Delier in de palliatieve fase
Marlie Spijkers Specialist ouderengeneeskunde Consulent Palliatieve zorg IKZ
Delier voor de patiënt “n droom woar de geen sodemieter van op aan kunt” “angstdroom” “nachtmerrie”
Inhoud presentatie delier •Wat is een delier •Wat zijn de gevolgen van een delier •Wat zijn risicoverhogende en uitlokkende factoren •Hoe vaak komt het voor •Observaties en onderzoek •Delier observatie schaal •Film (10 min) •Behandeling •Informatie overdracht naar de arts •Leerpunten en evaluatie
Delier Een delier is een uiting van ontregeling in de hersenen die in korte tijd is ontstaan Altijd een aanwijsbare lichamelijke verklaring ( geen psychiatrisch beeld)
Diagnose delier •Wisselingen in het bewustzijn •Verandering in verstandelijke vermogens (geheugen, begrip, oriëntatie) en/of waarneming (wanen, hallucinaties) •Ontwikkelt zich in korte tijd (uren - dagen) •Er is altijd een lichamelijke aandoening en meestal spelen meerdere factoren een rol
Symptomen Niet altijd, maar voorkomende symptomen: •Stemmingsstoornissen •Angst •Motorische stoornis
Veranderingen in de motoriek •Hyperactief delier •Stil delier •Mengvorm
Voortekenen (1) •Omkeren van het dag- en nachtritme •Levendige dromen en nachtmerries •Concentratieproblemen •Rusteloosheid, angst of agitatie, of •Stil en teruggetrokken •Symptomen veranderen over de dag • Begin meestal ‘s avonds en ‘s nachts
Voortekenen (2) •Snel emotioneel •Moeite met oriënteren •Voorbijgaande wanen •Voorbijgaande (visuele) hallucinaties •Overgevoeligheid voor prikkels
Gevolgen delier •Tast de autonomie aan •Tast de waardigheid aan •Heeft invloed op andere symptomen (bv. pijn) •Stigma van psychiatrische aandoening •Belastend en beangstigend voor patiënt en naasten Patiënt wil het nooit meer meemaken ! •Invloed op rouwverwerking (“doodstrijd”)
Risicoverhogende factoren •> 70 jaar •Dementie en CVA •Slecht gezichtsvermogen of gehoor •Delier in voorgeschiedenis •Hersenbeschadiging •Gebruik van opiaten of alcohol
Uitlokkende factoren (1) •Urineretentie •Obstipatie •Koorts •Pijn •Operatie •Overplaatsing
Uitlokkende factoren (2) •Start of overdosering van medicijnen •Stoppen van medicatie •Infecties •Ontregeling stofwisseling •Hersenaandoeningen •Zuurstof tekort hersenen •Bloedarmoede
Hoe vaak komt een delier voor? 25-30% bij patiënten met een vergevorderd stadium van kanker > 80% in de laatste twee weken van het leven
Onderzoek •Observatie klachten en verschijnselen en metingen door verzorgenden •Lichamelijk onderzoek door arts •Aanvullend onderzoek door arts •Meetinstrument DOS •Arts stelt de diagnose
Observaties uitlokkende factoren door verzorgenden •Koorts •Pijn •Benauwdheid
Temperastuur Pijnanamnese NRS/REPOS Ademhalingsfrequentie Zuurstofsaturatie Veranderde ademhaling
Observaties uitlokkende factoren door verzorgenden Blaasretentie
Uitdroging
Pijn onderbuik Opgezette onderbuik Lekkende of niet aflopende catheter Stolsels in catheter Droog incomateriaal Bladderscan Weinig drinken en plassen Vochtlijst
Onderzoek Observaties uitlokkende factoren delier Obstipatie
Jeuk
Buikpijn Opgezette buik Overloopdiarree Defaecatielijsten bijhouden Huiduitslag Krabeffecten
Delier Observatie Schaal (DOS) Meetinstrument Doel: Diagnose delier Vervolgen van het beloop van een delier 13 observaties van gedrag die de verschijnselen van een delier weergeven
Behandeling delier •Oorzaak •Symptoombestrijding •Goede zorg
Behandeling delier Medicijnen die een arts kan geven bij delier Haldol of andere antipsychotica Bij onvoldoende effect medicijnen toevoegen die het bewustzijn verlagen met kalmeringsmiddelen of slaapmiddelen
Zorg die je kunt geven •Niet alleen laten bij hevige angst of paniek •Rustige, vriendelijke, geruststellende houding •Korte zinnen en vragen •Goede oriëntatie : Leg uit waar iemand is, wie je bent Verlichting, ook ‘s nachts, klok •Vertrouwde mensen, foto’s, spullen •Prikkels vermijden (bezoek, TV, geluid) •Bril, hoorapparaat •Veilige omgeving (beschermende maatregelen?) • DOS bijhouden
Een acuut heftig delier is een palliatief spoedgeval
Treedt vaak ‘s nachts op Durf een dokter te bellen !
Voordat je contact met arts opneemt •Dossier en medicatielijst erbij houden •Wat is de hoofddiagnose •Wat zijn de klachten en verschijnselen •Duur, ernst, beloop •Wat zijn je observaties •Controles ( bijv. PTT, glucose, ademhaling) •Beleid tot nu toe? Wat heb je al gedaan? (algemene maatregelen, DOS, zo nodig medicatie ) •Wat is nu het probleem en wat is je vraag? •Wil je dat de arts komt ?
Leerpunten (1) •Delier in terminale fase 80% ! •Delier veelal ‘s nachts •Behandelbare uitlokkende factoren: - volle blaas (urineretentie) - vol rectum (obstipatie) - vol hoofd (opiaten of andere medicatie) - infecties •Ernstig onrustig delier is een palliatief spoedgeval
Leerpunten (2) •Belangrijke rol voor de verzorgende: •Goede observaties en rapportage van klachten en verschijnselen •Goede informatievoorziening naar arts (dossier, metingen en medicatielijst bij de hand)
•Zorg die je zelf kunt geven •DOS voor het beloop van een delier •Tijdige herkenning voorkomt veel ellende !
Eigen leerpunten en vervolg •Wat zijn jouw 3 belangrijkste leerpunten? • Wat ga je morgen op je werk anders doen m.b.t. een delier? •Hoe ga je dat aanpakken?
Wij wensen u veel succes!
