RENOVATIEPACT : Werkgroep Werkgroep financieringfinanciering- verslag vergadering 29 mei 2015 Aanwezigen Agentschap Wonen Vlaanderen Carolien Argus Hubert BMP Philippe Bond Beter Leefmilieu Mike BVK/Febelfin Frans BVK/Febelfin Ivo CeDuBo To CIR- Isolatie Raad Georges Departement LNE Sara Eandis Ines Eos Bart Huurpunt Lies Informazout Guido Infrax Dirk Intercommunale Leiedal Bram Kenniscentrum Vlaamse steden Frederik Koninklijke Federatie van het Belgisch Els Notariaat NAV Angeliques OVAM An OVED vzw Christophe Passiefhuisplatform Hilde Samenlevingsopbouw Stefan Samenlevingsopbouw Wannes Steunpunt Dubolimburg Ine Steunpunt duurzaam wonen en Goedele bouwen Oost-Vlaanderen Technum Annick Van Marcke Gregory VCB Gert VEA Ellen VEA Tine VEA Geert Verbond van de Glasindustrie Georges Belgische Crowdfunding federatie Luc Factor4 Sven Factor4 Erik
De Brabandere David Callewaert Desmet Meel Van Bulck Simons Timmermans Ochelen Becue Van Camp Baarendse Saenen Schreurs Lattré Serroen De Keyser Verspeurt Van Pelt Debrabander Smets Goemaere Starckx Schils De Vos Gommers Decroix Huybrechts Moons Tanghe Flipts Devent Colebunders Wuyts Van Agtmaal
1
Tine verwelkomt de groep en stelt de agenda van de vergadering voor. Sven Wuyts geeft een presentatie over ESCO’s in het algemeen en het pilootproject voor 3 appartementsgebouwen in Antwerpen in het bijzonder. De presentatie gaat als bijlage. Luc Colebunders geeft een presentatie over crowdfunding en gaat op basis van specifieke vragen in op de mogelijkheden om crowdfunding in te zetten voor woningrenovatie. Ook deze presentatie gaat als bijlage. Vervolgens zet Tine uiteen hoe er verder zal gewerkt worden in 3 subgroepen. De gehanteerde werkwijze en vragen gaan als bijlage in de presentatie. Per werkgroep wordt hieronder weergegeven wat door de aangeduide verslaggevers werd gerapporteerd. Vraag 1: Vele instrumenten (rollende fondsen, Vlaams energielening, commerciële energiekredieten/leningen van banken, consumentenleningen door bouwpartners zelf (vb Van Marcke), ESCO-instrument, crowdfunding, leasing van installaties, oprichting van coöperatieven, …) werden al uitgewerkt om tegemoet te komen aan de prefinancieringsnoden, waarom wordt er te weinig beroep op gedaan? Nood aan bijkomende instrumenten of versterking van bestaande instrumenten? Groep 1: Christophe Debrabander, Guido Saenen, Lies Baarendse, Bram Lattré, Erik Van Agtmaal, An Van Pelt, Els De Keyser, Annick Gommers, Ellen Moons, Wannes Starckx, Gregory Decroix, Frederik Serroen, Gert Huybrechts • • • • • • • • •
Door de bos de bomen niet meer zien. Veel niet bekend. Esco’s= niche, niet voor individuen. Investeringen zijn weinig tastbaar, geloofwaardigheid van terugverdientermijn van belang. In Nederland wordt gewerkt aan meerdere huizen tegelijkertijd = kostenbesparend. Nood aan meer dan financiering, nood aan ontzorging= personeel. Mensen moeten door het beleid, door externe prikkels, gedwongen worden om te investeren (cfr minimale kwaliteitsnormen). Er bestaan veel vormen van financiering, maar niet voor de totaaloplossing. Coördinatie van instrumenten nodig, ook voor ontzorging, ook voor administratie.
Groep 2: Goedele De Vos, Ine Schils, Luc Colebunders, Dirk Schreurs, Mike Desmet, Georges Timmermans, Georges Devent, Sven Wuyts, Frans Meel, Tine Tanghe • •
Er bestaat veel, maar moeilijk om de weg te vinden zeker voor bepaalde groepen Aannemers als kanaal gebruiken, maar is info naar aannemers voldoende doorgestroomd? => vertaalslag maken van instrumenten voor aannemers. Evt ook aannemers zelf inzetten als ‘promotor’= folders die zij in de bus kunnen gooien in een 2
• • •
• • •
straat waar ze aan het werken zijn met verwijzing naar bestaande ondersteunende instrumenten. Instrumenten onvoldoende gekend ofwel voor specifieke groepen onvoldoende wegens geen middelen, maw ook geen terugbetaalcapaciteit Geen nood aan extra instrumenten! Nood aan een verdieping van segmentering: niet altijd prefinancieringsprobleem, soms andere prioriteiten, soms nood aan communicatie, soms aan ontzorging. Er moet veel doelgroepgerichter worden gewerkt. Grootte van bedrag speelt ook een rol in gebruik van prefinanciering Advies op maat provincies: idealiter ook aannemers/architecten meenemen wanneer ter plaatse wordt gegaan voor advies Hervorming bouwsector zelf nodig: daklegger legt enkel pannen, maar geen isolatie, …
Groep 3: Carolien De Brabandere, Hubert David, Geert Flipts, Ivo Van Bulck, Sara Ochelen, Hilde Smets, Stefan Goemaere, Bart Van Camp •
• •
• • •
Rationeel gezien is er geen enkele barrière meer. Het rendement op een groene investering is veel hoger dan de rente van een spaarboekje/lening. Het probleem ligt hem mogelijks niet bij de financiering maar wel bij de marketing/sensibilisering. Probleem is eerder willen renoveren, daarom gecombineerde oplossingen nodig: ontzorgen in combinatie met financieren. Tegelijk zijn de meeste burgers niet bereid om te betalen voor advies of trajectbegeleiding. Banken hebben een belangrijke detectiefunctie inzake mogelijke energierenovatiewerken bij hun klanten. Energieadvies is echter geen kerntaak voor banken: banken zijn een financieringsvehikel. Burgers zouden advies, verstrekt via banken, niet geloven/accepteren. Febelfin: er begint bewustwording te komen inzake energie cfr gestegen kredieten (zie onder) VEA: zelfde blijkt uit cijfers Vlaamse energieleningen. Versoepeling hypothecaire inschrijving nodig tot 40 jaar i.p.v. 30 jaar.
Vraag 2: Moet er ook qua prefinanciering meer gefocust worden op 1 instrument, of is het net beter dat er meerdere naast elkaar bestaan? Groep 1: Christophe Debrabander, Guido Saenen, Lies Baarendse, Bram Lattré, Erik Van Agtmaal, An Van Pelt, Els De Keyser, Annick Gommers, Ellen Moons, Wannes Starckx, Gregory Decroix, Frederik Serroen, Gert Huybrechts • • •
Hangt van de doelgroep af: eigenaar, verhuurder, huurder, mensen in armoede. Er is veel kapitaal maar het is moeilijk te mobiliseren. Mensen denken niet graag na => makkelijke oplossingen aanbieden.
Groep 2: Goedele De Vos, Ine Schils, Luc Colebunders, Dirk Schreurs, Mike Desmet, Georges Timmermans, Georges Devent, Sven Wuyts, Frans Meel, Tine Tanghe 3
• • • •
Verschillende instrumenten naast elkaar is goed, maar afstemmen op elkaar misschien toch nuttig? Evt wel nood aan een prefinanciering van een energieaudit Bos en bomen = hinderpaal Sterkte/zwakte analyse maken van elk van de bestaande instrumenten en dan pas beslissen.
Groep 3: Carolien De Brabandere, Hubert David, Geert Flipts, Ivo Van Bulck, Sara Ochelen, Hilde Smets, Stefan Goemaere, Bart Van Camp • • •
•
Ja, maar opletten dat ze niet cumulatief zijn, verschillende instrumenten voor verschillende doelgroepen Leningen in Oostende: 1 op 6 doelgroepers EOS-project opbrengstgarantie (Oostende + Provincie West-Vlaanderen): de laagste inkomstengroep krijgt een financiering via de Vlaamse Energielening en betaalt de lening terug met energiewinsten, dus niet in vaste maandelijkse schijven. Nu uitgetest op +/- 15 woningen, een opschaling hiervan kan verder ondersteund worden door het VEA. Voordelige lening ook voor niet doelgroepers?: discussie over. Enerzijds kritische massa nodig, enkel doelgroepers is te beperkt. Anderzijds enkel middelen inzetten voor wie het nodig heeft.
Vraag 3: Kunnen we voor de banken een businesscase opbouwen rond werkelijke verlaging van energiekosten en/of waardevermeerdering van woning door uitvoering van energiebesparende maatregelen zodat aangetoond kan worden dat er binnen het gezin meer budgettaire ruimte is voor terugbetalen van een groter ontleend bedrag?
Groep 1: Christophe Debrabander, Guido Saenen, Lies Baarendse, Bram Lattré, Erik Van Agtmaal, An Van Pelt, Els De Keyser, Annick Gommers, Ellen Moons, Wannes Starckx, Gregory Decroix, Frederik Serroen, Gert Huybrechts • • •
Banken vrezen een reboundeffect: het blijft een risico. Technische installaties uit hypotheek halen en in een ESCO steken. Ja maar blijft moeilijk: geloofwaardige calculatoren nodig op basis van effectieve metingen.
Groep 2: Goedele De Vos, Ine Schils, Luc Colebunders, Dirk Schreurs, Mike Desmet, Georges Timmermans, Georges Devent, Sven Wuyts, Frans Meel, Tine Tanghe •
• •
E-calculator/Re-calculator= garantie geven dat terugbetalingscapaciteit er zal zijn. Voor verschaffen van leningen telt voor banken enkel en alleen terugbetalingscapaciteit. Wordt ook zo geëist door EC. Moet neutraal zijn, op door overheid erkende manier werken. Theoretische besparingen versus reële besparingen.
4
• • • •
Vooral voor die die over hun normale terugbetalingscapaciteit dreigen te gaan is dit van belang. VCB-Vito: IWT project: in rekening brengen van gedrag, klimatologische omstandigheden, reboundeffect, … Slimme meters: experiment met rood lampje indien teveel aan het verbruiken heeft niet gewerkt. Demonstratieprojecten uitwerken, nulmeting op voorhand, achteraf effectief verbruik gedurende lange periode meten.
Groep 3: Carolien De Brabandere, Hubert David, Geert Flipts, Ivo Van Bulck, Sara Ochelen, Hilde Smets, Stefan Goemaere, Bart Van Camp •
• • •
Febelfin/BVK: bij wanbetaling wordt geoordeeld dat de bank te onvoorzichtig geweest is in de toekenning van de kredieten. Er wordt momenteel gewerkt aan een “gecertificeerde” E-calculator die een nauwkeurig beeld geeft van de afbetalingscapaciteit die rekening houdt met energiefactuur. De woning wordt tegelijk meer waard waardoor het onderliggend pand in waarde stijgt wat een goede zaak is voor de bank. Standaard voor nodig, erkend door rechtspraak, om te vermijden dat banken worden bestempeld als onvoorzichtig bij toekenning kredieten. EPC-attesten moeten diepgaander zijn. Kunnen banken klanten niet aansporen om hun spaargeld in te zetten voor renovatie?: niet de rol van de banken, wel van de overheid.
Vraag 4: Wat is er nodig om de ESCO formule meer ingang te doen vinden voor woningrenovatie - appartementrenovatie?
Groep 1: Christophe Debrabander, Guido Saenen, Lies Baarendse, Bram Lattré, Erik Van Agtmaal, An Van Pelt, Els De Keyser, Annick Gommers, Ellen Moons, Wannes Starckx, Gregory Decroix, Frederik Serroen, Gert Huybrechts • • • • •
Esco= 21% BTW, renovatie 6% BTW Esco= niche Enkel grote projecten (voldoende hoge energiekost) Wet op mede-eigendom= drempel (beslissing op Algemene vergadering = 75% +1 België heeft heel veel diverse woningen/woningtypes.
Vraag 5: Zien we een rol voor de bouwsector als kredietverstrekker?
Groep 1: Christophe Debrabander, Guido Saenen, Lies Baarendse, Bram Lattré, Erik Van Agtmaal, An Van Pelt, Els De Keyser, Annick Gommers, Ellen Moons, Wannes Starckx, Gregory Decroix, Frederik Serroen, Gert Huybrechts •
Van Marcke positief 5
• •
Geen core business Wel eerste stap faciliteren.
Vraag 6: Crowdfunding versus coöperatieven? Voor- en nadelen, waar hechten we het meeste geloof aan?
Groep 2: Goedele De Vos, Ine Schils, Luc Colebunders, Dirk Schreurs, Mike Desmet, Georges Timmermans, Georges Devent, Sven Wuyts, Frans Meel, Tine Tanghe •
• • • • •
Complementair: coöperatieven zijn vaak de juridische structuur die in een crowdfunding project stapt. Zeker erkende coöperatieven: mogen meer in totaal ophalen via crowdfunding en ook meer per coöperant. (aandeelhoudersstructuur verschillend van gewone nv bijv omwille van groter deel stemloze aandelen) EN EN Crowdfunding niet voor individuele woningen want enkel toegestaan voor juridische entiteiten Vooral grote projecten komen in aanmerking: opbrengstinschatting nodig, waarborgen nodig. Kan crowdfunding ook voor kleinere projecten: ja indien opgezet bijv door aannemer, architectenbureau, loodgieters, (interessant project coöperatieven voor hernieuwbare energie: Pajopower.)
Vraag 7: Waarom zijn de energiekredieten aangeboden door de banken niet/onvoldoende in trek, niettegenstaande de aantrekkelijkere voorwaarden dan voor gewone renovatiekredieten?
Groep 2: Goedele De Vos, Ine Schils, Luc Colebunders, Dirk Schreurs, Mike Desmet, Georges Timmermans, Georges Devent, Sven Wuyts, Frans Meel, Tine Tanghe •
• •
Tegengesproken door BVK/Febelfin: o Q1-2015: 48% meer hypothecaire kredieten voor verbouwingen verstrekt t.o.v. Q1 2014, 13% meer hypothecaire kredieten voor aankoop en verbouwing. Diezelfde kredieten, maar dan de evolutie in ontleende bedragen + 46,9% voor verbouwingen en +6,1% voor aankoop en verbouwingen. o Wat consumentenkredieten voor energiebesparende doeleinden betreft, werden in Q1 2015 13% meer kredieten verstrekt dan in Q1 2014 (22% meer qua ontleende bedragen). o Meer cijfers op www.upc-bvk.be, luik pers en cijfers (vervolgens statistieken, grafieken en gegevens, in de excels zijn vooral de sheets summary amount (=bedragen), summary number (=aantallen) van belang). Toch redelijk succesvol. Verlenging hypothecaire inschrijving kan oplossing zijn.
6
Vraag 8: Zien we heil in leasingformules om prefinancieringsproblematiek op te lossen?
Groep 3: Carolien De Brabandere, Hubert David, Geert Flipts, Ivo Van Bulck, Sara Ochelen, Hilde Smets, Stefan Goemaere, Bart Van Camp • • •
Leaseformule is een soort consumentenkrediet: vb condensatieketel in Nederland via Eneco Er moet eerst iemand gevonden worden om deze leasing aan te bieden wat meestal het probleem is (vb leasing HRglas of stookinstallatie) Stefaan Goemaere (Samenlevingsopbouw) heeft een eerste reeks goede gesprekken gehad met Bosch m.b.t. leasing elektrische apparaten. Hij heeft een hoeveelheidskorting bekomen en zal deze apparaten goedkoop kunnen leasen (7 jaar, koelkasten en diepvriezers, 5€ per maand). Probleem is wel na 7 jaar: Kan je toestel behouden, restwaarde kopen, of moet je dan instappen in een nieuwe leasing op het ogenblik dat het toestel nog niet volledig opgebruikt is.
Vraag 9: Zien we heil in rollende fondsen en waar halen we de initiële middelen vandaan om die rollende fondsen op te starten?
Groep 3: Carolien De Brabandere, Hubert David, Geert Flipts, Ivo Van Bulck, Sara Ochelen, Hilde Smets, Stefan Goemaere, Bart Van Camp • •
Wegens tijdgebrek werd deze vraag niet volledig besproken. Er wordt alleszins geloofd in de Vlaamse aangezien dit een kredietvestrekker is met een eigen markt (een eigen doelpubliek, focus op energiebesparing).
Terugkoppeling plenair door de verschillende subgroepen kon niet meer gebeuren uit tijdsgebrek. Tot slot geeft Tine aan wat er in de vergadering van 10/6 zal gebeuren (zie presentatie). Over de reservedatum van 22/6 (9u30) wordt door de werkgroep beslist na de vergadering van 10/6.
7
