Vreemde honden
Eerste druk, 2014 © 2014 Petra van Wijngaarden Ontwerp omslag: Bart Mulder Illustraties: Bas van Oudheusden Foto omslag: www.gertvanleusdenfotografie.nl Foto’s: www.gertvanleusdenfotografie.nl en Petra van Wijngaarden Foto auteur: Marten Mulder isbn: nur:
9789048434596 431
Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur en uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor de directe of indirecte gevolgen hiervan. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd, waaronder begrepen het reproduceren door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren (I) ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of (II) voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is.
Vreemde Honden Een boekje voor mensen die met honden werken in een asiel of pension
Petra van Wijngaarden
Inhoudsopgave Voorwoord9 Het wolvenverhaal 11 Rangorde 12 Lichaamstaal 12 Dominant gedrag 12 Deemoedig of submissief gedrag 13 Van wolf naar hond 14 Communicatiestoornis 15 Ieder mens heeft zijn reden om een hond te nemen 16 De hondeneigenaar heeft rechten en plichten 16 De begeleiding 19 Voordat u de kennel in gaat 23 Kijkt u naar de houding van de hond 23 Oren 23 Staart 24 Poten 25 Ogen 26 Mimiek 27 Vacht 28 Neus 28 Combinatie en context 29 Persoonlijke ruimte 31 Kritische afstand 31 Wanneer u de kennel ingaat 34
Conflictgedrag36 Oversprong gedrag 36 Omgericht gedrag 37 Ambivalent gedrag 37 Intentiebeweging 38 Autonome responsen 38 Een onvoorspelbare en/of onbeïnvloedbare omgeving 39 Signaalwaarde 39 Ritualisatie40 Agressie42 Agressie is verdeeld in dertien vormen 42 Omgerichte of redirectie agressie 42 Maternale agressie 43 Spelagressie 43 Competitieve agressie 44 Voergerelateerde agressie 44 Territoriale agressie 45 Angstagressie 46 Intraspecifieke agressie 47 Rangorde gerelateerde of dominante agressie 48 Pijnagressie 48 Idiopatische agressie 49 Prooiagressie 49 Aangeleerde agressie 50 Angstagressie 53 Agressie bij honden ten opzichte van wolven 53 Vechten 54 Kalmeringssignalen56 Ontlasting58
Prikkels en motivatie 60 Fysiologische/medische gronden 61 Erfelijke aanleg 61 Onvoldoende socialisatie 62 Traumatische ervaring 62 Territorium 63 Verstoorde dominantieverhoudingen 64 Conditionering 65 Onzekerheid en angst 67 Een hond die zich zeker voelt 70 Kijken naar het gedrag van de hond 72 Leren75 De leeftijd van de hond 78 Tips82 Nawoord85 Literatuurlijst88
Voorwoord Deze tekst is samengesteld voor medewerkers van een asiel of hondenpension in de hoop dat u als medewerker open staat voor deze informatie. Het is veel informatie in een keer en het is niet de bedoeling dat u alles meteen moet onthouden en/of toepassen. Beter is het boekje regelmatig in te zien. Iedere keer dat u leest zult u zien dat andere dingen u zullen opvallen. Probeer het u eigen te maken om de hond te zien en om hem te lezen. Blijf hierbij objectief en kijk naar de lichaamstaal van het dier. Honden in het asiel of pension zijn voor u vreemde honden. Juist in een asiel, waar veel honden relatief dicht op elkaar leven, is het nodig voor de begeleiders om het gedrag goed te interpreteren en om op een goede manier te communiceren met de dieren. De honden hebben vaak al het een en ander meegemaakt voordat ze in het asiel zijn gekomen. Ze hebben al gedrag aangeleerd. Ook gedrag dat niet gewaardeerd zal worden door een volgende eigenaar, het ongewenste gedrag. Dit kan omgebogen worden naar meer acceptabel gedrag, zeker als iedere begeleider hier op de juiste manier mee omgaat. Vooral heb ik deze tekst samengesteld door Wodan en Thyson maar graag had ik willen schrijven voor Wodan en Thyson. 9
DE HOND IS EEN OPEN BOEK. U MOET ALLEEN KUNNEN LEZEN. (Dr. B. Knol). Gemakshalve schrijf ik ‘hij’ en ‘hem’ als ik het over honden heb, maar leest u ook ‘zij’ en ‘haar’. In principe geldt alles voor zowel reuen als teven.
10
Het wolvenverhaal Om het gedrag van onze hond beter te kunnen begrijpen kijken we naar het gedrag van zijn voorvader: de wolf. Door DNA-onderzoek is bewezen dat de hond afstamt van de wolf. Veel kennis over hondengedrag is verkregen door de wolven te bestuderen. Nu nog wordt hier onderzoek naar gedaan en weten wij niet alles te verklaren bij bepaalde gedragingen. Vooral over de communicatie van de wolven en de honden valt nog veel te leren. Onderzoekers naar het gedrag van honden wijzen er op dat na duizenden jaren van evolutie de honden geen wolven meer zijn. Wolven zijn sociale dieren en leven in groepen. Zo’n groep heet een roedel. Het leven in een roedel heeft zo zijn voordelen: - op grotere prooien kan samen gejaagd worden - het leefgebied (territorium) is beter te verdedigen - de welpen worden door de groep verzorgd. Leven in een roedel is veiliger dan solitair leven en is beter voor de instandhouding van de soort. Vaak zijn roedelgenoten familie van elkaar. Om te overleven moet de roedel sterk zijn en is het niet verstandig om elkaar te verwonden bij conflicten. Een wolf (en ook een hond) heeft een bek vol dodelijke wapens. Deze wapens gebruiken ze niet op elkaar. Het leven in een groep is niet altijd makkelijk en om te voorkomen dat 11
een groep zichzelf verzwakt door gevechten onderling hebben wolven een duidelijke vorm van communicatie door middel van lichaamstaal en geritualiseerd gedrag. Rangorde Aan het hoofd van de roedel staat het ouderpaar, een reu en een teef. De ouders zullen de rust in de groep handhaven door leiding en begeleiding te geven. Dit doen ze consequent, bijna te vergelijken met mensenfamilies. Alleen als het een prooi betreft en wanneer een teef loops is, gaat het weleens mis, en zijn er wel eens conflicten onderling. De wolf leeft in een complexe sociale organisatie met ritueel gedrag. Lichaamstaal Dit is de taal waarmee de wolven onderling communiceren. Wolven blaffen zelden. Met lichaamstaal maken ze elkaar duidelijk hoe ze zich voelen ten opzichte van de ander. Ook spanning of kalmeringssignalen zijn duidelijk voor elkaar. Misverstanden worden voorkomen door middel van ritualisatie. Dit is het zéér overdreven uitvoeren van een gedragspatroon. Dominant gedrag Een wolf (of hond) die zich groot, dominant voelt maakt zich groot. Hij staat hoog en stram op de poten, de staart staat recht in de lucht en zijn oren zijn gespitst en naar voren gedraaid. Als hij een conflict heeft is hij zo zeker van zichzelf dat hij de ander strak aankijkt. Dit 12
noemen we fixeren. Fixeren is een vorm van agressie. Bij een mogelijke confrontatie trekt hij zijn gezicht in een frons en zijn mondhoeken naar voren waarbij hij zijn hoektanden ontbloot. Het is de vraag of de ware dominant agressie nodig heeft. Deemoedig of submissief gedrag De wolf (of hond) die zich dominant gedraagt is dit pas werkelijk als dit door de ander wordt toegegeven. De ander laat dit zien door onderdanig, deemoedig oftewel submissief gedrag: hij zal zich klein maken. De poten zijn gekromd, de staart hangt omlaag of zelfs tussen de achterpoten en de oren zijn naar achteren gedraaid of liggen plat in de nek. Hij kijkt weg van de dominante wolf. Er kan een deemoedplasje gedaan worden. Bij verregaande deemoed kan de wolf op zijn rug gaan liggen en zijn kwetsbare buik laten zien. De mondhoeken zijn naar achteren getrokken en bij eventuele agressie zijn ook de kiezen te zien. Tussen deze twee uitersten van dominant en deemoedig gedrag liggen veel tussenvormen.
13
