RIS088128-23-07-2001 Gemeente Den Haag Bestuursdienst Commissie
Verkeer, Binnenstad en Beschermde Stadsgezichten
Retouradres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag
Uw brief van
Aan de leden van de Commissie voor Verkeer, Binnenstad en Beschermde Stadsgezichten
Uw kenmerk
Ons kenmerk
DSO/2001.1987 Doorkiesnummer
(070) 353 4878 Aantal bijlagen Datum
23 juli 2001 Onderwerp Stand van zaken Haagse huurfiets 1. Inleiding Op 1 september 1999 is in uw commissie het pre-advies op het initiatief-raadsvoorstel (rv250/1998) ‘Het Groen/gele Fietsenplan, de openbare fiets in het Haags stadsbeeld’, ingediend door de raadsfractie van Groen Links. besproken. In september 2000 is voorts een Businessplan opgesteld door de werkgroep HOF (Haags Openbaar Fietsverhuurnetwerk). Dit businessplan is in de commissievergadering van 20 december 2000 ter kennisneming gepresenteerd. De conclusies van dit businessplan waren op hoofdlijnen: Doel Het doel is het aanleggen en exploiteren van een laagdrempelig openbaar fietsverhuurnetwerk in Den Haag waardoor het als aanvullend individueel openbaar vervoersysteem fungeert en daarmee het aantal korte ritten per auto in de (binnen)stad kan terugdringen. De belangrijkste doelgroepen zijn de forensen en de bezoekers (toeristen). Randvoorwaarden • Lage prijs en concurrerend met andere vervoermiddelen door participatie met andere organisaties; • Eenvoudige doch comfortabele stadsfietsen; • Automatische betaling en klantregistratie; • Aandacht voor stedelijke inpassing; • Project in fasen uitvoeren. Eerste fase uitgaan van 13 tot 15 depots met 180 fietsen in de corridor Scheveningen - Beatrixkwartier - Centrum - Binckhorst / Laakhaven (centrale zone uit het ontwerp-Verkeersplan 2001 - 2010). Dit moet uiteindelijk uitgroeien tot een systeem met ca. 60 depots en 1000 fietsen; Verder onderzoek Inlichtingen bij:
de heer N. de Koning Postadres: Postbus 12 600, 2500 DJ Den Haag Bezoekadres: Spui 70, Den Haag
Telefoon 070 - 3534878 Telefax 070 - 3536008
DSO/2001.1987
2
Voor het verdere onderzoek en de uitwerking van het concept tot een haalbaar plan is een externe onderzoeker ingeschakeld. Het voorstel van deze onderzoeker is in hoofstuk 2 beschreven. Tegelijkertijd met de uitwerking van het concept is een aantal bestaande of geplande fietsverhuursystemen nader bestudeerd. Deze worden in hoofdstuk 3 beschreven. Mede op basis van de bevindingen in hoofdstuk 3 is het voorstel voor de Haagse Huurfiets aan een analyse onderworpen waarin de sterke en zwakke punten en de kansen en bedreigingen worden omschreven. De analyse uit hoofdstuk 4 resulteert in hoofdstuk 5 in een aantal conclusies die richting moeten geven hoe nu verder te gaan met een laagdrempelig systeem van openbaar fietsverhuur in Den Haag. Uitwerking Concept Haagse Huurfiets 2. Met de randvoorwaarden uit het Businessplan HOF is een concept ontwikkeld voor de Haagse Huurfiets. Dit concept is vastgelegd in de rapportage ‘Haagse Huurfiets, een openbaar netwerk van fietsenverhuur in Den Haag’ die als bijlage bij deze notitie is gevoegd. Hieronder is het rapport aan de hand van een aantal items kort samengevat: Systeemprincipe • In de eerste fase uitgaan van 5 depots met totaal 175 fietsen: 50 fietsen bij station CS, 50 fietsen bij station HS, 25 fietsen bij station Laan van • De betaling en de identificatie van de gebruiker gebeurt met behulp van de chipknip, ook de ontgrendeling van de fietsen uit de houders kan hiermee plaats vinden. • De gehuurde fietsen kunnen in alle 5 depots worden ingeleverd en hebben een onbeperkte huurtijd. • Van de 175 fietsen zijn op weekdagen 125 fietsen in gebruik bij bedrijven in de vorm van een abonnement. De overige 50 zijn voor incidentele gebruikers. In het weekend zijn alle fietsen beschikbaar voor incidentele gebruikers (toeristen, bezoekers van de stad). Fysieke en organisatorische invulling • De voor verhuur aangeboden fietsen staan elektronisch vergrendeld in eenvoudige stalen fietsenhouders. Deze houders staan opgesteld bij voorkeur in combinatie met een bewaakte stalling van Biesieklette of anders in een door een hekwerk omsloten ruimte. De stallingen zijn uitgevoerd met een toegangshek dat met de chipknip te openen is. • Om er voor te zorgen dat het aanbod van fietsen in overeenstemming is met de vraag (vooral belangrijk voor bedrijven, deze mogen niet misgrijpen) zal er op gezette tijden een nieuwe verdeling van de fietsen moeten gebeuren. Daarom is er rekening gehouden met de dagelijkse inzet van een bestelwagen met aanhanger en twee man personeel. • Er is gekozen voor een relatief goedkope fiets zonder versnellingen. De fietsen zijn niet voorzien van een slot omdat dan het risico bestaat dat onbevoegden de fiets op slot zetten. Om het toch mogelijk te maken tussenstops te maken is het mogelijk een eenvoudig slot te kopen voor een beperkte prijs (circa i 4,54/ƒ 10,00). Q:\2001\RIS 088128.wpd
DSO/2001.1987
3
• De betaling geschiedt met behulp van de chipknip. • Het tarief bedraagt i 0,50 (ƒ 1,10) per uur. • De exploitatie dient uitgevoerd te worden door een aparte organisatie, bijvoorbeeld door Biesieklette. Deze organisatie beheert de centrale computer, voert onderhoud uit en kan assisteren bij het huren. Investerings- en exploitatiekosten
3. Andere vormen van laagdrempelige fietsverhuur- of pendelfietssystemen Parallel aan het opstellen van het haalbaarheidsonderzoek is er ook gekeken naar een reeds bestaand (Witte Fietsenplan in Amsterdam), een te ontwikkelen (OV-fiets van de NS) en een variant (Het Oranje fietsenplan van ING / Nationale Nederlanden in Den Haag) op het fietsverhuurnetwerk. Witte fietsenplan Amsterdam In Amsterdam is nu een systeem operationeel waarbij op zes locaties zogenaamde witfietsen kunnen worden gehuurd. De 70 fietsen zijn (noodgedwongen) zeer robuust en niet geschikt voor afstanden langer dan ca. 2 kilometer. Dit is ook niet nodig want de depots zijn op zeer korte afstand van elkaar gelegen. De fietsen kunnen door middel van een transactie met de chipper worden ontgrendeld en betaald. De maximale duur van een rit is beperkt tot 30 minuten en hiervoor betaal je één gulden. Van tevoren moet worden opgegeven naar welk ander depot men wil fietsen waardoor er een plek gereserveerd kan worden. Dit beperkt enerzijds de flexibiliteit, anderzijds voorkomt dit dat er maatregelen moeten worden getroffen voor herdistributie. Het systeem reguleert zichzelf. De zelfregulatie wil men in de toekomst nog versterken door ritten naar laag bezette depots goedkoper (of zelfs met een bonus) te belonen. Alle depots zijn geïntegreerd met een telefoonzuil (en dus ook gedeeltelijk betaald door de KPN) en zijn verbonden met een centrale computer. Deze computer staat bij het GVB (Gemeentelijk Vervoerbedrijf), de exploitant van
De ervaringen tot nu toe: • Het gebruik is laag: ca. 10 ritten per dag. • De fiets en de houder staan niet in een afgeschermde ruimte en kunnen daarom niet robuust genoeg zijn. Het uitgaanspubliek blijkt bijzonder creatief en volhardend in pogingen om de fietsen te slopen of te stelen. Er worden veel reparaties verricht. Q:\2001\RIS 088128.wpd
DSO/2001.1987
4
• Het systeem is een klein jaar operationeel en van de 70 fietsen zijn er uiteindelijk 12 ‘verdwenen’. • Er wordt betaald met behulp van de chipper. Bij de chipper is het mogelijk om naam/adres/woonplaats (NAW) gegevens in te lezen. Hierdoor weet men wie wanneer een fiets heeft gehuurd. De chipper verdwijnt echter. In de toekomst zal betaling dus met de chipknip moeten gebeuren. Bij de chipknip zijn de N.A.W. gegevens niet toegankelijk voor derden. Bij diefstal of beschadiging kan er een proces verbaal worden opgemaakt waarna de justitie via het banknummer de dader kan achterhalen. In Amsterdam vertrouwt men erop dat deze dreiging voldoende is om diefstal en vernielingen op grote schaal te voorkomen. In september 1999 is reeds gemeld dat een gelijksoortig, zeer kleinschalig project in Rotterdam gestopt is. In Kopenhagen is sinds 2 jaar een zelfde soort systeem als in Amsterdam operationeel. Ook hier staan de fietsen voor iedereen toegankelijk in de openbare ruimte. 40% van de fietsen is inmiddels reeds verdwenen of onherstelbaar beschadigd. OV-fiets NS-Railinfrabeheer is bezig met het opzetten van een laagdrempelig fietsverhuursysteem op stations: de OV-fiets. De OV-fiets is een huurfiets waarmee de reiziger het laatste stukje van zijn reis kan afleggen. De OV-fiets is vooral bedoeld om een extra vorm van goedkoop natransport te bieden, vergelijkbaar met het idee van de treintaxi (inmiddels een groot succes). Het doel voor de NS is om hiermee meer reizigers in de trein te krijgen. De fietsen komen in kluizen te staan die met een persoonlijke chipkaart te openen zijn. De huurprijs zal ca. i 2,27 (ƒ 5,00) per uitleen bedragen. De landelijke politiek gelooft in de toegevoegde waarde van dit systeem en heeft i 2.268.901,08 (ƒ 5 miljoen) beschikbaar gesteld voor het verder ontwikkelen van dit systeem. De fietsen zullen bij voorkeur in kluizen worden gestald en logisch zijn gelegen in de looproute en bij voorkeur op maaiveld. Momenteel loopt een drietal pilot-projecten waarbij een beperkte groep gebruikers het systeem test op gebruiksvriendelijkheid en gemak. Het is nagenoeg zeker dat de OV-fiets er komt. Voor Den Haag betekent dit dat in de toekomst op tenminste één station de mogelijkheid er zal zijn om een OV-fiets te huren. Het Oranje Fietsen plan van Nationale Nederlanden / ING Een vaste groep werknemers van Nationale Nederlanden en ING van de vestiging Den Haag maakt voor de route Den Haag HS - Bezuidenhout kosteloos gebruik van een pendelfiets voorzien van een oranje spatbord. Er zijn ca. 70 fietsen gestald in de NS-stalling van station HS. Voor het onderhoud is een contract afgesloten met de stallingbeheerder. De fietsen zijn eigendom van Nationale Nederlanden en ING. Het kost deze bedrijven ca. ƒ 400,00 per jaar per fiets inclusief onderhoud, reparaties, stalling, verzekering en onderhoud fiets. Uit een onderzoek onder bedrijven in Bezuidenhout en Benoordenhout blijkt dat er bij een aantal bedrijven concrete behoefte is aan een dergelijke vorm van natransport. Voor werknemers afkomstig Q:\2001\RIS 088128.wpd
DSO/2001.1987
5
uit Utrecht, Zoetermeer en Dordrecht is het station Laan van N.O.I. slecht bereikbaar. De beschikbaarheid van een pendelfiets tussen Den Haag HS en Benoordenhout / Bezuidenhout zou voor deze werknemers een substantiële verkorting van de reistijd betekenen. Op basis van de ervaringen met het Oranje Fietsen plan wordt verwacht dat er nog eens ca. 200 werknemers van een dergelijke pendelfiets gebruik zullen maken. 4. Sterke en zwakke punten, kansen en bedreigingen Haagse Huurfiets Op basis van de ervaringen en alternatieven genoemd in hoofdstuk 3 zijn de sterke en zwakke punten en de kansen en bedreigingen voor het Haagse Huurfietssysteem, zoals deze is ontwikkeld en beschreven in hoofdstuk 2, geïnventariseerd: Sterke punten • Het is een laagdrempelig systeem doordat nagenoeg alle handelingen geautomatiseerd zijn en de stallingen in de openbare ruimte worden gesitueerd. • Het is een flexibel systeem omdat fietsen op elke locatie kunnen worden ingeleverd, er geen beperkingen aan de huurtijd zitten en de fiets bij aanschaf van een goedkoop slot overal gestald kan worden. • Het is een klantvriendelijk systeem: men betaalt al naar gelang de duur van de huur en geen vaste prijs. • Het is een systeem dat qua opzet en uitstraling uniek en daardoor ‘typisch’ Haags is. Het is geen kopie met een groen/geel jasje van een reeds bestaand systeem. • Het is een vandalisme-bestendig systeem door de afscherming van de gestalde fietsen met hekken. • Op bepaalde locaties (Bezuidenhout/Benoordenhout) is er een behoefte binnen het bedrijfsleven aan natransport. De Haagse huurfiets zou in deze behoefte kunnen voorzien. Zwakke punten • Gezien het zeer lage gebruik van de huurfiets in Amsterdam is het de vraag in hoeverre er bij incidentele bezoekers van de stad behoefte is aan een huurfiets; • Op basis van een gebruikersonderzoek en de ervaringen uit Amsterdam wordt geconcludeerd dat de voorgestelde fiets weliswaar goedkoop is maar niet duurzaam. Er zal een robustere fiets gebruikt moeten worden die aanzienlijk duurder zal zijn; • Bij het handhaven van de Chipknip als betaalmiddel is er een grote kans dat diefstal van fietsen ongestraft zal blijven; • Doordat een klein deel van de fietsen ook voor incidenteel gebruik beschikbaar moet zijn, zal het op gezette tijden noodzakelijk zijn om te herdistribueren. Dit vergt personeel en materieel. Dit brengt kosten met zich mee en doet bovendien afbreuk aan het verder geheel geautomatiseerde proces; • De kosten per jaar per fiets worden geschat op i 1.270,58 (ƒ 2.800,00). Hierbij is uitgegaan van een afschrijvingstermijn van 15 jaar voor de stalling, zuilen etc. Bij een abonnementsprijs van
Q:\2001\RIS 088128.wpd
DSO/2001.1987
• • • •
6
maximaal i 204,00 (ƒ 450,00) en een huurtarief van i 0,50 (ƒ 1,10) worden de opbrengsten per fiets per jaar geraamd op i 192,86 (ƒ 425,00); Wanneer huurders geen gebruik maken van het te kopen slot is de kans op diefstal groot. In de eerste fase is er slechts een beperkt aantal depots waardoor voor incidentele bezoekers de mogelijkheden voor verplaatsingen zeer beperkt zijn. Voor daadwerkelijk gebruik is het noodzakelijk dat mensen weten dat in Den Haag een fietsverhuurnetwerk is. Hiervoor is landelijke publiciteit nodig. In het ontwikkelde concept is de gemeente eigenaar van de fietsen.
Kansen • Bij goed functioneren van het systeem zou Den Haag de eerste stad in Nederland (en wellicht de wereld) zijn. Dit is een positieve bijdrage in het imago van fietsstad. • Bij uitbreiding en inburgering van het systeem vervangt het systeem een substantieel aantal autoritten. • Bij succes en uitbreiding van het systeem zullen de kosten per fiets per jaar dalen.
Bedreigingen • De voorgestelde fiets kan ertoe leiden dat op zeer korte termijn de meeste fietsen in reparatie zijn.
• •
• •
Hierdoor kan het voorkomen dat er niet genoeg fietsen zijn voor de vaste gebruikers. Dit is funest voor het gebruik. Doordat nagenoeg zeker is dat de OV-fiets ook in Den Haag komt, is het risico groot dat er twee concurrerende systemen in de stad komen. Bij het ‘mislukken’van het systeem betekent dit ernstige schade voor het imago en de geloofwaardigheid van het fietsbeleid in Den Haag. Men experimenteert immers al 30 jaar met een dergelijk systeem en nergens is het tot nu toe echt een succes. Overheid als goedkope fietsverhuurder, dit kan claims van fietsverhuurders opleveren. De stedelijke inpassing van fietsparkeervoorzieningen in de binnenstad en rond stationslocaties kan
problemen opleveren. • Een bepaald deel van de verplaatsingen van de huurfiets zullen verplaatsingen zijn die bij afwezigheid van het systeem met het openbaar vervoer of met een eigen fiets waren gedaan. 5. Conclusies • Met name de, overigens noodzakelijke, voorzieningen voor het vandalisme-bestendig maken van het systeem, de geheel geautomatiseerde afhandeling en de noodzakelijke voorzieningen voor het herdistribueren van de fietsen maken het een duur systeem. Deze voorzieningen zijn echter noodzakelijk omdat het systeem gericht is op verschillende doelgroepen: • - Incidentele bezoekers aan de (binnen)stad • - Dagelijkse gebruikers van NS-station naar het werk Q:\2001\RIS 088128.wpd
DSO/2001.1987
•
-
•
-
7
De behoefte aan een huurfiets voor incidentele bezoekers van de binnenstad is op zijn minst twijfelachtig en wordt niet bevestigd door de gebruikscijfers in Amsterdam De NS is bezig met het opzetten van een laagdrempelig fietsenverhuursysteem, met name
gericht op incidentele bezoekers. Het is nagenoeg zeker dat het in de nabije toekomst in Den Haag bij tenminste één groot NS-station mogelijk is om een OV-fiets te huren • Er is bij werknemers in Benoordenhout en Bezuidenhout duidelijk behoefte aan een pendelfiets tussen de NS-stations en de werkplek.
Hoe nu verder 6. Gezien o.a. de ervaringen in Amsterdam (maar ook in Rotterdam en Kopenhagen) wil ik de komende maanden gebruiken om een definitief standpunt te bepalen over het realiseren van het project ‘Haagse Huurfiets’. Ik zal daarbij overleg voeren met NS-Railinfrabeheer over de komst van de OV-fiets naar tenminste één (maar het liefst naar drie) NS-stations. Daarnaast wil ik, via de projectgroepen, in Benoordenhout en in Bezuidenhout samen met de werkgevers onderzoeken wat de beste mogelijkheid is om medewerkers van deze bedrijven op de fiets te krijgen bij hun verplaatsing naar het werk. Er van uitgaande dat u de conclusies met betrekking tot de haalbaarheid van het project “Haagse Huurfiets” kunt ondershrijven kom ik op dit onderwerp bij u terug in het vierde kwartaal.
De voorzitter,
MR. DRS. B.J. BRUINS
Q:\2001\RIS 088128.wpd
