Instandhouding rijksmonumenten en beschermde stadsgezichten Gemeente Maasgouw

Instandhouding rijksmonumenten en beschermde stadsgezichten Gemeente Maasgouw Inspectierapport

Erfgoedinspectie Juni 2012


2

Erfgoedinspectie

Inhoud

Samenvatting

5

1

Inleiding

11

2

Kenschets gemeente Maasgouw

13

2.1

Kengetallen

16

2.2

Actoren

17

3

Bevindingen en aanbevelingen

19

3.1

Domein resultaten

19

3.2

Domein effectiviteit

20

3.3

Domein waarborg

31

Bijlage 1: Geraadpleegde documenten

39

Bijlage 2: Werkmethodiek

41

Bijlage 3: Toezichtskaders

43

Bijlage 4: Afkortingen

51

Thorn, het witte stadje, één van de kernen van Maasgouw.

3

Erfgoedinspectie


4

Erfgoedinspectie

Samenvatting

De Erfgoedinspectie heeft de monumentenzorg binnen de gemeente Maasgouw getoetst op basis van het Toezichtskader Instandhouding rijksmonumenten en het Toezichtskader beschermde stadsen dorpsgezichten (zie bijlage 3). In het kader van een gecombineerde inspectie naar de instandhouding van rijksmonumenten en beschermde gezichten zijn gesprekken gevoerd met verschillende actoren die zich bezig houden met de monumentenzorg en is een rondgang door de gemeente gemaakt waarbij de beschermde stadsgezichten van Thorn, Stevensweert en Wessem werden bekeken. Tevens zijn in het kader van de ‘reality check’ zes rijksmonumenten en drie projecten in de beschermde gezichten bezocht. Van alle ingrepen zijn ook de bijbehorende dossiers bekeken. Tevens zijn alle relevante beleidsdocumenten van de gemeente opgevraagd en bestudeerd. Tijdens de diverse gesprekken die gedurende het inspectieonderzoek zijn gevoerd, is gemeld dat sinds de fusie op 1 januari 2007 van de gemeenten Heel, Maasbracht en Thorn tot de gemeente Maasgouw en met name vanaf 2008

sprake zou zijn van een stijgende lijn in de gemeentelijke monumentenzorg. In dat laatste jaar heeft de gemeente gekozen voor een andere inzet voor monumentenzorg. De Erfgoedinspectie heeft dit tijdens haar onderzoek kunnen verifiëren aan de hand van diverse recente voorbeelden. Daar waar dat aan de orde is, zal dit in het rapport zoveel mogelijk worden aangegeven. Op basis van haar inspectie heeft de Erfgoedinspectie de indruk dat bovenvermelde verbetering van de monumentenzorg die in de loop van 2008 is ingezet, in ieder geval wat het gemeentelijke beleid en de advisering door de monumentencommissie betreft, zijn vruchten heeft afgeworpen. In 2007 is een startnota monumentenbeleid vastgesteld waarin een aantal belangrijke actiepunten voor de gemeentelijke monumentenzorg is benoemd. Het betreft de opstelling van een gemeentelijke monumentenlijst, de instelling van een professionele monumentencommissie, de totstandkoming van een Erfgoedverordening en actueel erfgoedbeleid. In 2007 is de huidige monumentencommissie aangetreden en deze werkt professioneel en transparant. De verordening op deze commissie is adequaat en regelt een aantal belangrijke zaken. In 2010 trad tevens de nieuwe Erfgoedverordening in werking. Deze is gebaseerd op de modelverordening van de VNG en werkt goed. Ten tijde van de inspectie was de gemeente bovendien bezig met het opstellen van het nieuwe Erfgoedbeleid. Positief is ook dat de gemeente de maatschappelijke meerwaarde van haar monumenten ziet en inzet voor toerisme en bij evenementen als de Open Monumentendag. Hierbij

5

Erfgoedinspectie


moet wel worden aangetekend dat economische belangen soms boven cultuurhistorische belangen worden gesteld, ook waar dat prima had kunnen samengaan. En ten slotte heeft de Erfgoedinspectie geconstateerd dat de informatievoorziening in het kader van planprocedures goed functioneert. De medewerker monumentenzorg kent de procedures en relevante financiële regelingen en initiatiefnemers voelen zich goed geholpen. Het vooroverleg dat sinds de inwerkingtreding van de Wabo in 2010 is ingesteld, bevordert de totstandkoming van deugdelijke plannen. die zowel aan de wensen van de eigenaren tegemoet komen als rekening houden met de monumentale waarden. Op het gebied van de planbehandeling en uitvoering van werkzaamheden aan rijksmonumenten heeft de Erfgoedinspectie echter geconstateerd dat de gemeente uit een diep dal komt en dat verdere verbetering dan tot nu toe heeft plaatsgevonden, noodzakelijk is. De Erfgoedinspectie baseert zich bij die conclusie enerzijds op haar bevindingen aan de hand van haar reality check waarvan de meeste procedures tot in 2008 hebben geduurd en anderzijds op meer actuele situaties die zij heeft kunnen verifiëren. De afhandeling van de vergunningsprocedures was tot in 2008 ronduit inadequaat en chaotisch te noemen waarbij veel termijnen werden overschreden en de toenmalige Rijksdienst voor het cultureel erfgoed (RCE) herhaaldelijk verkeerd is geïnformeerd waardoor zij haar adviestaak niet goed kon uitoefenen. Sinds 2008 is er al veel verbeterd, ook in de contacten met de RCE. Wat betreft het toezicht en de begeleiding van plannen moet de Erfgoedinspectie concluderen dat restauratietechnische kennis bij de gemeente ontbreekt. Dat heeft tot gevolg dat de gemeente haar taak conform artikel 16 van de Monumentenwet 1988 wat betreft het begeleiden van restauraties en verbouwingen van monumenten niet goed kan uitoefenen. Dat is bevestigd bij een aantal objecten uit de reality check. Het gebrek aan deskundigheid heeft bij een aantal rijksmonumenten tot verlies van monumentale waarden geleid. De deskundigheid wat betreft de overige aspecten van de monumentenzorg is goed ontwikkeld, maar slechts bij één medewerker belegd. Dit maakt het kwetsbaar en het opleiden of aantrekken van een geschoolde medewerker toezicht, zoals niet ongebruikelijk is in gemeenten met een gelijkwaardig aantal monumenten, kan zowel het gebrek aan restauratietechnische deskundigheid als de kwetsbaarheid oplossen.

6

Erfgoedinspectie


Op enkele locaties in de gemeente bevinden zich rijksmonumenten waarvan de bouwkundige staat tengevolge van verwaarlozing door de eigenaar, snel slechter wordt. Ook hierdoor zijn inmiddels monumentale waarden verloren gegaan. Ten tijde van de inspectie meldde de gemeente dat zij deze eigenaren wil aanschrijven. Overigens zijn monumenten in het laatste Integraal toezichten handhavingsprogramma 2011 niet meer als prioriteit opgenomen wat in het handhavingsbeleid daarvoor wel zo was. De Erfgoedinspectie heeft geconstateerd dat de zorg voor de rijksmonumenten door de gemeente Maasgouw weliswaar sinds 2008 steeds meer serieus wordt genomen en verder verbetert, maar dat de aandacht voor de cultuurhistorische waarden in de drie beschermde stadsgezichten voor verbetering vatbaar is. Zo wordt bij rijksmonumenten, wanneer dat aan de orde is, bouwhistorisch onderzoek gevraagd en uitgevoerd, maar dat is bij grootschalige ingrepen in de beschermde gezichten niet het geval. Er wordt ook geen nader cultuurhistorisch onderzoek verricht ten behoeve van de nieuwe bestemmingsplannen van die gezichten. De gemeente is sinds 1 januari 2012 conform artikel 3.1.6. Bro verplicht om in al haar bestemmingsplannen aan te geven hoe zij rekening houdt met de aanwezige cultuurhistorische waarden en dat kan alleen door inzicht. Hiervoor zou de gemeente de niet vastgestelde cultuurhistorische waardenkaarten die recent zijn opgesteld, kunnen inzetten. Het gebrek aan voldoende aandacht voor cultuurhistorische waarden is opmerkelijk omdat de gemeente beschikt over cultuurhistorische deskundigheid. Deze deskundigheid wordt volgens de gemeente ook benut, maar de Erfgoedinspectie heeft dit niet geconstateerd. Extra risicovol voor de cultuurhistorische waarden van de beschermde stadsgezichten, is het feit dat de gemeente al jaren niet beschikt over een afgeronde en vastgestelde welstandsnota met gebiedsbeschrijvingen. De gemeente werkte echter ten tijde van de inspectie aan zowel de erfgoednota als de welstandsnota, waarbij het de bedoeling is dat deze grote samenhang gaan vertonen. Ten slotte is tijdens de inspectie duidelijk gebleken dat de dossiers van de objecten en projecten uit de reality check niet compleet zijn. Relevante stukken ontbreken en de dossiers zijn niet altijd goed raadpleegbaar. De Erfgoedinspectie concludeert dat de monumentenzorg in Maasgouw wat betreft een aantal aspecten van de monumentenzorg goed is georganiseerd, maar dat de planbehandeling en uitvoering voor rijksmonumenten beter moeten worden gewaarborgd. Daarnaast spelen de cultuurhistorische waarden in de rijksbeschermde stadsgezichten nauwelijks een rol en dit zal eveneens

7

Erfgoedinspectie


moeten worden verbeterd. Daarom heeft de Erfgoedinspectie in dit rapport een aantal aanbevelingen opgenomen. Overzicht van de belangrijkste aanbevelingen aan de gemeente: Aanbevelingen: Onderzoek ●

Vraag bij grootschalige restauraties van monumenten en bij ingrijpende ruimtelijke ontwikkelingen in het beschermde gezicht om een bouw- cq. cultuurhistorisch onderzoek en hanteer uitgangspunten om te bepalen wanneer bouwhistorische onderzoek moet plaatsvinden. Daarvoor kunnen de Richtlijnen bouwhistorisch onderzoek: lezen en analyseren van cultuurhistorisch erfgoed uit 2009 worden gebruikt alsmede, na afronding de uitgangspunten voor cultuurhistorisch onderzoek die op dit moment door de RCE worden ontwikkeld.

●

Zorg ervoor dat de uitkomsten van dergelijke onderzoeken worden meegenomen bij de planvorming.

Bestemmingsplannen ●

Geef in elk nieuw bestemmingsplan conform het op 1 januari 2012 inwerking getreden artikel 3.1.6. Bro aan, hoe de gemeente rekening houdt met de aanwezige cultuurhistorische waarden.

●

Stel de afgeronde cultuurhistorische waardenkaarten van de gemeente Maasgouw zo snel mogelijk op alle facetten vast, zodat deze bij bestemmingsplannen in het kader van artikel 3.1.6. Bro alsmede bij ruimtelijke ontwikkelingen als onderlegger kunnen dienen.

Planvorming ●

Stimuleer in het kader van het vooroverleg dat bij de planvorming rekening wordt gehouden met de monumentale waarden van het rijksmonument.

Planbehandeling ●

Blijf investeren in goede vergunningprocedures bij rijksmonumenten en beschermde stadsgezichten zodat dit verder verbetert.

●

Laat de cultuurhistorische waarden bij projecten in de beschermde stadsgezichten kaderstellend zijn en weeg die waarden volwaardig mee in de vergunningprocedure.

8

Erfgoedinspectie


Advisering ●

Betrek de RCE eerder bij planprocessen waar cultuurhistorische inbreng aan de orde is, bijvoorbeeld met behulp van ambtelijk en/of bestuurlijk overleg.

●

Spreek met zowel de monumentencommissie als de RCE af hoe wordt omgegaan met historische waarden.

Kennis ●

Zorg dat de restauratietechnische kennis bij de gemeente op zo’n niveau wordt ingevuld dat de gemeente haar taak conform artikel 16 van de Monumentenwet 1988 wat betreft het begeleiden van restauraties en verbouwingen van monumenten voldoende kan uitoefenen.

Beleid ●

Rond de erfgoednota en de daarmee samenhangende welstandsnota zo snel mogelijk af zodat voor burgers duidelijk is waar de gemeente Maasgouw wat betreft monumentenzorg en ruimtelijke kwaliteit in beschermde gezichten voor staat.

Toezicht en handhaving ●

Zorg dat het toezicht op de cultuurhistorische waarden in evenwicht

●

Neem toezicht en handhaving van monumenten en bouwprojecten in

wordt gebracht met het toezicht op andere gebieden. de beschermde gezichten op in de handhavingsprogramma's. ●

Treed proactief handhavend op in die gevallen waarbij door gebrek aan voldoende onderhoud voor de instandhouding van monumenten gevreesd moet worden.

Documentatie ●

Zorg voor een juiste dossiervorming zodat de relevante stukken aanwezig en raadpleegbaar zijn.

9

Erfgoedinspectie


10

Erfgoedinspectie

Inleiding

1

Nederland kent bijna 51.000 rijksmonumenten en ruim 400 rijksbeschermde stadsen dorpsgezichten die door het Ministerie van OCW, en wat betreft de stadsgezichten ook door het Ministerie van IenM, zijn aangewezen op grond van hun cultuurhistorische waarde. In de Memorie van Toelichting op de Monumentenwet 1988 wordt het begrip ‘cultuurhistorische waarde’ omschreven als: ‘de aan een bouwwerk of gebied toegekende waarde, gekenmerkt door het beeld dat is ontstaan en door het gebruik dat de mens in de loop van de geschiedenis van dat bouwwerk of dat gebied heeft gemaakt’. De Erfgoedinspectie ziet toe op de naleving van de Monumentenwet 1988 en neemt daarbij de omgang met de cultuurhistorische waarden als uitgangspunt. Doel van de inspectie is het bereiken van een kwaliteitsverbetering van de monumentenzorg en de zorg voor de beschermde gezichten in de betreffende gemeenten. Daarbij gaat het om de juiste balans tussen de noodzakelijke vitaliteit en de bijzondere historische waarden. Dit rapport gaat over de inspectie die de Erfgoedinspectie heeft uitgevoerd naar de omgang met de rijksmonumenten en de beschermde stadsgezichten van de gemeente Maasgouw; de archeologie komt hierbij zijdelings aan de orde. De inspectiebezoeken vonden plaats op 28 en 29 november 2011.

Gemeente Maasgouw (bron: Wikipedia) In deze inspectie ligt de focus op ‘instandhouding’; daarvoor is de gemeente de belangrijkste geïnspecteerde. De gemeente heeft immers ingevolge de Monumentenwet 1988 de eerstelijns taken en bevoegdheden op het gebied van de instandhouding van rijksmonumenten en beschermde gezichten. Naast het gemeentebestuur en zijn medewerkers spelen ook andere betrokkenen een rol. Zo vinden gesprekken plaats met de monumentencommissie, met de regioconsulenten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, met historische verenigingen en met initiatiefnemers van restauraties of wijzigingen van rijksmonumenten of van bouwprojecten in een beschermd gezicht. De

11

Erfgoedinspectie


gemeente wordt dus niet alleen geïnspecteerd als bestuurlijke eenheid, maar vooral als entiteit, als gebied waarbinnen verschillende betrokkenen actief zijn. Het betrokken gemeentebestuur krijgt met dit inspectierapport inzicht in de kwaliteit van de monumentenzorg en die van de zorg voor de beschermde gezichten ten tijde van het inspectieonderzoek. Het rapport kan worden gebruikt om betrokkenen te informeren, beleid bij te stellen en interne verbeteringen uit te zetten. Op deze wijze wil de Erfgoedinspectie de gemeente stimuleren een kwalitatief monumentenbeleid te voeren. Tevens worden de gegevens van alle gemeentelijke inspectierapporten gebruikt om de verantwoordelijke bewindspersoon te informeren over de algemene stand van zaken rond de monumentenzorg in ons land. Leeswijzer Het document is als volgt opgebouwd: hoofdstuk 2 gaat in op het profiel van de gemeente, inclusief een beschrijving van de actoren die in die gemeente werkzaam zijn. In hoofdstuk 3 worden de bevindingen met betrekking tot beleid en uitvoering uitgewerkt per domein. Per onderdeel worden waar mogelijk aanbevelingen ter verbetering gedaan. Deze aanbevelingen zijn gericht aan de gemeente, omdat daar de mogelijkheden en de bevoegdheden liggen om de verbeterpunten uit te voeren en/of te coördineren. Alleen onder de paragraaf Advisering zijn de aanbevelingen niet alleen aan de gemeente maar ook aan het betreffende adviesorgaan gericht. Het document wordt afgerond met een viertal bijlagen: een overzicht van geraadpleegde documenten, een beschrijving van de werkmethodiek, de toezichtskaders die zijn gehanteerd bij de inspectie, en een lijst met gebruikte afkortingen.

12

Erfgoedinspectie

Kenschets gemeente Maasgouw

2

In dit hoofdstuk wordt de situatie in de gemeente Maasgouw beschreven voor zover deze van toepassing is op de monumentenzorg. Naast een korte ruimtelijk-historische beschrijving van het grondgebied van de gemeente wordt in kengetallen en in een opsomming van actoren een beeld gevormd van de belangrijkste randvoorwaarden voor de monumentenzorg in Maasgouw. Maasgouw is de naam van de gemeente die op 1 januari 2007 is ontstaan na de fusie van de gemeenten Heel, Maasbracht en Thorn. De naam Maasgouw is een samenvoeging van Maas en gouw. De Maas is de rivier die de drie gemeenten met elkaar verbindt. Gouw betekent landstreek, zo was het Frankische Rijk in gouwen verdeeld. De gemeente Maasgouw ligt in de voormalige Frankische gouw Pagus Mosarium. Het gewest bestreek een gebied langs de Maas van Luik tot Grave.

Naast Heel, Maasbracht en Thorn, bestaat Maasgouw uit meerdere kernen, allen voormalige gemeenten (alfabetisch): Beegden, Heel/ Panheel, Linne, Maasbracht/ Brachterbeek, Ohé en Laak, Stevensweert en Wessem. Van al deze kernen volgt een korte historische beschrijving*: Beegden In een akte uit 1275, waarin de rechten van de Graaf van Loon op de Maasoever bij Asselt zijn vastgelegd, wordt voor het eerst gesproken van de Schepenen van Beegden. Dat wil zeggen dat Beegden toen al als zelfstandige nederzetting bekend stond. Uit opgravingen valt af te leiden dat Beegden al eerder als een Romeinse nederzetting langs de Heerbaan tussen Tongeren en Nijmegen bekend was. Heel/Panheel Op de plaats van Heel bevond zich eveneens een Romeinse nederzetting. Het kwam in de tiende eeuw in bezit van het Sint-Lambertuskapittel te Luik. Vanaf 1417 was Heel in leen bij de heer van Horn en tot 1795 viel het onder het prins-bisdom Luik. Na circa 1880 onderging het wegdorp enige groei in verband met de aanwezigheid van enkele tehuizen voor geestelijk gehandicapten. Ondermeer het zeventiendeeeuwse kasteel Heel dat vanaf 1880 werd verbouwd tot het Sint-Josephgesticht. Panheel, door de grindwinningen inmiddels geheel omsloten door plassen, wordt in 1380 voor het eerst vermeld. Linne De regelmatige plattegrond van Linne lijkt op een (mislukte) poging uit de dertiende eeuw hier een stad te stichten. Het dorp is ontstaan in de vroege middeleeuwen aan de oever van de Maas. In de negentiende eeuw werden op korte

13

Erfgoedinspectie


afstand aan de oostzijde van het dorp een doorgaande weg en een spoorlijn aangelegd. Na de Tweede Wereldoorlog is het gebied tussen de oude dorpskern en de spoorlijn volgebouwd. Ten westen van Linne liggen twee buitenplaatsen: Heisterum (achttiende-eeuws) en Ravensberg (zeventiende-eeuws). Maasbracht/Brachterbeek Dorp, ontstaan in de vroege middeleeuwen aan de oever van de Maas. In 1543 kwam Maasbracht bij het Habsburgse rijk en vanaf 1716 behoorde het tot het Staats Overkwartier. Door de aanleg van het Julianakanaal en de bouw van een sluis tussen 1925 en 1934, werd de havennijverheid enorm gestimuleerd, waardoor Maasbracht thans de grootste binnenscheepvaarthaven van Nederland heeft. Tot de weinige oude gebouwen in het dorp behoort de veertiende-eeuwse toren van de Sint-Gertrudiskerk. De kerk zelf is na beschadiging in 1944, in 1948 vervangen door de huidige neoromaanse wederopbouwkerk. Brachterbeek, ten oosten van Maasbracht, wordt in 1500 voor het eerst vermeld. Ohé en Laak Beide in oorsprong middeleeuwse dorpen, vormen samen met Stevensweert, het 'Eiland in de Maas'. De nogal geïsoleerde plaats viel onder het Gelderse Overkwartier, en werd in 1624 een zelfstandige heerlijkheid. Het adellijke huis Hasselholt, ook wel 'Het Goedje' genoemd, dateert uit 1548. In 1629 werd een lange vleugel aan de noordzijde toegevoegd. Stevensweert Kleine vestingstad, ontstaan in de vroege middeleeuwen op een eiland in de Maas. In 1543 kwam het onder Habsburgs bestuur. In 1633 werd in opdracht van de Spanjaarden, rondom het kasteel van Stevensweert een gebastioneerde zevenhoekige vesting aangelegd. De stervormige aanleg is nog goed zichtbaar in het stratenpatroon. Na een belegering, waarbij het kasteel ernstige schade leed, kwam Stevensweert in 1702 in Staatse handen. In 1874 zijn de vestingwerken volledig geslecht. Veel huizen in de vesting hebben een negentiende-eeuws aanzien, maar dateren in oorsprong uit de zeventiende eeuw. Thorn Kleine stad ontstaan in de vroege middeleeuwen op de hoge zandgronden aan de rand van het Maasdal. In het laatste kwart van de 10de eeuw werd hier een benedictijnerklooster gesticht. In de twaalfde eeuw groeide het klooster uit tot een wereldlijk stift voor hoogadellijke dames. Tot 1795 was Thorn een soeverein vorstendom. De oorspronkelijke deels omwalde stadskern bestaat uit een ommuurde immuniteit tussen de Kloosterberg en de Hofstraat, een burgerlijk centrum rondom de Wijngaard en een agrarisch gedeelte ten noorden van de

14

Erfgoedinspectie


Hoogstraat. De bebouwing dateert grotendeels van na de stadsbrand van 1645 en heeft zich in de loop van de eeuwen verdicht. Kenmerkend voor dit 'Witte Stadje' zijn de wit gekalkte huizen en de met Maaskeien geplaveide straten. Wessem

In 946 Schenkt aartsbisschop Bruno bij testament de hof “wishem” aan de abdij van Sint Pantaleon te Keulen. Rond 1150 ontvangt Wessem stadsrechten. In de veertiende eeuw was Wessem door aarden wallen versterkt en ontwikkelde het zich tot handelsplaats. Tot een echte stedelijke ontwikkeling kwam het echter niet. In de 19de eeuw werd de bestaande bebouwing verdicht. Door het graven van kanalen en havens, de aanleg van de A2 en de ontgrindingen is de directe omgeving van Wessem in de twintigste eeuw sterk veranderd. *

bron: Monumenten in Nederland, provincie Limburg. Uitgave RDMZ/Waanders 2003

Gemeente Maasgouw(deels) met rood gearceerd de beschermde stadsgezichten Thorn, Wessem en Stevensweert. (bron:Google/RCE)

15

Erfgoedinspectie


2.1

Kengetallen 1.

Samenstelling gemeente Maasgouw

Samenstelling

Aantal

Aantal inwoners (1-1-2012)

24 099

Oppervlakte

5 812 hect.

Aantal inwoners per kern per 01-01-2012. Beegden Heel en Panheel Linne Maasbracht en Brachterbeek Ohé en Laak Stevensweert Thorn Wessem

2.

1767 4454 3658 7177 827 1658 2424 2134

Aantal monumenten en beschermde gezichten

Soort Rijksbeschermde stadsen dorpsgezichten

3

Gemeentelijke stadsen dorpsgezichten

-

Rijksmonumenten volgens opgave gemeente

180

Rijksmonumenten volgens opgave RCE

199

Provinciale monumenten

16

Aantal

-

Gemeentelijke monumenten

111

Archeologische monumenten

2

Erfgoedinspectie


2.2

Actoren A. Gemeente

Aantal fte’s beleidsmatig voor monumentenzorg/archeologie

0,45

Aantal fte’s uitvoerend voor monumentenzorg/archeologie

0,35

Monumentenzorg is binnen de gemeente Maasgouw ondergebracht bij de afdeling Ruimtelijke ontwikkeling, Economie en Recreatie, team RO. De vergunningverlening en het toezicht en de handhaving zijn in de afdeling Veligheid, Vergunning en Handhaving ondergebracht. De portefeuillehouder monumentenzorg heeft ook ruimtelijke ordening, vergunningen en archeologie onder zich. B. Provincie De provincie heeft in beginsel een rol in de advisering over restauraties en wijzigingen van rijksmonumenten die gesitueerd zijn buiten de bebouwde kom. De provincie had volgens de (oude) Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO) een wettelijke rol bij de zorg voor het beschermde stadsgezicht, namelijk wat betreft het afgeven van een verklaring van geen bezwaar bij verplichte aanhoudingen van de beslissing op aanvragen om bouw- of aanlegvergunning. Ook werd zij in beginsel ingeschakeld in het overleg in het kader van artikel 10 van het Besluit op de Ruimtelijke Ordening, dat plaatsvond bij de voorbereiding van een structuurplan of een bestemmingsplan. Gedeputeerde Staten moesten het bestemmingsplan voor het beschermde gezicht goedkeuren. In de nieuwe Wet ruimtelijke ordening (Wro) is het accent verlegd van specifiek toezicht achteraf naar proactieve sturing om zodoende de provinciale belangen te waarborgen. Voor de gemeente Maasgouw betreft dit de provincie Limburg. Deze heeft de beschermde gezichten als provinciaal belang op haar belangenstaat aangemerkt. C. Adviescommissie De gemeente Maasgouw beschikt sinds 2008 over een gemeentelijke monumentencommissie met vijf vaste en twee plaatsvervangende leden.

17

Erfgoedinspectie


D. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) De RCE adviseert de gemeente over restauraties en wijzigingen van rijksmonumenten in het geval van afbraak, reconstructie, herbestemming en ingrijpende wijzigingen vergelijkbaar met gedeeltelijke afbraak. Ook kan zij adviseren over ingrepen in het beschermde stads- of dorpsgezicht. Volgens de WRO kon deze organisatie waar nodig worden ingeschakeld in het overleg in het kader van artikel 10 Besluit op de Ruimtelijke Ordening 1985, dat plaatsvond bij de voorbereiding van een structuurplan, een bestemmingsplan of een vrijstelling volgens artikel 19.1 van de WRO. In het nieuwe Besluit ruimtelijke ordening is het overleg, zij het in andere bewoordingen, gehandhaafd. Bij het nemen van een projectbesluit geldt de overlegverplichting onverkort. E. Stichtingen en Verenigingen Binnen de gemeente Maasgouw zijn verschillende historische verenigingen actief: De Geschied- en Heemkundigekring Het Land van Thorn en Amici Insulae richten zich repectievelijk op de geschiedenis van Thorn en op die van Stevensweert en Ohé en Laak. Stichting Werkgroep Heemkunde Beegden richt zich meer op natuur en landschap dan op monumenten en beschermde gezichten, maar heeft ook voor dat laatste veel aandacht. Alle drie de partijen ondersteunen tevens de jaarlijkse open monumentendag. F. Eigenaren, projectontwikkelaars, architecten en aannemers Eigenaren zijn als eerste verantwoordelijk voor de instandhouding van hun eigen rijksmonument. Zij onderhouden het object en maken plannen voor restauraties, die meestal door architect en aannemer worden geconcretiseerd en uitgevoerd. Projectontwikkelaars en andere initiatiefnemers zijn samen met de betreffende architecten en aannemers als eerste verantwoordelijk voor nieuwe ontwikkelingen in het beschermde gezicht.

18

Erfgoedinspectie

Bevindingen en aanbevelingen

3

In het Toezichtskader Instandhouding rijksmonumenten en het Toezichtskader Instandhouding beschermde stadsen dorpsgezichten zijn kwaliteitskenmerken en indicatoren aangegeven. Hieronder wordt per domein ingegaan op deze kwaliteitskenmerken en indicatoren in de gemeente Maasgouw. Op basis van het uitgevoerde onderzoek komt de inspectie tot de hieronder genoemde bevindingen. Daar waar de inspectie het nodig vindt, worden aanbevelingen gedaan. Deze aanbevelingen komen voort uit de bevindingen en hebben als doel een accent te leggen op de meest in het oog springende zaken die voor verbetering vatbaar zijn. Op basis van dit rapport vraagt de Erfgoedinspectie aan de gemeente - en daar waar nodig andere betrokkenen om een reactie te geven op deze aanbevelingen.

3.1

Domein resultaten

Vraagstelling: de beschermde stadsen dorpsgezichten en rijksmonumenten worden zorgvuldig in stand gehouden Dit domein gaat in op de vraag of de beschermde waarden sinds de aanwijzing op aanvaardbaar niveau zijn behouden. Daarbij gaat het erom of het monument en het beschermde gezicht in goede staat verkeert en of er een visie op instandhouding is, die is gericht op de waarden van het erfgoed. Beschermde waarden Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: zijn de waarden van het beschermde monument sinds de aanwijzing zorgvuldig behouden

•

Beschermde gezichten: zijn de waarden van het beschermde gezicht sinds de aanwijzing zorgvuldig behouden.

Conclusie Op basis van de rondgang door Wessem, Stevensweert en Thorn en de reality check bestaande uit zes rijksmonumenten en drie ontwikkelingen in de drie beschermde stadsgezichten van de gemeente Maasgouw, komt de Erfgoedinspectie tot de conclusie dat de beschermde waarden van de rijksmonumenten en de beschermde gezichten redelijk zijn behouden.

19

Erfgoedinspectie


Bevindingen Voor alle werkzaamheden aan de zes bezochte rijksmonumenten uit de ‘reality check’ is een monumentenvergunning afgegeven. De meeste procedures tot vergunningverlening zijn echter niet op de juiste wijze doorlopen. Daarnaast pakt de gemeente haar verantwoordelijkheid conform artikel 16 van de Monumentenwet 1988 wat betreft het begeleiden van restauraties en verbouwingen van monumenten onvoldoende op. Toezicht op de uitvoering van de werkzaamheden vindt plaats door niet specifiek op dit vakgebied geschoolde medewerkers. De Erfgoedinspectie is van mening dat bij elke wijziging van een monument de aanwezige cultuurhistorische waarden onder druk kunnen staan en restauratietechnische deskundigheid daarom van groot belang is. De zes bezochte rijksmonumenten zijn op één na gewijzigd en/ of gerestaureerd en verkeren in goede bouwkundige staat. De restauraties zijn door verschillende oorzaken niet allemaal even zorgvuldig uitgevoerd waardoor in één geval vrijwel alle cultuurhistorische waarden zijn verdwenen. Eén pand wordt al jaren verwaarloosd en wacht op restauratie. De visie van circa de helft van de eigenaren is mede bepaald door de wens tot behoud van het monument. De eigenaren hebben geen lange termijnplanning voor het plegen van onderhoud en een enkeling laat zijn pand door een gespecialiseerd bedrijf periodiek inspecteren op de bouwkundige staat. Bij de drie bezochte ontwikkelingen in de beschermde stadsgezichten, waarvan één nog moet worden gerealiseerd, is onvoldoende rekening gehouden met de aanwezige cultuurhistorische waarden en de historische structuur. Hierdoor zijn en worden de aanwezige cultuurhistorische waarden in behoorlijke mate aangetast.

3.2

Domein effectiviteit

Vraagstelling: Het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig In dit domein wordt ingegaan op het verloop van het proces bij onder andere vergunningverlening. Daarbij is het van belang dat ten behoeve van wijzigingen of nieuwe ontwikkelingen cultuurhistorisch onderzoek wordt verricht. Ook de kwaliteit van de diverse adviezen, de vergunningen en de besluitvorming worden getoetst. Onderzoek Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: is er deugdelijk onderzoek verricht op cultuurhistorisch en/of bouwhistorisch gebied

20

Erfgoedinspectie


•

Beschermde gezichten: is er deugdelijk onderzoek verricht op cultuurhistorisch gebied.

Conclusie Bouwhistorisch onderzoek vindt af en toe plaats wanneer de monumentencommissie of de gemeente daar bij rijksmonumenten aanleiding toe zien. Er worden geen uitgangspunten gehanteerd om te bepalen wanneer dat aan de orde is, meestal wordt dit door de monumentencommissie gevraagd. Voorafgaand aan de ontwikkelingen in de beschermde stadsgezichten noch voor de bestemmingsplannen wordt cultuurhistorisch onderzoek uitgevoerd. Aanbevelingen ●

Vraag bij grootschalige restauraties van monumenten en bij ingrijpende ruimtelijke ontwikkelingen in het beschermde gezicht om een bouw- cq. cultuurhistorisch onderzoek.

●

Hanteer uitgangspunten om te bepalen wanneer bouwhistorische onderzoek moet plaatsvinden, bijvoorbeeld die uit de Richtlijnen bouwhistorisch onderzoek: lezen en analyseren van cultuurhistorisch erfgoed uit 2009.

●

Neem de handreiking die de RCE op dit moment opstelt om te bepalen in welke gevallen cultuurhistorisch onderzoek noodzakelijk is, als deze is afgerond als uitgangspunt.

●

Zorg ervoor dat de uitkomsten van dergelijke onderzoeken worden

●

Maak gebruik van de vastgestelde cultuurhistorische waardenkaarten

meegenomen bij de planvorming. van de gemeente als onderlegger voor de bestemmingsplannen voor de beschermde gezichten. Bevindingen In de gemeentelijke Erfgoedverordening van 2010 is opgenomen dat in het geval van een ingrijpende restauratie, reconstructie en/of herbestemming van een groter monument een waardestellend onderzoek en bouwhistorische analyse moet plaatsvinden. In een aantal gevallen werd een summier onderzoek uitgevoerd .Bij een enkele werden de resultaten schriftelijk vastgelegd. De resultaten van de onderzoeken zijn verwerkt in de betreffende plannen. Cultuurhistorisch onderzoek heeft ten behoeve van de ontwikkelingen in de beschermde stadsgezichten van de ‘reality check’ niet plaatsgevonden en wordt door de gemeente noch de monumentencommissie gevraagd wanneer dat nodig is.

21

Erfgoedinspectie


Bij één van de bezochte projecten waarbij sprake is van een ingrijpende reconstructie die een grote invloed heeft op het betreffende stadsgezicht, zou dergelijk onderzoek een belangrijke rol hebben kunnen vervullen. De discussies die dit plan opriep zouden dan op basis van inzicht in de aanwezige waarden zijn gevoerd. Een ander plan dat wordt ontwikkeld sluit niet aan bij de toelichting op de aanwijzing tot beschermd stadsgezicht. Als er onderzoek had plaatsgevonden, was er waarschijnlijk een ander plan voor hetzelfde programma ontworpen, dat beter had gepast in de structuur van het betreffende stadsgezicht. Bij een ander project is door de gemeente aangegeven dat de cultuurhistorische waarden zijn gerespecteerd, maar de vraag is op basis waarvan de gemeente dit heeft geconcludeerd. Ook bij dit project heeft namelijk geen onderzoek plaatsgevonden en de Erfgoedinspectie heeft geconstateerd dat de uitspraak van de gemeente discutabel is. Wat betreft de vigerende bestemmingsplannen heeft de Erfgoedinspectie geconstateerd dat weliswaar de betreffende toelichtingen op de aanwijzing tot beschermd stadsgezicht zijn gebruikt, maar dat ook hiervoor geen nader cultuurhistorisch onderzoek is uitgevoerd. Nadat de inspectie heeft plaatsgevonden, is op 1 januari 2012, het gewijzigde artikel 3.1.6. Bro inwerking getreden, wat inhoudt dat gemeenten in hun bestemmingsplannen moeten aangeven hoe zij rekening houden met de aanwezige cultuurhistorische waarden. Om dat artikel goed te kunnen uitvoeren is inzicht in en dus onderzoek naar de cultuurhistorische waarden nodig. De gemeente heeft tijdens de inspectie aangegeven dat zij in 2010 cultuurhistorische waardenkaarten heeft afgerond die inmiddels ook zijn vastgesteld. De kaarten worden gebruikt voor het opnemen van de waardevolle panden in de nieuwe bestemmingsplannen, maar overigens worden zij nog weinig benut. Zij zouden als cultuurhistorische onderlegger kunnen dienen in het kader van bovengenoemd artikel Bro voor de bestemmingsplannen.

Bestemmingsplannen Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: niet van toepassing

•

Beschermde gezichten: is de bescherming van het gezicht door middel van een bestemmingsplan effectief geregeld.

Conclusie De bescherming van de beschermde stadsgezichten is met behulp van de recente bestemmingsplannen redelijk effectief geregeld.

22

Erfgoedinspectie


Aanbevelingen: ●

Geef in elk nieuw bestemmingsplan conform het 1 januari 2012 inwerking getreden artikel 3.1.6. Bro aan, hoe de gemeente rekening houdt met de aanwezige cultuurhistorische waarden, of er nu sprake is van een ontwikkeling of niet.

Bevindingen Binnen de gemeente vigeren nog sterk verouderde bestemmingsplannen. De actualisatie van die bestemmingsplannen is onlangs gestart en de gemeente wil dit project in 2013 afronden. In die nieuwe bestemmingsplannen worden alle gemeentelijke en rijksmonumenten aangegeven en dat geldt ook voor de beeldbepalende panden en archeologische waarden. In het kader van de inspectie zijn de bestemmingsplannen Oude kern Wessem (januari/ juli 2011), het voorontwerp inbreiding Burg. Joostenlaan- Schoollaan te Wessem, het ontwerpbestemmingsplan voor Stevensweert (2011) en het bestemmingsplan Stadsgezicht Thorn (2002) bestudeerd. Geconcludeerd wordt dat de recent opgestelde bestemmingsplannen in meer of mindere mate aandacht besteden aan de aanwezige cultuurhistorische waarden, waardoor ze in principe voldoende beschermend werken. Wat betreft het bestemmingsplan Oude kern Wessem 2011 is een aantal zaken opmerkelijk te noemen. Zo wordt verwezen naar welstandscriteria uit de welstandsnota, maar de gemeente Maasgouw had indertijd geen vastgestelde welstandsnota (inmiddels wel). Ook wordt melding gemaakt van het feit dat vanuit het aspect cultuurhistorie en archeologie geen directe belemmeringen worden opgelegd aan dit bestemmingsplan. Het voorontwerpbestemmingsplan uit 2011 voor de inbreidingslocatie, die ook in het beschermde gezicht ligt, was op dat moment echter al in de maak en bij die locatie zijn in ieder geval cultuurhistorische aspecten aan de orde. In het kader van de recente wijziging van artikel 3.1.6. Bro is de gemeente verplicht om in alle bestemmingsplannen aan te geven hoe de gemeente omgaat met de aanwezige cultuurhistorische waarden.

Planvorming Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: is er een deugdelijk plan voor het rijksmonument

•

Beschermde gezichten: niet van toepassing.

opgesteld

Conclusie De plannen voor de rijksmonumenten gaan slechts ten dele uit van het behoud en herstel van de aanwezige waarden. De werkzaamheden zijn in de

23

Erfgoedinspectie


aanvragen meestal goed aangegeven maar de noodzaak van de ingreep is niet altijd beargumenteerd. Aanbevelingen: ●

Stimuleer in het kader van het vooroverleg dat bij de planvorming rekening wordt gehouden met de monumentale waarden van het rijksmonument.

Bevindingen De plannen voor de zes bezochte rijksmonumenten waren ontvankelijk en de werkzaamheden zijn meestal goed aangegeven. De noodzaak van de ingreep is echter niet altijd beargumenteerd en er wordt maar in bepaalde gevallen uitgegaan van het behoud en herstel van het monument. Voor een object is enkele jaren terug een plan ontwikkeld waarvan de RCE heeft aangegeven dat het programma te zwaar is voor het monument. De monumentale waarden worden ermee in ernstige mate aangetast. Toch is hiervoor door de gemeente een vergunning verleend. Dit plan is overigens nog niet uitgevoerd. De gemeente meldt dat ze sinds de inwerkingtreding van de Wabo in 2010 probeert initiatiefnemers zoveel mogelijk in het kader van het vooroverleg te overtuigen een goed plan in te dienen dat de monumentale waarden van het object respecteert. Planbehandeling Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: is de werkwijze bij het verlenen van vergunningen correct

•

Beschermde gezichten: zijn bij de planbehandeling de cultuurhistorische waarden van het beschermde gezicht kaderstellend.

Conclusie De werkwijze bij het verlenen van de meeste vergunningen voor rijksmonumenten was chaotisch waarbij termijnen regelmatig werden overschreden. De meeste van de onderzochte objecten zijn echter voor of in 2008 vergund en dat jaar vormt de overgang naar een verbeterde vergunningverlening. De aanwezige cultuurhistorische waarden zijn bij de bezochte ontwikkelingen in de beschermde stadsgezichten niet kaderstellend geweest.

24

Erfgoedinspectie


Aanbevelingen: ●

Verbeter de vergunningprocedures bij rijksmonumenten en

●

Laat de cultuurhistorische waarden bij projecten in de beschermde

beschermde stadsgezichten. stadsgezichten kaderstellend zijn en weeg die waarden volwaardig mee in de vergunningprocedure. Bevindingen Tijdens de diverse gesprekken die gedurende het inspectieonderzoek zijn gevoerd, is duidelijk geworden dat sinds de fusie op 1 januari 2007 van de gemeenten Heel, Maasbracht en Thorn tot de gemeente Maasgouw en met name in de loop van 2008, sprake is van een stijgende lijn in de gemeentelijke monumentenzorg. In de loop van dat laatste jaar heeft de gemeente gekozen voor een andere inzet voor monumentenzorg. De Erfgoedinspectie heeft dit tijdens haar onderzoek kunnen verifiëren aan de hand van diverse recente voorbeelden. De meeste procedures van de objecten en projecten van de ‘reality check’ zijn tot in 2008 doorlopen. Er is dus een discrepantie zichtbaar tussen de situatie tot in en na 2008. De planbehandeling van de aanvragen voor de bezochte rijksmonumenten, die tot in 2008 plaats vond, was uitgesproken chaotisch waarbij de termijnen regelmatig werden overschreden. Deze gang van zaken is uit de stukken gebleken, maar ook als grote ergernis van de initiatiefnemers uit de gesprekken naar voren gekomen.

De gemeente investeerde ten tijde van de inspectie in een adequate procedurebewaking en het nieuwe digitale systeem helpt daarbij. De gemeente heeft aangegeven te streven naar verdere verbetering op dit punt. Wezenlijke wijzigingen van plannen worden inmiddels ook opnieuw voor advies aan de adviesorganen voorgelegd en de gemeente stuurt de besluiten aan de RCE door. Bij de objecten die de Erfgoedinspectie in het kader van haar ‘reality check’ heeft bezocht, is een aantal onvolkomenheden in de adviesprocedure ten aanzien van de RCE geconstateerd, die eveneens te maken hebben met de onzorgvuldige planbehandeling door de gemeente. Zo wordt de RCE regelmatig te laat om advies gevraagd. In één geval is door de RCE positief geadviseerd omdat de monumentale waarden niet in het geding zouden zijn, terwijl tijdens de inspectie bleek dat dit wel het geval was. Uit navraag bij de gemeente bleek dat de aantasting van de waarden na het advies van de RCE en met medeweten van de gemeente was uitgevoerd. In een ander geval heeft de RCE een positief advies gegeven, terwijl het betreffende monument vrijwel geheel nieuw is gebouwd. Tijdens de inspectie bleek dat de gemeente zelf ook niet wist hoe ingrijpend de verbouwing van dit

25

Erfgoedinspectie


monument uiteindelijk was uitgevoerd. Ook is de RCE ten onrechte niet geïnformeerd over een voorgenomen sloop van een onderdeel van een monumentaal complex. Voor wat betreft de drie bezochte projecten in de beschermde stadsgezichten moet worden geconstateerd dat de vergunningsprocedures lang hebben geduurd. Dat heeft voor een deel te maken met het feit dat alle drie de initiatieven zijn gestart voor de fusie in 2007. De huidige gemeente Maasgouw moest na de fusie voortborduren op de stand van zaken die ten tijde van haar voorgangers was ontstaan en heeft getracht in sommige gevallen zaken bij te sturen wat gevolgen had voor de duur van de procedures. Eén van de bezochte projecten is een grootscheepse reconstructie in één van de beschermde gezichten. De wens om een oude historische situatie weer beleefbaar te maken was bij het besluit hierover doorslaggevend, maar omdat de situatie op die plek inmiddels sterk veranderd was, heeft deze reconstructie grote invloed gehad op de cultuurhistorische waarden van het beschermde gezicht. Opvallend is dat het advies van de RCE, een dienst met grote cultuurhistorische deskundigheid, in dit geval niet is overgenomen en zelfs op basis van een inhoudelijk zwak onderbouwde second opinion terzijde is gelegd. Tevens is opmerkelijk dat, terwijl de historische waarden hier leidend waren voor het besluit tot deze ingreep, de tweede adviseur van de gemeente op cultuurhistorisch gebied, de monumentencommissie, niet om advies is gevraagd. Ook niet toen de discussie met de RCE plaats vond. Na de vergunningverlening is de commissie geïnformeerd over de plannen. Bij een andere ontwikkeling is het deskundige advies van de RCE zonder goede motivatie niet overgenomen. En bij het project dat nog niet is gerealiseerd, is gekozen voor een verkaveling die in strijd is met de karakteristieken die in de toelichting op de aanwijzing van het beschermde gezicht zijn vermeld. Uit de

gesprekken in het kader van de inspectie alsmede de rondgang is ten slotte gebleken dat regelmatig nog kleine niet-passende ingrepen in de beschermde stadsgezichten worden toegestaan. Advisering Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: doen de adviezen recht aan de waarden van het monument

•

Beschermde gezichten: doen de adviezen recht aan de waarden van het beschermde gezicht.

26

Erfgoedinspectie


Monumentencommissie Conclusie De gemeentelijke monumentencommissie van Maasgouw werkt professioneel en transparant en adviseert deskundig. Daarmee doen de adviezen recht aan de cultuurhistorische waarden van de rijksmonumenten en beschermde stadsgezichten. Wel kan zij de gemeente vaker attenderen op de noodzaak tot cultuurhistorisch onderzoek in beschermde gezichten als daar aanleiding toe is. In het kader van de nagestreefde transparantie past het opstellen van een jaarverslag. Aanbevelingen aan de monumentencommissie: ●

Attendeer de gemeente, wanneer daar aanleiding toe is, op de noodzaak van cultuurhistorisch onderzoek bij ingrepen in de beschermde stadsgezichten.

●

Zorg in het kader van een transparante werkwijze van de commissie voor een jaarverslag.

●

Betrek bij de advisering over waardevolle onderdelen het behoud van authentiek materiaal.

Bevindingen De gemeente Maasgouw beschikt sinds 2007 over een gemeentelijke monumentencommissie die transparant en deskundig adviseert, wat recht doet aan de waarden van de rijksmonumenten en beschermde stadsgezichten. De commissie heeft vijf vaste en twee plaatsvervangende leden. De zittingsduur van de leden is drie jaar met een verlenging van maximaal drie jaar. Alle leden hebben een achtergrond op cultuurhistorisch gebied. Wanneer de commissie twijfelt over een ingediend plan, bezoekt ze het betreffende object voordat zij adviseert. De commissie hanteert het uitgangspunt dat de traditie en de oorspronkelijke structuur van een object uitgangspunt zijn. Nieuwe toevoegingen moeten bovendien goed herkenbaar zijn. Bij één van de bezochte objecten heeft de commissie daar wat dat laatste betreft stringent de hand aan gehouden en de commissie presenteerde haar advies als een voorwaarde voor vergunningverlening. De eigenaar stelde dat het advies van de commissie geen rekening hield met het feit dat de monumentale waarden niet in het geding waren en was terecht van mening dat alleen gemeenten voorwaarden aan vergunningen kunnen verbinden. De commissie hield desondanks vast aan haar advies. De gemeente heeft in dit geval afgewogen dat de monumentale waarden niet werden aangetast en het plan vergund. De commissie kijkt bij vervanging van vensters en ramen, bijvoorbeeld met dubbel glas, in principe of ze behouden kunnen worden, maar gaat vrij snel mee met

27

Erfgoedinspectie


vervanging als het beeld min of meer gelijk blijft. Hierdoor gaat authentiek materiaal verloren en het is de vraag of vervanging in alle gevallen noodzakelijk is. De commissie vraagt bij restauratieplannen voor rijksmonumenten, wanneer zij daar aanleiding toe ziet, om een bouwhistorisch onderzoek. Voor ingrepen in de beschermde gezichten doet zij dat niet. Uit de gang van zaken bij de drie bezochte projecten blijkt dat de commissie oog heeft voor de cultuurhistorische waarden die daarbij aan de orde kunnen zijn, maar een onafhankelijk onderzoek levert inzicht en overzicht op en dat kan zowel de advisering als eventuele discussies met initiatiefnemers vergemakkelijken. De commissie werkt professioneel, wat mede te danken is aan de Verordening op de monumentencommissie gemeente Maasgouw. Deze verordening is in 2007 vastgesteld waarna de nieuwe commissie is aangetreden. In de verordening is, behalve de zittingstermijnen en de samenstelling, een aantal andere belangrijke zaken geregeld zoals het feit dat de voorzitter geen deel mag uitmaken van het college van Burgemeester en wethouders. De verslagen worden opgesteld door de ambtelijk secretaris, zijn ter zake kundig en duidelijk geformuleerd. Eerdere adviezen over een plan worden in de verslagen herhaald waardoor duidelijk is te volgen wat de commissie heeft geadviseerd en de adviezen worden gemotiveerd. De vergaderingen van de commissie zijn openbaar en worden regelmatig bezocht. De commissie werkt niet met jaarverslagen. Dit zou echter goed passen bij de transparante manier van werken die de commissie hanteert. De commissie heeft in zijn geheel regelmatig bestuurlijk overleg met de portefeuillehouder, bijvoorbeeld als sprake is van de ontwikkeling van nieuw beleid. Op dit moment werken de welstands- en monumentencommissie gescheiden, maar de gemeente sluit een geïntegreerde adviescommissie voor ruimtelijke kwaliteit in de toekomst niet uit. Mogelijk wordt de commissie op korte termijn uitgebreid met een deskundige op het gebied van landschap.

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) Conclusie De adviezen die de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft uitgebracht zijn zorgvuldig en adequaat. De gemeente blijkt de RCE in het verleden echter een aantal keren onjuist te hebben geïnformeerd waardoor deze haar adviestaak niet goed heeft kunnen vervullen. Ook vindt tussen de gemeente en de RCE regelmatig discussie over de omgang met cultuurhistorische waarden plaats, maar er is geen structureel overleg tussen beide partijen. Dergelijk overleg zou de contacten tussen de gemeente en de RCE versoepelen en eventuele discussiepunten in een eerder stadium duidelijk maken.

28

Erfgoedinspectie


Aanbeveling aan de gemeente: Betrek de RCE eerder bij planprocessen waar cultuurhistorische

●

inbreng aan de orde is, bijvoorbeeld met behulp van ambtelijk en/ of bestuurlijk overleg. Spreek met zowel de monumentencommissie als de RCE af hoe wordt

●

omgegaan met historische waarden van rijksmonumenten. Aanbeveling aan de RCE: Overweeg om een regelmatig ambtelijk en/ of bestuurlijk overleg met

●

de gemeente Maasgouw in het leven te roepen teneinde discussiepunten in een vroeg stadium duidelijk te krijgen. Bevindingen De adviezen van de RCE zijn in de meeste gevallen zorgvuldig en deskundig. De consulenten van de RCE bekijken standaard aan de hand van de plannen of ze in het kader van de advisering ter plaatse willen kijken. Een bezoek ter plaatse gebeurt altijd wanneer dat relevant is. De RCE werd in het verleden door de gemeente Maasgouw regelmatig te laat om advies gevraagd, zodat de adviestermijn snel werd overschreden. Zoals gezegd is de RCE in het verleden ook een aantal malen verkeerd geïnformeerd waardoor zij haar adviestaak niet naar behoren heeft kunnen vervullen. Tussen de RCE en de gemeente Maasgouw speelt een aantal discussiepunten wat betreft het omgaan met historische waarden. Zo ziet de gemeente vervanging van vensters als een consoliderende ingreep terwijl dit voor de RCE een behoorlijk ingrijpende wijziging van het object betekent want er verdwijnt authentiek materiaal en het beeld verandert vaak, bijvoorbeeld door de toepassing van dubbel glas. Opvallend is dat hierover geen overleg plaats vindt. Besluit Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: doet het besluit recht aan de waarden van het monument

•

Beschermde gezichten: doet het besluit tot vrijstelling of het projectbesluit recht aan de waarden van het beschermde gezicht.

Conclusie De besluiten doen voldoende recht aan de waarden van het monument. In de besluiten voor rijksmonumenten wordt voldoende rekening gehouden met de

29

Erfgoedinspectie


adviezen van monumentencommissie en de RCE. Een duidelijke afweging van die adviezen is er niet in opgenomen. De besluiten die betrekking hebben op het toestaan van ontwikkelingen in de beschermde gezichten, houden onvoldoende tot geen rekening met de cultuurhistorische waarden. Aanbevelingen: ●

Zorg in het besluit tot vergunning voor een duidelijke afweging van de adviezen van monumentencommissie en RCE in het besluit tot vergunning.

●

Weeg in de besluiten die ontwikkelingen in het beschermde gezicht betreffen, de cultuurhistorische waarden nadrukkelijk mee.

Bevindingen In de besluiten voor rijksmonumenten wordt voldoende rekening gehouden met de adviezen van de monumentencommissie en de RCE. Een duidelijke afweging van die adviezen is er echter niet in opgenomen waardoor onduidelijk blijft waarom de gemeente, bijvoorbeeld in het geval van tegenstrijdige adviezen, de vergunning verleent. De Erfgoedinspectie heeft tijdens haar onderzoek tevens geconstateerd dat bij de oudere besluiten nogal wat onduidelijkheden wat betreft de data voorkomen. Sommige besluiten zijn eerder genomen dan de aanvraag bij de gemeente is geregistreerd. De besluiten die betrekking hebben op het toestaan van ontwikkelingen in de beschermde gezichten houden onvoldoende rekening met de cultuurhistorische waarden. Deze spelen in de besluiten nauwelijks een rol. Uitvoering Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: doen de werkzaamheden recht aan de waarden van het monument

•


Conclusie De werkzaamheden aan de objecten uit de reality check doen niet altijd recht aan de waarden van het monument. Dat komt in sommige gevallen doordat in afwijking van de vergunning is gebouwd. Aanbevelingen: ●

Zorg conform artikel 16 van de Monumentenwet 1988 voor een adequate begeleiding tijdens de restauratiewerkzaamheden.

30

Erfgoedinspectie


Bevindingen De uitvoering van de restauratiewerkzaamheden vindt meestal deskundig plaats, maar laat soms te wensen over door onvoldoende deskundigheid wat betreft restauratietechniek. Professioneel toezicht door een restauratiedeskundige is hierbij van groot belang, maar vindt niet plaats. De gemeente is conform de Monumentenwet 1988 eveneens verantwoordelijk voor een goede uitvoering en dient hierop toe te zien. De werkzaamheden worden soms in afwijking van de vergunning uitgevoerd en dit wordt niet altijd door de gemeente geconstateerd en vastgelegd. Beheer en onderhoud Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: is de instandhouding van het monument voldoende gewaarborgd

•


Conclusie De instandhouding van de rijksmonumenten uit de reality check waarvan de restauratie was afgerond, is voldoende gewaarborgd. Bevindingen De instandhouding van de gerestaureerde rijksmonumenten uit de reality check is voldoende gewaarborgd. Eén object wacht al jaren op restauratie en de monumentale waarden gaan in hoog tempo verloren. De overige vijf bezochte objecten worden op de juiste wijze beheerd en goed onderhouden. Net als een enkele eigenaar van de bezochte objecten, laat de gemeente haar gehele monumentenbezit periodiek inspecteren door een gespecialiseerd bedrijf op de bouwkundige staat.

3.3

Domein waarborg

Vraagstelling: de zorg voor de rijksmonumenten en beschermde stadsen dorpsgezichten is verzekerd Bij dit domein gaat het erom of de monumentenzorg en cultuurhistorie binnen de gemeente goed is ingebed. Van belang is dat ten behoeve van de instandhouding van rijksmonumenten en beschermde stadsen dorpsgezichten voldoende kennis aanwezig is en dat deze kennis adequaat wordt toegepast. Ook wordt getoetst of er sprake is van vastgesteld cultuurhistorisch beleid en of de monumenten in de vigerende bestemmingsplannen zijn opgenomen.

31

Erfgoedinspectie


Daarnaast is het van belang dat de gemeente zorgt voor een adequaat systeem van toezicht en handhaving, voor goede informatieoverdracht en voor een ordentelijke dossiervorming, en dat zij oog heeft voor de maatschappelijke meerwaarden van cultuurhistorie. Kennis Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: is er voldoende actuele kennis beschikbaar op het gebied van de monumentenzorg, ten behoeve van de ontwikkeling van cultuurhistorisch beleid en ten behoeve van de behandeling van bouwplannen

•

Beschermde gezichten: is er voldoende actuele kennis beschikbaar op het gebied van het beschermde gezicht, ten behoeve van de ontwikkeling van ruimtelijk en cultuurhistorisch beleid en de behandeling van bouwplannen.

Conclusie Binnen de gemeente Maasgouw is voldoende actuele kennis beschikbaar op het gebied van de ruimtelijke ordening en monumentenzorg met uitzondering van de restauratietechnische deskundigheid. Het feit dat de cultuurhistorische kennis bij één medewerker is belegd, maakt de verankering kwetsbaar. Aanbeveling: ●

Zorg dat de restauratietechnische kennis bij de gemeente op zo’n niveau wordt ingevuld dat de gemeente haar taak conform artikel 16 van de Monumentenwet 1988 wat betreft het begeleiden van restauraties en verbouwingen van monumenten voldoende kan uitoefenen. Dat kan door bijscholing van de toezichthouder op dit vlak. Dit stimuleert tevens de verspreiding van cultuurhistorische deskundigheid over meerdere personen.

Bevindingen Bij de gemeente is sinds 2008 voldoende actuele kennis op het gebied van de monumentenzorg beschikbaar. De deskundigheid wat betreft de wet- en regelgeving op het gebied van de monumentenzorg alsmede die wat betreft de financiële regelingen en de ruimtelijke ordening zijn voldoende aanwezig bij de gemeente Maasgouw. De inhoudelijke cultuurhistorische kennis is goed ontwikkeld en wordt adequaat ingezet ten behoeve van het cultuurhistorisch beleid. Deze deskundigheid wordt echter minder goed ingezet bij procedures voor ruimtelijke ontwikkelingen in de beschermde stadsgezichten.

32

Erfgoedinspectie


Het feit dat veel van deze deskundigheden in één medewerker zijn verenigd, maakt de verankering ervan kwetsbaar.

Restauratietechnische kennis is binnen de gemeente Maasgouw niet aanwezig waardoor het toezicht op werkzaamheden aan monumenten niet altijd even zorgvuldig verloopt. Dit wordt in de paragraaf Toezicht en handhaving nader toegelicht. Beleid Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: heeft de overheid een beleidsvisie voor de monumentenzorg

•

Beschermde gezichten: heeft de overheid een integrale ruimtelijke beleidsvisie die rekening houdt met het beschermde gezicht.

Conclusie De gemeente beschikt over een adequate Erfgoedverordening uit 2010, een startnota monumentenbeleid uit 2007 en werkte ten tijde van de inspectie aan een integrale Erfgoednota die in het voorjaar van 2012 zal worden afgerond. De gemeente Maasgouw heeft jaren zonder afgeronde en vastgestelde welstandsnota gewerkt, dit leverde voor de ruimtelijke kwaliteit van de beschermde stadsgezichten risico’s op. De gemeente werkte ten tijde van de inspectie aan een nieuwe welstandsnota die samenhang moet hebben met de nieuwe Erfgoednota. (deze welstandsnota is in april 2012 afgerond.) Ten slotte heeft de gemeente cultuurhistorische waardenkaarten laten opstellen, maar deze zijn niet in alle facetten vastgesteld. Aanbevelingen: ●

Geef de gemeentelijke cultuurhistorische waardenkaarten een status zodat ze volwaardig kunnen worden gebruikt bij afwegingen waarbij cultuurhistorie een rol speelt.

●

Rond de erfgoednota en de daarmee samenhangende welstandsnota zo snel mogelijk af zodat voor burgers duidelijk is waar de gemeente Maasgouw wat betreft monumentenzorg en ruimtelijke kwaliteit in beschermde gezichten voor staat.

Bevindingen De gemeente Maasgouw beschikt over twee belangrijke beleidsstukken voor de monumentenzorg. Ten eerste is in 2010 de Erfgoedverordening gemeente Maasgouw 2010 vastgesteld. Deze verordening is gebaseerd op de Modelverordening van de VNG en werkt adequaat. Daarnaast heeft de gemeente in

33

Erfgoedinspectie


2007 de startnota Monumentenbeleid gemeente Maasgouw (2007) vastgesteld. In de nota wordt aangegeven dat ten behoeve van een gemeentelijke monumentenlijst een inventarisatie van de bestaande situatie wordt opgesteld. De nieuwe beleidsnota moet daarnaast ingaan op de beschikbare financiële regelingen voor rijksmonumenten en een subsidieregeling voor gemeentelijke monumenten. Ten slotte wordt gekozen voor een nieuwe monumentencommissie waarvoor een verordening moet worden opgesteld. De gemeente Maasgouw was ten tijde van de inspectie bezig met een nieuwe erfgoednota waarin wordt ingespeeld op actuele ontwikkelingen zoals de modernisering van de monumentenzorg en de evaluatie van Malta. In opdracht van de gemeente heeft een adviesbureau op cultuurhistorisch gebied in 2009/10 de cultuurhistorische waarden in de gehele gemeente geïnventariseerd en op waardenkaarten aangegeven. Deze kaarten zijn in 2010 afgerond, maar nooit op alle facetten vastgesteld. Voor wat betreft het ruimtelijk beleid in relatie tot de aanwezige cultuurhistorische waarden merkt de Erfgoedinspectie het volgende op. De gemeente Maasgouw werkte jaren zonder welstandsnota. De welstandsnota’s van 2004 en van na 2007, beide opgesteld door de Stichting Ruimtelijke Kwaliteit Limburg, zijn niet afgerond. Een en ander heeft te maken met de fusie in 2007 van de verschillende gemeenten. Ten tijde van de inspectie werkte de gemeente Maasgouw aan een nieuwe welstandsnota waaraan het beeldkwaliteitsplan Thorn uit 2003 is gekoppeld. De gemeente gaat ervan uit dat de nieuwe welstandsnota en bovengenoemde erfgoednota straks een twee-eenheid zullen vormen waardoor welstands- en cultuurhistorisch beleid een goede samenhang krijgen.

Toezicht en handhaving Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: heeft de gemeente een handhavingsbeleid op het

•

Beschermde gezichten: heeft de gemeente een handhavingsbeleid op het

gebied van de monumentenzorg gebied van het beschermde gezicht. Conclusie De gemeente heeft een transparant handhavingsbeleid in verschillende nota’s en uitvoeringsprogramma’s vastgesteld. In het meest recente, het Integraal toezichten handhavingsprogramma 2011 is cultuurhistorie niet meer als prioriteit benoemd.

34

Erfgoedinspectie


De gemeente Maasgouw houdt niet adequaat toezicht op de restauraties van rijksmonumenten en werkzaamheden in het kader van ontwikkelingen in het beschermde stadsgezicht. Aanbevelingen: ●

Zorg dat het toezicht op de cultuurhistorische waarden binnen de gemeente in evenwicht wordt gebracht met het toezicht op andere gebieden.

●

Neem toezicht en handhaving van monumenten en bouwprojecten in de beschermde gezichten op in de handhavingsprogramma's.

●

Treed proactief handhavend op in die gevallen waarbij door gebrek aan voldoende onderhoud voor de instandhouding van monumenten gevreesd moet worden.

Bevindingen De gemeente heeft een Integrale handhavingsvisie gemeente Maasgouw d.d. april 2008, een Uitvoeringsnota integraal handhavingsbeleid van januari 2009 en een Integraal toezichten handhavingsprogramma 2011 d.d. december 2010 vastgesteld. De nota’s zijn digitaal beschikbaar en transparant. In de uitvoeringsnota van 2009 vormde cultuurhistorie één van de prioriteiten, maar dat is in het laatstgenoemde toezichten handhavingsprogramma niet meer het geval. Uit de gang van zaken bij de objecten en projecten van de reality check is, zoals gezegd, gebleken dat het toezicht niet adequaat gebeurt. Het toezicht op de uitvoering van restauraties en bouwprojecten in de beschermde gezichten vindt plaats door reguliere toezichtshouders. Dat hoeft in het geval van bouwprojecten in de beschermde gezichten geen probleem te zijn, maar wel bij restauraties van monumenten. In een aantal gevallen is bovendien gebouwd in strijd met de vergunning zonder dat dit door de gemeente is aangepakt. Op termijn gaan de uitvoering van de vergunning, het toezicht en de handhaving misschien over naar een Regionale uitvoeringsdienst wat mogelijkheden biedt dit anders in te richten. Op enkele locaties in de gemeente bevinden zich rijksmonumenten, waarvan de eigenaren zich al vele jaren niet bekommeren om de instandhouding ervan. De bouwkundige staat van sommige van deze monumenten is intussen zo deplorabel dat er historische waarden verloren zijn gegaan en voor de instandhouding van het monument moet worden gevreesd. De gemeente treedt niet proactief handhavend op in dergelijke situaties. Ten tijde van de inspectie oriënteerde de gemeente zich op methoden om verwaarloosde monumenten goed aan te kunnen aan pakken.

35

Erfgoedinspectie


Maatschappelijke meerwaarde Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: zijn de maatschappelijke meerwaarden van de monumentenzorg onderkend

•

Beschermde gezichten: zijn de maatschappelijke meerwaarden van het beschermde gezicht onderkend.

Conclusie De maatschappelijke meerwaarden van de rijksmonumenten en beschermde stadsgezichten binnen de gemeenten Maasgouw worden voldoende onderkend. Wanneer een afweging plaatsvindt tussen cultuurhistorische waarden en economische belangen gaat echter regelmatig het laatste voor. Aanbeveling: ●

Weeg cultuurhistorische waarden in beschermde gezichten zorgvuldig af tegen andere, bijvoorbeeld economische belangen.

Bevindingen De gemeente Maasgouw houdt rekening met de toeristische en educatieve waarde van monumenten en structuren. Dat komt onder andere tot uitdrukking in de samenwerking tussen gemeente en historische verenigingen bij de totstandkoming van de jaarlijks Open Monumentendag. De gemeente stelt de aanwezige kennis bij die verenigingen zeer op prijs en werkt graag met deze partijen samen. De economische waarden van rijksmonumenten worden onderkend en meestal op de juiste wijze afgewogen. Dat geldt in mindere mate voor de ontwikkelingen in de beschermde stadsgezichten waar de economische belangen van initiatiefnemers regelmatig boven het cultuurhistorisch belang worden gesteld. Bij een van de drie projecten uit de reality check heeft het feit dat de ingreep een gezonde bedrijfseconomische exploitatie zou verhogen, de doorslag gegeven. Een goede exploitatie met oog voor de cultuurhistorische waarden van een locatie is goed mogelijk, maar in dit geval is een deel van die waarden verloren gegaan. Informatieoverdracht Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: zorgt de overheid voor informatieoverdracht op het gebied van de monumentenzorg

36

Erfgoedinspectie


•

Beschermde gezichten: zorgt de overheid voor informatieoverdracht op het gebied van het beschermde gezicht.

Conclusie De gemeente Maasgouw zorgt voor een adequate externe informatieoverdracht. Intern vindt nauwelijks informatieoverdracht plaats omdat alle taken op het gebied van cultuurhistorie bij één medewerker zijn belegd. Bevindingen De gemeente Maasgouw zorgt op het gebied van de rijksmonumenten en de beschermde stadsgezichten voor een goede informatieoverdracht naar buiten. Dat komt onder meer tot uitdrukking in enkele brochures met actuele kennis op cultuurhistorisch gebied, ook in relatie tot toerisme. Tijdens de inspectie is tevens gebleken dat initiatiefnemers enthousiast zijn over de manier waarop zij door de ambtenaar monumentenzorg worden geholpen. Hij kent de procedures en relevante financiële regelingen en neemt initiatiefnemers indien nodig aan de hand. Daarmee kan worden geconcludeerd dat betrokkenen op de juiste wijze worden geïnformeerd. Bij de interne informatievoorziening zet de Erfgoedinspectie de volgende kanttekening. Zoals al eerder vermeld, is het feit dat binnen de gemeente één medewerker belast is met alle zaken die met monumentenzorg te maken hebben kwetsbaar. Er vindt daardoor nauwelijks interne informatieoverdracht plaats. Documentatie Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: is de documentatie op het gebied van de

•

Beschermde gezichten: is de documentatie op het gebied van het

monumentenzorg op orde beschermde gezicht op orde. Conclusie De documentatie op het gebied van rijksmonumenten en beschermde gezichten binnen de gemeente Maasgouw is niet op orde.

Aanbeveling: ●

Zorg voor een juiste dossiervorming zodat de relevante stukken aanwezig en raadpleegbaar zijn.

37

Erfgoedinspectie


Bevindingen De dossiers van zowel de rijksmonumenten als die van de projecten in de beschermde stadsgezichten zijn niet altijd compleet. Daardoor ontbreken soms relevante stukken en zijn de dossiers niet altijd goed raadpleegbaar.

38

Erfgoedinspectie

Bijlage 1: Geraadpleegde documenten

(Beleids)stukken gemeente: -

Beeldkwaliteitsplan en reclamebeleid Bestemmingsplan stadsgezicht Thorn 2002

-

Diverse verslagen monumentencommissie uit de periode 2003-2011

-

Welstandsnota i.o.v. Tuin van Limburg 2004

-

Welstandsnota i.o.v. Maas en Roer 2007

-

Voorstel tot bestendigen van Monumentenbeleid- en verordening (10 mei 2007

-

Monumentenbeleid gemeente Maasgouw (2007)

-

Verordening op de monumentencommissie gemeente Maasgouw (2007)

-

Integrale handhavingsvisie Gemeente Maasgouw (april 2008)

-

Uitvoeringsnota integraal handhavingsbeleid gemeente Maasgouw (januari 2009)

-

Erfgoedverordening gemeente Maasgouw 2010

-

Integraal toezichten handhavingsprogramma (december 2010)

-

Voorstel tot Vaststelling cultuurhistorische waardenkaart (20 april 2011)

-

Brochure Achter de monumentale gevels. Op weg naar nieuw monumentenbeleid z.j.

-

Brochure De koers. Cultuurhistorie, recreatie en ondernemen in Maasgouw (2011)

-

Voorstel voor het vaststellen van de cultuurhistorische waardenkaart (20 april 2011)

Documenten ten behoeve van de reality check van: •

drie ruimtelijke projecten in de beschermde stadsgezichten van Thorn,

•

zes rijksmonumenten binnen de gemeente Maasgouw waar onlangs een

Stevensweert en Wessem restauratie of wijzigingsplan is uitgevoerd.

Geraadpleegde internetsites:

39

•

www.maasgouw.nl

•

www.ruimtelijkeplannen.nl

•

www.landvanthorn.nl

•

www.amici-insulae.nl

•

www.heemkundebeegden.nl

Erfgoedinspectie


40

Erfgoedinspectie

Bijlage 2: Werkmethodiek

De Erfgoedinspectie houdt ondermeer toezicht op de naleving van de Monumentenwet 1988, waar het gaat om rijksmonumenten en beschermde stadsen dorpsgezichten. Ten behoeve van de inspecties op het gebied van instandhouding van rijksmonumenten en beschermde gezichten maakt de Erfgoedinspectie gebruik van toezichtskaders. Een dergelijk toezichtskader geeft de contouren aan waarbinnen een inspectie plaatsvindt en bevat kwaliteitskenmerken die aangeven waaraan een goede monumentenzorg moet voldoen. Uitgangspunt bij het toezichtskader is toetsing op de naleving van de Monumentenwet 1988 in de ruimste zin van het woord. Opzet van de inspectie In de gemeente worden gesprekken gevoerd met diverse betrokkenen om een zo compleet mogelijk beeld van de kwaliteit van het beschermde gezicht ter plaatse te verkrijgen. Het betreft gesprekken met de portefeuillehouder en de beleidsambtenaar voor monumentenzorg, andere ambtenaren betrokken bij monumentenzorg en ruimtelijke ordening, de betreffende adviescommissie, de betrokken consulenten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de ambtenaar van de provincie, projectontwikkelaars en vertegenwoordigingen van historische groeperingen en/of buurtverenigingen. De opzet van de inspectie is als volgt: 1.

analyse van beleidsdocumenten die vooraf, op verzoek van de Erfgoedinspectie, door de gemeente zijn toegestuurd;

2.

bestudering van specifieke vooraf toegestuurde documenten die betrekking hebben op enkele door de gemeente geselecteerde restauraties van rijksmonumenten en ontwikkelingslocaties in de beschermde gezichten in de afgelopen vijf jaar;

3.

bezoek aan de gemeente, het houden van gesprekken ter plaatse en het

4.

het verwerken van de gegevens.

bezoeken van de geselecteerde ontwikkelingslocaties;

Het inspectieonderzoek leidt vervolgens tot een rapport. Dit rapport wordt eerst in conceptvorm naar de gemeente gestuurd. Na bespreking ter plaatse en verwerking van eventueel commentaar volgt een definitief inspectierapport dat aan het gemeentebestuur wordt aangeboden.

41

Erfgoedinspectie


Doel van het rapport Het betrokken gemeentebestuur krijgt een overzicht van de kwaliteit van de monumentenzorg op het gebied van de rijksmonumenten en beschermde gezichten in de gemeente, gemeten naar het moment. Het rapport kan worden gebruikt om betrokkenen te informeren, beleid bij te stellen en interne verbeteringen uit te zetten. Op deze wijze wil de Erfgoedinspectie de gemeente stimuleren een kwalitatief zo goed mogelijk monumentenbeleid te voeren.

42

Erfgoedinspectie

Bijlage 3: Toezichtskaders

Toezichtskader Instandhouding beschermde stadsen dorpsgezichten (versie 10 mei 2011) NB Gebaseerd op de nieuwe Wro (van kracht sinds 1 juli 2008) en de Wabo (van kracht sinds 1 oktober 2010)

DOMEIN: RESULTATEN Deelvraag: Het beschermde stads- of dorpsgezicht is zorgvuldig behouden BESCHERMDE WAARDEN R1

De waarden van het beschermde gezicht zijn, sinds de aanwijzing, zorgvuldig behouden R 1.1

De wijzigingen hebben geleid tot een verantwoord resultaat

R 1.2

De schoonheid, de ruimtelijke of structurele samenhang, de betekenis voor de wetenschap en/of de cultuurhistorische waarden zijn voldoende behouden

R 1.3

De gemeente heeft een visie op instandhouding gericht op de waarden van het beschermde gezicht

DOMEIN: EFFECTIVITEIT Deelvraag: Het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig ONDERZOEK E1

Er is deugdelijk onderzoek verricht op cultuurhistorisch gebied E 1.1

Ten behoeve van de cultuurhistorische paragraaf in het beschermende bestemmingsplan is cultuurhistorisch onderzoek uitgevoerd

E 1.2

Ten behoeve van een ontwikkeling in het aangewezen of in procedure zijnde beschermde gezicht is een cultuurhistorische verkenning, analyse en/of effectrapportage uitgevoerd

43

E 1.3

De onderzoeken zijn deskundig en van voldoende diepgang

E 1.4

De resultaten van de onderzoeken zijn verwerkt in de plannen

E 1.5

De resultaten zijn vastgelegd en gedocumenteerd

Erfgoedinspectie


BESTEMMINGSPLANNEN E2

De bescherming van het gezicht is door middel van een bestemmingsplan effectief geregeld E 2.1

Het bestemmingsplan werkt beschermend

E 2.2

De procedure om te komen tot een beschermend bestemmingsplan is zorgvuldig gevolgd

PLANBEHANDELING E3

Bij de planbehandeling zijn de cultuurhistorische waarden van het beschermde gezicht kaderstellend. E 3.1

Bij de aanvraagprocedure wordt voldoende rekening gehouden met de cultuurhistorische waarden, zoals opgenomen in de toelichting op de aanwijzing

E 3.2

Het besluit doet recht aan de waarden van het beschermde gezicht

ADVISERING E4

De adviezen doen recht aan de waarden van het beschermde gezicht E 4.1

De adviezen zijn deskundig

E 4.2

De adviezen zijn transparant en dragen bij aan een juiste

besluitvorming E 4.3

Het adviesorgaan is voldoende deskundig

E 4.4

Het adviesorgaan werkt professioneel

BESLUIT TOT AFWIJKING VAN HET BESTEMMINGSPLAN E5

Het besluit tot vrijstelling of het projectbesluit doet recht aan de waarden van het beschermde gezicht E 5.1

Er is bij binnen- en buitenplanse vrijstellingen rekening gehouden met de adviezen op het gebied van de cultuurhistorie

E 5.2

Bij binnenplanse vrijstellingen is de cultuurhistorische waarde voldoende meegewogen in de beoordeling

Projecten onder oude WRO (tot 1-8-2008): E 5.3

Bij buitenplanse vrijstellingen is het besluit op basis van een duidelijke ruimtelijke onderbouwing genomen

44

Erfgoedinspectie


DOMEIN: WAARBORG Deelvraag: De zorg voor de beschermde stadsen dorpsgezichten is verzekerd KENNIS W1

Er is voldoende actuele kennis beschikbaar op het gebied van het beschermde gezicht, ten behoeve van de ontwikkeling van ruimtelijk en cultuurhistorisch beleid en de behandeling van bouwplannen W 1.1

Er is voldoende cultuurhistorische kennis

W 1.2

Er is voldoende kennis van (historische) stedenbouw dan wel

cultuurlandschap W 1.3

Er is voldoende kennis van de ruimtelijke ordening

W 1.4

De benodigde kennis wordt adequaat ingezet ten behoeve van alle werkzaamheden

BELEID W2

De overheid heeft een integrale ruimtelijke beleidsvisie die rekening houdt met het beschermde gezicht W 2.1

De overheid stimuleert dat cultuurhistorie wordt meegewogen in ruimtelijke ontwikkelingen

W 2.2

Het ruimtelijke ordeningsbeleid houdt rekening met het beschermde gezicht

W 2.3

Er is een actuele nota cultuurhistorie

W 2.4

Het beleid ten aanzien van de functies in het beschermde gezicht houdt rekening met de cultuurhistorische waarden

W 2.5

De directe omgeving van het gezicht wordt op een zodanige wijze beheerd dat de waarden van het beschermde gezicht niet worden aangetast

W 2.6

Er is sprake van kwaliteitszorg voor de cultuurhistorie en ruimtelijke ordening

TOEZICHT EN HANDHAVING W3

De gemeente heeft een handhavingsbeleid op het gebied van het beschermde gezicht W 3.1

De gemeente houdt toezicht op de naleving van de Monumentenwet 1988 en de WRO

W 3.2

Er is een handhavingparagraaf opgenomen in het beschermende bestemmingsplan

W 3.3

De gemeente maakt haar handhavingsbeleid inzichtelijk

MAATSCHAPPELIJKE MEERWAARDE W4

45

De maatschappelijke meerwaarden van het beschermde gezicht zijn onderkend

Erfgoedinspectie


W 4.1

De economische waarde van het beschermde gezicht wordt op de juiste wijze afgewogen

W 4.2

Er is rekening gehouden met de toeristische waarde

W 4.3

Er is rekening gehouden met de educatieve waarde

INFORMATIEOVERDRACHT W5

De overheid zorgt voor informatieoverdracht op het gebied van het beschermde gezicht W 5.1

Er is visie op het gebied van communicatie

W 5.2

De continuïteit van de interne informatieoverdracht wordt gewaarborgd

W 5.3

De betrokkenen worden op de juiste wijze geïnformeerd

DOCUMENTATIE W6

46

De documentatie op het gebied van het beschermde gezicht is op orde W 6.1

In de dossiers zitten de relevante stukken

W 6.2

De documentatie is raadpleegbaar bij de overheid

Erfgoedinspectie


Toezichtskader Instandhouding rijksmonumenten (versie 1 februari 2010)

DOMEIN: RESULTATEN Deelvraag: Het bestand aan monumenten is zorgvuldig behouden. BESCHERMDE WAARDEN R1 De waarden van het beschermde monument zijn, sinds de aanwijzing, zorgvuldig behouden R 1.1 De restauraties en/of wijzigingen hebben geleid tot een verantwoord resultaat R 1.2 De schoonheid, de betekenis voor de wetenschap en/of de cultuurhistorische waarden zijn voldoende behouden R 1.3 De eigenaren hebben een visie op instandhouding gericht op de waarden van het monument

DOMEIN: EFFECTIVITEIT Deelvraag: Het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig ONDERZOEK E1 Er is deugdelijk onderzoek verricht op cultuurhistorisch en/of bouwhistorisch gebied E 1.1 Het onderzoek is voorafgaand aan de planvorming uitgevoerd E 1.2 Gedurende de werkzaamheden wordt nader onderzoek verricht E 1.3 Het onderzoek is deskundig en van voldoende diepgang E 1.4 De resultaten van het betreffende onderzoek zijn verwerkt in het plan E 1.5 De resultaten zijn vastgelegd en gedocumenteerd PLANVORMING E2 Er is een deugdelijk plan opgesteld E 2.1 De initiatiefnemer heeft een ontvankelijk plan ingediend E 2.2 Bij plannen van ingrijpende aard en bij plannen waar dat gewenst wordt, is vooroverleg gevoerd tussen de initiatiefnemer en de overheid E 2.3 Het restauratieplan gaat uit van behoud en herstel van de aanwezige waarden uit het oogpunt van monumentenzorg E 2.4 De werkzaamheden zijn goed aangegeven en de noodzaak is goed beargumenteerd PLANBEHANDELING E3 De werkwijze bij het verlenen van vergunningen is correct E 3.1 De procedure wordt op zorgvuldige wijze gevolgd E 3.2 Latere wezenlijke wijzigingen van plannen worden opnieuw aan de adviesorganen voorgelegd E 3.3 De wettelijke termijnen worden gehanteerd

47

Erfgoedinspectie


ADVISERING E4 De adviezen doen recht aan de waarden van het monument E 4.1 De adviezen zijn deskundig E 4.2 De adviezen zijn transparant en dragen bij aan een juiste besluitvorming E 4.3 Het adviesorgaan is voldoende deskundig E 4.4 Het adviesorgaan werkt professioneel BESLUIT E5 Het besluit doet recht aan de waarden van het monument E 5.1 Er is rekening gehouden met de adviezen op het gebied van de monumentenzorg E 5.2 Het besluit is op basis van een duidelijke gemotiveerde afweging gemaakt UITVOERING E6 De werkzaamheden doen recht aan de waarden van het monument E 6.1 De werkzaamheden worden uitgevoerd conform de vergunning E 6.2 De werkzaamheden worden deskundig begeleid E 6.3 De werkzaamheden worden deskundig uitgevoerd E 6.4 Van de restauratie en/of wijziging van het monument is een schriftelijke verantwoording gemaakt BEHEER EN ONDERHOUD E7 De instandhouding van het monument is voldoende gewaarborgd E 7.1 Het object wordt op de juiste wijze beheerd E 7.2 Het object wordt goed onderhouden E 7.3 Het object wordt op de juiste wijze gebruikt

DOMEIN: WAARBORG Deelvraag: de zorg voor de monumenten is verzekerd KENNIS W1 Er is voldoende actuele kennis beschikbaar op het gebied van de monumentenzorg, ten behoeve van de ontwikkeling van cultuurhistorisch beleid en ten behoeve van de behandeling van bouwplannen W 1.1 Er is voldoende cultuurhistorische kennis W 1.2 W 1.3 W 1.4 W 1.5

Er is voldoende restauratietechnische kennis Er is voldoende kennis op het gebied van de subsidie- en overige financiële regelingen Er is voldoende kennis van de betreffende wet- en regelgeving De benodigde kennis wordt adequaat ingezet ten behoeve van alle werkzaamheden

BELEID W2 De overheden hebben een beleidsvisie voor de monumentenzorg W 2.1 Er is een actuele monumentenverordening

48

Erfgoedinspectie


W 2.2 W 2.3 W 2.4 W 2.5

Er is een actueel beleidsplan voor de monumentenzorg Het welstandsbeleid houdt rekening met de aanwezige cultuurhistorische waarden Het ruimtelijk en stedelijk beleid wordt door de aanwezige monumenten (en historische structuren) geïnspireerd Er is sprake van kwaliteitszorg voor de monumentenzorg

TOEZICHT EN HANDHAVING W3 De gemeente heeft een handhavingsbeleid op het gebied van de monumentenzorg W 3.1 De gemeente houdt toezicht op de naleving van de Monumentenwet 1988 W 3.2 De gemeente maakt haar handhavingsbeleid inzichtelijk MAATSCHAPPELIJKE MEERWAARDE W4 De maatschappelijke meerwaarden van de monumentenzorg zijn onderkend W 4.1 De economische waarde van de monumenten wordt op de juiste wijze afgewogen W 4.2 Er is rekening gehouden met de educatieve waarde W 4.3 Er is rekening gehouden met de toeristische waarde van monumenten en historische structuren INFORMATIEOVERDRACHT W5 De overheid zorgt voor informatieoverdracht op het gebied van de monumentenzorg W 5.1 Er is visie op het gebied van communicatie W 5.2 De continuïteit van de interne informatieoverdracht wordt gewaarborgd W 5.3 De betrokkenen worden op de juiste wijze geïnformeerd W 5.4 Door de overheid verstrekte informatie over subsidies en financiële regelingen hebben de eigenaar gestimuleerd om het monument goed te onderhouden/restaureren DOCUMENTATIE W6 De documentatie op het gebied van de monumentenzorg is op orde W 6.1 In de dossiers zitten de relevante stukken W 6.2 De gemeente heeft een systeem waarin wijzigingen aan monumenten worden bijgehouden W 6.3 De documentatie is raadpleegbaar bij de overheid

De toelichtingen op deze toezichtskaders zijn te vinden op onze website www.erfgoedinspecte.nl onder publicaties.

49

Erfgoedinspectie

Bijlage 4: Afkortingen

Bro

Besluit op de ruimtelijke ordening

fte

fulltime equivalent

IenM

Infrastructuur en Milieu (vh. VROM)

RACM

Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (nu RCE)

RCE

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (vh. RACM)

WRO

Wet op de Ruimtelijke Ordening (tot 1-7-2008)

Wro

Wet ruimtelijke ordening (vanaf 1-7-2008)

51

Erfgoedinspectie


52

Erfgoedinspectie

Colofon

Uitgave: Erfgoedinspectie Koninginnegracht 25 2514 AB Den Haag Algemeen telefoonnummer

+31 (0)70 – 412 4012

Fax

+31 (0)70 – 412 4014

E-mail

[email protected]

Website

www.erfgoedinspectie.nl

Den Haag, juni 2012

Over de Erfgoedinspectie De Erfgoedinspectie houdt op nationaal niveau toezicht op een belangrijk deel van het Nederlands erfgoed. Het toezicht is gericht op archeologische opgravingen, archieven bij de centrale overheid, het roerend cultureel erfgoed en onroerende monumenten. De inspectie ziet erop toe dat de regels worden nageleefd en stimuleert verbeteringen in het behoud en beheer en een goede omgang met het erfgoed. Waar nodig treedt zij op bij incidenten en calamiteiten. De Erfgoedinspectie valt onder het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De inspectie werkt onafhankelijk en stelt objectief haar bevindingen vast en rapporteert daarover. Daarnaast adviseert zij de verantwoordelijke bewindspersoon over de kwaliteit en effectiviteit van de regelgeving.

53

Erfgoedinspectie

Instandhouding rijksmonumenten en beschermde stadsgezichten Gemeente Maasgouw

Recommend Documents