Verandering van de leefwijze van de Aboriginal in Australië
R.P. van Leeuwen
Technische Universiteit Delft, NL Student 1367676
C. van Wijk
Technische Universiteit Delft, NL Begeleider
Geschiedenis Scriptie Master 1 AR3A151 25 mei 2010
Inhoudsopgave H1
Voorwoord
03
H2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
Wat is de traditionele leefwijze van de Aboriginals?
04
H3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5
Hoe is de traditionele leefwijze veranderd in de loop der eeuwen? 10
H4
Waarom kunnen en willen de Aboriginals zich niet meer identificeren met de huidige woningen? 15
Algemeen Grotten, bomen en “windbreaks” Shelters Vuur Bushmanagement
Algemeen Westerse ontdekking Australië krijgt blanke bewoners Leefwijze Aboriginals en de problematiek tussen 1950 - 1990 Leefwijze Aboriginals en het begin van oplossingen van 1990 - heden
04 04 07 09 09
10 10 10 10 13
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9
Algemeen Gesprek Glenn Bird, Aboriginal ondernemer Gesprek Djuwarda Guruwiwi, Aboriginal Elder Noord Arnhem Land Gesprek Peter, Aannemer, boer en ondernemer Gesprek Yambal Biritjama, Aboriginal Elder Arnhem Land Gesprek Djalu Gurruwiwi, Aboriginal Elder Oost Arnhem Land Gesprek Kees Dorst, Hoogleraar en decaan Technische Universiteit Sydney Gesprek Gerrit van Leeuwen, Organisatie “Uniting Life” Gesprek familie Darwin, naam onbekend
15 15 16 16 16 17 17 18
H5
Samenvatting en Conclusie
19
H6
Referenties
21
2
1Voorwoord 50.000 Jaar geleden kwamen de Aboriginals in Australië wonen. De reis naar Australië vond plaats vanuit Afrika. Een lange geschiedenis in Australië laat zien dat er veel gebeurd en veranderd is in de loop der eeuwen en jaren. Een land waar de Aboriginals voor zorgden, mee leefden en waar zij woonden. Een land waar twee eeuwen geleden de Engelsen onderzoek naar deden en waar vervolgens de criminelen vanuit Engeland naar toe gestuurd werden. Door vele veranderingen verliezen de Aboriginals hun oorsprong en identiteit en een belangrijk onderdeel hierin is het wonen. In dit verslag wordt onderzoek gedaan naar de geschiedenis van het wonen van de Aboriginal. Wat is hun traditionele leefwijze en hoe gingen zij daarmee om? Deze informatie is verkregen door een onderzoek te doen ter plaatse in Arnhemland, North Territory, Australië. Dit is het gebied waar de Aboriginals nog afgezonderd leven van de buitenwereld. Door middel van interviews en literatuurstudie ter plaatse is deze informatie verkregen. Dit onderzoek is een onderdeel van mijn afstudeeropdracht. De opdracht is om Aboriginal architectuur te ontwikkelen in samenwerking met de Aboriginals. Architectuur in lijn met hun identiteit en tradities. In lijn met hun omgeving, de natuur.
Afb. 1) Ontmoeting met Djuwarda Guruwiwi, Aboriginal “Elder” van de Yolgnu stam.
3
2Wat
is de traditionele leefwijze van de Aboriginals?
2.1Algemeen Vanuit het verleden is er bekend dat de Aboriginals leefden als nomaden. Verschillende delen van Australië lagen onder water gedurende verschillende periodes, waardoor er steeds naar nieuwe plekken werd gezocht om te verblijven. Ook werd er veel rondgetrokken omdat er gejaagd moest worden door verschillende gebieden. Doordat de Aboriginals als nomaden leefden zijn de woningen gemaakt om snel te kunnen rondtrekken. 1 2.2Grotten, bomen en “windbreaks” De eerste Aboriginals leefden in grotten en zochten bescherming onder bomen.2 In deze grotten zijn verschillende muurschilderingen gevonden die bewaard worden door de overheid en de Aboriginals. Ook maakten zij gebruik van de natuur die “windbreaks” maakt door de wind. Dit zijn opgewaaide heuvels zand waarachter gescholen kan worden. Uit onderzoek vanuit de grotschilderingen is vastgesteld dat deze rond de 8000 jaar oud zijn. Vanwege de hoge temperaturen die bereikt worden in de woestijn was het nodig om bescherming te zoeken overdag. In deze tijd zie je dat er in eenvoud geleefd werd. De reden van de eenvoud heeft te maken dat de Aboriginals leefden als nomaden. Er werd veel rondgetrokken door het land vanwege het jagen en het zoeken naar voedsel. Een andere reden heeft te maken met de verschillen tussen het droog- en regenseizoen. Het droogseizoen zorgde ervoor dat er meer gesetteld werd in de gebieden, terwijl bij het regenseizoen rondgetrokken werd. Na een paar maanden gesetteld in het droge gebied verdampen de meren en rivieren waardoor er weer rondgetrokken moest worden naar nattere gebieden. Als er gewoond werd in te natte gebieden werd er vaak onderdak gezocht in grotten. Dit was de enige goede bescherming tegen hevige stormen en regenbuien. Deze weersomstandigheden konden dagen en soms weken aanhouden zonder op te houden. De grotten die hiervoor gebruikt werden kunnen nog steeds herkend worden aan de aslagen op de vloer doordat er vuur gemaakt werd om warm te blijven. Het dak van de grot is hierdoor zwart uitgeslagen met roet.
Afb. 2) “Grot”, (bron: Life in the great sand)
1
Butler, Macquarie Atlas of Indigenous Australia, pag. 180 (NSW Australia, 2005)
2
Lowe, Life in the great sandy dessert, pag. 30 (W.A. Australia, 1990)
4
Een andere vorm van wonen in een grot is een Mirrapalanga. Dit is een ondergrondse hut. Deze werd gemaakt door een gat te graven in het zand. Vervolgens wordt er een rij van boomstammen opgelegd die bedekt werden met modder, gras en bladeren. Een klein gat werd opengehouden om zo erin en eruit te kunnen. Weinig mensen hebben verhalen over deze manier van wonen. Hieruit is op te maken dat deze manier een oude traditie is. In 1987 is er een grot ontdekt, genaamd Carpenter’s Gap, waarin gewoond werd. Dit is de oudste gevonden in Australië, gemeten met een techniek die radio-carbon heet. De gemeten leeftijd is rond de 39.700 jaar oud. De vloeroppervlakte van de leefomgeving is rond de 50 m2. 3
Afb. 3) “Carpenters Gap”, (bron: Australian Archeology) Overal in Australië waar bomen staan werd een kamp opgeslagen om te verblijven. Wel was het noodzakelijk om vlakbij een waterhole te verblijven. Een waterhole is een meer die vanuit de aarde altijd van water word voorzien. Vaak monden deze meren uit in een rivier. Dit water werd dan naar het kamp gebracht in houten kommen die gemaakt werden van de bomen in de omgeving. Niet alleen de bomen bieden bescherming tegen de zon, maar ook het voedsel kan in deze gebieden groeien. Soms waren de bomen niet voldoende om bescherming te bieden tegen de zon. Dan werd er hout gesprokkeld uit de omgeving om de bomen hiermee te bedekken. De plekken waar verbleven werd was vaak gepositioneerd bij een zandheuvel. Hierdoor werd er naast schaduw ook bescherming geboden tegen de wind. Tijdens het reizen door Australië kon het gebeuren dat er tijden geen water werd gevonden. Om toch te kunnen overleven werd er gewacht op plekken totdat de avondschemer kwam om zo langere afstanden te kunnen maken. Ook werden er holen gegraven in het zand om in een koelere laag te gaan liggen, waar dan geslapen werd. Als het weer koud was, met een oosterwind, zochten mensen naar een “windbreak”. Letterlijk bescherming tegen de wind. Een “windbreak” wordt gecreeërd doordat zand tegen klusters van bomen wordt geblazen. Hierdoor ontstaat er een heuvel in de woestijn. Dit is hetzelfde effect als wij in Nederland hebben met de duinen, waarbij het zand wordt vastgehouden door het helmgras.
Afb. 4) “Julu Windbreak”, (bron: Life in the great sand)
3
Memmot, Architecture Australia, number 37, pag. 4 (1988)
5
Een andere natuurlijke “windbreak” is een Kurrkuminti. Dit is een bolvormig gat in het zand die gemaakt word doordat de wind het zand verplaatst op bepaalde delen en andere niet. Hierdoor ontstaan kuilen die wel uit zand bestaan. De bedoeling van deze verblijfplaatsen is om bescherming te zoeken tegen wind, waarbij de wanden van de verblijfplaats van zand zijn. De holen zijn groot genoeg om een hele familie in te laten verblijven en toch comfortabel te kunnen slapen. In de nacht kan hier goed een vuur gemaakt worden om warm te blijven. Er zijn namelijk geen bomen in de buurt die vatbaar zijn voor vuur, zoals bij een “Julu Windbreak”.
Afb. 5) “Kurrkuminti Windbreak” vanuit vliegtuig, (bron: Life in the great sand) In open gebieden werden “windbreaks” gemaakt van alle materialen die voor handen lagen. Als er bomen waren werden takken afgehakt en opgebouwd in een halve cirkel tegen de wind. Daarnaast werden deze bedekt met gras en bladeren om het oppervlakte goed windvrij te maken. in de opening van de halve cirkel werd altijd een vuur gemaakt om op te warmen en te beschermen tegen gevaarlijke dieren. Deze bleven door het vuur uit de buurt. Per familie werd er één “windbreak” gemaakt. De opstelling van het slapen gaan gebeurde op twee manieren. Een man en vrouw met kinderen slapen in de positie van Malapangkart, weergegeven in afbeelding 6. Alleenstaande Aboriginals sliepen in dezelfde “windbreak” volgens de Kurtukujarra opstelling, weergegeven in afbeelding 7. Hierin zijn de langwerpige vormen de ouderen en de rondjes de kinderen met de shelter als bescherming. In de opening ligt het hout dat in de nacht bescherming moet bieden tegen dieren en tevens dient voor warmte. 4
Afb. 6) “Malapangkart Windbreak”, (bron: Life in the great sand)
Afb. 7) “Kurtukujarra Windbreak”, (bron: Life in the great sand)
4
Lowe, Life in the great sandy dessert, pag. 40 (W.A. Australia, 1990)
6
2.3Shelters Na de periode van de grotten, bomen en “windbreaks” begonnen de Aboriginals met het bouwen van meer geavanceerde shelters. Deze shelters werden gemaakt van natuurlijke materialen. De bomen die eerst gebruikt werden als bescherming tegen de zon werden nu gebruikt om shelters van te maken met geavanceerde constructies. Van deze shelters zijn er negen verschillende soorten bekend. De verschillende shelters hebben te maken met de duur van verblijf in een bepaald gebied. De shelters zijn gemaakt om te beschermen tegen de wind en onder te verdelen in twee groepen namelijk voor het: - droogseizoen, shelter 1 en 5; - regenseizoen, shelter 2-4, 6-9. Voor het droogseizoen zijn er twee soorten shelters. De eerste, de “windbreak”, wordt gebruikt voor bescherming tegen de wind. De tweede wordt gebruikt om bescherming te bieden tegen de wind en de zon. De overige shelters worden ook gebruikt in het regenseizoen. Naarmate het gebruik van de shelters langer word, wordt de constructie en de afwerking gecompliceerder. 5 Op de volgende pagina worden de verschillende varianten van shelters besproken. De varianten zijn genummerd van 1 t/m 9. De shelter met nummer 10 is een tekening gemaakt door Djuwarda in Raminging, Arnhem Land, Australië. Hij is een “Elder” van de Yolgnu stam en heeft afgebeeld hoe hij vroeger woonde met zijn ouders. De tekeningen zijn geanalyseerd aan de hand van constructie en opbouw. Opmerkelijk is te zien dat de constructie bijna altijd bestaat uit een houten paal met aan het uiteinde een vvorm. Deze wordt gebruikt om de dwarsbalken op te bevestigen. Tevens is deze vorm bepalend en gekozen vanuit de “dreamtime”. Dit is voor de Aboriginals hun scheppingsverhaal. De “dreamtime” is al het leven wat voortleeft in de natuur, dieren, stenen en hemellichamen (Laansma; Aboriginal Mythen). In deze dreamtime leeft de slang in een andere dimensie, de wereld van de energie. “De slang bewaakt de Aboriginal voor al het kwaad. Door de v-vorm kan de slang zijn hoofd hierin leggen en uitkijken en waken voor het gezin dat in de shelter leeft.” (Djuwarda Biritjama) Bij de opbouw van de shelters wordt altijd gebruik gemaakt van natuurlijke materialen zoals: hout, gras, bladeren, boombast en dierenhuiden. De constructie wordt gemaakt van de boomstammen. Het dak is gemaakt van grassen en bladeren. Hierdoor is er bescherming mogelijk van de zon en de regen. De verschillende shelters heeft te maken met de verschillende stammen. Zo verteld Djuwarda dat dit een gevolg is van smaak, gemak en de vraag van het land. 6 Zo zijn er gebieden waar niet op de grond kan worden gebouwd, vanwege struikgewas of drassige grond. Hierdoor wordt er een shelter op palen gebouwd. Dit helpt tevens voor de drassige ondergrond als deze daar is. De boombast werd gevlochten tot lange sterke draden die dienen als hangende vloeren waarop gelegen werd in de avond.
5
Butler, Macquarie Atlas of Indigenous Australia, pag. 210 (NSW Australia, 2005)
6
§4.3 Interview Djuwarda Guruwiwi
7
Interessant is de shelter nummer 8. Deze wordt vooral gebruikt in de gebieden in het noordoosten van Australië. De gelijkenis met de “Longhouses” in Papoea Nieuw Guinea. De reden hiervoor is dat deze twee landen heel dicht bij elkaar liggen en de Aboriginals vaak aan land gingen bij de Papoea’s. Er werd zelfs handel met hen gedreven. In de laatste decennia heeft de Australische regering verboden om contact te maken met de Papoea’s. De culturen liggen vrij dicht bij elkaar.
Afb. 8) Varianten Shelters, (bron: Macquarie Atlas of Indigenous Australia) 8
2.4Vuur Vuur is zeer belangrijk voor de Aboriginals. Tijdens het verblijf bij een woning wordt er altijd een vuur gemaakt. Dit vuur heeft een aantal functies. Zo wordt het gebruikt om vliegen en gevaarlijke beesten op afstand te houden. Naast bescherming kan er op deze manier gekookt worden door de vrouwen. 7 Vanuit het onderzoek in Arnhemland werd er gevogelte in het vuur gelegd en waarna het gaar was opgegeten door de stamleden. 2.5Bushmanagement Om te kunnen overleven in de woestijn gebieden werd er gebruik gemaakt van “bushmanagement”. De combinatie van het verbranden van het gras en wind konden de dieren in een bepaalde hoek gestuurd worden om vervolgens te worden gedood. Vaak werden en worden deze branden gedaan aan het einde van het regenseizoen. De zaadjes en boomstammen zijn dan nog vochtig, waardoor deze niet worden vernietigd door het vuur. Ook blijft hierdoor de ecologie in stand, waardoor het land vruchtbaar blijft om te overleven. 8
Momenteel is te zien dat veel bossen vergaan door brand in het droogseizoen en omdat er niet op tijd “bushmanagement” wordt toegepast door de Aboriginals. Dit gebeurt alleen in de gebieden waar westerlingen wonen en geen Aboriginals. De Aboriginals zijn verdreven uit deze gebieden door de blanken. Met als gevolg dat veel gebieden in Australië niet meer bewoonbaar zijn. Vele woningen gaan hierdoor verloren. De “Bushmanagement” zorgt voor een blijvend, kwalitatieve leefomgeving.
7
Lowe, Life in the great sandy dessert, pag. 40 (W.A. Australia, 1990)
8
Butler, Macquarie Atlas of Indigenous Australia, pag. 89 (NSW Australia, 2005)
9
3Hoe
is de traditionele leefwijze veranderd in de loop der eeuwen?
3.1Algemeen Australië is verdeelt in verschillende stammen. Elke stam heeft verantwoording voor hun eigen stuk land. Er was een duidelijk evenwicht tussen de verschillende stammen en iedereen had hierin zijn taken. Elke stam heeft zijn eigen taal en dat komt neer op 324 verschillende talen. Door de komst van de blanken zijn de stammen verdreven naar andere gebieden en zijn gaan mengen met elkaar. Om de Aboriginals tevreden te houden heeft de overheid gezorgd voor huizen voor de Aboriginal. Maar wat is er precies gebeurd door deze verschuiving? 3.2Westerse ontdekking In 1788 koloniseerden de Britten Australië tot hun eigen land. Dit deden zij omdat ze het land als leeg beschouwden en niemand hier woonde. Echter vele Aboriginals leefden hier al en deze beschouwden het land als een bron waar iedereen gebruik van kon maken. De Aboriginals hadden geen woorden voor bezit en mijn. Er waren geen grenzen die waren beschreven en er waren geen hekwerken. De Britten vonden de Aboriginals anders en hadden geen reden om zich aan te passen. 3.3Australië krijgt blanke bewoners Door het land te beschouwen als bezit van de Britten zijn de Aboriginals hun land kwijt geraakt. Het land waar de Aboriginals eerst doorheen trokken en shelters bouwden gingen nu de Britten zich vestigen. Er werden documenten opgesteld waarin delen land verdeeld werden. De Aboriginals raakten hierdoor hun identiteit kwijt. In de afgelopen honderd jaar zijn er veel gelovigen naar Australië gegaan om de Aboriginals te bekeren tot het christelijke geloof. Hierin is veel strijd gebruikt en zijn veel Aboriginal kinderen bij hun ouders weggehaald en in internaten geplaatst. De reden hiervoor was dat de gelovigen vonden dat de ouders niet goed voor hun kinderen konden zorgen. Grote delen van de traditionele leefwijze van de Aboriginal is in deze periode afgenomen. Op 13 februari 2008 heeft de Australische president excuses aangeboden voor al het leed aangedaan aan de Aboriginals. 9 3.4Leefwijze Aboriginals en de problematiek tussen 1950 - 1990 “In de laatste decennia wordt het Aboriginal behuizing probleem onder de aandacht gebracht. Velen vragen zich af: wat is nou het probleem? En waar komt het vandaan? Waarom is het niet opgelost?” 10 Tegenwoordig leven de Aboriginals in westerse woningen ontworpen door blanken. De problemen die de overheid heeft met de Aboriginals en hoe zij leven is al jaren een punt van aandacht. Een probleem die nog steeds niet is opgelost. Volgens Memmott is het een complexe materie die te maken heeft met de gezondheid en de leefwijze van de Aboriginals. Vaak wordt er gekeken naar problemen die ontstaan en deze worden dan opgelost. Een probleem is dat er maar een paar problemen worden opgelost en zo ook weer nieuwe ontstaan. Er is onvoldoende kennis om deze nieuwe problemen aan te pakken. 9
Volkskrant, 14 februari 2008, pag. 8
10
Memmot, Architecture Australia, number 37, pag. 10 (1988)
10
Een mogelijkheid van het probleem wordt toegekend, omdat grote groepen van Aboriginals leiden aan een hoge mate van fysieke en mentale stress. Deze stress ontstaat door een gebrek aan bescherming van: weer, overbevolking, plaatselijk geweld en uitgestrekte ziekteverschijnselen. De Aboriginals vinden het moeilijk om in zulke omstandigheden weg te gaan uit de stam en blijven daarom vaak hierin hangen. Veel huidige woningen worden verwaarloosd en verwoest door de Aboriginals. De blanken spreken hier schande over, omdat ze vinden de problemen hierdoor worden opgestapeld. Het zijn woningen die door de blanken worden gegeven aan de Aboriginals dan hoor je er zo niet mee om te gaan. De blanken zien het als iets moois dat ze aan de gemeenschap geven en kijken niet naar de reden van deze verwaarlozing. Hoewel er weinig bekend is over dit gedrag kan het niet zo makkelijk weerlegd worden als nu wordt gedaan. Een reden van deze verwaarlozing kan, volgens Memmott, liggen aan een gebrek van het architectonische ontwerp, een probleem van de gezondheid van een gemeenschap of het gevolg van een dieper sociaal niveau waarbij het cultuurverschil te groot is om deze architectuur te projecteren op de Aboriginals. De waarden van een Aboriginal gemeenschap kan totaal anders zijn en de gekozen materialen kunnen hier een belangrijke reden in hebben. In de jaren ’70 werd een nieuwe president gekozen in Australië, genaamd Gough Whitlam. Hij had beloofd dat als hij gekozen zou worden hij de Aboriginals in 10 jaar tijd zou voorzien van woningen in plaats van de hutten waar toen nog veel in geleefd werd. Dit is niet gelukt en veel mensen geloven nog steeds dat hiermee het probleem opgelost kan worden. 11 In een interview met Gerrit van Leeuwen stelt hij voor: “om het probleem werkelijk op te lossen voor de Aboriginals is het noodzakelijk om nieuwe woningen te ontwerpen vanuit de Aboriginal zelf. De Aboriginal weet heel goed hoe hij wil wonen en de architect wordt dan een middel om dit te verwezenlijken. Hoe zou jij je woning onderhouden als je weet dat het niet jouw plek is, maar juist door een ander is opgelegd? Architectuur moet ontworpen worden vanuit de natuur in lijn met de identiteit van de Aboriginal, waar zij trots op kunnen zijn. Hierdoor zal er een verschuiving ontstaan waarbij de blanken ook trots worden. Door te ontwerpen vanuit de Aboriginal zelf zal een win-win situatie komen.“ (Gerrit van Leeuwen, Uniting Life) Australië heeft een rijke grond qua materialen en je ziet dan ook veel mijnen. De mijnen zijn een van de grootste inkomstenbronnen van Australië. Omdat in deze gebieden veel Aboriginals woonden in shelters, moesten deze verhuizen en is hun land letterlijk afgepakt. Een voorbeeld hiervan is een van de eerste grote mijnprojecten in het noorden. De gemeenschap van Aboriginals leefden toen in een dorp genaamd: Yuendumu. In 1946 zijn in een jaar tijd 400 Aboriginals verplaatst door de overheid, zodat het mijnen kon beginnen. Deze Aboriginals hebben toen nieuwe huizen gekregen op een nieuwe plek. Oftewel, een plek wat niet hun land is en woningen waar ze niet willen wonen. Vanuit de westerse optiek is dit een mooie keuze, economisch en sociaal gezien. Maar de Aboriginal leeft niet vanuit economisch perspectief en ziet daardoor het sociale aspect ook niet. Ook hier zie je de cultuurverschillen terug komen, waarbij je kan afvragen wie er gelijk heeft. “Een vraag is: als een van de twee partijen zich niet prettig voelt, maak je dan een goede keuze?” (Gerrit van Leeuwen)
11
Memmot, Architecture Australia, number 37, pag. 3 (1988)
11
In afbeelding 9 is een kamp afgebeeld van een grote groep Aboriginals over hoe zij samenleven. Hierin zijn de cirkels de shelters waar een gezin in woont. De mannen waken aan de buitenzijde van het kamp en de vrouwen in het midden hiervan. De pijlen geven aan hoe de mannen en vrouwen zich moeten bewegen als zij naar een andere groep willen. De verschillende functies zijn weergegeven in de legenda links boven. In afbeelding 10 is de woning te zien van de Aboriginal Djuwarda Guruwiwi. Dit zijn de soort woningen die de overheid aan hen heeft gegeven, omdat ze vond dat deze beter zijn voor de leefwijze van de mens. Het zijn woningen volledig opgebouwd uit staal, waarbij grote stukken bos zijn gekapt.
Afb. 9) Traditionele opzet leefwijze dorp Yu e n d u m u 1 9 4 6 . (Bron: Paul Memmott, Aboriginal Housing: The state of art, pag. 6)
Afb. 10) Huidige woning Aboriginals (Bron: eigen beheer) 12
3.5Leefwijze Aboriginals en het begin van oplossingen van 1990 - heden In de jaren ’90 is er een begin gekomen aan het werkelijk oplossen van problemen met de behuizing van Aboriginals. Een grote stap hierin is gemaakt door de Australische architect Glenn Murcutt. Het eerste huis dat hij heeft ontworpen is gerealiseerd in 1994 in een Aboriginal gemeenschap ten noorden van Australië. Sinds die tijd is het ontwerp in veel verschillende architectuur magazines gepubliceerd vanwege zijn moderne expressie van een traditionele shelter. 12
Afb. 11) Ontwerp Glenn Murcutt (Bron: Myth and Media: Constructing Aborginal Architecture, pag. 2)
Afb. 12) Ontwerp Glenn Murcutt (Bron: Myth and Media: Constructing Aborginal Architecture, pag. 3) Het verschil met deze woning ten opzichte van de woningen van de periode hiervoor is dat er gebruik is gemaakt van de tradities van de Aboriginals. Het huis is verfijnd ontworpen met veel detail voor de gebruiker. Klimaat technisch is het hoogstaand voor de veelal warme 12
Dovey, Myth and Media: Constructing Aboriginal Architecture, pag. 7 (2000)
13
omgeving. Het huis is doordrenkt van mythologie en in de media gepromoot als een symbolische stad. De media spreekt over het huis met de term “Aboriginal”. De lading die op deze opmerkingen zit heeft te maken met de 200 jaar van onderdrukken van de Aboriginal. Door deze woning zien de Australiërs in dat dit Australië is en dit is het begin van een nieuw tijdperk. De woning is gelegen in het dorp Yirrkala. De constructie is vervaardigd uit een stalen frame die opgetild is van de grond. De reden voor het optillen is naast het uitzicht ook van belang de klimaat technische werking. Door deze keuze maakt de woning geen contact met de warme grond en heeft het minder last van opwarming. Ook de wind die er onderdoor wordt gezogen zorgt extra voor deze koeling. Grote ramen die open en dicht kunnen, worden gebruikt om het klimaat binnen te regelen in verschillende seizoenen. Hierdoor kunnen de verschillende ramen verschillende luchtstromen op gang brengen, naar de behoefte van de gebruiker. Het dak dat dezelfde functie heeft als de vloer omdat er de mogelijkheid is om natuurlijk te ventileren. Dit is ook al toegepast in de bestaande shelters van de Aboriginals. Naast de stalen constructie is er alleen gebruik gemaakt van natuurlijke materialen. Er zijn veel bomen in de omgeving en deze zijn gebruikt voor de materialisering van de woning. Het huis biedt bescherming voor de gebruiker naar zijn omgeving toe, maar is tegelijkertijd ook open door het gebruik van dunne houten latten in de gevel. Deze latten geven de mogelijkheid om goed te kunnen ventileren. “In this corner there will be a window which will look out trough your Billabong. Isn’t that important?” In deze hoek zal een raam komen die uitkijk geeft op uw Billabong.(Glenn Murcutt) 13 Door deze uitspraak komt de nadruk te liggen op het belang van de omgeving waarin gewoond word. Ook de omgeving heeft veel symboliek en deze wordt goed vertaald. De Billabong is een meer die voor Aboriginals van groot belang is. Deze bewaken zij, omdat volgens hun cultuur de grootouders hierin leven met hun ziel. Als iemand overlijd wordt deze tijdens een ceremonie in een holle boom het water in gebracht en gaat zo weer terug waar hij vandaan komt. Glenn Murcutt heeft begrepen waar Gerrit van Leeuwen ook over sprak in het interview. Een ontwerp maken voor een Aboriginal kan pas slagen als deze is ontworpen volgens hun identiteit en omgeving.
13
Dovey, Idem, pag. 8
14
4Waarom
kunnen en willen de Aboriginals zich niet meer identificeren met de huidige woningen? 4.1Algemeen Door de invloed van de westerse cultuur is er een scheiding ontstaan tussen de Aboriginals en het leven in de vorm van contact met de natuur. De leefwijze van de Aboriginals uit het verleden en nu zijn onderzocht door middel van interviews. Deze interviews zijn in Arnhemland, Darwin en Sydney gehouden. Door een brede groep mensen te interviewen is er in kaart gebracht wat de problemen zijn en hoe deze eventueel aangepakt kunnen worden. 4.2Gesprek Glenn Bird, Aboriginal ondernemer Met Glenn Bird heb ik een ontmoeting gehad in zijn Aboriginal winkel. Hier verkoopt hij Didjeridoos, kunnen mensen internetten, tijdschriften en boeken lezen of iets drinken. Hij is geboren in het noorden van Australië en heeft als ondernemer de verandering gezien van de leefwijze van de Aboriginal. Ook heeft hij verschillende woon- en werkprojecten gedaan voor Aboriginal gemeenschappen in samenwerking met architecten. Om een goede woning te maken is balans en harmonie met de natuur en universum zeer belangrijk. De balans tussen de aarde en het universum en de harmonie met zijn omgeving. Nu zijn de woningen in de natuur geplaatst zonder te kijken naar de harmonie. Westerse huizen passen goed in een westerse omgeving, maar deze huizen passen niet in de natuur van Arnhemland. Een woning in de natuur hoort opgenomen te worden in zijn omgeving. Nu zijn grote stukken land kaal gemaakt om hier de woningen te plaatsen. 4.3Gesprek Djuwarda Guruwiwi, Aboriginal Elder Noord Arnhem Land Djuwarda’s ontmoeting was in zijn dorp waar circa 20 Aboriginals leven. Hij leefde vroeger met zijn ouders in een shelter en heeft in de jaren ’60 een nieuwe plek gekregen van de overheid om in te wonen. Op deze plek zijn Britse woningen gemaakt en hier is een groot stuk bos voor gekapt. Het gesprek met Djuwarda was een belangrijke kijk op de woningen zoals ze waren en waarom de Aboriginals zich niet kunnen identificeren met de huidige architectuur. Djuwarda is een “Elder” van de Yolgnu stam en leeft nog dicht bij zijn tradities en identiteit. Ook heeft hij een westerse woning gekregen van de overheid. Hoewel het een groot huis is leeft hij voornamelijk in de natuur bij een aantal bomen. En als hij gaat slapen heeft hij een tent naast de boom opgezet waarin hij kan slapen. Ik vraag hem waarom hij in de tent slaapt terwijl hij een groot huis heeft om in te slapen? Het antwoord is: wat doen jullie dan? Ik slaap op zijn land en heb ook een tent opgezet om in te slapen. Ik vraag hem of hij kan herinneren hoe hij leefde toen hij klein was. Dit is heel moeilijk te herinneren voor hem en ziet er het nut niet zo van in. Om toch een beeld te krijgen vraag ik hem om zijn woning te tekenen om zo meer inzicht te krijgen in de traditionele woningen. De volgende dag word ik gewekt door Djuwarda en heeft hij een tekening gemaakt. Hij is heel enthousiast en merkt dat hij zich veel meer kan identificeren met zijn vroegere woning dan met de woning die hij nu heeft. “Dit is een natuurwoning”, zegt hij en dit ben ik. Dit is de woning die mij laat spreken met de natuur. Deze woning maakt me sterk.
15
4.4Gesprek Peter, Aannemer, boer en ondernemer We rijden door naar Old Arafura. Daar ontmoeten we Peter. Peter woont in Arnhemland tussen de Aboriginals. Zelf is hij een blanke Australiër die zijn inkomsten genereert als ondernemer, boer en aannemer. Hij beheert het land en het blijkt dat hij veel doet om de aboriginals op hun eigen manier in de natuur te leven. Hij helpt hen bijvoorbeeld om de supermarkt te runnen. Daarnaast is hij aannemer en boer en helpt hen met het bouwen en zelfstandig te worden van de Australiërs. Peter helpt de Aboriginals met het bouwen van woningen. Ook heeft hij de supermarkt gebouwd waardoor zij zelfvoorzienend zijn in levensmiddelen. Peter geeft aan dat de woningen nu door de overheid worden gebouwd omdat deze vind dat ze niet goed zelf keuzes kunnen maken om woningen te maken. De woningen worden niet gemaakt van lokale materialen zoals hout, maar van staal wat niet voor handen is. Hierdoor moeten de materialen verscheept worden. Met als gevolg dat de woningen niet aansluiten op de behoefte van de Aboriginal en heel duur zijn om te realiseren. De woningen zijn drie keer zo duur om te bouwen als op een lokatie in bijvoorbeeld Sydney. 4.5Gesprek Yambal Biritjama, Aboriginal Elder Arnhem Land Yambal is de leider van 50.000 Aboriginals, de Yolgnu stam. Hij woont in de plaats Ramingining en in dit dorp wonen ongeveer 800 mensen. Deze mensen wonen dicht op elkaar en hebben huizen gekregen van de overheid. Ook hier gaat het om westerse huizen. De ontmoeting met Yambal is bij hem thuis. Zijn kavel is rond de 500 m2 en er staan circa 20 bomen. De rest is kaal en dor. Het gesprek hebben wij gevoerd onder een van de bomen in zijn tuin. Yambal laat zien wat het verschil is tussen de westerlingen en de Aboriginals. Hij neemt ons mee de tuin in en laat een stuk grond zien waar planten zijn gepoot. Deze planten horen niet op deze plek en gaan dood. Er wordt niet nagedacht over het land waar geleefd wordt, maar alleen gekeken naar wat werkt voor de mensen die in het westen leven. Hij geeft aan dat het leven in de Australische natuur zo anders is en dat dit eerst begrepen moet worden voordat er een goede keuze gemaakt kan worden voor de Aboriginal. Eigenlijk kan er geen keuze voor de Aboriginal gemaakt worden, maar kan er alleen een keuze gemaakt worden met de Aboriginal. Dit geld ook voor de woningen. Om een goede woning te maken moet er ontworpen worden vanuit de Aboriginal. Dit is tot op heden niet gebeurd. Tijdens dit bezoek heeft Yambal mij alle vrijheid en ruimte gegeven om te ontwerpen in zijn dorp Ramingining. Ook heeft hij alle contacten die hij heeft opengesteld om tot een goed ontwerp te komen voor de Aboriginals en zo een woning te maken waarmee zij zich kunnen identificeren en die in lijn is met hun tradities. Een vraag van Yambal is hoe het mogelijk is dat de overheid al die jaren woningen heeft gegeven zonder dat er ook maar iemand in Arnhemland is geweest om met hun te ontwerpen. De Aboriginals worden als minder ontwikkeld gezien en de overheid denkt hen te kunnen helpen door middel van het geven van westerse woningen. 4.6Gesprek Djalu Gurruwiwi, Aboriginal Elder Oost Arnhem Land Djalu’s ontmoeting duurde en week en was bij hem thuis. Vroeger woonde hij op zijn land 2 km verderop, maar dit is hij kwijtgeraakt omdat de overheid hier een mijn is begonnen. Nu leeft hij met zijn hele familie langs de snelweg in kleine woningen. De eerste indruk van de woonsituatie is vergelijkbaar met een kamp in Nederland waar kampers wonen. Djalu
16
onderhoud zijn familie, circa 20 personen, volledig door zijn verkoop van Didgeridoo’s en Didgeridoo concerten die hij geeft over de hele wereld. Hij is een bekende ster met een status vergelijkbaar als die van Michael Jackson volgens vele kenners. Optredens geeft hij voor groepen mensen van 20.000 en meer. Samen met Djalu hebben we gesproken over de woningen en hun vorm. Een belangrijke vorm in de constructie is inderdaad de y-vorm. Deze omvat alle energie, leven in de aarde en wordt hiermee gescheiden met de slang des leven. Ook met hem heb ik het gehad over de traditionele woningen van de Yolgnu people en hij vertelde dat er een team bezig is om zo’n woning weer te bouwen in zijn huidige staat. Hierin wil hij graag masterclasses geven met zijn Yidaki voor groepen van 15 mensen. Een Yidakki is een Didjeridoo alleen dan van een ander houtsoort gemaakt. Toen ik vertelde over mijn dromen die ik kreeg van levende bomen die ook de y-vorm in de stam heeft gebeurde er heel veel. Hij begon te vertellen hoe hij dit zag en de energie die nog steeds stroomt in de boom, waardoor het leven weer herinneringen geeft als je erin woont. Ook zou hij heel graag een masterclass geven met zijn Yidakki omdat hierdoor mensen hun herinneringen met hun verleden terug krijgen als zij dit doen. Ik heb een foto laten zien van een boom waardoor hij begon te vertellen over de tradities van de Yolgnu people en hoe deze geïntegreerd kunnen worden in de woningen. De boom staat dan letterlijk in het midden van het huis. Een laatste gesprek verteld hij over de Y-paal en zijn functie. Doordat er een paal tussen deze twee wordt ingelegd kan hier de dakconstructie ingelegd worden. In deze y-vorm kan de slang zijn hoofd in leggen zodat deze alles in de gaten kan houden. Djalu woonde een paar jaar geleden nog op een andere plek 5 km ten noorden met zijn familie. Doordat de overheid wilde beginnen met mijnen op zijn plek hebben ze zijn familie weggejaagd en een nieuwe plek gegeven. Nu kijkt hij uit over het water en naast hem wordt er 24 uur per dag gewerkt in de mijn. De huizen waarin ze nu leven zijn zeer goedkoop en bijna onmenselijk om in te wonen. 4.7Gesprek Kees Dorst, Hoogleraar en decaan Technische Universiteit Sydney Kees Dorst is Decaan op de Technische Universiteit Sydney. Met hem heb ik een gesprek gehad over de woonsituatie van de Aboriginals in afgelegen gebieden. Hij gaf hierin aan dat de woningen vooral ontworpen zijn vanuit de behoefte van de westerse samenleving. Wij blanken kunnen niet zonder een keuken, wasmachine, bed enz. Er is nooit gedacht en ontworpen vanuit de behoefte van de gebruiker, de Aboriginal. Dan zou er een uitkomst zijn die nog niet ontworpen is. De Aboriginal als uitgangspunt zorgt voor een vernieuwing binnen architectuur. Dit zie je al als je kijkt naar de traditionele shelters die vroeger gebruikt werden. Dit is een typologie die niet terug komt in de huidige leefwijze. Zelf heeft Kees Dorst al eens een aantal vergaderingen en bijeenkomsten gevoerd samen met de Aboriginal “Elders”. Deze gesprekken zijn stuk gelopen doordar er een groot verschil is binnen twee culturen en deze toen niet overbrugd konden worden. 4.8Gesprek Gerrit van Leeuwen, Organisatie “Uniting Life” Gerrit van Leeuwen is samen met René-Paul van Leeuwen oprichter van de organisatie “Uniting Life”. Deze organisatie houdt zich bezig met het in harmonie brengen van alle
17
levensvormen op aarde. De visie is dat er geen verschil is tussen: mens, boom, dier, plant of hemellichamen. Hierdoor kan er volledig in harmonie met de natuur geleefd worden. Gerrit en René-Paul van Leeuwen hebben samen een maand door Australië gereisd om de problematiek en mogelijkheden te onderzoeken voor het project Aboriginal architectuur. Om het probleem werkelijk op te lossen voor de Aboriginals is het noodzakelijk om nieuwe woningen te ontwerpen vanuit de Aboriginal zelf. De Aboriginal weet heel goed hoe hij wil wonen en de architect wordt dan een middel om dit te verwezenlijken. Hoe zou jij je woning onderhouden als je weet dat het niet jouw plek is, maar juist door een ander is opgelegd? Architectuur moet ontworpen worden vanuit de natuur in lijn met de identiteit van de Aboriginal, waar zij trots op kunnen zijn. Hierdoor zal er een verschuiving ontstaan waarbij de blanken ook trots worden. Door te ontwerpen vanuit de Aboriginal zelf zal een win-win situatie komen. 4.9Gesprek familie in Darwin, naam onbekend Deze familie woonde jaren in Arnhem Land, maar zijn verhuisd naar Darwin vanwege een ernstige ziekte van de moeder. De familie bestaat uit de ouders en twee kinderen, een jongen en een meisje. Zij wonen in een buitenwijk van de stad aan een straat met aan beide kanten rijen woningen. De ontmoeting ging over de woningen waar Aboriginals vroeger in woonden en waar ze nu in wonen. De vraag of ze gelukkig waren met de woning waar de familie in leefde was het antwoord nee. Ze hebben jaren in Arnhemland gewoond maar wonen nu in Darwin vanwege de vrouw / moeder, die ziek is en omdat de ziekenhuizen beter zijn in Darwin. Een belangrijk punt zijn de vele vertrekken in de woning. Alles is gescheiden en ze hebben het liefst een ruimte waar alles in kan gebeuren en de overige ruimten buiten. Buiten: douchen, koken, slapen. Binnen: contact met elkaar en rituelen voeren samen. Een van de rituelen is samen rondom het vuur zitten. Vuur is heel belangrijk voor hen. Dit zie je ook terug in een van de symbolen die ze gebruiken, de wieber, oftewel de diamant. Graag wilde ik weten of er ook vormen zijn die ze nog meer gebruiken, maar hier kon hij niets over zeggen. Dit vanwege de aanwezigheid van vrouwen en kinderen. Alleen de mannen mogen de achterliggende gedachte hiervan weten. Graag wil ik meer weten over de traditionele huizen waar hij graag in wil wonen en vertel dat deze gebouwd gaan worden in lijn met hun tradities en identiteit. Hij wordt heel vrolijk en begint te vertellen. Een woning heeft inderdaad een ruimte, hier gebeurt alles in. Deze ruimte ligt boven de grond en is bereikbaar via een trap. Er worden vier palen in de grond gezet die hiervoor als basis dient. Dan worden draden gespannen, die gemaakt worden van houten boomschors, om de vloer mee te maken. Deze is comfortabel en zacht om op te slapen en te zitten. Het dak is gemaakt van dezelfde draden en wordt overspannen in een boog / bolvorm. Onder de vloer wordt permanent een vuur gemaakt, in verband met het ritueel waar deze voor dient, maar ook om op te koken, te verwarmen, en om de vliegen en beesten buiten de ruimte te houden.
18
5Samenvatting
en Conclusie
Dit onderzoek is een onderdeel van mijn afstudeeropdracht. De opdracht is om Aboriginal architectuur te ontwikkelen in samenwerking met de Aboriginals. Architectuur in lijn met hun identiteit en tradities. In lijn met hun omgeving, de natuur. Om dit te kunnen doen is het van belang om een goed beeld te hebben van de leefwijze van de Aboriginals en hoe deze is veranderd in de loop der eeuwen. Volgens onderzoeken leven de Aboriginals in ieder geval 40.000 jaar in Australië. Dit wordt bevestigd door een koolstof analyse gedaan op rook dat in een grot is gevonden. De oorsprong van de leefwijze van de Aboriginal is het wonen in grotten, bij zandheuvels en onder bomen. Dit is een zeer primitieve leefwijze vanwege hun nomadische bestaan. Door de jaren heen is er een evolutie ontstaan in de leefwijze van de Aboriginal. De natuur werd gebruikt als bron om shelters van te maken. Hiervoor werden bomen gebruikt voor de constructie, de bast gevlochten als draden voor de vloeren en bladeren en dierenhuiden voor dakbedekking. Deze shelters zijn te verdelen in twee categorieën, namelijk: voor het droogseizoen en regenseizoen. Binnen deze categorieën zijn er negen varianten die verschillen aan de hand van smaak, gemak en de vraag van het land. Een van de kwaliteiten van de Aboriginals is Bushmanagement. Hierin wordt het gewas in brand gestoken op het juiste moment, zodat bomen blijven staan en het gewas de kans krijgt om zich te ontplooien. Dit is een onderdeel van hun ecologische verbinding met de natuur en hoe ze deze in stand houden. Door de komst van de Britten in 1788 is er een grote verandering ontstaan in het wonen van de Aboriginals. De Aboriginals kenden geen woorden voor “mijn” en “bezit”, de Britten wel. Langzaam aan is het land afgepakt van de oorspronkelijke bewoners en in ruil hiervoor hebben de Britten de westerse leefwijze geprojecteerd op de Aboriginals. Deze leefwijze is terug te vinden in de bouw westerse huizen, waarbij grote stukken bos zijn gekapt. De Aboriginals zijn zich noodgedwongen steeds meer gaan settelen in dorpen. Dit heeft als gevolg gehad dat de Aboriginals hun woningen verwaarlozen en hun identiteit verliezen. Dit verliezen ze omdat het contact met de natuur verminderd en dit contact zou juist terug gebracht moeten worden. Om dit inzichtelijk te krijgen is er een onderzoek gedaan bij de Aboriginals in Arnhem Land en de universiteit in Sydney. Deze informatie is verkregen door middel van interviews en is een belangrijk onderdeel van deze scriptie. Een belangrijke stap in de geschiedenis is een ontwerp gemaakt door de Australische architect Glenn Murcutt. De woning is gerealiseerd in 1994 en heeft vele magazines en tijdschriften behaald. De reden hiervoor is, omdat het ontworpen is vanuit de Aboriginal en zijn land. Recensies noemen de woning “Aboriginal”, waarbij ze doelen op de identiteit vertaald in een ontwerp. Hoewel deze recensie veelbelovend is zegt Yambal (“Elder” van 50.000 Aboriginals), dat er nog geen ontwerp is gemaakt voor de Aboriginal. De reden hiervoor is dat er nog nooit een ontwerper in Arnhem Land is geweest die niet de westerse architectuur als uitgangspunt heeft genomen. Gezien de verandering van de leefwijze van de Aboriginal is te zien dat de Australiërs proberen om de identiteit weer terug te geven aan de Aboriginal. Grote stappen zijn gezet door de Architect Glenn Murcutt en de excuses gemaakt door de president van Australië in 2008. Er zijn echter nog grote stappen te nemen om werkelijk de Aboriginal het gevoel te geven dat zij geaccepteerd worden zoals ze zijn.
19
Dit onderzoek geeft een helder beeld van de traditionele leefwijze van de Aboriginals en de verandering hierin, en is de basis voor het afstudeerproject Aboriginal architectuur. Om nieuwe architectuur te kunnen ontwikkelen is het van belang om te kijken welke aspecten hierin meegenomen kunnen worden en welke niet. Nieuwe architectuur waarbij de traditie en de huidige leefwijze een belangrijke invloed zal hebben. Een nieuwe Aboriginal architectuur zal niet waardig zijn zonder hun eeuwenoude cultuur!
20
6Referenties National Geographic, Sept 2009. DNA Analyse volkeren. Lowe, P., Pike, J., 1990. Jilji, life in the Great Sandy Dessert; Broome, W.A. Australia, Magabala Books. Butler, S., 2005. Macquarie Atlas of Indigenous Australia; Macquarie Dictionary, Macquarie University, NSW Australia. Taal, K., Laansma, K. 1995. Aboriginal Mythen; Uitgeverij Elmar B.V., Rijswijk. O’Connor, S,. 1995. Australian Archeology, number 40. Memmot, P., June 1988. Architecture Australia, number 37. Dovey, K., Sept 2000. Myth and Media: Constructing Aboriginal Architecture.
21
