zijn. Vanaf 1 januari 2004 moet iedere zelfstandige toegang hebben tot deze fiscaal voordelige sociale pensioenplannen. De pensioeninstellingen moeten de zelfstandigen ook veel duidelijker informeren en mogen hen niet verhinderen om van pensioeninstelling te veranderen. Bovendien wordt de markt van de aanvullende pensioenen zodanig gereorganiseerd, dat de Europese regels over vrije concurrentie gerespecteerd worden. De nieuwe wet voert één doorzichtige regeling in die open staat voor àlle zelfstandigen. Zij kunnen voortaan kiezen uit twee vormen van pensioenovereenkomsten: -
het gewone pensioenplan, vergelijkbaar met het huidige VAPZ;
-
het sociale pensioenplan, waar een hogere fiscale aftrek mogelijk is, maar met de verplichting dat minstens 10% van de bijdragen naar solidariteit gaat.
GEWAARBORGD INKOMEN In België krijgen bijna 100.000 ouderen, die een laag pensioen hebben en niet over voldoende andere inkomsten beschikken, een aanvullende uitkering. Dit gebeurde tot mei 2001 via het Gewaarborgd Inkomen voor Bejaarden (GIB). Daarna zijn de meeste gerechtigden overgeschakeld naar het nieuwe stelsel, de Inkomensgarantie voor Ouderen (IGO, zie verder). Hierdoor krijgen ouderen hogere uitkeringen. In juli 2000 is het GIB verhoogd met dezelfde bedragen als de minimumpensioenen: € 24,79 (1000 frank) voor alleenstaanden en € 33 (1.333 frank) voor gezinnen. Gewaarborgd Inkomen voor bejaarden Verhoging 1/07/2000 Maandbedrag 1/04/2003* € 33,04 € 783,43 Gezin € 24,79 € 587,55 Alleenstaande * Waarde index 01/02/2002 In september 2000 volgde nog een verbetering. Zelfstandigen die vervroegd met pensioen gaan, verliezen 5 procent van hun pensioen per jaar dat ze vroeger (d.i. vroeger dan hun 65 jaar) stoppen met werken. Om te weten of zij recht hadden op het GIB gebruikte men echter als referentiepunt het pensioen dat ze zouden ontvangen hebben alsof ze tot hun 65ste gewerkt hadden. Daardoor moesten vele zelfstandigen rondkomen met een pensioentje dat lager lag dan het GIB. Sinds 1 september 2000 wordt alleen gekeken naar wat ze werkelijk als pensioen ontvangen, waardoor het pensioen voor 12.500 bejaarden gevoelig steeg. Dit mechanisme is ook ingebouwd in het nieuwe stelsel van de Inkomensgarantie voor Ouderen. Ook de werknemers die vóór 1 januari 1991 met vervroegd pensioen zijn gegaan, hebben van deze maatregel kunnen genieten.
43
INKOMENSGARANTIE VOOR OUDEREN Een eigentijds stelsel Het stelsel van het Gewaarborgd Inkomen voor Bejaarden was de laatste 30 jaar niet meer aangepast. Omdat het niet meer aan de maatschappelijke noden beantwoordde, voerden we een grondige hervorming door. In juni 2001 werd het GIB vervangen door een nieuwe en betere regeling, de Inkomensgarantie voor Ouderen (IGO), vanaf de leeftijd van 62 jaar. Vergelijking tussen de oude regeling (GIB) en de nieuwe (IGO) GIB
IGO
Gezin
€ 783,43
Man € 397,95 Vrouw € 397,95 Totaal € 795,90
Alleenstaande
€ 587,55
€ 596,93
Het nieuwe stelsel legt de klemtoon op de gelijke behandeling voor mannen en vrouwen: de minimumleeftijd voor rechthebbenden is dezelfde voor mannen als voor vrouwen en evolueert van 62 jaar in 2001 tot 65 jaar vanaf 2009. Ook het verschil tussen samenwonenden en gehuwden wordt weggewerkt. Daardoor is het bedrag van de uitkering niet meer afhankelijk van de burgerlijke staat, maar van de feitelijke gezinstoestand. Bovendien wordt de administratieve rompslomp zoveel mogelijk beperkt. Van de 91.746 dossiers die in het stelsel van het Gewaarborgd Inkomen waren opgenomen, is een kwart in het oude stelsel gebleven, omdat dit voor de betrokkenen voordeliger was. De anderen stapten gewoon over naar het nieuwe systeem en werden daarvan met een persoonlijke brief op de hoogte gebracht. Alle nieuwe rechthebbenden stappen in het nieuwe systeem. Zowel het recht op IGO als het bedrag van de uitkeringen hangen af van de eventuele andere inkomsten van de betrokkenen. In de oude situatie was het voldoende dat iemand wat gespaard had, een eigen huisje had of onlangs een huis had verkocht, om een sterk verlaagde uitkering te krijgen of zelfs het recht op een uitkering te verliezen.
Verhoging van de IGO op 1 april 2003 Op hetzelfde ogenblik dat de minimumpensioenen voor werknemers en zelfstandigen worden verhoogd, wordt de IGO opgetrokken naar het niveau van de minimumpensioenen van de zelfstandigen. Sedert het aantreden van de regering betekent de Inkomensgarantie voor Ouderen een stijging van gemiddeld 10% (bovenop de indexaanpassing). INKOMENSGARANTIE VOOR OUDEREN 1/06/2001 Verhoging 1/04/2003 Basisbedrag Alleenstaande
€ 390,15 € 585,23
€ 13,62 € 20,44
Maandbedrag 1/04/2003 € 411,55 € 617,37
Nuttige informatie over de Inkomensgarantie voor Ouderen is verkrijgbaar in de gemeentehuizen en in een informatiepakket op de website van de RVP www.rvp.fgov.be of van Frank Vandenbroucke www.vandenbroucke.com.
44
PENSIOEN, WERK EN UITSTAPREGELINGEN Weer aan het werk gaan niet langer bestraft Wie vroeger na een periode van inactiviteit (brugpensioen, werkloosheid, ziekte) weer aan de slag wilde, riskeerde daardoor minder pensioen te krijgen. Als hij of zij weer aan het werk ging, werd immers het nieuw verdiende loon in aanmerking genomen voor de berekening van het wettelijk pensioen. Dit loon viel dikwijls lager uit dan het vroeger verdiende, zodat ook het pensioen kleiner werd. Veel oudere werknemers die in dit geval waren, aanvaardden daarom geen nieuwe job. Die toestand behoort nu tot het verleden. Om mensen die terug willen werken aan te moedigen, wordt vanaf juli 2000 het pensioen voor de periode van werkhervatting berekend op het beste loon, eventueel dat van vóór de werkhervatting. De maatregel heeft betrekking op werknemers die de leeftijd van 50 jaar bereikt hebben en een tewerkstelling als werknemer van minstens 20 jaar kunnen bewijzen.
Pensioenrechten van werknemers lopen door bij opname van het tijdskrediet In december 2001 hebben de sociale partners een CAO ondertekend, waardoor vanaf januari 2002 het stelsel van tijdskrediet ingevoerd is. De werknemers krijgen daardoor het recht hun loopbaan tijdelijk te onderbreken. Drie jaar lang wordt voor de latere pensioenberekening de voltijdse of halftijdse onderbreking gratis, dwz zonder dat de betrokkene bijdragen moet betalen, gelijkgesteld met een periode van tewerkstelling. Het tijdskrediet zelf kan op sector- of ondernemingsniveau verlengd worden tot 5 jaar (maximum), maar de gelijkstelling blijft beperkt tot 3 jaar. Deze drie jaar is een grote versoepeling: het gaat om een uitbreiding van 1 jaar gratis naar 3 jaar gratis. De mogelijkheid om deze periode te verlengen door vrijwillig regularisatiebijdragen te betalen vervalt. In het stelsel van het tijdskrediet wordt een gratis gelijkstelling verleend voor een periode van 5 jaar als de tewerkstelling met 1/5de werd verminderd. Deze gelijkstelling kan wel boven op de gelijkstelling van 3 jaar worden verkregen. Zoals voordien al het geval was (in het stelsel van de loopbaanonderbreking), wordt een gratis gelijkstelling van onbeperkte duur verleend aan de werknemers die de leeftijd van 50 jaar hebben bereikt en hun tewerkstelling hetzij met 50% of met 1/5de hebben verminderd.
Ook voor uitstappende ambtenaren nieuwe pensioenregeling Begin 2001 bereikten wij een akkoord met de ambtenarenbonden over de pensioenberekening bij loopbaanonderbreking en gelijkgestelde vormen van uitstapregeling. Het akkoord is een alternatief voor de manier waarop de pensioenwetgeving tot nu toe toegepast wordt wanneer ambtenaren gebruik maken van een Terbeschikkingstelling (TBS) op de leeftijd van 55 jaar. Voor de ambtenaren die de leeftijd van 55 jaar bereiken vóór 1 januari 2002, wordt het oude systeem behouden. Het algemene principe van de nieuwe regeling is dat het totale aantal niet-gewerkte jaren die in aanmerking genomen kunnen worden voor de berekening van het pensioen (mits men de nodige bijdragen betaalt) gelijk is aan 20% van het totale aantal jaren tewerkstelling. Een voorbeeld: als een persoon 30 jaar gewerkt heeft, kan hij 6 jaar (20% van 30), die hij bijvoorbeeld voor TBS gebruikt, laten meetellen voor zijn/haar pensioen. Als die persoon 8 jaar uitstapt, worden toch maar 6 jaar ervan meegeteld voor zijn/haar pensioen. Dit algemene principe wordt echter geleidelijk ingevoerd, en bovendien bestaat er een belangrijke uitzondering op. Voor wie de leeftijd van 55 jaar bereikt tussen 1 januari 2002 en 31 december 2005 is het percentage 25%. Voor wie 55 wordt tussen 1 januari 2006 en 31 december 2010 zal de 25% zeer geleidelijk terug zakken naar 20%. Bepaalde loopbaanonderbrekingen (bijvoorbeeld voor het verlenen van palliatieve zorgen) worden niet meegeteld. De 25% grens wordt mits bepaalde voorwaarden behouden voor ambtenaren die hun loopbaan onderbroken hebben voor de opvoeding van hun kinderen.
45
GEPENSIONEERDEN MOGEN MEER BIJVERDIENEN Het grensbedrag dat gepensioneerden, ouder dan 65 jaar (met uitzondering van de vrouw in het werknemers- en zelfstandigenstelsel: d.i. 63 jaar in 2003), mogen bijverdienen zonder hun pensioenrechten aan te tasten, gaat ongeveer met de helft omhoog. De nieuwe plafonds zijn verschenen in het Staatsblad en worden gehanteerd met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2002. Het bedrag dat een gepensioneerde mag bijverdienen, hangt af van een aantal factoren: de leeftijd, het soort pensioen, de aard van de bijverdienste (werknemer of zelfstandige) en het al of niet ten laste zijn van kinderen. Het meest opvallende is de forse verhoging van het grensbedrag voor de gepensioneerden die de wettelijke pensioenleeftijd bereikt hebben. De grensbedragen voor gepensioneerden die jonger zijn dan 65 (mannen), respectievelijk 62 (vrouwen) gaan met 2% omhoog. De nieuwe grensbedragen worden met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2002 gehanteerd. Ik krijg een rustpensioen en/of een overlevingspensioen. Wat mag ik bijverdienen? 1. na de wettelijke pensioenleeftijd (1) bijverdienste als werknemer (bruto) (2) Met kinderlast
(3)
als zelfstandige (netto)
€ 10.845,34
€ 8.676,27
€ 14.556,14
€ 11.644,90
2. vóór de wettelijke pensioenleeftijd (65/62 jaar) € 7.421,57 Met kinderlast € 11.132,37
€ 5.937,26 € 8.905,89
3. vóór 65 jaar met uitsluitend overlevingspensioen € 14.843,13 Met kinderlast € 18.553,93
€ 11.874,50 € 14.843,13
(1) De wettelijke pensioenleeftijd is 65 jaar voor werknemers en zelfstandigen, door het geleidelijk optrekken van de pensioenleeftijd voor vrouwen is die vandaag 63 jaar (uitgezonderd voor zeevarenden, mijnwerkers en voor leden van het vliegend personeel van de burgerluchtvaart) Voor de gepensioneerden van de openbare sector, zowel mannen als vrouwen, is de wettelijke pensioenleeftijd 65 jaar. (2) Voor een activiteit als werknemer geldt het bruto beroepsinkomen; voor een activiteit als zelfstandige geldt het netto inkomen. Het netto inkomen zelfstandige is gelijk aan 80 % van het bruto beroepsinkomen werknemer. (3) In geval van kinderlast worden de grenzen verhoogd met 3710,80 euro bruto per jaar voor een activiteit als werknemer en 2968,63 euro netto per jaar voor een activiteit als zelfstandige.
ZELFSTANDIGEN: AFSCHAFFING VAN DE VERMINDERINGSCOËFFICIËNT In de zelfstandigenregeling kunnen rechthebbenden die een voldoende loopbaan bewijzen hun pensioen vervroegd laten ingaan vanaf de leeftijd van 60 jaar. Het vervroegd pensioen wordt dan echter wel verminderd met 5% per jaar vervroeging. Deze verminderingscoëfficiënt wegens vervroegde pensionering als zelfstandige wordt afgeschaft voor de pensioenen die ingaan op 1 januari 2003, mits een volledige loopbaan wordt bewezen (voor mannen 45 loopbaanjaren en voor vrouwen momenteel 43 loopbaanjaren) op grond van de verschillende wettelijke Belgische en buitenlandse pensioenstelsels. De jaren gelijktijdig gepresteerd in verschillende regimes kunnen slechts een maal gerekend worden.
46
VAKANTIEGELD VOOR GEPENSIONEERDE GRENSARBEIDERS Iemand die op pensioen gaat, krijgt in principe in het eerste jaar pensioen geen vakantiegeld (en geen aanvullende toeslag bij het vakantiegeld). Dat is wèl het geval voor gewezen bruggepensioneerden en voor mensen die ziekte-, invaliditeits- of werkloosheidsvergoedingen hebben genoten. De grensarbeider die zijn werk verliest in Frankrijk, Nederland, Duitsland of Luxemburg en stempelt in België (het stempelen moet gebeuren in het land waar hij woont) had vroeger voor het eerste jaar van zijn pensionering geen recht op vakantiegeld. Daarin hebben we verandering gebracht. Vanaf 2002 krijgt een werkloze grensarbeider, die op pensioen gaat vóór 1 juni, vakantiegeld, voor het eerste jaar pensioen.
AUTOMATISCH PENSIOEN Voor uitkeringstrekkers Sinds 1 januari 2003 krijgen de mensen die een vervangingsinkomen genieten, hun pensioen – op de wettelijke pensioenleeftijd - automatisch uitbetaald. Ze moeten geen aanvraag meer indienen en hun recht op pensioen wordt automatisch onderzocht. Hierdoor worden situaties voorkomen waarbij mensen die een vervangingsinkomen genieten, hun pensioen vergeten aan te vragen en bijgevolg een tijdlang zonder inkomen vallen. Concreet gaat het hier om mensen die een vervangingsinkomen (werkloosheidsuitkering, brugpensioen, arbeidsongeschiktheids- of invaliditeitsuitkering) genieten en in december 2002 (of daarna) de wettelijke pensioenleeftijd (dan 65 jaar voor mannen en 63 jaar voor vrouwen) bereiken. De Rijksdienst voor Pensioenen en/of het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen zal alle betrokkenen, ongeveer één jaar voor de ingangsdatum van het pensioen, schriftelijk meedelen dat het recht op pensioen ambtshalve onderzocht wordt. Deze nieuwe procedure komt jaarlijks ongeveer 33.000 mensen ten goede. Voor werknemers en zelfstandigen Vanaf 1 januari 2004 zullen werknemers en zelfstandigen die de wettelijke pensioenleeftijd bereiken hun pensioen automatisch krijgen. Vanaf dan wordt immers het automatisch onderzoek van het recht op rustpensioen ingevoerd voor alle werknemers en zelfstandigen die ten vroegste in december 2003 de wettelijke pensioenleeftijd bereiken en hun hoofdverblijfplaats in België hebben. Alle betrokkenen zullen van de bevoegde pensioendienst een brief ontvangen met de vraag of zij al dan niet wensen te stoppen met werken. Indien zij stoppen of zich beperken tot de toegelaten beroepsbezigheid, wordt het pensioen automatisch berekend en uitbetaald.
47
NIEUWE REGELING TERUGBETALING PENSIOENEN In sommige gevallen heeft een gepensioneerde recht op achterstallige pensioenbedragen. Dit gebeurt bijvoorbeeld als er nieuwe gegevens door de gepensioneerde worden meegedeeld of bij een fout van de pensioendienst. Achterstallen worden voortaan niet meer met een terugwerkende kracht van 5 jaar maar van 10 jaar terugbetaald: de pensioendiensten kunnen dus tot 10 jaar terug gaan. Wanneer de pensioendiensten een nieuwe beslissing nemen, kan de gepensioneerde in sommige gevallen recht hebben op een hoger pensioen en dus op achterstallige pensioenbedragen. Die nieuwe beslissing kan het gevolg zijn van een wijziging in de gezinstoestand, van nieuwe gegevens die meegedeeld worden en soms ook van een fout van de pensioendienst. Het kan zich eveneens voordoen dat de pensioendiensten een juridische of materiële vergissing in de uitbetaling van een pensioen vaststellen (bijvoorbeeld omdat de verhogingen van het minimumpensioen niet toegepast werden) of dat een beslissing met vertraging genomen werd. In dat geval wordt het ondervonden nadeel door de uitbetaling van achterstallen vergoed. In de regeling voor werknemers en zelfstandigen is er evenwel niet specifiek bepaald over welke periode die achterstallen betaald moeten worden. Daarom doen de pensioendiensten beroep op de verjaringstermijnen van het burgerlijk recht, d.w.z. dat achterstallen maar maximaal met een terugwerkende kracht van 5 jaar betaald worden. Daar komt verandering in: de pensioendiensten kunnen tot 10 jaar teruggaan zowel bij de uitvoering van nieuwe beslissingen als bij de rechtzetting van vergissingen in de uitbetaling van de pensioenen, als bij de uitbetaling van beslissingen die met vertraging genomen zijn. Deze maatregel wordt opgenomen in een koninklijk besluit dat op 7 februari 2003 aan de Ministerraad is voorgelegd. De termijn van 10 jaar wordt al toegepast in de pensioenregeling voor ambtenaren en het is logisch dat in de drie verschillende pensioenstelsels (ambtenaren, werknemers en zelfstandigen) een zelfde termijn geldt. Een termijn van 10 jaar is bovendien een redelijke termijn, aangezien de meeste aanpassingen van de pensioenen tijdig gebeuren.
48
BESLUIT OVER 4 JAAR PENSIOENEN Evolutie van de pensioenen sinds 1999
1/4/03
Groei percentage 1999/2003
+3,8 % +3,8 %
816,34 1020,09
+ 7,4 % + 7,4 %
+ 4,7 % + 4,7 %
+5,1 % +5,1 %
617,37 823,09
+ 10,00 % + 10,00 %
+ 4,7 % + 1,6 % + 4,7 % + 1,6 %
+ 3,4 %
617,37
+ 10,00 %
+ 3,4 %
411,55
+ 10,00 %
1/7/99 (1)
1/7/00
Werknemers : - alleenstaande - gezin
760,21 949,93
+ 3,5 % + 3,5 %
Zelfstandigen - alleenstaande - gezin
561,23 748,34
561,23 748,34 374,17
1/6/01
1/1/02 1/1/03 01/4/03
MINIMUMPENSIOENEN
IGO (2)
- alleenstaande - gezin - basisbedrag (3) WELVAARTSAANPASSINGEN Werknemers + Zelfstandigen : - voor 1993 - in 1993, 1994, 1995
+1 % +1 % +2 %
+2% +2%
1. reële waarde (met inbegrip van 3 indexaanpassingen op 9/2000 ; 6/2001 ; 2/2002), met andere woorden: het bedrag was op 1/7/99 nog een stuk lager, maar is ook door indexering een stuk gestegen. Door die stijging te verrekenen in het startbedrag, geeft de rest van de tabel de evolutie bovenop de index. 2. op 31/5/01 is het GIB vervangen door het IGO 3. Voor een gezin van 1 mei 2003 is 2 x basisbedrag voordeliger dan vroegere gezinsbedrag GIB maar slechts van toepassing vanaf 1/6/2001.
Jaarlijkse meerkost van de pensioenmaatregelen op kruissnelheid in miljoen euro WERKNEMERS
393
ZELFSTANDIGEN
124
AMBTENAREN BIJSTANDSSTELSEL GIB - IGO Totaal
5,5 90 612,5
49
KINDERBIJSLAG De kinderen van werknemers, ambtenaren en zelfstandigen hebben recht op kinderbijslag, net als de kinderen van mensen die op basis van een vroeger beroep of een handicap een vervangingsinkomen ontvangen (gepensioneerden, werklozen, invaliden, mensen met een handicap). Voor mensen die geen beroepsinkomen of vervangingsinkomen uit de sociale zekerheid hebben en geen handicap hebben, is er nog het vangnet van de gewaarborgde gezinsbijslag. Voor sommige kinderen wordt het bedrag van de gewone kinderbijslag verhoogd met sociale toeslagen, dit wordt de verhoogde kinderbijslag genoemd. Dit geldt voor de kinderen van langdurig werkloze, zieke en gepensioneerde gezinshoofden, indien het totale gezinsinkomen een bepaalde grens niet overschrijdt. Ook wezen en kinderen met een handicap hebben recht op hogere kinderbijslag. Voor veel gezinnen is de gezinsbijslag een belangrijk deel van het inkomen. Uit onderzoek van het Centrum voor Sociaal Beleid blijkt dat bijna 11% van alle huishoudens met kinderen hun bestaanszekerheid te danken hebben aan kinderbijslag. Bij gezinnen met 3 kinderen of meer is dat zelfs ruim 25%. Het recht op kinderbijslag is dan ook een belangrijke poot in de verdere uitbouw van de sociale zekerheid. De maatregelen die genomen zijn en hieronder vermeld staan, tonen dit belang duidelijk aan.
Sociale toeslagen Langdurig werklozen krijgen een verhoogde kinderbijslag. Als ze aan het werk gaan, vallen ze terug op de gewone kinderbijslag. Geraken ze hun job kwijt, dan moesten ze vroeger 6 maanden wachten vooraleer ze weer recht hadden op de verhoogde kinderbijslag. Met andere woorden, in veel gevallen een reden om dan maar liever niet opnieuw aan het werk te gaan. Het systeem werd daarom bijgestuurd. Met terugwerkende kracht vanaf juli 1999 krijgen langdurig werklozen die een job vinden, maar binnen 6 maanden opnieuw werkloos worden, onmiddellijk weer verhoogde kinderbijslag. Sinds oktober 2000 worden de sociale toeslagen op de kinderbijslagen per trimester vastgesteld. Vroeger gebeurde dit maandelijks. Langdurig werklozen of invaliden die terug gaan werken, krijgen daardoor toch nog de verhoogde kinderbijslag een tijdje verder uitbetaald. Op die manier worden werkloze ouders die terug aan het werk gaan niet direct ‘bestraft’ door de onmiddellijke inhouding van de verhoogde kinderbijslag. Pas na een tijd, als we kunnen veronderstellen dat de nieuwe werksituatie gestabiliseerd is, valt de verhoogde kinderbijslag weg. Bij de aanvang van elk trimester wordt nagegaan of de betrokkene op een bepaald moment (dat mag één dag zijn) tijdens de tweede maand van het vorige trimester voldeed aan de voorwaarden. Als dat zo is, krijgt hij of zij tijdens het volledige trimester verhoogde kinderbijslag. Door deze maatregelen krijgen 35.000 gezinnen met 63.000 kinderen de verhoogde kinderbijslag op een stabielere manier uitbetaald.
Zelfstandigen Op 1 januari 2001 is de gewone kinderbijslag voor het eerste of enige kind van een zelfstandige verhoogd met 14,87 euro per maand. Hij bedraagt nu 36,93 euro per maand.
Grensarbeiders Kinderen van sommige grensarbeiders hebben geen recht op kinderbijslag omdat de wetgeving van onze buurlanden voor hen niets voorziet. Door een aanpassing van de Belgische regelgeving krijgen deze kinderen voortaan toch kinderbijslag en dit met terugwerkende kracht vanaf 1 juli 1999. De ouders van ongeveer 1.500 kinderen ontvangen hierdoor nu kinderbijslag. Hetzelfde geldt voor kraamgeld.
50
Armoede bestrijden Inzake kinderbijslag namen we verschillende andere maatregelen om te voorkomen dat kinderen slachtoffer worden van armoede. Dit zijn meestal beperkte maatregelen, waarmee kleine gaten in de mazen van het sociale zekerheidsnet gedicht zijn. Maar toch zijn ze belangrijk in ons beleid, want…vele kleintjes maken een groot. • Sinds februari 1998 behouden een aantal meerderjarige jongeren die zelf een bestaansminimum ontvangen en wonen in een gezin met een bestaansminimum, hun recht op gewaarborgde kinderbijslag. • Voor 1200 kinderen die geplaatst zijn in een instelling en voordien recht hadden op gewaarborgde kinderbijslag, wordt een maandelijks bedrag van 47,77 euro toegekend. Dit bedrag wordt in principe betaald aan de persoon (veelal een ouder) die voor de plaatsing het kind opvoedde. In het belang van het kind kan de jeugdrechter beslissen dat het wordt gestort op een rekening op naam van het kind. Dit kan voor deze kinderen de enige mogelijkheid zijn om een heel klein startkapitaal op te bouwen tegen de dag dat ze meerderjarig zijn. Deze maatregel geldt met terugwerkende kracht vanaf juli 1998. • In het stelsel van de gewaarborgde kinderbijslag is ook de ‘wezentoeslag’ met terugwerkende kracht vanaf februari 1999 ingevoerd. Hierdoor ontvangen een aantal kinderen gemiddeld 156 euro méér kinderbijslag per maand. Verder werd in juli 2000 de inkomensgrens die recht geeft op gewaarborgde kinderbijslag met 93 euro verhoogd en zijn de ‘tussengrenzen’ afgeschaft. Hierdoor hebben meer gezinnen recht op de totale gewaarborgde kinderbijslag. • Tot slot wordt de ‘tegemoetkoming voor hulp van derden’ niet meer beschouwd als een (vervangings)inkomen voor het toekennen van het recht op verhoogde kinderbijslag voor invaliden. Invaliden die hulp nodig hebben bij dagelijkse activiteiten (zelfredzaamheidverlies) kunnen een toeslag krijgen boven op hun invaliditeitsuitkering, dit is de tegemoetkoming voor hulp van derden. (Zie deel Arbeidsongeschiktheid en invaliditeit) Deze tegemoetkoming werd vroeger beschouwd als een inkomen. Kinderen van invalide gezinshoofden hebben recht op een sociale toeslag (verhoogde kinderbijslag) als het gezinsinkomen onder een bepaalde grens ligt. Doordat het bedrag van de tegemoetkoming voor hulp van derden vroeger bij het inkomen geteld werd, overschreden sommige invaliden de inkomensgrens en speelden zo hun verhoogde kinderbijslag kwijt. Omdat deze tegemoetkoming juist dient om kosten te compenseren, hebben we in juli 2001 beslist dat dit bedrag voortaan niet meer in aanmerking wordt genomen als inkomen. Hierdoor behouden 600 kinderen van invalide gezinshoofden gemiddeld 55 euro sociale toeslag op het kindergeld.
Geen discriminaties Sinds september 2000 wordt geen enkel kind meer benadeeld omdat het leeft in een gezin waarvan de partners twee mannen of twee vrouwen zijn. Sinds 1 augustus 2002 worden de sociale toeslagen voor kinderen van langdurig werkloze of zieke en van gepensioneerde ouders (rechthebbende) ook toegekend voor kinderen waarvan de ouders gescheiden leven en voordien niet gehuwd waren. Tot op die datum konden sociale toeslagen maar worden uitbetaald aan de gescheiden levende ouder die de kinderen opvoedt (bijslagtrekkende) indien de ouders (nog) gehuwd waren of uit de echt gescheiden waren. De voorwaarde was dus dat beide ouders gehuwd (geweest) waren. Voor 2.500 kinderen wordt door deze maatregel een hogere kinderbijslag uitbetaald.
51
Verhoogde kinderbijslag: meer rechtvaardigheid voor meer kinderen Vanaf 1 mei 2003 wordt een nieuw evaluatiesysteem voor de toekenning van de verhoogde kinderbijslag gebruikt. Deze verhoogde kinderbijslag wordt toegekend aan kinderen met een handicap De opvoeding van dergelijke kinderen kost immers handenvol geld. Om de (para)medische kosten op te vangen hebben we de Maximumfactuur voor kinderen tot 15 jaar hebben ingevoerd. De verhoogde kinderbijslag dient vooral om andere extra kosten op te vangen: bv. ouders die hun beroepsactiviteit moeten onderbreken, noodzakelijke extra verplaatsingen, aanpassingen in de woning. Niemand betwijfelt het belang van die verhoogde kinderbijslag. Maar op de manier waarop het meten van de handicap gebeurt, is de laatste jaren heel wat kritiek geleverd. Wie minder dan 66% invalide was, kreeg immers helemaal niets. Bovendien werden ouders zich inspanden om hun kinderen zo goed mogelijk te laten functioneren binnen het gezin niet aangemoedigd. Wel integendeel: als de kinderen daardoor onder de 66%-grens vielen, ging de verhoogde kinderbijslag helemaal verloren. Het nieuwe evaluatiesysteem houdt daarom rekening met drie criteria: de ongeschiktheid van het kind, de activiteiten en de participatie van het kind en de familiale belasting, met andere woorden de gevolgen van de aandoening van het kind voor het gezin. Bovendien werd een nieuwe weging voor deze criteria en een nieuwe toegangsdrempel ingevoerd. Gevolg: een veel geleidelijker systeem dat met veel meer factoren rekening houdt. Ook zal het aantal kinderen die recht hebben op de verhoogde kinderbijslag op termijn verdubbelen van 27.000 vandaag naar 60.000 rechtgevende kinderen in het nieuwe systeem. En een heel aantal van deze kinderen zal meer ontvangen. De budgettaire situatie liet ons niet toe om deze operatie in één beweging in te voeren. Daarom werd geopteerd voor een gefaseerde invoering waarbij in een eerste fase alleen de kinderen die geboren zijn na 1/1/1996 (en dus op het moment van de invoering jonger zijn dan 7 jaar) in het nieuwe systeem worden opgenomen. Een geleidelijke invoering biedt ook het voordeel dat men het systeem op basis van de ervaringen nog kan bijsturen en ten slotte voorkomt het een overbelasting van de administratie.
VEREENVOUDIGING BIJDRAGESTRUCTUUR Vanaf 1 januari 2003 is de manier waarop de sociale bijdragen van zelfstandigen berekend worden, sterk vereenvoudigd. Waar de bijdragen vroeger in verschillende stappen berekend werden, gebeurt dat nu door een enkel percentage te heffen. Het resultaat voor de zelfstandige is hetzelfde: tegelijk zijn immers ook de drempels, de tussenplafonds en de absolute plafonds gewijzigd. Als de nieuwe percentages op de huidige drempels en plafonds toegepast zouden worden, zouden de sociale bijdragen voor de zelfstandigen (met een laag inkomen) aanzienlijk gestegen zijn.
52
ARBEIDSONGESCHIKTHEID, INVALIDITEIT, HANDICAP Het spreekt vanzelf dat een actieve welvaartsstaat ook zorg moet dragen voor mensen die getroffen worden door een langdurige ziekte of een handicap. In de eerste plaats moeten de uitkeringen die zij krijgen, voldoende hoog zijn. Maar zij moeten ook de kans krijgen om (opnieuw) aan het werk te gaan, en daardoor een beter inkomen te verwerven. De maatschappij moet zich bovendien aanpassen, zodat invaliden en mensen met een handicap zich zonder belemmeringen in die maatschappij kunnen bewegen. Werknemers en zelfstandigen die niet meer in staat zijn om te werken, bijvoorbeeld omwille van ziekte, hebben recht op een arbeidsongeschiktheids- of invaliditeitsuitkering. Zij hebben daarvoor sociale zekerheidsbijdragen betaald. Maar ook mensen met een handicap die omwille van die handicap niet kunnen werken, kunnen een uitkering krijgen. Ook al hebben ze daarvoor geen sociale zekerheidsbijdragen betaald. Deze uitkering heet de Inkomensvervangende Tegemoetkoming en wordt bekostigd door algemene middelen, bijvoorbeeld belastingen. Daarnaast bestaan er, voor iedereen die verminderd zelfredzaam is, speciale tegemoetkomingen die de kosten helpen dragen die de ziekte of handicap met zich meebrengen: de Integratietegemoetkoming (voor mensen jonger dan 65) en de Tegemoetkoming voor Hulp aan Bejaarden (voor 65-plussers). Ook die krijgt men zonder dat men sociale zekerheidsbijdragen betaald heeft.
Arbeidsongeschiktheid en invaliditeit Een werknemer of een zelfstandige die door een letsel of een ziekte niet meer in staat is om te werken, heeft recht op een uitkering. Gedurende het eerste jaar , is dit een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Wie langer dan een jaar werkonbekwaam is, krijgt een invaliditeitsuitkering. Het niveau van deze uitkering hangt af van verschillende factoren, ondermeer het vroegere verdiende loon en de aard van de activiteit (werknemer of zelfstandige). Voor de gevallen waarin dit een zeer lage uitkering oplevert, hebben we de minima aanzienlijk opgetrokken. We hebben er ook voor gezorgd dat de uitkering vlotter toegekend wordt en dat ze gemakkelijker gecombineerd kan worden met een inkomen uit toegelaten arbeid of een zogenaamde uitkering voor hulp van derden. Werknemers • Invoering minimumrecht: Sinds 1 januari 2003 gelden vanaf de zevende maand arbeidsongeschiktheid dezelfde minimumuitkeringen als in de invaliditeit. Men wordt pas als invalide beschouwd (met daaraan gekoppeld een invaliditeitsuitkering), na een jaar arbeidsongeschiktheid. Voordien bestonden er geen wettelijke minima tijdens het jaar dat iemand als arbeidsongeschikt wordt beschouwd. Daardoor ontvingen sommige deeltijdse werknemers of werknemers met een laag loon een zeer lage uitkering als ze ziek werden. Door de maatregel ontvangen deze mensen dus, vanaf de zevende maand ziekte, wettelijke minimumuitkeringen. • Werklozen die arbeidsongeschikt worden: Voor werklozen die arbeidsongeschikt worden, kon de ziekte-uitkering gedurende de eerste zes maanden nooit hoger maar soms wél lager zijn dan de werkloosheidsuitkering. Sinds 1 januari 2003 mag de ziekte-uitkering tijdens de eerste zes maanden van de ziekte nooit meer lager liggen dan het bedrag van de werkloosheidsuitkering waarop zij recht hadden. Vanaf de 7de maand arbeidsongeschiktheid hebben ook werklozen minstens recht op de minima waar iedereen recht op heeft bij arbeidsongeschiktheid. • Verhoging minima: Wie één jaar arbeidsongeschikt is maar daarvoor gewerkt heeft als loontrekkende, krijgt een invaliditeitsuitkering. Invaliditeitsuitkeringen zijn een percentage van het vroeger verdiende loon. Ze zijn gebonden aan minima en maxima. Op 1 juli 2001 werden de minima voor de werknemers verhoogd. In totaal kregen op die manier 94.000 invaliden een verhoging van hun uitkering. Op 1 januari 2003 werd de minimumuitkering voor alleenstaanden nog eens verhoogd met 1%.
53
• Alleenstaande invaliden: Op 1 januari 2003 verhoogde de invaliditeitsuitkering voor de alleenstaande invaliden van 45% naar 50% van het vroegere loon. De minimumuitkering voor alleenstaande invaliden werd daarnaast, zoals gezegd, nog eens met 1% verhoogd. Door deze maatregelen steeg de uitkering voor ongeveer 33.000 alleenstaande invaliden. De onderstaande minima worden een recht vanaf de 7de maand arbeidsongeschiktheid in plaats van na 12 maanden arbeidsongeschiktheid (zie tekst). Regelmatig Verhoging 1/7/01 Sinds 01/02/02 Sinds 01/01/03 werknemer (euro per maand) Met gezinslast 34,16 967,98 Alleenstaande 26,44 772,72 780,02 (+ 1%) Samenwonenden 24,50 692,90 Onregelmatig werknemer (*) Met gezinslast Zonder gezinslast
Verhoging 1/7/01 (euro per maand) 35 25,80
Sinds 01/02/02 783,38 587,6
(*) Een onregelmatig werknemer heeft minder dan 75% van een voltijdse baan gewerkt. Enkele voorbeelden voor mensen met een ziekte-uitkering: VOORBEELD 1 - Verhoging minima Een alleenstaande zonder gezinslast, die arbeidsongeschikt wordt en na 12 maanden ziekte ook als invalide wordt erkend, kon in ’99 rekenen op een minimum invaliditeitsuitkering van 703,56 euro per maand (of 27,06 x 26 dagen). Dat minimum is vooral belangrijk voor mensen met een laag arbeidsinkomen tot ca. 1.560 euro bruto per maand. Op 1 juli 2001 werden alle minima verhoogd, ook voor de alleenstaanden. De uitkering van onze alleenstaande werd opgetrokken naar 757,64 euro per maand (26 x 29,14). Op 1 januari 2003 werd het minimum voor alleenstaanden een 2de maal verhoogd en opgetrokken naar 780,52 euro per maand (26 x 30,02). Sinds ’99 heeft een alleenstaande met recht op het minimum dus 77 euro méér per maand. Een gezinshoofd, ontving in ’99 als minimum invaliditeitsuitkering 879 euro per maand. Ook hier is het minimum belangrijk voor mensen met een laag inkomen, met name tot ca. 1.350 euro bruto per maand. Wanneer ze minder verdienen ontvangen ze zeker dit minimum. Dankzij een verhoging op 1 juli 2001 en tussentijdse indexering, is de minimum invaliditeitsuitkering momenteel 968 euro per maand. Of 89 euro meer per maand. Een samenwonende zonder gezinslast, ontving in ’99 een minimum invaliditeitsuitkering van 629 euro per maand. Dankzij de verhoging op 1 juli 2001 en tussentijdse indexering, is dit ondertussen 693 euro per maand. Of 64 euro meer per maand. VOORBEELD 2 – Invaliditeitsuitkering voor alleenstaanden van 45% naar 50%. Een alleenstaande zonder gezinslast had tot voor 1 januari 2003 recht op 45% van zijn bruto inkomen bij invaliditeit (dwz na 1 jaar ziekte). Voor iemand met een bruto loon van 1.800 euro per maand gaf dit recht op een invaliditeitsuitkering van 810 euro per maand. Sinds 1 januari 2003 is dit bedrag opgetrokken naar 50%. Hij ontvangt nu 900 euro per maand. Of 90 euro meer. VOORBEELD 3 – Ook minima vanaf de 7de maand bij arbeidsongeschiktheid Iemand die samenwonend is, zonder personen ten laste, kreeg vroeger bij een bruto loon van 1.163 euro bruto per maand, voor de eerste 12 maanden arbeidsongeschiktheid, een ziekte-uitkering van 639,65 euro per maand of 55% van zijn of haar bruto loon. Dankzij de invoering van minima vanaf de 7de maand arbeidsongeschiktheid, ontvangt hij of zij nu 692,90 euro per maand.
54
• Toegelaten arbeid Iedere werknemer en zelfstandige die arbeidsongeschikt is verklaard, kan met toestemming van de adviserende geneesheer van het ziekenfonds toch ‘toegelaten arbeid’ verrichten. Dit is belangrijk en waardevol voor wie, ondanks een ziekte, nog in staat is om te werken, zij het in mindere mate. Voor werknemers is sinds april 2002 een nieuwe berekening voor de cumulatie van arbeidsinkomen met ziekte-uitkering ingevoerd. Dat was nodig omdat voordien mensen met een ziekte-uitkering die ‘toegelaten arbeid’ verrichtten, riskeerden dat hun uitkering daardoor verminderde. De nieuwe regeling bevat de volgende krachtlijnen: - de vermindering van de uitkering wordt voortaan gebaseerd op het netto belastbaar loon. Vroeger was dit het brutoloon, dat hoger is dan het nettoloon omdat de sociale lasten hierbij geteld worden. Dit zorgde ervoor dat mensen sneller de grens van de toegelaten arbeid bereikten en dus sneller hun uitkering zagen verminderen. - het bedrag dat volledig met de uitkering gecumuleerd kan worden, hangt niet meer af van de hoogte van de uitkering; - vroeger werd vanaf een bepaald inkomen, het bedrag dat werd bijverdiend weer van de uitkering afgetrokken (een alles-of-nietssysteem). Voortaan gebeurt de verlaging van de uitkering geleidelijker, namelijk per inkomensschijf: Inkomen per dag (in euro) Deel tot 8,83 8,83 tot 17,66 17,66 tot 26,49 Meer dan 26,49
Bedrag dat afgaat van de uitkering Niets 25% 50% 75%
Concreet: wie, na afhouding van de sociale lasten, bijvoorbeeld 10,83 euro per dag bijverdient, verliest voor de eerste 8,83 euro niets van zijn uitkering. Voor het deel boven dit bedrag wordt een halve euro (25% van 2 euro) afgetrokken van zijn uitkering. (Deze bedragen zijn gekoppeld aan de indexevolutie.) Deze regeling maakt het voor invaliden interessanter om deeltijds actief te blijven. Het staat immers vast dat veel van deze mensen graag, binnen medisch verantwoorde grenzen, actief betrokken blijven in de maatschappij. Bovendien komt dit hun welzijn en gezondheid vaak ten goede en maakt het een volledige herintegratie gemakkelijker. • Hogere inkomensgrenzen personen ten laste voor berekening invaliditeitsuitkering. Bij de berekening van invaliditeitsuitkeringen wordt een onderscheid gemaakt tussen alleenstaanden, gezinshoofden en samenwonenden. Daarbij krijgen gezinshoofden, omdat ze voor andere mensen moeten zorgen, een fors hoger bedrag. Voorwaarde is wel, dat de personen ten laste geen inkomen hebben dat hoger is dan een bepaalde grens. Is dat wel zo, dan daalt de uitkering van de man of de vrouw die oorspronkelijk als gezinshoofd werd beschouwd, tot het niveau van de uitkering voor een samenwonende. Doordat de regering tijdens deze legislatuur een aantal uitkeringen aanzienlijk heeft opgetrokken (pensioenen, arbeidsongeschiktheid,…), bestond het risico dat het vervangingsinkomen van sommige ‘personen ten laste’ hierdoor de toegelaten inkomensgrens zouden overschrijden, en dat gezinshoofden zo hun uitkering drastisch zouden zien omlaag gaan. Om dit te voorkomen, werd de inkomensgrens voor een persoon ten laste drie maal verhoogd: de eerste keer op 1 februari 2002, van 623,74 euro naar 636,21 euro, een tweede maal op 1 januari 2003 naar 657, 28 euro per maand en op 1 april 2003 ten slotte de derde verhoging naar 687,10 euro per maand.
55
Zelfstandigen • Uitkeringen arbeidsongeschiktheid (eerste jaar arbeidsongeschiktheid) Niet langer 3 maanden zonder uitkering: De periode van "niet-vergoedbare arbeidsongeschiktheid" voor zelfstandigen is sinds januari 2001 teruggebracht van drie maanden tot één maand. Sindsdien heeft de zelfstandige dus recht op uitkeringen vanaf de tweede maand van zijn arbeidsongeschiktheid en moet hij of zij geen drie maanden meer wachten om vergoed te worden. Om de uitkering tijdig te kunnen uitbetalen, is de procedure vereenvoudigd en is de aangiftetermijn van de arbeidsongeschiktheid bij de adviserende geneesheer van het ziekenfonds verkort van 60 tot 28 dagen. Met deze nieuwe regeling kunnen heel wat sociale drama’s voor kleine zelfstandigen zonder financiële reserves opgevangen worden. Plus 51,55%: Sinds juli 2002 is de uitkering arbeidsongeschiktheid voor zelfstandigen opgetrokken met 57,61% voor mensen met gezinslast en met 45,50% voor mensen zonder gezinslast. Gemiddeld is er dus een verhoging van 51,55%. Daarmee wordt een van de prioritaire voorstellen van de Werkgroep Cantillon uitgevoerd (meer informatie over de Werkgroep Cantillon vindt u in het deel Rapporten en Studies). Maandbedragen arbeidsongeschiktheid zelfstandigen (in euro) Verhoging toegekend op (Geïndexeerd) bedrag vanaf 1.7.2002 1.7.2002 57,61% 778,18 Met gezinslast 45,50% 583,70 Zonder gezinslast • Uitkeringen invaliditeit (na 1 jaar arbeidsongeschiktheid) Voor zelfstandigen die wegens invaliditeit hun activiteit definitief hebben stopgezet en die hun zaak dus sluiten, is de uitkering verhoogd met meer dan 8%. In juli 2000 zijn de bedragen van de invaliditeitsuitkeringen gestegen met 4,7%. In juli 2002 werden ze nog eens verhoogd met 3,485%. Zelfstandigen die hun activiteit niet hebben stopgezet (hun zaak blijft open maar zijzelf stoppen tijdelijk met werken wegens invaliditeit), kregen de verhoging van 4,7% in juli 2000. Maandbedragen invaliditeit zelfstandigen (in euro) Verhoging toegekend Verhoging toegekend (Geïndexeerd) bedrag op 1.7.2000 op 1.7.2002 vanaf 1.7.2002 Definitieve stopzetting - Met gezinslast 4,7% 3,485% 859,04 - Zonder gezinslast 4,7% 3,485% 644,28 Geen stopzetting - Met gezinslast 4,7% 0 783,38 - Zonder gezinslast 4,7% 0 587,60 • Bijkomende maatregelen: Lichtere sanctie voor laattijdige aangifte Een zelfstandige die arbeidsongeschikt wordt, moet het ziekenfonds daar binnen 28 dagen van op de hoogte brengen. De sanctie voor zelfstandigen die te laat melden dat ze arbeidsongeschikt geworden zijn, is drastisch verlicht. Vanaf april 2002 ontvangt de betrokkene 90 % van het bedrag van de uitkeringen voor de te laat aangegeven periode. Voordien werden de uitkeringen volledig geschrapt. Uitkering vlotter toegekend Zelfstandigen die arbeidsongeschikt worden, zullen in de toekomst vlotter hun eerste uitkeringen ontvangen. Een zelfstandige kan zich bijvoorbeeld in het begin van een bepaald kwartaal aansluiten bij een verzekeringsfonds, maar pas op het einde van dat kwartaal de verschuldigde bijdragen betalen. In afwachting kan het ziekenfonds niet nagaan of deze bijdragen wel betaald zijn en werd tot voor kort geen uitkering toegekend. Dat is nu veranderd. Zelfstandigen die arbeidsongeschikt worden, ontvangen vanaf einde 2002 vlotter hun eerste uitkeringen. Het ziekenfonds kan voortaan uitbetalen zonder dat de betrokkene het bewijs moet leveren dat zijn of haar bijdragen betaald zijn. Het
56
ziekenfonds moet alleen nog controleren of de betrokkene aangesloten is bij een sociaal verzekeringsfonds. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat de bijdrageverplichting wegvalt. Verbeterde moederschapsverzekering De periode van moederschapsrust voor vrouwen die hoofdzelfstandige zijn of die zich als meewerkende echtgenote vrijwillig hadden verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid, was vroeger beperkt tot drie weken. De zelfstandige ontving gedurende het moederschapsverlof een forfaitaire vergoeding van 962,03 euro. Sinds 1 januari 2003 wordt de periode van moederschapsrust voor de zelfstandige vrouw of de meewerkende echtgenote verlengd van drie naar zes weken. Een week bijkomende rust wordt toegekend in geval van de geboorte van een meerling. De aanstaande moeders mogen voortaan ook een deel van de rust opnemen vóór de bevalling (maximum drie weken). De forfaitaire uitkering werd verdubbeld tot 1.924,06 euro. Bij de geboorte van een meerling geniet de gerechtigde van een bijkomende week rust. Daarin ontvangt zij een evenredige forfaitaire uitkering van 320,68 euro. Arbeidsongeschikte zelfstandigen die met toestemming van de adviserende geneesheer hun activiteiten gedeeltelijk hervatten, kunnen dit doen gedurende 18 maanden in plaats van gedurende 1 jaar. Ook werd de bijkomende sanctie afgeschaft voor zelfstandigen die zonder toestemming hun activiteit gedeeltelijk hervat hadden. Vroeger verloren zij hun volledige uitkering voor de duur van hun hervatting. Hulp van derden • Voor invaliden (dit zijn mensen die langer dan een jaar arbeidsongeschikt zijn) bestaat - zowel voor zelfstandigen als voor werknemers - een bijkomende uitkering wanneer zij hulpbehoevend zijn. We spreken in dit verband over de hulp van derden. Voor invalide gezinshoofden was die uitkering zeer laag, namelijk 61,97 euro per maand. Sinds januari 2000 is het bedrag verdubbeld en momenteel is het 134,16 euro per maand. Bovendien wordt de hulp van derden sinds die datum vervroegd toegekend, namelijk vanaf de vierde maand van de arbeidsongeschiktheid. Meewerkende echtgenoten van zelfstandigen kunnen, als ze verzekerd zijn tegen invaliditeit, ook na het eerste jaar arbeidsongeschiktheid een toelage voor hulp van derden bekomen. Deze regeling, die met terugwerkende kracht vanaf januari 2000 ingegaan is, werkt een ongelijkheid weg ten opzichte van alle andere invaliden die aanspraak kunnen maken op een dergelijke vergoeding. De toelage bedraagt 5,16 euro per dag en kan voortaan boven op de invaliditeitsvergoeding komen. Hiervoor gelden wel twee voorwaarden: de meewerkende echtgenoot moet zelf bijdragen betaald hebben voor de uitkeringsverzekering voor zelfstandigen en de Geneeskundige Raad voor Invaliditeit moet vaststellen dat de zelfredzaamheid van de betrokkene dermate verminderd is dat hulp van derden noodzakelijk is. Besluit In de sector van de arbeidsongeschiktheid en invaliditeit draaide het gevoerde beleid vooral rond twee assen: • Een verbetering van het inkomen van de zieken en invaliden die het het moeilijkst hebben, nl. de mensen met een minimumuitkering en de alleenstaanden die uitsluitend moeten leven van een uitkering. • Het versoepelen het stelselvan de toegelaten arbeid door het systeem ‘arbeidsvriendelijker’ te maken, ook voor mensen met lagere uitkeringen.
57
Handicap Voor mensen met een handicap bestaan twee soorten tegemoetkomingen. De eerste soort bevat de integratietegemoetkoming en de tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden. Deze tegemoetkomingen helpen de kosten te dragen die mensen met een verminderde zelfredzaamheid hebben om zich in het maatschappelijk leven in te passen. De tweede soort is de inkomensvervangende tegemoetkoming. Deze wordt toegekend aan mensen die, omwille van hun handicap, niet in staat zijn voldoende beroepsinkomen te verwerven. De toekenning van deze tegemoetkomingen hangt af van verschillende factoren, zoals de graad van arbeidsongeschiktheid of van zelfredzaamheid. Aangezien het een stelsel betreft uit de sociale bijstand, wordt er ook rekening gehouden met andere inkomsten die de betrokkene heeft. Niet alleen hebben we de tegemoetkomingen verhoogd en voor meer mensen opengesteld, we hebben er ook voor gezorgd dat mensen met een handicap minder financieel bestraft worden als ze gaan werken, als ze trouwen,… En via allerhande maatregelen, zoals de anti-discriminatiewet en sensibiliseringscampagnes, hopen we ertoe bijgedragen te hebben dat onze maatschappij meer rekening houdt met mensen met een handicap. Tegemoetkomingen voor niet-bejaarden • Inkomensvervangende Tegemoetkoming met 4% omhoog Mensen tussen 21 en 65 jaar met een laag inkomen, die door een handicap een verminderd verdienvermogen hebben, hebben recht op een Inkomensvervangende Tegemoetkoming (IVT). Zowat 71.000 mensen met een handicap krijgen een IVT. In het kader van de strijd tegen de armoede hebben we de IVT verhoogd met 4 % (2 % op 1 juli 2001 en 2 % op 1 januari 2002). De kostprijs hiervan bedraagt 18 miljoen euro op jaarbasis. Het maximaal voordeel ten gevolge van deze maatregel bedraagt 29,65 euro per maand voor een gerechtigde met personen ten laste; 22,24 euro voor alleenstaanden en 14,81 euro voor samenwonenden. • Prijs van de Liefde Vroeger verloor iemand met een handicap die trouwde of ging samenwonen, bijna altijd zijn of haar integratietegemoetkoming omdat het inkomen van de partner van zijn tegemoetkoming werd afgetrokken. Voor de liefde werd dus een zware prijs betaald. Door bij de berekening van de tegemoetkoming het netto belastbaar inkomen van de echtgenoot/partner vrij te stellen tot 17.355 euro per jaar (in plaats van vroeger 1487 euro), gebeurt dit sinds juli 2001 veel minder. Bovendien wordt het gedeelte van het inkomen van de echtgenoot/partner dat deze grens overschrijdt,maar voor de helft aangerekend. Voorlopig geldt deze maatregel alleen voor de mensen met een handicap die een tegemoetkoming van categorie 3 of 4 krijgen. Op termijn zullen bijna 4000 mensen voordeel hebben bij de ‘Prijs van de Liefde’. De gemiddelde verhoging van het bedrag wordt geraamd op 350 euro per maand. Het maximaal voordeel bedraagt net geen 600 euro per maand. Bovendien is de inkomensgrens sinds juli 2002 gekoppeld aan de index. De maatregel kost per jaar 10,3 miljoen euro. • Prijs van de Arbeid Mensen die recht hebben op een integratietegemoetkoming worden voortaan ook minder benadeeld als ze aan het werk gaan. Vroeger verloren mensen met een handicap, wanneer ze gingen werken, vaak gedeeltelijk - of zelfs helemaal - hun integratietegemoetkoming wanneer hun loon de grens van 14.511,96 euro per jaar overschreed. Voor de arbeid werd een zware prijs betaald. Doordat deze grens op juli 2002 opgetrokken werd tot 17.355 euro per jaar, zullen meer mensen hun integratietegemoetkoming kunnen behouden. Bovendien wordt het deel van het inkomen dat deze grens overschrijdt, maar voor de helft in rekening gebracht. Ook deze nieuwe grens is gekoppeld aan de index. Bijna 5.500 mensen krijgen door de maatregel gemiddeld 186,41 euro per maand meer. Het maximaal voordeel bedraagt 236,92 euro per maand. De maatregel kost per jaar 12,20 miljoen euro.
58
▪ Modernisering van het stelsel Naast de bovenvermelde maatregelen volgt in juli 2003 een hervorming van het volledige stelsel van de inkomensvervangende en de integratietegemoetkomingen en van de THAB. De doelstellingen van de modernisering zijn: het aanpassen van het stelsel aan de nieuwe samenlevingsvormen, het wegwerken van discriminaties, de vereenvoudiging van de procedures en een betere bescherming van de doelgroep. Enkele toonaangevende voorbeelden uit deze hervorming zijn: -
-
-
De creatie van een nieuwe cat. 5 bij de integratietegemoetkoming: de betrokkenen (met 17 of 18 punten op de medico-sociale schaal) zullen maandelijks ongeveer 75 euro meer krijgen. Geraamd wordt dat 12.000 mensen hiervan zullen genieten. De discriminatie van homoseksuele partners wordt weggewerkt. Hierdoor zullen ook homoseksuele mensen kunnen genieten van een tegemoetkoming tegen het ‘gezinsbedrag’. Ongeveer 1.300 mensen kunnen hierdoor hun huidig recht verhogen en nog eens 1000 mensen zouden voor het eerst in aanmerking komen voor een tegemoetkoming. Bij de Inkomensvervangende Tegemoetkoming wordt een begin gemaakt aan het wegwerken van een inactiviteitsval: vanaf juli 2003 zal slechts 90% aangerekend worden van het inkomen van de persoon met een handicap. Geraamd wordt dat bijna 35.000 gerechtigden hier op termijn voordeel zullen uit halen. Voor mensen die in een instelling verblijven wordt de uitzondering voor de psychiatrische patiënten geschrapt: zij zullen in dezelfde categorie worden ingedeeld als de mensen die in een andere instelling verblijven. Op termijn zullen hier bijna 3.000 psychiatrische patiënten financieel voordeel uit halen.
Tegemoetkomingen voor hulp aan bejaarden Door de veroudering van de bevolking kunnen steeds meer oudere mensen zichzelf niet meer beredderen en moeten ze hulp krijgen voor essentiële dagelijkse dingen. Er zijn de laatste jaren heel wat verbeteringen aangebracht aan ons systeem van sociale zekerheid (denken we onder meer aan de inspanningen die geleverd werden voor de chronisch zieken). Ook de Vlaamse overheid en de lokale overheden hebben heel wat inspanningen geleverd: denk maar aan de hulp bij aanpassing van de woning, gezinshulp, enzovoort. Toch zijn er nog heel wat bejaarden die de kosten van de diensten en de hulp die ze nodig hebben, niet kunnen dragen. Dit geldt zowel voor mensen die thuis blijven wonen als voor mensen die in een inrichting verblijven. Daarom hebben we de voorwaarden voor de toegang tot de THAB (Tegemoetkoming voor Hulp aan Bejaarden) versoepeld. • Optrekking van de algemene vrijstelling Bij de berekening van de THAB wordt gekeken naar de bestaansmiddelen waarover de bejaarde beschikt. Hoewel met een deel van die bestaansmiddelen geen rekening wordt gehouden (het "vrijgestelde bedrag"), krijgen heel wat mensen hierdoor een verminderde of zelfs helemaal geen tegemoetkoming. Vanaf 1 januari 2003 werden de grenzen van de inkomens die mogen gecumuleerd worden met de THAB opgetrokken tot het niveau van het gewaarborgd minimumpensioen voor de werknemers, en wel als volgt: Vòòr 2003 Sinds 01.01.2003 Gezinshoofd
9758,49 euro/jaar
11 793,71 euro/jaar
Alleenstaande
7350,25 euro/jaar
9438,10 euro/jaar
De THAB is een maandelijkse uitkering die schommelt tussen 65,79 euro en 441,63 euro. De gemiddelde maandelijkse uitkering in 2001 was 201 euro. Eind 2002 hadden 87.537 ouderen met een handicap er recht op. Door het optrekken van de plafonds hebben zowat 60.000 bijkomende ouderen met een handicap ofwel hun recht op een THAB zien verhogen, ofwel dit recht verkregen.
59
• Wijziging aanrekening vervroegd pensioen Mensen die vervroegd met pensioen gegaan zijn (tussen 60 en 65 jaar) en als gevolg hiervan een kleiner pensioen hebben gekregen, krijgen sedert september 2000 een hogere Tegemoetkoming voor Hulp aan Bejaarden. Bij de berekening van het bedrag van de tegemoetkoming werd vroeger immers uitgegaan van het pensioen dat de betrokkene zou hebben gekregen mocht hij of zij niet vervroegd met pensioen gegaan zijn. Voortaan wordt met het werkelijk betaalde – dus lagere - pensioen rekening gehouden. Het budget van de maatregel bedraagt 322.262 euro op jaarbasis. • Afschaffing van de inhouding wegens verblijf in instelling Vroeger werd de THAB bij opname in een instelling met 2/3de verminderd. Vanaf januari 2003 is deze vermindering afgeschaft. Voor zowat 3.500 gerechtigden betekent dit dat hun tegemoetkoming verdrievoudigd wordt. Het maximale voordeel bedraagt 3.533,19 euro per jaar, of 2.94,43 euro per maand. Antidiscriminatiewet: omwenteling in de strijd tegen discriminatie De antidiscriminatiewet, die ook geldt voor mensen met een handicap, is sinds 27 maart 2003 van kracht. De nieuwe wet voert het concept ‘redelijke aanpassingen’ in en kan voor een ware revolutie zorgen in de bestrijding van discriminatie van mensen met een handicap. Bij de beoordeling (vb. door een rechter) of een situatie al dan niet discriminerend is, moet voortaan rekening gehouden worden met het begrip ‘redelijke aanpassingen’. Dit houdt in dat de samenleving zich moet aanpassen aan de mogelijkheden van de persoon met een handicap (en niet omgekeerd), tenzij die aanpassing onredelijke inspanningen vergt. Weigeren een redelijke aanpassing uit te voeren, getuigt van onwil die gelijkgesteld kan worden met discriminatie. Op die manier wordt mensen met een handicap een doeltreffend wapen gegeven in hun dagelijkse strijd tegen allerhande vormen van discriminatie. Een voorbeeld: discriminatie door verzekeraars Door deze nieuwe wet mogen verzekeraars chronisch zieken en mensen met een handicap niet langer discrimineren. Voordien was het voor deze mensen zeer moeilijk om zich te verzekeren tegen allerhande risico’s of om uitbetaald te worden als het nodig blijkt. Verzekeraars weigerden hen vaak omwille van hun gezondheidstoestand of handicap. De antidiscriminatiewet maakt het mogelijk hier een einde aan te maken. Als blijkt dat een verzekeraar systematisch verzekeringen weigert aan mensen met een handicap of met een ziekte, zoals bijvoorbeeld aids, bestaat er een vermoeden van discriminatie. Vervolgens zal het aan de verzekeraar zijn om te bewijzen dat hij een objectieve en redelijke rechtvaardiging heeft voor de weigering. Kan hij dat niet, dan is er sprake van discriminatie en kan de verzekeraar veroordeeld worden tot het betalen van een schadevergoeding. Het toepassingsgebied van de antidiscriminatiewet is niet beperkt tot chronisch zieken en mensen met een handicap. Ook jongeren die door autoverzekeraars gediscrimineerd worden, zullen een beroep kunnen doen op de nieuwe wet. Verzekeraars zullen ook voor hen moeten aantonen dat een weigering niets te maken heeft met, in dit geval, leeftijd, maar gebeurt omwille van objectieve redenen. Gratis netabonnement voor openbaar vervoer Eind december 2001 kregen bijna 30.000 personen met een handicap een gratis netabonnement, waarmee ze kunnen rijden met bussen en trams van de Vlaamse vervoersmaatschappij De Lijn. Wij zorgden er, door het ter beschikking stellen van informaticagegevens vanuit de federale administratie, voor dat die abonnementen rechtstreeks aan de gerechtigden konden bezorgd worden. Het gaat om mensen die in Vlaanderen wonen en die een tegemoetkoming genieten van het Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu. In december 2002 werd deze actie herhaald. Verminderingskaart in braille Vanaf april 2002 kunnen personen met een visuele handicap, die recht hebben op een nationale verminderingskaart voor openbaar vervoer, een aangepaste kaart krijgen met daarop de vervaldatum in braille. Daarvoor was die datum niet leesbaar voor deze mensen omdat hij in gewoon schrift stond vermeld. Deze maatregel heeft betrekking op ongeveer 10.000 mensen.
60
Interministeriële Conferentie voor Personen met een Handicap In mei 2002 ging de eerste Interministeriële Conferentie (IMC) voor Personen met een Handicap van start. De IMC is het trefpunt bij uitstek om alle verschillende aspecten van het leven van personen met een handicap te bespreken, zoals opleiding, mobiliteit, huisvesting, tewerkstelling, hulpmiddelen, verzorging, … aspecten waarvoor ook de Gemeenschappen en de Gewesten in ruime mate bevoegd zijn. In de IMC zijn de vertegenwoordigers aanwezig van zowel de federale overheid als van de gemeenschappen en de gewesten. De bedoeling is dan ook om knopen door te hakken bij thema’s, waarvoor zowel federale als regionale overheden bevoegd zijn. Drie werkgroepen werden opgericht en moeten elk een bepaald aspect van het beleid onderzoeken. De eerste moet antidiscriminatie in de praktijk omzetten. Het doel is een lijst van “goede praktijken” op te stellen die het mensen met een handicap toelaten deel te nemen aan het maatschappelijke leven. De tweede werkgroep betreft de vereenvoudiging van de procedures voor de toekenning van hulpmiddelen. Daarin wordt ondermeer gewerkt aan de introductie van een nieuw rolstoelbeleid (zie verder). De laatste werkgroep moet zorgen voor de coördinatie van het tewerkstellingsbeleid en de inspanningen tot inschakeling van mensen met een handicap in het beroepsleven. 2003: Europees Jaar voor Personen met een Handicap In december 2001 besliste de Europese Raad Sociale Zaken dat 2003 ‘het Jaar van de Mensen met een Handicap’ wordt. Er werd 12 miljoen euro vrijgemaakt om campagnes op te zetten die een mentaliteitswijziging op gang moeten brengen. Eén miljoen hiervan is voor België. Om tot een samenhangende aanpak van het Europees Jaar te komen, werd een Nationaal Coördinatiecomité opgericht waarin alle bevoegde overheden, zowel federaal als regionaal, vertegenwoordigd zijn. In het kader van het Europees Jaar worden tal van concrete projecten uitgewerkt. Enkele voorbeelden: - Iedere minister van de federale regering zal voor het einde van de legislatuur tenminste 1 maatregel nemen om de integratie van mensen met een handicap te bevorderen. - de burgemeesters van de 589 gemeenten in België kijken na of hun gemeentehuis toegankelijk is voor mensen met een handicap en doen, indien dat niet het geval is, de nodige aanpassingen. Een nieuw rolstoelbeleid op maat van de gebruiker In 2001 werd aan het RIZIV een verslag gevraagd met de stand van zaken rond de terugbetaling van rolstoelen: de problemen en mogelijke oplossingen. De betrokken partijen, waaronder de vertegenwoordigers van rolstoelgebruikers, werden veelvuldig geraadpleegd. Op basis van dat rapport heeft de conferentie van ministers bevoegd voor mensen met een handicap de krijtlijnen van een nieuw rolstoelbeleid uitgewerkt en voorgesteld. De verschillende regeringen, federaal en op gemeenschapsniveau, keurden dit nieuwe beleid in juli 2002 goed. De hoofdlijnen: -
-
Enig dossier: slechts één aanvraag moet worden ingediend, er moet slechts één onderzoek worden uitgevoerd en één enkele beslissing wordt genomen. Multidisciplinair onderzoek: naast de medische criteria wordt voortaan ook rekening gehouden met functionele criteria (namelijk de concrete levensomstandigheden waarin de persoon die een rolstoel aanvraagt moet kunnen functioneren en waaraan de rolstoel moet worden aangepast). Kwaliteit van het advies: de voorgestelde rolstoel is degene die het best is aangepast aan de individuele situatie van het individu. Zekerheid over de beslissing: een beslissing die voor alle partijen bindend is, wordt genomen op basis van het enig verslag (adviesverslag over de rolwagen). Redelijke termijnen: termijnen die een beslissing op korte termijn garanderen zijn voorzien voor elke fase van de procedure.
In oktober 2002 werd het dossier voorgelegd in het kader van het begrotingsconclaaf: een bedrag van 1,875 miljoen euro werd vrijgemaakt om het nieuwe beleid in oktober 2003 in werking te laten treden en dit bedrag zal oplopen tot 7,5 miljoen in 2004 (berekening op jaarbasis).
61
Lijst beroepsziekten uitgebreid Twee zeldzame, maar ernstige beroepsziekten werden toegevoegd aan de Belgische beroepsziektenlijst. Het betreft het hemolytisch syndroom, een bloedziekte die voorkomt in de chemische nijverheid en acute encefalopathie, een hersenaandoening die heel af en toe opduikt bij arbeiders in de elektronische industrie. De aanpassing kwam er na een vergelijking van de Belgische met de Europese Beroepsziektenlijst. Ook keelkanker veroorzaakt door asbest werd toegevoegd aan de lijst van beroepsziekten. De inschrijving van deze ziekte op de lijst vormt het sluitstuk in de bescherming van werknemers, blootgesteld aan asbest. Eerder waren al asbestose, mesothelioom veroorzaakt door asbest en longkanker veroorzaakt door asbest opgenomen.
VERSNELDE INDEXERING Sedert januari 2001 worden àlle sociale uitkeringen (sociale zekerheidsuitkeringen, kinderbijslag, bijstandsuitkeringen) sneller verhoogd wanneer de spilindex wordt overschreden. Vroeger werden de uitkeringen pas vanaf de tweede maand na de maand waarin de spilindex overschreden werd, verhoogd. Sinds januari 2001 is die tussenliggende maand afgeschaft. Concreet: in mei 2001 was er een overschrijding van de spilindex. Door de nieuwe maatregel werden de sociale uitkeringen vanaf juni (voordien zou dit vanaf juli gebeurd zijn) verhoogd met 2 procent ten gevolge van de koppeling aan de index. Een zelfde versnelde aanpassing was er bij de overschrijdingen van de spilindex in september 2001 en januari 2002. Een uitzondering vormen de (ex-)ambtenaren aan wie de sociale uitkeringen nog worden betaald tijdens de maand voorafgaand aan of op de eerste dag van de maand waarop ze betrekking hebben (de ‘vooruitbetaalden’). Voor hen blijft de oude regeling bestaan.
VERGETEN GROEPEN Sociale bescherming voor kunstenaars Met de programmawet van 24 december 2002 heeft het Parlement, op voorstel van de ministers Frank Vandenbroucke en Laurette Onkelinx, een einde gemaakt aan 33 jaar rechtsonzekerheid en afwezigheid van sociale bescherming voor vele kunstenaars. Die rechtsonzekerheid was te wijten aan een ‘theoretische’ regeling die op vele situaties absoluut niet toepasbaar was. En als ze in bepaalde gevallen wel kon toegepast worden, bracht ze een hopeloos ingewikkelde administratie met zich mee. Dit kan bijvoorbeeld gelezen worden in het boek “Tien Kleine Belgen” van Frank Vandenbroucke, waarin Johan Verminnen vertelt over zijn gevecht voor een degelijk kunstenaarsstatuut (zie deel Rapporten en Studies). De oplossing moest juridische zekerheid bieden, administratief praktisch zijn en betaalbaar blijven voor de organisatoren, en dus voor het publiek. De krachtlijnen van de nieuwe wettelijke regeling zijn: •
Alle kunstenaars, ook de ‘scheppende’ kunstenaars, die artistieke prestaties leveren, worden beschouwd als werknemer, tenzij de kunstenaar aantoont dat hij socio-economisch niet in dezelfde verhouding staat tot zijn opdrachtgever als een werknemer ten opzichte van zijn werkgever. Deze kunstenaars kunnen – net zoals de kunstenaars die hun activiteiten verrichten via een vennootschap waarvan zij beheerder zijn – kiezen voor het statuut van zelfstandige. Dat kunstenaars ofwel onder het stelsel van de werknemers vallen ofwel onder dat van de zelfstandigen heeft gevolgen. Deze stelsels hebben namelijk andere sociale zekerheidsregelingen.
•
De wet voert ook een specifieke vermindering van de sociale bijdragen voor de opdrachtgevers van kunstenaars. Op een loongedeelte van 4,5 euro per uur of 35 euro per dag en per kunstenaar zullen geen werkgeversbijdragen moeten betaald worden. Het gaat hier over betalingen voor optredens of betaalde repetities die bij de RSZ worden aangegeven als arbeidsdagen.
62
•
‘Occasionele gebruikers’ van kunstenaars, bijvoorbeeld jeugdverenigingen, cafés die een muziekoptreden organiseren, … zullen een beroep kunnen doen op uitzendkantoren, die voor hen de administratieve verplichtingen zullen vervullen. Deze uitzendkantoren zullen daarvoor een speciale erkenning krijgen van de Gewesten. Zo kunnen kunstenaars op een correcte manier ‘aangeworven’ worden, zonder dat de organisatoren zich zorgen hoeven te maken over de aansluiting en aangifte bij de RSZ, de storting van RSZ-bijdragen, de inhouding van bedrijfsvoorheffing, de uitreiking van een C4, enzovoort.
•
De kinderbijslag en het vakantiegeld voor alle kunstenaars die vallen onder de werknemersregeling zullen geregeld en uitbetaald worden door respectievelijk de Rijksdienst voor Kinderbijslag (RKW) en de Rijksdienst voor Jaarlijkse Vakantie (RJV)
•
Deze nieuwe regeling gaat in op 1 juli 2003.
Meer gedetailleerde informatie hierover vindt u op www.vandenbroucke.com in de rubriek “Vraag en Antwoord”.
Sociale bescherming voor onthaalouders De 10.000 Belgische erkende en gesubsidieerde onthaalouders zorgen voor de opvang van ongeveer 35.000 kinderen. Hoewel zij dus – naast de crèches en de particuliere voorzieningen – een belangrijke sociale opdracht vervullen, maakte het ontbreken van een sociale bescherming hun situatie bijzonder kwetsbaar. Sedert 1 april 2003 is daar verandering in gekomen. De onthaalouders hebben voortaan in ruil voor beperkte patronale en persoonlijke bijdragen recht op sociale uitkeringen. Dit zijn de krachtlijnen van het kersverse sociale statuut: •
De erkende en gesubsidieerde onthaalouders hebben, ten persoonlijke titel, recht op de verzekering geneeskundige verzorging, arbeidsongeschiktheid, arbeidsongevallen en beroepsziekten. Ze hebben ook recht op kinderbijslag en bouwen pensioenrechten op.
•
Typisch voor de arbeidssituatie van onthaalouders is dat kinderen onverwachts voor één of meerdere dagen niet komen opdagen, bijvoorbeeld omdat ze ziek zijn. Voor die specifieke situaties waarin kinderen buiten de wil van de onthaalouder zelf niet komen opdagen, kunnen de onthaalouders voortaan rekenen op een vervangingsinkomen.
•
Het nieuwe statuut wordt beschouwd als een overgangsregime. Uiterlijk na drie jaar moet een evaluatie aan het parlement worden overgemaakt. Aangezien kinderopvang een gemeenschapsbevoegdheid is, kunnen de gemeenschappen ondertussen uitklaren binnen welke werkorganisatie zij de onthaalouders verder willen laten werken.
Deze sociale bescherming maakt de onthaalouder niet langer afhankelijk van afgeleide rechten (dus via hun echtgenoot) en schept de mogelijkheid voor alleenstaanden om ook onthaalouder te worden met een degelijke sociale bescherming. Meer gedetailleerde informatie hierover vindt u op www.vandenbroucke.com, in de rubriek Vraag en Antwoord.
63
Meewerkende echtgenoot van zelfstandigen Middenstands- en vrouwenorganisaties eisen al méér dan 20 jaar dat het werk, dat de meewerkende echtgenoten in de zaak van hun partner-zelfstandige presteren, officieel erkend en gewaardeerd wordt door hen een eigen sociaal en fiscaal statuut te geven. Deze eis wordt eindelijk ingewilligd via de programmawet van 24 december 2002 die sinds 1 januari 2003 van kracht is. Meewerkende echtgenoten van zelfstandigen – het gaat potentieel om 120.000 personen – hadden voordien geen toegang tot het sociaal statuut van zelfstandigen, en genoten enkel afgeleide sociale rechten via hun gehuwde partner. Zij konden zich alleen vrijwillig aansluiten voor de kleinste tak van dit sociaal statuut, met name voor de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen, mits een kleine bijdrage van zo’n 20 euro per kwartaal. Slechts 5.185 mensen deden dit effectief, vooral omdat ze daardoor recht kregen op de moederschapsuitkering. Door de nieuwe wet worden meewerkende echtgenoten van zelfstandigen die geen eigen sociaal statuut hebben, gedurende een eerste periode, die eindigt op 1 januari 2006, verplicht onderworpen aan de ziekteverzekering, tak uitkeringen, omdat dit de enige tak is uit het sociaal statuut waarvoor zij niet kunnen rekenen op afgeleide rechten via hun partner. In het kader van dit mini-statuut zijn sociale bijdragen verschuldigd, die per kwartaal ten minste 17,63 euro en ten hoogste 112,42 euro bedragen. Tijdens die eerste periode kunnen zij ook vrijwillig toetreden tot het volledige sociaal statuut van zelfstandigen, zodat zij volwaardig sociaal verzekerd worden. Niet alleen voor uitkeringen via de ziekteverzekering dus, maar ook voor pensioen, gezondheidszorg en gezinsbijslagen. In dit geval schommelen de te betalen bijdragen, afhankelijk van het inkomen, tussen 219,20 euro en 2.872,29 euro per kwartaal. Vanaf de tweede fase, wordt er voor alle meewerkende echtgenoten van uit gegaan dat ze onderworpen zijn aan het gehele sociaal statuut van zelfstandige. Zij zullen dit vermoeden kunnen weerleggen via een verklaring op eer dat zij hun partner niet helpen in de zaak. Er wordt een overgangsregeling uitgewerkt voor oudere personen die geen loopbaan meer kunnen opbouwen die lang genoeg is om recht te hebben op een pensioen. Zij zullen een lagere bijdrage betalen. Er wordt een overgangsregeling uitgewerkt voor oudere mensen die geen loopbaan meer kunnen opbouwen die lang genoeg is om recht te hebben op een pensioen. Zij zullen een lagere bijdrage betalen. Het nieuwe statuut voor de meewerkende echtgenoten bevat ook een belangrijk fiscaal luik. Voortaan wordt er van uitgegaan dat ze een volwaardig eigen beroepsinkomen hebben, wat fiscaal betekent dat zij hun eigen sociale bijdragen als kost kunnen aftrekken, dat zij een forfait voor beroepskosten van 5 % zullen kunnen toepassen op hun deel in het inkomen, en dat ze in aanmerking komen voor het toekomstige belastingskrediet als hun inkomen bescheiden is. Meer informatie over de regeling van de meewerkende echtgenoot vindt u op www.vandenbroucke.com, in de rubriek ‘Vraag en Antwoord’.
64
LEEFLOON IPV BESTAANSMINIMUM Mensen die een inkomen hebben dat lager is dan een bepaald bedrag hebben recht op bijstand. Zij kunnen terecht in een van de 4 bijstandstelsels: - de Inkomensgarantie voor Ouderen, het vroegere Gewaarborgd Inkomen voor Bejaarden voor mensen die pensioengerechtigd zijn (zie hoofdstuk Pensioenen), - de Gewaarborgde Kinderbijslag (zie Kinderbijslag), - de tegemoetkomingen voor mensen met een handicap (waarover meer in het onderdeel Handicap) en - het Bestaansminimum, waarover het onderstaande hoofdstuk handelt.
Bestaansminimum 4% omhoog Het bestaansminimum werd op 1 oktober 2002 omgevormd tot het leefloon. Het wordt uitbetaald door de OCMW's die als taak hebben "iedereen middelen te bieden om een menswaardig bestaan te leiden". Om aan die doelstelling te beantwoorden, werd het bestaansminimum in januari 2002 met 4% verhoogd. Op 1 februari 2002 werd ook een indexaanpassing van 2 % doorgevoerd. Het bestaansminimum bedraagt nu per maand: € 778,21 voor gezinshoofden € 680,94 voor alleenstaanden met co-ouderschap of die onderhoudsgeld betalen voor hun kinderen € 583,66 voor alleenstaanden € 389,11 voor samenwonenden De betrokkenen kunnen recht hebben op het volledige bedrag of op een aanvullend bedrag dat hun inkomen op het minimumniveau brengt. Op termijn behoort een geleidelijke bijkomende verhoging met 6 % en de automatische aanpassing van het leefloon aan de welvaart tot onze prioriteiten. Deze stijging moet gepaard gaan met een verhoging van de andere sociale uitkeringen. Anders ontstaan onaanvaardbare verschillen. Het is een maatregel die de overheid ten minste 250 miljoen euro voor elk procent verhoging kost.
25% jongeren Nog steeds zijn meer dan 70.000 mensen afhankelijk van OCMW-steun. Het aandeel van de jongeren daarin is met 25 % nog steeds onrustbarend hoog. Het wordt mede verklaard door het feit dat jongeren alleen recht hebben op werkloosheidsuitkeringen als ze studies hebben beëindigd die voorbereiden op een job en omdat de wachtuitkering voor werkzoekenden, jonger dan 21 jaar, nog steeds lager is dan het bestaansminimum (zie ook hieronder: Meer sociale bescherming). Langdurige werkloosheid en een laag inkomen leiden tot sociale uitsluiting op sociaal, economisch en cultureel vlak. Met de jaren is het vinden van een baan er niet gemakkelijker op geworden. Zeker niet voor laaggeschoolde jongeren. We evolueren naar een maatschappij waarin kennis en diploma’s meer en meer de toegang naar de arbeidsmarkt bepalen. Steeds meer mensen leven alleen, er zijn steeds meer éénoudergezinnen en steeds meer migranten van de tweede en de derde generatie willen hun leven in België opbouwen. Het is dan ook onze eerste bekommernis deze mensen te helpen om opnieuw in de maatschappij te integreren. De nieuwe leefloonwet voorziet daarom niet enkel in een inkomensbescherming maar ook in een recht op matschappelijke integratie. Maatschappelijke integratie kan op verschillende manieren nagestreefd worden. Voor sommigen zal het gaan om een eerste beroepservaring, voor anderen om een opleiding of zelfs een studie met volledig leerplan, voor nog anderen zal het gaan om een geïndividualiseerd project voor maatschappelijke integratie waardoor die persoon zich op een actieve manier kan inschakelen in de samenleving. De nieuwe leefloonwet geeft prioriteit aan de jongeren en biedt hen reële kansen om een eerste werkervaring op te doen. De leefloonwet voert een recht op tewerkstelling in, wat betekent dat de OCMW’s verplicht worden om de jongeren te helpen bij het vinden van een baan. Het gaat hierbij om volwaardige banen op maat van de jongere.
65
De leefloonwet biedt echter nog tal van andere mogelijkheden. Afhankelijk van de specifieke situatie van de jongere, kan de integratie ook bestaan uit de combinatie van de uitkering met vormings- of integratieprojecten. Deze projecten zijn er voor jongeren die tijdelijk niet arbeidsgeschikt zijn (omdat ze bijvoorbeeld nog een opleiding volgen of omwille van verslaving of schulden). Een geïndividualiseerd project voor maatschappelijke integratie wordt vastgelegd in wederzijds overleg tussen het OCMW en de jongere zelf. Het is een traject naar een zelfstandig bestaan en een plaats in de samenleving. Ook wie ouder is dan 25 kan daarvoor bij het OCMW terecht.
Nieuwe gezinsvormen De wet op het bestaansminimum was bovendien niet meer voldoende in overeenstemming met de diversiteit van de gezinsstructuren. De categorie echtgenoten werd afgeschaft en hervormd tot een individuele uitkering voor de beide partners ongeacht of ze gehuwd zijn of niet. Er werd een nieuwe categorie gecreëerd die rekening houdt met de situatie van co-ouderschap en met de situatie van alleenstaande personen die onderhoudsgeld betalen voor hun kinderen.
Versterking gebruikersrechten De principes die gewaarborgd zijn door het handvest van de sociaal verzekerde werden geïntegreerd in de nieuwe leefloonwet. Hierdoor zijn de rechten van de gebruikers tijdens de onderzoeksprocedure beter beschermd inzake informatie, registratie en behandeling van de aanvraag, verhoor van de aanvragers, motivatie van de verplichtingen, moratoire interesten, verplichtingen van het niet bevoegd OCMW. De aanvrager kan zich laten bijstaan door iemand van zijn keuze bij de bespreking van een arbeidscontract of een geïndividualiseerd project maatschappelijke integratie en heeft bedenktijd voor hij zich echt engageert. Door het bedrag dat gevraagd wordt bij onderhoudsplicht voor iedereen op dezelfde manier te berekenen, wordt ook een grotere rechtvaardigheid gegarandeerd tegenover de gebruikers van het OCMW.
Financiering van de OCMW’s Voor de uitvoering van de nieuwe leefloonwet werden extra middelen uitgetrokken zowel voor de tewerkstelling van jongeren, als voor de studiecontracten. Ook de OCMW’s zelf ontvangen voor de eerste maal een forfaitaire tussenkomst in de personeelskosten.
Van Lenteplan… Om de integratie van bestaansminimumtrekkers te bevorderen werd van bij het aantreden van de regering een hele reeks maatregelen getroffen. Ze kregen vorm in het Lenteplan van Johan Vande Lanotte. -
Meer mensen aan het werk. Bestaande tewerkstellingsinitiatieven werden versterkt, bij voorbeeld de mogelijkheid om deeltijds in te stappen in sociale tewerkstelling. Daarnaast werden nieuwe initiatieven ontwikkeld, onder meer om de tewerkstelling in de sociale economie te bevorderen. De centrumsteden kregen extra subsidies voor het versterken van het tewerkstellingsbeleid van de OCMW’s.
-
Resultaten. Het Lenteplan en de gunstige economische conjunctuur van de eerste 2 jaar van de legislatuur hebben ervoor gezorgd dat het aantal bestaansminimum- en steungerechtigden tussen januari 1999 en september 2002 met 13,46 % is gedaald, van 83.349 naar 72.130. Tot september 2001 bleef het aantal dalen tot zelfs onder de 70.000. Ten opzichte van januari 1999 betekende dit een daling met bijna 17 %. In de nasleep van 11 september 2001 is het aantal opnieuw beginnen stijgen. De ambitie om op vijf jaar tijd (1999-2004) het aantal bestaansminimumgerechtigden met een derde te verminderen, zat ondanks de verzwakte economie op schema tot september 2001. Elf september veroorzaakte ook hier een schokgolf, zodat extra inspanningen nodig zijn om de doelstelling alsnog te bereiken.
66
Van de mensen die vandaag nog het bestaansminimum of financiële steun genieten is 14 % aan het werk, tegenover 5,8 % in januari ’99. Het bestaansminimum of de steun vormt in dat geval een financiële tussenkomst in het loon. In absolute cijfers steeg de tewerkstelling van 4.868 naar 10.312, of meer dan een verdubbeling. -
Uitbreiding: Inmiddels werd de toegang tot de tewerkstellingsmaatregelen uitgebreid tot vreemdelingen ingeschreven in het vreemdelingenregister die een verblijfsvergunning van onbeperkte duur hebben. Geregulariseerde vreemdelingen kunnen daardoor terecht in de inschakelingstrajecten. Daarnaast werd in januari 2002 het verkrijgen van vrijstelling van werkgeversbijdragen voor uitkeringsgerechtigde werklozen en voor bestaansminimum- en steungerechtigden vereenvoudigd (het ACTIVA-plan).
-
Meer sociale bescherming. De werkloosheidsuitkeringen van alleenstaande schoolverlaters van 21 jaar of ouder (de zogenaamde wachtuitkeringen) zijn sinds september 2000 verhoogd tot het bestaansminimumbedrag. Deze maatregel doet recht aan het principe dat sociale zekerheidsuitkeringen (werkloosheid) niet lager mogen zijn dan bijstandsuitkeringen (bestaansminimum). Hij heeft bovendien het voordeel dat mensen zich niet langer bij twee instanties (de RVA en het OCMW) moeten inschrijven om een inkomen tot het bedrag van het bestaansminimum te ontvangen. Bijkomend betekent deze maatregel een financiële verlichting van de lasten voor de lokale besturen.
In hetzelfde kader werd met de RVA een veralgemeend systeem uitgewerkt om de toekenning van werkloosheidsuitkeringen, bijvoorbeeld na een ontslag, te versnellen als er financiële moeilijkheden in een gezin zijn. Op die manier kan vermeden worden dat mensen naar het OCMW moeten voor een voorschot op hun werkloosheidsuitkering.
… naar Zomerplan De in het Lenteplan ingezette middelen werden inmiddels ruim terugverdiend, niet alleen financieel maar vooral maatschappelijk. Veel mensen hebben dankzij het OCMW een baan gevonden en de actievere rol van de OCMW’s geeft maatschappelijke werkers meer voldoening in hun job. In het verleden zagen ze hun rol immers al te zeer beperkt tot die van ‘sociaal bankcontact.’ Om de bestaande dynamiek verder te ondersteunen en nog te versterken worden bijkomende initiatieven gelanceerd vanaf september 2002 (het Zomerplan). Ze zorgen vooral voor meer middelen voor kleine OCMW’s. In de centrumsteden leert de ervaring dat extra middelen renderen: de activering stijgt er. Bij kleine OCMW’s zit nog een potentieel van "bemiddelbare cliënten". De schaal is er echter te klein en de middelen te beperkt om aan doorgedreven trajectbegeleiding te doen.Door het geven van een bijkomende financiële stimulans aan kleine OCMW’s willen we hen ertoe aanzetten de handen in elkaar te slaan en in samenwerkingsverbanden een gezamenlijk activeringsbeleid uit te bouwen. In het najaar wordt gestart met 10 pilootclusters (5 in Vlaanderen en 5 in Wallonië). Daarnaast zijn er enkele specifieke maatregelen voorzien om de inschakeling van leefloners in de privé-sector en de vestiging als zelfstandige te ondersteunen. (o.a. versoepeling van de terbeschikkingstelling, specifieke opleiding zelfstandig ondernemen, ondersteuning van de activiteitencoöperatieven). Om te voldoen aan de grote vraag van de sociale economie initiatieven naar bijkomend personeel, werd het contingent van OCMW-cliënten voor de sociale economie bovendien verdubbeld.
67
Schuldbemiddeling Het aantal mensen met schuldoverlast neemt toe. Eind 2002 stonden er 402.589 personen geregistreerd in de Centrale voor Kredieten aan Particulieren van de Nationale Bank van België, de zogenaamde Negatieve Kredietcentrale, tegenover 352.335 in 1995. Dit is een stijging met 14% op 8 jaar tijd. Van de meerderjarige bevolking heeft 5% momenteel overmatige schulden. Het aantal contracten met betalingsachterstand, is in dezelfde periode toegenomen van 430.401 naar 552.030 of een stijging met 28%. (Mensen worden geregistreerd in de negatieve centrale wanneer ze meer dan 3 maanden achterstand hebben met een betaling bijvoorbeeld voor een aankoop op krediet of een hypothecaire lening die ze hebben aangegaan.) Anders gezegd: steeds meer mensen hebben steeds meer schulden. OCMW-diensten voor schuldbemiddeling Om tegen deze trend in te gaan, werd een wet aangenomen die voorziet dat elk OCMW een dienst voor schuldbemiddeling opricht. Deze dienst zal instaan voor de sociale en financiële begeleiding van mensen met schuldoverlast. Ook zal hij kunnen bemiddelen rond afbetalingsplannen met de schuldeisers en tussenkomen om afsluitingen van energie te verhinderen. Daarnaast zal het OCMW ook financiële steun kunnen verlenen voor de betaling van achterstallige facturen en kunnen tussenkomen in de kosten voor het plaatsen van "budgetmeters" of minder energie verbruikende toestellen. De aanpak is dus zowel preventief als curatief. Hiervoor worden de middelen van de Sociale Fondsen Gas en Elektriciteit ingezet, die worden opgetrokken van 7,9 miljoen euro naar 42,6 miljoen euro per jaar. Deze fondsen worden gespijsd met een heffing op de transporttarieven voor energie. De OCMW’s zullen personeel kunnen aanwerven voor een totaal bedrag van 28,3 miljoen euro wat overeenkomt met ten minste 760 voltijdse krachten. Daarnaast wordt 14,3 miljoen euro ter beschikking gesteld voor de toekenning van financiële steun voor de aanzuivering van achterstallige facturen, plaatsing van budgetmeters,…
68
WERK, GEZIN, SPORT, STUDIE EN VRIJE TIJD Sociaal beleid gaat niet alleen over uitkeringen. Een goed sociaal beleid moet zich ook de vraag stellen of mensen eerlijk beloond worden voor de inspanning die ze doen om aan het werk te gaan, en of het gemakkelijk is om werk en gezinsleven te verzoenen. Nuttig werk is ook niet altijd ‘betaald werk’, de sociale zekerheid moet daarom een eenvoudig en correct onderscheid maken tussen kostenvergoedingen voor vrijwilligers en betaald werk. En ze moet een gemakkelijk hanteerbaar onderscheid maken tussen studentenarbeid en gewone arbeid. Het reilen en zeilen van sportclubs laat de sociale zekerheid ook niet onberoerd… Al deze thema’s hebben ons de voorbije drie jaar beziggehouden. U vindt hier een overzicht van enkele maatregelen.
Overgang naar 38-urenweek Op basis van de wet van 10 augustus 2001 betreffende de verzoening van werkgelegenheid en kwaliteit van het leven is de wekelijkse arbeidsduur sedert 1 januari 2003 tot 38 uren ingekort. Bij de vorige vermindering, op 1 januari 1999, was de arbeidsduur al herleid tot 39 uren per week. De arbeidsduurvermindering tot 38 uren per week mag geen loonsverlaging tot gevolg hebben.
Opslag voor lage lonen Werkloosheidsval bestrijden met lagere werknemersbijdragen Voor sommige werklozen is het verschil tussen loon en werkloosheidsuitkering zeer klein. Hiervoor zijn er verscheidene redenen: langdurig werklozen die terug aan de slag gaan belanden vaak in laag betaalde jobs, bovendien brengt buitenshuis werken een aantal extra kosten (verplaatsing, kinderopvang,…) mee en vallen een aantal sociale tegemoetkomingen weg waarop sommige langdurig werkloze gezinshoofden en alleenstaanden recht hebben, zoals verhoogde kinderbijslag. Tot slot moeten op het brutoloon ook sociale bijdragen betaald worden en zijn de belastingen op lonen hoger dan die op vervangingsinkomens. Stuk voor stuk zijn het elementen die bijdragen tot het ontstaan van een ‘werkloosheidsval’, dit is een situatie waarin iemand financieel geen of weinig voordeel heeft wanneer hij of zij uit de werkloosheid ontsnapt. Een belangrijke maatregel om deze ‘werkloosheidsval’ te verkleinen, bestaat erin werknemers (evenals contractuelen in overheidsdienst) met een laag loon minder sociale bijdragen te doen betalen. Hierdoor stijgt hun nettoloon zonder dat de loonkost voor de werkgevers toeneemt. Op 1 januari 2000 werd de regeling ingevoerd voor lage lonen tot 1.394,25 euro bruto/maand. Vanaf 1 januari 2003 werd de maatregel uitgebreid naar alle lonen tot 1.509, 17 euro per maand. Daardoor houden 630.024 werknemers in België meer van hun brutoloon over. Bovendien werd het bedrag van de maximale vrijstelling van sociale bijdragen opgetrokken van 88,35 euro (81,80 euro voor bedienden) naar 102,6 euro (95 euro voor bedienden). Concreet betekent dit dat een arbeider vanaf 1 januari 2003 met een brutoloon tussen 894,42 en 1.170,64 euro maandelijks een vermindering van zijn sociale bijdragen krijgt van 102.60 euro (voor bedienden 95 euro). Ligt zijn loon tussen 1.170,64 en 1.509,17 euro dan daalt het bedrag van de bijdragevermindering geleidelijk om vanaf een loon van 1.509,16 euro, 0 te worden. Ook belastingen en gezinssituatie spelen rol Voor een volledig beeld van wat het voorgaande concreet betekent voor de lonen van de werknemers, moet ook rekening gehouden worden met de belastingen die worden geheven voor werknemers op basis van het belastbaar inkomen en de belastingshervorming die vanaf januari 2003 van kracht is. Enerzijds is er de invoering van de maatregel op het belastingskrediet (terugbetaling van belastingen voor belastbare lonen tussen de 3.850 tot 16.680 euro/jaar. Voor 2003 werd het maximaal bedrag dat kan worden terugbetaald vastgelegd op 266 euro/jaar). Deze maatregel is onafhankelijk van de gezinssituatie. Hij moet worden geïntegreerd in de berekeningen, ook al wordt de terugbetaling slechts na een jaar, op het ogenblik van de afrekening, uitgevoerd. Anderzijds moet rekening worden gehouden met de tarieven van de bedrijfsvoorheffing die op verschillende categorieën van toepassing zijn: alleenstaanden (met/zonder kinderen ten laste), getrouwde koppels waarvan beide partners een inkomen hebben, getrouwde koppels waarvan één van beide partners geen inkomen heeft. Ook de bedrijfsvoorheffing is verlaagd met ingang van 1 januari 2003.
69
Om de reële winst te berekenen voor de werknemers moet dus rekening worden gehouden met het belastbaar loon en de gezinssituatie. Besluit Om de overstap van een (werkloosheids)uitkering naar betaald werk aantrekkelijker te maken, heeft de regering, onder impuls van de socialistische partijen, ervoor gezorgd dat werknemers die werken aan een laag brutoloon heel wat meer overhouden in hun loonzakje. En dit zonder dat de loonkost voor de werkgevers stijgt. We illustreren dit aan de hand van enkele voorbeelden. Voorbeeld 1: Een alleenstaande arbeider die begint te werken aan het minimumloon (momenteel 1.163,02 euro) zou, indien de maatregel inzake de vermindering van de sociale zekerheidsbijdragen niet was genomen, op 31 december 2002 een belastbaar maandloon gehad hebben van 1.163,02 – 13,07% (152 euro) = 1.011,01 euro per maand. Daar zou 165,95 euro bedrijfsvoorheffing vanaf gegaan zijn. Dat zou geresulteerd hebben in een nettoloon van 845,07 euro per maand. Door de belastinghervorming die in de bedrijfsvoorheffing voelbaar is vanaf januari 2003, zou daar nog slechts 152,16 euro vanaf gegaan zijn. Zijn nettoloon zou dus 858,85 euro bedragen hebben op 31 januari 2003. Door de maatregel van de vermindering van de persoonlijke bijdragen bedraagt zijn belastbaar loon op 31 december 2003, 1.163,02 – (152 – 102,6) = 1.113,62 euro. Zonder de fiscale hervorming zou daar 208,64 euro bedrijfsvoorheffing vanaf gegaan zijn. Door de vermindering van de bedrijfsvoorheffing vanaf januari 2003 gaat daar nog slechts 194,73 euro vanaf. Zijn netto loon op 31 januari 2003 bedraagt dus 918,89 euro per maand. Met andere woorden, het netto maandloon van deze arbeider is gestegen met 73,83 euro per maand ten opzichte van wanneer de regering niets had ondernomen ten behoeve van werknemers met lage lonen. Of, voorgesteld in een tabel:
Sociale bijdrage Bedrijfsvoorheffing
Vroeger
Nu
1.163,02 -152,00 1.011,02 -165,95 845,07
1.163,02 -49,40 1.113,62 -194,62 918,89
Voorbeeld 2: Een alleenstaande arbeider die werkt aan een bruto loon van 1.250 euro per maand zou, indien de maatregel inzake de vermindering van de sociale zekerheidsbijdragen niet was genomen, op 31 december 2002 een belastbaar maandloon gehad hebben van 1.250 – 13,07% (163,37) = 1.086,63 euro per maand. Daar zou 196,44 euro bedrijfsvoorheffing vanaf gegaan zijn. Met andere woorden, zijn nettoloon zou 890,19 euro per maand geweest zijn. Door de belastinghervorming die in de bedrijfsvoorheffing voelbaar is vanaf januari 2003, zou daar nog slechts 182,57 euro vanaf gegaan zijn. Zijn nettoloon zou dus 904,06 euro bedragen hebben op 31 januari 2003. Door de maatregel van de vermindering van de persoonlijke bijdragen bedraagt zijn belastbaar loon op 31 december 2003, 1.250 – (163,37 – 78.55) = 1.165,18 euro. Zonder de fiscale hervorming zou daar 226,94 euro bedrijfsvoorheffing vanaf gegaan zijn. Door de vermindering van de bedrijfsvoorheffing vanaf januari 2003 gaat daar nog slechts 212,98 euro vanaf. Zijn netto loon op 31 januari 2003 bedraagt dus 952,20 euro per maand. Met andere woorden, het netto maandloon van deze arbeider is gestegen met 62,01 euro per maand ten opzichte van wanneer de regering niets had ondernomen ten behoeve van werknemers met lage lonen.
70
Of, voorgesteld in een tabel:
Sociale bijdrage Bedrijfsvoorheffing
Vroeger
Nu
1.250,00 -163,37 1.086,63 -196,44 890,19
1.250,00 -84,82 1165,18 -212,98 952,20
Kostprijs van de maatregel: de kost bij de invoering van de maatregel in 2000 bedroeg 96 miljoen euro, met de huidige versterking van de maatregel bedraagt de kost voor 2003 165.58 miljoen euro.
Lagere lasten Om de werkgevers aan te moedigen bijkomende personeelsleden aan te werven, worden ook de patronale bijdragen, dit zijn de bijdragen die de werkgever moet betalen, verminderd. We spreken in dit verband van de structurele lastenverlaging. In de periode 1999 – 2003 is het bedrag van de structurele lastenverlaging gestegen van 697 tot 2.878 miljoen euro. Vanaf april 2003 bedraagt de minimale bijdragevermindering voor een voltijdse arbeider 381,33 euro per kwartaal en voor een bediende 347,59 euro per kwartaal. De verschillen in de bijdrageverminderingen voor arbeiders en bedienden worden in de periode 19992004 geleidelijk weggewerkt, zodat vanaf januari 2004 arbeiders en bedienden een even grote vermindering krijgen. Het verschil tussen de verminderingen voor arbeiders en bedienden vindt zijn oorsprong in de oude Maribel-maatregelen die alleen voor arbeiders een vermindering van de sociale bijdragen voorzagen. Er is ook beslist om vanaf april 2002 voor oudere werknemers van 58 jaar of ouder een bijkomende lastenverlaging toe te kennen van 400 euro per kwartaal of 1.600 euro per jaar. De maatregel moet werkgevers ertoe aanzetten oudere werknemers in dienst te houden of 58-plussers die dit wensen opnieuw in dienst te nemen. Momenteel zijn in de privé-sector amper 35.500 mensen aan het werk die ouder zijn dan 58. De kost van deze maatregel wordt op 42,3 miljoen euro geraamd. Ook de beschutte werkplaatsen kunnen vanaf april 2002 opnieuw gebruik maken van de hoogst mogelijke structurele bijdragevermindering. De wijze waarop de bijdrageverminderingen voordien berekend werden, kwam slecht uit voor de beschutte werkplaatsen. Door de nieuwe maatregel zien ze hun bijdragen op jaarbasis met 1,2 miljoen euro verminderen. In oktober 2002 werd de structurele vermindering voor de lage lonen in de social profit -sector aangepast. Deze aanpassing heeft tot doel om voor de werkgevers de loonvallen die in het stelsel van de lage-lonen-bijdragevermindering voor de social-profit bestaan, weg te werken. Het huidige getrapte systeem van lastenverlaging heeft immers tot gevolg dat op bepaalde scharnierlonen de werkgever bij een geringe loonsverhoging plots een sterk gereduceerde lastenverlaging toegekend krijgt. De kost van deze maatregel bedraagt op jaarbasis 9.803.621 euro. Daarnaast is een drastische vereenvoudiging van de alle bestaande maatregelen inzake bijdrageverminderingen voorbereid die vanaf 1 januari 2004 zal ingaan. Het zijn in hoofdzaak de structurele en de doelgroepverminderingen die in een nieuw vereenvoudigd stelsel van lastenverlaging worden geïntegreerd. Wat zijn de krachtlijnen van deze bijdrageverminderingen? • De belangrijkste krachtlijn is dat de werkgever voor alle werknemers aanspraak kan maken op de structurele bijdragevermindering waarbij de huidige verschillen tussen de vermindering voor arbeiders en bedienden in de structurele bijdragevermindering geheel worden opgeheven. • Daarbovenop wordt voor bepaalde doelgroepen een forfaitaire verlaging van 1.000 of 400 euro per kwartaal toegekend. De hele bestaande doelgroepgerichte bijdrageverminderingen worden gehergroepeerd tot: oudere werknemers, langdurig werkzoekenden, eerste aanwervingen, jonge werknemers en collectieve arbeidsduurvermindering.
71
De werkgever kan hoogstens één doelgroepmaatregel cumuleren met de structurele lastenvermindering. Geeft de betrokken werknemer recht op verschillende doelgroepverminderingen dan staat het de werkgever vrij om de meest gunstige maatregel te kiezen.
Vaderschapsverlof en adoptieverlof Sinds juli 2002 hebben werknemers van de privé-sector en contractuelen bij de overheidssector die vader worden, recht op twee weken (tien werkdagen) verlof na de geboorte van hun kind. Ook koppels die een kind adopteren, krijgen recht op twee weken verlof. Voordien hadden ze maar recht op drie dagen. In de twee gevallen (vaderschaps- en adoptieverlof) zal de werkgever voor de eerste drie dagen het volledige loon uitbetalen. Voor de zeven volgende dagen komt het ziekenfonds tussenbeide. Die tussenkomst bedraagt 82% van het loon, geplafonneerd op een maximum maandloon van 2579,96 euro. Deze maatregel past in het beleid om meer te investeren in de kwaliteit van het leven en in de gelijkheid tussen vrouwen en mannen. De tien verlofdagen moeten opgenomen worden binnen de maand na de bevalling (vaderschapsverlof) of na de inschrijving van het kind (adoptieverlof). De tien dagen mogen in één keer opgenomen worden of gespreid. De overheid trekt voor de maatregel jaarlijks 34,7 miljoen euro uit via het budget van het RIZIV.
Borstvoedingspauzes Sinds juli 2002 hebben alle werkneemsters met een arbeidsovereenkomst recht op borstvoedingspauzes. Tijdens die pauzes kan de moeder haar kind borstvoeding geven of melk afkolven. Het ziekenfonds vergoedt de uren waarin de borstvoeding plaats vindt. Als de moeder minstens vier uren werkt op een dag, heeft zij recht op een half uur pauze. Als ze minstens zeven en een halfuur werkt op een dag, heeft zij recht op één uur borstvoedingspauze (of twee maal een half uur). De pauzes kunnen opgenomen worden tot 7 maanden na de geboorte van het kind, in uitzonderlijke omstandigheden tot 9 maanden na de geboorte. De uitkering bedraagt 82% van het uurloon.
Studentenarbeid Meer en meer studenten beginnen ook ’s avonds, op woensdagnamiddag of tijdens het weekend te werken. De wetgeving was tot voor kort niet aangepast aan deze nieuwe trend. Wie bij een werkgever werkte tijdens het jaar en bij diezelfde werkgever ook een vakantiejob wilde doen tijdens de maanden juli, augustus of september was verplicht om volledige sociale zekerheidsbijdragen te betalen. De wet voorzag immers dat jobstudenten alleen dan een vermindering van sociale zekerheidsbijdragen kregen als ze tijdens de zomermaanden voor een andere werkgever werkten dan die voor wie ze werkten tijdens het jaar. Deze regeling zette aan tot misbruiken waarbij de student tijdens het jaar vaak voor korte periodes in het zwart tewerkgesteld werd. Een nieuwe regeling, die inging op 1 juli 2002, zorgt ervoor dat de student tijdens de zomermaanden ook bij een zelfde werkgever aan verminderde sociale bijdragen kan werken. Op die manier kan de werkgever een beroep doen op meer ervaren studenten en wordt de student zelf beter beschermd. Vanaf 1 juli 2003 mag de periode waarin aan gunstvoorwaarden mag worden gewerkt maximum 23 werkdagen bedragen. ▪ In de kinderbijslagwetgeving bestond een verschillende behandeling tussen enerzijds schoolverlaters die zich tijdens de laatste schoolvakantie (nog) niét lieten inschrijven als werkzoekenden (‘schoolverlaters’) en schoolverlaters die dat wel deden (‘werkzoekenden’). Terwijl de eersten onbegrensd mochten bijverdienen door tijdens de vakantiemaanden te gaan werken, mochten de jonge werkzoekenden bruto niet meer dan 416,47 euro per maand bijverdienen als ze hun recht op kinderbijslag tijdens de vakantiemaanden wensten te behouden. Die ongelijke behandeling was niet bepaald een aanmoediging om zich zo snel mogelijk na de studies te laten inschrijven als werkzoekende met het oog op het vinden van een job. Vanaf augustus 2002 hebben zowel schoolverlaters als werkzoekenden een onvoorwaardelijk recht op kinderbijslag tijdens de maand juli en behouden zij dit recht in augustus (en eventueel september) als ze werken met een studentencontract of maximaal 80 uren per maand werken.
72
Toegelaten arbeid gepensioneerden Het grensbedrag dat gepensioneerden mogen bijverdienen zonder dat hun pensioen naar beneden gaat, werd in vele gevallen drastisch verhoogd. U vindt de uitleg erover in het hoofdstuk Pensioenen.
Faillissementsverzekering De faillissementsverzekering is voor de zelfstandige wat de werkloosheidsverzekering is voor de werknemer. Door deze verzekering behouden in faling gestelde zelfstandigen gedurende maximaal vier kwartalen hun ziekteverzekering en het recht op kinderbijslag. Bovendien krijgt de gefailleerde gedurende twee maanden een uitkering van 684,23 euro als hij alleenstaande is of 821,08 euro als hij minstens één persoon ten laste heeft. Sinds juli 2001 werd dat recht uitgebreid en kan de uitkering gedurende zes maanden worden toegekend. De bedragen die gedurende de eerste twee maanden uitbetaald kunnen worden, blijven onveranderd. Vanaf de derde maand bedraagt de uitkering 410,54 euro, respectievelijk 547,39 euro. Ook wordt de vergoeding toegekend vanaf de eerste maand na de faillietverklaring, en niet langer vanaf de eerste maand van het kwartaal dat volgt op het kwartaal van het faillissement.
Mensen met een handicap niet langer gestraft voor arbeid en liefde Vroeger verloor iemand met een handicap die trouwde of ging samenwonen, bijna altijd zijn of haar integratietegemoetkoming. Door bij de berekening van de tegemoetkoming het netto belastbaar inkomen van de echtgenoot/partner vrij te stellen tot 17.355 euro (in plaats van vroeger 1.487 euro), gebeurt dit sinds juli 2001 veel minder. Hetzelfde gebeurde vroeger met iemand met een handicap die ging werken. Die verloor vaak gedeeltelijk - of zelfs helemaal – zijn of haar integratietegemoetkoming, omdat het loon de vastgestelde grens van 14.511,96 euro overschreed. Doordat deze grens sinds juli 2002 opgetrokken werd tot 17.355 euro per jaar, zullen meer mensen hun integratietegemoetkoming kunnen behouden. Meer uitleg hierover vindt u in het deel ‘Mensen met een handicap’, onder de titels Prijs van de Liefde en Prijs van de Arbeid.
Sportclubs Een licentiesysteem voor het voetbal In 2000 werd een nieuw licentiesysteem voor het Belgische profvoetbal ingevoerd om een einde te maken aan de torenhoge schulden die nogal wat voetbalclubs bij de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid hadden. Vanaf het seizoen 2001-2002 kunnen alleen nog clubs die over een licentie beschikken, deelnemen aan de competitie van het Belgische profvoetbal in eerste of tweede klasse. Een van de voorwaarden voor de toekenning van een licentie is dat de clubs moeten bewijzen dat ze hun RSZ-schulden hebben betaald of dat ze een overeengekomen afbetalingsplan of afbetalingsakkoord naleven. Voetbalclubs die niet aan de voorwaarden voldoen, krijgen geen licentie en degraderen automatisch naar derde klasse. De maatregel had onmiddellijk resultaat, want de RSZ-schulden van de voetbalclubs in de eerste en tweede afdeling zijn gedaald van 5,42 miljoen euro in 2000 naar 1,68 miljoen euro in 2002. Een licentiesysteem voor het basketbal Alhoewel de schulden in het Belgische basketbal minder hoog waren, heeft de Koninklijke Basketbalbond in 2001 een gelijkaardig licentiesysteem uitgewerkt. Dit licentiesysteem is in werking getreden vanaf het seizoen 2001-2002. Het eerste seizoen was een overgangsperiode waarbij de bestaande clubs uit de eerste afdeling automatisch een licentie verkregen. Vanaf het seizoen 2002-2003 is het licentiesysteem volledig van toepassing en kunnen alleen clubs die aan alle licentievoorwaarden voldoen aan de competitie deelnemen. Clubs die niet aan de voorwaarden voldoen, degraderen naar de tweede afdeling. De Belgische Basketbalbond heeft concrete plannen om de toepassing van het licentiesysteem uit te breiden tot de tweede afdeling. Dit zou al gerealiseerd kunnen worden vanaf het seizoen 2004-2005. Zoals bij het voetbal zijn de RSZschulden door de maatregel substantieel gedaald van 967.970 euro in 2001 naar 84.118 euro in 2002.
73
Vrijwilligers Vrijwilligerswerk is maatschappelijk zeer zinvol, maar jammer genoeg krijgen vrijwilligers niet altijd de nodige stimulansen ofvinden ze weinig erkenning voor hun bijdrage tot de samenleving. Om een aantal knelpunten te regelen, heeft het parlement het initiatief genomen een aantal aspecten van het vrijwilligerswerk in een wet te gieten. Belangrijk daarbij is de regeling inzake de aansprakelijkheid van vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties en hun wederzijdse rechten en plichten. Intussen hebben we al een aantal concrete maatregelen genomen. De Hoge Raad voor Vrijwilligers De conclusie op het einde van het Internationaal Jaar voor de Vrijwilligers in 2001 was duidelijk: er bestaat een grote behoefte aan een permanent overleg- en adviesorgaan waarin het vrijwilligersveld en de overheid met elkaar in contact kunnen komen. Op initiatief van Greet van Gool heeft de federale ministerraad daarom de oprichting van een Hoge Raad voor Vrijwilligers goedgekeurd. De Raad heeft vier kerntaken: - het verzamelen, systematiseren en analyseren van informatie over vrijwilligers en vrijwilligerswerk; - het onderzoeken van specifieke problemen waarmee vrijwilligers en vrijwilligerswerk geconfronteerd worden; - het geven van adviezen of het doen van voorstellen met betrekking tot vrijwilligers en vrijwilligerswerk; - het leggen en onderhouden van contacten met organisaties, instellingen en overheden die te maken hebben met vrijwilligers en vrijwilligerswerk. Vergoedingen voor vrijwilligerswerk en sociale zekerheid Vrijwilligers ontvangen soms van de organisatie waarvoor ze vrijwilligerswerk doen, vergoedingen voor de kosten die ze maken als vrijwilliger of terugbetalingen van kosten die ze hebben voorgeschoten aan de organisatie. Het probleem was dat de vergoedingen beschouwd konden worden als een loon waarop sociale bijdragen betaald moeten worden. Voor sommige vrijwilligers (vb. vrijwillige brandweerlieden) was hiervoor al een regeling getroffen. Er is nu ook een algemene regeling waardoor kostenvergoedingen die aan vrijwilligers worden betaald door niet-commerciële verenigingen, vrijgesteld worden van onderwerping aan de sociale zekerheid op voorwaarde dat de bedragen binnen bepaalde grenzen blijven. De geïndexeerde grensbedragen zijn op 1 januari 2003: 26,31 euro per dag én 1052,25 euro per jaar. Vrijwilligers in de hulpverlening krijgen rechtszekerheid Vrijwilligers die in de hulpverlening werken, kunnen vergoedingen krijgen tot 5.000 euro per jaar zonder dat ze sociale bijdragen moeten betalen. In totaal gaat het om 100.000 vrijwilligers: brandweermannen, mensen die voor de civiele bescherming werken (de civiele bescherming is belast met de hulpverlening aan de bevolking in geval van catastrofen, rampen en schadegevallen) en ambulanciers. De maatregel staat in een Koninklijk Besluit dat begin februari voor advies aan de Nationale Arbeidsraad is voorgelegd. Rechtszekerheid voor gepensioneerden Al jaren bestond onzekerheid over de vraag of de regeling die beperkingen oplegt aan de activiteiten die gepensioneerden nog mogen uitoefenen, al dan niet van toepassing is op vrijwilligerswerk. Met andere woorden, moeten gepensioneerden hun vrijwilligerswerk voorafgaandelijk aangeven en kunnen de vergoedingen die zij krijgen, de betaling van hun pensioen in het gedrang brengen? Dit is niet zonder belang, omdat het vaak juist gepensioneerde mensen zijn die de tijd en de energie hebben om zich maatschappelijk zinvol in te zetten als vrijwilliger. Voor de pensioendiensten is er maar sprake van beroepsbezigheid wanneer die activiteit inkomsten oplevert die door de fiscus als zodanig erkend worden. De vrijwilligers die onder de algemene regeling vallen (forfaitaire onkostenvergoedingen beperkt tot 25,79 euro per dag en 1031,65 euro per jaar) of waarvoor specifieke regelingen van toepassing zijn (bijvoorbeeld vrijwillige brandweer) hebben voor de fiscus geen beroepsinkomsten en dus oefenen zij voor de pensioendiensten geen activiteit uit. Zij kunnen hun vrijwilligerswerk dus cumuleren met hun pensioen, en moeten niet vrezen voor een sanctie omdat zij het vrijwilligerswerk niet voorafgaandelijk aangegeven hebben. Evenmin kunnen de vergoedingen die zij ontvangen, de betaling van hun pensioen in het gedrang brengen.
74
EEN MODERN BEHEER Kafka-plan: strijd tegen administratieve rompslomp met als doel een betere sociale bescherming Een meer toegankelijke en klantvriendelijke sociale bescherming, dat is het opzet van het Kafka-plan. Ook al beschikt België over een degelijk systeem van sociale bescherming, toch moeten we vaststellen dat sommige mensen nog steeds uit de boot vallen omdat ze niet weten wat hun rechten zijn of hoe ze die kunnen laten gelden. Administratieve vereenvoudiging garandeert dat iedereen krijgt waar hij recht op heeft en dit op een snelle en correcte wijze. Het Kafkak-plan bestaat uit een aantal vereenvoudigingsprojecten voor (toekomstige) gepensioneerden, zelfstandigen, werklozen, gezinnen met kinderen, … De klemtoon ligt op de automatische toekenning van voordelen of uitkeringen (zonder dat de sociaal verzekerde daarvoor een aanvraag moet indienen) en de uitwisseling van gegevens tussen de instellingen van sociale zekerheid (zodat het opvragen van informatie bij de sociaal verzekerde beperkt blijft). Bovendien wordt het resterend aantal formulieren dat toch nog naar de sociaal verzekerde verzonden wordt, ingrijpend vereenvoudigd. Automatisch pensioen voor mensen met een vervangingsinkomen Mensen die een vervangingsinkomen genieten, verliezen hun uitkering de maand volgend op de maand waarin ze de wettelijke pensioenleeftijd bereiken en ontvangen slechts een pensioen wanneer ze dat aanvragen. Omdat zij niet meer werken, zijn deze mensen evenwel niet altijd op de hoogte van het feit dat ze deze stap moeten zetten. Niet-naleving van deze formaliteit kan tot gevolg hebben dat men enkele maanden zonder inkomen valt, zelfs dat het pensioen later ingaat. Om zulke situaties te voorkomen, wordt het recht op pensioen sinds 1 januari 2003 automatisch onderzocht. Concreet gaat het hier om mensen die een vervangingsinkomen (werkloosheidsuitkering, brugpensioen, arbeidsongeschiktheids- of invaliditeitsuitkering) genieten. Zij moeten geen pensioenaanvraag indienen, hun recht op pensioen wordt automatisch onderzocht. De Rijksdienst voor Pensioenen of het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen zal alle betrokkenen, ongeveer één jaar voor de ingangsdatum van het pensioen, schriftelijk meedelen dat het recht op pensioen ambtshalve wordt onderzocht en dat ze bijgevolg geen pensioenaanvraag moeten indienen. Deze nieuwe procedure komt jaarlijks ongeveer 33.000 mensen ten goede. Ook voor werknemers en zelfstandigen die met pensioen gaan op de wettelijke pensioenleeftijd Vanaf 1 januari 2004 zullen werknemers en zelfstandigen die de wettelijke pensioenleeftijd bereiken hun pensioen automatisch krijgen. Vanaf dan wordt immers het automatisch onderzoek van het recht op rustpensioen ingevoerd voor werknemers en zelfstandigen die in december 2003 (of daarna) de wettelijke pensioenleeftijd (dan 65 jaar voor mannen en 63 jaar voor vrouwen) bereiken en hun hoofdverblijfplaats in België hebben. Alle betrokkenen zullen een brief van de bevoegde pensioendienst krijgen met de vraag of zij al dan niet wensen te stoppen met werken. Indien zij stoppen, wordt het pensioen automatisch berekend en uitbetaald. Rustpensioen wegens lichamelijke ongeschiktheid bij ambtenaren sneller toegekend Vroeger moest een ambtenaar die lichamelijk ongeschikt was en voor vervroegd pensioen in aanmerking kwam, veel stappen ondernemen en maanden wachten op de uitbetaling van dit pensioen. Vanaf april 2002 is de procedure vereenvoudigd waardoor jaarlijks 3500 ambtenaren sneller hun rustpensioen krijgen. Terugbetaling verplaatsingsonkosten bij arbeidsongevallen vereenvoudigd Slachtoffers van een arbeidsongeval die zich moeten verplaatsen voor een medisch onderzoek naar aanleiding van hun arbeidsongeval, hebben recht op de terugbetaling van hun reiskosten. De procedure is sinds april 2002 vereenvoudigd waardoor meer mensen ook effectief dit recht zullen genieten. De verzekeringsondernemingen zijn aan hun informatieplicht ter zake herinnerd. Ze zijn ook aangemaand de terugbetalingsformaliteiten tot een minimum te beperken. Gewaarborgde gezinsbijslag wordt automatisch onderzocht voor leefloontrekkers Vroeger moest de leefloontrekker/bestaansminimumtrekker zelf de kinderbijslag aanvragen (via een aantal attesten). Vanaf juni 2002 doet het OCMW dat voor hem (via een elektronische stroom tussen het OCMW en de Rijksdienst voor Kinderbijslag voor Werknemers). Maandelijks krijgen ongeveer 400 leefloontrekkers de gewaarborgde kinderbijslag. Noodzakelijke voorwaarde is wel dat OCMW’s zich aansluiten op het netwerk van de sociale zekerheid.
75
Pensioenbeslissingen worden beter gemotiveerd Zelfstandigen krijgen sinds januari 2002 bij hun pensioenbeslissing uitleg over de periodes die wél en niet in aanmerking komen voor de berekening van het pensioen. Mensen moeten immers niet alleen weten wat ze krijgen en waarom, maar ook wat ze niet krijgen en waarom niet. Jaarlijks worden er door het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen ongeveer 65.000 pensioenbeslissingen genomen. Vermindering op onroerende voorheffing automatisch toegekend in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Ongeveer 17.000 mensen die een leefloon, een Inkomensgarantie voor Ouderen of een Gewaarborgd Inkomen voor Bejaarden genieten, krijgen de vermindering op de onroerende voorheffing vanaf mei 2002 automatisch. Een elektronische stroom tussen de instellingen vervangt de verschillende attesten. Vermindering heffing op waterverontreiniging automatisch toegekend bij de Vlaamse Milieumaatschappij Mensen die een tegemoetkoming voor personen met een handicap, een leefloon, een Inkomensgarantie voor Ouderen of een Gewaarborgd Inkomen voor Bejaarden genieten, moeten geen aanvraag meer doen voor de vermindering op de heffing op waterverontreiniging. Zij krijgen dit vanaf maart 2002 automatisch. Snellere en correctere kinderbijslag Gegevens over de kinderbijslag van 60.000 ambtenarengezinnen kunnen vanaf juli 2002 opgenomen worden in de databank van de RKW. Bovendien kan de RKW voor de 212 instellingen, die nu de kinderbijslag van de ambtenaren beheren en die dit willen, het beheer en de uitbetaling van de kinderbijslag overnemen. De hergroepering onder de RKW, die terzake een grote deskundigheid heeft opgebouwd, zorgt voor een snelle en correcte dossierbehandeling en uitbetaling. Bovendien is het een belangrijke stap op weg naar de automatisering van de kinderbijslag in België en naar het automatisch toekennen van andere voordelen, zoals bijvoorbeeld het overlevingspensioen. Gepensioneerden automatisch in orde met ziekenfonds Om de terugbetaling van gezondheidszorgen te kunnen toekennen, heeft het ziekenfonds gegevens van de pensioendienst nodig. Tot voor kort leverde de pensioendienst daarvoor een attest (het zgn. "ZIV-attest") af aan de gepensioneerde, dat hij dan aan zijn ziekenfonds moest bezorgen. Dat papieren attest is sinds januari 2003 vervangen door een elektronische gegevensstroom tussen de betrokken instellingen. Deze nieuwe regeling geldt voorlopig enkel voor werknemers en ambtenaren, maar wordt nog voor de zomer uitgebreid naar zelfstandigen. Voor werknemers alleen al gaat het om 100.000 gepensioneerden per jaar die, zonder er zelf voor te moeten lopen, in orde zijn met hun ziekenfonds. 100.000 gepensioneerden staan voor 200.000 papieren attesten per jaar minder. Door de automatisering hebben gepensioneerden minder geloop (ze moeten immers het attest zelf niet meer bezorgen aan hun ziekenfonds) en er is minder risico niet in orde te zijn met de ziekteverzekering (omdat men wel eens vergat het attest af te leveren of men het verloor). Afgeleide sociale rechten zonder paperasserij Mensen die op basis van hun uitkering of hun verminderde zelfredzaamheid, recht hebben op extra sociale voordelen, zoals bijvoorbeeld een belastingsvermindering, een sociaal telefoontarief of een verminderingskaart voor het openbaar vervoer, moeten hiervoor binnenkort geen attesten meer voorleggen. Zij zullen zonder administratieve verrichtingen het voordeel krijgen. Door deze maatregel krijgen 100.000 ernstig zieke of gehandicapte mensen extra voordelen zonder paperasserij: 1,3 miljoen formulieren verdwijnen naar de prullenmand. De voordelen dank zij de nieuwe regeling zijn duidelijk. De mensen worden ontlast van een papierwinkel: ze moeten niet meer zelf attesten opvragen bij de dienst ‘uitkeringen’ en dan die gegevens opsturen naar de instantie die het afgeleide recht toekent, en de administratie wordt ontlast van het verzenden van duizenden papieren attesten. De lijst van sociale voordelen waarop de maatregel betrekking heeft, is lang. In totaal gaat het om meer dan 20 voordelen. Het gaat om rechten op sociaal en fiscaal vlak. Daarnaast zijn er ook voordelen op het vlak van mobiliteit en huisvesting.
76
Verkeerde adressering niet meer bestraft Wie een uitkering bij de verkeerde instelling van sociale zekerheid aanvraagt, verliest daar voortaan geen inkomsten meer door. De datum waarop de oorspronkelijke aanvraag ontvangen is, zal als officiële start van de procedure genomen worden. Deze bepaling is, samen met andere vernieuwingen, opgenomen in een Koninklijk Besluit dat in maart 2002 in het Belgisch Staatsblad verschenen is. Hiermee worden de principes van het Handvest van de Sociaal Verzekerde verder in de praktijk omgezet. Het handvest bevat een aantal verplichtingen voor de instellingen van sociale zekerheid om een meer toegankelijke en klantvriendelijke sociale bescherming te garanderen.
Digitale revolutie Sinds 1 januari 2003 is e-government een feit in de sociale zekerheid. Het e-governmentproject in de sociale zekerheid gaat verder dan datgene wat nu reeds binnen de overheid bestaat. Het is met andere woorden niet beperkt tot het op een website plaatsen van informatie en afdrukbare formulieren die achteraf nog per post of per e-mail moeten worden verstuurd. Binnen de sociale zekerheid wordt interactieve communicatie met werkgevers inderdaad een realiteit. Sinds januari 2003 : - moet de onmiddellijke aangifte van tewerkstelling elektronisch gebeuren via het systeem DIMONA, de noodzakelijke en unieke sleutel voor een interactieve sociale zekerheid tussen werkgevers en de instellingen van sociale zekerheid van toepassing; - zijn ook de eerste elektronische aangiften voor "sociale risico’s" (nl. voor de werkloosheid en de arbeidsongevallen) mogelijk. Later in 2003 volgen de invoering van de multifunctionele RSZ-aangifte (DMFA) en de verdere uitbreiding van de elektronische aangifte sociale risico’s (ASR). Het e-governmentproject laat toe om via het gebruik van nieuwe ICT-technologieën de administratieve verplichtingen van werkgevers drastisch te rationaliseren en te vereenvoudigen, wat leidt tot een betere dienstverlening. Voor de werkgevers betekent dit in de praktijk: - een vermindering van het aantal in te vullen aangifteformulieren (50 formulieren worden afgeschaft: aantal contactnames : één miljoen); - een vermindering van het aantal momenten waarop de werkgever door de instellingen van de sociale zekerheid wordt aangesproken; - een vermindering van de tijd die nodig is om de overblijvende aangifteformulieren in te vullen door een inkrimping van het aantal in te vullen rubrieken (27 formulieren worden met 1/3 herleid, aantal ondervragingen: vijf miljoen). Andere voordelen voor de werkgevers zijn: het overbodig worden van het personeelsregister, van het individueel document en van de verzending van het afschrift van het studentencontract aan de sociale inspectiediensten. Ook het speciaal personeelsregister wordt sterk vereenvoudigd.
77
Bestuursovereenkomst parastatalen In 2002 en 2003 zijn bestuursovereenkomsten van kracht geworden die de uitvoeringsinstellingen (parastalen) van sociale zekerheid hebben afgesloten met de overheid. Als gevolg van de overeenkomsten krijgen de instellingen meer autonomie. In ruil hebben zij zelf meetbare doelstellingen vastgelegd die de regering moet toelaten beter te beoordelen of zij hun taken efficiënt en kwaliteitsvol uitvoeren. Enkele voorbeelden van verbeteringen op het gebied van klantvriendelijkheid zijn: - tegen 2004 wordt een foutloze betaling van de pensioenen en van de Inkomensgarantie voor Ouderen gegarandeerd; - er worden extra inspanningen gedaan om wanneer bijvoorbeeld kinderbijslag of vakantiegeld ten onrechte betaald werd, terugvorderingen te beperken en alleszins de betrokkenen er snel van in kennis te stellen; - het RIZIV engageert zich om sneller te beslissen over de terugbetaling van nieuwe geneesmiddelen, met name binnen de 180 dagen; - het Fonds voor Beroepsziekten stelt tegen 2005 een snellere afhandeling van de dossiers in het vooruitzicht. Inzake asbestaandoeningen bijvoorbeeld zal het Fonds voor Beroepsziekten in alle gevallen een beslissing nemen binnen de 6 maanden. Mensen die getroffen zijn door dermatose mogen tegen eind 2005 een beslissing verwachten binnen de 8 maanden. En ook voor beroepsdoofheid, been- en gewrichtziekte en de longpathologie stelt het Fonds voor Beroepsziekten een beduidend snellere afhandeling in het vooruitzicht.
78
EUROPESE UNIE: WERK OP DE PLANK Bij zijn aantreden in 1999 stelde Frank Vandenbroucke zich tot doel om het “Europees sociaal model” te verankeren in de Europese samenwerking. Dit wilde hij doen door zowel gebruik te maken van de meer “traditionele” Europese instrumenten zoals wetgeving en sociale dialoog, als door de mogelijkheden te benutten van “lichtere” vormen van Europese samenwerking, die we nu de “open coördinatie” noemen. Open coördinatie komt er in wezen op neer dat de 15 landen van de Europese Unie aan elkaar moeten uitleggen welke vooruitgang ze boeken bij het streven naar gemeenschappelijke bepaalde doelen ; een ander belangrijk aspect is dat landen van elkaar leren door de uitwisseling van “goede praktijken”. Van bij het begin van de legislatuur was het duidelijk dat het Belgisch Voorzitterschap van de Europese Unie, tijdens de tweede helft van 2001, een belangrijke hefboom zou zijn om dit ambitieuze doel te realiseren. Tijdens die periode kon Frank Vandenbroucke immers, als voorzitter van de Europese ministerraad voor Tewerkstelling en Sociaal Beleid, sterk wegen op de Europese besluitvorming. Hij heeft van deze unieke kans inderdaad gebruik gemaakt om een aantal belangrijke stappen te zetten op weg naar een volwaardig Europees sociaal beleid, met name op de volgende beleidsdomeinen: coördinatie van de socialezekerheidsstelsels, armoede en sociale uitsluiting en pensioenen. Na het Europees Voorzitterschap kon frank Vandenbroucke, dankzij het bij de Europese collega’s en de Europese Commissie opgebouwde krediet, ook wegen op de Europese Conventie die momenteel een blauwdruk voorbereidt over de toekomst van de Unie met 25 lidstaten en werd hem gevraagd deel te nemen aan een ministeriële Groep op Hoog Niveau die nadenkt over de impact ven de Europese integratie op de nationale gezondheidszorgstelsels. Strijd tegen armoede Een van de belangrijkste doelstellingen van het sociale beleid is de strijd tegen de armoede. De EU zet de lidstaten aan om evenwichtige begrotingen in te dienen en de competitiviteit van de bedrijven te bevorderen. Wij vinden dat de EU de lidstaten ook onder druk moet zetten om meer werk te maken van de vermindering van de armoede. Daarom hebben we tijdens ons voorzitterschap de afspraak gemaakt dat de lidstaten regelmatig verslag moeten uitbrengen over hun armoedebeleid. Bovendien hebben we na veel discussie een akkoord bereikt over hoe we de resultaten van het beleid gaan meten en vergelijken. Mooie verklaringen volstaan niet meer: vanaf nu zullen ze, door de Europese Commissie en de andere landen in Europa, getoetst worden aan de feitelijke resultaten. De druk om blijvend te investeren in een goede sociale bescherming zal nog versterkt worden doordat we hebben bekomen dat alle landen vanaf 2003 concrete, cijfermatige doelstellingen voor hun armoedebeleid zullen moeten bekendmaken. Ten slotte zorgde de “Armentop”, die op initiatief van Johan Vande Lanotte tijdens het Belgisch Voorzitterschap werd georganiseerd, ervoor dat de armen zelf betrokken werden bij het beleid. Het ziet er nu naar uit dat deze manier van werken op Europees niveau structureel (jaarlijks) zal worden hernomen. Europa stemt violen over toekomst pensioenen Tot nu toe sprak de Europese Unie over pensioenen vooral in financiële termen, als een ‘last’ en iet of veel minder als een sociaal recht. Het is de taak van de overheid erover te waken dat de gepensioneerden over een behoorlijk inkomen beschikken en dat de pensioenstelsels betaalbaar blijven. Ook in de toekomst. Met dit uitgangspunt voor ogen hebben de EU-lidstaten ingestemd met het Belgische voorstel om elk een “Nationaal Strategisch Rapport” op te stellen waarin ze aangeven welke inspanningen zij leveren om te beantwoorden aan de sociale én financiële doelstellingen die door alle lidstaten goedgekeurd zijn op de Europese Top van Laken in december 2001. De Lidstaten bepalen zelf de manier waarop ze hun pensioenbeleid organiseren, de EU ziet toe op de resultaten. De analyse van deze rapporten door de Europese Commissie en de landen van de Europese Unie heeft er, begin 2003, onder meer toe geleid dat Europa voor het eerst aandacht heeft voor de sociale doelstellingen van de pensioenen.
79
Sociale bescherming ook buiten de grenzen Wie zich verplaatst binnen de EU, neemt in principe zijn verworven rechten op het gebied van sociale zekerheid mee. De Europese Ministeraad heeft, op voorstel van België, een aantal principes vastgelegd aan de hand waarvan de Verordening 1408/71 (die de coördinatie van sociale zekerheidsstelsels regelt) grondig moet worden gemoderniseerd. Vragen als “wie betaalt de ziekenhuisrekening in geval van ziekte of ongeval tijdens een verblijf in het buitenland?” en “hoe zit het met de pensioenrechten van een werknemer die tijdens zijn actieve loopbaan in verschillende lidstaten werd tewerk gesteld?”, krijgen in de toekomst gemakkelijker een antwoord. Dankzij de doorbraak die Frank Vandenbroucke in de Europese ministerraad kon forceren is het meenemen van sociale zekerheidsrechten voor wie zich verplaatst binnen de EU, sedert januari 2003 ook mogelijk voor mensen die uit een niet EU-land afkomstig zijn (de zogenaamde “derdelanders”) en hier wettelijk verblijven. Deze mensen krijgen nu eindelijk waar ze recht op hebben: sociale bescherming in ruil voor de socialezekerheidsbijdragen en belastingen die ze betalen (en waar tot voor kort soms niets tegenover stond). Toegankelijke, betaalbare en kwalitatief hoogstaande gezondheidszorgen Alle landen van Europa staan voor de uitdaging van de vergrijzing van de samenleving, die vooral haar gevolgen zal hebben voor de gezondheidszorgen. Uit een rapport dat begin 2003 door de Europese Commissie en de 15 lidstaten werd goedgekeurd bleek dat met name de bezorgdheid om ook op lange termijn toegankelijke, betaalbare en kwalitatief hoogstaande gezondheidszorgen te kunnen blijven aanbieden door alle landen wordt gedeeld. Frank Vandenbroucke pleit er dan ook voor om ook inzake gezondheidszorg Europese samenwerking op poten te zetten. Deze samenwerking zal echter onvoldoende zijn om een antwoord te kunnen geven op de impact die de Europese integratie nu al heeft op de nationale gezondheidszorgstelsels. Daarom heeft de Sociale Werkgroep van de Europese Conventie, die momenteel een nieuw Verdrag voorbereidt, op voorstel van Vandenbroucke een voorstel goedgekeurd om de sociale zekerheid in het algemeen en de gezondheidszorg in het bijzonder vrij te stellen van de Europese concurrentieregels. Als de Europese Conventie dit voorstel aanvaardt, zou het betekenen dat de autonomie van de lidstaten om hun gezondheidszorg verder uit te bouwen in belangrijke mate versterkt wordt. Daarnaast rekent de Europese Commissie op Frank Vandenbroucke om binnen de ministeriële Groep op Hoog Niveau het politieke debat over dit onderwerp tegen het einde van het jaar tot een goed einde te brengen en tot concrete aanbevelingen te komen. Naar betere tewerkstellingskansen voor mensen met een handicap Het Belgisch Voorzitterschap heeft ook de nood aan betere tewerkstellingskansen voor mensen met een handicap onder de aandacht gebracht. Op de Europese Conferentie voor Tewerkstelling van mensen met een handicap werden de goede praktijken en de hiaten in de Nationale Actieplannen van de lidstaten met betrekking tot dat thema in het licht gesteld. Vooruitgang inzake dit agendapunt moet gebaseerd zijn op een streven naar volledige participatie van mensen met een handicap en naar duidelijke, meetbare resultaten. En dit in samenwerking met verenigingen voor mensen met een handicap en alle sectoren die ermee verband houden .
80
EEN ENORME FINANCIËLE INSPANNING VOOR SOCIALE BESCHERMING Op vier jaar tijd is de financiële inspanning voor de sociale zekerheid en voor de sociale bijstand aanzienlijk toegenomen. Voor de sociale zekerheid van werknemers en zelfstandigen zal in 2003 7,562 miljard euro meer worden uitgegeven dan in 1999, voor alle bijstandsstelsels samen (IGO, uitkeringen voor mensen met een handicap, Leefloon en sociale hulp) nog eens 507,9 miljoen euro. Samen dus 8,070 miljard euro. Van de toename voor sociale zekerheid is bijna de helft het gevolg van de koppeling van de uitgaven aan de evolutie van de prijzen, met andere woorden, van de inflatie. Voor het overige spreken we van een ‘stijging in volume’. Een derde van de totale stijging is het gevolg van wat je spontane groei kunt noemen: de veroudering van de bevolking, het toenemende aantal vrouwen die een eigen en beter pensioen hebben op basis van hun vroegere loopbaan, het op de markt komen van nieuwe en duurdere medische behandelingen ,… De rest van de volumestijging (1,060 miljard euro) gaat naar nieuwe initiatieven. Meeruitgaven sociale zekerheid 2003, vergeleken met 1999 (in miljard euro) Inflatie 2,948 Spontane volumegroei 3,216 Nieuwe initiatieven 1,398 TOTAAL
7,562
Inflatie 39%
Spontane volumegroei 42%
Nieuw e initiatieven 19%
81
RAPPORTEN EN STUDIES Zelfstandigen Per onderwerp wordt hierboven, telkens als daar aanleiding toe is, ingegaan op de regelingen voor de zelfstandigen. Voor een meer algemene aanpak en met het oog op de grondige studie van het sociaal statuut van de zelfstandigen, werd een werkgroep onder leiding van Professor Bea Cantillon opgericht. In een eerste rapport lichtte de werkgroep de regelingen op het gebied van arbeidsongeschiktheid, gezondheidszorg en gezinsbijslagen door. In een tweede rapport worden de pensioenen onder de loep genomen. De rapporten Cantillon bevatten een aantal voorstellen en aanbevelingen voor grondige verbeteringen. Ze werden gepubliceerd in het Belgisch Tijdschrift voor Sociale Zekerheid (uitgegeven door het Federaal Ministerie Sociale Zaken, Zwarte Lievevrouwstraat 3c, B1000 Brussel) en kunnen integraal geraadpleegd worden op www.socialsecurity.fgov.be/bib/index.htm en op www.vandenbroucke.com. -
Ronde tafel Een Ronde Tafel over het Sociaal Statuut van de Zelfstandigen werd in maart 2002 opgestart. De sociale partners werden uitgenodigd om, op basis van de door de Werkgroep Cantillon opgestelde rapporten, een grondig debat te voeren over de verdere ontwikkeling van de sociale bescherming voor de zelfstandigen.
Sociale bescherming voor werknemers Het rapport “Sterkte/Zwakte analyse van de sociale bescherming voor werknemers in België”, opgemaakt door het Ministerie van Sociale Zaken, maakt een uitgebreide analyse van de sterktes en zwaktes van onze sociale bescherming en van de uitdagingen waar ze voor staat. Het werd gepubliceerd in het Tijdschrift voor Sociale Zekerheid en kan integraal geraadpleegd worden op www.socialsecurity.fgov.be/bib/index.htm en op www.vandenbroucke.com.
Tien Kleine Belgen In het boek “Tien kleine Belgen” vindt men verhalen van negen Belgen die tussen de mazen van het sociale zekerheidsnet vallen. Het tiende verhaal is dat van Frank Vandenbroucke, die zijn beleid probeert aan te passen aan een evoluerende samenleving, waarin steeds nieuwe noden ontstaan. Dit beleid combineert kwaliteitsvolle en betaalbare zorg voor iedereen met de beste bescherming voor de zwakkeren. Het boek werd uitgegeven door het Davidsfonds. Een korte inhoud ervan kan gelezen worden op www.vandenbroucke.com.
Europa moet keuzes maken Frank Vandenbroucke lanceerde tijdens een lezing voor het Max Planck Instituut en onder de titel “The EU and social protection: what should the European Convention propose?” 6 concrete voorstellen voor een sociale bijsturing van het huidige Europese verdrag. Zij die menen dat Europa ook een sociaal gezicht moet hebben, moeten nu duidelijk hun keuzes maken, en zich samen scharen achter enkele prioritaire actiepunten, aldus de auteur. De tekst staat op www.vandenbroucke.com.
82
Op zoek naar meer informatie? U hebt ‘Vier Jaar Sociale Zaken’ gelezen en wilt meer informatie? Graag verwijzen wij u door naar de volgende websites: Op www.vandenbroucke.com vindt u persberichten, toespraken en beleidsnota’s. U vindt er meer details over de verschillende maatregelen van het gezondheidsbeleid, de sociale zaken en de pensioenen. Op www.vangool.fgov.be vindt u eveneens persberichten, toespraken en beleidsnota’s. U krijgt er meer details over het Kafka-plan, het vrijwilligersbeleid en het beleid met betrekking tot mensen met een handicap. Op www.begroting.be vindt u persberichten met details over o.m. het Zilverfonds en het leefloon. Meer specifieke links (naar specifieke persberichten, toespraken,…) vindt u tussen de teksten van ‘Vier Jaar Sociale Zaken’. Hebt u toch nog concrete vragen, dan kunt u een e-mail sturen naar
[email protected] of een brief naar Kabinet Sociale Zaken, Wetstraat 62, 1040 Brussel. (voor Frank Vandenbroucke of Greet van Gool) U kunt ook e-mailen naar
[email protected] of een brief sturen naar Kabinet Minister van Begroting, Koningsstraat 180, 1000 Brussel. (voor Johan Vande Lanotte) Ook op andere websites (ministeries, parastatalen, Europese instellingen) kunt u extra informatie vinden. Adressen hiervan zijn opgesomd in de rubriek ‘Links’ van www.vandenbroucke.com.
83
BEVOEGDHEDEN Johan Vande Lanotte, vice-eerste minister en minister van Begroting, Maatschappelijke Integratie en Sociale Economie De bevoegdheid Maatschappelijke Integratie omvat: - het bestaansminimum (sinds oktober 2002 “het leefloon”); - de OCMW’s (financiering, takenpakket); - de coördinatie van het armoedebeleid; - de opvang van asielzoekers; - de sociale economie. Daarnaast is Johan Vande Lanotte Vice-premier en Minister van Begroting. Frank Vandenbroucke, minister van Sociale Zaken en Pensioenen Frank Vandenbroucke is bevoegd voor een groot deel van de sociale zekerheid voor werknemers, ambtenaren en zelfstandigen. Het betreft de volgende domeinen: 1. de ziekte- en invaliditeitsverzekering; 2. de gezinsbijslag en de gewaarborgde gezinsbijslag; 3. de rust- en overlevingspensioenen, de aanvullende pensioenen en de inkomensgarantie voor ouderen; 4. de verzekering tegen arbeidsongevallen en beroepsziekten; 5. en de jaarlijkse vakantie. Het sociale zekerheidsstelsel voor zelfstandigen omvat enkel de eerste drie domeinen. De bevoegdheid over dit stelsel deelt Frank Vandenbroucke met de Minister van Middenstand. De ziekteen invaliditeitsverzekering voor werknemers valt gedeeltelijk ook onder de verantwoordelijkheid van de Minister van Volksgezondheid. Minister Vandenbroucke stippelt niet alleen het beleid uit voor de opgesomde onderdelen van de sociale zekerheid, hij is ook bevoegd voor het innen van de algemene sociale bijdragen. Greet van Gool, regeringscommissaris voor Sociale Zekerheid Greet van Gool werd begin 2001 benoemd tot regeringscommissaris voor Sociale Zekerheid. Ze werkt onder de voogdij van minister van Sociale Zaken en Pensioenen Frank Vandenbroucke. Haar opdracht bestaat uit: - Het federale beleid voor mensen met een handicap (onder meer tegemoetkomingen, antidiscriminatie; - Het toegankelijker, doorzichtiger en gebruiksvriendelijker maken van de administratie via de uitvoering van het Kafka-plan. Dit behelst ook het stimuleren van meer elektronische gegevensuitwisseling (e-government); - Het uitwerken van een wettelijke omkadering van het vrijwilligerswerk. "Greet Van Gool kreeg de Wablieftprijs van de gelijknamige krant, omdat ze de sociale zekerheid zo toegankelijk mogelijk probeert te maken. Greet Van Gool is de eerste die de prijs niet zozeer om haar taalgebruik krijgt, maar om de inspanningen die ze levert om een ingewikkeld systeem klantvriendelijk en toegankelijk te maken. Haar hefboom daarin is niet zozeer de taal, maar de informatica. ,,Zoals nieuws er is voor iedereen, zo moet ook de sociale zekerheid er zijn voor iedereen'', zei ze toen ze de Wablieftprijs in ontvangst nam." (De Standaard, 5 juni 2002)
84
