Verslag workshop budgetmeter als instrument tegen energiearmoede 1. Aanwezigen Ann Claes Bert D’hondt Danny Horemans Denise Verhaert Fanny Seurinck Geert Thange Guido Prinsen Henk Van Hootegem Ilse Meuris Jessy Vanhaeren Kris Vangerwen Leen Koevoets Lode Vanhee Maurice Roovers Mike Torck Nathalie Debast Patricia Stepman Patrick Truwant Paul Van Lerberghe Stephanie Schildermans (verslaggeefster) Wilfried Biesemans (voorzitter)
OCMW Mechelen Welzijnszorg Welzijnszorg Samenlevingsopbouw Antwerpen Provincie Project Energie & Armoede Woonwinkel Lendelede Infrax OCMW Genk Steunpunt Armoedebestrijding OCMW Putte OCMW Hasselt OCMW Kontich OCMW Brasschaat Eandis Intergas Ombudsdienst voor Energie VVSG Project Energie & Armoede Mensen voor mensen - Aalst OCMW Alveringem Samenlevingsopbouw Antwerpen Provincie Project Energie & Armoede VREG VEA
2. Bespreking Bedoeling van deze workshop is te peilen naar de mening van de verschillende werkgroepleden over de budgetmeter als instrument tegen energiearmoede. In het begin van de vergadering werd een kaartje uitgedeeld. De workshopleden moesten hierop, zonder nuancering, neerschrijven of ze akkoord gaan met de stelling dat een budgetmeter een goed instrument is tegen energiearmoede. De uitkomst was de volgende: 8 niet akkoord en 9 akkoord. Na deze eerste stellingname wordt de historiek van de maatregelen tegen de problemen met betrekking tot betalingsmoeilijkheden voor (gas- en) elektriciteitsverbruiker toegelicht.
2.1. Historiek van aangedragen oplossing voor problemen in verband met betalingsproblemen voor elektriciteit en gas: Midden jaren 80 waren er veel afsluitingen voor elektriciteit Zo waren er in 1985 33.000 afsluitingen en 738.000 aanmaningen tot betaling in gans België. Daarom werd door het toenmalige “Controlecomité voor de Elektriciteit en het Gas” in 1984 een “hulpfonds” opgericht (toen 180 miljoen Belgische frank) zodat OCMW’s in de schrijnendste gevallen zouden kunnen tussenkomen in de kosten van het verbruik.
15-12-2010 14:41
Verslag workshop budgetmeters als instrument tegen energiearmoede_2
Pagina 1 van 6
Om gevaarlijke situaties te vermijden doordat mensen met kaarsen zouden verlichten, werd vanaf 1985 in Wallonië een decreet aangenomen om mensen met betalingsmoeilijkheden toch nog een minimum aan elektriciteitsverbruik toe te laten: 2 Ampère (decreet van 4 juli 1985). Dit initiatief van het Waals Parlement werd gevolgd door een aanbeveling van het Controlecomité (in 1986-87) om dit overal toe te passen “wanneer het OCMW de begeleiding van een verbruiker in moeilijkheden op zich neemt”. In 1986 werd in een aanbeveling van het Controlecomité ook een sociaal tarief ingesteld “voor begunstigden van het bestaansminimum, van een uitkering voor mindervaliden, van een gewaarborgd inkomen voor bejaarden. Dit sociaal tarief zal hun worden toegekend als zij minder dan 750 kWh per jaar verbruiken, of indien bij hen een vermogenbegrenzer van 2 ampère werd geïnstalleerd.” Later (1992) werd dan in Brussel onmiddellijk 4 ampère als stroombegrenzing vastgelegd (er was daarvoor in Brussel nog geen “wettelijke” verplichting, alleen de aanbeveling van het Controlecomité). Opnieuw volgde daarop in een nieuwe beslissing (“nieuwe aanbeveling”) van het Controlecomité om de 4 ampèrebegrenzer als standaard te gebruiken in heel België. In een mededeling van het Controlecomité naar aanleiding van de invoering van de 4 ampèrebegrenzer vindt men dan volgende vermelding: “Aan de klanten die normaal in aanmerking komen voor de plaatsing van een 4-ampèremeter zal voorgesteld worden een budgetmeter te plaatsen”. De budgetmeter was dus geboren. Hierdoor kon men dus bij betalingsmoeilijkheden toch op vol vermogen verbruiken. De budgetmeter was wel het alternatief, niet een aanvulling op de stroombegrenzer, zodat de kritiek werd geuit dat mensen bij niet opladen eigenlijk zichzelf afsluiten. De budgetmeter van de eerste generatie kon alleen maar opgeladen worden met een fysische sleutel. Die sleutel vertegenwoordigde een bepaald vast bedrag. Een echt noodkrediet was er niet, maar wel een limietwaarde waarop een signaal afging, wat men toen al noodkrediet noemde. Er bestond ook al een niet-uitvalperiode: als het volledige opgeladen bedrag ’s nachts of in het weekend opgebruikt was, werd de meter pas de volgende dag of na het weekend afgesloten. Nog later (1997) werd de begrenzing op 6 ampère vastgesteld (na een advies in die zin door het Controlecomité van 9 juli 1997, onder andere in Vlaanderen door een besluit van de Vlaamse Regering van 16 september 1997, in uitvoering van een eind 1996 gestemd decreet tot regeling van het recht op een minimale levering van elektriciteit, gas en water). Op dat ogenblik moest men nog altijd de keuze maken tussen een stroombegrenzer of een budgetmeter. Wanneer de combinatie budgetmeterstroombegrenzer mogelijk werd is niet duidelijk, maar in ieder geval kan men in 2004 al lezen: “Is de budgetmeter leeg, dan schakelt deze automatisch over op de minimumlevering van 6 ampère”. Op een bepaald ogenblik kwamen ook meters met een flexibele oplaadbare kaart op de markt, waarmee dus bedragen naar believen konden worden opgeladen, eerst zonder mogelijkheid tot afbetaling van schulden uit het verleden, daarna met de mogelijkheid om ook schulden al gedeeltelijk af te lossen via de meter(kaart). Als resultaat van de besprekingen in een bijzondere ad hoc commissie “Energiearmoede” van het Vlaams Parlement (2005), werd in een motie van 15 februari 2006 aan de Vlaamse Regering gevraagd om de 6 ampèrebegrenzing op te trekken naar 8 ampère en “te onderzoeken op welke manier die
(lineaire) hoeveelheid kan worden aangepast naargelang het aantal gezinsleden en de grootte van de woningen.” De Vlaamse Regering besliste daarop om er 10 ampère van te maken, ongeacht de gezinsgrootte. Sinds midden 2009 is ook de budgetmeter voor aardgas operationeel. Deze heeft lange tijd op zich laten wachten omdat er lang geen sluitende oplossing werd gevonden voor het veiligheidsprobleem, vooral bij het heropstarten na (zelf)afsluiting. Met de aardgasbudgetmeter kan men altijd op vol vermogen verbruiken. Een oplossing voor een eventuele verbruiksbeperking, zoals de 6ampérebegrenzer voor elektriciteit, is voor gas niet mogelijk, omdat gas niet “een klein beetje” kan
15-12-2010 14:41
Verslag workshop budgetmeters als instrument tegen energiearmoede_2
Pagina 2 van 6
worden verbrand. Een gegarandeerde minimale levering in aantal kWh (in tegenstelling tot elektriciteit, waar het eigenlijk een minimaal gegarandeerd vermogen is) is er sinds midden deze maand wel onder de vorm van een toelage die toegekend kan worden door het OCMW (zie staatsblad van 18 november 2010). Ondertussen wordt al gedacht aan “prepayment” slimme meters die ook de functie van de huidige budgetmeters zouden kunnen overnemen, eventueel zelfs door de commerciële energieleveranciers, i.p.v. of naast de netbeheerders die nu als sociale leverancier fungeren. Deze meters zouden veel sneller kunnen reageren op signalen van niet-gebruik of overgebruik.
2.2.
Discussie workshopleden:
Hieronder worden de opmerkingen en eventuele antwoorden van de verschillende workshopleden beschreven. Deze opmerkingen en reacties vormen al dan niet een nuancering van wat er beschreven werd op de kaartjes (nl. akkoord of niet akkoord met de stelling dat de budgetmeter een instrument is tegen armoedebestrijding): -
-
-
-
Intergas: Ik ben akkoord omdat in vergelijking met de Nederlandse situatie de afnemers beter af zijn. Energie en Armoede: Ik heb ‘niet akkoord’ op het briefje geschreven maar ik wil dit nuanceren door een aantal dingen naar voor te brengen: Als dit voor de maatschappij een goed instrument tegen energiearmoede wil zijn dan moet de maatschappij weten waarover het gaat. Dit is echter niet het geval. Daarom ben ik van oordeel dat de Vlaamse overheid moet meedelen hoeveel budgetmeters kosten (plaatsingen en onderhoud, procedure, …) en wat de gemiddelde opbrengst van deze budgetmeters zijn. Dit betekent dus dat er een kosten-batenanalyse moet plaatsvinden. Daarom stel ik de vraag aan de VREG om na te gaan wat de kosten en baten zijn van de budgetmeters en de impact op de tarieven hiervan. -> Voorzitter: De kost van deze maatregelen zijn vrij gemakkelijk om vast te stellen, maar de baten wel moeilijker. Het is namelijk zeer moeilijk om de baten te kwantificeren. Wat is de definitie van energiearmoede? Er bestaat momenteel geen definitie van energiearmoede, dus op basis hiervan ook moeilijk te bepalen of de budgetmeter een instrument ter bestrijding hiervan is. ->OCMW: Voor mij is energiearmoede als je uzelf beperkingen oplegt in uw menswaardig leven omwille van de kosten die men moet maken voor energie en water. -> Voorzitter: Is er nood aan een definitie van energiearmoede om op te nemen in de wetgeving? -> VVSG: Is het zinvol om het onder de noemer van energiearmoede te steken omdat het eigenlijk niet uitmaakt op welk vlak de afnemer niet kan betalen (men kan de energierekeningen betalen en de huur niet of omgekeerd). Bovendien is het voorbeeld van het Verenigd Koninkrijk wel interessant, waarbij men om te bepalen of er sprake is van energiearmoede, kijkt naar het inkomen. Hiervoor zou men wel moeten bepalen wat beschouwd wordt als inkomen. De regeling van het Verenigd Koninkrijk waarbij men stelt dat er sprake is van energiearmoede als meer dan 10% besteed wordt aan verwarming is niet voldoende. Men zou bijvoorbeeld ook rekening moeten houden met de schuldenlast van de afnemer. OCMW: Energiearmoede is momenteel niet een situatie op zichzelf, maar gaat gelieerd met armoede op andere vlakken. De budgetmeter is een goed middel, maar zal energiearmoede niet verhelpen. -> Voorzitter: Energiearmoede staat inderdaad niet alleen, maar het is wel iets waarvoor er gevraagd wordt aan de energiesector om mee te helpen dit te verhelpen. We moeten de armoede hier dus toch wel ergens in de energiecontext plaatsen. Energie en Armoede: De budgetmeter kan geen armoede bestrijden, dit moet gebeuren via andere kanalen. De budgetmeter kan energiearmoede enkel beheersen, maar het verbruik via de budgetmeter moet nog altijd betaald worden.
15-12-2010 14:41
Verslag workshop budgetmeters als instrument tegen energiearmoede_2
Pagina 3 van 6
-
-
-
-
-
-
-
Energie en Armoede: Ik als ervaringsdeskundige blijf tegen de budgetmeter (als instrument tegen energiearmoede), dit betekent voor de personen die elektriciteit en/of gas verbruiken via de budgetmeter een last. Deze mensen beschouwen een budgetmeter eerder een straf en schamen zich ervoor. Hiernaast, zoals ook blijkt uit de getuigenis in de presentatie van de spreker van Consumer Focus, sluiten deze mensen met een budgetmeter omwille van budgetproblemen zich regelmatig zelf af. Energie en Armoede: Er zijn mensen die zichzelf afsluiten en we weten hier niets van. Dit moet opgenomen worden in de lijst van zaken die de VREG zou moeten opnemen in de sociale statistieken -> Eandis: In het voorstel van wetgeving rond de afbetalingsplannen in budgetmeters is opgenomen dat de distributienetbeheerder, indien de huishoudelijke afnemer in de periode van november tot en met maart gedurende een periode zijn budgetmeter voor aardgas niet oplaadt, beoordeelt of er mogelijk op basis van het gekende oplaadbedrag en verbruikspatroon uit het verleden het risico bestaat dat de huishoudelijke afnemer mogelijk zichzelf heeft afgesloten. Als de distributienetbeheerder van oordeel is dat het reëel is dat dit het geval is zal de distributienetbeheerder contact proberen op te nemen met de huishoudelijke afnemer. Op basis hiervan zal hij wekelijks de lijst van personen die niet opladen (tenzij de afnemer heeft gemeld na contactname dat daar geen nood toe is) overmaken aan het OCMW. Samenlevingsopbouw: De voorwaarden voor de minimumlevering via aardgasbudgetmeters zullen zo opgesteld zijn dat de mensen hieraan niet kunnen voldoen. -> Eandis: Het behoort tot de autonomie van het OCMW om te kiezen om hierin mee te stappen maar altijd in overleg met de klant. Er zijn maar een drietal voorwaarden opgenomen in het besluit. ->VVSG: de zaken worden individueel bekeken in het OCMW en maken dus ook deel uit van een sociaal onderzoek. ->OCMW: Hiernaast zal men wettelijk gezien niet kunnen beslissen dat men enkel recht heeft op de minimumlevering voor aardgas als men in budgetbegeleiding is. Energie en Armoede: De ervaring met een budgetmeter is heel anders voor mensen die zelf een budgetmeter geplaatst hebben gekregen. ->OCMW: Uit gesprekken van mensen met budgetmeters blijkt echter vaak dat ze hier gelukkig mee zijn en dat op het einde van de maand het verbruik vaak lager ligt. Mensen gaan dus bewuster om met energie. Energie en Armoede: Er zijn altijd mensen die uit de boot vallen, de stap naar het OCMW is al een hele stap voor deze mensen om te zetten. -> Voorzitter: Is het probleem dat de mensen moeite hebben om de stap naar het OCMW te zetten een reden om te zeggen dat een budgetmeter een slecht instrument is? Bovendien is de budgetmeter niet het enige instrument dat probeert de energiearmoede te bestrijden, zo is er natuurlijk ook het sociaal tarief die eigenlijk het beschikbare inkomen minus de energiekosten verhoogt. Als men stelt dat een budgetmeter geen goed idee is, moet er iets anders als alternatief vooropgesteld worden -> Energie en Armoede: Het denken over mogelijke alternatieven lijkt mij ook een onderdeel uit te maken van de evaluatie SODV die men nu gestart is. -> Federale Ombudsdienst voor Energie: Het is ook mogelijk om het sociaal tarief uit te breiden op gewestelijk vlak, zo heeft men in Wallonië het sociaal tarief uitgebreid tot mensen in budgetbeheer en –begeleiding. De voorwaarde die wel geldt voor deze afnemers is dat zij klant moeten zijn bij de distributienetbeheerder. Deze extra kosten worden betaald via de sociale openbaredienstverplichtingen. Energie en Armoede: In het Brussels gewest heeft men geen systeem van budgetmeter daarom is het ook nuttig te kijken hoe het daar loopt. -> Voorzitter: Hierbij moet wel rekening houden met het feit dat Brussel in vergelijking met Vlaanderen toch hoge afsluitingscijfers heeft. Energie en Armoede: Bij de evaluatie SODV moet men ook kijken hoe de minimumlevering voor aardgas deze winter zal verlopen.
15-12-2010 14:41
Verslag workshop budgetmeters als instrument tegen energiearmoede_2
Pagina 4 van 6
-
-
-
-
-
-
-
Energie en Armoede: Tevens moet in de evaluatie SODV ook gekeken worden naar de kostprijs van deze maatregelen, levert het namelijk meer op dan het kost? Zo blijkt in Wallonië de kostprijs snel een paar honderd euro te zijn -> Eandis: Als men de kosten van de budgetmeters bekijkt moet men natuurlijk ook naar de baten kijken. Hiernaast gaat de vergelijking met Wallonië niet helemaal op omdat daar de budgetmeters ook geplaatst worden bij de leveranciers. Deze leveranciers zullen de vraag dus sneller stellen, waardoor er natuurlijk meer budgetmeters geplaatst worden. Als men de baten oplijst mag men hierbij ook niet vergeten dat het vermijden van de kosten door de budgetmeter (bvb. invorderingsprocedure, schorsing, beperking toename schuld) ook een baat is. Dus men moet er op letten zeker alle baten in rekening te brengen. Federale Ombudsdienst voor Energie: De budgetmeter is zeker een interessant instrument als het gaat over schuldafbouw. Alleen creëert men via de sociale maatregelen ook een omgekeerd Mattheus-effect. Men krijgt namelijk pas een budgetmeter als men schulden heeft gemaakt bij leverancier en netbeheerder. Maar als men klant wordt bij de DNB zal men een hoger dan gemiddeld tarief betalen (met uitzondering van de gerechtigden op het sociaal tarief), dus naast het aflossen van de schuld voorafgaand aan de budgetmeter zal men ook gaan verbruiken aan een hoger dan gemiddeld tarief. Daarom ben ik niet akkoord dat de budgetmeter een instrument is voor de bestrijding van energiearmoede, want de budgetmeterklanten zullen meer moeten betalen voor hun verbruik terwijl andere klanten die geen betalingsproblemen hebben bij de goedkoopste leverancier kunnen zijn. ->Eandis: Het tarief waaraan de distributienetbeheerders hun klanten beleveren is onlangs verhoogd omdat de CREG van oordeel is dat de distributienetbeheerders voor de berekening van het tarief moeten kijken naar een gemiddelde van de hoogste tarieven van de leveranciers. -> OCMW: Is dit een substantiële stijging? Als dit het geval is gaan we het probleem in het Verenigd Koninkrijk (nl. dat budgetmeterklanten steeds een hoger tarief moeten betalen dan klanten zonder budgetmeter) achterna. ->Eandis: Hoewel de wijziging van de berekening van het tarief enkel slaat op de energieprijs, is deze stijging inderdaad substantieel. Men moet hier natuurlijk rekening mee houden dat niet alle klanten bij de distributienetbeheerder worden afgerekend aan dit hogere tarief (nl. standaardtarief en sociaal tarief), bovendien is het onafhankelijk van de budgetmeter welk tarief van toepassing is. Bij het sociaal tarief stelt men bovendien vast dat, in tegenstelling tot het standaardtarief, het sociaal tarief daalt. Dit betekent dus dat er voor gezorgd moet worden dat alle personen die recht hebben op het sociaal tarief, dit ook krijgen. Voorzitter: Is omwille van de hogere prijs van het standaardtarief de budgetmeter as such slecht? Samenlevingsopbouw: De budgetmeter is volgens mij geen instrument tegen energiearmoede, maar eerder tegen schuldopbouw. -> Energie en Armoede: Dit klopt, maar dit komt enkel omdat de budgetmeterklanten zichzelf afsluiten. OCMW: Ik ben van oordeel dat iedereen een budgetmeter zou moeten kunnen krijgen. Er zijn namelijk mensen die nu bewust hun rekeningen niet betalen om een budgetmeter te krijgen. Iedereen zou dus moeten kunnen kiezen voor een budgetmeter, zo werkt men ook de stigmatisering weg. ->OCMW: Een budgetmeter heeft zijn voordelen, maar het probleem is natuurlijk wel dat de afnemer dan ook over genoeg geld moet beschikken om deze budgetmeter op te laden Voorzitter: Een budgetmeter is meer dan het gewoon opladen, er bestaat namelijk naast het krediet van de oplading, het noodkrediet en de 10 Ampèreregeling. Bovendien moeten er toch al een aantal stappen doorlopen worden waarbij men kan vaststellen dat de situatie problematisch wordt, waarna de distributienetbeheerder naar het LAC zal stappen en er een sociaal onderzoek gevoerd zal worden. Tijdens deze stappen kan men dan proberen om aan de oorzaak van de armoede te verhelpen. Energie en Armoede: Zelfs met de nieuwe regeling voor gas kan men terecht komen in een gevaarlijke situatie. Als mensen omwille van problemen geen geld opladen voor hun gasbudgetmeter zitten ze in de kou en dit kan toch ook gevaarlijk zijn. ->Voorzitter: Door de regeling rond de minimumlevering van gas kan een stuk van de minimumlevering na onderzoek gratis zijn voor de klant. En deze maatregel is er gekomen dankzij
15-12-2010 14:41
Verslag workshop budgetmeters als instrument tegen energiearmoede_2
Pagina 5 van 6
-
-
-
de ervaringen met de budgetmeter. Daarom is het belangrijk de budgetmeter niet enkel te bekijken als het apparaat maar ook als een instrument. Uit deze discussie zal de evaluatie SODV van volgend jaar gemaakt worden. Daarom is er ook nood aan suggesties wat men goed en niet goed vindt aan de budgetmeter. Federale Ombudsdienst voor Energie: Men mag inderdaad niet zomaar het kind met badwater weggooien. Maar dit betekent niet dat de budgetmeter een instrument is tegen energiearmoede. Ik beschouw de budgetmeter eerder als een instrument tegen afsluiting. Maar men moet de maatregelen ruimer bekijken, men gebruikt namelijk de sociale openbaredienstverplichtingen om sociaal beleid via energie te voeren. Hierbij maak ik wel de bedenking dat het standaardtarief van de distributienetbeheerders hoger is dan het gemiddelde tarief van de leveranciers en dit is dan niet echt sociaal. -> OCMW: Het is niet de bedoeling om de mensen bij de distributienetbeheerder te houden. Daarom zijn de tarieven van de distributienetbeheerders niet de laagste prijzen. Hiernaast is het wel zo dat mensen met een budgetmeter zo gelukkig zijn met deze budgetmeter dat ze niet willen overstappen naar een commerciële leverancier, ondanks het feit dat deze commerciële leverancier lagere prijzen kan hanteren. VVSG: Wij zijn vragende partij om de budgetmeters ook in het commerciële circuit te hebben, zoals bij prepaymentkaarten bij GSM. Zo werkt men ook het probleem van stigmatiseren weg. -> Energie en armoede: Dit is inderdaad een mogelijkheid. In Wallonië heeft men budgetmeters in het commerciële circuit maar wel tegen betaling van de volledige prijs door de klant. OCMW: Wij zien de budgetmeter als een tijdelijk hulpmiddel. Wij koppelen dit aan het aanbod van de gratis energiescan. Het probleem situeert zich vaak bij mensen die problemen hebben, niet onder het sociaal tarief vallen en daarenrboven slecht huisvest zijn. Daarom mag de budgetmeter wel een hulpmiddel zijn maar het is wel de bedoeling om er op termijn vanaf te geraken en moeten er naast de plaatsing van de budgetmeter ook andere acties ondernomen worden.
2.3. Conclusie op basis van de discussie Volgende punten kunnen onthouden worden op basis van bovenstaande discussie: - De budgetmeter is eerder een instrument tegen afsluiting dan tegen energiearmoede. - Men moet energiearmoede niet enkel op zich bekijken, energiearmoede gaat vaak ook gepaard met armoede op andere vlakken. - Men moet het mogelijk maken om budgetmeters op te nemen in het commerciële circuit. Momenteel zit de markt in een andere positie dan bij de periode waar de budgetmeters voor het eerst geïnstalleerd werden. De markt is ondertussen vrijgemaakt waardoor er zowel leveranciers als distributienetbeheerders zijn. De mogelijkheid van het plaatsen van budgetmeters bij leveranciers en als de problemen te groot worden, het toch nog terecht kunnen bij de distributienetbeheerders, kan ervoor zorgen dat enkel klanten die het nodig hebben terecht komen bij de distributienetbeheerders. Hierdoor worden de distributienetbeheerders echte sociale leveranciers. Daarnaast wordt er een warme oproep gelanceerd naar de werkgroepleden om als men bijkomende suggesties wil doen, zowel naar inhoud als naar communicatie, die zeker over te maken in de komende maanden. Tenslotte wordt de oefening van het begin van deze vergadering (nl. het neerschrijven op een kaartje of men akkoord is met de stelling dat de budgetmeter een instrument tegen energiearmoede is) herhaald om na te gaan of de verhouding gewijzigd is. De uitslag is deze keer dat 7 personen niet akkoord zijn met deze stelling terwijl 10 personen akkoord zijn. Er is dus een lichte verschuiving (nl. 8->7 personen niet akkoord; 9->10 personen wel akkoord).
15-12-2010 14:41
Verslag workshop budgetmeters als instrument tegen energiearmoede_2
Pagina 6 van 6
