Verslag Rondetafel ‘Energiebesparing in de huursector’ in Zwolle Plaats: Datum:
Dominicanenklooster, Assendorperstraat 29, Zwolle Woensdag 12 juni 2013
Programma 1. Welkomstwoord 2. Korte interviewronde 3. Landelijke ontwikkelingen door Jaap van Leeuwen, energieconsulent Woonbond 4. Zwolse situatie door Wijnand Jonkers, Natuur en Milieu Overijssel 5. Discussie in groepjes 6. Plenaire discussie 7. StookjerijkTrofee, Rondetafel Enschede en landelijke slotbijeenkomst 21 november Deze avond werd georganiseerd in het kader van het landelijke project Stook je Rijk en wordt mede mogelijk gemaakt door Agentschap NL. Voor meer informatie kunt u kijken op: www.stookjerijk.nl. Kijk ook op www.bespaarenergiemetdewoonbond.nl voor informatie over het traject van de Woonbond.
Deelnemers Huurders -Centrale Bewonersraad deltaWonen: dhr. Smalburg -Bewonersvereniging Botlek (SWZ): Karel Schuurman, Femmichje van Zomeren -Centrale Huurdersraad Openbaar Belang: Herman van Hezel, dhr. Hetebrij, dhr. van der Worp -Huurders: G.B. Strijker, O.H. Wilms, Anne Miek Stam Corporaties -Woningcorporatie deltaWonen: Martin Bleijenburg (Programmamanager Markt) -Woningstichting SWZ: Joost Kroes (manager Vastgoed), Mathilde Grootjans (Adviseur Beleid), Diana Rietveld (Communicatie Adviseur) -Woningstichting Openbaar Belang: Gerke Brouwer (directeur), Marije Mook (project medewerker) Gemeente en gemeenteraad -Ambtelijk: Geanne Koelewijn (Beleidsadviseur Wonen), Michel Pauluis (Manager Duurzaamheid), Arjan Ekelenkamp (Projectleider DEOZ) -Bestuurlijk: Michiel van Willigen (raadslid CU), Patrick Rijke (raadslid GL), Martijn Sikkens (raadslid CDA) Overig -ASN Bank / Energiefonds Overijssel: Jacco van Egdom -Provincie Overijssel: Jan Uitslag 1
-PoweredByYou: Robert Colijn -Duurzaam Ondernemen Regio Zwolle (DORZ): Gerard Bosman -Voorlichting en Adviescommissie (VAC) Zwolle: Margreeth de Haas -Travers Welzijn: Hans Stalknecht Organisatie -Natuur en Milieu Overijssel: Godelieve Wijffels (directeur), Wijnand Jonkers (Duurzaamheid) -Woonbond: Jaap van Leeuwen (energieconsulent) -Gelderse Natuur en Milieufederatie: Maarten Visschers
1. Welkomstwoord Godelieve Wijffels, directeur van Natuur en Milieu Overijssel, heet iedereen welkom bij de rondetafel over energiebesparing in de huursector. Zij geeft aan dat energiebesparing gezamenlijke kansen voor huurders, corporaties en gemeente biedt. Over deze kansen gaat vanavond het gesprek. Energiebesparing leidt tot kostenbesparing, tot meer wooncomfort en tot behoud van natuur en milieu voor de toekomstige generaties. Zij geeft aan het belangrijk te vinden dat deze bijeenkomst jaarlijks plaatsvindt. Dat is ook een van de doelstellingen van het nieuwe convanant van juni 2012, lokaal overleg tussen de drie partijenen (corporaties, huurders en gemeente) en lokale afspraken.
2. Korte Interviewronde Avondvoorzitter Godelieve Wijffels interviewt een aantal mensen. Jacco van Egdom, ASN Bank / Energiefonds Overijssel Het Energiefonds Overijssel is sinds begin dit jaar gelanceerd. Hiermee kunnen bedrijven in Overijssel projecten rondom duurzame energieopwekking financieren. Ook woningbouwcorporaties kunnen gebruik maken van het Energiefonds door energiebesparingsmaatregelen in het bestaande bezit. De drie Zwolse woningcorporaties zijn op dit moment ook bezig met een aanvraag bij het Energiefonds. Inmiddels hebben 15 van de 25 Overijsselse corporaties voor ca 60 miljoen euro aan aanvragen ingediend. Het rentepercentage op de revolverende lening bedraagt ca 1.5%. Arjan Ekelenkamp, gemeente Zwolle Gemeente Zwolle is samen met andere maatschappelijke partijen zoals de woningbouwcorporaties bezig met de ontwikkeling van een Duurzaam Energie Ontwikkelingsbedrijf Zwolle (DEOZ). Het duurzaam dienstenbedrijf kan richting gemeente en partners in de stad fungeren als kenniscentrum op het gebied van duurzaamheid. Daarbij kan het bedrijf optreden als projectontwikkelaar van duurzame projecten en uiteindelijk zelfs duurzame energie en/of diensten gaan leveren. De gemeente Zwolle onderzoekt hoe DEOZ verder vorm gegeven zal worden nu de woningcorporaties een stap terug gezet hebben. Tot nu toe zijn nog geen projecten gefinancierd. Joop Hetebrij, Centrale Huurdersraad Openbaar Belang De centrale huurdersraad komt op voor de belangen van de huurders en heeft daarvoor intensief overleg met de woningcorporatie. Energiebesparing is een belangrijk thema geworden binnen de centrale huurdersraad en ze proberen zoveel mogelijk betrokken te raken bij renovatieprojecten.
3. Sociaal energiebeleid door Woonbond Jaap van Leeuwen, energieconsulent van de Woonbond, geeft een toelichting oover het nieuwe landelijke convenant, de woonlastenontwikkeling, betaalbaarheid van de woonlasten, energiearmoede en oplossingen en de rol van de Woonbond. Woonlasten bestaan uit de som van huur en energierekening. 2
Woonbond De Woonbond is een belangenorganisatie van huurders(organisaties). Daarmee vertegenwoordigt de Woonbond 1.5 miljoen huurwoningen. Het gaat om (juridisch) advies, ondersteuning en lobby richting Haagse politiek. Doelstelling nieuwe convenant Het nieuwe convenant heeft als belangrijke doelstellingen: * gemiddeld energielabel B in 2020 voor alle (2.4 miljoen) huurwoningen in de sociale huursector; * lagere woonlasten voor huurwoningen; * het lokaal bespreken van de woonlastenontwikkeling. Energierekening label G huurwoning De vraag is of het wonen voor huurders nog betaalbaar blijft. Om dat na te gaan zijn er drie onderzoeken uitgevoerd. Uit het eerste onderzoek naar de voorraad blijkt ondermeer dat: * 40% van de huishoudens met lage inkomens in huurwoningen met energielabel F en G woont; * 45% van de flats energielabel F of G heeft; * de energierekening van een energielabel G huurwoning tweemaal zo hoog is als van een energielabel A huurwoning. Maandinkomen aan energierekening Uit een tweede onderzoek naar energiearmoede blijkt ondermeer dat: * een huishouden 10% of meer van het inkomen (meer dan een maandinkomen) uitgeeft aan energie; * bezuinigingen op voeding, kleding en stoken een risico voor de gezondheid inhouden; * energiearmoede in drie jaar is gegroeid met 40%. Energiearmoede binnen de primaire doelgroep zal de komende jaren groter worden. De Woonbond pleit er voor om dit goed te monitoren. Lokaal woonlastenonderzoek Uit een derde onderzoek naar woonlasten uitgevoerd in de regio Haaglanden (regio Rotterdam) worden de volgende conclusies getrokken: * 24% van alle huurders leeft onder de armoedegrens, na aftrek van woonlasten. Bij de huurtoeslagontvangers ligt het percentage op 44%. * risicobuurten wat betreft energiearmoede zijn aan te wijzen. Het zijn de wijken waar huurders met een smalle beurs wonen in energieonzuinige huurwoningen. Vaak gaat het dan om krachtwijken. Woonlastenonderzoeken op lokaal niveau zijn ook uitgevoerd in ondermeer Tilburg (2009) en Eindhoven. Oplossingen korte termijn Oplossingen voor de korte termijn zijn volgens de Woonbond ondermeer: * lokaal woonlastenonderzoek; * gericht huurwoningen in risicobuurten opknappen; * het beperken van de huurverhoging voor laagste inkomens bij renovatie; * bij labels (D?) E, F en G lagere jaarlijkse huurverhoging; * een energietoeslag (energiesubsidie) voor huurders * inzet van energiecoaches voor het bevorderen van energiezuinig gedrag bij huurders. Samen met het Rotterdams Milieucentrum zet de Woonbond in Rotterdamse wijken energiecoaches in. * informeren van huurders over de energielasten bij de toewijzing van de huurwoning. Huurders zijn dan bij aanvaarding van de huurwoning op de hoogte van energie- en woonlasten. 3
Oplossingen lange termijn Het kernprobleem is de huur, energie en betaalbaarheid voor verschillende inkomensgroepen. Ook heeft de Woonbond gekeken naar oplossingen voor de lange termijn. Daarbij zijn de scenario`s uit het onderzoek van adviesbureau Rigo bij de Tilburgse huursector (dd 2009) betrokken. Ook heeft de Woonbond geconstateerd dat er een sterke variatie in gasprijs en huur is. Op basis hiervan is de Woonbond van mening dat de enige oplossing is dat alle huurwoningen in 2025 energie-nul zijn. Einddoel is een huurwoning zonder energierekening. Vragen bij de langetermijn oplossingen Vragen daarbij zijn: * wat zijn zinvolle tussenstappen? Er is nu als tussenstap in het nieuwe convenant gemiddeld energielabel B gesteld. Wat ga je daarna doen? * waar moet je beginnen? Bij welke complexen?
4. Situatie in Zwolle door Natuur en Milieu Overijssel Wijnand Jonkers, beleidsmedewerker Energie en Duurzaamheid bij Natuur en Milieu Overijssel, geeft een vergelijking van het energiebeleid en de energieprestaties van de corporaties in Zwolle. De presentatie is toegevoegd in de bijlage. Grootte Zwolse corporaties In tabel 1 staat de omvang van de Zwolse corporaties. Tabel 1. Omvang Zwolse corporaties
Aantal huurwoningen Openbaar Belang
2.600
deltaWonen
7.500 (in Zwolle)
SWZ
7.700
In 2015 50% minimaal label B In het Woonplan Zwolle staat als doelstelling dat op 1 januari 2015 50% van de huurwoningen minimaal energielabel B (of maatregelen die leiden tot dezelfde CO2 besparing) hebben. In Tabel 2 is de huidige labelverdeling van de Zwolse corporaties opgenomen. Openbaar Belang heeft in 2012 42% huurwoningen met minimaal label B, deltaWonen 30% en SWZ 24%.
4
Tabel 2: labelverdeling huurvoorraad Zwolse corporaties (in procenten)
energielabel
Openbaar Belang
deltaWonen
SWZ
A
9%
4%
8%
B
33%
26%
16%
C
26%
32%
25%
D
16%
18%
23%
E
11%
13%
14%
F
2%
6%
8%
G
2%
2%
6%
Percentage A en B
42%
30%
24%
Doelstelling van het convenant van de provincie Overijssel is 25% energiebesparing. Het jaartal waarin deze doelstelling dient te worden behaald is per corporatie verschillend en ondermeer afhankelijk van de energetische kwaliteit van de huurvoorraad. Labelverbetering in 2012 De labelverbetering per corporatie is aangegeven in onderstaande Tabel 2. Conclusie is dat de Zwolse corporaties in 2012 het tempo duidelijk hebben opgeschroefd en dat de labelverbetering over het algemeen positief is bij de drie Zwolse corporaties. De oproep is om dit in 2013 verder door te trekken. Het aantal huidige projecten loopt nu echter achter ten opzichte van 2012. Deelnemers in de zaal geven aan wat betreft de transparantie het belangrijk te vinden dat: 1. de Zwolse corporaties duidelijk maken door welke energiemaatregelen de labelverbetering tot stand is gekomen: door maatregelen in de bestaande huurwoningen, door sloop-nieuwbouw, of door verkoop. Dat is nu niet duidelijk. Bij Openbaar Belang is er een labelverbetering bij B t/m A++, bij deltaWonen met name bij label B en bij SWZ met name bij label B-C. 2. de CO2 reduktie per corporatie wordt vastgesteld via de Shaere monitor. 3. de gemeente Zwolle zelf ook afspraken uit het Zwolse convenant en uit prestatieafspraken jaarlijks monitort (zie monitoring gemeente Arnhem) en in de gemeenteraad bespreekt.
5
Tabel 3: Labelverbetering per corporatie (toename in procenten) Energielabel
Openbaar Belang
deltaWonen
SWZ
A++
+1.1%
A+
+1.3%
A
+2.6%
+1%
+0.9%
B
+3.1%
+10%
+5.7%
C
0%
-
+3.1%
D
-5%
-3%
-3.3%
E
-1.3%
-3%
-2.3%
F
-1.8%
-2%
-2.0%
G
-0.1%
-2%
-1.3%
+0.02%
Financiering energiemaatregelen De Zwolse corporaties voeren onderstaande huurverhogingen door bij het realiseren van energiemaatregelen: SWZ: 50% van de investering via huurverhoging. De huurverhoging is niet hoger dan 80% van te verwachte energiebesparing. DeltaWonen: 7 euro per gerealiseerde labelsprong bij “zittende” huurders. 74% van de maximale huur (gebaseerd op het actuele energielabel) voor nieuwe huurders. Openbaar Belang: 20% van het financiële energievoordeel voor bewoners. Communicatie over energiezuinig gedrag aan huurders De corporaties zetten de volgende communicatiemiddelen hiervoor in: SWZ: informatieavond, project Earthship DeltaWonen: project ‘Ik doe mee’ en het verstrekken van energietips Openbaar Belang: Energiecoaches en het versterkken van energietips Conclusies * Conclusie vorig jaar: tempo te laag. * in 2012 is een duidelijke stap gezet. Ga zo door. * transparantie over de voortgang en de wijze waarop kan (nog) beter. * rol huurders blijft zeer belangrijk.
5. Bespreking in groepjes In vier groepjes zijn verschillende onderwerpen besproken die later ook aan bod kwamen tijdens de plenaire discussie. Dit waren: 1. Ambitie (renovatie naar label B versus renovatie naar label A++ of energie nul) 2. Financiering van energiebesparingsmaatregelen 6
3. Draagvlak bij huurders voor energiebesparingsmaatregelen 4. Zonnepanelen bij huurders
6. Plenaire discussie Aan de hand van vier stellingen hebben de aanwezigen gediscussieerd over de toekomst van energiebesparing in de huursector in Zwolle. De eerste stelling was: Corporaties kunnen beter een woning geheel renoveren naar A++ of energie nul in plaats van meerdere keren een of twee labelstappen Openbaar Belang Dit is afhankelijk van de financiële mogelijkheden. Openbaar Belang kon 5-6 jaar geleden met behulp van provinciaal geld een grote investeringen in energiebesparende renovaties. Het is nu veel lastiger geworden doordat financiën voor investeringen er niet zijn. Het is aantrekkelijk om woningen naar label A++ te renoveren, maar als de investeringsmogelijkheden er niet zijn, wil je liever meer woningen een stapje vooruit brengen. Het dubbele belang van energiebesparing wordt toegelicht: 1.aan de ene kant de woonlastenverlaging. Door energiebesparing krijgt de huurder lagere woonlasten. 2. Daarnaast zorgen renovaties voor nieuwbouw-kwaliteit en worden de woningen meer waard. De total cost of ownership (TOC) over een periode van 50 jaar dienen eigenlijk meegenomen te worden. SWZ en deltaWonen SWZ vindt het maken van energieverantwoordelijke keuzes van belang. Daarom kiezen zij ervoor om een stap tot label C of B te maken en de rest te behalen met duurzame energie, aangezien de businesscase van renovaties tot A labels vaak minder rendabel zijn. Crisis: innovatieve concepten en lagere bouwkosten Er wordt geopperd dat energie over 10 jaar gratis zal zijn. In de toekomst zal schaarste van materialen en grondstoffen een veel groter dilemma worden dan schaarste van energie. Renovatie van de bestaande bouw heeft daarom prioriteit. De crisis is heel goed om de bouwsector tot innovatieve concepten en renovaties te laten komen en te zorgen voor lagere bouwkosten. Door de crisis is de materiaalprijs gedaald en zijn de uurlonen gestabiliseerd. Over het algemeen bouwen we te grote woningen. Kleinere woningen kunnen zorgen voor een betaalbaardere situatie. Stelling 2 was: Huurders moeten meebetalen aan de energiebesparende maatregelen door huurverhoging en/of investeringen. Er is een draagvlak voor een beperkte huurverhoging, zolang de woonlasten er in totaal niet op achteruit gaan. Het zou goed zijn om huurders met een krappe beurs iets te ontlasten. Een aantal huurders zegt voor comfort graag een beetje meer te betalen. Een aantal huurders willen zelf investeren in energiebesparing of opwekking. Uit de zaal komt het voorbeeld van een huurder die zonnepanelen wil aanschaffen. Als huurder loop je dan echter tegen regels op, bijvoorbeeld bij de subsidieaanvraag. Stelling 3 was: Huurders dienen al in het voortraject van een renovatie.betrokken te worden en mee te beslissen
7
Meer draagvlak voor plannen Door de huurder vanaf het begin te betrekken krijgt een corporatie meer draagvlak voor de plannen die zij hebben. Huurders weten zelf beter wat er verbeterd moet worden aangezien zij er wonen. De corporaties vinden het belangrijk, maar geven eerlijk toe dat het niet altijd even goed lukt. Huurders hoeven niet altijd hun zin te krijgen, maar het gesprek aangaan is wel essentieel. Voor een renovatie moet een corporatie 70% van de huurders meekrijgen. Bij deltaWonen gaan ze vanaf 90% aan de slag. Maar eigenlijk gaan ze altijd voor 100% door het gesprek aan te gaan met de bewoners. Badkamer én energiemaatregelen Het kan helpen door energiebesparende maatregelen te koppelen aan andere verbeteringen van de woning, zoals de keuken of de badkamer.Vaak is hun eerste interesse in bijvoorbeeld de badkamer, maar na afloop ook enthousiast over energiebesparing. Het is belangrijk om enthousiaste huurders te gebruiken als ambassadeurs. DeltaWonen gaat nu mee met het woonwaarderingsstelsel. Bewoners in een woning met een slecht label (label E,F, en G) krijgen een korting op de huurverhoging, respectievelijk 0,2%, 0,4% en 0,6% korting. DeltaWonen heeft dus zelf belang om de slechte labels te verbeteren. Voorlichting nieuwe energiesystemen Het is belangrijk om nieuwe systemen goed uit te leggen aan huurders. Dit kan een puntje zijn voor bij het jaarlijks onderhoud van de woningen. Medewerkers die het onderhoud doen, kunnen opgeleid worden om ook over energiebesparing te vertellen. Stelling 4 was: Op elk geschikt dak van Zwolse huurders dienen zonnepanelen geplaatst te worden Iedereen is voor. Het vinden van de investeringen is niet altijd makkelijk. Er is daarom een oproep om het Energiefonds optimaal te benutten. Duurzame warmte Ook belangrijk om te bedenken dat het elektriciteit maar een klein gedeelte is van de energierekening. Warmte bedraagt ca driekwart van de energierekening. Men moet daarom ook kijken naar een installatie om duurzame warmte op te wekken. Er zijn veel ontwikkelingen op dit moment zoals bijvoorbeeld grafeen, een elektrisch geleidend materiaal. Door het gebruik van het bijzondere materiaal grafeen, kunnen zonnepanelen veel efficiënter zonlicht omzetten in elektriciteit. Pensioenfonds en Overijssels Energiefonds Vorig jaar tijdens de rondetafel hebben we besproken dat het belangrijk was om het gesprek aan te gaan met pensioenfondsen. Inmiddels heeft een gesprek plaats gevonden. Pensioenfondsen beginnen pas te investeren bij 50-60 miljoen en zijn op zoek naar 6-7% rendement. Dit is lastig te realiseren in de woningbouw. Overijsselse corporaties hebben wel gezamenlijk voor 50-60 miljoen bij het Energiefonds aangevraagd. Meerdere bedrijven zijn bezig met financieringsmodellen om de woningmarkt uit slop te trekken. De nieuwe financieringsmodellen komen ook van andere partijen, omdat corporaties het financieel zwaar hebben op dit moment.
8
Volume nodig bij zonnepanelen Er zijn verschillende concepten waar zonnepanelen geplaatst worden door een bedrijf of investeerder. Als er volume is zijn investeerders geïnteresseerd. Lokale energiebedrijven kunnen wellicht ook een rol spelen in het plaatsen van zonnepanelen op daken van huurders. In Zwolle is er een initiatief van bewoners om een lokaal duurzaam energiebedrijf op te richten. Op www.hieropgewekt.nl staan veel initiatieven uit Overijssel en de rest van Nederland.
7. Rondetafel Enschede en Slotbijeenkomst 21 november Er volgen gelijke rondetafelgesprekken in andere steden, waaronder in ieder geval Enschede in Overijssel. Op donderdagavond 21 november wordt het project landelijk afgerond met een bijeenkomst in Utrecht. Hier worden zoals vorig jaar de Stook je Rijk Trofee’s uitgereikt aan de beste woningcorporatie, huurdersvereniging en gemeente binnen dit project. Vorig jaar was Openbaar Belang daar als tweede geëindigd. Het zou mooi zijn als Zwolle dit jaar in de prijzen valt. De criteria voor de Trofee voor beste corporatie, beste huurdersvereniging en beste gemeente staan op de website www.stookjerijk.nl . Avondvoorzitter besluit de bijeenkomst en nodigt iedereen uit voor de borrel.
9
