Verantwoorde zorg in de palliatieve fase
Driekwart van de Nederlanders brengt de laatste fase van zijn leven door in een verpleeg- of verzorgingshuis, of met ondersteuning van thuiszorg. Verantwoorde zorg in een vertrouwde en veilige omgeving biedt deze cliënten een zo goed mogelijke kwaliteit van leven.
Zorgverleners in uw organisatie doen er alles aan om Verantwoorde zorg te bieden. Voor het bieden van goede palliatieve zorg zijn specifieke kennis en vaardigheden nodig. Betrokkenheid, aandacht en deskundigheid zijn essentieel voor het geven van goede palliatieve zorg. Dat is ook de basis van Verantwoorde reguliere zorg. Het investeren in palliatieve zorg is daarom dubbel de moeite waard. Veertien collega-organisaties inventariseerden de mogelijkheden en verbeterpunten op het gebied van zorg in de palliatieve fase. In deze folder vindt u hun tips en praktische handreikingen.
Verantwoorde zorg ondersteunt de eigen regie en kwaliteit van leven van cliënten op de vier domeinen van lichamelijk en geestelijk welbevinden, woonomgeving en sociale participatie.
De best mogelijke kwaliteit van leven Verantwoorde zorg is het ondersteunen van de kwaliteit van leven van cliënten door vakbekwame professionals in een professionele organisatie die de voorwaarden schept om deze zorg te verlenen. Het gaat niet om beperkingen, tekorten en aftakeling maar om ruimte voor het eigen levenspad.
Dat sluit aan bij de uitgangspunten voor
Reguliere zorg voor cliënten omvat curatieve zorg,
palliatieve zorg.
ter ondersteuning van het lichamelijk welbevinden. Palliatieve zorg is zorg voor cliënten die een ziekte
• Niet genezing is het doel, maar een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven. • Er is aandacht voor het lichamelijke én psychische welbevinden (ook spirituele aspecten). • Palliatieve zorg is gebaseerd op een multidisciplinaire aanpak. • Er is aandacht voor de naasten.
hebben waarvoor genezing niet meer mogelijk is en die uiteindelijk tot de dood zal leiden. Palliatieve zorg is daarmee onlosmakelijk verbonden met de zorg voor cliënten in verpleeg- en verzorgingshuizen en binnen de thuiszorg. Vooral in het verpleeghuis verblijven veel cliënten die ongeneeslijk ziek zijn, zoals dementerende ouderen. Voor hen gaat reguliere zorg geleidelijk over in palliatieve zorg
Juist wanneer het levenseinde nadert, wordt vaak de
gericht op verlichting en verzachting van lijden. Als
essentie van zorgverlening helder. In deze kwetsbare
de zorg alleen nog maar gericht is op dat laatste dan
fase voor de cliënt en zijn naasten gaat het vóór alles
is sprake van de terminale fase.
om kwaliteit van leven. Dus om die zorg waar de cliënt behoefte aan heeft en zich goed bij voelt. Dat is voor ieder individu verschillend. Dat is ook het uitgangspunt van Verantwoorde zorg. Palliatieve zorg is een bijzonder intensief onderdeel van Verantwoorde zorg. Zorgverleners hebben specifieke kennis en vaardigheden nodig om de cliënt in de palliatieve fase de best mogelijke kwaliteit van leven te bieden. Een professionele organisatie geeft hen daarvoor de mogelijkheden.
ActiZ heeft eind 2008 Walvis ConsultingGroep ingeschakeld om de knelpunten en achterliggende oorzaken boven tafel te krijgen die het verlenen van Verantwoorde palliatieve zorg in de weg staan. Medewerkers van zes verpleeghuizen, vier verzorgingshuizen en vier thuiszorgorganisaties hebben een aantal mogelijke verbeterpunten en ideeën op een rij gezet, zowel algemeen als specifiek voor een bepaald type instelling. Wij stellen deze beschikbaar voor de branche.
Algemeen
Duidelijke afspraken geven rust voor alle partijen. In de palliatieve fase zal de nadruk bij medische en
Veel van de verbetermogelijkheden die de
praktische verzorging soms verschuiven van ‘doen’
medewerkers aan het onderzoek noemden, gelden
naar ‘laten’: niet meer elke dag wassen bijvoorbeeld,
voor alle typen organisaties in de VVT-sector.
of de medicatie verminderen. Dit is het moment om open te luisteren naar de cliënt en oog te hebben
De cliënt en zijn naasten staan centraal
voor zijn manier van zingeving en rouwverwerking.
3 Deskundige zorgverleners Volgens de geraadpleegde organisaties is het belangrijk dat de zorgverleners de voornaamste
Het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch loopt dit
symptomen kennen in de palliatieve fase (pijn,
verbeterpunt als een rode draad door de input van
misselijkheid, braken en angst). Soms geef je de
alle organisaties heen. Wat is daarvoor nodig?
beste zorg met de handen op de rug en met veel aandacht voor de cliënt. Zorgverleners hebben
1 Een visie op palliatieve zorg die breed gedragen wordt in de organisatie
niet alleen kennis nodig van symptomen en ziektebeelden, maar ook van emotionele en
Een duidelijke visie is essentieel voor een goede
spirituele aspecten in het perspectief van het
samenwerking en continuïteit van de zorg. Wat
naderend levenseinde. Een deskundige zorgverlener
verstaat u onder palliatieve zorg? Wanneer gaat
met goede sociale vaardigheden weet de balans
reguliere zorg over in palliatieve zorg? Wat is de rol
te vinden tussen de belangen van de cliënt en zijn
en verantwoordelijkheid van elke zorgverlener in
naasten. Hij kent bovendien zijn eigen grenzen.
het zorgproces? Hoe is het in- en externe overleg geregeld? Welke hulpmiddelen en instrumenten
Consultatieteams ondersteunen zorgverleners met
hebben de voorkeur?
hun gespecialiseerde kennis, en geven scholingen. Ook zijn er richtlijnen voor de palliatieve zorg
Op www.palliatief.nl vindt u beleidsondersteunende
ontwikkeld. U vindt hierover meer informatie op
informatie, zoals een definitie van palliatieve zorg en
www.iKCnet.nl onder het thema palliatieve zorg,
cijfers over vraag, aanbod en behoeften.
en op www.pallialine.nl.
2 Cliëntgerichte zorg inclusief aandacht voor de naasten Een wezenlijk onderdeel van de visie op palliatieve zorg is volgens de geraadpleegde organisaties dat er oog is voor individuele behoeften van de cliënt en zijn naasten. Zij hebben hun unieke geschiedenis, culturele achtergrond, wensen en verwachtingen. Vraaggericht werken betekent dat de zorgverlener in een vroeg stadium de verwachtingen met hen bespreekt in relatie tot de mogelijkheden.
Uit de analyse blijkt dat bij de verpleeghuizen enerzijds en de thuiszorg en verzorgingshuizen anderzijds specifieke thema’s leven. We benoemen deze voor elk segment apart.
Thuiszorg en verzorgingshuizen
Verantwoorde zorg in de palliatieve fase betekent ook: één aanspreekpunt voor cliënt en zorgverleners,
In de thuiszorg en verzorgingshuizen zijn
die alle zorg coördineert. Liefst iemand die een
verschillende disciplines betrokken bij de palliatieve
‘klik’ heeft met de cliënt en zijn naasten. Een goede
zorg aan de cliënt. Omdat deze zorgverleners
planning van de zorg met een zo klein mogelijk team
elkaar vaak niet kennen kan het onduidelijk zijn
waarborgt de continuïteit van de zorg en garandeert
wie wat voor zorg levert. Wisselende zorgverleners
de privacy van de cliënt het meest.
betekent helaas vaak ook een alsmaar wisselend
Degene die coördineert kan ook zorgen voor een
behandelbeleid. Dat is niet in het belang van
goede afstemming. Niet alleen met de cliënt en zijn
de cliënt.
naasten, maar met alle disciplines.
Samen werkt het beter
Veel organisaties in de palliatieve zorg werken al samen en wisselen kennis uit in netwerken. U vindt ze op www.netwerkenpalliatievezorg.nl.
Om Verantwoorde zorg in de palliatieve fase te kunnen bieden is het nodig dat al deze verschillende zorgverleners elkaar tijdig informeren, tijdig consulteren en samen praktische afspraken maken over wie wat doet. De beeldvorming over elkaars kennis en sociale vaardigheden is een goed onderwerp voor een scholing met alle betrokken partijen samen, zodat men elkaar leert kennen en kennis uitwisselt.
Van analyse naar plan van aanpak Medewerkers van veertien zorginstellingen inventariseerden, clusterden en prioriteerden in hun instelling zelf de mogelijkheden tot verbetering in de palliatieve fase. Vervolgens bekeken zij waar de knelpunten zaten (bijvoorbeeld in kennis, vaardigheden, attitude, samenwerking, de praktijkorganisatie of een combinatie van factoren). Ze gaven zelf aan hoe deze knelpunten op te lossen zijn. Voor het belangrijkste verbeterpunt maakten ze een plan van aanpak. U vindt uitgebreide informatie van de veertien analyses met tips voor verbeterpunten op het ledengedeelte van www.actiz.nl. De methodiek ‘Van analyse naar plan van aanpak’ is geëvalueerd. De deelnemers waren hierover enthousiast. Op de website van Walvis ConsultingGroep www.walviscg.nl vindt u meer informatie over de methodiek.
Verpleeghuizen
Met palliatieve zorg aan de slag in uw organisatie
De belangrijkste tip vanuit de verpleeghuizen is: geef aandacht aan de zorgverlener. In verpleeghuizen
Verantwoorde zorg in de palliatieve fase staat
verzorgen zij veel cliënten in de palliatieve fase. De
door het onderzoek op de agenda bij de veertien
zorgverleners worden geconfronteerd met ernstig
betrokken organisaties. Met deze folder willen wij
lijden en sterfgevallen. Ook de familie van de cliënt
ook u inspireren om aan de slag te gaan in uw eigen
heeft in deze fase intensieve aandacht nodig.
organisatie. De deelnemers aan het onderzoek geven u daarbij als laatste tip:
Zorg voor de zorgverleners
Verantwoorde zorg in de palliatieve fase begint bij een goede, projectmatige aanpak, een duidelijk
Het werk in een verpleeghuis vergt veel; de
omschreven visie, goede afspraken over de
emotionele belasting van de zorgverlener is groot.
investering in tijd en geld, en draagvlak in de
Als het levenseinde nadert, komen vaak lang
organisatie. Zo ondersteunt u uw vakbekwame
onderdrukte thema’s boven bij de cliënt en zijn
zorgverleners optimaal bij het verlenen van zorg die
naasten. De zorgverlener kan hen daarbij het beste
gericht is op de behoeften en wensen van de cliënt
ondersteunen als zij zich bewust is van haar eigen
en zijn naasten.
emoties en grenzen. Deze folder geeft slechts een samenvatting van Een professionele organisatie geeft de zorgverlener
de vele tips en handreikingen die uw collega’s in
de ruimte om de emotionele aspecten van het
het onderzoek hebben verzameld. Een volledig
werk te verwerken, bijvoorbeeld in de vorm van
overzicht van de onderzoeksresultaten vindt u
intervisie of supervisie. Geestelijk verzorgers staan in
op het ledengedeelte van www.actiz.nl.
verpleeghuizen klaar voor de cliënt en zijn naasten. Zij kunnen ook een belangrijke rol vervullen bij de
Voor meer informatie en vragen over het onderzoek
begeleiding van de zorgverleners.
kunt u bellen met het team Cliënt, kwaliteit en informatie van ActiZ, (030) 273 94 42. Informatie over een andere studie die in het kader van palliatieve zorg is uitgevoerd, namelijk interculturele palliatieve zorg, vindt u eveneens op het ledengedeelte van www.actiz.nl.
Het onderzoek is uitgevoerd met subsidie van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn, en Sport uit het Plan van aanpak Palliatieve zorg.
Colofon Onderzoek Anja Moonen en Maaike Veenvliet, Walvis ConsultingGroep, De Bilt www.walviscg.nl
Ontwerp Cascade – visuele communicatie, Amsterdam
Druk Libertas, Bunnik Publicatienummer: 09.003
ActiZ Oudlaan 4 3515 GA Utrecht Postbus 8258
Telefoon (030) 273 93 93 Fax (030) 273 97 87
[email protected] www.actiz.nl
© ActiZ, 2009 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ActiZ.
PUBLICATIEDATUM: FEBRUARI 2009
3503 RG Utrecht
