Verslag wijkbijeenkomst gemeenteraad - West donderdag 14 februari 2013 Aanwezig Voorzitter: Wim Goedvolk (wijkregisseur West) Gemeenteraad: Michel Eggermont (SP), Heleen de Boer (GroenLinks), Rachel Crowe (D66), Chantal Hakbijl (CDA), Bülent Işik (PvdA), Jesper Rijpma (VVD), Jan Wijmenga (ChristenUnie) en Pepijn Zwanenberg (wijkcontactpersoon, GroenLinks)
Wijkbureau: Herman van ’t Spijker (wijkadviseur) e.a. Griffie: Brigitte Victoor Presentaties: Gera Esser (Mitros), Bert van Velzen (Portes), Frank Buchner (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)
Ongeveer 80 bewoners en belangstellenden Verslag: Fieke Verkerk (Rosenbaum Select, notulisten & verslaggevers)
Opening De naast de Pniëlkerk gelegen gemeenschapsruimte wordt al snel zó vol, dat het lijkt alsof een verhuizing naar de kerkzaal noodzakelijk is. Met wat klapstoelen en enkele staanplaatsen kan de avond toch beginnen. Pepijn Zwanenberg (GroenLinks), wijkcontactpersoon van de raad, heet de aanwezigen welkom. Hij legt uit dat de gemeenteraad iedere Utrechtse wijk tweemaal per jaar bezoekt, om te horen wat er bij de bewoners leeft. Vincent Oldenborg (Stadspartij Leefbaar Utrecht) is voor deze bijeenkomst verhinderd. De voorzitter van vanavond is de nieuwe wijkregisseur van West, Wim Goedvolk. De buurten Halve Maan Noord, Spinozaplantsoen en Thomas à Kempisplantsoen staan vanavond centraal.
Mitros De eerste spreker van vanavond is Gera Esser, gebiedsmanager bij Mitros en verantwoordelijk voor de wijk West. Zij vertelt over de plannen die Mitros heeft met de woningen in de drie genoemde buurten. Na een korte inventarisatie blijkt dat er ongeveer evenveel bewoners uit Halve Maan Noord, als het Spinozaplantsoen aanwezig zijn. Daarnaast zijn er nog een kleiner aantal bewoners van het Thomas à Kempisplantsoen aanwezig. Mevrouw Esser herinnert de bewoners aan de brief van Mitros (juni 2012) waarin werd uitgelegd dat de corporatie de ambities voor de wijk West moet herzien. Dit was het gevolg van de heffingen waarmee de corporaties te maken krijgen, de crisis op de woningmarkt en de strengere eisen die het Waarborgfonds Sociale Woningbouw stelt voor het beschikbaar stellen van investeringsmiddelen. Mitros kan daardoor alleen die plannen laten doorgaan waarvoor al financiële verplichtingen met uitvoerders zijn aangegaan. Dat gaat voor de komende vier jaar toch nog om een bedrag van € 450 miljoen. Dit geld gaat naar grote projecten in Kanaleneiland Zuid en Utrecht Overvecht. Voor West hebben de bijgestelde plannen wel degelijk consequenties. Bij het Thomas à Kempisplantsoen is enkele jaren geleden een draagvlakmeting gedaan. Op grond daarvan is tot sloop / nieuwbouw besloten. De bewoners kregen urgentie en zijn met een vergoeding uitverhuisd. Er wonen nu bewoners met tijdelijke huurcontracten. De meeste woningen in het Thomas à Kempisplantsoen zijn van Mitros, maar een aantal is van Portaal. Mevrouw Esser wijst erop dat Portaal vanavond ook aanwezig is om vragen te beantwoorden. De eerdere plannen voor sloop en nieuwbouw van het Thomas à Kempisplantsoen zijn om genoemde redenen bijgesteld. Er vindt momenteel overleg plaats met SSH over een overname van de woningen. Als de uitkomst hiervan positief is, zal SSH de woningen doorverhuren tot 2020. Over het Spinozaplantsoen is sinds 2001 al veel discussie geweest. Moest het nu sloop-nieuwbouw worden, of toch renovatie en onderhoud? Uiteindelijk werd een woonwensenonderzoek gedaan, om de
1
bewoners bij de plannen te betrekken. Uit de resultaten bleek dat de problemen zich vooral op de binnenkwaliteit van de woningen concentreerden: men heeft te maken met vocht en tocht en de energiehuishouding laat veel te wensen over. Mitros zal zorgen dat de woningen in 2013 in ieder geval een onderhoudsbeurt krijgen. Door de crisis is de voorgenomen investering in 2016 echter onzeker, al blijft deze investering – samen met die in Halve Maan – wel op de prioriteitenlijst staan. Mitros wil daarbij in overleg blijven met de bewonerscommissie van het Spinozaplantsoen. Voor de buurt Halve Maan heeft een bouwfysisch onderzoek plaatsgevonden, omdat bewoners ook hier aangaven veel hinder te ondervinden van vocht, tocht, kou en schimmel. Ook de GG&GD beoordeelde de situatie als ongezond. Een mogelijke aanpak van de problemen werd in een proefwoning onderzocht. De oplossing ligt volgens de uitkomst daarvan in een combinatie van isolatie, verwarming en ventilatie. Omdat alleen een combinatie van deze maatregelen werkt, is het belangrijk dat bewoners hierover worden voorgelicht, zo stelt mevrouw Esser. Dat de woningen in 2013 een onderhoudsbeurt krijgen kan Mitros toezeggen; de corporatie kan echter geen uitspraak doen over de geplande investeringen in de woningen. De voorzitter geeft hierna de bewonerscommissie van het Spinozaplantsoen de gelegenheid om het woord te voeren. De bewonerscommissie bestaat nu uit vijf vaste leden, en werd in 2006 opgericht nadat de eerste plannen voor de sloop van het Spinozaplantsoen bekend werden. Veel bewoners wilden hun woning en het plantsoen graag behouden. In de loop der jaren heeft de commissie veel overleg gevoerd met Mitros, en heeft zij acties en bewonersbijeenkomsten georganiseerd. Er is eveneens samengewerkt met de wijkwelzijnsorganisaties. Nu de situatie bij Mitros is veranderd, is de toekomst voor het Spinozaplantsoen onzeker. De sloop is weliswaar van de baan, maar kan over vijftien of twintig jaar opnieuw aan de orde zijn. De communicatie met Mitros laat op het ogenblik ook te wensen over, zo vindt de bewonerscommissie. Zo zijn er onlangs onderzoeken uitgevoerd, maar de resultaten blijven – ook na herhaaldelijke verzoeken – uit. De eerder geplande, maar nu onzekere renovatie van 2015/2016 vindt de bewonerscommissie te licht; zij pleit voor een grotere renovatie, waarbij wordt geïnvesteerd in duurzaamheid. Het Spinozaplantsoen loopt nu immers flink achter op de gemeentelijke ambitie ten aanzien van duurzaamheid. Uit onderzoek bleek dat ventilatie bij de woningen aan het Spinozaplantsoen niet goed mogelijk is. Het onderhoud van de woningen is tijdens de discussie rond sloop/nieuwbouw of renoveren steeds uitgesteld, waardoor men nu met grote problemen te maken heeft. Kortom, de bewoners willen duurzame en veilige woningen, met een exploitatietermijn van 40 jaar. Voor de diversiteit in de wijk zou het goed zijn als de woningen ook voor gezinnen geschikt werden gemaakt. Ten slotte pleit de commissie voor goede communicatie met de bewoners. Mevrouw Esser vertelt dat de onderzoeksresultaten één dezer dagen naar de bewoners worden gestuurd; het overleg hierover kostte tijd. De corporatie is het ermee eens dat duurzaamheid van belang is; men wil kijken wat er binnen het budget mogelijk is. Dat geldt ook voor de exploitatietermijn; ook hier moet een financiële afweging plaatsvinden. Hierna krijgt een bewoonster van de Dickenslaan het woord. Zij nodigt de directie van Mitros uit om in een woning te trekken waarin schimmel door vocht en gebrek aan ventilatie vrij spel heeft, en waar kinderen door vocht en tocht astma ontwikkelen. Ventileren kan alleen als de bewoners thuis zijn, want de kans op inbraak is anders te groot, zo is gebleken. De corporatie vergoedt geen extra hang- en sluitwerk. Wil men het huis beter isoleren, dan gaat de huur nog verder omhoog. Veelgeziene oplossingen zijn daarom dekens voor de ramen, opgerolde handdoeken tegen kieren en een deken over je heen op de bank. Desondanks blijven de stookkosten hoog. Bij bewoners creëert dit alles een gevoel van machteloosheid en woede, en bovenal voelen zij zich niet serieus genomen. Dat het geld bij de corporatie nu op is, is dus extra schrijnend.
2
Naar aanleiding van een vraag van raadslid Bülent Işik (PvdA) wordt even doorgepraat over het feit dat de oorzaken van de problemen niet alleen liggen bij gebrek aan centrale verwarming of ventilatie, maar ook voortkomen uit de bouwstijl. Mevrouw Esser legt uit dat de vloeren doorlopen in de wanden; op warmtefoto’s is te zien dat de warmte via de vloeren naar buiten verdwijnt. De bewoners moeten bij de jaarafrekening van de energiekosten soms tussen de € 800 en € 1500 bijbetalen. Mevrouw Esser herhaalt dat alleen de volledige combinatie van oplossingen – waarbij niet alleen de begane grond, maar ook de bovenverdiepingen worden geïsoleerd – volgens het onderzoek kan helpen. Het is de bedoeling dat de woningen straks een goede basiskwaliteit hebben. De bewoners vragen haar waarom zij nog geen resultaten uit het betreffende onderzoek kregen teruggekoppeld. Mevrouw Esser vertelt dat Mitros van plan is in april te communiceren over geschikte maatregelen. In overleg kan deze terugkoppeling wat worden vervroegd. Voor Halve Maan II lopen de onderzoeken nog. Meerdere bewoners geven vervolgens uiting aan hun frustraties over de voortdurende problemen met vocht, kou en schimmel. De communicatie hierover met Mitros verloopt moeizaam. Mevrouw Esser geeft aan dat Mitros in overleg wil blijven met bewoners. In de pauze kunnen bewoners bij haar komen, zodat er afspraken kunnen worden gemaakt. Bert van Velzen (wijkwelzijnsorganisatie Portes) geeft aan dat er zijns inziens extra geld nodig is om de huizen leefbaar te maken. Met name de benedenwoningen en hoekwoningen zijn heel slecht voor de gezondheid van kinderen. Een van de aanwezigen vertelt zelf tien jaar in één van de betreffende woningen te hebben gewoond. Zijn advies is beter werkende alternatieven te zoeken om de problemen aan te pakken, zoals bijvoorbeeld vloerverwarming met gebruikmaking van warmte/koude opslag. Voor duurzaamheidsinvesteringen zijn er volgens hem subsidiemogelijkheden waar Mitros gebruik van zou moeten kunnen maken. Een van de aanwezigen vindt dat de verantwoordelijkheid om een alternatief te bedenken niet bij de burgers, maar bij Mitros ligt. Mevrouw Esser vertelt dat alternatieve maatregelen, zoals stadsverwarming of zonne-energie, pas echt helpen als de basis goed is – ofwel als de juiste combinatie van isoleren, verwarmen en ventileren wordt toegepast. Naar aanleiding van een vraag van Pepijn Zwanenberg (GroenLinks) antwoordt mevrouw Esser dat het onderhoud dat Mitros gaat plegen naast het casco onderhoud uit mechanische ventilatie en beperkte isolatie bestaat, als voorbereiding op de latere investering. Bij isolatie gaat het bijvoorbeeld om de kopgevels van het Herderplein. Ook wil men de vochtproblemen op de begane grond aanpakken. Onlangs heeft Mitros een aantal woningen een aanbieding gedaan voor vloerisolatie, centrale verwarming en dubbel glas, zo vertelt één van de bewoners. Men vraagt zich af of dit aanbod een gevolg is van het onderzoek dat is gedaan. Als gevolg van deze maatregelen zou de huur met € 80 per maand omhoog gaan. De bewoners schrikken hier echter voor terug, omdat zij (nog) geen vertrouwen hebben in de effectiviteit van de aangeboden maatregelen. Ook weten zij niet of er nog andere, betere maatregelen zullen worden aangeboden. Een bewoner bij wie de woning een half jaar geleden met purschuim is geïsoleerd, heeft ervaren dat dit geen afdoende oplossing is. De voorzitter constateert dat de raadsleden heel veel hebben gehoord; hij stelt voor eerst een pauze te houden, waarin individuele bewoners hun vragen kunnen stellen.
Portes De heer Bert van Velzen vervangt directeur Ineke Lenssen, die vanavond wegens ziekte is verhinderd. Hij vertelt dat Portes, een stadsbrede welzijnsorganisatie, per 1 augustus a.s. zal ophouden te bestaan. Er zullen nieuwe organisaties worden gevormd. Het oude sociaal-cultureel werk zal in Noordwest en West worden verzorgd door de nieuwe stichting Me’kaar. Voor een groot aantal medewerkers van
3
Portes betekent dit het einde van hun baan, waardoor niet alleen veel ervaring, maar ook de verworven toegang tot kwetsbare individuen en groepen verdwijnt. De heer Van Velzen verwoordt de zorg van Portes over de gevolgen die de crisis op deze manier voor de samenleving heeft. Portes werkt al enige tijd niet meer aanbod-, maar vraaggericht, een manier van werken waarbij de eigen verantwoordelijkheid en kracht van burgers meer centraal staat. In buurten als deze, met veel verschillende nationaliteiten, zijn er echter wel grenzen aan de eigen verantwoordelijkheid van burgers, zo stelt de heer Van Velzen. Toch wordt er geprobeerd om zoveel mogelijk vragen door bewoners zelf te laten oplossen. Zo werd een huiswerkklas voor Marokkaanse kinderen binnen de eigen kring opgelost, bijvoorbeeld door broers en zussen van de huiswerkmakers. Het is bepaald niet meer ‘u vraagt, wij draaien’, zo besluit hij. Een bewoonster vindt het vreemd dat het initiatief Spinoza Presenteert geen ondersteuning krijgt, en ook niet door Portes is betrokken bij de aanvraag sociaal makelaarschap voor Me'kaar; Spinoza Presenteert doet immers al sinds 2008 sociaal werk in de buurt. De heer Van Velzen vertelt dat het project Spinoza Presenteert aanvankelijk wel door Portes is gefaciliteerd. Later heeft Spinoza Presenteert ondersteuning gevraagd van Stade, en heeft Portes zijn prioriteiten elders gelegd. De directie van Portes heeft bij de aanvraag een keuze moeten maken wat betreft samenwerkingspartners.
Presentatie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed door Frank Buchner De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is gevestigd in Amersfoort en is onderdeel van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De taak van deze dienst is het samen met andere partijen – onder meer gemeenten, corporaties en erfgoedverenigingen – organiseren van de erfgoedzorg in Nederland. In de visie Erfgoed en Ruimte wordt de visie van het Rijk op het gebied van erfgoed en ruimtelijke ordening weergegeven. Deze visie is aanvullend aan de visie infrastructuur en ruimte, en heeft als aandachtsgebieden werelderfgoed, herbestemming, eigenheid en veiligheid, landschap en
wederopbouw: tonen van een tijdperk. Voor de laatste categorie werden 30 gebieden uit de periode 1940-1965 die van nationaal belang zijn, geselecteerd. De uitbreidingswijk Halve Maan is daar één van. In de genoemde periode werd er in Nederland in hoog tempo enorm veel gebouwd. De opbouw van de door oorlog beschadigde gebieden gebeurde volgens destijds vernieuwende inzichten. Omdat de auto in opkomst was, hield men in Rhenen bijvoorbeeld rekening met een autoroute door de binnenstad – iets dat in deze tijd juist weer als minder wenselijk wordt beschouwd. Op een afbeelding laat de heer Buchner het uitbreidingsplan van de wijk Halve Maan van voor de oorlog zien; dit werd gedeeltelijk gerealiseerd, tot de oorlog uitbrak. Na de oorlog was het plan niet langer actueel, en er moest vanwege het woningtekort snel worden gebouwd. Dit leverde rechte rijen woningen op en vierhoogbouw. Licht, lucht en ruimte waren destijds de toverwoorden. Het gezin stond centraal en basisvoorzieningen zoals kleuterschool, buurthuis en winkels moesten op loopafstand te bereiken zijn. In het Utrechts Archief heeft de heer Buchner een foto gevonden waarop te zien is dat de Tweede Kamercommissie de wijk Halve Maan als schoolvoorbeeld van ‘het nieuwe wonen’ komt bekijken. Een hippe wijk in die tijd, dus! Een andere fotolaat zien dat het Herderplein zomers als zwembad in gebruik was. In de winter kon er op het plein worden geschaatst. Met Koninginnedag was het er gezellig druk, zo laat weer een andere foto zien. Het plan voor de Halve Maan was onder andere van de architect Berlage, niet de minste in zijn vak! De bebouwing zat met de kennis van toen goed in elkaar, en was zeker niet saai. Er zijn veel kunstwerken en aardige details in de wijk verwerkt. Halve Maan is nu her en der gedateerd, maar zeker niet versleten. Behalve sloop-nieuwbouw kunnen er ook andere alternatieven worden overwogen. De heer Buchner legt uit dat ontwikkelingen als de fietsbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal een grote impuls aan de wijk kunnen geven. Kortom, de wijk heeft nog veel potentie om te worden doorontwikkeld. Dat wederopbouwflats niet altijd hoeven te worden gesloopt, illustreert de heer Buchner aan de hand van foto’s van een aantal succesvol
4
gerenoveerde gebouwen uit die tijd. Zo’n grote renovatie is niet altijd de goedkoopste oplossing, maar de kwaliteit is behouden, én men kan weer minstens 25 jaar vooruit. De voorzitter geeft de aanwezigen de gelegenheid om te reageren op de presentatie. Desgevraagd vertelt de heer Buchner dat voor de vijf genoemde aandachtsgebieden voor de periode tot en met 2015 € 24 miljoen beschikbaar is gesteld. Voor wederopbouw is er waarschijnlijk een budget van ongeveer € 5 miljoen. Men wil hiermee de kernkwaliteiten van de in de visie aangewezen gebieden onderzoeken. Het is de bedoeling om per gebied een voorbeeldproject te vinden, waarvan voor andere gebieden kan worden geleerd. Een gemeenschappelijk probleem van de wederopbouwgebieden zijn de kwijnende buurtwinkelstrips. Desgevraagd vertelt de heer Buchner dat het om een beperkt bedrag gaat dat per gebied overblijft, al biedt het wel mogelijkheden voor onderzoek en advies. Het geld dat beschikbaar is zal op basis van co-financiering worden verstrekt. Raadslid Bülent Işik (PvdA) vraagt of de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed met de gemeente en Mitros in overleg wil treden om gezamenlijk naar de wijk te kijken. De heer Buchner vertelt dat er reeds twee brainstormbijeenkomsten tussen deze partijen hebben plaatsgevonden. Men heeft daarbij gekeken naar mogelijkheden om iets te gaan doen in dit gebied, voorsorterend op de geplande ontwikkelingen. Omdat pas net bekend is geworden dat Halve Maan is opgenomen in de visie Erfgoed en Ruimte kan er nog niet veel van worden gezegd, maar de 'grondtoon' van het overleg was positief. Een bewoonster merkt op dat mensen met een laag inkomen vaak niet meer in een gerenoveerde flat kunnen wonen. Is dat ook het geval geweest met de mooi opgeknapte gebouwen die de heer Buchner zojuist toonde? De heer Buchner geeft aan dat deze vraag ook geldt als er sloop-nieuwbouw plaatsvindt. Van de voorbeelden weet hij dat het huurwoningen gebleven zijn; deze bestonden uit een mix van soorten woningen waar volgens het gehouden woonwensenonderzoek behoefte aan was. Het hoeft dus niet altijd zo te zijn dat renovatie of nieuwbouw duurdere woningen oplevert. Hoort de Pniëlkerk ook bij het cultureel erfgoed, zo wordt gevraagd. Het gebied van het uitbreidingsplan Halve Maan is veel groter dan het gebied dat nu Halve Maan wordt genoemd, vertelt de heer Buchner. Dit grotere gebied is aangewezen als onderdeel van de visie. De kerk maakt daar ook onderdeel van uit, wat overigens niet betekent dat het een rijksmonument wordt. Het heeft al wel de status van gemeentelijk monument. De heer Van Velzen wijst erop dat oudere bewoners nu gedwongen worden te verhuizen als ze slecht ter been raken; kan er nagedacht worden over een renovatie waarbij ouderen in hun woning kunnen blijven wonen? Mevrouw Katwaroe dringt ten slotte aan op gedegen onderzoek naar verbetering van het binnenklimaat van de woningen in de drie buurten waar het vanavond om gaat. Zij vertelt dat haar woning als proefwoning al langere tijd voldoet aan het pakket maatregelen dat nu door Mitros wordt aangeboden, maar dat de situatie, met toenemende gezondheidsklachten, niet is verbeterd. Mitros moet dus eerst onderzoek doen naar de werkelijke oorzaak, voor er een aanbieding wordt gedaan, zo vindt mevrouw Katwaroe. Belangrijk is dat er bij de bewoners duidelijkheid ontstaat door een goede communicatie. De bewoners voelen zich nu niet serieus genomen.
Afsluiting De voorzitter geeft het woord aan raadslid Pepijn Zwanenberg (GroenLinks), die de avond afsluit. Hij concludeert dat communicatie erg belangrijk is, zodat gezamenlijk aan een oplossing kan worden gewerkt. Het gebied is mooi van buiten, en moet nu ook nog gezond van binnen worden! Hij nodigt vervolgens iedereen uit om, met een drankje in de hand, nog even te blijven napraten.
5
