Verslag Werksessie Stadsentrees Kampen op 20 mei 2015 Introductie
Karin Komdeur (provincie Overijssel) heet iedereen welkom op deze bijeenkomst van het Netwerk Leidende principes IJssel-Vechtdelta. In 2013 zijn in de Verkenning Lange Termijn Perspectieven IJssel-Vechtdelta acht leidende principes voor duurzaamheid en waterveiligheid opgesteld. De principes zijn nadrukkelijk geen dogma’s, maar waarden die richting willen geven aan het denken in de verschillende projecten. Om de principes onder de aandacht te brengen en van elkaar te leren in de toepassing, is een netwerk opgericht (zie http://www.overijssel.nl/thema's/water/waterprojecten/ijsselvechtdelta/netwerk-leidende). Iedereen die met een project in het gebied werkt, kan instappen en een werksessie organiseren. Dan worden betrokkenen uitgenodigd en bespreken de deelnemers het project vanuit de principes. Vandaag komen drie projecten tegelijk aan bod. Op initiatief van Erik van de Poll (projectleider Buitenhaven) bespreken we de drie projecten over de stadsentrees van Kampen. Deze projecten hebben elk een eigen typering en ze bevinden zich in verschillende fases, maar er is ook een duidelijke overeenkomst: het gaat om de entrees van Kampen. Daarom is het interessant om ook aandacht te besteden aan de vraag of er een verbindend element is in de aanpak van de drie projecten, met respect voor hun eigenheid en verschillende fasering. Dorien de Wit (De Beuk Organisatieadvies), vanaf het eerste uur betrokken bij de ontwikkeling van de principes, licht het programma toe en leidt het gesprek.
De opgave
Trude van Es (programmaleider gemeente Kampen) geeft een toelichting. Kampen heeft een van de gaafste binnensteden van ons land. Ook de stadsranden zijn voor het toerisme belangrijk. Zo is de plantsoenengordel een rijksmonument. De gemeente heeft daarom de laatste tijd sterk geïnvesteerd in de hartlijn. Op deze route is veel werk verricht aan enkele kerken, het oude raadhuis en de Van Heutszkazerne. De drie entrees waardoor mensen de binnenstad in komen, steken hier mager bij af. De opgave is dan ook: maak die plekken mooi en functioneel. De stadsentrees vormen een onderdeel van de verdedigingsgordel aan de IJssel , dus is het aantrekkelijk om de historische achtergrond in de aanpak te verwerken. Omdat de Hanzedagen in 2017 in Kampen worden gehouden, moeten de entrees voor die tijd behoorlijk op orde zijn.
Buitenhaven (1)
Erik van de Poll schetst de huidige situatie en de opgave. Het is een rommelig gebied, waar veel wordt geparkeerd. Het is de bedoeling dat bezoekers aan de binnenstad aan de rand parkeren, dus er moet een parkeergarage komen met een kleine 240 plaatsen (nu in de openbare ruimte 160 plaatsen) voor zowel mensen van buiten als voor de naastliggende wijk. De ligging vraagt om een mooie inpassing. Het gebied moet aansluitend aan het stadspark een groenere uitstraling krijgen en de nabijheid van de IJssel benadrukken. Het moet uitnodigend zijn om de Koggewerf te bezoeken en naar de binnenstad te lopen. Het idee is om historische verwijzingen te gebruiken en ook informatie te geven over wat er te bezichtigen is.
Verslag werksessie 20 mei 2015
1
Stadsentrees Kampen
Om de aangrenzende Kogggewerf aantrekkelijker te maken voor (water)toerisme, hebben zeven stichtingen plannen gemaakt voor o.a. musea, een hellingbaan en horeca. Enkele ingewikkeldheden: • De bodem van de huidige parkeerplaats is vervuild. De saneringsopgave is berekend en gepland en moet volgend jaar starten. • Er moet een mogelijkheid worden gecreëerd om de Kamper kogge ten toon te stellen. Dit schip zal uit de IJssel naar boven gehaald worden, maar het is nog onduidelijk hoe groot het is en dus hoeveel ruimte ervoor nodig is. • In de buitenrand moeten de omliggende straten een ander profiel krijgen. • Een stukje bevindt zich in de helling van de waterkering, wat overleg met het waterschap vraagt. • Er is een nadrukkelijke opdracht om binnen de begroting en de planning te blijven. • De omgeving was aanvankelijk negatief over de plannen. We hebben informatie opgehaald over de wensen en zijn die nu aan het verwerken. Het lijkt erop dat we aan veel wensen tegemoet kunnen komen. We werken nu samen met een groep kritische bewoners. • Het Koggepaviljoen had erop gerekend dat het schip daar tentoongesteld zou worden en is erg teleurgesteld.
Bovenhaven (2)
René van Dijk geeft aan dat ook van dit gebied het totaalbeeld rommelig is. Op het stuk dat moet worden aangepakt, staan nu een oude villa, een glasfabriek of eigenlijk glashandel en een garage; een deel is braakliggend terrein. De opgave is dat het zo veel mogelijk een onderdeel wordt van de groengordel, dat de ligging aan de IJssel meer wordt benadrukt en dat markante gebouwen behouden worden. De gebiedsvisie spreekt van een doorgang, een doorgetrokken lijn van het plantsoen naar de IJssel. De gemeente is in gesprek gegaan met de eigenaren van het huidige vastgoed en heeft Oversticht en Bureau Buitenwerk een schatting laten maken van wat de gebouwen nu nog waard zijn. In eerste instantie wilde de garagehouder buiten mogelijke ontwikkelingen blijven. Daarop zijn er met zorginstelling Philadelphia gesprekken geweest over het realiseren van een project voor begeleid wonen op de vrijgekomen plek. Na enige tijd wilde de garagehouder zijn terrein toch mee laten doen in de ontwikkelplannen, waardoor er veel meer grond vrij zou komen. Daarom maakte Philadelphia een grootser plan en liet een massastudie doen voor een gesloten instelling. Met deze optie is het moeilijk te voldoen aan de wens van een open terrein, maar het geeft wel financiële zekerheid terwijl de initiatieven niet voor het oprapen liggen.
Bolwerk Buitenwacht (3)
Kees Brugman laat zien waar de naam van deze entree vandaan komt: er was op deze plek een bolwerk met water eromheen en later in de geschiedenis een park met een uitspanning die Buitenwacht werd genoemd. Op dit moment is er het stationsgebouw voor het Kamper lijntje, een kluwen van verkeerswegen en parkeermogelijkheden, plus een plak beton dat het fundament vormde van de afgebrande Buitenwacht die inmiddels discotheek was geworden. Het bestuursteam Sterke Steden heeft gekozen organische gebiedsontwikkeling met veel participatie in de netwerkstad tot stand te brengen, met als eerste project Bolwerk Buitenwacht.. Aan alle betrokkenen en belangstellenden is gevraagd wat er naar hun idee zou moeten komen. Aan opbrengsten van dit proces zijn vastgelegd in een rapport. Deze Verslag werksessie 20 mei 2015
2
Stadsentrees Kampen
gedachten en ideeën bleken goed overeen te komen met de in de gebiedsvisie gestelde kaders. De gemeenteraad was eerst onzeker over de eigen rol, maar vindt het nu een goede werkwijze. Er worden nu - samen met de Vrienden van Bolwerk Buitenwacht - schetsen gemaakt van ingebrachte initiatieven, met een knipoog naar de historie. Belangrijk is ook dat het gebiedje een scharnierpunt is in het nationale landschap: de verbinding tussen de historische stad en de geometrische patronen van polder Mastenbroek.
Werken met de leidende principes
Christian Voortman (gemeente Zwolle) geeft een nadere toelichting op de bedoeling van de leidende principes. Ze vormen een soort kader dat het denken over waarde geven aan een gebied kan structureren. Ze moeten niet als een checklist worden afgelopen, maar het is wel raadzaam om ze een voor een te bespreken. Er zit in de acht principes namelijk een samenhang en een weloverwogen volgorde. De eerste twee principes geven de basisambities weer. Waterveiligheid (principe 1) moet gezien worden als kans voor klimaatbestendige gebiedsontwikkeling, als motor voor de dynamiek. Duurzaamheid (principe 2) is maatgevend voor mooier en beter. De volgende principes betreffen nadere invullingen, gericht op het proces om gebruikers en de kenmerken van het gebied centraal te stellen en bijvoorbeeld breder te kijken dan grondexploitatie. Bestuurlijke robuustheid (principe 8) is opgenomen omdat uitgaan van de leidende principes commitment van de politiek vraagt: men moet het aandurven om vooraf niet zeker te weten waar een project toe gaat leiden.
Werksessies
In drie groepen gaan de deelnemers aan de slag om de drie projecten tegen het licht van de leidende principes te houden. Om op een meer speelse manier met de principes aan de slag te gaan zijn er kaartjes van gemaakt. Op elk kaartje staat op de voorkant een principe en zijn op de achterkant vragen opgenomen die helpen het gesprek over dat principe in relatie tot het project/de opgave op gang te brengen.
Bovenhaven
Bolwerk Buitenwacht Buitenhaven
Verslag werksessie 20 mei 2015
3
Stadsentrees Kampen
Plenaire nabespreking
Dorien vraagt de projectleiders wat de bespreking heeft opgeleverd en wat ze ervan meenemen in hun verdere werk aan de projecten. Bovenhaven René vertelt dat het groepje door het bespreken van de principes en out of the box denken tot allerlei nieuwe invalshoeken en mogelijkheden kwam. Voorbeelden: • Waterveiligheid als kans: Het versterken en toekomstbestendig maken van de waterkering inzetten in de gebiedsontwikkeling door de waterkering een mooie functie te geven. Dit bespaart tevens m2 aan bouwoppervlak - waar veel behoefte aan is. • Leefbaar en betrokken: De omgeving, als de plannen van Philadelphia doorgaan, niet alleen betrekken bij de ruimtelijke ontwikkeling, maar vooral ook buurtbewoners zelf mee te laten denken over gezamenlijk gebruik van voorzieningen zoals tuin, sportfaciliteiten en keuken. Daardoor komen cliënten en bewoners meer met elkaar in contact en kunnen bijvoorbeeld adoptieprojecten worden gestart of vrijwilligers worden geworven. • Cultuurhistorie benutten: Teruggrijpen op de industriële geschiedenis van het gebied en nu creatieve bedrijvigheid aantrekken. Dan is er een logische lijn van west naar oost: watergerelateerd toerisme - cultuur - horeca - uitnodigende bedrijvigheid. • Innovatie: De ruimtedruk oplossen door met de hoogte te spelen: bouwen in de waterkering, eronder parkeren, et cetera. • Robuustheid: De gebiedsvisie een belangrijke rol geven als kader en daarmee erdoor krijgen dat het gebied verbeterd wordt. Duidelijk werd dat het werken met de principes leidt tot nieuwe ideeën en dat de opdrachtgever deze principes moet meegeven aan de opdrachtnemer die de ontwikkeling gaat doen. Buitenhaven Erik geeft aan dat veel van wat er in het project is gedaan, goed blijkt aan te sluiten bij de principes, maar men zo bezig was met tekenen en rekenen dat de principes ondersneeuwden. Er zijn in de werksessie interessante en zinvolle ideeën besproken voor het afvoeren van water van het parkeerterrein, voor de aansluiting bij de waterkering, voor innovatief gebruik van energie opwekkend asfalt. Als meekoppelkans noemt hij de participatiemogelijkheid om buurtbewoners een rol te geven bij toezicht en onderhoud van het gebied. Op het gebied van waterveiligheid en klimaatbestendigheid als basis kwam een aantal zaken naar voren die in de ontwerpfase uitgewerkt kunnen worden: • de parkeergarage als vluchtplek voor hoog water • afvoer van water optimaliseren (waterplein) • de mogelijkheid bekijken om de waterkering ter plekke dmv de parkeergarage te versterken Ook is duidelijk geworden dat mogelijkheden op het terrein van duurzaamheid verder verkend kunnen worden, zoals warmte opwekkend asfalt en zonnepanelen op het dak van de vitrine. Alle goede suggesties en ideeën die het project aan de hand van de leidende principes zijn aangereikt, zullen - voor zover mogelijk - bij de planvorming van de parkeergarage worden betrokken. Bolwerk Buitenwacht Kees constateert dat in dit project de leidende principes behoorlijk zijn verankerd. Een punt dat Christian Voortman benadrukte, was dat organische gebiedsontwikkeling het proces “extra bestuurlijk robuust” kan maken, omdat de opbrengsten gedragen worden door de samenleving.
Verslag werksessie 20 mei 2015
4
Stadsentrees Kampen
De werksessie leverde vooral verdieping op van mogelijkheden voor energie en duurzaamheid. Dat water als motor voor ontwikkeling kan fungeren, is pas recent manifest. Een kans voor het project is misschien om een oude wens in vervulling te laten gaan, namelijk de verbinding van de trekvaart en de IJssel herstellen. Winst kan ook zijn het uitloopgebied van de binnenstad groen te maken en te houden. Een goed advies is ook te onderzoeken of de energie die in het kader van het programma Ruimte voor ruimdenkers naar voren is gekomen, in dit project zou kunnen worden benut (inschakelen frisdenkers, bijv. het ontwerpteam HBS Kampen). Verbinding en complementariteit Dorien vraagt of er verbindingen te leggen zijn tussen de projecten. De deelnemers zijn het erover eens dat de projecten op de verschillende locaties niet moeten concurreren, maar complementair moeten zijn en gericht op de toegevoegde waarde voor de totale stad. Het verhaal van de gebieden moet echt het verhaal zijn van de drie poorten. Om geldstromen te kunnen koppelen en nieuwe te kunnen aanboren, zou er sprake moeten zijn van één programma met drie deelprojecten. Lastig is dat Buitenhaven en Bovenhaven nu vallen onder het programma Binnenstad en Bolwerk Buitenwacht onder het programma IJsselmuiden. In de budgetstromen is ook altijd op projectniveau gerekend: voor Buitenhaven en Bolwerk Buitenwacht zijn al bestuurlijke beslissingen genomen en voor Bovenhaven ligt de financiering bij de markt. Toch is het de moeite waard om te benadrukken dat de projecten werken als communicerende vaten. Het gebied Bolwerk/Buitenwacht is in beeld gebracht op de interactieve meekoppelkansenkaart die in het kader van het Hoogwaterbeschermingsprogramma is ontwikkeld. Hoewel Bovenhaven noch Buitenhaven in een ‘afgetoetst’ gebied liggen, is het zeker interessant ook deze ontwikkelingen in beeld te brengen (interactieve meekoppelkansenkaart). Geopperd wordt dat het zinvol zou zijn om breed ambtelijk en met de raad (en het college!) een sessie te houden over de leidende principes in relatie tot de projecten over de stadsentrees. Terugblik en vooruitblik De deelnemers vonden de werksessie van vandaag heel leerzaam en nuttig. Werken met de principes zet aan om heel bewust naar de materie te kijken en stimuleert de betrokkenen om op nieuwe ideeën te komen. Tijd nemen voor reflectie levert kwaliteit op. Er zullen meer van dit soort sessies gehouden worden. Zo komt er een met ambtenaren en bestuurders van de gemeente Zwartewaterland. Op de website http://www.overijssel.nl/thema's/water/waterprojecten/ijsselvechtdelta/netwerk-leidende zijn verslagen en aankondigingen te vinden. Iedereen die aan een project werkt, kan het initiatief nemen voor een sessie met de leidende principes. Dat is de manier om ze te verdiepen en levend te maken. De gebruikte kaartjes zullen binnenkort ook ruim beschikbaar zijn, om ze te delen en om er het goede gesprek mee te voeren. Laatste tip: zorg dat je project op de Meekoppelkansenkaart van de provincie Overijssel komt!
Verslag werksessie 20 mei 2015
5
Stadsentrees Kampen
Deelnemers Erik van de Poll Kees Brugman René van Dijk Trude van Es Tineke de Nooij Peter Bos
gemeente Kampen (projectleider Buitenhaven) gemeente Kampen (projectleider Bolwerk Buitenwacht) gemeente Kampen (projectleider Bovenhaven) gemeente Kampen gemeente Kampen gemeente Kampen
Christian Voortman
gemeente Zwolle
Gea Rooks Karin Komdeur Vincent Klijnsma
Provincie Overijssel Provincie Overijssel Provincie Overijssel
Hugo van Dijk
Waterschap Groot Salland
Marieke van Zanten Monique Schuttenbeld
Oversticht Oversticht / Bureau Ruimtewerk
Herman Reezigt
Bureau Maan
Dorien de Wit Ina van Diepen
De Beuk Organisatieadvies (gespreksleider) De Beuk Organisatieadvies (verslag)
Verslag werksessie 20 mei 2015
6
Stadsentrees Kampen
