Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht. Gemeente Schoonhoven

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht Gemeente Schoonhoven Inspectierapport

Erfgoedinspectie Juli 2011

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht Gemeente Schoonhoven

2

Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Inhoud

Samenvatting

5

1

Inleiding

11

2

Kenschets gemeente Schoonhoven

13

2.1

Kengetallen

15

2.2

Actoren

15

3

Bevindingen en aanbevelingen

19

3.1

Domein resultaten

19

3.2

Domein effectiviteit

20

3.3

Domein waarborg

31

Bijlage 1: Geraadpleegde documenten

41

Bijlage 2: Werkmethodiek

43

Bijlage 3: Toezichtskaders

45

Bijlage 4: Afkortingen

51

De Haven in Schoonhoven (foto: Erfgoedinspectie)

3

Erfgoedinspectie


4


Samenvatting

De Erfgoedinspectie heeft de monumentenzorg binnen de gemeente Schoonhoven getoetst op basis van het Toezichtskader Instandhouding rijksmonumenten en het Toezichtskader Instandhouding beschermde stadsen dorpsgezichten (zie bijlage 3). In het kader van een gecombineerde inspectie naar de instandhouding van rijksmonumenten en het beschermde stadsgezicht in Schoonhoven zijn gesprekken gevoerd met verschillende actoren die zich bezig houden met de monumentenzorg, en is een rondgang door de gemeente gemaakt waarbij het beschermde stadsgezicht werd bekeken. Tevens zijn in het kader van de ‘reality check’ de dossiers bekeken van zeven rijksmonumenten en van twee projecten in het beschermde stadsgezicht. Vier van deze zeven rijksmonumenten zijn ook bezocht bij de inspectie. Tevens zijn alle relevante beleidsdocumenten van de gemeente opgevraagd en bestudeerd. Op basis hiervan heeft de Erfgoedinspectie de indruk dat de rijksmonumenten in Schoonhoven redelijk zorgvuldig in stand worden gehouden, hoewel juist bij twee rijksmonumenten waar de eigenaar ons geen toegang kon verschaffen deze indruk (vanaf de straat) een stuk minder positief is. Van het beschermde stadsgezicht van Schoonhoven is de oorspronkelijke stedenbouwkundige structuur grotendeels behouden. Geconstateerd is wel dat niet structureel bij grootschalige ingrepen de historisch gegroeide situatie als uitgangspunt wordt genomen. Dit heeft op een enkele plek geleid tot te grootschalige bebouwing, die de cultuurhistorische waarden van het beschermde gezicht onvoldoende respecteert. Ook geeft dit risico’s voor toekomstige ontwikkelingen in het stadsgezicht. Opvallend in deze gemeente is dat er diverse inhoudelijk sterke beleidsdocumenten zijn waarin wordt ingegaan op de zorg voor de monumenten en het beschermde gezicht, maar dat deze bij veel partijen in en buiten de gemeente volledig onbekend zijn. Zo heeft de gemeente een monumentennota die in 1999 is vastgesteld, De identiteit van Schoonhoven, maar waarvan veel van de opgenomen goede voornemens op het gebied van de monumentenzorg niet zijn uitgevoerd. Deze nota zou na een actualisatie zo weer kunnen worden gebruikt. Ook is er een Beeldkwaliteitskader voor de binnenstad uit 1995 dat niemand meer kent, maar waar in vele latere nota’s op wordt teruggegrepen. Het Structuurplan uit 2002, de welstandsnota en het recente Bouwbeleidsplan gaan alle in op de zorg voor de monumenten en het beschermde gezicht. Ook

5

Erfgoedinspectie


in het bestemmingsplan voor de binnenstad worden de cultuurhistorische waarden goed gewaarborgd. Beleidsmatig zijn de zaken in Schoonhoven dus in principe goed op orde, maar o.a. de onderwerpen kennis en informatieoverdracht zijn onvoldoende geborgd. Ook bij de inspectie zelf is duidelijk gebleken hoe kwetsbaar de kennis is geborgd in de gemeente, omdat er slechts één persoon is die alle zaken rond monumenten regelt. Doordat deze ambtenaar tijdens een belangrijk deel van de looptijd van de inspectie door omstandigheden afwezig was, was niemand meer op de hoogte van procedures en ontbrak inhoudelijke kennis over monumenten vrijwel volledig. Naast deze ambtenaar die restauratietechnische kennis bezit, is in Schoonhoven noch architectuur- of bouwhistorische kennis, noch historisch-stedenbouwkundige kennis aanwezig. Ontwikkelingsprojecten in het beschermde gezicht zijn binnen de gemeente verdeeld over verschillende projectleiders die zelf niet veel specifieke kennis hebben van de zorg voor het beschermde gezicht. Een regierol hierop ontbreekt en wordt bij diverse externe partijen gemist. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, waar deze kennis wel aanwezig is, zou hiervoor vaker door de gemeente kunnen worden benaderd. Ook de externe informatieoverdracht is geen sterk punt in deze gemeente, veel eigenaren zijn daar niet tevreden over. In het in 2009 vastgestelde Bouwbeleidsplan staan daarover wel wat goede voornemens, maar die zijn niet voorzien van de benodigde capaciteit, waardoor ze niet worden uitgevoerd. De informatieoverdracht naar de actieve historische vereniging en archeologische werkgroep is niet gestructureerd. Zij worden door de gemeente niet proactief benaderd om hun kennis op dit gebied, en lopen daardoor te vaak achter de feiten aan. Op het gebied van toezicht en handhaving van de monumentenzorg lijkt het beter gesteld te zijn in Schoonhoven, het Bouwbeleidsplan gaat hier vrij uitgebreid op in, en bij de inspectie zijn op dit gebied niet veel misstanden gehoord of gezien. De maatschappelijke meerwaarden van de monumentenzorg en het beschermde gezicht zijn voldoende onderkend op het gebied van toerisme, maar de economische waarden en de educatieve aspecten kunnen worden versterkt. De dossiervorming kan op een aantal wat kleinere onderdelen worden verbeterd.

6



Ook op het gebied van de effectiviteit van de monumentenzorg zijn een aantal opmerkingen te plaatsen. De gemeente vraagt niet structureel om een bouwhistorisch onderzoek bij grotere ingrepen. Bij ingrepen in het beschermde gezicht wordt niet structureel eerst een cultuurhistorische analyse uitgevoerd, alvorens de plannen te ontwikkelen. Deze beide zaken waren wel als voornemen opgenomen in de eerdergenoemde beleidsnota monumentenzorg, maar zijn niet geëffectueerd. Bij de planontwikkeling in het beschermde gezicht heeft de gemeente geen regierol, maar is zij afwachtend tot ontwikkelaars met ideeën komen die zij vervolgens tracht bij te sturen. Het zou aan te bevelen zijn als de gemeente hierover eerst zelf een visie zou ontwikkelen, die gebaseerd is op een cultuurhistorische analyse van de locatie, en daarna ontwikkelaars uitnodigt om op basis van deze visie een plan te ontwikkelen. Geconstateerd is dat door de huidige afwachtende houding bestemmingsplannen worden aangepast aan de plannen van de ontwikkelaars, waarna vervolgens door ontwikkelaars de uiterste grenzen van het bestemmingsplan worden opgezocht door gebruik te maken van binnenplanse vrijstellingen. Dit heeft in het verleden geleid tot nieuwbouw die de cultuurhistorische waarden van het gezicht, zoals vastgelegd in de toelichting op de aanwijzing, onvoldoende respecteert. Omdat deze werkwijze nog steeds gangbaar is kan dit ook bij nieuwe ontwikkelingen dezelfde risico’s opleveren. Doordat de gemeente weinig gebruik maakt van buitenplanse vrijstellingen zijn excessen hierin niet geconstateerd. In de planbehandeling van restauraties of wijzigingen voor rijksmonumenten kunnen ook een aantal zaken worden verbeterd. Zo is bijvoorbeeld geconstateerd dat te vaak een plan niet voor advies is voorgelegd aan de RCE, en worden wettelijke termijnen in de vergunningverlening te vaak overschreden. De gemeentelijke advisering over vergunningaanvragen, die wordt verzorgd door de gecombineerde welstands/monumentencommissie van Dorp, Stad en Land (DSL), kan worden geprofessionaliseerd op het gebied van de verslaglegging, de bewaking van adviestermijnen en het openbaar maken van de agenda. Tevens bestaat de monumentencommissie voor Schoonhoven niet uit enkele leden met deskundigheid op het gebied van de monumentenzorg, zoals de Monumentenwet voorschrijft. Grote of ingewikkelde adviesaanvragen worden voorgelegd aan de grote monumentencommissie van DSL, waarin wel meerdere leden met verschillende deskundigheden op het gebied van de monumentenzorg vertegenwoordigd zijn.

7



De commissieverordening van de gemeente sluit niet meer aan op de huidige adviespraktijk en moet worden geactualiseerd. Conclusie: In de gemeente Schoonhoven is ten behoeve van de instandhouding van de rijksmonumenten en van het beschermde stadsgezicht onvoldoende kennis aanwezig. Ook is de informatieoverdracht onvoldoende gewaarborgd. In de uitvoering van bouwen cultuurhistorisch onderzoek, in de planvorming van ontwikkelingen in het beschermde gezicht en in de planbehandeling van rijksmonumenten zijn verbeteringen noodzakelijk. Ten behoeve van verbetering van deze onderwerpen zijn een aantal aanbevelingen opgenomen. Overzicht van de belangrijkste aanbevelingen: Onderzoek - Vraag bij belangrijke objecten of ingrijpende restauraties om een bouwhistorisch onderzoek. - Vraag standaard bij grotere ruimtelijke ontwikkelingen in het beschermde gezicht om een cultuurhistorisch onderzoek, waarmee de cultuurhistorische waarden van de locatie worden vastgelegd en kunnen worden afgewogen in de planvorming. Planbehandeling - Draag er zorg voor dat de procedure voor een monumentenvergunning zorgvuldig en binnen de wettelijke termijnen wordt gevolgd. - Betrek de aanwezige cultuurhistorische waarden nadrukkelijk bij de planbehandeling van projecten in het beschermde stadsgezicht. Bestemmingsplan en vrijstellingsbesluiten - Ontwikkel als gemeente proactief een visie op een ontwikkelingslocatie, op basis van de cultuurhistorische analyse, zodat ontwikkelaars weten waar ze aan toe zijn. - Stimuleer ook dat in het beschermde gezicht wordt gebouwd binnen de voorschriften op het bestemmingsplan, zodat binnenplanse vrijstellingen zoveel mogelijk worden vermeden. - Hanteer bij aanpassingen van het bestemmingsplan ten behoeve van een ontwikkeling in het beschermde stadsgezicht de cultuurhistorische waarden van de locatie als kaderstellend. Bespreek deze aanpassingen altijd met de RCE.

8



- Maak bij grotere ontwikkelingen in het beschermde gezicht vaker gebruik van de kennis die aanwezig is bij de RCE. Kennis - Vergroot de cultuurhistorische en de historisch stedenbouwkundige kennis binnen de gemeente. - Zorg voor een minder kwetsbare invulling van de benodigde restauratietechnische kennis. Beleid - Actualiseer de monumenten beleidsnota De identiteit van Schoonhoven en implementeer de hierin vastgestelde voornemens op het gebied van de monumentenzorg. Draag zorg voor bekendheid van deze nota bij alle betrokken partijen. Toezicht - Draag zorg voor voldoende restauratiekennis bij de afdeling toezicht, bijvoorbeeld door het aanbieden van gerichte scholing. - Draag zorg voor structureel gebiedsgericht toezicht op illegale bouw bij monumenten, met name bij monumenten die buiten het beschermde gezicht zijn gelegen. Informatieoverdracht - Draag zorg voor borging van de interne communicatieoverdracht. - Draag zorg voor een verbetering van de externe communicatie naar eigenaren. - Zorg voor een structureel overleg met de betrokken particuliere organisaties binnen de gemeente en benader hen proactief en tijdig bij relevante ontwikkelingen. Belangrijkste aanbevelingen aan de monumentencommissie: - Draag zorg voor de wettelijk verplichte deskundige invulling, waarbij ook in de monumentencommissie voor Schoonhoven enkele leden deskundig zijn op het gebied van de monumentenzorg. - Draag zorg voor handhaving van de in de monumenten- en commissieverordening vastgestelde adviestermijn van 8 weken.

9



10


1

Inleiding

Nederland kent ruim 51.000 rijksmonumenten en 350 rijksbeschermde stadsen dorpsgezichten die door het Ministerie van OCW en wat betreft de gezichten ook door het Ministerie van VROM zijn aangewezen op grond van hun cultuurhistorische waarde. De Erfgoedinspectie ziet toe op de naleving van de Monumentenwet 1988 en neemt daarbij de omgang met de cultuurhistorische waarden als uitgangspunt. Doel van de inspectie is het bereiken van een kwaliteitsverbetering van de monumentenzorg en de zorg voor de beschermde gezichten in de betreffende gemeenten. Daarbij gaat het om de juiste balans tussen de noodzakelijke vitaliteit en de bijzondere historische waarden. Dit rapport gaat over de inspectie die de Erfgoedinspectie heeft uitgevoerd naar de omgang met de rijksmonumenten en het beschermde stadsgezicht van de gemeente Schoonhoven; de archeologie komt hierbij zijdelings aan de orde. De inspectiebezoeken vonden plaats op 7 en 8 maart 2011. In deze inspectie ligt de focus op ‘instandhouding’; daarvoor is de gemeente de belangrijkste geïnspecteerde. De gemeente heeft immers ingevolge de Monumentenwet 1988 de eerstelijns taken en bevoegdheden op het gebied van de instandhouding van rijksmonumenten en beschermde gezichten. Naast het gemeentebestuur en zijn medewerkers spelen ook andere betrokkenen een rol. Zo vinden gesprekken plaats met de monumentencommissie, de regioconsulenten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de provincie, historische verenigingen en initiatiefnemers. De gemeente wordt dus niet alleen geïnspecteerd als bestuurlijke eenheid, maar vooral als entiteit, als gebied waarbinnen verschillende betrokkenen actief zijn. Het betrokken gemeentebestuur krijgt met dit inspectierapport inzicht in de kwaliteit van de monumentenzorg en die van de zorg voor de beschermde gezichten ten tijde van het inspectieonderzoek. Het rapport kan worden gebruikt om betrokkenen te informeren, beleid bij te stellen en interne verbeteringen uit te zetten. Op deze wijze wil de Erfgoedinspectie de gemeente stimuleren een kwalitatief monumentenbeleid te voeren.

11

Erfgoedinspectie


De locatie van de gemeente Schoonhoven (bron: Wikipedia)

Leeswijzer Het document is als volgt opgebouwd: hoofdstuk 2 gaat in op het profiel van de gemeente, inclusief een beschrijving van de actoren die in die gemeente werkzaam zijn. In hoofdstuk 3 worden de bevindingen met betrekking tot beleid en uitvoering uitgewerkt per domein. Per onderdeel worden waar mogelijk aanbevelingen ter verbetering gedaan. Deze aanbevelingen zijn gericht aan de gemeente, omdat daar de mogelijkheden en de bevoegdheden liggen om de verbeterpunten uit te voeren en/of te coördineren. Alleen onder de paragraaf Advisering zijn de aanbevelingen niet alleen aan de gemeente maar ook aan het betreffende adviesorgaan gericht. Het document wordt afgerond met een viertal bijlagen: een overzicht van geraadpleegde documenten, een beschrijving van de werkmethodiek, de toezichtskaders die zijn gehanteerd bij de inspectie, en een lijst met gebruikte afkortingen.

12


2

Kenschets gemeente Schoonhoven

In dit hoofdstuk wordt de situatie in de gemeente Schoonhoven beschreven voor zover deze van toepassing is op de monumentenzorg. Naast een korte ruimtelijk-historische beschrijving van het grondgebied van de gemeente wordt in kengetallen en in een opsomming van actoren een beeld gevormd van de belangrijkste randvoorwaarden voor de monumentenzorg in Schoonhoven. Begin 13de eeuw werd een kasteel gebouwd in de Krimpenerwaard, aan de noordkant van de Zevender, een veenriviertje naar de Lek. Schoonhoven ontstond bij dit kasteel, vlak bij de plek waar de Zevender in de Lek uitmondde. Het stadje kreeg in 1280 stadsrechten. Het kasteel is in 1518 afgebrand en is nu bovengronds geheel verdwenen. Rond 1350 werden stadsmuren gebouwd. De inwoners van het marktplaatsje Schoonhoven hielden zich bezig met scheepvaart, bierbrouwen, hennepteelt, lakennijverheid en visserij. In 1560 bestaat Schoonhoven uit een aantal lange evenwijdig lopende straten, met een aantal dwarsstraten. Alleen de Lange Weistraat wijkt af van dit patroon omdat deze straat de loop van het riviertje de Zevender volgt. De Haven is vanouds de belangrijkste plek in de stad, met daaraan het stadhuis en de Grote of Sint Bartholomeuskerk. Aan het einde van de 16de eeuw werden de verdedingswerken geheel vernieuwd, waarbij de Scheepmakershaven binnen de omwalling werd gelegd. Schoonhoven werd een belangrijk onderdeel van de Oude Hollandse Waterlinie. Van de stenen omwalling resteert nu nog alleen de Veerpoort. In de 17de eeuw, de tijd van welvaart in het stadje, werden zilversmederijen gebouwd, evenals de Doelen en de Waag. De oude waag was afgebrand bij een grote stadsbrand in 1518. De zilverindustrie groeide gestaag in de eeuwen hierna. In 1816 werd de vesting Schoonhoven opgeheven, waarbij veel vestingwerken werden gesloopt. Pas na 1945 groeide het stadje buiten de oorspronkelijke omwalling. In 1974 werd een groot deel van de kern van Schoonhoven aangewezen tot beschermd stadsgezicht. In de Toelichting op de aanwijzing wordt gemeld dat Schoonhoven een goed bewaard voorbeeld is van een origineel type van stadsvorming met een rivierhaven als stadscentrum, waarvan het stratenpatroon dateert uit het begin van de 15de eeuw. Het karakter en de schoonheid komen onder meer tot uitdrukking in de met bomen beplante gracht, oevers en het profiel van de stoepen, alsmede in de vele beschermde monumenten en de voor een groot gedeelte nog gaaf bewaarde historische verdedigingswerken. Het beschermde gedeelte is in de Toelichting ingedeeld in

13

Erfgoedinspectie


drie klassen die het uitgangspunt vormen voor stedenbouwkundige maatregelen in het bestemmingsplan. Schoonhoven gaat volgens plan fuseren met Bergambacht, Krimpen aan den IJssel, Nederlek, Ouderkerk, Schoonhoven en Vlist. Het herindelingsproces is op 15 september 2009 van start gegaan.

Schoonhoven in 1649 getekend door Johannes Blaeu (bron: www.schoonhoven.nl)

De begrenzing van het beschermde stadsgezicht van Schoonhoven (bron: RCE)

14



2.1

Kengetallen 1.

Samenstelling gemeente Schoonhoven

Samenstelling

Aantal

Aantal inwoners (1-1-2010)

11.986

Oppervlakte

2.

6,96 km2

Aantal monumenten en beschermde gezichten

Soort

Aantal

Rijksbeschermde stadsen dorpsgezichten

1

Gemeentelijke stadsen dorpsgezichten

0

Rijksmonumenten volgens opgave gemeente

149

Rijksmonumenten volgens opgave RCE*

147

Provinciale monumenten

0

Gemeentelijke monumenten

31

Archeologische monumenten

0

* Het verschil in aantal rijksmonumenten volgens opgave van de gemeente en die van de RCE heeft te maken met een andere manier van tellen. De RCE telt complexen als één monument en gemeenten vaak niet.

2.2

Actoren A. Gemeente

Aantal fte’s beleidsmatig en uitvoerend t.b.v. monumentenzorg en archeologie

1

De monumentenzorg en de archeologie is in Schoonhoven belegd bij één ambtenaar. Deze draagt zorg voor de vergunningverlening, beleid, toezicht en voert het secretariaat van de monumentencommissie. De

15



coördinatie van ontwikkelingen in het beschermde stadsgezicht zijn ondergebracht bij verschillende projectleiders. Beide disciplines vallen onder de afdeling VROM. Monumenten- en archeologiebeleid, ruimtelijke ordening en toerisme valt onder de verantwoordelijkheid van één wethouder; cultuur en educatie is bij een andere portefeuillehouder ondergebracht. B. Provincie De provincie heeft in beginsel een rol in de advisering over restauraties en wijzigingen van rijksmonumenten die gesitueerd zijn buiten de bebouwde kom. In Schoonhoven zijn slechts weinig rijksmonumenten buiten de bebouwde kom gelegen; in het kader van deze inspectie zijn dan ook geen provinciale adviezen bestudeerd. De provincie had volgens de (oude) Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO) een wettelijke rol bij de zorg voor het beschermde stadsgezicht, namelijk wat betreft het afgeven van een verklaring van geen bezwaar bij verplichte aanhoudingen van de beslissing op aanvragen om bouw- of aanlegvergunning. Ook werd zij in beginsel ingeschakeld in het overleg in het kader van artikel 10 van het Besluit op de Ruimtelijke Ordening, dat plaatsvond bij de voorbereiding van een structuurplan of een bestemmingsplan. Gedeputeerde Staten moesten het bestemmingsplan voor het beschermde gezicht goedkeuren. In de nieuwe Wet ruimtelijke ordening (Wro) is het accent verlegd van specifiek toezicht achteraf naar proactieve sturing om zodoende de provinciale belangen te waarborgen. Voor de gemeente Schoonhoven betreft dit de Provincie Zuid-Holland. De zorg voor het beschermde gezicht wordt door de meeste provincies, en ook door de Provincie Zuid-Holland niet als een provinciaal belang gezien. C. Adviescommissie De commissie Welstand en monumenten in Schoonhoven wordt sinds enkele jaren verzorgd door Dorp, Stad en Land (DSL). Deze organisatie adviseert veel gemeenten in Zuid-Holland, Zeeland en West-Brabant op het gebied van ruimtelijke kwaliteit. Het secretariaat wordt verzorgd door de monumentenambtenaar van de gemeente. De monumentencommissie in Schoonhoven bestaat uit een architect met o.a. restauratiekennis en een burgerlid vanuit de gemeente Schoonhoven. Deze commissie komt elke 14 dagen in de gemeente bij elkaar. Ingewikkelde aanvragen worden voorgelegd aan de grote monumentencommissie van DSL.

16



D. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) De RCE adviseert de gemeente over restauraties en wijzigingen van rijksmonumenten in het geval van afbraak, reconstructie, herbestemming en ingrijpende wijzigingen vergelijkbaar met gedeeltelijke afbraak. Ook kan zij adviseren over ingrepen in het beschermde stads- of dorpsgezicht. Volgens de WRO kon deze organisatie waar nodig worden ingeschakeld in het overleg in het kader van artikel 10 Besluit op de Ruimtelijke Ordening 1985, dat plaatsvond bij de voorbereiding van een structuurplan, een bestemmingsplan of een vrijstelling volgens artikel 19.1 van de WRO. In het nieuwe Besluit ruimtelijke ordening is het overleg, zij het in andere bewoordingen, gehandhaafd. Bij het nemen van een projectbesluit geldt de overlegverplichting onverkort. E. Stichtingen en Verenigingen In de gemeente zijn twee organisaties actief op het gebied van cultureel erfgoed: de Historische Vereniging Schoonhoven en de Archeologische Werkgroep Schoonhoven. De Historische Vereniging bestaat al zo’n 40 jaar, en is sinds 2005 weer heel actief. Ze bestaat uit 400 leden. De vereniging organiseert lezingen en bemoeit zich actief met het monumentenbeleid van de gemeente. De Archeologische Werkgroep bestaat uit circa 8 mensen. Zij voert veelvuldig archeologische waarnemingen en begeleidingen in de gemeente uit en bemoeit zich actief met het archeologiebeleid van de gemeente. F. Eigenaren, projectontwikkelaars, architecten en aannemers Eigenaren zijn als eerste verantwoordelijk voor de instandhouding van hun eigen rijksmonument. Zij onderhouden het object en maken plannen voor restauraties, die meestal door architect en aannemer worden geconcretiseerd en uitgevoerd. Projectontwikkelaars en andere initiatiefnemers zijn samen met de betreffende architecten en aannemers als eerste verantwoordelijk voor nieuwe ontwikkelingen in het beschermde gezicht.

17



18


3

Bevindingen en aanbevelingen

In het Toezichtskader Instandhouding rijksmonumenten en het Toezichtskader Instandhouding beschermde stadsen dorpsgezichten zijn kwaliteitskenmerken en indicatoren aangegeven. Hieronder wordt per domein ingegaan op deze kwaliteitskenmerken en indicatoren in de gemeente Schoonhoven. Op basis van het uitgevoerde onderzoek komt de inspectie tot de hieronder genoemde bevindingen. Daar waar de inspectie het nodig vindt, worden aanbevelingen gedaan. Deze aanbevelingen komen voort uit de bevindingen en hebben als doel een accent te leggen op de meest in het oog springende zaken die voor verbetering vatbaar zijn. Op basis van dit rapport vraagt de Erfgoedinspectie aan de gemeente - en daar waar nodig andere betrokkenen om een reactie te geven op deze aanbevelingen.

3.1

Domein resultaten

Vraagstelling: de beschermde stadsen dorpsgezichten en rijksmonumenten worden zorgvuldig in stand gehouden Dit domein gaat in op de vraag of de beschermde waarden sinds de aanwijzing op aanvaardbaar niveau zijn behouden. Daarbij gaat het erom of het monument en het beschermde gezicht in goede staat verkeert en of er een visie op instandhouding is, die is gericht op de waarden van het erfgoed.

Beschermde waarden Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: zijn de waarden van het beschermde monument sinds de aanwijzing zorgvuldig behouden

•

Beschermde gezichten: zijn de waarden van het beschermde gezicht sinds de aanwijzing zorgvuldig behouden.

Conclusie De waarden van de beschermde monumenten en van het beschermde stadsgezicht zijn redelijk zorgvuldig behouden. Bevindingen Op basis van het bezoek van de geselecteerde rijksmonumenten en ontwikkelingen en de rondwandeling door het beschermde stadsgezicht van de gemeente kan worden geconcludeerd dat de waarden van de beschermde monumenten redelijk zorgvuldig zijn behouden. De meeste eigenaren van

19

Erfgoedinspectie


rijksmonumenten hebben een visie op instandhouding die is gericht op de waarden van het monument. Ze voelen zich verantwoordelijk voor de instandhouding en beheren het met respect voor zijn authentieke waarde. De rijksmonumenten verkeren over het algemeen in een goede staat. Hierbij dient wel te worden aangetekend dat bij de twee rijksmonumenten die niet intern konden worden bezocht doordat de eigenaar ons geen toegang kon verschaffen de indruk bestaat dat deze met onvoldoende respect voor de cultuurhistorische waarden worden gerestaureerd. Hier lijkt, op grond van wat van buitenaf kon worden gezien, de oorspronkelijke indeling en materialisering teveel geweld te zijn aangedaan. Van het beschermde stadsgezicht van Schoonhoven is de oorspronkelijke stedenbouwkundige structuur grotendeels behouden. Geconstateerd is wel dat niet structureel bij grootschalige ingrepen de historisch gegroeide situatie als uitgangspunt wordt genomen. Dit heeft op een enkele plek geleid tot te grootschalige bebouwing die de cultuurhistorische waarden van het beschermde gezicht onvoldoende respecteert. Ook geeft dit risico’s bij toekomstige ontwikkelingen in het gezicht.

3.2

Domein effectiviteit

Vraagstelling: Het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig In dit domein wordt ingegaan op het verloop van het proces bij onder andere vergunningverlening. Daarbij is het van belang dat ten behoeve van wijzigingen of nieuwe ontwikkelingen cultuurhistorisch onderzoek wordt verricht. Ook de kwaliteit van de diverse adviezen, de vergunningen en de besluitvorming worden getoetst.

Onderzoek Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: is er deugdelijk onderzoek verricht op cultuurhistorisch en/of bouwhistorisch gebied

•

Beschermde gezichten: is er deugdelijk onderzoek verricht op cultuurhistorisch gebied.

Conclusie In de gemeente wordt niet bij elke ingreep aan een rijksmonument of in het beschermde gezicht afgewogen of en in welke mate bouw- of cultuurhistorisch

20



onderzoek nodig is Er vindt dan ook weinig onderzoek plaats, met het risico dat waardevolle elementen en structuren kunnen verdwijnen. Aanbevelingen: - Vraag bij belangrijke objecten of ingrijpende restauraties om een bouwhistorisch onderzoek. De Richtlijnen bouwhistorisch onderzoek kunnen een hulpmiddel vormen om te bepalen in welke gevallen een dergelijk onderzoek verplicht moet zijn en welke diepgang dit moet hebben. - Vraag standaard bij grotere ruimtelijke ontwikkelingen in het beschermde gezicht om een cultuurhistorisch onderzoek, waarmee de cultuurhistorische waarden van de locatie worden vastgelegd en kunnen worden afgewogen in de planvorming. - Zorg ervoor dat de uitkomsten van dergelijke onderzoeken worden afgewogen en geïmplementeerd in de plannen. Bevindingen Bij twee van de zeven bestudeerde monumentenvergunningen is een bouwhistorische verkenning uitgevoerd voorafgaand aan de ingreep. Bij de overige, voor een deel behoorlijk ingrijpende restauraties, is geen of slechts een heel beperkt onderzoek uitgevoerd. De gemeente bekijkt niet standaard bij een vergunningaanvraag of een bouwhistorisch onderzoek noodzakelijk is en met welke mate van diepgang. Onderzoek tijdens de werkzaamheden is geen van de rijksmonumenten uitgevoerd. Bij beide bestudeerde ingrepen in het beschermde stadsgezicht is geen cultuurhistorisch onderzoek naar de locatie uitgevoerd, terwijl dit wel markante, historisch interessante locaties betroffen. Ten behoeve van een meer recente ingreep is door de gemeente wel een beeldkwaliteitsplan opgesteld, maar dat gaat vooral uit van de bestaande en de gewenste beeldkwaliteit, zonder rekening te houden met de historie van de locatie. In het Structuurplan Schoonhoven, dat dateert uit 2003, wordt gesteld dat bij eventuele ontwikkelingslocaties in het beschermde stadsgezicht een cultuurhistorische analyse uitgevoerd zou moeten worden, waarvan archeologie deel uitmaakt. Geconstateerd is dat dit voornemen niet structureel wordt uitgevoerd.

Bestemmingsplannen Kwaliteitskenmerk •

21

Rijksmonumenten: niet van toepassing



•

Beschermde gezichten: is de bescherming van het gezicht door middel van een bestemmingsplan effectief geregeld.

Conclusie De bescherming van het stadsgezicht is effectief geregeld in het Bestemmingsplankaart en de bijbehorende Toelichting en Voorschriften. Alleen is niet gemarkeerd op de plankaart welke objecten beschermd moeten worden. Aanbeveling: –

Geef op de bestemmingsplankaart met een markering aan welke panden of objecten een rijks- of gemeentelijke monumentenstatus hebben, en welke panden beeldbepalend zijn.

Bevindingen De bescherming van het beschermde stadsgezicht van Schoonhoven is effectief geborgd in het bestemmingsplan voor de binnenstad, dat dateert uit 2006. De grens van het gezicht is aangegeven op de plankaart, en de bijbehorende Toelichting geeft aan dat het gebied is verdeeld in drie zones (A, B en C) met een afnemend beschermingsregime. In de Voorschriften worden de cultuurhistorische karakteristieken van het gezicht toegelicht. Ook wordt genoemd dat één van de hoofddoelstellingen van het bestemmingsplan de bescherming van het als zodanig aangewezen beschermde stadsgezicht is. De kwalitatieve doelstellingen die in het bestemmingsplan worden nagestreefd zijn volgens de Voorschriften de instandhouding van de assen met laanbeplanting en van de zichtlijnen van en naar het gezicht. Tevens dient de karakteristieke uiterlijke verschijningsvorm van de bebouwing te worden gerespecteerd bij verbouwing of nieuwbouw, en dient bij herinrichting van openbare buitenruimten het oorspronkelijke karakter (o.a. materiaalgebruik en kleurstelling) te worden gerespecteerd. In de Bestemmingsplankaart zijn alle beeldbepalende bomen opgenomen, evenals de gebieden met hoge archeologische verwachtingen. Wat nog ontbreekt is een markering van de rijksen gemeentelijke monumenten en de beeldbepalende panden.

Planvorming Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: is er een deugdelijk plan voor het rijksmonument

•

Beschermde gezichten: niet van toepassing

opgesteld

22



Conclusie In Schoonhoven verloopt de planvorming bij restauraties en wijzigingen van rijksmonumenten over het algemeen redelijk zorgvuldig. Bevindingen Er wordt over de plannen veel vooroverleg gevoerd tussen de initiatiefnemer en de gemeente. De plannen worden vaak in de voorfase al aan de monumentencommissie voorgelegd. Voordeel hiervan is dat de plannen vroegtijdig kunnen worden bijgestuurd waarmee de formele vergunningsprocedure wordt bekort. Nadeel is dat voor de aanvragers de procedure soms lang duurt, omdat dit voortraject voorafgaand aan de wettelijke procedure valt. Vanuit het oogpunt van goed bestuur zou ook in het voortraject de procedure zo snel mogelijk moeten verlopen. De werkzaamheden zijn in de meeste plannen goed aangegeven en de noodzaak is redelijk goed beargumenteerd.

Planbehandeling Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: is de werkwijze bij het verlenen van vergunningen correct

•

Beschermde gezichten: zijn bij de planbehandeling de cultuurhistorische waarden van het beschermde gezicht kaderstellend.

Conclusie De vergunningverlening voor rijksmonumenten verloopt niet altijd correct: soms wordt ten onrechte de RCE niet om advies gevraagd en de wettelijke termijn voor de vergunningverlening wordt vaak overschreden. Bij de planbehandeling in het beschermde gezicht zijn de cultuurhistorische waarden vaak niet kaderstellend. Aanbeveling: - Draag er zorg voor dat de procedure voor een monumentenvergunning zorgvuldig en binnen de wettelijke termijnen wordt gevolgd. - Betrek de aanwezige cultuurhistorische waarden nadrukkelijk bij de planbehandeling van projecten in het beschermde stadsgezicht. - Vraag bij grotere ingrepen in het beschermde gezicht de RCE om advies.

23



Bevindingen Geconstateerd is dat in de vergunningverlening de wettelijke termijn bij drie monumentenvergunningen was overschreden; een overschrijding die varieerde van 1 tot 6 maanden. Het te laat afgeven van de vergunning levert risico’s op voor de instandhouding van het object, aangezien in dat geval de vergunningaanvraag van de initiatiefnemer van rechtswege wordt verleend. Hiermee kan de aanvrager van start gaan met het ingediende restauratieof wijzigingsplan, zonder rekening te hoeven houden met randvoorwaarden vanuit de gemeente. In twee gevallen is de aanvraag pas heel laat doorgestuurd naar de RCE ter advisering, wat mede de vertraging kan hebben veroorzaakt. Een aanvraag voor een monumentenvergunning dient meteen na ontvangst ter advies te worden doorgestuurd naar alle relevante adviesorganen. In één geval was het advies van de monumentencommissie al ontvangen voordat de formele aanvraag werd ingediend. Bij twee aanvragen voor een monumentenvergunning is geconstateerd dat deze ten onrechte niet zijn doorgestuurd voor advies naar de RCE. Eén verleende monumentenvergunning was bij de RCE zelfs volledig onbekend, waarmee kan worden geconstateerd dat de gemeente deze instantie ook niet op de hoogte heeft gebracht van het ontwerpbesluit en het definitieve besluit. Over de andere had de RCE in een eerdere vergunningprocedure wel geadviseerd, wat niet wegneemt dat zij opnieuw advies had moeten uitbrengen. Op 1 januari 2009 is de adviesplicht van de RCE gewijzigd, waarmee alleen meer ingrijpende aanvragen moeten worden voorgelegd voor advies; overige aanvragen hoeven alleen te worden gemeld bij de RCE. Ofschoon beide vergunningprocedures rond of na deze datum speelden, kan gezien de ingrijpendheid worden gesteld dat deze zeker ter advies aan de RCE voorgelegd hadden moeten worden. Bij ontwikkelingen in het beschermde gezicht van Schoonhoven wordt onvoldoende rekening gehouden met de cultuurhistorische waarden zoals opgenomen in de toelichting op het aanwijzingsbesluit. Omdat niet wordt uitgegaan van een cultuurhistorisch onderzoek naar de locatie, zoals al is gemeld onder Onderzoek, is onvoldoende bekend wat de historische karakteristieken van de ontwikkelingslocatie zijn. In het besluit tot de bouwvergunning wordt dan ook geen afweging gegeven van de cultuurhistorische waarden van de locatie.

24



Ingrepen in het beschermde gezicht worden niet structureel aan de RCE voorgelegd. Dit is overigens niet verplicht, maar vooral bij grotere ingrepen wel verstandig vanwege de bij deze organisatie aanwezige specifieke kennis. Voor één van de bezochte locaties was door de gemeente een afzonderlijk bestemmingsplan opgesteld, dat ook niet is voorgelegd aan de RCE. Ontwikkelingen in het beschermde gezicht worden ook niet structureel aan de monumentencommissie voorgelegd. Sinds kort vraagt de commissie zelf of ontwikkelingsplannen in het beschermde gezicht en beeldkwaliteitplannen aan haar kunnen worden voorgelegd.

Advisering Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: doen de adviezen recht aan de waarden van het monument

•

Beschermde gezichten: doen de adviezen recht aan de waarden van het beschermde gezicht.

Monumentencommissie Conclusie Veel van de adviezen van de monumentencommissie doen onvoldoende recht aan de waarden van de monumenten. De werkwijze van de commissie kan op diverse onderdelen worden geprofessionaliseerd. Aanbevelingen aan de monumentencommissie: - Draag zorg voor de wettelijk verplichte deskundige invulling, waarbij ook in de monumentencommissie van Schoonhoven enkele leden deskundig zijn op het gebied van de monumentenzorg. - Maak gebruik van vastgelegde en openbaar toegankelijke beoordelingscriteria bij de advisering. - Verbeter de verslaglegging door de motivatie weer te geven en door de adviezen te paraferen. - Vraag de gemeente om een cultuurhistorisch onderzoek bij een ontwikkeling in het beschermde stadsgezicht. - Draag zorg voor handhaving van de in de monumenten- en commissieverordening vastgestelde adviestermijn van 8 weken.

25



Aanbevelingen aan de gemeente: - Publiceer het jaarverslag en de inhoud van de agenda op de gemeentelijke website, zodat de advisering transparanter wordt voor aanvragers en burgers. - Actualiseer de commissieverordening uit 2000 met de huidige situatie; regel hierin ook het risico op belangenverstrengeling. Bevindingen De gemeente Schoonhoven heeft een gecombineerde welstands/monumentencommissie die wordt verzorgd door Dorp, Stad en Land. Het secretariaat wordt verzorgd door de gemeente. De monumentencommissie in Schoonhoven bestaat uit een architect met o.a. restauratiekennis en een lokaal deskundige. Hiermee voldoet de monumentencommissie niet aan de wettelijke verplichting dat in de commissie enkele leden deskundig zijn op het gebied van de monumentenzorg. In de praktijk worden veel aanvragen (met name de meer ingewikkelde of grotere) voorgelegd aan de grote monumentencommissie bij DSL, waarmee de ontbrekende deskundigheid bij deze gevallen wordt ondervangen. De monumentencommissie gaat vaak ter plekke kijken naar de objecten waarover zij moet adviseren. Geregeld wordt door aanvragers gebruik gemaakt van de mogelijkheid tot vooroverleg, dit wordt ook door de commissie gestimuleerd. Slechts incidenteel worden vergaderingen bijgewoond door externen. Actieve publicatie van de vergaderagenda (en niet alleen de datum) kan deze deelname bevorderen. Publicatie van de agenda is overigens als verplichting opgenomen in de commissieverordening, maar hier wordt door de gemeente niet aan voldaan. De commissie brengt een jaarverslag uit, waarmee de advisering in Schoonhoven inzichtelijk wordt gemaakt. In dit verslag wordt niet ingegaan op afzonderlijke adviezen. Wel worden hierin de wensen van de commissie geuit, zoals een structureel jaarlijks contact zowel met de portefeuillehouder (dit gebeurt al) als ook met de gemeenteraad, en meer inbreng in beeldkwaliteitplannen. Bij de bestudeerde vergunningen voor rijksmonumenten bleek dat in de helft van de gevallen de monumentencommissie de maximale adviestermijn van 8 weken had overschreden (met 1 tot 3 maanden). De commissieverordening van de gemeente dateert uit 2000 en is niet meer toegesneden op de huidige situatie met advisering door DSL. Ook is hierin het risico op belangenverstrengeling niet formeel geregeld, maar uit de verslagen en gesprekken is wel gebleken dat dit in de praktijk wordt geregeld indien zich dit voordoet. DSL heeft hiervoor zelf wel een protocol.

26



De verslaglegging kan worden verbeterd. Vergaderverslagen zijn vaak erg summier, nogal gericht op welstand en niet altijd even duidelijk opgesteld; de meeste adviezen bevatten weinig motivatie. Bij grotere aanvragen wordt de inhoud van het advies aangeleverd door DSL, waarin de motivatie wel duidelijk op schrift is gezet. De definitieve adviezen worden niet geparafeerd door DSL, waarmee deze instantie geen zicht heeft op het uiteindelijk afgegeven advies. Hiermee zou wellicht de kwaliteit beter in de gaten kunnen worden gehouden. Van het advies afwijkende besluiten moeten volgens de commissieverordening worden toegestuurd naar de commissie. De huidige commissie heeft deze tot op heden nog niet ontvangen, maar dat zou in principe ook kunnen betekenen dat er nooit wordt afgeweken. Dit kon tijdens de inspectie niet worden geverifieerd. De commissie vraagt geregeld om een bouwhistorische verkenning bij een aanvraag. Bij ontwikkelingen in het beschermde gezicht heeft ze tot op heden nog niet om een cultuurhistorisch onderzoek gevraagd, dit zou de gemeente extra kunnen stimuleren tot het uitvoeren van een dergelijk onderzoek. Tot op heden heeft de commissie nog geen archeologische aanvragen ontvangen van de gemeente; deze advisering zou wel kunnen worden verzorgd aangezien in de grote commissie van DSL archeologische kennis aanwezig is. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) Conclusie De adviezen doen voldoende recht aan de waarden van de monumenten. Bij ingrepen in het beschermde gezicht wordt de RCE vaak niet om advies gevraagd. Aanbevelingen aan de RCE: –

Draag juist bij kleinere gemeenten met een beperkte eigen deskundigheid, zoals Schoonhoven, zorg voor een structureel ambtelijk en bestuurlijk overleg met de gemeente

–

Houd in de gaten of de gemeente altijd het ontwerp- en definitief besluit toestuurt.

Bevindingen De adviezen van de RCE zijn inhoudelijk deskundig en veelal transparant opgesteld. In de adviezen wordt niet duidelijk aangegeven of een aanvraag in aangepaste vorm moet terugkeren voor een nieuw advies. Ook is er tussen de gemeente en de RCE geen structureel overleg op ambtelijk of bestuurlijk niveau. De RCE komt alleen langs op verzoek van de gemeente, naar aanleiding van een aanvraag, en dat gebeurt in Schoonhoven heel weinig.

27



De RCE stelt zich hierin afwachtend op; de gemeente moet het initiatief nemen. Voor een kleine gemeente als Schoonhoven zou het goed zijn als de RCE hierin wat meer het voortouw neemt en zelf geregeld de vinger aan de pols houdt. Ook checkt de RCE niet of een ontwerp- en definitief besluit door de gemeente aan haar ter kennisname wordt toegestuurd. In de Monitor 2009 heeft de gemeente zelf aangegeven dat dat niet altijd gebeurd. Bij de bestudeerde ontwikkelingen in het beschermde gezicht is de RCE niet om advies gevraagd. Besluit Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: doet het besluit recht aan de waarden van het monument

•

Beschermde gezichten: doet het besluit tot vrijstelling cq. ontheffing recht aan de waarden van het beschermde gezicht.

Conclusie De besluiten tot monumentenvergunning kunnen in technische zin worden verbeterd; de besluiten tot vrijstelling op het bestemmingsplan doen niet altijd voldoende recht aan de waarden van het gezicht. Aanbevelingen: –

Voorzie elk besluit van verwijzingen naar de uitgebrachte adviezen met datum. Weeg de adviezen af in het besluit en vertaal deze naar specifieke voorwaarden op het bouwplan.

–

Ontwikkel als gemeente proactief een visie op een ontwikkelingslocatie, op basis van de cultuurhistorische analyse, zodat ontwikkelaars weten waar ze aan toe zijn.

–

Stimuleer ook dat in het beschermde gezicht wordt gebouwd binnen de voorschriften op het bestemmingsplan, waarmee binnenplanse vrijstellingen zoveel mogelijk kunnen worden vermeden.

–

Hanteer bij aanpassingen van het bestemmingsplan ten behoeve van een ontwikkeling in het beschermde stadsgezicht de cultuurhistorische waarden van de locatie als kaderstellend. Bespreek deze aanpassingen altijd met de RCE.

–

Maak bij grotere ontwikkelingen in het beschermde gezicht vaker gebruik van de kennis die aanwezig is bij de RCE.

28



Bevindingen De besluiten tot monumentenvergunning kunnen in technische zin worden verbeterd. Te vaak komt het voor dat niet wordt verwezen naar de adviezen met datum, waarmee de procedure weinig inzichtelijk wordt. Ook worden in de besluiten niet altijd de inhoudelijke adviezen afgewogen en vertaald in specifieke voorwaarden op het plan. Hiermee worden vanuit de gemeente weinig randvoorwaarden meegegeven bij een vergunning voor een restauratieof wijziging. Zoals ook al gesteld onder Advisering worden de ontwerp- en definitieve besluiten niet standaard ter kennisname toegestuurd aan de RCE, waarmee deze instantie geen overzicht meer heeft van de uitgevoerde wijzigingen bij rijksmonumenten in Schoonhoven. Onduidelijk is of afwijkende besluiten worden toegestuurd aan de commissie, zoals de commissieverordening voorschrijft. Hiermee is het voor deze adviesorganen niet duidelijk wat er met de rijksmonumenten waarover is geadviseerd gebeurt. De gemeente stimuleert onvoldoende dat wordt gebouwd binnen de Voorschriften op het bestemmingsplan. Geconstateerd is dat ze eenvoudig overgaat tot het verlenen van een binnenplanse vrijstelling als een ontwikkelaar dat wenst. Hierbij worden de cultuurhistorische waarden niet afgewogen in het besluit. Bij één van de bestudeerde projecten in het beschermde gezicht is destijds een aangepast bestemmingsplan opgesteld toegesneden op de wensen van de ontwikkelaar. Dit bestemmingsplan is niet besproken met de RCE. Vervolgens is bij de aanvraag voor de bouwvergunning een binnenplanse vrijstelling verleend op dit al aangepaste bestemmingsplan, zonder dat de cultuurhistorische waarden van deze locatie hierbij zijn afgewogen. Over het algemeen wordt bij ontwikkelingslocaties in het beschermde gezicht door de gemeente een te afwachtende houding aangenomen. Op basis van een cultuurhistorische analyse zou de gemeente proactief een visie op de locatie moeten ontwikkelen. Projectontwikkelaars weten dan waar ze aan toe zijn, waarmee vrijstellingen op het bestemmingsplan kunnen worden vermeden, en waarmee ook de planontwikkeling met minder discussies en dus vlotter zal verlopen. Buitenplanse vrijstellingen zijn bij de inspectie niet voorgekomen; kennelijk komt bouwen buiten het geldende bestemmingsplan in Schoonhoven niet vaak voor. Wel is als gezegd bij één project het bestemmingsplan ter plaatse vernieuwd en speciaal opgesteld ten behoeve van het project, wat eigenlijk hetzelfde effect heeft.

29



Uitvoering Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: doen de werkzaamheden recht aan de waarden van het

•


monument

Conclusie Dit kwaliteitskenmerk is op basis van de uitgevoerde inspectie onvoldoende te beoordelen. Bevindingen De uitvoering van de restauraties en wijzigingen is aan de hand van de steekproef onvoldoende te beoordelen, aangezien van slechts twee objecten het resultaat bekeken en besproken kon worden. De andere geselecteerde objecten waren nog niet uitgevoerd of waren niet te bezoeken. De inhoudelijke gemeentelijke begeleiding van de uitvoering werd wisselend beoordeeld.

Beheer en onderhoud Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: is de instandhouding van het monument voldoende gewaarborgd

•


Conclusie De instandhouding van de monumenten is in voldoende mate geborgd. Bevindingen Twee van de vier eigenaren die bij deze inspectie zijn gesproken hebben een abonnement op de Monumentenwacht (gehad); één eigenaar heeft zelf voldoende bouwkundige kennis en beoordeelt de bouwkundige staat geregeld. Hiermee is de instandhouding van deze rijksmonumenten in voldoende mate gewaarborgd. De bestudeerde rijksmonumenten in Schoonhoven worden op de juiste wijze beheerd en gebruikt.

30



3.3

Domein waarborg

Vraagstelling: de zorg voor de rijksmonumenten en beschermde stadsen dorpsgezichten is verzekerd Bij dit domein gaat het erom of de monumentenzorg en cultuurhistorie binnen de gemeente goed is ingebed. Van belang is dat ten behoeve van de instandhouding van rijksmonumenten en beschermde stadsen dorpsgezichten voldoende kennis aanwezig is en dat deze kennis adequaat wordt toegepast. Ook wordt getoetst of er sprake is van vastgesteld cultuurhistorisch beleid en of de monumenten in de vigerende bestemmingsplannen zijn opgenomen. Daarnaast is het van belang dat de gemeente zorgt voor een adequaat systeem van toezicht en handhaving, voor goede informatieoverdracht en voor een ordentelijke dossiervorming, en dat zij oog heeft voor de maatschappelijke meerwaarden van cultuurhistorie. Kennis Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: is er voldoende actuele kennis beschikbaar op het gebied van de monumentenzorg, ten behoeve van de ontwikkeling van cultuurhistorisch beleid en ten behoeve van de behandeling van bouwplannen.

•

Beschermde gezichten: is er voldoende actuele kennis beschikbaar op het gebied van het beschermde gezicht, ten behoeve van de ontwikkeling van ruimtelijk en cultuurhistorisch beleid en de behandeling van bouwplannen.

Conclusie Er is binnen de gemeente onvoldoende kennis aanwezig ten behoeve van de ontwikkeling van beleid voor de monumentenzorg. Ook is de benodigde kennis voor een deskundige behandeling van bouwplannen voor rijksmonumenten en voor plannen in het beschermde gezicht te gering en is de inbedding van deze kennis in de organisatie kwetsbaar. Aanbevelingen - Vergroot de cultuurhistorische en de historisch stedenbouwkundige kennis binnen de gemeente. - Zorg voor een minder kwetsbare invulling van de benodigde restauratietechnische kennis.

31



- Maak zoveel mogelijk gebruik van extern beschikbare kennis, zoals bij de RCE en het Steunpunt Monumentenzorg Zuid-Holland, of zoek hiervoor samenwerking met buurgemeenten. Bevindingen In Schoonhoven is ten behoeve van de zorg voor de monumenten en het beschermde gezicht onvoldoende relevante kennis aanwezig. Cultuurhistorische kennis en historisch stedenbouwkundige kennis is binnen de gemeente niet voorhanden. Of er voldoende kennis aanwezig is op het gebied van financiën, ruimtelijke ordening en juridische regelgeving was in het kader van deze inspectie niet te beoordelen. Specifieke restauratietechnische kennis is in Schoonhoven wel aanwezig. Deze kennis is echter slechts beschikbaar bij één ambtenaar, wat ernstige risico’s oplevert in het geval van afwezigheid. Er wordt voor specifieke kennis op het gebied van de monumentenzorg dan ook sterk geleund op de monumentencommissie, wat de rol van dit onafhankelijke adviesorgaan vertroebelt. De inhoudelijke kennis van de RCE wordt door de gemeente weinig benut. Wellicht kan ook meer gebruik worden gemaakt van het Steunpunt Monumentenzorg Zuid-Holland, of van kennis bij buurgemeenten. Voor archeologische kennis wordt veel gebruik gemaakt van de plaatselijke Archeologische Werkgroep.

Beleid Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: heeft de overheid een beleidsvisie voor de monumentenzorg

•

Beschermde gezichten: heeft de overheid een integrale ruimtelijke beleidsvisie die rekening houdt met het beschermde gezicht

Conclusie De gemeente heeft diverse (deels verouderde) beleidsplannen waarin de visie op de zorg voor de monumenten en het beschermde gezicht is opgenomen, alleen de implementatie van veel voornemens is achterwege gebleven en een aantal beleidsnota’s zijn zelfs geheel onbekend bij de gemeente. Aanbevelingen - Actualiseer de monumenten beleidsnota De identiteit van Schoonhoven en implementeer de hierin vastgestelde voornemens op het gebied van de

32



monumentenzorg. Draag zorg voor bekendheid van deze nota bij alle betrokken partijen. - Actualiseer het Beeldkwaliteitsplan voor de binnenstad; voer hierbij een cultuurhistorische analyse voor het gebied uit zoals ook als voornemen is opgenomen in de monumentennota. - Regel in de beleidsvisies dat de cultuurhistorische waarden bij ruimtelijke ontwikkelingen binnen het beschermde gezicht richtinggevend worden voor de planvorming. Bevindingen Schoonhoven heeft in 1999 een monumentennota vastgesteld: De identiteit van Schoonhoven. Geconstateerd is dat deze uitstekende nota bij bijna alle partijen binnen en buiten de gemeente geheel onbekend is. In deze nota staan heel veel goede voornemens op het gebied van de monumentenzorg. Genoemd kunnen worden het vóór 2005 aanwijzen van 300 nieuwe gemeentelijke monumenten, gedurende 3 jaar het abonnement op de Monumentenwacht vergoeden voor deze nieuwe monumenten, een verplichting om een Cultuurhistorische Effectrapportage (CHER) te laten uitvoeren bij bouwplannen in de binnenstad, tevens een CHER ontwikkelen voor de historische kern naar voorbeeld van de gemeente Woerden. Deze voornemens zijn alle tot op heden niet uitgevoerd. Wel zijn door de gemeente de zilverwerkplaatsen in de stad geïnventariseerd op hun cultuurhistorische waarden, en is men bezig met het aanwijzen van een aantal (ca. 30) hiervan tot gemeentelijk monument. Ook wordt door de gemeente gemeld dat men bezig is met een inventarisatie van historische graven en dat wordt gedacht aan het terugbrengen van historische watergangen. Een aantal voornemens uit de nota is wel uitgevoerd, zoals het integreren van de welstands- en monumentencommissie en het vastleggen van historische groenstructuren zoals bomenrijen in het bestemmingsplan voor de binnenstad. Door veel partijen die in het kader van de inspectie zijn gesproken wordt nadrukkelijk gevraagd om een beleid met betrekking tot de monumentenzorg. Merkwaardig is het dan dat dit beleid er al is maar dat het volledig onbekend is. Uiteraard is het deels wel verouderd, maar met enige actualisatie kan het zo weer worden benut. In de nota was immers al opgenomen dat het beleid elke vier jaar moet worden geëvalueerd en geactualiseerd. Hier is dus duidelijk geen uitvoering aan gegeven. Een ander ouder beleidsdocument waar veelvuldig aan wordt gerefereerd in nieuwere beleidsstukken is het Beeldkwaliteitskader voor de binnenstad, dat in 1995 zou zijn opgesteld. In de welstandsnota van 2004 wordt gemeld dat de gegevens in dit beeldkwaliteitskader dienen als gebiedsgerichte criteria voor de

33



binnenstad, en dat de welstandscommissie zal toetsen aan dit kader. Ook in de toelichting op het bestemmingsplan binnenstad wordt naar dit stuk verwezen. Maar ook dit beleidsdocument blijkt bij alle partijen onbekend te zijn en was zelfs niet meer te leveren ten behoeve van de inspectie. De welstandsnota uit 2004 wordt op dit moment vernieuwd door Dorp, Stad en Land. De concept nieuwe nota kent een uitgebreid gedeelte over monumenten en het beschermde stadsgezicht, met aparte welstandscriteria voor monumenten en panden in het gezicht. Ook is er veel aandacht voor bouwen in de omgeving van monumenten. De beeldbepalende panden, die in de welstandsnota uit 2004 nog expliciet met hun adressen worden benoemd, worden in de concept nieuwe nota niet meer benoemd maar nog wel als afzonderlijke categorie behandeld. In het Structuurplan Schoonhoven, dat dateert uit 2003, wordt de zorg voor de monumenten, archeologie en het beschermde stadsgezicht expliciet benoemd, waarbij wordt verwezen naar de in 1999 vastgestelde monumentennota. Als al gezegd onder Onderzoek wordt in dit structuurplan ook gesteld dat bij eventuele ontwikkelingslocaties een cultuurhistorische analyse uitgevoerd zou moeten worden, waarvan archeologie deel uitmaakt. De gemeente heeft in september 2009 een Bouwbeleidsplan vastgesteld. Hierin wordt onder andere ingegaan op de noodzaak zoveel mogelijk de eigenaar van een monument de helpende hand te bieden, oa. door een zo snel mogelijke afwikkeling van vergunningen, door een periodiek gemeentelijk bezoek aan gemeentelijke monumenten en door informatiebijeenkomsten. Naar aanleiding van de renovatie van de kademuren in 2002 wordt gesteld dat het van groot belang is dat werkzaamheden van deze omvang archeologisch worden begeleid. Recentelijk heeft de gemeente opdracht gegeven om een startnota voor archeologie op te stellen. Ook is er opdracht gegeven tot de vervaardiging van een archeologische waardenkaart, waarop bekende en te verwachten archeologische waarden zullen worden opgenomen. Deze kaart zal volgens de gemeente dit voorjaar worden vastgesteld, waarna in het najaar een Erfgoedverordening zal worden opgesteld. Het actualiseren van de monumentennota zal volgens de gemeente het volgende beleidsspeerpunt zijn.

Toezicht en handhaving Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: heeft de gemeente een handhavingsbeleid op het gebied van de monumentenzorg

34



•

Beschermde gezichten: heeft de gemeente een handhavingsbeleid op het gebied van het beschermde gezicht.

Conclusie De gemeente heeft een adequaat handhavingsbeleid op het gebied van de monumentenzorg en de zorg voor het beschermde gezicht. Bij de afdeling toezicht is geen specifieke restauratiekennis aanwezig. Aanbevelingen - Draag zorg voor voldoende restauratiekennis bij de afdeling toezicht, bijvoorbeeld door het aanbieden van gerichte scholing. - Draag zorg voor structureel gebiedsgericht toezicht op illegale bouw bij monumenten, met name bij monumenten die buiten het beschermde gezicht zijn gelegen. Bevindingen In het kader van de K5-gemeenten1 is in 2005 een beleidsvisie handhaving opgesteld met daarin speciale aandacht voor toezicht op monumenten en het beschermde gezicht. Het uitvoeringsprogramma K5 meldt dat gebiedsgericht toezicht op illegale bouw bij monumenten en in het beschermde gezicht prioriteit 1 heeft en dat dit minimaal 1x per jaar dient plaats te vinden. Op monumentenvergunningen moeten naast de toezichtsmomenten volgens het reguliere bouwtoezicht twee extra toezichtsmomenten plaatsvinden. Gemeld wordt in de bijbehorende handhavingsnota quick-scan dat in Schoonhoven het toezicht op de vergunningverlening bij monumenten goed is geregeld. Op illegaal (zonder vergunning) bouwen bij monumenten wordt echter niet structureel toezicht gehouden, maar alleen op basis van meldingen. Aan het toezicht op het beschermde gezicht wordt volgens deze nota geen bijzondere invulling gegeven, aangezien de ambtelijk vertegenwoordigers van mening zijn dat de bescherming adequaat wordt geregeld in het bestemmingsplan. Dit vormt volgens deze nota een aandachtspunt voor de beleidsvorming. De gemeente Schoonhoven heeft deze beleidsvisie met bijbehorende normen vertaald in een eigen Bouwbeleidsplan, dat in 2009 is vastgesteld. Hierin krijgt aantasting van cultuurhistorische waarden een hoge risicowaardering, wat moet leiden tot intensiever toezicht op de monumentenvergunning. Opvallend is dat wordt gesteld dat in het beschermde gezicht bijzondere aandacht nodig 1 De K5-gemeenten zijn de beoogde fusiepartners Bergambacht, Nederlek, Ouderkerk, Schoonhoven en Vlist.

35



is voor illegale sloop aan monumenten, omdat dit aantasting van cultuurhistorische waarden veroorzaakt. Uiteraard kan ook illegale sloop van niet-monumenten in het beschermde gezicht deze aantasting opleveren. Voor gebiedstoezicht op het centrum is twee keer per jaar een controle opgenomen. Het accent ligt op behoud van stedenbouwkundige kwaliteit en het voorkomen van aantasting van cultuurhistorische waarden. Een hogere frequentie is overwogen, maar is niet nodig geacht omdat toezichthouders ook tijdens hun gewone werk regelmatig de stad doorkruisen. Voor het gebiedstoezicht op illegale bouw bij monumenten is het volgens het bouwbeleidsplan van belang om dit proactief aan te pakken: zodra een eigenaar een plan heeft dient een afspraak te worden gemaakt om te voorkomen dat onbedoeld of met opzet cultuurhistorische waarden worden aangetast. Opvallend is wel dat wordt gesteld dat vooralsnog voor deze taak geen capaciteit is geraamd. Dit goede voornemen is dus kennelijk (nog) niet opgenomen in de gemeentelijke praktijk. Er is geen handhavingsparagraaf opgenomen in de toelichting op het bestemmingsplan voor het beschermde gezicht. Naar aanleiding van dit bouwbeleidsplan heeft de gemeente recent een extra juridische handhaver aangetrokken ten behoeve van het wegwerken van achterstanden in handhaving. Bij de afdeling toezicht is geen specifieke restauratiekennis aanwezig. In de praktijk wordt bij het toezicht op de monumentenvergunningen zo nodig de ambtenaar monumentenzorg meegevraagd. Dit levert risico’s op aangezien kennis maar bij één persoon is belegd.

Maatschappelijke meerwaarde Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: zijn de maatschappelijke meerwaarden van de monumentenzorg onderkend

•

Beschermde gezichten: zijn de maatschappelijke meerwaarden van het beschermde gezicht onderkend.

Conclusie De maatschappelijke meerwaarden van de monumenten en het beschermde gezicht op het gebied van economie en toerisme zijn in voldoende mate onderkend; met de educatieve waarden wordt vrijwel niets gedaan.

36



Bevindingen In het Structuurplan is veel aandacht voor de toeristische waarden van de monumenten en het beschermde gezicht van Schoonhoven. Ook in De identiteit van Schoonhoven is duidelijk rekening gehouden met economische en toeristische waarden bij de prioritering van de aanpak van restauraties. Onder de paragraaf Beleid is al aangegeven dat veel van de voornemens uit deze nota nog niet zijn uitgevoerd. In de praktijk wordt in de gemeente op het gebied van educatie weinig tot niets gedaan met monumenten en het beschermde gezicht. Op dit moment is een toerismenota in de maak, waarin volgens de gemeente veel wordt opgenomen over het beschermde stadsgezicht. In het kader van deze inspectie is deze nota niet bestudeerd. In het kader van het Stedelijk waterplan voor de K5-gemeenten worden activiteiten ondernomen die gericht zijn op het zichtbaar maken en/of versterken van historische waarden van oa. het havenfront en historische weteringen. Als gevolg hiervan zijn communicatieborden geplaatst die de historische achtergrond van deze elementen duidelijk maken.

Informatieoverdracht Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: zorgt de overheid voor informatieoverdracht op het gebied van de monumentenzorg

•

Beschermde gezichten: zorgt de overheid voor informatieoverdracht op het gebied van het beschermde gezicht.

Conclusie De informatieverstrekking naar eigenaren, projectontwikkelaars en historische verenigingen verloopt vaak niet naar wens en de continuïteit van de informatieoverdracht binnen de gemeente is niet gewaarborgd. Aanbevelingen - Draag zorg voor effectuering van de voornemens rond communicatie die zijn opgenomen in De identiteit van Schoonhoven en in het Bouwbeleidsplan. - Draag zorg voor borging van de interne communicatieoverdracht. - Draag zorg voor een verbetering van de externe communicatie naar eigenaren.

37



- Zorg voor een structureel overleg met de betrokken particuliere organisaties binnen de gemeente en benader hen proactief en tijdig bij relevante ontwikkelingen. Bevindingen In De identiteit van Schoonhoven zijn veel voornemens opgenomen op het gebied van informatieoverdracht. Genoemd zijn oa. informatiemateriaal voor eigenaren en bewoners, twee maal per jaar overleg met historische verenigingen, gemeentelijke subsidie voor de archeologische werkgroep. In het in 2009 vastgestelde Bouwbeleidsplan is in de bijlage een communicatieplan opgenomen, waarin de communicatiemomenten en -middelen rond monumentenvergunningen en rond de ruimtelijke regelgeving in het beschermde gezicht zijn opgenomen. Genoemd worden onder meer het proactief met een zekere regelmaat bezoeken van eigenaren van gemeentelijke monumenten, waarmee kan worden voorkomen dat door deze eigenaren onbedoeld cultuurhistorische waarden worden beschadigd of vernield. Tegelijkertijd wordt gemeld in dit beleidsplan dat voor deze taak vooralsnog geen capaciteit is geraamd, waarmee het blijft steken bij een mooi voornemen. Ook wordt hier genoemd het organiseren van informatiebijeenkomsten voor eigenaren en gebruikers van monumenten. Onduidelijk is of hiervoor wel capaciteit is geraamd. Veel van deze oudere en recente voornemens zijn (nog) niet gerealiseerd. Er is geen informatiemateriaal ontwikkeld; wel is enige informatie voor eigenaren op de gemeentelijke website te vinden. De historische vereniging en archeologische werkgroep hebben geen structureel overleg met de gemeente. De historische vereniging wordt door de gemeente niet proactief ingeschakeld bij belangrijke restauratieplannen of bij ontwikkelingen in het beschermde gezicht, maar reageren zelf op plannen door brieven te schrijven, in te spreken en indien nodig procedures te starten. Ook de archeologische werkgroep loopt te vaak achter de feiten aan doordat zij niet proactief wordt benaderd door de gemeente. Alleen bij de herinrichting van het Doelenplein is dit wel goed gegaan. Het voornemen uit het monumentenbeleidsplan om de werkgroep subsidie te verstrekken is niet geëffectueerd. Eigenaren van de bezochte rijksmonumenten zijn vaker negatief dan positief gesteld over de verstrekte informatievoorziening door de gemeente. Bij twee rijksmonumenten heeft de gemeente ernstige steken laten vallen in de communicatie.

38



Bij de inspectie zelf is geconstateerd dat de continuïteit in de informatieoverdracht door de gemeente niet is gewaarborgd. Met het door ziekte wegvallen van de ambtenaar monumentenzorg verliepen contacten tussen Erfgoedinspectie en gemeente lange tijd moeizaam en was de noodzakelijke kennis niet meer voorhanden binnen de gemeente.

Documentatie Kwaliteitskenmerk •

Rijksmonumenten: is de documentatie op het gebied van de monumentenzorg op orde

•

Beschermde gezichten: is de documentatie op het gebied van het beschermde gezicht op orde.

Conclusie De dossiers zijn niet altijd volledig op orde en het is niet voldoende vastgelegd of het object een beschermde status heeft, en welke status dit is.

Aanbevelingen - Draag zorg voor complete en overzichtelijke dossiers monumentenvergunningen. - Voeg de specifieke status van het monument (rijks- of gemeentelijk) toe aan het gemeentelijke vergunningensysteem. Bevindingen De dossiers van de bestudeerde rijksmonumenten en projecten zijn niet altijd volledig. Bij veel objecten ontbreken de adviezen van de RCE. Ook zijn de dossiers niet erg overzichtelijk geordend. Bouwhistorische onderzoeksrapporten waren wel in de betreffende dossiers opgenomen, maar het archeologisch onderzoek dat bij één van de objecten was uitgevoerd was daar niet opgeslagen. De gemeente beschikt over een systeem waarin wijzigingen aan monumenten worden bijgehouden, maar hierin wordt niet aangetekend welke panden rijksen welke gemeentelijk monument zijn. Dat dit een gevolg kan hebben in de communicatie hierover naar de eigenaar is bij één van de bestudeerde objecten geconstateerd.

39



40


Bijlage 1: Geraadpleegde documenten

(Beleids)stukken gemeente: •

De identiteit van Schoonhoven, monumentenbeleid in Schoonhoven (1999)

•

Toelichting bij de beschikking tot aanwijzing van het beschermd stadsgezicht in Schoonhoven (incl. begrenzingskaart), 29 juli 1974

•

Monumentenverordening 2007 + Toelichting (21-12-2006)

•

Collegeprogramma 2010-2014 ‘Samen bouwen aan een aantrekkelijk Schoonhoven’

•

Structuurplan Schoonhoven. Vitale stad in het groene hart, 31 oktober

•

Ontwikkelingskader Hooijkaas Schoonhoven: Beeldkwaliteitsplan en

2002 Stedenbouwkundig plan (ontwerp 9 augustus 2010) •

Dorp, Stad en Land: Jaarverslag Schoonhoven 2009

•

Verordening op de Commissie voor Welstand en Monumenten (25 mei 2000)

•

Vergaderverslagen Gecombineerde Welstands- en Monumentencommissie: week 41-2010, 47-2010, 49-2010 en 1-2011, 3-2011 en 5-2011

•

Welstandsnota Schoonhoven, april 2004

•

Welstand Schoonhoven. Herziening 2010. concept november 2010

•

Bestemmingsplan binnenstad met voorschriften (op gemeentelijke

•

Toelichting op bestemmingsplan binnenstad blz. 61-65

•

Bouwbeleidsplan gemeente Schoonhoven, vastgesteld 24 sept. 2009,

website)

bestaande uit Beleidsvisie en risico-inventarisatie, Uitvoeringsnota bouwregelgeving (concept nov. 2008) en Uitvoeringsprogramma toezicht, toetsing en handhaving bouwen en RO •

Op weg naar archeologiebeleid gemeente Schoonhoven (concept), Hazenberg archeologie oktober 2010.

Andere documenten •

Monitor Erfgoedinspectie 2009 Monumenten en Archeologie – Gemeente Schoonhoven (22 februari 2010)

•

Beleidsvisie K5-gemeenten, beleidsvisie op een gezamenlijk handhavingsbeleid in de K5-gemeenten (Bergambacht, Nederlek, Ouderkerk, Schoonhoven, Vlist), 2 mei 2005 (incl. Risicoinventarisatie, Quikscan en Uitvoeringsnota)

•

41

Visie Stedelijk Waterplan K5, 20 februari 2007.

Erfgoedinspectie


Documenten ten behoeve van de reality check van: •

twee ontwikkelingsprojecten in het beschermde stadsgezicht van Schoonhoven

•

zeven restauratie- en/of wijzigingsplannen van rijksmonumenten in Schoonhoven

Geraadpleegde internetsites: •

42

www.schoonhoven.nl

•

www.kich.nl

•

www.rce.nl

•

www.dorpstadenland.nl

•

www.K5-gemeenten.nl


Bijlage 2: Werkmethodiek

De Erfgoedinspectie houdt ondermeer toezicht op de naleving van de Monumentenwet 1988, waar het gaat om rijksmonumenten en beschermde stadsen dorpsgezichten. Ten behoeve van de inspecties op het gebied van instandhouding van rijksmonumenten en beschermde gezichten maakt de Erfgoedinspectie gebruik van toezichtskaders. Een dergelijk toezichtskader geeft de contouren aan waarbinnen een inspectie plaatsvindt en bevat kwaliteitskenmerken die aangeven waaraan een goede monumentenzorg moet voldoen. Uitgangspunt bij het toezichtskader is toetsing op de naleving van de Monumentenwet 1988 in de ruimste zin van het woord. Opzet van de inspectie In de gemeente worden gesprekken gevoerd met diverse betrokkenen om een zo compleet mogelijk beeld van de kwaliteit van het beschermde gezicht ter plaatse te verkrijgen. Het betreft gesprekken met de portefeuillehouder en de beleidsambtenaar voor monumentenzorg, andere ambtenaren betrokken bij monumentenzorg en ruimtelijke ordening, de betreffende adviescommissie, de betrokken consulenten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de ambtenaar van de provincie, projectontwikkelaars en vertegenwoordigingen van historische groeperingen en/of buurtverenigingen. De opzet van de inspectie is als volgt: 1.

analyse van beleidsdocumenten die vooraf, op verzoek van de Erfgoedinspectie, door de gemeente zijn toegestuurd;

2.

bestudering van specifieke vooraf toegestuurde documenten die betrekking hebben op enkele door de gemeente geselecteerde restauraties van rijksmonumenten en ontwikkelingslocaties in de beschermde gezichten in de afgelopen vijf jaar;

3.

bezoek aan de gemeente, het houden van gesprekken ter plaatse en het

4.

het verwerken van de gegevens.

bezoeken van de geselecteerde ontwikkelingslocaties;

Het inspectieonderzoek leidt vervolgens tot een rapport. Dit rapport wordt eerst in conceptvorm naar de gemeente gestuurd. Na bespreking ter plaatse en verwerking van eventueel commentaar volgt een definitief inspectierapport dat aan het gemeentebestuur wordt aangeboden.

43

Erfgoedinspectie


Doel van het rapport Het betrokken gemeentebestuur krijgt een overzicht van de kwaliteit van de monumentenzorg op het gebied van de rijksmonumenten en beschermde gezichten in de gemeente, gemeten naar het moment. Het rapport kan worden gebruikt om betrokkenen te informeren, beleid bij te stellen en interne verbeteringen uit te zetten. Op deze wijze wil de Erfgoedinspectie de gemeente stimuleren een kwalitatief zo goed mogelijk monumentenbeleid te voeren.

44


Bijlage 3: Toezichtskaders

Toezichtskader Instandhouding beschermde stadsen dorpsgezichten (versie 1 februari 2010) NB. Per 1-7-08 is de nieuwe WRO ingegaan, dit kader is nog gebaseerd op de oude Wro.

DOMEIN: RESULTATEN Deelvraag: Het beschermde stads- of dorpsgezicht is zorgvuldig behouden BESCHERMDE WAARDEN R1 De waarden van het beschermde gezicht zijn, sinds de aanwijzing, zorgvuldig behouden R 1.1 De wijzigingen hebben geleid tot een verantwoord resultaat R 1.2 De schoonheid, de ruimtelijke of structurele samenhang, de betekenis voor de wetenschap en/of de cultuurhistorische waarden zijn voldoende behouden R 1.3 De gemeente heeft een visie op instandhouding gericht op de waarden van het beschermde gezicht

DOMEIN: EFFECTIVITEIT Deelvraag: Het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig ONDERZOEK E1 Er is deugdelijk onderzoek verricht op cultuurhistorisch gebied E 1.1 Ten behoeve van de cultuurhistorische paragraaf in het beschermende bestemmingsplan is cultuurhistorisch onderzoek uitgevoerd E 1.2 Ten behoeve van een ontwikkeling in het aangewezen of in procedure zijnde beschermde gezicht is een cultuurhistorische verkenning, analyse en/of effectrapportage uitgevoerd E 1.3 De onderzoeken zijn deskundig en van voldoende diepgang E 1.4 De resultaten van de onderzoeken zijn verwerkt in de plannen E 1.5 De resultaten zijn vastgelegd en gedocumenteerd BESTEMMINGSPLANNEN E2 De bescherming van het gezicht is door middel van een bestemmingsplan effectief geregeld E 2.1 Het bestemmingsplan werkt beschermend E 2.2 De procedure om te komen tot een beschermend bestemmingsplan is zorgvuldig gevolgd

45

Erfgoedinspectie


PLANBEHANDELING E3 Bij de planbehandeling zijn de cultuurhistorische waarden van het beschermde gezicht kaderstellend E 3.1 Bij de aanvraagprocedure wordt voldoende rekening gehouden met de cultuurhistorische waarden, zoals opgenomen in de toelichting op de aanwijzing E 3.2 Het besluit doet recht aan de waarden van het beschermde gezicht ADVISERING E4 De adviezen doen recht aan de waarden van het beschermde gezicht E 4.1 De adviezen zijn deskundig E 4.2 De adviezen zijn transparant en dragen bij aan een juiste besluitvorming E 4.3 Het adviesorgaan is voldoende deskundig E 4.4 Het adviesorgaan werkt professioneel BESLUIT IN HET KADER VAN VRIJSTELLING E5 Het besluit tot vrijstelling doet recht aan de waarden van het beschermde gezicht E 5.1 Er is rekening gehouden met de adviezen op het gebied van de cultuurhistorie E 5.2 Bij binnenplanse vrijstellingen is de cultuurhistorische waarde voldoende meegewogen in de beoordeling E 5.3 Bij buitenplanse vrijstellingen is het besluit op basis van een duidelijke ruimtelijke onderbouwing genomen

DOMEIN: WAARBORG Deelvraag: De zorg voor de beschermde stadsen dorpsgezichten is verzekerd KENNIS W1 Er is voldoende actuele kennis beschikbaar op het gebied van het beschermde gezicht, ten behoeve van de ontwikkeling van ruimtelijk en cultuurhistorisch beleid en de behandeling van bouwplannen W 1.1 Er is voldoende cultuurhistorische kennis W 1.2 Er is voldoende (historisch) stedenbouwkundige kennis W 1.3 Er is voldoende kennis van de ruimtelijke ordening W 1.4 De benodigde kennis wordt adequaat ingezet ten behoeve van alle werkzaamheden BELEID W2 De overheid heeft een integrale ruimtelijke beleidsvisie die rekening houdt met het beschermde gezicht W 2.1 De overheid stimuleert dat cultuurhistorie wordt meegewogen in ruimtelijke ontwikkelingen W 2.2 Het ruimtelijke ordeningsbeleid houdt rekening met het beschermde gezicht W 2.3 Er is een actuele nota cultuurhistorie

46



W 2.4 W 2.5

W 2.6

Het beleid ten aanzien van de functies in het beschermde gezicht houdt rekening met de cultuurhistorische waarden De directe omgeving van het gezicht wordt op een zodanige wijze beheerd dat de waarden van het beschermde gezicht niet worden aangetast Er is sprake van kwaliteitszorg voor de cultuurhistorie en ruimtelijke ordening

TOEZICHT EN HANDHAVING W3 De gemeente heeft een handhavingsbeleid op het gebied van het beschermde gezicht W 3.1 De gemeente houdt toezicht op de naleving van de Monumentenwet 1988 en de WRO W 3.2 Er is een handhavingparagraaf opgenomen in het beschermende bestemmingsplan W 3.3 De gemeente maakt haar handhavingsbeleid inzichtelijk MAATSCHAPPELIJKE MEERWAARDE W4 De maatschappelijke meerwaarden van het beschermde gezicht zijn onderkend W 4.1 De economische waarde van het beschermde gezicht wordt op de juiste wijze afgewogen W 4.2 Er is rekening gehouden met de toeristische waarde W 4.3 Er is rekening gehouden met de educatieve waarde INFORMATIEOVERDRACHT W5 De overheid zorgt voor informatieoverdracht op het gebied van het beschermde gezicht W 5.1 Er is visie op het gebied van communicatie W 5.2 De continuïteit van de interne informatieoverdracht wordt gewaarborgd W 5.3 De betrokkenen worden op de juiste wijze geïnformeerd DOCUMENTATIE W6 De documentatie op het gebied van het beschermde gezicht is op orde W 6.1 In de dossiers zitten de relevante stukken W 6.2 De documentatie is raadpleegbaar bij de overheid

47



Toezichtskader Instandhouding rijksmonumenten (versie 1 februari 2010)

DOMEIN: RESULTATEN Deelvraag: Het bestand aan monumenten is zorgvuldig behouden. BESCHERMDE WAARDEN R1 De waarden van het beschermde monument zijn, sinds de aanwijzing, zorgvuldig behouden R 1.1 De restauraties en/of wijzigingen hebben geleid tot een verantwoord resultaat R 1.2 De schoonheid, de betekenis voor de wetenschap en/of de cultuurhistorische waarden zijn voldoende behouden R 1.3 De eigenaren hebben een visie op instandhouding gericht op de waarden van het monument

DOMEIN: EFFECTIVITEIT Deelvraag: Het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig ONDERZOEK E1 Er is deugdelijk onderzoek verricht op cultuurhistorisch en/of bouwhistorisch gebied E 1.1 Het onderzoek is voorafgaand aan de planvorming uitgevoerd E 1.2 Gedurende de werkzaamheden wordt nader onderzoek verricht E 1.3 Het onderzoek is deskundig en van voldoende diepgang E 1.4 De resultaten van het betreffende onderzoek zijn verwerkt in het plan E 1.5 De resultaten zijn vastgelegd en gedocumenteerd PLANVORMING E2 Er is een deugdelijk plan opgesteld E 2.1 De initiatiefnemer heeft een ontvankelijk plan ingediend E 2.2 Bij plannen van ingrijpende aard en bij plannen waar dat gewenst wordt, is vooroverleg gevoerd tussen de initiatiefnemer en de overheid E 2.3 Het restauratieplan gaat uit van behoud en herstel van de aanwezige waarden uit het oogpunt van monumentenzorg E 2.4 De werkzaamheden zijn goed aangegeven en de noodzaak is goed beargumenteerd PLANBEHANDELING E3 De werkwijze bij het verlenen van vergunningen is correct E 3.1 De procedure wordt op zorgvuldige wijze gevolgd E 3.2 Latere wezenlijke wijzigingen van plannen worden opnieuw aan de adviesorganen voorgelegd E 3.3 De wettelijke termijnen worden gehanteerd

48



ADVISERING E4 De adviezen doen recht aan de waarden van het monument E 4.1 De adviezen zijn deskundig E 4.2 De adviezen zijn transparant en dragen bij aan een juiste besluitvorming E 4.3 Het adviesorgaan is voldoende deskundig E 4.4 Het adviesorgaan werkt professioneel BESLUIT E5 Het besluit doet recht aan de waarden van het monument E 5.1 Er is rekening gehouden met de adviezen op het gebied van de monumentenzorg E 5.2 Het besluit is op basis van een duidelijke gemotiveerde afweging gemaakt UITVOERING E6 De werkzaamheden doen recht aan de waarden van het monument E 6.1 De werkzaamheden worden uitgevoerd conform de vergunning E 6.2 De werkzaamheden worden deskundig begeleid E 6.3 De werkzaamheden worden deskundig uitgevoerd E 6.4 Van de restauratie en/of wijziging van het monument is een schriftelijke verantwoording gemaakt BEHEER EN ONDERHOUD E7 De instandhouding van het monument is voldoende gewaarborgd E 7.1 Het object wordt op de juiste wijze beheerd E 7.2 Het object wordt goed onderhouden E 7.3 Het object wordt op de juiste wijze gebruikt

DOMEIN: WAARBORG Deelvraag: de zorg voor de monumenten is verzekerd KENNIS W1 Er is voldoende actuele kennis beschikbaar op het gebied van de monumentenzorg, ten behoeve van de ontwikkeling van cultuurhistorisch beleid en ten behoeve van de behandeling van bouwplannen W 1.1 Er is voldoende cultuurhistorische kennis W 1.2 W 1.3 W 1.4 W 1.5

49

Er is voldoende restauratietechnische kennis Er is voldoende kennis op het gebied van de subsidie- en overige financiële regelingen Er is voldoende kennis van de betreffende weten regelgeving De benodigde kennis wordt adequaat ingezet ten behoeve van alle werkzaamheden



BELEID W2 De overheden hebben een beleidsvisie voor de monumentenzorg W 2.1 Er is een actuele monumentenverordening W 2.2 Er is een actueel beleidsplan voor de monumentenzorg W 2.3 Het welstandsbeleid houdt rekening met de aanwezige cultuurhistorische waarden W 2.4 Het ruimtelijk en stedelijk beleid wordt door de aanwezige monumenten (en historische structuren) geïnspireerd W 2.5 Er is sprake van kwaliteitszorg voor de monumentenzorg TOEZICHT EN HANDHAVING W3 De gemeente heeft een handhavingsbeleid op het gebied van de monumentenzorg W 3.1 De gemeente houdt toezicht op de naleving van de Monumentenwet 1988 W 3.2 De gemeente maakt haar handhavingsbeleid inzichtelijk MAATSCHAPPELIJKE MEERWAARDE W4 De maatschappelijke meerwaarden van de monumentenzorg zijn onderkend W 4.1 De economische waarde van de monumenten wordt op de juiste wijze afgewogen W 4.2 Er is rekening gehouden met de educatieve waarde W 4.3 Er is rekening gehouden met de toeristische waarde van monumenten en historische structuren INFORMATIEOVERDRACHT W5 De overheid zorgt voor informatieoverdracht op het gebied van de monumentenzorg W 5.1 Er is visie op het gebied van communicatie W 5.2 De continuïteit van de interne informatieoverdracht wordt gewaarborgd W 5.3 De betrokkenen worden op de juiste wijze geïnformeerd W 5.4 Door de overheid verstrekte informatie over subsidies en financiële regelingen hebben de eigenaar gestimuleerd om het monument goed te onderhouden/restaureren DOCUMENTATIE W6 De documentatie op het gebied van de monumentenzorg is op orde W 6.1 In de dossiers zitten de relevante stukken W 6.2 De gemeente heeft een systeem waarin wijzigingen aan monumenten worden bijgehouden W 6.3 De documentatie is raadpleegbaar bij de overheid

De toelichtingen op deze toezichtskaders zijn te vinden op onze website www.erfgoedinspecte.nl, onder publicaties.

50


Bijlage 4: Afkortingen

Bro

Besluit op de ruimtelijke ordening

fte

fulltime equivalent

KICH

Kennis Infrastructuur Cultuurhistorie (www.kich.nl)

RCE

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (vh. RACM)

WRO

Wet op de Ruimtelijke Ordening (tot 1-7-2008)

Wro

Wet ruimtelijke ordening (vanaf 1-7-2008)

51

Erfgoedinspectie


52


Colofon

Uitgave: Erfgoedinspectie Koninginnegracht 25 2514 AB Den Haag Algemeen telefoonnummer

+31 (0)70 – 412 4012

Fax

+31 (0)70 – 412 4014

E-mail

[email protected]

Website

www.erfgoedinspectie.nl

Den Haag, juli 2011

Over de Erfgoedinspectie De Erfgoedinspectie waakt op nationaal niveau over een belangrijk deel van het Nederlands erfgoed. Het toezicht is gericht op archeologische opgravingen, archieven bij de centrale overheid, het roerend cultureel erfgoed en onroerende monumenten. De inspectie ziet erop toe dat de regels worden nageleefd en stimuleert verbeteringen in het behoud en beheer en een goede omgang met het erfgoed. Waar nodig treedt zij op bij incidenten en calamiteiten. De Erfgoedinspectie valt onder het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De inspectie werkt onafhankelijk en stelt objectief haar bevindingen vast en rapporteert daarover. Daarnaast adviseert zij de verantwoordelijke bewindspersoon over de kwaliteit en effectiviteit van de regelgeving.

53

Erfgoedinspectie

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht. Gemeente Schoonhoven

Recommend Documents